NVDO Onderhoudskompas editie 2011

NVDO OnderhoudskompasVisie, Trends en Ontwikkelingen in de Nederlandse Onderhoudsmarkt Editie 2011

NV

DO

Onderhoudskom

pas Visie, Trends en O

ntwikkelingen in de N

ederlandse Onderhoudsm

arkt Editie 2011

Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud

Postbus 138

3990 DC Houten

Voorveste 2

3992 DC Houten

Tel. 030 6346040

Fax. 030 6346041

www.nvdo.nl

[email protected]

01_cover.indd 1 11/1/11 10:49 AM

INHOUD 3

Inhoudsopgave

Voorwoord 04

Verantwoording NVDO Onderhoudskompas 2010 06

Het Kompas: de Nederlandse onderhoudssector anno 2011 11

Visiedocument 1: ‘Onderhoud binnen de procesindustrie in 2020’ 251.1 De toekomst van het onderhoud binnen de procesindustrie 26 1.1.1 De procesindustrie in Nederland 26 1.1.2 Onderhoud binnen de procesindustrie 26 1.1.3 Kernonzekerheden ten aanzien van onderhoud binnen de procesindustrie 271.2 Vier scenario’s 28 1.2.1 Rebalancing 29 1.2.2 Growth 34 1.2.3 Sell-out 38 1.2.4 Fragmentation 411.3 Strategievorming 47 1.3.1 Optiesvoorbedrijvenenafdelingenmeteenfocusopefficiency 48 1.3.2 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op kennis & innovatie 51 1.3.3 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op de klant 52 1.3.4 Opties voor de NVDO als branchevereniging 56 Interview met Colette Alma 60

Visiedocument 2: ‘Onderhoud binnen de infrasector in 2025’ 631.4 De toekomst van het onderhoud binnen de infrasector 64 1.4.1 De infrasector in Nederland 64 1.4.2 Onderhoud binnen de infrasector 64 1.4.3 Kernonzekerheden ten aanzien van onderhoud binnen de infrasector 671.5 Vier scenario’s 70 1.5.1 Productfocus & sterke druk 70 1.5.2 Procesfocus & sterke druk 76 1.5.3 Productfocus & beperkte druk 81 1.5.4 Procesfocus & beperkte druk 861.6 Strategievorming 91 1.6.1 Optiesvoorbedrijvenenafdelingenmeteenfocusopefficiency 92 1.6.2 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op kennis & innovatie 93 1.6.3 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op de klant 95 1.6.4 Opties voor de NVDO als branchevereniging 98 Interview met Daan Stuit 100

05_inhoudsopgave.indd 3 11/1/11 2:45 PM

4 INHOUD

Bijlage 1: De zes NVDO Onderhoudssectoren 104

Bijlage 2: Typen onderhoudsbedrijven, een samenvatting 105

Bijlage 3: Toelichting benadering omvang en werkgelegenheid 109

Bijlage 4: Verklarende woordenlijst 111

Bijlage 5: Overzicht interviewpartners en klankbordorganisaties 114

Literatuurlijst 115

Het NVDO Onderhoudskompas 2011 is een uitgave van de NVDO, de NederlandseVereniging voor Doelmatig OnderhoudPostbus 1383990 DC HoutenVoorveste 23992 DC HoutenTel. 030 6346040Fax. 030 [email protected]

Redactie:Bas Schulten, Ernst & Young Advisory-PerformanceImpro-vementEllen den Broeder-Ooijevaar, NVDO Verenigings ManagerElise Quaden, Industrielinqs pers en platform

Illustraties:Maxime van Amersfoort

Uitgever: Industrielinqs pers en platformPostbus 129361100 AX AmsterdamTel. 020 3122088Fax 020 [email protected]

Eerste druk 2011ISBN 978-90-78889-03-7

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de NVDO.

COLOFON

05_inhoudsopgave.indd 4 11/1/11 2:45 PM

4 VOORWOORD

VoorwoordVoor u ligt de tweede editie van het NVDO Onderhoudskompas met daarin opgenomen de visiedocumenten Procesindustrie en Infra. Deze bied ik u met trots aan en vermeld daarbij dat het ING Economisch Bureau een coördine-rende bijdrage heeft geleverd aan de feiten en cijfers in hoofdstuk 1, Het Kom-pas. Met het ING Economisch Bureau zijn afspraken gemaakt met betrekking tot het beheren van de cijfers en methodieken achter de benadering ervan. In samenwerking met onze partner Ernst & Young, zal zij het benodigde pri-maire cijfermateriaal via de jaarlijkse digitale ledenenquête verzamelen. De cijfers die niet via primaire dataverzameling kunnen worden gegenereerd, zul-len jaarlijks bij benadering worden vastgesteld.

De Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud (NVDO) is de eerste en grootste Europese branchevereniging die door middel van belangenbehar-tiging, kennisoverdracht en netwerken, ondersteuning biedt aan bedrijven en personen die bij de besluitvorming op het gebied van beheer en onderhoud betrokken zijn en daarmee de Nederlandse onderhoudssector als ’s werelds beste helpt te presteren. Het faciliteren van kennisontwikkeling, kennisuitwis-seling en kennisoverdracht is een van de belangrijkste doelstellingen van de NVDO.

Met dit Onderhoudskompas geeft de NVDO een duidelijke richting voor het ontwikkelen van kennis over de Nederlandse onderhoudssector. De waarde van het Onderhoudskompas is meervoudig. Ten eerste bieden de resultaten belanghebbenden een goede kijk in de keuken van de brede en pluriforme markt van beheer en onderhoud. Vervolgens gaat het in op relevante markt-ontwikkelingen en trends. Bovendien vormt dit kompas een leidraad voor bedrijven die een beter beeld willen krijgen van de markt waarin zij actief zijn om zo de groeikansen die hierin opgesloten liggen, nog beter te benutten. In de presentatie van de verschillende strategische opties voor onderhoudsbe-drijven en –afdelingen is, zoals gebruikelijk in het NVDO Onderhoudskompas, gebruikgemaakt van de analogie van het type onderhoudsbedrijf of –afdeling, uitgaande van drie focusgebieden. Dat zijn efficiency, kennis & innovatie en de klant.

De markt voor beheer en onderhoud is een brede markt, die een dwarsdoor-snede vormt van een groot aantal sectoren en branches. Om u een goed beeld te geven van marktkansen en strategische opties, hebben we ervoor gekozen de onderhoudsmarkt per sector en thema in kaart te brengen en gebruik te maken van scenarioplanning. Dit heeft in 2011 voor de sector Procesindu-strie en de sector Infra een visie(document) opgeleverd, waarin meerdere toe-

02_voorwoord.indd 4 11/1/11 12:28 PM

VOORWOORD 5

komstsituaties worden geschetst die op zouden kunnen treden. Door te werken met scenario’s, krijgen bedrijven meer zicht op de veranderende omgeving. De scenario’s helpen bedrijven bij het identificeren van marktkansen en het opstellen van de langetermijnstrategie. Dit inzicht heeft voor wat betreft de onroerendgoedsector en het aspect technische arbeidsmarkt, inmiddels geleid tot diverse initiatieven.

De NVDO vindt het van groot belang dat bedrijven binnen de sectoren alert en in staat zijn om snel en adequaat nieuwe kansen op te pakken. De toe-komstscenario’s spelen hierbij een belangrijke rol en stellen u in staat om suc-cesvol te kunnen blijven ondernemen. Tijdens het onderzoekstraject hebben fantastisch veel vertegenwoordigers uit de onderhoudssector met veel inzet en enthousiasme meegewerkt aan het opstellen van de toekomstscenario’s. Ook de enquête, die in het kader van dit onderzoek is uitgezet, mocht op een bovengemiddelde respons rekenen.

Tot slot wil ik alle personen die op enigerlei wijze aan deze tweede editie van het NVDO Onderhoudskompas hebben bijgedragen, hartelijk danken voor hun inzet. De resultaten van hun inspanningen zijn terug te vinden in deze publi-catie. Ik ben er zeker van dat de boodschap u zal inspireren om uw visie op de toekomst vorm te geven en om te zetten in een effectieve strategie.

Bas KimpelVoorzitter NVDO

02_voorwoord.indd 5 11/1/11 12:28 PM

6 Verantwoording nVdo onderhoudskompas 2010

In het NVDO Onderhoudskompas 2010 is een aan-tal aanbevelingen voor de NVDO als branchevereni-ging gedaan. In deze paragraaf legt de vereniging verantwoording af over de genomen stappen en gerealiseerde aanbevelingen.

Voorlichting omtrent de rol van onderhoud binnen de onroerendgoedsectorDe NVDO, de Sectie Onroerend Goed in het bijzonder, is middels het ondertekenen van het samenwerkingsconvenant op 10 februari 2011, toegetreden als partner in het Platform Duurzame Huisvesting. De leden verbinden zich hiermee aan de strategische doelstellingen van het platform, dat

tot doel heeft om de samenwerking binnen de sector te stimuleren om zodoende de huisvestingsketen te verduurzamen. De platformleden hebben getekend voor het integreren van duurzaamheid in hun eigen organisatie. Daarnaast activeren zij hun achterban door oplossingen aan te dragen en instrumenten te ontwikkelen die ondersteunen en verduidelijking geven bij de verduurzaming van de huisvestings-keten. Het Platform Duurzame Huisvesting is de katalysator bij de verduurzaming van de bestaande utiliteitsbouw door samenwerking te stimuleren in de huisvestingsketen. De NVDO speelt daarin een belangrijke rol als het gaat om de ontwikkeling en disseminatie van kennis.

Maint Het magazine van de NVDO

NL

Verantwoording NVDO Onderhoudskompas 2010

04_Verantwoording NVDO.indd 6 11/1/11 2:37 PM

Verantwoording nVdo onderhoudskompas 2010 7

Maint Het magazine van de NVDO

NLBinnen het concept Expeditie Plus wordt in het gezel-schap van collega-verenigingen en leden tijdens de Ronde Tafel Meeting (RTM) Onroerend Goedsector in 2017 in gezamenlijkheid aan een nadere afstem-ming op het thema ‘energie’ gewerkt. Tijdens deze RTM wordt nader gewerkt aan de mogelijkheid om aan de hand van de scenario’s, uit het visiedocu-ment van de NVDO, bij te dragen aan topsector 4 ‘Energie’; verduurzaming van de energiehuishou-ding, internationale energiemarkt (zie ook verderop in het Kompas).

Arbeidsmarktbeleid De NVDO heeft de zogenaamde gastdocentenpool ingericht. Met de deelnemers in deze pool worden op verzoek gastlessen in onderhoud verzorgd binnen het reguliere onderwijs. Daarnaast heeft de vereni-ging, de Sectie Techniek in het bijzonder, scripts geschreven om te komen tot een voorlichtingsfilm techniek. Deze film is bedoeld ter ondersteuning van de reguliere leerprogramma’s en moet jongeren geïnteresseerd krijgen in techniek. De film laat zien dat het imago daarvan best sexy is en toont ook de maatschappelijke relevantie van het vakgebied aan.

Samenwerking Speerpunt van de vereniging is samenwerken met anderen. Zo is in vervolg op het NVDO Onderhoudskompas 2010 de samenwerking met het ING Economisch Bureau geconcretiseerd. De samen-werking met het Energiecentrum is geïntensiveerd door het bijdragen aan publicaties en omgekeerd door het verzorgen van voorlichting tijdens NVDO-evenementen. Samenwerking uit zich ook in de twee jaar durende Safety Campagne, waarin naast TNO ook Arbouw en de Stichting Bedrijfstakregeling voor de Dakbedekkingsbranche participeren. De NVDO heeft deze samenwerking geconcretiseerd door de

publicatie Visiedocument Safety. Samenwerking is met Profion en VOMI vooral gerealiseerd in het con-gres Contracten in het Uitbesteden van Onderhoud. Samenwerking tussen kringen en secties wordt gesti-muleerd en onderlinge samenwerking tussen leden wordt gefaciliteerd middels zogenaamde Ronde Tafel Meetings.

NVDO_SAFETY_cover.indd 3 10/6/11 11:10 AM

Lobby richting politiek Voorliggende weten regelgeving wordt echter wel als dusdanig belangrijk beschouwd, dat het uitrollen van de kennis daaromtrent een van de kerntaken van de vereniging is. Zo is vanuit de NVDO meegewerkt aan de totstandkoming van de NEN 2767-4 Infra en heeft de vereniging een projectleider PAS55-ISO benoemd. Ten aanzien van de NEN 3140 is een studiedag georganiseerd, die jaarlijks een verdie-pingsslag krijgt. Relevante weten regelgeving wordt onder de aandacht van de leden gebracht in nieuws-brieven en dergelijke.


8 Verantwoording nVdo onderhoudskompas 2010

Kennisoverdracht In de NVDO Maintenance Academy is onderscheid in sectoren gemaakt. Het totale programma maakt dat de pluriforme achterban van de vereniging terecht kan in deze Academy als het gaat om (bij)scholing. In 2011 is gewerkt aan een uitbrei-ding op het aanbod voor monteurs. Dat heeft de NVDO Sectie Techniek opgepakt door het inrichten van het programma Conditiebewaking à la Carte. Daarop is door de Maintenance Academy doorge-pakt door trainingen aan te bieden op het gebied van Trillingsanalyse, een van de succesvolste menu’s binnen het genoemde Techniek-programma.

Ontwikkelen van specifieke kennis en vaardigheden De NVDO heeft het overdragen van kennis omtrent beheer en onderhoud, evenals het realiseren van een netwerk om deze kennisoverdracht in de prak-tijk te brengen, als één van haar belangrijkste doelstellingen geformuleerd. In 2011 bracht de NVDO Sectie Suto het Visiedocument ‘Benchmark, Prestatiemanagement’ uit. Om inzicht te krijgen in hoe goed Nederlandse onderhoudsorganisaties pres-teren, is daarin een model opgebouwd dat de pres-taties van organisaties op vier niveaus met elkaar laat vergelijken; Gedrag, Onderhoudsuitvoering, Installatiebeheer en Productie. Hoewel deze niveaus afzonderlijk beoordeeld kunnen worden, blijkt dat deze in de praktijk niet los van elkaar gezien kun-nen worden. Sterker nog; ze beïnvloeden elkaar! Specifieke kennis over uitbestedingsstrategie is gebundeld en die informatie helpt de NVDO-achterban die strategie op een eenvoudige manier te herijken.

Naar aanleiding van de aanbevelingen in het NVDO Onderhoudskompas 2010, maakt de vereniging een voorzichtige start met de invoering van e-learning.

Een van de aanbevelingen is dat de NVDO speci-fieke aandacht geeft aan ‘soft skills’. Aan het pro-gramma van de NVDO Maintenance Academy is

de training ‘Ondernemend Handelen’ toegevoegd. Het doel van de training: de technicus kan onderne-mend handelen. Ondernemend handelen wil zeg-gen dat de technicus zich bewust is van het belang van de klant en dat van de eigen organisatie en dat hij weet wat er nodig is om een onderhoudsbezoek ‘succesvol’ te noemen.

Ondersteunen van zelfstandigheid en flexibiliteit op de onderhoudsmarkt Het ondersteunen van specifieke (flexibele) doel-groepen binnen de onderhoudsmarkt en met name de groeiende groep zelfstandigen zonder personeel (ZZP’ers), is een strategische optie voor de NVDO die in elk scenario relevant is. De NVDO neemt hierin haar verantwoordelijkheid door het inrichten van het zogenaamde Platform Zelfstandigen in Maintenance (kortweg ZimA). Door deze groep zelfstandigen goed te ondersteunen, neemt het aanbod van goed geschoolde professionals in de onderhoudsmarkt toe en wordt de schaarste op de arbeidsmarkt verkleind. Zelfstandigen zijn graag onderdeel van een sterk en betrouwbaar netwerk van waaruit ze hun kennis en commerciële vaardig-heid kunnen uitbouwen. Door het organiseren van netwerkevenementen en het aanbieden van een servicemozaïek, wordt het NVDO Platform voor deze groep onderhoudsprofessionals interessant.

Strategische samenwerking met uitzendorganisatiesHet NVDO Bestuur beraamt zich bij het ter perse gaan van dit document op de strategie. Daarbij is de kern te bepalen hoe het huidige en toekomstige verenigingssucces kan worden geborgd. Een van de onderwerpen daarbinnen zijn HR-vraagstukken en hoe die binnen de NVDO een plaats kunnen krijgen. Daarbij kan ook gedacht worden aan het inrichten van een hoogwaardige ‘pool’ van onder-houdsprofessionals die flexibel kan worden ingezet.

Kennisdeling en Kennisborging De vergrijzing binnen de technische arbeidsmarkt


Verantwoording nVdo onderhoudskompas 2010 9

zal binnen nu en een aantal jaar leiden tot een grote uitstroom van ervaring en kennis. Om de kennis niet verloren te laten gaan maar zelfs te versterken, is Kennismanagement nodig. Het project Maintenance Knowledge Management (MKM)geeft invulling aan deze noodzaak in de vorm van het opstellen en publiceren van een (EU-NL) richtlijn voor het con-sistent, volledig en tijdig vastleggen van informatie voor adequaat onderhoud. Daarnaast zullen de hiervoor noodzakelijke kennis en competenties vast-gelegd worden. Het doel van het MKM-project is om een richtlijn te ontwikkelen waarmee bedrijven zelf op een eenvoudige manier kennismodules kunnen maken. Deze kennismodules zijn nodig om kennis vast te leggen met als doel het weer te kunnen herge-bruiken en om efficiënter te kunnen werken. Met de toenemende vergrijzing dreigt er verlies aan praktijkervaring. Bovendien komen er te weinig voldoende geschoolde technici van de scholen. Dit was voldoende reden voor de NVDO, diverse asset owners, dienstverleners, consultants en ken-nisinstellingen om het MKM-project te starten. Met MKM-project is verdeeld in vijf werkpakketten die opeenvolgend en deels parallel worden uitgewerkt. • WP1:VaststellenvandeRoadmap

Kennismanagement• WP2:Vastleggenvandebehoefteaaninforma-

tie & kennis voor onderhoud• WP3:Vertalennaarmodulairekennismodules• WP4:Conceptpraktijk-richtlijnopstellenen

een Proof of Concept uitvoeren• WP5:Definitieverichtlijnuitwerken

Samenwerking met kennis- en onderwijsinstellingen optimaliserenIn een poging de schaarste op de technische arbeids-markt gedeeltelijk te dempen, kan de NVDO de samenwerking met kennis- en onderwijsinstellingen op het gebied van onderhoud verstevigen. In 2011 is daar, in het bijzonder door de NVDO Sectie Food, Beverage & Farma, vorm aan gegeven door het samenwerkingsconvenant met de SAP Fabriek. In

het verlengde daarvan werken partners in de NVDO Maintenance Academy aan de module ‘Onderhoud ten behoeve van de omgekeerde leerweg’. In het verlengde hiervan zal de vereniging participeren in de, door de overheid gedefinieerde, Kenniscampus Ede-Wageningen.

Voorlichting over onderhoud en onderhoudstechniek Het succes van de eerste Landelijke Dag van het Onderhoud krijgt vervolg. Inmiddels heeft de stuur-groep het startschot gegeven om te komen tot een tweede editie in 2012. De Landelijke Dag van het Onderhoud is een initiatief van de NVDO en wordt ondersteund door het DI-WCM, Profion, VOMI,TVVL, FMN en Industrielinqs pers en platform. Een van de doelen is jongeren bekend te maken met het fantastische onderhoudsvak. Daarbij zoeken de deelnemende bedrijven de samenwerking met omlig-gende onderwijsinstellingen.


HET KOMPAS 11

1.1 Feiten en cijfers van de Nederlandse onderhoudssectorDe Nederlandse onderhoudssector strekt zich uit over een groot aantal verschillende sectoren. Het vormt een dwarsdoorsnede binnen vrijwel alle bedrijfskolommen in Nederland. Mede vanwege dit sectorover-stijgende karakter worden door statistische instanties als het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vrijwel geen data over de Nederlandse onderhoudssector geregi-streerd.

‘In dit eerste deel van het NVDO On-derhoudskompas, genaamd ‘Het Kom-pas’ wordt jaarlijks een overzicht gege-ven van de belangrijkste feiten, cijfers en trends binnen de Nederlandse on-derhoudssector.’

Om toch inzicht te krijgen in feiten en cij-fers van de Nederlandse onderhoudssector is de NVDO samen met het ING Economisch Bureau in 2010 gestart met het in kaart brengen van de belangrijkste kengetallen. Ook dit jaar zijn de feiten en cijfers van de onderhoudssector onderzocht, waarbij de methode die is gebruikt voor de benadering van de omvang en werkgelegenheid door de economen van het ING Economisch Bureau is, aangescherpt.Na een eerste benadering van de omvang van de Nederlandse onderhoudssector en de

werkgelegenheid in 2010, staat deze tweede editie van ‘Het Kompas’ in het teken van het verdiepen van de benaderingsnauwkeurigheid. Dit heeft tot een bijstelling van zowel de omvang als werkgelegenheid geleid, zoals hieronder zal worden toegelicht.

Omvang en werkgelegenheid Anno 2011 verte-genwoordigt de Nederlandse onderhouds-markt een omvang van tussen de 30 en 35 miljard euro1, wat gelijk staat aan een aandeel van circa vier procent van het bruto binnenlands product. Daarnaast biedt de Nederlandse onderhoudssector werkge-legenheid aan zo’n 260.000 tot 300.000 onderhoudsprofessionals2, ofwel circa 4 procent van de werkzame bevolking. De sectoren die qua omzet een grote omvang vertegenwoordigen, bieden niet automa-

Benadering van omvang (in miljarden euro’s)

Procesindustrie 8,3Infra 5,9Onroerend goed 5,9Manufacturing 4,5Fleet 3,0Food, beverage & farma 2,9Totaal 30,5

Het Kompas:de Nederlandse onderhoudssector anno 2011

06_Het Kompas-v8.indd 11 11/1/11 12:30 PM

12 HET KOMPAS

tisch werkgelegenheid aan de meeste per-sonen. Zo is onderhoud in de onroerend-goedsector bijvoorbeeld arbeidsintensiever dan in de infrasector.

‘De Nederlandse onderhoudssector vertegenwoordigt een gezamenlijke omzet van tussen de 25 en 30 miljard euro en biedt werkgelegenheid aan circa 175.000 werkzame personen.’

Groei onderhoudsmarkt Ruim 75 procent van de onderhoudspartijen verwacht, net als afgelopen jaar, dat de groei van de onder-houdssector de komende jaren verder zal doorzetten. Van de procesindustrie wordt dit jaar de belangrijkste groeibijdrage ver-wacht, gevolgd door de infrasector en de onroerendgoedsector. Met name adviseurs verwachten dat een belangrijk deel van de groei zal komen uit deze twee laatstge-noemde sectoren (zie tabel 1).

Opleiding en ontwikkeling Het merendeel van de medewerkers binnen de onderhoudssec-tor is technisch opgeleid. Ruim 40 procent van hen heeft een mbo-opleiding gevolgd;

het overgrote deel op niveau 3 en 4. Het aan-tal hbo’ers ligt rond de 30 procent. mbo’ers niveau 3-4, hbo’ers en wo’ers werken bij alle soorten bedrijven, waarvan hbo’ers en wo’ers voornamelijk bij adviseurs.

12%

11% 13%

32%

32%

WO

HBO

MBO niveau 1 en 2

MBO niveau 3 en 4

VMBO

Verdeling opleidingsniveau binnen de onderhoudssector

Gemiddeld opleidingsniveau van medewerkers

WOHBOMBO1 en 2

MBO3 en 4

VMBO

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%Adviseur

Asset owner

Dienstverlener

Toeleverancier

Figuur 1: Aandeel technische medewerkers en verdeling oplei-dingsniveau binnen de onderhoudssector

Asset owners Dienstverleners Adviseurs Toeleveranciers Totaal

Procesindustrie 42% 26% 26% 32% 33%Infra 18% 23% 29% 22% 21%Onroerendgoed 11% 23% 32% 20% 20%Food, beverage& farma 11% 20% 7% 15% 15%Manufacturing 14% 6% 4% 8% 8%Fleet 4% 2% 2% 3% 3%

Tabel 1: In welke onderhoudssector verwacht u de komende jaren de meeste groei?


HET KOMPAS 13

Leeft ijdsopbouw De gemiddelde leeftijd van werknemers binnen de onderhoudssector neemt toe. 46 procent van de werknemers is 45 jaar of ouder.

‘Bijna de helft van de medewerkers in de onderhoudssector is 45 jaar of ou-der. Met name asset owners kennen een hoge gemiddelde leeft ijd, met ge-middeld 62 procent van de medewer-kers boven de 45 jaar.’

Het aandeel medewerkers onder de 35 jaar is binnen de gehele sector laag, maar met name bij de asset owners en dienstverle-ners ronduit zorgelijk te noemen. Zoals ook in 2010, is het meeste jonge talent werk-zaam bij adviseurs en toeleveranciers.

Wat is de gemiddelde leeftijd van de medewerkersin uw organisatie?

< 25 jaar

> 65 jaar

Tussen de 25 – 35 jaar




49%

42%

2%

2%0%

4%

Leeftijdsopbouw binnen de onderhoudssector

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%Adviseur

Asset owner

Dienstverlener

Toeleverancier

< 25jaar

> 65jaar

Tussen de25 – 35

jaar

Tussen de35 – 45

jaar

Tussen de45 – 55

jaar

Tussen de55 – 65

jaar

Figuur 2: Gemiddelde leeftijd en leeftijdsopbouw binnen de onderhoudssector

‘Het aandeel vrouwen dat in de onder-houdssector werkzaam is, blijkt anno 2011 opnieuw erg beperkt.’

Diversiteit Ruim een derde van de onder-vraagde onderhoudsbedrijven geeft aan minder dan 5 procent vrouwelijke werk-nemers in dienst te hebben. Eén op de vijf bedrijven heeft, ondanks diverse branche-brede initiatieven om het aandeel vrouwen in technische functies te vergroten, hele-maal geen vrouwen in dienst (zie fi guur 3). Naast het aandeel vrouwen is ook het aan-deel arbeidsmigranten en allochtone mede-werkers in technische functies in 2011 vrij-wel ongewijzigd gebleven. Slechts de helft (53 procent) van de ondervraagde bedrijven geeft aan gebruik te maken van de dien-sten van arbeidsmigranten. Daarvan geeft 30 procent aan dat het aandeel arbeidsmi-granten in technische functies minder dan 5 procent betreft. Slechts 11 procent van de onderhoudsbedrijven geeft aan meer dan 10 procent van haar technische functies in te vullen met arbeidsmigranten.In 51 procent van de onderhoudsbedrijven is het aandeel allochtone medewerkers in technische functies minder dan 5 procent (zie fi guur 4, onder). In 15 procent van de bedrijven wordt daarentegen meer dan 75 procent van de technische functies door allochtone werknemers vervuld. Deze groep werkt hoofdzakelijk bij dienstverleners en toeleveranciers, want bij asset owners en adviseurs is het aandeel allochtone mede-werkers over het algemeen het laagst.

Flexibel werken Ook dit jaar geeft circa 15 procent van de bedrijven aan voor meer dan een kwart van haar functies gebruik te maken van fl exibele arbeidskrachten. De


14 HET KOMPAS

verdeling naar type fl exibele arbeidskracht, uitgaande van ZZP’ers, uitzendkrachten en werknemers op basis van tijdelijke con-tracten, is ook dit jaar vrijwel evenredig verdeeld.

1%0%

Tussen de 0% – 5%

Tussen de 5% – 10%



Meer dan 50%

1%9%

12%

30%

47%

32%

19%19%

12%

0%

0%

Tussen de 0% – 5%





Meer dan 75%

3%15%

Figuur 4: Percentage technische functies vervuld door arbeids-migranten (boven) en allochtone medewerkers (onder)

‘Maar liefst 77 procent van de bedrij-ven binnen de onderhoudssector geeft aan gebruik te maken van ZZP’ers, uit-zendkrachten of werknemers op basis van tijdelijke contracten.’

De behoefte aan fl exibiliteit bij de Neder-landse beroepsbevolking neemt steeds verder toe, toch staat binnen de onder-houdsbranche, evenals vorig jaar, 40 pro-cent van de bedrijven de inzet van fl exibele arbeidsregelingen, zoals fl exwerken, thuis-werken of parttime werken nog niet toe. In 9 procent van deze gevallen biedt het pro-ductieproces niet de gewenste ruimte voor deze fl exibiliteit. Van de 60 procent waar wel fl exibel gewerkt wordt, is het aandeel fl ex-werken en parttime werken vrijwel gelijk.

2%

23%3%

10%

25%

20%

18%

0%

Tussen de 0% – 5%





Meer dan 75%

1% 12%

15%

31%9%

30%

Ja, er wordt gebruik gemaaktvan flexwerken(o.a. thuiswerken)Ja, er wordt gebruik gemaaktvan parttime werkenJa, er wordt gebruik gemaaktvan zowel flexwerken alsparttime werkenNee, het productieprocesstaat dit niet toeNee

Figuur 5: Percentage fl exibele arbeidskrachten en gebruik van fl exibele arbeidsregelingen binnen de sector

Figuur 3: Percentage vrouwelijke medewerkers in de onderhoudssector

Adviseur

Asset owner

Dienstverlener

Toeleverancier

0% > 50%Tussen de0% – 5%

Tussen de5% – 10%

Tussen de10% – 20%


45%40%35%30%

20%25%

15%10%5%0%


HET KOMPAS 15

‘In 60 procent van de bedrijven binnen de onderhoudssector wordt gebruik gemaakt van fl exwerken, parttime werken, of een combinatie van beide.’

Verwachting omtrent het binden van voldoende technisch geschoold personeel Ook dit jaar voorziet 35 procent van de onderhoudsbe-drijven problemen in het binden van vol-doende technisch geschoold personeel aan hun organisatie. De meeste problemen wor-den verwacht bij het binden van technisch geschoold personeel met een mbo-niveau 3 en 4, of hbo-achtergrond (zie fi guur 6).De resterende 65 procent van de bedrijven verwacht zijn zaken goed op orde te heb-ben en vertrouwt op de eigen organisatie als het aankomt op concurrentie om tech-nisch talent.

MBO niveau 3 en 4

HBO

MBO niveau 1 en 2

VMBO

WO26%

17%

7%4%

46%

Figuur 6: Op welk opleidingsniveau verwacht u de meeste pro-blemen t.a.v. het binden van technisch personeel?

Hogere eisen aan technisch personeel Meer dan de helft van de ondervraagde bedrijven (56 procent) verwacht dat de kwalifi catie-eisen van technisch geschoold personeel de komende jaren gaan toenemen. Naast de veranderingen op vaktechnisch gebied, onder andere door de toenemende com-plexiteit van installaties en systemen en een hoge automatiseringsgraad, worden er door de veranderende klantomgeving nieuwe

eisen gesteld aan de sociale en communi-catieve vaardigheden van onderhoudsme-dewerkers.

Samenwerking kennisinstellingen en het aanbie-den van stages Ruim 80 procent van de onder-houdsbedrijven geeft aan open te staan voor samenwerking met onderwijsinstellingen en/of kenniscentra in een poging de aan-sluiting tussen het onderwijs en het bedrijfs-leven verder te verbeteren. Het aanbieden van stageplaatsen is de meest voorkomende manier van samenwerking (zie fi guur 7). De helft van de bedrijven biedt twee tot vier stageplaatsen per jaar aan. Circa 10 pro-cent biedt één plek aan en 20 procent van de bedrijven biedt geen plek aan stagiaires. Adviseurs bieden naar verhouding de min-ste en asset owners en dienstverleners de meeste stageplaatsen aan.

Ziekteverzuim Cijfers op het gebied van ziek-teverzuim binnen de onderhoudsbranche worden in Nederland niet geregistreerd. Uit de jaarlijkse ledenenquête van de NVDO blijkt het ziekteverzuim zich echter gunstig te ontwikkelen. Het percentage bedrijven met een verzuim van minder dan 3 procent is dit jaar toegenomen van 35 procent in 2010 naar 49 procent in 2011. Aangezien het aantal bedrijven met een ziektever-zuim van meer dan 7 procent vrijwel gelijk is gebleven aan 2010, betekent dit auto-matisch een lager aandeel voor de overige twee categorieën (zie fi guur 8).

Arbeidsproductiviteit Bij 53 procent van de onderhoudsbedrijven ligt de arbeids-productiviteit (berekend op basis van het aantal facturabele uren/het aantal totaal beschikbare uren) boven de 75 procent. Ten opzichte van het afgelopen jaar (37


16 HET KOMPAS

procent) is het percentage bedrijven met een productiviteit van boven de 75 pro-cent aanzienlijk gestegen. Ook het aan-deel bedrijven met een productiviteit van meer dan 85 procent ligt met 21 procent iets hoger dan afgelopen jaar (zie fi guur 9). Met name organisaties die hun uren dienen te verantwoorden, waaronder adviseurs en dienstverleners, hebben hun bezetting sterk zien stijgen.Net als afgelopen jaar scoort circa 30 procent van de onderhoudsbedrijven qua productiviteit tussen de 56 procent en 75 procent. Slechts 6 procent van de bedrijven heeft een arbeidsproductiviteit van minder dan 46 procent.

49%

2%10%

35%

4%

Minder dan 3%

Tussen 3% en 5%

Tussen 5% en 7%

Meer dan 7%

onbekend

Figuur 8: Ziekteverzuim bij onderhoudsbedrijven

Uitbesteden Hoewel de uitbestedingcij-fers binnen de Nederlandse onderhouds-sector van subsector tot subsector sterk

verschillen, ligt het gemiddelde uitbeste-dingspercentage in de sector rond de 55 procent. Subsectoren als de infrasector en grote delen van de procesindustrie (onder andere de petrochemie) liggen ruim boven dit gemiddelde met een uit-bestedingsgraad van 63 to 80 procent. Andere subsectoren, zoals de fl eetsector, liggen met een gemiddelde van 30 pro-cent3 ruim onder het gemiddelde. Uit het onderzoek van de Sectie Uitbesteden en Toeleveren van Onderhoud van de NVDO blijkt dat bijna de helft van de leden (48 procent) de huidige situatie ten aanzien van uitbesteding wenst te continueren. Een grote groep (37 procent) overweegt echter om meer uit te gaan besteden en slechts 10 procent van de ondervraagden overweegt juist weer taken terug te gaan nemen. Ten slotte overweegt 5 procent van de respondenten van leverancier te wisselen.

Conclusie: hoofdpunten ‘feiten en cijfers’ Nederlandse onderhoudsmarkt Het aandeel medewerkers jonger dan 35 jaar is bin-nen de gehele sector laag, maar bij asset owners en dienstverleners ronduit zorge-lijk. De onderhoudssector heeft een pro-bleem op het vlak van (jonge) instroom. Gecombineerd met de toenemende ver-

Figuur 7: Gemiddeld aantal stageplekken per bedrijf per jaar

Adviseur

Asset owner

Dienstverlener

Toeleverancier

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%0 stageplekken Tussen de

2 en 4stageplekken

Meer dan 8stageplekken

Tussen de5 en 8

stageplekken

2 stageplekken1 stageplek


HET KOMPAS 17

grijzing leidt dit naar verwachting tot grote personeelsschaarste. Ook is het aandeel vrouwen binnen de sector laag. Eén op de vijf bedrijven zegt helemaal geen vrouwen in technische functies te hebben. Daar-naast is ook de bijdrage van allochtonen en arbeidsmigranten beperkt, met name bij asset owners en adviseurs. Kortom, de sector maakt (nog) onvoldoende gebruik van de diversiteit die beschikbaar is bij het aanboren van arbeidspotentieel.Om als sector aantrekkelijk te blijven voor werknemers is het van groot belang in te spelen op de behoefte aan flexibiliteit. Hoewel 60 procent van de bedrijven al wel gebruik maakt van flexwerken, parttime werken of een combinatie van beide, is het potentieel nog groter, want slechts 9 pro-cent van de bedrijven geeft aan dat het productieproces de gewenste flexibiliteit niet toestaat. Tot slot zal de sector volop moeten blijven investeren in opleiding en ontwikkeling van werknemers. Niet alleen om in te spelen op toenemende kwalifica-tie-eisen voor technisch personeel, maar tevens om een belangrijke ‘vuist’ te vor-men in de concurrentiestrijd met andere sectoren die actief zijn in dezelfde techni-sche arbeidsmarkt.

1.2 ‘Het Kompas’: trends binnen de Neder-landse onderhoudssectorDe omgeving en het werk van de Neder-landse onderhoudsprofessional verandert voortdurend. Kijkend naar de omgeving waarin de Nederlandse onderhoudssec-tor zich bevindt, brengt ‘Het Kompas’ ook dit jaar opnieuw een overzicht van de tien belangrijkste trends.Hoewel alle tien trends, als hieronder weer-gegeven in tabel 2, relevant zijn voor de Nederlandse onderhoudssector, verschuift hun relatieve invloed jaarlijks. In tabel 2 is met gekleurde pijlen aangegeven welke trends zijn toegenomen, afgenomen of gelijk gebleven in belang.

‘De invloed van de vergrijzing en lage-re instroom, evenals de toenemende afhankelijkheid van technologie, blij-ken opnieuw de meest invloedrijke trends binnen de Nederlandse onder-houdsmarkt.’

1. Vergrijzing en lagere instroom: schaarste aan technisch geschoold personeelDe vergrijzing van de beroepsbevolking is een stuwende kracht achter de toenemende

Figuur 9: Arbeidsproductiviteit binnen de onderhoudssector

Adviseurs

Asset owners

Dienstverleners

Toeleveranciers

Minderdan 35%

Meerdan 85%





40%

70%

60%

50%

30%

20%

10%

0%


18 HET KOMPAS

schaarste aan technisch geschoold perso-neel.In de periode 2011-2015 komen er een half miljoen 65-plussers bij. Dat bete-kent dat Nederland in dubbel tempo ver-grijst, want in de afgelopen vijf jaar ging het ‘slechts’ over een kwart miljoen4. In 2010 was van de totale werkzame beroepsbevol-king 14,2 procent in de leeftijd van 55 tot 65 jaar5. De potentiële beroepsbevolking van 20- tot 65-jarigen omvatte eind 2010 10,1 miljoen mensen. Tot 2040 wordt een daling met 0,8 miljoen verwacht. Per 100 leden van de potentiële beroepsbevolking is het aantal 65-plussers nu 26. Verwacht wordt dat dit oploopt tot 49 per 100 in 2040.Ook de lage instroom van technische profes-sionals op de arbeidsmarkt is debet aan de schaarste. Door de dalende belangstelling voor techniek onder jongeren is het aantal bèta- en techniekstudenten de afgelopen jaren sterk afgenomen. Onderhoudsbedrij-ven die op dit moment veel medewerkers

boven de 55 jaar in dienst hebben, dienen hun kennis en ervaring zo goed mogelijk vast te leggen in systemen en over te dra-gen aan jongere generaties. Daarnaast is een continue (vaktechnische) ontwikkeling van (bestaande) medewerkers essentieel geworden om verbeteringen in arbeidspro-ductiviteit te blijven boeken.

‘Door nieuwe ontwikkelingen op het gebied van technologie zijn onder-houdsbedrijven is staat systemen in-grijpend te veranderen en de kwaliteit en veiligheid van het onderhoudswerk sterk te verbeteren.’

2. Toenemende afhankelijkheid van technologieDiverse innovaties binnen de onderhouds-markt richten zich op het vervangen van menselijke taken door systemen (verbe-teren arbeidsproductiviteit). Veel onder-

De tien belangrijkste trends binnen de onderhoudssector anno 2011

Plaats (2010)

1 (1)2 (2)3 (8)4 (10)5 (3)6 (6)7 (13) 8 (5)9 (9)10 (7)

Vergrijzing en ontgroening: schaarste aan technisch geschoold personeelToenemende afhankelijkheid van technologie, kennis en mensenToenemende behoefte aan uitbestedingToenemende behoefte aan onderscheidend vermogenOntwikkeling van regelgeving en noodzaak tot complianceVeranderingen in arbeidscultuurDe invloed van conjuncturele ontwikkelingenToenemende behoefte aan totaaloplossingen bij afnemersJuridisering van de maatschappijToenemende aandacht voor duurzaamheid

Legenda:In belang toegenomen In belang afgenomen Gelijk gewaardeerd

Tabel 2: De top tien van trends binnen de onderhoudssector anno 2011


HET KOMPAS 19

houdsorganisaties hebben inmiddels hun tweede onderhoudsbeheersysteem aange-schaft6. In enkele gevallen bieden doorbra-ken op het gebied van materiaalkunde en toepassing van andere materialen (bijvoor-beeld bij de bouw van een bio-ethanol fabriek of een sluizencomplex), asset owners de mogelijkheid om het onderhoud tijdens de levensduur voor een groot deel terug te dringen. Door gebruik te maken van nieuwe tech-nieken bij het beoordelen en inplannen van de onderhoudsbehoefte kan effectiever met de bestaande onderhoudscapaciteit worden omgesprongen. Bijvoorbeeld door de meetgegevens uit sensoren en andere diagnoseapparatuur te gebruiken als input voor risicoanalyses ten behoeve van onder-houdsplanning. Voorwaarde voor het uit-voeren van deze data-analyses is dat infor-matie centraal beschikbaar is, hetgeen de toenemende integratie van systemen ver-

klaart. Tot slot is het belangrijk nogmaals te benadrukken dat de toenemende afhan-kelijkheid van technologie leidt tot een toe-nemende afhankelijkheid van technische professionals en hogere kwalificatie-eisen.

‘Het beheersen en benutten van be-staande en nieuwe technische syste-men en innovaties om zo efficiënt en doelgericht mogelijk te kunnen blijven werken, blijft een uitdaging binnen de onderhoudssector.’

3. Toenemende behoefte aan uitbestedingDe behoefte aan uitbesteding binnen de onderhoudssector wordt dit jaar sterker ervaren dan afgelopen jaar. Een verklaring hiervoor kan worden gevonden in de toene-mende onzekerheid op financiële markten en de risico’s die dit met zich meebrengt voor de reële economie. Hoewel het gemiddelde


20 HET KOMPAS

uitbestedingsniveau de afgelopen jaren opnieuw met circa 10 procent is toegeno-men (tot 55 procent7), blijft het verschil in uitbestedingsgraad tussen de verschillende onderhoudssectoren groot8. Uit de enquête die de NVDO Sectie Uitbesteden en Toele-veren van Onderhoud afgelopen jaar heeft uitgevoerd, blijkt zelfs dat er in enkele sub-sectoren binnen de onderhoudsmarkt juist meer behoefte bestaat aan het terugnemen van taken. Opmerkelijk beeld hierbij is dat bedrijven die reeds meer dan bovengemid-deld uitbesteden, aangeven meer taken en verantwoordelijkheden bij hun leverancier neer te leggen. Bedrijven die ondergemid-deld uitbesteden, zijn juist meer genegen om taken terug te nemen.

‘Bedrijven en organisaties gebruiken uitbesteding in de huidige situatie als middel om flexibel te blijven, kosten en risico’s verder te beperken en zich te richten op het vergroten van de aan-deelhouderswaarde.’

Voor dienstverleners die succesvol willen zijn en blijven op de huidige onderhouds-markt, is het raadzaam hun organisatie flexibel te in te richten, waardoor ze met de sterk wisselende vraag van asset owners en andere opdrachtgevers (hoofdaannemers) kunnen meebewegen.

4. Toenemende behoefte aan onderscheidend ver-mogenVoor bedrijven die actief zijn in de onder-houdssector is het van groot belang zich onderscheidend op te stellen ten aanzien van concurrerende partijen. Naast het kie-zen voor een sterk gefocust bedrijfsmodel, neemt ook het belang van de juiste com-

municatie en branding van de producten en diensten toe.

‘Het kiezen voor en vasthouden aan een passend bedrijfsmodel met een scherpe focus is van essentieel belang om het bestaansrecht van uw bedrijf of organisatie veilig te stellen.’

In de visiedocumenten die in deze en de vorige editie van het NVDO Onder-houdskompas zijn gepresenteerd, wor-den verschillende keuzes of ‘opties’ voor bedrijven binnen de onderhouds-sector beschreven. Deze opties wor-den gerelateerd aan de drie onder-scheidende bedrijfsmodellen binnen de onderhoudssector. Onderhoudsbedrijven kunnen zich richten op efficiency, ken-nis & innovatie of de klant (zie bijlage 2 voor meer achtergrond hierover).

5. Ontwikkeling van regelgeving noodzaakt tot complianceDe ontwikkeling van (nieuwe) regelgeving en normenkaders heeft grote gevolgen voor de onderhoudssector in termen van producten, diensten en werkprocessen. Onderhoudsbe-drijven dienen te voldoen aan voorschriften en normenkaders op diverse gebieden, zoals veiligheid, bedrijfszekerheid, brandpreventie, duurzaamheid en energie-efficiency. Daar-naast is het van groot belang transparant te communiceren over ‘compliance’ richting zowel afnemers en samenwerkingspartners als andere betrokken stakeholders.De recent gepubliceerde NEN3140:2011-norm voor ‘bedrijfsvoering van elektrische installaties – laagspanning’ vormt een goed


HET KOMPAS 21

voorbeeld van de recente ontwikkelingen op het gebied van normenkaders. Een ander voorbeeld vormt de NEN2767-4 norm die van toepassing is voor bijna alle typen van infra-structurele werken met bijbehorende installa-ties en groenelementen9. Daarnaast is op het vlak van regelgeving de wetgeving rondom legionellapreventie voortdurend in beweging. Zo heeft het nieuwe drinkwaterbesluit dat op 1 juli 2011 definitief is geworden gevolgen voor bezitters en beheerders van zorgwonin-gen, zoals woningcorporaties en zorginstellin-gen. Het nieuwe bouwbesluit dat per 1 janu-ari 2012 zal gelden heeft consequenties voor alle partijen die op het gebied van onderhoud in de bouwsector actief zijn.De noodzaak om als organisatie ‘bij te blij-ven’ in deze snelle ontwikkeling op het gebied van regelgeving komt niet alleen voort uit weten regelgeving. Ook samenwerkings-partners en opdrachtgevers grijpen de kaders in toenemende mate aan als fundament voor

samenwerking. Tot slot biedt ‘compliance’ ten aanzien van nieuwe normenkaders en regels tevens kansen voor onderhoudspartijen om hun onderscheidende vermogen binnen de onderhoudsmarkt verder te vergroten.

6. Veranderingen in arbeidscultuurDe centrale uitdaging voor werkgevers bin-nen de sector blijft het binden en boeien van de juiste (jonge) talenten aan de organisatie.

‘Onderhoudsbedrijven die ook in de toekomst succesvol willen blijven die-nen ook in te spelen op de veranderin-gen in de arbeidscultuur die op dit mo-ment gaande is.’Werkgevers die ook in de toekomst succes-vol willen blijven opereren dienen gericht beleid te ontwikkelen voor zaken als de toenemende individualisering, de stijgende behoefte aan flexibilisering (parttime wer-


22 HET KOMPAS

ken, flexwerken en dergelijke) en de eisen die werknemers stellen op het gebied van hun eigen ontwikkeling. Jongere generaties werknemers tonen zich nog maar beperkt loyaal aan hun werkgever. Het aandeel werknemers dat na enkele jaren weer op zoek gaat naar een nieuwe uitdaging is de afgelopen jaren dan ook fors toegenomen.

7. De invloed van conjuncturele ontwikkelingenDe financiële markten maken roerige tijden door. Als gevolg van de wereldwijde schul-denproblematiek staat de ontwikkeling van de Nederlandse economie onder druk. De Nederlandse overheid is gestart met een grootscheepse bezuinigingsoperatie, wat veel onzekerheid met zich meebrengt voor de Nederlandse onderhoudssector.

‘De invloed van de economie wordt anno 2011 sterk herkend door onder-houdspartijen en komt in de praktijk tot uitdrukking in een sterkere druk op onderhoudsbudgetten.’

Voor de onderhoudssector betekent deze situatie dat investeringsbeslissingen kriti-scher worden beoordeeld en budgetten wor-den gekort. Keuzes en besluiten dienen nog meer dan anders te worden gemotiveerd aan de hand van een kwantitatieve onderbouwing. Dit betekent dat onderhoudsbedrijven en –afdelingen in toenemende mate zullen worden gevraagd om hun beslissingen door middel van een financiële businesscase en een gedegen risicoanalyse (intern) te onder-bouwen.

8. De toenemende behoefte aan totaaloplossin-gen bij afnemersDe behoefte aan totaaloplossingen bij afne-

mers neemt toe. Dit gebeurt onder invloed van ontwikkelingen, zoals aanscherping van voorschriften, toenemende complexiteit van processen, het ontstaan van diverse speci-alisaties en zaken als de groeiende admini-stratieve verplichtingen die samengaan met onderhoud en beheer van assets.

‘Asset owners zijn in toenemende mate op zoek naar één onderhoudspartij die het aanspreekpunt vormt voor alle onderhoudsactiviteiten.’

De consequentie van deze trend is dat asset owners en opdrachtgevers op het gebied van onderhoud op zoek zijn naar één leverancier voor alle onderhoudsactiviteiten, zodat zij zich kunnen focussen op hun eigen kernacti-viteit. Het bieden van een totaaloplossing aan afnemers stelt overigens hogere eisen aan de kennis, competenties en vaardigheden van dienstverleners, adviseurs en toeleveranciers. Daarnaast heeft het ook consequenties voor het organiserend vermogen van dienstver-leners. Temeer omdat door de toenemende complexiteit van het totaalonderhoud steeds vaker gewerkt dient te worden met specia-listen, wat coördinatie en afstemming vraagt van de dienstverlener die als hoofdaannemer acteert.

9. Juridisering van de maatschappijDe steeds verdere juridisering van de maat-schappij raakt ook de Nederlandse onder-houdsmarkt. Concreet betekent dit dat de samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer steeds verder verzakelijkt en dat bedrijven in toenemende mate juridisch worden aangesproken op vermeende tekort-komingen in hun dienstverlening. Niemand blijft daarbij buiten schot. Claims tegen de


HET KOMPAS 23

overheid en commissarissen of bestuurders van rechtspersonen komen steeds vaker voor.

‘Ook in de Nederlandse onderhoudssec-tor is er sprake van een ‘claimcultuur’.’

De opkomst van deze ‘claimcultuur’ brengt uiteraard juridische risico’s met zich mee voor bedrijven die actief zijn binnen de onder-houdssector. Zowel voor asset owners, bij-voorbeeld Rijkswaterstaat in het geval van het nationale hoofdwegennet, als dienst-verleners. In het geval van uitbesteding van (een deel van) het onderhoudswerk dient de dienstverlener, toeleverancier of adviseur de werkzaamheden niet alleen uiterst zorgvul-dig uit te voeren, maar tevens zorgvuldig te documenteren én te rapporteren.

10. Toenemende aandacht voor duurzaamheidHoewel de invloed van duurzaamheid iets minder hoog is gewaardeerd dan afgelopen jaar, blijft het een trend die volgens veel onderhoudspartijen niet te stuiten is. Steeds meer bedrijven, overheden en particulieren houden op een systematische manier reke-ning met de maatschappelijke effecten van hun handelen. Zowel ten aanzien van hun pri-maire proces als de ondersteunende proces-sen. Veel bedrijven zien een duurzame aan-pak van het onderhoudsproces dan ook als belangrijke randvoorwaarde om maatschap-

pelijk verantwoord te kunnen ondernemen. In het geval van uitbesteding van (een deel van) het onderhoudsproces stellen opdrachtge-vers steeds vaker strikte voorwaarden op het gebied van de milieuprestatie of ‘ecologische voetafdruk’ van hun (potentiële) partners. De mate waarin de (potentiële) partners kunnen voldoen aan deze criteria heeft vervolgens weer invloed op de kans waarop de opdracht aan deze (potentiële) partners wordt gegund. Ook binnen bestaande contracten en proces-sen worden steeds vaker additionele voor-waarden en prestatie-indicatoren ingebracht op het gebied van duurzaamheid en het beheersen van de ecologische voetafdruk van de onderhoudsoperatie.

‘De toenemende aandacht voor duur-zaamheid vereist een structurele aanpak van onderhoudsbedrijven in termen van de inrichting van het on-derhoudsproces, het ontwikkelen van de juiste kennis en vaardigheid en het gebruik van duurzame producten en materialen.’

Onderhoudsbedrijven die ook in de toekomst succesvol willen blijven zullen een passend antwoord op deze veranderende marktvraag moeten formuleren die aansluit bij hun bestaande bedrijfsmodel.

1Zie bijlage 3 voor meer achtergrond bij deze benadering2Zie bijlage 3 voor meer achtergrond bij deze benadering3Bron: NVDO (2010), Enquête Sectie Uitbesteden en Toeleveren van Onderhoud4Bron: CBS (december 2010) Persbericht 10-083, ‘Tempo vergrijzing loopt op’ 5Bron: CBS Statline (juni 2011), tabel ‘Beroepsbevolking; geslacht en leeftijd’6Bron: NVDO Suto (2011), ‘Benchmark Prestatiemanagement’7Bron: NVDO (2010),’Enquête Sectie Uitbesteden en Toeleveren van Onderhoud (Suto)8Voor feiten en cijfers over ‘uitbesteden’ verwijzen we u naar paragraaf 1.1 ‘Feiten en cijfers van de Nederlandse Onderhoudssector‘9Bron: NEN (2011) op http://www.nen.nl/web/Normshop/Norm/NEN-2767412011-nl.htm


VISIEDOCUMENT 1: ‘ONDERHOUD BINNEN DE PROCESINDUSTRIE IN 2020’ 25

Visiedocument 1: ‘Onderhoud binnen de procesindustrie in 2020’Vier toekomstscenario’s

07_Visiedocument1.indd 25 11/1/11 2:54 PM

26 VISIEDOCUMENT 1: ‘ONDERHOUD BINNEN DE PROCESINDUSTRIE IN 2020’

1.1 De toekomst van het onderhoud binnen de procesindustrieIn dit visiedocument is een viertal scena-rio’s opgesteld van het onderhoud binnen de procesindustrie in 2020. De scenario’s vor-men extreme toekomsten die laten zien hoe de Nederlandse procesindustrie zich dan kan gaan ontwikkelen, welke concurrentie-patronen kunnen ontstaan en welke kan-sen en bedreigingen dit biedt voor onder-houdsbedrijven die actief zijn binnen deze sector. Het denken in extremen is belangrijk om bestuurders en ondernemers binnen de onderhoudssector na te laten denken hoe zij in kunnen spelen op de kansen of bedreigin-gen af kunnen wenden. Hoewel de werkelijkheid in 2020 niet in één beeld samen te vatten is, bieden de scena-rio’s houvast voor asset owners, dienstver-leners, toeleveranciers en adviseurs bij het beoordelen van strategie en het anticiperen op verandering.

‘Met de term ‘onderhoudsmarkt’ wordt de markt aangeduid waar-in onderhoudsinspanning gedaan wordt door asset owners, dienstverleners, toeleveranciers en adviseurs, in dit geval binnen de procesindustrie’

1.1.1 De procesindustrie in NederlandDe Nederlandse procesindustrie omvat een grote verzameling van uiteenlopende indu-striële bedrijven die procesmatig, veelal met automatisch werkende apparatuur, producten maken. Het betreft in veel geval-len productieprocessen van vaste stoffen, vloeistoffen en gassen. Bij alle werkzaam-heden binnen de procesindustrie spelen veiligheid, gezondheid en milieu een uiterst

belangrijke rol. Bedrijven die zich bezig-houden met de verwerking of productie van aardolie en aardgas, chemicaliën, papier en papierwaren, rubber en kunststoffen, aardewerk en glas, metaallegeringen en afvalstoffen, behoren allemaal tot de pro-cesindustrie. Energieopwekking valt in dit visiedocument buiten de definitie van pro-cesindustrie, met uitzondering van decen-trale energieopwekking die plaatsvindt op de locatie van de asset owner.

1.1.2 Onderhoud binnen de procesindustrieMet de term onderhoud binnen de proces-industrie wordt primair het beheer van en onderhoud aan en rond deze productiepro-cessen van vaste stoffen, vloeistoffen en gas-sen bedoeld. Voorbeelden hiervan zijn het beheer en onderhoud dat wordt verricht aan technische installaties, pompen, leidingen, koelinstallaties, compressoren, generatoren en dergelijke. Het onderhoud binnen de pro-cesindustrie omvat een breed spectrum aan werkzaamheden die allen met elkaar gemeen hebben dat ze primair gericht zijn op het garanderen en verder optimaliseren van de bedrijfszekerheid van de productieprocessen.In de afgelopen jaren is het accent van het beheer en onderhoud binnen de procesindu-strie nadrukkelijk komen te liggen op het uit-voeren van preventief onderhoud, ofwel het op een intelligente wijze voorkomen van sto-ringen en onverwachte stops. Gesterkt door een snelle technologische ontwikkeling wor-den verschillende (complementaire) onder-houdsconcepten als TPM (Total Productive Maintenance), RBM (Risk Based Maintenance) en RCM (Reliability Centred Maintenance) razendsnel geïntroduceerd, waardoor het onderhoud de afgelopen jaren een sterke pro-fessionaliseringsslag heeft doorgemaakt.



‘Beheer en onderhoud binnen de pro-cesindustrie hebben de afgelopen jaren een sterke ontwikkeling doorgemaakt onder invloed van snelle technologi-sche ontwikkeling en de opkomst van nieuwe onderhoudsconcepten.’

Als gevolg van de inzet van deze onder-houdsconcepten is er op het vlak van bedrijfszekerheid, diagnosetechnieken en

conceptuele ontwerpen van productie-infrastructuren de afgelopen jaren een enorme vooruitgang geboekt.

1.1.3 Kernonzekerheden ten aanzien van on-derhoud binnen de procesindustrieDe uitgangspunten van de vier scena-rio’s komen tot uitdrukking in een scena-rioframe. Om te komen tot dit scenario-frame worden de meest extreme waarden van de twee kernonzekerheden die uit de

- Chemische industrie- Olie- en gasindustrie- Petrochemische industrie- Metaalindustrie

- Rubber- en kunststofi ndustrie- Keramische industrie- Papier- en kartonindustrie- Afvalverwerking en recycling

Deelsectoren binnen de scope van dit visiedocument: ‘de procesindustrie in Nederland’

Figuur 10: Scenarioframe ‘De Nederlandse procesindustrie in 2020’



scenarioanalyse naar voren zijn gekomen tegen elkaar afgezet. Op de x-as staat ‘het dominante investeringsgedrag bin-nen de Nederlandse procesindustrie’ (met een nadruk op desinvesteren versus een nadruk op investeren) en op de y-as staat ‘het maatschappelijke draagvlak voor de procesindustrie in Nederland’ (een laag versus een hoog maatschappelijk draag-vlak).

Het investeringsgedrag binnen de Nederlandse procesindustrie De eerste kernonzekerheid voor de ontwikkeling van het onderhoud binnen de procesindustrie betreft het inves-teringsgedrag van asset owners en inves-teerders binnen de sector in het tijdvak 2011-2020. Dit investeringsgedrag is sterk afhankelijk van een aantal ontwikkelingen. In de eerste plaats vormt de betrokkenheid van de Nederlandse politiek bij de proces-industrie een belangrijke randvoorwaarde voor het behoud van een goed Nederlands vestigingsklimaat. De aantrekkelijkheid van Nederland voor, de in toenemende mate internationaal opererende, asset owners vormt namelijk een belangrijk criterium voor het doen van vervangings- en uitbrei-dingsinvesteringen in de Nederlandse asset base. Zaken als locatie (zowel ten opzichte van internationale transportroutes als ‘de markt’), loonkosten, beschikbaarheid van vakkrachten, innovatiegraad en derge-lijke worden in toenemende mate globaal vergeleken en vormen belangrijke criteria voor asset owners binnen de procesindu-strie om hun investeringen in Nederland of daarbuiten te verrichten.

Het maatschappelijk draagvlak voor de proces-industrie in Nederland De tweede kernon-zekerheid betreft het maatschappelijke

draagvlak voor (het behoud van) de pro-cesindustrie in Nederland in 2020. Met andere woorden: is er sprake van een hoog maatschappelijk draagvlak voor de procesindustrie in 2020 of domineert een afkerende houding van de maat-schappij ten aanzien van de procesindustrie en is er juist sprake van een laag maat-schappelijk draagvlak in 2020? Dit maat-schappelijke draagvlak komt onder andere tot uitdrukking in de betrokkenheid van de regionale politiek en de samenwerking met kennis- en onderwijsinstellingen. De mate waarin de maatschappij ruimte laat aan de ontwikkeling van de Nederlandse procesin-dustrie vormt echter een grote onzekerheid met een grote impact op de manier waarop het onderhoud binnen de Nederlandse pro-cesindustrie wordt vormgegeven. De basis van de scenario’s, gericht op de toekomst van het onderhoud binnen de pro-cesindustrie, ligt in de twee kernonzeker-heden die hiervoor zijn besproken. Figuur 10 illustreert het scenarioframe waarin de extreme waarden van deze twee belangrijke onzekerheden tegen elkaar zijn afgezet. Op de x-as het dominante investeringsgedrag binnen de Nederlandse procesindustrie. En op de y-as het maatschappelijk draagvlak voor de procesindustrie in Nederland. Door de extreme waarden van deze twee kernon-zekerheden te combineren ontstaan vier combinaties die aan de basis van de scena-rio’s liggen. De getoonde labels dekken de lading van de scenario’s, maar vormen geen waardeoordeel over de wenselijkheid van de verschillende scenario’s.

1.2 Vier scenario’sNadat de uitgangspunten van de vier sce-nario’s zijn toegelicht, worden de vier toekomstbeelden beschreven. Deze sce-



nario’s zijn stuk voor stuk extreme afbeel-dingen van hoe de onderhoudsmarkt bin-nen de Nederlandse procesindustrie er in 2020 uit kan zien. De scenario’s zijn alle vier evengoed denkbaar en zijn bedoeld als hulpmiddel bij het maken van strate-gische keuzes. Tabel 3 geeft inzicht in de belangrijkste verschillen tussen de scena-rio’s en kan worden gebruikt als referen-tietabel bij het lezen van de verschillende scenario’s. Na toelichting, wordt in de paragraaf ‘stra-tegievorming’ concreet ingegaan op de vier scenario’s. Ondernemers en managers binnen de onderhoudssector die actief zijn binnen de procesindustrie doen er ver-standig aan hun strategische keuzes aan de verschillende scenario’s te spiegelen alvorens een besluit te nemen.

1.2.1. Rebalancing

Macro-omgeving In het rebalancing-scenario wordt Nederland geconfronteerd met grote mondiale economische en politieke proble-men. Het gaat slecht met de wereldhandel. De economische terugval wordt veroorzaakt door een combinatie van factoren: onrust in het Midden-Oosten, een aanhoudende recessie in de VS, de terughoudendheid van staten om Amerikaanse tekorten te financieren, een wegglijdende dollar, bin-nenlandse onlusten en een intern gerichte houding in opkomende economieën en uiteindelijk een volstrekt verstoord mondiaal economisch systeem.

‘Een hoog maatschappelijk draagvlak als belangrijke tegenkracht voor de sterk afnemende investeringen binnen de Nederlandse procesindustrie.’

- Het mondiale economische systeem is zwaar verstoord en Nederland ziet in dat het afhankelijkheid van andere economieën moet minimaliseren.

- Het lukt de Nederlandse overheid niet om de procesindustrie te versterken.

- De concurrentiepositie van Nederland is slecht, mede doordat het innovatie-vermogen onvoldoende is en de complexiteit van HSE-regelgeving zeer hoog is.

- Het kortetermijndenken van asset owners overheerst, met uitzondering van de investeerders in een aantal hoogstaande industriële clusters.

Het rebalancing-scenario in het kort

Binnen Europa is veel sprake van verdeeld-heid en als gevolg van een gebrek aan begrotingsdiscipline zijn Portugal, Grieken-land en Italië gedwongen om uit de euro-zone te treden. Landen raken meer in zich-zelf gekeerd en proberen hun nationale economie te beschermen met handelspro-tectionistische maatregelen. Ook Nederland realiseert zich dat er grote risico’s zitten aan een te grote afhankelijkheid van een vrije wereldhandel en treft maatre-gelen om haar afhankelijkheid van andere landen te verkleinen. In dit kader probeert de overheid vitale sectoren zoals de landbouw- en voedingsmiddelenindustrie te beschermen. Hoewel diverse stemmen binnen de Neder-landse politiek het belang van de procesindu-strie hierbij onderstrepen, doet de nationale overheid geen pogingen deze sector te ver-sterken. De bedrijfslevenbrief van 2011 is niet veel meer gebleken dan een papieren tijger en de genoemde initiatieven zijn een stille



‘Onderhoud binnen de procesindustrie in 2020’De verschillen op een rij

Rebalancing Growth Sell-out Fragmentation

Investeringsgedrag binnen procesindu s-trie in NL

desinves tering investeringen desinves teringen investeringen

Maatschappelijk draagvlak voor procesindustrie

hoog hoog laag laag

Nationale (NL, EU) politieke aandacht voor de procesindus-trie in Nederland

laag hoog laag hoog

Lokale (Provincie, regio) politieke aandacht voor de procesindustrie in Nederland

hoog hoog laag laag

Omvang HSE* weten regelgeving

beperkt beperkt hoog hoog

Complexiteit HSE* weten regelgeving

hoog beperkt hoog beperkt

Economische ontwikkeling

zwak gemiddeld(stabiel)

gemiddeld sterk

Druk op beschikbaar-heid en betaalbaar-heid van grondstoffen

gemiddeld hoog gemiddeld hoog

Imago van de Neder-landse procesindustrie

gemiddeld goed slecht gemiddeld

Schaarste aan Kennistechnisch geschoold personeel Capaciteit

beperkt

beperkt

vrij hoog

beperkt

beperkt

vrij hoog

hoog

hoog

Samenwerking bedrijfsleven en onderwijs

goed goed zeer beperkt beperkt

Innovatie binnen (het onderhoud in) de procesindustrie

beperkt veel zeer beperkt veel

Druk op de MVO bij ondernemingen

gemiddeld gemiddeld laag hoog

Tabel 3: De belangrijkste verschillen tussen de scenario’s op een rij (*HSE = Health Safety and Environment)



dood gestorven. In het rebalancing-scenario moet de procesindustrie het vooral hebben van regionale en lokale overheden die het belang van het voortbestaan van regionale chemische, petrochemische en andere pro-cesindustriële clusters onderkennen.

‘De bedrijfslevenbrief van 2011 is niet veel meer gebleken dan een papieren tijger en de genoemde initiatieven zijn een stille dood gestorven.’Hoewel de overheid de omvang van de Health Safety en Environment (HSE)-regel-geving voor bedrijven binnen de proces-industrie sterk heeft weten te reduceren, verloopt de samenwerking met de sector stroef, waardoor de complexiteit van de HSE-regelgeving binnen de procesindu-strie onveranderd hoog is. Het hernieuwde Besluit Risico’s Zware Ongevallen (BRZO, 2014) en de Wet algemene bepaling omge-vingsrecht (Wabo) zijn de enige Neder-landse besluiten en wetten die centraal georganiseerd zijn en niet aan een hoge mate van onvoorspelbaarheid onderhevig zijn. De afgelopen jaren is de concurren-tiepositie van Nederland binnen de globale procesindustrie verslechterd. De vestigings-voorwaarden zijn door de hoge regeldruk en beperkte (fiscale) prikkels simpelweg te zwak. De Nederlandse samenleving ziet echter dat de procesindus-trie aan de basis staat van veel innovatie en bovendien een belangrijke rol vervult in het creëren van welvaart en werkgelegenheid. Steeds meer scholieren kiezen voor een technische oplei-ding, aangezien het vak een goed imago heeft gekregen, waardoor studenten de relevantie hiervan goed kunnen plaatsen en de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijk zijn. Ondanks het maatschappelijke reveil van

de procesindustrie is er de afgelopen jaren per saldo veel onderzoeks- en productieca-paciteit door grote internationale bedrijven uit Nederland weggehaald. De keerzijde is dat er zich in sommige regio’s nieuwe (bio-based) bedrijvigheid ontpopt. Er is sprake van een reshuffle van de procesindustrie.

Bedrijfsomgeving De Nederlandse procesin-dustrie heeft het zwaar in deze tijd van eco-nomische stagnatie. Asset owners zien hun marges dalen als gevolg van de hevige prijs-concurrentie, met name binnen markten die worden gedomineerd door commodities, zoals de basischemie, petrochemie en de papierindustrie en richten zich op kostenbe-sparingen. De opkomst van nieuwe econo-mieën in het Midden- en Verre Oosten heeft een verschuiving in het zwaartepunt van de vraag naar grondstoffen, halffabricaten en eindproducten veroorzaakt. Als gevolg van de mondiale handelsbelemmeringen is het bovendien belangrijk geworden om dicht bij de grootste afzetmarkten te produce-ren. De afkalvende politieke betrokkenheid op nationaal niveau komt onder andere tot uitdrukking in sterk dalende budgetten voor de noodzakelijke ontwikkeling en aanpas-sing van de industriële infrastructuur. Dit is versterkt doordat er door de recente priva-tiseringsslag slechts beperkt is geïnvesteerd in de huidige infrastructuur. De consequen-ties hiervan werden de afgelopen jaren diverse malen zichtbaar. Een aanhoudende golf van stroomstoringen heeft de proces-industrie veel geld gekost en de reputatie van Nederland op scherp gezet. Nederland is haar unieke karakter als logisch vesti-gingsland voor diverse procesindustriële subsectoren aan het verliezen en een aantal bedrijven heeft reeds productielocaties ver-plaatst naar opkomende economieën.



De desinvesteringen in onderzoeks- en pro-ductiecapaciteit die verscheidene grote asset owners het afgelopen decennium binnen de Nederlandse procesindustrie hebben gedaan, hebben niet in alle gevallen tot directe slui-ting van fabrieken geleid. Een aantal assets is de afgelopen jaren in handen gekomen van opportunistische investeerders, zoals pri-vate equity huizen. Deze investeerders kopen wereldwijd fabrieken op binnen de bulk- en petrochemie, met als doel een ‘low cost operator’-strategie te voeren. Het korteter-mijndenken overheerst nadrukkelijk bij deze investeerders. In een poging om de marges verder te optimaliseren zoeken ze in alle bedrijfsactiviteiten de grenzen op en confor-meren ze zich slechts aan de minimumver-plichtingen, bijvoorbeeld op het gebied van CO2-emissie. Onderhoud wordt door deze partijen uitbesteed in globale contracten voor meerdere fabrieken tegelijk, waarbij prijs de belangrijkste factor vormt. Voor elke investe-

ring die de onderhoudsmanager wil plegen in de kwaliteit van processen, dient de business-case op voorhand te worden goedgekeurd. Door de kortetermijnfocus verbrokkelt de loy-aliteit van veel onderhoudsmedewerkers. De afgelopen jaren is er reeds veel onderhouds-kennis binnen deze fabrieken verdwenen.

‘De bedrijven die zich in deze clusters vestigen hebben ondanks het zware weer de mondiale kopgroep binnen hun sector weten te bereiken en willen hun modelfabrieken neerzetten op plaatsen met een sterke kennisinfrastructuur en voldoende hoogwaardig aanbod op de technische arbeidsmarkt.’

Ondanks het verslechterde vestigingskli-maat en de tegenvallende economie, is er binnen een aantal regionale industriële clusters sprake van vernieuwing en groei. Op lokaal niveau wordt samengewerkt tus-sen wetenschap, bedrijfsleven en politiek en wordt innovatie met beperkte fi nanci-ele middelen gestimuleerd en bedrijvigheid aangetrokken. Zo heeft de regio Terneu-zen met een recentelijk opgerichte lokale Investment Agency in haar korte bestaan reeds diverse grote buitenlandse investeer-ders aan de regio weten te binden, waar-mee het belangrijk kapitaal heeft weten te injecteren in de chemische sector en een groot deel van de werkgelegenheid in de regio heeft weten te behouden. Het imago van de techniek is sterk verbeterd en met beperkte middelen wordt innovatie gestimu-leerd. De nadruk in deze regio’s is verscho-ven van commodities naar specialties, zoals biologisch afbreekbare plastics binnen de rubber- en kunststofi ndustrie. De bedrijven die zich in deze clusters vestigen hebben,



ondanks het zware weer, de mondiale kop-groep binnen hun sector weten te bereiken en willen hun modelfabrieken neerzetten op plaatsen met een sterke kennisinfrastruc-tuur en voldoende hoogwaardig aanbod op de technische arbeidsmarkt. Het zijn deze bedrijven die ondanks het economisch tij nog investeren in procesaanpassingen en beperkte nieuwbouw.

De ontwikkeling van onderhoud binnen de proces-industrie Het vertrek van enkele grote fabrie-ken en de druk op de onderhoudsbudgetten bij de overgebleven fabrieken, zetten de

prijzen binnen de onderhoudsmarkt op scherp. Hoewel door de afname in de vraag naar producten er in enkele gevallen kan worden volstaan met een lagere onderhoudsfre-quentie, schuiven veel asset owners onder-houdswerkzaamheden aan installaties voor zich uit. Het gevolg is een afnemende vraag naar onderhoudsdiensten waardoor de prijsconcurrentie tussen dienstverle-ners sterk is toegenomen. De sterk toege-nomen internationale standaardisering op het gebied van onderhoud, waarbij onder-houd veelal in termen van ‘unit rates’ wordt vergeleken, draagt bij aan een goede ver-gelijkbaarheid van de beheersen onder-houdsdiensten evenals de prestaties op dit vlak. Internationale benchmarks als de Solomon Index binnen de (petro)che-mische industrie blijven dominante indi-ces waar menig onderhoudsmanager op wordt afgerekend. Asset owners maken bij onderhandelingen gretig gebruik van de geboden transparantie, waardoor de mar-ges binnen het onderhoud zich naar een zorgelijk niveau hebben ontwikkeld. Dit uit zich onder andere in lagere investeringen in ‘vakmanschap’, waardoor de kennis en kwaliteit van contractors en subcontractors in het afgelopen decennium fors dalende is. Hoewel er sprake blijft van afhankelijk-heid tussen asset owner en dienstverlener als gevolg van de hoge uitbestedingsgraad, zijn veel contracten opengebroken en zijn uurtarieven eenzijdig verlaagd. Ook is het aantal procesautomatiseerders op de markt toegenomen. Deze partijen focus-sen zich zowel op het automatiseren van instrumentatie, als de supervisie. Om kos-tentechnische redenen worden vooral rou-tinematige processen geautomatiseerd, waardoor er altijd engineers nodig blijven.



‘Er wordt alleen geïnvesteerd in nieuwe onderhoudssystemen als dit op korte termijn een aantoonbare, directe bij-drage levert aan het resultaat.’

Met name de grote investeerders die tot de sector zijn toegetreden gebruiken de ontstane ‘overcapaciteit’ op de beheer en onderhoudsmarkt om de kosten verder terug te dringen. Hoewel zij hun ‘license to operate’ niet op het spel willen zetten, ervaren veel asset owners beheer en onder-houd als nadrukkelijke kostenpost. Er wordt alleen geïnvesteerd als dit op korte termijn een aantoonbare, directe bijdrage levert aan het resultaat. Alleen het noodzakelijke, veelal correctieve onderhoud wordt uitge-voerd door deze low cost operators. Er is vrijwel geen ruimte voor de meer preven-tieve onderhoudsmethoden die met name op langere termijn hun voordeel genereren. Dienstverleners die zich flexibel weten te organiseren en met het grillige ongeplande karakter van het onderhoud bij de ‘low cost operators’ kunnen meebewegen, maken een goede kans om succesvol te zijn. Bin-nen de excellente industriële clusters is er daarentegen een duidelijke omslag ingezet naar preventieve maintenancesystemen, waardoor onderhoud zich beter laat voor-spellen en er op een planmatige manier kan worden gewerkt aan het handhaven van de optimale beschikbaarheid van assets. Binnen deze clusters is er, naast behoefte aan goed geprijsde onderhoudscapaciteit, tevens behoefte aan een beperkt aantal onderhoudsspecialisten (kennis). Er ligt voor dienstverleners en adviseurs een dui-delijke kans om deze specialistische kennis te exporteren, door mee te ‘verplaatsen’ met de asset owners binnen deze globaal opererende sector.

Uitdagingen rebalancing-scenario- Druk op onderhoudsbudgetten en een

dalende vraag naar onderhoudswerk-zaamheden.

- Hoge mate van prijsconcurrentie, waardoor uurtarieven onder druk staan.

- Internationalisering van onderhouds-vraag door standaardisering en bench-marking.

- Capaciteitswerkzaamheden domineren de markt, met uitzondering van zeer specialistische kennis in clusters.

- Waarborgen van kwaliteit van dienst-verlening (weinig investeringen in vakmanschap).

Uitdagingen rebalancing-scenario

1.2.2 Growth

Macro-omgeving Het is 2020. Na de defi-nitieve sluiting van een aantal fabrieken in Nederland in de jaren 2010-2015, heeft de Nederlandse politiek ingezien dat het voeren van een globaal gefo-cust industriebeleid noodzakelijk is voor de internationale concurrentiepositie en werkgelegenheid in Nederland. Stabiele economische tijden hebben de afgelopen vijf jaar de ruimte geboden aan kabinet-De Jager II voor een consistente indu-striepolitiek. Via de bedrijfslevenbrief probeert de overheid de continuïteit te waarborgen ten aanzien van haar lan-getermijnbeleid, zonder daarbij te veel afhankelijk te zijn van ‘dagelijkse’ eco-nomische en politieke incidenten. Het succesvol uitrollen van een gericht indu-strie- en landbouwbeleid heeft geresul-teerd in een aantrekkelijk vestigingskli-maat voor kapitaalinvesteerders.



‘Een hoog maatschappelijk draagvlak versterkt de positie van de Nederland-se procesindustrie waar in het afgelo-pen decennium veel is geïnvesteerd.’

Naast de gunstige logistieke positie van Nederland, de fysieke infrastructuur en de ver ontwikkelde kennisinfrastructuur, zijn er extra maatregelen getroffen om ook bin-nen de EU kapitaal aan te trekken. Zo geeft een verlaagde vennootschapsbelasting naar 18 procent een fiscale impuls en is de overheid (zowel nationaal als regionaal) in toenemende mate georganiseerd per sec-tor. Bedrijven hoeven, bijvoorbeeld op het gebied van vergunningseisen, slechts met één ‘accountmanager’ en overheidsloket te schakelen. Tevens heeft het kabinet, onder druk van diverse ondernemersverenigin-gen, de laatste jaren sterk ingezet op een versimpelde en transparante weten regel-geving omtrent HSE, waarbij de Europese directives als maatstaf dienen.

- Een stabiele economie biedt ruimte voor een lange termijn gerichte indus-trie-politiek.

- Een verbeterd vestigingsklimaat heeft de Nederlandse procesindustrie doen opleven.

- Resource efficiency is ‘key’ en de opkomst van de bio-based economy is versneld.

- Er is sprake van een zeer hoge innova-tiegraad in de industrie, mede doordat het bedrijfsleven nauw samenwerkt met het onderwijs.

Het growth-scenario in het kort

Reeds in Nederland aanwezige asset owners hebben investeringen gedaan om bestaande assets te transformeren naar excellente plants, bijvoorbeeld door inzet van proces-intensificatie10. Hierdoor stijgen de procesrendementen, dalen de energie- en overall kosten en hebben de operators het proces beter onder controle. De plants zijn langer on-stream met als gevolg lagere opera-tionele kosten. Op deze manier zijn de bestaande assets voldoende concurre-rend. Verschillende buitenlandse inves-teerders hebben besloten nieuwe fabrie-ken te openen in Nederland, voornamelijk om economische redenen. Bovendien staan er, onder aanmoediging en onder-steuning van verschillende gemeenten, nieuwe industriële projecten op stapel. In het bijzonder zijn de afgelopen jaren de chemische industrie, de afvalverwer-kende/recyclingindustrie en papieren kartonindustrie gegroeid. Binnen de industriële clusters wordt er zowel inge-zet op bulk als specialtyproducten.

‘Het maatschappelijk draagvlak voor de Nederlandse procesindustrie is hoog, mede doordat het een duidelijke bijdrage levert aan de verduurzaming van de maatschappij.’

De overheid heeft budgetten beschik-baar gesteld om de techniek beter zicht-baar te maken in de maatschappij. Door verschillende onderwijscampagnes en slimme inzet van nieuwe media, raken jongeren er steeds meer van overtuigd dat een baan in de industrie een goed toekomstperspectief biedt. Mede aange-wakkerd door een toenemende druk op



de beschikbaarheid en prijs van grond-stoffen, waaronder energie, hebben verschillende industriële clusters zwaar geïnvesteerd in ‘resource efficiency’ en de opkomst van de bio-based economy11. In Nederland is een platform aanwe-zig, waarbij vertegenwoordigers uit een aantal sleutelsectoren (zoals landbouw, chemie, papier en energie) samenkomen om samenwerking in de bio-based keten te realiseren. Kennisdeling is hierbij cruciaal, waardoor het voor chemische bedrijven aantrekkelijk wordt hun bio-based productiecapaciteit in Nederland te plaatsen. Op deze manier wordt er een biologisch alternatief geboden voor synthetische grondstoffen. Er zijn plan-nen om de Flevopolder voor een deel uit te breiden ten behoeve van biomassa-kweek.

Bedrijfsomgeving (procesindustrie) De topsectoren die zijn benadrukt in de bedrijfslevenbrief hebben via over-heids- en gemeentelijke subsidies ruimte gekregen om te investeren in een nieuw onderwijssysteem. Verschil-lende ‘task forces’ hebben zwaar ingezet op de samenwerking tussen bedrijfsle-ven en onderwijsinstellingen. Zo wor-den er op basis van het ‘no cure, no pay’-concept (naschoolse) opleidingen aangeboden en is er binnen ROC-oplei-dingen maandelijks standaard ruimte voor een tweedaagse stage, zowel voor leerlingen als leraren. Kenniscirculatie staat hierbij centraal. Deze nieuwe situ-atie resulteert in een betere aansluiting van het onderwijs op het bedrijfsleven. Tevens is de arbeidsmentaliteit van jon-geren verbeterd, doordat er in een zeer vroeg stadium praktijkgericht onderwijs

is dat verschillende verantwoordelijk-heden met zich meebrengt. Ondanks een toename in het aantal technisch opgeleide scholieren, is er in dit scena-rio nog steeds sprake van schaarste op de arbeidsmarkt, voornamelijk met een kwalitatief karakter. Dit wordt gevoed doordat de afgelopen jaren veel is geïnvesteerd in (nieuwe) hoogstaande plants, waardoor er veel vraag is naar hoog gekwalificeerde technici, onder andere voor moderne engineeringvraag-stukken.

‘Rondom Delft en Rotterdam hebben de hbo- en wo-instellingen zich geclus-terd en is er een clean-tech campus ge-creëerd, welke ook internationaal zeer goed op de kaart staat.’

Om de internationale concurrentie met Azië, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika voor te blijven, ligt de focus van de in Nederland gevestigde industriële asset owners op het



benutten van hoogstaande R&D- en innova-tiecentra. De gerichte weten regelgeving op het gebied van HSE dient in dit scenario als ware katalysator voor innovatie, zonder dat het (Europese en globale) level playing field onder druk staat. De innovatiegraad van de Nederlandse industrie is dan ook op het hoogste punt in 25 jaar en komt onder andere tot uitdrukking in verticale partner-ships tussen dienstverleners, adviesbureaus en asset owners. Gemiddeld spenderen industriële asset owners 5 procent van hun sales aan R&D.

De ontwikkeling van onderhoud binnen de pro-cesindustrie De onderhoudsmarkt is er de afgelopen jaren in geslaagd om het beheer en onderhoud naar een hoger niveau te til-len. Kapitaalinvesteerders hebben de ambi-tie om in Nederland moderne, hoogstaande assets te bezitten en zien in dat beheer en onderhoud hierbij een cruciale rol speelt. Om deze reden zijn de onderhoudsbudget-ten vergroot. Door de innovatieve kracht van de ontstane verticale partnerships is er een verdere opschuiving ontstaan van correc-tief onderhoud naar predictief onderhoud. De koppeling tussen analytische metingen en ERP-systemen levert een grote hoeveel-heid nauwkeurige data op en maken ‘con-dition based maintenance’ effectief moge-lijk. Data-analytics zorgen er vervolgens voor dat storingen in een vroeg stadium gedetecteerd kunnen worden en dat onder-houdsplanning op grote schaal toegepast kan worden. Tevens is de efficiency (onder meer doordat de Hands on Tool Time is verhoogd) van onderhoudsmonteurs sterk verhoogd en is er veel geïnnoveerd op het gebied van remote draadloos onderhoud en andere ‘niet-invasieve’ onderhoudstechnie-ken. Deze ontwikkelingen resulteren in een

hoge automatiseringsgraad, maar vangen het tekort op de onderhoudsmarkt slechts gedeeltelijk op. Het zwaartepunt van de schaarste op de arbeidsmarkt is verplaatst van capaciteit naar niveau van kennis en kunde.

‘Het zwaartepunt van de schaarste op de arbeidsmarkt is verplaatst van capaciteit naar niveau van kennis en kunde.’

- De nadruk ligt op innovatie, R&D en energie-efficiënte technieken.

- Nadruk ligt op engineeringwerkzaam-heden bij zowel nieuwbouw als in de gebruiksfase.

- Door de brede onderhoudsvraag is het ontwikkelen van een duidelijk bedrijfs-profiel noodzakelijk.

- Hoge mate van verticale partnering in de keten.

Uitdagingen growth-scenario

Doordat verschillende bedrijfsincidenten op het gebied van milieu en veiligheid groot zijn uitgemeten in de media de afgelopen jaren, zijn asset owners zich bewust van verhoogde reputatierisico’s. Bijkomende bedreiging door dit soort incidenten is het verliezen van de ‘license to operate’. Reli-ability Engineering is hierdoor belangrijker dan ooit; asset integrity, systeembetrouw-baarheid en beschikbaarheid van het equipment moeten extreem hoog zijn. De con-tractors zien dit als een kans en creëren ruimte om te investeren in vakmanschap. De kwaliteit van deze partijen stijgt hier-mee en steeds vaker worden kennisgedre-ven onderhoudswerkzaamheden van asset



owners uitbesteed. Niet alleen wordt de lokale markt bediend met dit type hoog-staande dienstverlening; Nederland staat wereldwijd bekend om haar hoogstaande onderhoudstechnieken en exporteert dit op grote schaal. Lokaalgebonden uitvoe-rende klussen worden uitbesteed aan low cost contractors, die veel gebruikmaken van arbeidsmigranten uit Oost-Europa.De onderhoudsmarkt heeft de discussie omtrent MVO en duurzaamheid opgepakt als een kans. Bij de ontwikkelingsfase van nieuwe investeringen worden maintenance engineeringbureaus betrokken om de Total Cost of Ownership met betrekking tot onder-houdswerkzaamheden te minimaliseren. Intelligente onderhoudstechnieken krijgen hierdoor de overhand; er zijn onlangs zelfs patenten aangevraagd op klimaatneutrale onderhoudstechnieken, welke zijn ontwik-keld door een consortium op de clean-tech campus.

1.2.3 Sell-out

- De Nederlandse overheid zet zwaar in op het ontwikkelen van een diensten-economie en laat de industrie ver-schralen.

- Het verslechterde vestigingsklimaat heeft ertoe geleid dat Nederlandse plants worden uitgefaseerd en duizen-den banen verdwijnen.

- De vraag naar onderhoud heeft een ander karakter gekregen; naast een sterke krimp van de industrie ligt de nadruk op het financieel uitmelken van assets.

- De grote druk op de schaarste is ver-dwenen, er is echter een grote mis-match van vraag naar en aanbod in kwalificatie-eisen.

- Er is een hoge mate van prijsconcur-rentie en er wordt slechts geïnnoveerd om kostenbesparingen te realiseren.

Het sell-out-scenario in het kort

Macro-omgeving Het is 2020. De economi-sche conjunctuur heeft zich het laatste decennium grillig ontwikkeld en de onver-wachte val van het kabinet-Rutte in 2013 staat een langetermijnvisie van de over-heid in de weg. De financiële sector is na de crisis in de jaren 2008-2009 door de Europese toezichthouder onder de loep genomen en er zijn diverse maatregelen getroffen. Het imago van deze sector trekt hierdoor weer aan en de bijdrage aan het nationale product groeit sterk. De suc-cessen van de financiële sector en van de zakelijke dienstverlening hebben ervoor gezorgd dat de politiek haar pijlen heeft gericht op het ontwikkelen van Nederland



als een ware diensteneconomie. Binnen deze diensteneconomie krijgt ook de zorg-sector veel politieke steun en subsidie, aangezien de vergrijzing van de bevolking serieuze vormen begint aan te nemen. De politieke betrokkenheid bij de procesindu-strie is historisch laag en de opgestelde bedrijfslevenbrief uit 2011, welke focust op een gericht industriebeleid, is nauwe-lijks opgevolgd. Dit komt tot uitdrukking in een sterk verminderde onderzoeksin-spanning, een onvoorspelbare en weinig transparante weten regelgeving omtrent HSE en een zeer complex georganiseerde overheid.

‘Een giftige cocktail van desinveste-ringen en een laag maatschappelijk draagvlak verschralen de Nederlandse procesindustrie anno 2020.’

Het olie-incident in Rotterdam-Botlek is breed uitgemeten door verschillende mediakanalen en heeft de aandacht van de lokale milieuorganisaties op scherp gezet. Het onlangs gepubliceerde onder-zoeksrapport van de regionale milieu-dienst over de uitstoot van diffuse emissies met mogelijk ziekteverwekkende stoffen in de provincie Limburg, versterkt deze negatieve aandacht voor de Nederlandse industrie.

‘Doordat diverse pressiegroepen en lobbyactivisten druk hebben uitge-oefend, heeft de overheid een aantal milieu- en veiligheidswetten ver-scherpt, waardoor de Nederlandse regels ver boven de Europese veror-deningen uitgestegen zijn.’

Ook hebben lokale overheden en gemeenten vergunningseisen aangescherpt. De concur-rentiepositie van Nederland ten opzichte van Europa staat hierdoor zwaar onder druk. Zo heeft de gemeente Amsterdam de voor-waarden waaraan moet worden voldaan ten aanzien van de bouw van procesinstallaties in de nabijheid van dichtbevolkte gebieden sterk uitgebreid. Steeds meer politieke en maatschappelijke groeperingen vinden dat er in Nederland geen plaats meer is voor industrie. Door een verslechterd vestigings-klimaat heeft een aantal spelers in de maak-industrie op basis van kostengerelateerde en markttechnische redenen besloten fabrieken te sluiten in Nederland. Nederland wordt niet meer gezien als vanzelfsprekend vestigingsland voor de procesindustrie, mede door het verouderde industriepark. Vooral in de chemie en metaalindustrie wor-den fabrieken uitgefaseerd en verkocht. Opportunity based investeerders (vaak gefi-nancierd met private equity) zijn de meest agressieve bedrijven die hierop inspelen en ondanks de strikte weten regelgeving kansen zien om hun portfolio te versterken. Voor de petrochemische sector geldt dat vooral het Midden-Oosten en Rusland flink hebben geïnvesteerd in raffinagecapaciteit, waardoor zij nu op steeds grotere schaal (chemische) halffabricaten en eindproduc-ten kunnen leveren in plaats van slechts ruwe olie. De Rotterdamse havens staan onder sterke druk. De raffinaderijen in de Botlek kampen met forse overcapaciteit en hoge kosten. In 2020 draaien nog slechts twee van de vijf raffinaderijen op volle capa-citeit, de overige capaciteit wordt vooral aangehouden als ‘reservecapaciteit’ in het geval er geopolitieke incidenten plaatsvin-den in bijvoorbeeld het Midden-Oosten of Rusland.



Bedrijfsomgeving (procesindustrie) Door een gebrek aan industriële overheidsfocus is het technisch onderwijs diffuus georgani-seerd. Op het gebied van medisch onder-wijs excelleert Nederland wereldwijd, maar de technische ROC-, hbo- en wo-instel-lingen zijn weinig innoverend geweest de afgelopen jaren, waardoor de kwaliteit achteruit is gegaan. Mede door de grillige economische tijden investeert het bedrijfs-leven niet voldoende in de samenwerking met onderwijsinstellingen, waardoor er een grote mismatch is ontstaan tussen vraag en aanbod van arbeid en kwalifi catie-eisen. Technische studies zijn totaal niet populair en de toekomstperspectieven van een baan in de industrie is verslechterd door de des-investeringen en daarmee gepaard gaande ontslagen in deze sector. Dit resulteert in een sterk afnemend aantal technici. Ander-zijds is de vraag naar technisch gekwali-fi ceerde mensen afgenomen doordat een

aantal cruciale fabrieken in Nederland is gesloten, wat duizenden banen heeft gekost. Door het eenzijdige capaciteits-gedreven karakter van de procesindustrie is de schaarste op de arbeidsmarkt vooral kwantitatief.

‘De toekomstperspectieven van een baan in de industrie zijn verslechterd door de desinvesteringen in deze sec-tor. Daarom zijn technische studies to-taal niet populair.’

Zowel op het gebied van arbeidskosten als kapitaalkosten, heeft Europa de interna-tionale concurrentieslag verloren van de opkomende economieën. De prijsconcur-rentie is daardoor extreem hoog. De asset owners zijn zich bewust van de nood-zaak om te innoveren. De incentive om te innoveren komt voornamelijk voort uit de hoge regeldruk (keuringen en inspec-ties), de mogelijkheid om kosten te druk-ken en personeelsschaarste op te vangen door middel van automatisering. Doordat er steeds meer sprake is van global owner-ship, kunnen de in Nederland gevestigde asset owners echter niet altijd voldoende invloed uitoefenen op de R&D-budgetten ten behoeve van de Nederlandse bedrij-ven.

De ontwikkeling van onderhoud binnen de procesindustrie De vraag naar beheer en onderhoud in de brede zin heeft een ander karakter gekregen en is tevens sterk afgenomen. Dit komt enerzijds door de defi nitieve sluiting en verplaatsing van gedeelten van de Nederlandse industrie. Anderzijds doordat de nadruk van een aantal grote private equity partijen ligt op



het financieel ‘uitmelken’ van bestaande assets in Nederland. Onderhoudsbudget-ten staan hierdoor onder druk en naast het standaard, hoog noodzakelijk uit te voeren onderhoud, dient er jaarlijks een businesscase te worden goedgekeurd om groot onderhoud te kunnen plegen aan assets. Regel hierbij is dat de tijdshori-zon van de betreffende asset owner vaak beperkt is (in veel gevallen maximaal vijf jaar) en bij voorkeur wordt het onderhoud dan ook zo lang mogelijk uitgesteld. Deze partijen hebben vaak beperkte kennis van beheer en onderhoud, waardoor er sprake is van een hoge mate van uitbesteding. Er is een sterke opkomst van (buitenlandse) integrated service contractors en ook worden zaken als voorraadbeheer steeds vaker verschoven naar de contractors. Enkele asset owners hebben bij vertrek hun sterk verouderde installaties verkocht aan gemeenten die samen met de provin-cie een programma zijn gestart om vervui-lende industrie in de regio uit te faseren en de vrijgekomen locatie(s) in te zetten voor diensten of terug te geven aan de natuur. De vraag wordt gedomineerd door levens-duurverlengende onderhoudstechnieken en op dit vlak is innovatie door dienstver-leners essentieel. Grote innovaties op het gebied van sensorisch onderhoud en pre-dictief onderhoud zijn daardoor uitgeble-ven. Het gevolg is, dat de kwaliteit van de contractors gedaald is en vooral gefocust wordt op capaciteitsgerelateerde werk-zaamheden, zonder dat er ook mee wordt gedacht het onderhoud op een hoger niveau te tillen. De engineeringprojecten die nog in Nederland worden voltooid en waar specifieke kennis voor nodig is, wor-den begeleid door buitenlandse adviesbu-reaus.

- De vraag naar onderhoudswerkzaam-heden stagneert.

- De onderhoudsfocus is gericht op de korte termijn en het ‘uitmelken’ van assets.

- De hoge regeldruk verlaagt de efficiency van onderhoudswerkzaamheden.

- Waarborgen van kwaliteit van dienst-verlening (verslechterde arbeidsloyali-teit, arbeidsmigranten, et cetera).

Uitdagingen sell-out-scenario

1.2.4 Fragmentation

Macro-omgeving Het gaat goed met Neder-land. Na een langdurige periode van zeer voorspoedige, maar grillige economische ont-wikkeling, plukt Nederland volop de vruch-ten van de duidelijke keuzes die het tweede kabinet-Rutte begin 2014 heeft gemaakt. De noodzaak voor een gezond, internationaal competitief bedrijfsleven in Nederland, dat naast welvaart ook werkgelegenheid brengt, wordt door de politiek ruimschoots erkend en vindt zijn weg in een consistente politieke agenda. Hierbij wordt echter geen bijzon-dere aandacht geschonken aan de industrie, waardoor een verdeeldheid is opgetreden binnen de procesindustrie. Hoewel de sec-tor meeprofiteert van enkele gerichte fiscale maatregelen en een verbeterd vestigingskli-maat, worstelt een groot deel van de sector met het beperkte maatschappelijke draag-vlak voor de procesindustrie. Voor een aan-tal subsectoren, waaronder de papieren metaalindustrie, wordt Nederland niet meer gezien als vanzelfsprekend vestigingsland. Daarnaast heeft de maatschappelijke discus-sie die de afgelopen jaren is aangesterkt in



Limburg en Zeeland omtrent gezondheidsri-sico’s bij langdurige blootstelling aan diffuse emissies, de overheid ook doen besluiten de bestaande HSE-richtlijnen fors aan te scher-pen. In de praktijk betekent dit voor de in Nederland gevestigde bedrijven een forse ‘kop’ op de toch al stringente Europese regel-geving op dit vlak. Wel is, door een forse afslankoperatie van het Nederlandse amb-telijke apparaat in de periode 2011–2015, het aantal overheidsloketten sterk terugge-drongen. Daarnaast wordt het bedrijfsleven, na de goede ervaringen met de publicatie-reeks gevaarlijke stoffen (PGS), veel actie-ver betrokken bij de implementatie van de regels, tot grote tevredenheid van diverse brancheorganisaties binnen de Nederlandse industrie.

‘Ondanks een laag maatschappelijk draagvlak voor de procesindustrie in Nederland, vinden er veel investe-ringen in de sector plaats.’Het maatschappelijke draagvlak voor de pro-cesindustrie in Nederland heeft de afgelopen jaren tevens een flinke deuk opgelopen als gevolg van diverse opeenvolgende inciden-ten, allen breed uitgemeten in de media. Zo hebben de brand bij een groot chemisch clus-ter in de Rotterdamse haven en een reeks lichte aardbevingen in Noordoost-Nederland, de perceptie van de bevolking ten aanzien van de procesindustrie sterk negatief beïn-vloed. Als antwoord op dit lage maatschap-pelijke draagvlak heeft met name het clus-ter Rotterdam/Terneuzen haar aansluiting gezocht bij de nabijgelegen Belgische indu-strie. De intensieve samenwerking tussen groot Antwerpen en de Nederlandse clusters, met name op het vlak van infrastructuur en arbeidskrachten, heeft ertoe bijgedragen dat

de chemische industrie in deze regio een hoogstaande, innovatierijke positie heeft weten te verwerven binnen het internatio-nale strijdtoneel. Naast de chemie is het met name de petrochemie die de vruchten heeft geplukt van het nationale bedrijfslevenbeleid en het verbeterde vestigingsklimaat.

- De Nederlandse politiek ziet de nood-zaak in van een internationaal compe-titief bedrijfsleven en past haar beleid daarop aan.

- Er wordt geen bijzondere aandacht geschonken aan de Nederlandse industrie.

- Verschillende maatschappelijke groe-peringen hebben door druk uit te oefe-nen de weten regelgeving omtrent HSE weten te verscherpen.

- Nederland kent veel buitenlandse investeerders, arbeids- en kennismi-granten.

- Mede gedreven door subsidies wordt er met name veel geïnvesteerd in R&D binnen de (petro)chemie. De metaal- en papierindustrie zijn in omvang sterk afgenomen.

Het fragmentation-scenario in het kort

‘De maatschappelijke druk en de hoge olieprijs hebben geleid tot een sterke toename in onderzoek en ontwikkeling binnen de (petro)chemie op het gebied van schone en duurzamere alternatie-ven voor olie als belangrijkste grondstof voor de Nederlandse economie.’

De sterk gestegen prijs voor grondstoffen en daarmee voor energie vormt echter een



belangrijke hindernis voor de procesindus-trie. De olieprijs is in het laatste decen-nium, onder invloed van de economische voorspoed en de sterke opkomst van eco-nomieën in Latijns-Amerika en Azië, naar een exorbitante hoogte gestegen. Hoe-wel het bedrijfsleven wordt gestimuleerd, wordt de industrie in Nederland niet sexy bevonden en is voor sommige sectoren het innovatieve klimaat in bijvoorbeeld Duits-land beter. Door het beperkte draagvlak, de afwezigheid van het juiste innovatieve klimaat en de beperkte beschikbaarheid van vakkrachten, is een aantal hoogwaar-dige ondernemingen uit de papieren metaalsector uit Nederland vertrokken. De aandacht binnen de overgebleven proces-industrie is de laatste jaren daarom nog sterker gefocust op het verbeteren van de energie-effi ciency. Daarnaast hebben de maatschappelijke druk en de hoge olieprijs geleid tot een sterke toename in onderzoek en ontwikkeling op het gebied van schone en duurzamere alternatieven voor olie als belangrijkste grondstof voor de Neder-landse economie. Er is de afgelopen jaren dan ook een voorzichtige transitie waar-neembaar richting een meer bio-based eco-nomy, die vrijwel op alle sectoren binnen de Nederlandse economie invloed heeft. Bin-nen de procesindustrie is de invloed op de subsectoren petrochemie, (fi jn)chemie en rubber- en kunststofi ndustrie het grootst. Met name asset owners binnen de chemi-sche en petrochemische industrie hebben volop mee geïnvesteerd in de ontwikkeling van duurzame technieken en proberen zo hun positie binnen de maatschappij veilig te stellen. Zo hebben drie van de vijf grote olieraffi naderijen in de regio Rotterdam hun handen ineen geslagen en gezamenlijk geïnvesteerd in een nieuwe gecombineerde

bio-diesel- en bio-ethanol-faciliteit, waarbij de reststromen van deze productielocatie wordt gebruikt voor de productie van bio-plastics en bio-lijm. De sterke opkomst van de bio-based industrie en recente techno-logie binnen de afvalverwerking en recy-clingindustrie hebben ervoor gezorgd dat Nederland zichzelf op de kaart heeft gezet als voorloper in de ontwikkeling van een duurzame procesindustrie. De combinatie van een aantrekkelijk vestigingsklimaat en het bestaan van verschillende stimulerings-maatregelen, onder andere op het gebied van fi nancieringen, heeft de afgelopen jaren binnen dit gebied tevens diverse bui-tenlandse investeerders aangetrokken.

De bedrijfsomgeving (procesindustrie) Ondanks diverse stimuleringsmaatregelen en over-heidscampagnes blijft de instroom op tech-nische opleidingen een punt van zorg bin-nen het nationale industriebeleid. De inzet



van verschillende professionele marketing-bureaus om het imago van de sector ver-der op te poetsen heeft niet veel opgele-verd en het bedrijfsleven heeft na diverse pogingen de moeite opgegeven om fors te investeren in het opleiden van Nederlandse technici. Daardoor is de samenwerking tus-sen bedrijfsleven en onderwijs ernstig ver-stoord. De technische ROC-, hbo- en wo-instellingen zijn sterk aangewezen op de steun vanuit de overheid en trekken grote hoeveelheden buitenlandse studenten aan die in veel gevallen na het afronden van hun studie direct weer vertrekken uit Nederland en daarmee relevante kennis meenemen. De schaarste aan technisch geschoold

personeel heeft dermate grote vormen aangenomen dat het bedrijfsleven reeds enkele jaren massaal heeft ingezet op het werven van buitenlandse arbeidskrachten. Daarnaast worden, waar mogelijk, zoveel mogelijk delen van het proces geautoma-tiseerd. Naast buitenlandse investeerders zijn er tevens veel buitenlandse kenniswer-kers in Nederland werkzaam. Het zijn met name de Indiërs en Chinezen die inmiddels een groot aantal leerstoelen binnen tech-nische universiteiten in Nederland hebben ingenomen.De problemen omtrent het verkrijgen van de juiste medewerkers heeft bedrijven aangezet tot meer samenwerking onder-



ling. In het cluster Rotterdam/Antwerpen wordt intensief samengewerkt om kennis-werkers binnen de regio op te leiden en te behouden. Daarnaast bieden diverse geïntegreerde kennisfora op (inter)natio-nale netwerksites als LinkedIn en TechNext ruimte aan bedrijven om kennis te delen en technische vraagstukken gezamenlijk op te lossen.

‘De prikkel om te innoveren komt onder andere voort uit de hoge re-geldruk (keuringen en inspecties) en de mogelijkheid om met innovatie-ve technieken de kosten en behoefte aan personeel te verlagen.’

De regering probeert het gat tussen haar pro-industriepolitiek en het gebrek aan draagvlak voor de industrie in de maat-schappij te dempen met diverse stimu-leringsmaatregelen ter bevordering van innovaties binnen de procesindustrie. Daarnaast biedt de overheid het bedrijfs-leven speciale arrangementen in de vorm van obligaties tegen lage rentes om de strijd om de kapitaalkosten met voor-namelijk Aziatische bedrijven te kunnen slechten. Asset owners en dienstverle-ners werken onder invloed van diverse subsidieprogramma’s intensief samen om de innovatiegraad verder te verhogen in een poging de internationale concurrentie voor te blijven. De prikkel om te innove-ren komt onder andere voort uit de hoge regeldruk (keuringen en inspecties) en de mogelijkheid om met innovatieve tech-nieken de kosten en behoefte aan perso-neel te verlagen. Met name de chemische sector in Nederland groeit sterk en vormt een belangrijke aanjager voor diverse

ecologische doorbraken die de afgelo-pen jaren hebben plaatsgevonden. Grote chemische bedrijven hebben de afgelo-pen jaren geïnvesteerd in de fijnchemie, waardoor Nederland weer mee doet in R&D en productie van hoogwaardige spe-cialties die aansluiten bij de wereldwijde behoefte aan meer integere en duurzame (grond)stoffen en halffabricaten.

De ontwikkeling van onderhoud binnen de pro-cesindustrie De vraag naar beheer en onder-houd is onder invloed van al deze ontwik-kelingen sterk veranderd. Als gevolg van de grote hoeveelheid investeringen en de noodzaak tot innovatie, is de onderhouds-sector er de afgelopen jaren in geslaagd om het beheer en onderhoud naar een hoger niveau te tillen. Beheer en onder-houd worden door veel internationale asset owners binnen de procesindustrie erkend als twee van de belangrijkste factoren om internationaal een onderscheidende posi-tie te creëren. Veel asset owners hebben onderhoudsbudgetten om deze reden ver-der verhoogd, waardoor er meer ruimte is voor groot onderhoud. Hiernaast heeft er een duidelijke verschuiving plaatsgevon-den van correctief en reactief onderhoud naar een meer predictieve vorm van onder-houd, wat zich vervolgens in veel gevallen doorvertaalt naar lagere onderhoudskos-ten. De integratie van ERP-systemen en maintenancemanagementsystemen heeft de onderhoudsmanager in staat gesteld de beschikbaarheid van de processen verder te optimaliseren. Daarnaast stellen nieuwe technieken op het gebied van tele-main-tenance en het gebruik van ‘plug and pro-duce’-sensoren de onderhoudsmanager in staat gesteld storingen in het proces tijdig te ontdekken en onderhoud nog efficiënter



te plannen. Deze ontwikkelingen bevorde-ren de mogelijkheid om zogeheten ‘pit-stop maintenance’ uit te voeren. Door de zorg-wekkende krapte op de technische arbeids-markt is er veel aandacht voor de efficiency (onder andere de Hands on Tool Time) van onderhoudsmonteurs en is er veel geïn-noveerd op het gebied van remote en draadloos onderhoud, waarbij het gebruik van PDA’s door monteurs heel gewoon is geworden.

‘Onderhoud wordt door veel interna-tionale asset owners binnen de proces-industrie erkend als één van de belang-rijkste factoren om internationaal een onderscheidende positie in te nemen.’

Om mee te kunnen in de globale con-currentie heeft de mededingingsautori-

teit enkele jaren geleden besloten dat het afstemmen van grote turn-arounds binnen de procesindustrie onder enkele voorwaarden is toegestaan. Het poolen van technische medewerkers is hierdoor een aantrekkelijke optie geworden, waar-door het aantal horizontale partnerships is toegenomen. Door de overname van verschillende kleine, gespecialiseerde uit-zendbureaus door grote dienstverleners heeft de noodzakelijke professionalise-ringsslag binnen deze uitzendorganisaties plaatsgevonden, waardoor er weer actief wordt geïnvesteerd in het ‘vakmanschap’ en de noodzakelijke ‘vergunningseisen’ en certificeringen van technici. Door de hoge investeringsgraad, procesintensivering en de opkomst van de bio-based economy ligt de nadruk van de onderhoudsvraag op engineering. Asset owners hebben hier zelf niet altijd voldoende capaciteit voor



en leggen dit soort vraagstukken in de markt. Een aantal buitenlandse dienst-verleners dat zich heeft gespecialiseerd in Reliability Engineering speelt hier handig op in en neemt in samenwerking met de asset owners een dominante positie in. In een aantal gevallen hebben taalbar-rières en communicatieproblemen echter een negatief effect op de kwaliteit van de dienstverlening.

- Opkomst van duurzame maatschappij en bio-based economy.

- Hoge mate van verticale en horizontale partnering in de keten.

- Zeer veel schaarste op de Nederlandse onderhoudsmarkt; de nadruk ligt op automatisering.

- De nadruk ligt op innovatie, R&D en energie-efficiënte technieken.

- Hoge mate van kennis- en arbeidsmi-gratie zorgt voor cultuurverschillen en taalbarrières.

Uitdagingen fragmentation-scenario

1.3 StrategievormingNadat in de voorgaande scenario’s een dui-delijk beeld is geschetst van het krachtenveld waarin het onderhoud binnen de procesin-dustrie zich in 2020 kan bevinden, wordt in deze paragraaf ingegaan op de strategische opties die onderhoudsbedrijven en –afdelin-gen tot hun beschikking hebben. Doel van deze paragraaf is onderhoudsbedrijven en –afdelingen concrete handvatten te bieden om tot strategische keuzes te komen.In de presentatie van de verschillende stra-tegische opties voor onderhoudsbedrijven en –afdelingen zal, zoals gebruikelijk in het

NVDO Onderhoudskompas, gebruik worden gemaakt van de analogie van het type onder-houdsbedrijf of –afdeling, uitgaande van drie focusgebieden, te weten efficiency, kennis & innovatie en de klant. Voor een uitgebreide toelichting op de theorie achter de verschil-lende focusgebieden, zoals tevens gepre-senteerd in het NVDO Onderhoudskompas 2010, verwijzen wij u graag naar bijlage 2.Door de strategische opties te koppelen aan de gepresenteerde toekomstscenario’s ont-staat inzicht in het toekomstpotentieel of de relevantie van de optie. Zoals in tabel 4, 5 en 6 weergegeven, is deze toekomstpotentie per scenario op een schaal van 0 tot 3 uit-gedrukt, waarbij 3 staat voor maximale en 0 voor minimale relevantie.

Voor het maken van een keuze voor één van de focusgebieden, efficiency, kennis & innovatie of de klant, is het voor u als ondernemer of manager van groot belang om te weten waar de sterke en zwakke punten van uw bedrijf of afdeling en de behoeften van (interne) klanten liggen. Het pro-fiel van uw huidige bedrijf of afdeling dient namelijk als belangrijk start-punt voor het bepalen van welke stra-tegische opties, die in deze paragraaf worden genoemd, relevant zijn voor uw bedrijf. Op basis van de primaire bedrijfsoriëntatie en bijbehorende stra-tegische focus kunt u namelijk na gaan denken over strategische opties die bij het bedrijf of de afdelingen passen en die een goede uitwerking hebben in de geschetste toekomstscenario’s.

Uw strategische focus als startpunt



1.3.1 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op efficiency

‘Onderhoudsbedrijven en –afdelingen met een nadrukkelijke focus op efficiency worden gekenmerkt door een plannings- oriëntatie en een sterke focus op het onderhoudsproces. Bedrijven met een duidelijke focus op efficiency worden ook wel capaciteitsbedrijven genoemd.’

Onderhoudsbedrijven en –afdelingen die zich toeleggen op het efficiënt organiseren van het onderhoudsproces proberen hun afnemers de producten en dienstverlening tegen een zo scherp mogelijke prijs-kwa-liteitverhouding te leveren. Capaciteits-bedrijven zijn in staat hun kosten sterk te beheersen door gebruik te maken van schaalvoordelen bij inkoop en te investe-ren in optimale voorraadmanagement en supply chain-oplossingen. Capaciteitsbe-drijven die zich richten op het onderhouds-proces werken soms in onderaanneming voor andere onderhouds(management)bedrijven en opereren in veel gevallen reactiever, waarbij ze door hun goede netwerk snel en flexibel opdrachten kun-

nen aannemen en inplannen. In tabel 1 is een overzicht gegeven van strategische opties voor capaciteitsbedrijven die speci-fiek werkzaam zijn binnen de procesindu-strie. De genoemde opties worden hieron-der stuk voor stuk nader toegelicht.

Standaardisering Ongeacht de speci-fieke bedrijfsfocus (efficiency, kennis & innovatie, of de klant) vormt het stan-daardiseren van het onderhoudsproces voor vrijwel alle bedrijven een waarde-volle strategische optie om toegevoegde waarde te bieden aan zowel interne als externe opdrachtgevers. Voor bedrijven met een specifieke focus op efficiency is deze strategische optie echter doorslag-gevend. Standaardisering binnen onderhoudsaf-delingen van asset owners zorgt er in de eerste plaats voor dat de eventueel uit te besteden onderhoudswerkzaamheden, of delen daarvan, beter kunnen worden gespecificeerd en daarmee ook scher-per kunnen worden ingekocht. Daarnaast biedt standaardisering van onderhouds-werkzaamheden tevens een goede basis voor automatisering van (delen van) het onderhoudsproces.

Reba-lancing

Growth Sell-out Fragmen-tation

Totaal

StandaardiseringProcesautomatiseringKeuringen & inspectiesOperationele kostenbeheersingPortfoliomanagementFlexibiliseren

bbb

bbb

bb○

bbb

bbb

bbb

bbb

bbb

bb○

bb○bb○b○○

bbb

bbb

bbb

bbb

b○○b○○

bbb

bbb

bbb

bb○bb○bbb

bbbbbbbbbbbb

bbbbbbbbbbbb

bbbbbbbbbb○○

bbbbbbbbbb○○bbbbbbbb○○○○bbbbbbbb○○○○

Tabel 4: Opties voor bedrijven met een focus op efficiency



Procesautomatisering Procesautomati-sering is voor vrijwel alle partijen in de onderhoudssector relevant onge-acht hun primaire bedrijfsfocus (effi-ciency, product, klant) en kan zowel worden ingezet voor het stroomlijnen van de interne organisatie als voor het stroomlijnen van de communicatie met (interne) klant(systemen). De inzet van een computerized maintenance manage-ment (information) system (CMM(I)S), ofwel een systeem dat de planning, rap-portage, storingsanalyse, inkoop en het materiaalbeheer rondom het standaard onderhoud aan een systeem of instal-latie beheert, levert veel stuurinforma-tie op. Door data-analyse toe te passen op de data die via dergelijke systemen beschikbaar komen over storingen, is het management in staat om beter geïnfor-meerde beslissingen te nemen omtrent het plannen en uitvoeren van onder-houdswerkzaamheden, wat veel tijd en kosten kan schelen.Bedrijven dienen procesautomatisering echter op hun eigen manier in te zetten. Zo zal een capaciteitsbedrijf meer gericht zijn op het optimaliseren van productivi-teit en het terugdringen van de ‘waste’ (lean management) in zijn proces, terwijl een bedrijf met een strategische focus op de klant meer wenst te sturen op kriti-sche prestatie-indicatoren als ‘klantte-vredenheid’ en het terugdringen van het risico op ‘storingen’. Daarnaast kunnen bedrijven met een klantfocus het CMM(I)S bijvoorbeeld koppelen met de automatiseringssystemen van de klant, om zo de tijdigheid en juistheid van de informatievoorziening rondom onder-houd te verzekeren. Door deze onder-houdsfuncties via een CMMS of CMMIS te

standaardiseren, wordt optimalisatie van het proces mogelijk en kunnen onder-houdstaken als het bewaken, reinigen, afstellen, aanvullen en vervangen van onderdelen, op efficiënte wijze worden uitgevoerd.

Keuringen en inspecties Het aanbieden van onafhankelijke keuringen en inspec-ties, bijvoorbeeld door gebruik te maken van niet destructieve inspectietechnie-ken zoals thermografie, trillingsanalyse of ultrasoontechnieken, is een manier om toegevoegde waarde te bieden aan klanten binnen de procesindustrie. Het aanbieden van keuringen en inspecties, bijvoorbeeld op het gebied van de CO2-prestatie van installaties, is in alle sce-nario’s van toepassing, maar met name relevant in de scenario’s ‘rebalancing’ en ‘sell-out’, waar de hoeveelheid inspectie-regels sterk is toegenomen. De toename van deze regeldruk biedt volop moge-lijkheden voor onderhoudsbedrijven die actief zijn binnen deze sector.

Operationele kostenbeheersing Diverse ont-wikkelingen binnen de mondiale proces-industrie hebben een negatief effect op de budgetten die beschikbaar zijn voor onderhoud. De stijging van de grondstof-prijzen, de oplopende kosten voor ener-gie en de toenemende prijsconcurrentie in markten die worden gedomineerd door commodities (onder andere bulkchemie, petrochemie en papierindustrie), zetten de budgetten die beschikbaar zijn voor onderhoud op scherp. Met name binnen het sell-out- en rebalancing-scenario is er veel behoefte aan een beheersing van de operationele kosten. Onderhouds-bedrijven en -afdelingen die actief zijn



binnen de procesindustrie kunnen hun kostenstructuur op meerdere manieren verbeteren. Een manier is het in de hand houden van loonkosten door de inzet van procesautomatisering en/of het wer-ken met buitenlandse arbeidskrachten. Ook binnen de kaders van het huidige onderhoudsproces is ruimte voor verbe-tering, onder andere door slimmere inzet van techniek (sensoren, analysetechnie-ken en gebruik van andere materialen, waaronder nieuwe isolerende coatings), waardoor zaken als ‘inspectie onder iso-latie’ kunnen worden gereduceerd. Ook is er bijvoorbeeld ruimte om het aantal arbeidsgangen naar de locatie van de asset owner te reduceren door onder-houd beter te plannen (verhoging van de Hands on Tool Time) en het onderhouds-proces vooraf beter in te regelen (onder andere met behulp van een CMM(I)S). Tot slot kunnen onderhoudsbedrijven profi-teren van goed financieel management, bijvoorbeeld door kasstromen effectief te managen.

Portfoliomanagement De Nederlandse pro-cesindustrie is opgebouwd uit verschil-lende subsectoren, waaronder chemie, petrochemie, olie- en gasindustrie, rub-beren kunststofindustrie, papieren kartonindustrie, metaalindustrie en afvalverwerking en recycling. Elk van deze subsectoren kent een eigen ontwik-keling binnen de geschetste scenario’s en wordt, afhankelijk van het scenario, gekenmerkt door andere waarden op het gebied van conjuncturele gevoelig-heid, groei, innovatie, concurrentie en de vraag naar onderhoud. Voor onder-houdsdienstverleners binnen de proces-industrie betekent deze variatie in zaken

als conjuncturele gevoeligheid, groei en innovatiegraad tussen de verschillende subsectoren dat ze er verstandig aan doen hun activiteiten niet alleen te sprei-den over verschillende subsectoren bin-nen de procesindustrie, maar tevens over verschillende regio’s en clusters. En hoe-wel deze vorm van portfoliomanagement zich in de praktijk vertaalt naar hogere kosten op het gebied van opleiding, ont-wikkeling en certificering van medewer-kers, maakt het de organisatie en haar medewerkers een stuk flexibeler wat de continuïteit van de organisatie in veel gevallen ten goede zal komen. De toe-passing van portfoliomanagement komt in vrijwel alle scenario’s van pas, maar is met name aan te bevelen in het sell-out- en rebalancing-scenario.

Flexibilisering Met name in het rebalan-cing-scenario, waarin de markt voor onder-houd binnen de procesindustrie erg grillig is, maken de dienstverleners die zich flexi-bel weten te organiseren en met het onge-plande karakter van het onderhoud kunnen meebewegen, een goede kans om succes-vol te zijn. Door zich flexibel te organiseren kunnen deze bedrijven veel toegevoegde waarde creëren, waardoor flexibilisering een interessante optie vormt voor onder-houdsbedrijven met een capaciteitsoriënta-tie (focus op efficiency). Zo kunnen onder-houdsbedrijven overwegen een deel van hun medewerkers als flexibele schil onder te brengen in een werknemerspool die wordt gedeeld met collega-bedrijven. Uit-gangspunt hierbij is dat de flexibele mede-werkers op deze manier kunnen worden uitgeleend aan collega-bedrijven, of dat medewerkers van collega-bedrijven binnen deze pool juist kunnen worden ingeleend.



1.3.2 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op kennis & innovatie

Reliability Engineering Op het gebied van (asset) reliability is veel innovatie mogelijk en noodzakelijk de komende jaren. Strate-gisch gezien is het verstandig om voorop te lopen met deze technieken en marktleider te worden, zowel nationaal als internatio-naal.

‘Onderhoudsbedrijven met een na-drukkelijke focus op kennis & inno-vatie worden gekenmerkt door een techniekoriëntatie en een focus op het onderhoudsproduct.’

In bepaalde sectoren, zoals de vliegtuigen nucleaire sector is het Reliability Enginee-ring-concept al ver doorontwikkeld, doordat reliability binnen deze sectoren van zeer groot belang is. Het is daarom een optie om te partneren met (dienstverlenende) partijen uit deze sectoren die zich hebben toegelegd op deze technieken. Kennisdeling kan op deze manier als katalysator werken voor de innovatie binnen de procesindustrie.

Verticale partnerships tussen dienstverle-ners en asset owners gericht op Reliability Engineering kunnen ook zeer vruchtbaar zijn. Met name in het growth- en fragmen-tation-scenario, waar veel investeringen worden gedaan in de Nederlandse proces-industrie, is deze optie relevant en is het van belang om als onderhoudspartij in een vroeg stadium betrokken te zijn bij het ont-werp van plants (maintenance in design).

Productontwikkeling Door de toenemende vraag naar innovatieve, duurzame en ener-giezuinige onderhoudsoplossingen, liggen er mogelijkheden voor onderhoudsbedrijven en -afdelingen om, eventueel samen met toele-veranciers, universiteiten of adviesbureaus, nieuwe producten te ontwikkelen. Met name in het growth- en het fragmentation-scenario liggen er veel kansen voor onderhoudsbe-drijven en -afdelingen met duidelijke pro-ductkennis om een belangrijke innovatieve positie in te nemen op gebieden als energie-management, thermische inspecties en sen-sorische onderhoudstechnieken. Zo zal het gebruik van augmented reality (in de vorm van ‘onderhoudsbrillen’), simulatorsystemen en zelflerende systemen een vlucht nemen

Reba-lancing


Totaal

(Reliability) engineeringProductontwikkelingExporteren van kennisR&D gericht op onder-houdsvrije techniekenSamenwerking met IT-dienstverlener

bb○bb○bb○

b○○

b○○

bbb

bbb

bbb

bbb

bbb

bb○b○○b○○

b○○

○○○

bbb

bbb

bbb

bbb

bb○

bbbbbbbbbb○○bbbbbbbbb○○○bbbbbbbbb○○○

bbbbbbbb○○○○

bbbbbb○○○○○○

Tabel 5: Opties voor bedrijven met een focus op kennis & innovatie



en een gedeelte van het kennisborgings-probleem oplossen (voornamelijk ontstaan door de vergrijzing). De focus bij dit soort nieuwe technologieën ligt op de interactie tussen mens en assets.

Exporteren van kennis De complexiteit en geavanceerdheid van onderhoudstechnische producten, methoden en technieken neemt de komende jaren sterk toe, als gevolg van ontwikkelingen op het gebied van pre-dictief onderhoud (onder andere thermi-sche inspectietechnieken en data-analyse), remote- en draadloos onderhoud, energie-efficiency en Reliability Engineering. Tevens is het verbeteren en waarborgen van zaken als kwaliteit en proces- en arbeidsveiligheid een belangrijk issue in vrijwel alle subsec-toren van de Nederlandse procesindustrie. Onderhoudsbedrijven en -afdelingen met een duidelijke productoriëntatie zullen zich de komende jaren extra moeten specialise-ren (onder andere door middel van oplei-dingen) om hun kennis omtrent nieuwe ont-wikkelingen en innovatieve technieken op peil te houden. Naar veel van deze kennis (onder andere op het gebied van predictief onderhoud, Reliability Engineering, energie-efficiency, CO2-afvang en -opslag), is niet alleen binnen Europa, maar ook ver daar-buiten, de komende jaren de nodige vraag. Export van specifieke onderhoudstechnische kennis door onderhoudsbedrijven met een duidelijke productoriëntatie is met name relevant in het growth- en fragmentation-scenario.

R&D gericht op de ontwikkeling van onder-houdsvrije technieken Binnen alle scenario’s zal de schaarste op de technische arbeids-markt een grote rol gaan spelen en beper-kend kunnen zijn voor de business. Het

automatiseren van standaard bedrijfs-processen kan slechts een deel van deze schaarste opvangen. Een strategische optie, welke met name veel toegevoegde waarde kan bieden in de growth- en frag-mentation-scenario’s, is het investeren in onderhoudsvrije technieken. Nieuwe inno-vaties op dit vlak zullen gerealiseerd moe-ten worden door een gericht R&D-beleid. Samenwerking tussen de asset owner, toeleverancier en dienstverlener op dit gebied is noodzakelijk, waarbij kennisde-ling cruciaal is. Tevens kan er meer wor-den samengewerkt met technische onder-wijsinstellingen om de innovatiegraad van de Nederlandse procesindustrie te verho-gen.

Samenwerking met IT-dienstverlener In de komende jaren zal de nadruk liggen op het uitvoeren van predictief onderhoud en het plannen van onderhoud. Door een koppe-ling tussen het CMMS en ERP-systemen kan dit type onderhoud op grote schaal worden uitgevoerd. De specifieke kennis over ERP-systemen ligt vaak bij IT-dienstverleners. Het is een optie om een samenwerking met de IT-dienstverlener te formaliseren en middels deze partnership de ontwikke-ling van onderhoudsplanning te versnellen. Dit is een optie voor de asset owner, maar ook zeker een kans voor de dienstverlener, welke samen met de softwareleverancier productontwikkeling kan bewerkstelligen en met deze geïntegreerde ‘onderhoudssolu-tion’ de markt kan benaderen.

1.3.3 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op de klant

Internationaliseren De globalisering is de afgelopen jaren sterk toegenomen en dat



heeft geresulteerd in een sterke opkomst van ‘global asset owners’. Nederlandse partijen die actief zijn in de procesindu-strie worden steeds vaker overgenomen door internationale partijen die hun geo-grafische portfolio willen uitbreiden met een plant in Nederland. Om deze reden is een groot aantal buitenlandse asset owners binnen de Nederlandse procesin-dustrie actief. Deze partijen hebben een beperkte emotionele band met Nederland en verplaatsen hun activiteiten uit Neder-land wanneer hun globale strategie dit noodzakelijk acht. In het rebalancing- en sell-out-scenario besluiten enkele globale asset owners hun activiteiten in Nederland uit te faseren en nieuwe investeringen te doen daar waar de marktvraag hoog is en kapitaal- en arbeidskosten relatief laag. De opkomende economieën, zoals het Midden-Oosten, India, China en Brazilië zijn aantrekkelijke regio’s voor deze doel-einden. De geografische verplaatsing van asset owners resulteert automatisch in een dalende vraag naar onderhoudswerkzaam-heden in Nederland.

‘Bedrijven en afdelingen die actief zijn binnen het onderhoud en een na-drukkelijke focus hebben op de wensen van de klant, richten zich te allen tijde op het realiseren van de totaaloplos-sing waar de klant om vraagt.’

Door de toenemende mogelijkheden voor het uitvoeren van onderhoud op afstand vergt de onderhoudsfunctie steeds minder lokale aanwezigheid. Het merendeel van de (capaciteitsgerelateerde) onderhoudswerk-zaamheden vindt echter nog steeds plaats op de locatie van de assets. In de scenario’s waar desinvesteringen plaatsvinden in de Nederlandse procesindustrie is het daarom een strategie om te internationaliseren en globaal mee te bewegen met de asset owner. Dit geldt vooral voor de dienstverle-nende partijen met services van een hoge toegevoegde waarde.

Specialisatie In een aantal scenario’s zal het voor onderhoudsbedrijven en –afdelingen noodzakelijk zijn om een duidelijke focus

Tabel 6: Opties voor bedrijven met een focus op de klant

Reba-lancing


Totaal

Internationalise-ren (meebewegen met klant) SpecialisatiePartneringFocus op relatiema-nagementVerrijking dienstverle-ning binnen contract

bbb

bb○bbb

b○○

bb○

b○○bbb

bb○

bbb

bbb

bbb

○○○○○○

○○○

○○○

bb○bbb

bb○

bbb

bb○

bbbbbbbbb○○○bbbbbbbb○○○○bbbbbbb○○○○○

bbbbbbb○○○○○




aan te brengen in een bepaald product- of klantsegment. Voor dienstverleners kan het specialiseren naar de behoefte van één of meerdere klanten als voordeel opleveren dat de asset owner op technologisch vlak afhan-kelijk wordt van de dienstverlener. Tevens zal er een vertrouwensband ontstaan met de betreffende klant en kan door het inzet-ten van vaste medewerkers de servicege-richtheid vergroot worden. Dit zal versterkt worden als de dienstverlener lokale aanwe-zigheid heeft en bekend is met de ontwik-kelingen in de regio. Op het moment dat de asset owner investeringen doet buiten Nederland, is het mogelijk dat de onder-houdsdienstverlener mee verplaatst naar deze nieuwe assets (dit zal vooral gelden voor kennisgerelateerde - en enginee-ringsvraagstukken). Advies- en enginee-ringbureaus en contractors hebben ook de mogelijkheid zich te specialiseren in een bepaalde dienst. Zo zal er in het growth- en fragmentation-scenario veel vraag zijn naar engineering met nadruk op bio-based oplos-singen. Met name in het fragmentation-sce-nario, waar er afstemming plaatsvindt van turn-arounds binnen de procesindustrie, ligt er een kans voor dienstverleners om zich op deze business te focussen. Als de organi-satie zo wordt ingericht dat raffinaderijen en plants optimaal kunnen worden onder-steund bij het plannen en uitvoeren van turn-arounds, kan dat een onderscheidende factor worden op de onderhoudsmarkt.

Partnering De strategische optie partnering ziet toe op samenwerking tussen de onderhouds-dienstverlener of -afdeling enerzijds en toe-leveranciers, adviesbureaus en opdrachtge-vers anderzijds, om gezamenlijk te komen tot innovatieve onderhoudsoplossingen binnen de industriële markt. Asset owners binnen de pro-

cesindustrie worden geconfronteerd met een aantal belangrijke uitdagingen, bijvoorbeeld op het gebied van energiebesparing, kosten-beheersing en een verbetering van de effi-ciency van hun bedrijfsprocessen. Tegelijker-tijd neemt de behoefte tot outsourcing en het werken met vaste partners toe. Er liggen veel mogelijkheden voor onderhoudsdienstverle-ners en -afdelingen om in vaste verbanden, bijvoorbeeld samen met adviesbureaus en toeleveranciers, dienstverlening te ontwikke-len voor hun opdrachtgever (de asset owner). Een vast verband kan proactief meedenken over reliability- en energie-efficiencyvraag-stukken, evenals predictieve onderhoudstech-nieken en ‘condition based’ maintenancepro-gramma’s. Met name het vraagstuk omtrent Reliability Engineering en optimale beschik-baarheid van assets speelt in alle scenario’s een prominente rol. Er is industriële organisa-ties veel aan gelegen niet alleen de kosten van onderhoud te kunnen beheersen, maar tevens minder afhankelijk te zijn van onvoorziene sto-ringen en onderhoudsingrepen. Vooral in het rebalancing-scenario, dat wordt gekenmerkt door een hoog maatschappelijk draagvlak, maar waarin desinvesteringen binnen de pro-cesindustrie domineren, ligt partnering sterk voor de hand. Thema’s als Reliability Enginee-ring, operationeel energiemanagement, maar ook het onderhoud van biobrandstofraffinade-rijen lenen zich bij uitstek om gezamenlijk op te pakken.

Focus op relatiemanagement Concepten als ‘asset integrity’ en ‘Reliability Engineering’ worden steeds belangrijker. Hierbij staat de (technische) betrouwbaarheid van de assets centraal. In het verlengde hiervan, kan gesteld worden dat de vertrouwensrelatie tussen de asset owner en de onderhouds-dienstverleners ook steeds relevanter wordt.



De asset owner kan dit deels (contractu-eel) afdwingen, maar hier ligt een belang-rijke rol voor de dienstverlenende partijen op de onderhoudsmarkt. De bedrijfscultuur en arbeidsloyaliteit moet aansluiten of over-eenkomen bij die van de asset owner. Tevens zal er door de toenemende internationalise-ring steeds meer gebruik worden gemaakt van buitenlandse arbeidskrachten. Hierdoor kunnen taalbarrières ontstaan, welke een bedreiging kunnen vormen voor de pro-cesveiligheid, maar ook de relatie met de asset owner negatief kunnen beïnvloeden. Om dit issue op te lossen, is het van belang dat de voorman meertalig is en op een vol-doende niveau kan communiceren met de monteurs. Hiernaast is het van belang

dat onderhoudswerkzaamheden bij één asset owner worden vervuld door dezelfde onderhoudsmonteur(s). Bijkomend voor-deel hiervan is dat de onderhoudsmonteur hierdoor op de hoogte is van de ontwikke-lingen die spelen op onderhoudsgebied. Als de monteur in staat is dit te communiceren met het management, liggen er kansen om de samenwerking tussen beide partijen te versterken en uit te breiden.

Verrijking van contracten met additionele dienstverlening Als het tekort aan technische arbeidskrachten nog serieuzere vormen aanneemt, is het voor een asset owner inte-ressant om (een gedeelte van) de onder-houdsfunctie uit te besteden. De uitbeste-



dingsgraad neemt dan ook al een aantal jaren toe binnen Nederland, gedreven door toenemende specialisatie van de diensten-leverancier. De minst complexe manier is het uitbesteden van capaciteitsgerela-teerde onderhoudswerkzaamheden. In deze gevallen ligt de nadruk op ‘handjes’. Het is echter denkbaar dat asset owners steeds meer risico’s rondom onderhoudskwesties verplaatsen naar de dienstverlener. Hierbij zal de vraag van de asset owner zich vor-men omtrent de totale beschikbaarheid en betrouwbaarheid van de assets. Er zal verti-cale integratie ontstaan, waarbij contracten worden aangepast en verrijkt met additio-nele dienstverlening, waarbij de dienstverle-ner ook (een deel van) de voorraadbeheer-

sing zal overnemen of bijvoorbeeld een deel van de onderhoudsplanning. De dienstver-lening zal een veel groter kenniscomponent hebben. Een vereiste hiervoor is dat de kwa-liteit van de dienstverlener voldoende is om aan de kwalitatief hoogstaande vraag van de asset owner te voldoen. Investeren in en behouden van vakmanschap is daarom cru-ciaal.

1.3.4 Opties voor de NVDO als branche-verenigingNaast de hiervoor beschreven opties voor onderhoudsbedrijven en –afdelingen die actief zijn binnen de procesindustrie, is er op basis van de vier toekomstvoorstellin-gen van het onderhoud binnen de proces-



industrie, tevens een aantal strategische opties voor de NVDO als branchevereni-ging te onderscheiden. Uitgangspunt bij het identificeren van deze opties is dat de NVDO op basis van de beschreven toe-komstscenario’s goed na dient te denken over de wijze waarop het haar leden op een goede wijze kan ondersteunen bij het reali-seren van hun doelstellingen.Gezien de diversiteit binnen het ledenbe-stand van de NVDO, namelijk asset owners, dienstverleners, adviseurs en toeleveran-ciers van diverse omvang, ligt individuele ledenservice minder voor de hand, maar zijn er ook binnen de procesindustrie een aantal specifieke collectieve thema’s waar-binnen de NVDO het gezamenlijke belang goed kan dienen. Uit het onderzoek dat ten grondslag ligt aan dit Visiedocument komt de toegevoegde waarde van de NVDO bij de volgende collectieve thema’s prominent naar voren.

Stimuleren innovatie De sterke opkomst van nieuwe economieën binnen met name Azië en Latijns-Amerika evenals de toenemende internationalisering binnen de procesindu-strie, zorgen ervoor dat de Nederlandse procesindustrie zich moet gaan wape-nen om haar positie binnen deze globale markten te behouden en versterken. De NVDO kan een belangrijke rol vervullen in het stimuleren van innovatie binnen het onderhoud in de Nederlandse procesindu-strie. Aangezien de NVDO het overdragen van kennis omtrent onderhoud en instal-latiebeheer, evenals het realiseren van een netwerk om deze kennisoverdracht in de praktijk te brengen, als één van haar belangrijkste doelstellingen heeft geformu-leerd, zou het een goede rol kunnen ver-vullen in het aanbieden van een specifiek

opleidingsloket voor de procesindustrie. Onderhoudstechnieken die in het growth- en fragmentation-scenario van belang zijn, zijn specialistisch van aard en liggen bij-voorbeeld op het gebied van tele-main-tenance (draadloze technieken), trillingsa-nalyse, data analytics en onderhoudsvrije technieken. Een ander belangrijk onder-werp voor training en opleiding ligt op het gebied van het verhogen van de efficiency en productiviteit van onderhoudsbedrijven en –afdelingen, bijvoorbeeld door specifiek te focussen op trainingen die de Hands on Tool Time van onderhoudsmedewerkers kan vergroten. Tot slot neemt in vrijwel elk geschetst scenario de IT-dimensie van onderhoudswerkzaamheden sterk toe. Het vergroten van de kennis binnen de bran-che van computergedreven monitoring- en planningssystemen, evenals onderhouds-managementsystemen, zoals CMM(I)S, biedt daarom ook concrete kansen voor de NVDO om haar bijdrage aan de innovatie binnen de branche te leveren. Daarnaast zou Europa’s grootste onderhoudsplatform, de NVDO, een prominent loket kunnen lan-ceren dat met materiaalkunde wordt inge-richt.

Arbeidsmarkt Hoewel er in de 2010-editie van het NVDO Onderhoudskompas uitge-breid is stilgestaan bij de toekomst van de technische arbeidsmarkt, blijft dit onder-werp ook binnen de procesindustrie de komende jaren een centraal thema waar de NVDO een belangrijke toegevoegde waarde kan bieden. In de eerst plaats kan de NVDO een bijdrage leveren aan de ver-betering van het imago van het technische beroep. Door jongeren reeds op jonge leef-tijd te interesseren voor techniek, kan de instroom van technische opleidingen wor-



den verbeterd. Daarnaast kan de NVDO een coördinerende rol vervullen als intermediair bij het aantrekken van buitenlands tech-nisch talent. Met name in het growth- en rebalancing-scenario is er respectievelijk behoefte aan buitenlandse medewerkers op het gebied van capaciteit en kennis.Daarnaast kan de NVDO, gezien de strin-gente regelgeving omtrent arbeidsveiligheid binnen de procesindustrie haar interme-diarsfunctie verrijken door samenwerking onder haar leden te stimuleren op het gebied van het gezamenlijk ontwikkelen en aanbieden van specifieke scholing- en trai-ningstrajecten. Met name in het sell-out- en rebalancing-scenario zou de NVDO een cen-trale rol kunnen vervullen in het bijscholen en trainen van het grote aantal buitenlandse werknemers die binnen het onderhoud in de procesindustrie werkzaam zullen zijn.

Lobby richting de politiek Naast het bieden van ondersteuning aan leden op het gebied van arbeidsmarkt, kan het belang van een goede lobby richting de politiek niet genoeg worden benadrukt. Zo kan de NVDO ervoor kiezen om te lobbyen voor een overheids-beleid dat nadrukkelijker is gericht op het handhaven of zelfs verbeteren van de rand-voorwaarden voor vestiging en daarmee haar bijdrage leveren aan het behoud van de procesindus-trie voor Nederland. Daarnaast kan de lobby van de NVDO gericht zijn op het behoud van een specifiek aantal secto-ren binnen de procesindustrie in Nederland, zoals door de politiek via de bedrijfsleven-brief van minister Verhagen reeds is aan-gekondigd12. Op deze manier kan de NVDO de onderhoudssector een kans gunnen zich nadrukkelijker te professionaliseren en zich als businesspartner richting een aantal spe-cifieke subsectoren binnen de procesindu-

strie te profileren.Het is raadzaam in de lobby de samenwer-king te kiezen met andere branchevereni-gingen die een vergelijkbare doelstelling hebben binnen de procesindustrie in Neder-land (bijvoorbeeld de Vereniging Neder-landse Chemische Industrie (VNCI) of de Vereniging Nederlandse Petroleum Indus-trie (VNPI)). Naast gerichte lobby richting politiek, ligt er voor de NVDO tevens een belangrijke taak om haar leden frequent op de hoogte te houden van de consequenties van de diverse overheidsmaatregelen, bij-voorbeeld op het gebied van weten regel-geving en op het gebied van veiligheid en milieu, normeringen, aangekondigde bezui-nigingsmaatregelen en dergelijke.

Samenwerking Tot slot kan de NVDO een belangrijke rol vervullen als promotor van samenwerking. Temeer omdat de onder-houdsbranche historisch gezien een sterk concurrerende branche is, waarin slechts beperkt wordt samengewerkt. De laatste jaren ontstaat er echter een aantal belang-rijke thema’s die men vooral gezamen-lijk dient te adresseren. Het aantrekken en opleiden van personeel is zo’n thema, evenals het verder professionaliseren van het onderhoud binnen de procesindustrie, waarbij, met name in het growth- en reba-lancing-scenario een omslag dient plaats te vinden van correctief onderhoud naar meer preventieve en predictieve vormen van onderhoud. Deze omslag vergt niet alleen kennis van nieuwe methoden en technie-ken, maar tevens nauwere samenwerking binnen de keten, zowel verticaal (het delen van informatie en vertrouwen tussen asset owners en dienstverleners) als horizontaal (het delen van kennis en specialisten tussen onderhoudsbedrijven onderling).



De Vereniging van de Nederlandse Chemi-sche Industrie (VNCI) is ruim 90 jaar de branchevereniging van de chemische indu-strie in Nederland. In de keten van grond-stof tot eindproduct vertegenwoordigt ze de bedrijven die met behulp van chemische processen hun producten maken. De ver-eniging wil optimale voorwaarden creëren voor de chemische industrie, zodat functi-oneren, groei en kwaliteit worden bevor-derd. Colette Alma, algemeen directeur van de VNCI, kijkt naar de toekomst van de chemische industrie in Nederland. ‘De toe-komst kunnen we niet voorspellen. Maar we verwachten in onze eigen langetermijnstu-die wel een gezonde industrie. Ook omdat de chemische sector als een van de negen topgebieden is aangewezen.’

TopgebiedenDie gezonde industrie is geen vanzelfspre-kendheid. Daar moet hard aan gewerkt worden. Colette Alma: ‘Voor bestaande en nieuwe bedrijven is innovatie essenti-eel. Daar is ook het topgebiedenbeleid op gericht. Vernieuwing in de processen, in

producten en de manier van werken zul-len het verschil maken tussen een leidende en concurrerende industrie of een die moet volgen wat er gebeurt.’ Ook procesintensi-ficatie en productiviteitverhogende ontwik-kelingen houden de chemie aan kop.

Human capitalEen tweede belangrijke voorwaarde is ‘human capital’. Er zullen steeds voldoende, goed gekwalificeerde werknemers moeten zijn om het goede werk op de juiste manier uit te voeren. Dat geldt voor de beta’s die met de processen werken en voor de tech-nici die de installaties bouwen en in stand houden. Het human capital moet komen van een grotere instroom van nieuwe talenten en het leeftijdbewust omgaan met de reeds aanwezige specialisten. Alma: ‘De pensi-oenleeftijd gaat omhoog. Om te zorgen dat onze mensen op een productieve manier tot hun zevenenzestigste kunnen werken, moeten we dus ook kijken hoe we flexibeler om kunnen gaan met werk en werktijden.’ Goede afspraken en regelgeving met als doel de creatie van een level playing field,

Interview met Colette Alma, algemeen directeur van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI)

Een duurzame industrie onder voorwaardenHet exact voorspellen van de toekomst van de procesindu-strie kan niemand. Maar het is wel goed mogelijk om te kijken welke factoren de komende jaren van invloed zijn. En met die kennis is het ook mogelijk om de benodigde acties te benoemen voor een veilige, duurzame en gezonde pro-cesindustrie. Bij de Vereniging van de Nederlandse Chemi-sche Industrie is dat goed in beeld.



kunnen de concurrentiepositie van de che-mische industrie verder bevorderen. Alma: ‘Infrastructuur wordt de komende jaren heel belangrijk. Daarmee bedoel ik bijvoor-beeld de infrastructuur tussen bedrijven maar ook tussen grote chemieclusters in het gebied van Rotterdam tot Noordrijn-Westfalen. Meer dan nu zullen clusters kij-ken hoe ze gezamenlijk steeds waarde toe kunnen voegen en ook welke schakels ze nog missen om de sterkste keten te maken. Die samenwerkingen kunnen kleinschalig zijn door gebruik van dezelfde utilities en strekken zich op grote schaal uit tot bij-voorbeeld nauwe samenwerking met glas-tuinbouwgebieden die restwarmte en CO2 afnemen. Bedrijven zullen dichter op elkaar gaan werken, fysiek en door nauwere samenwerking.’Een vierde voorwaarde voor een gezonde chemische industrie is een effectief beleid voor acquisities en investeringen van en in het buitenland. Bij opkomende industrieën in het buitenland kunnen de know-how en productiecapaciteit van Nederlandse bedrij-ven een rol spelen. Een sterke band zorgt daarbij over en weer voor innovaties en investeringen.

AssetsIn al deze voorwaarden zijn onderhoud en instandhouding een belangrijke schakel.

Installaties die als gevolg van goed onder-houd veilig, beschikbaar en betrouwbaar op topniveau opereren, zijn de basis voor alle plannen. Assets die al een aantal decen-nia geleden gebouwd zijn, zijn niet per se oud. Door de jaren zijn delen verbeterd of vervangen en de komende jaren zal door procesintensificatie ruimte ontstaan voor nieuwe ontwikkelingen. De industrie heeft voor de toekomst ook steeds een draagvlak in de samenleving nodig. Dat is een voorwaarde voor groei. De VNCI en de industrie maken zich dan ook steeds sterk voor een groeiend vertrouwen. Met duidelijkheid en transparantie door richtlijnen als REACH en ook door te laten zien wat er bij chemische fabrieken gebeurt en welke producten die chemie mogelijk maakt. Openheid in communicatie, ook bij incidenten, zorgt voor een compleet beeld van een duurzame industrie die steeds blijft leren en ontwikkelen.

BeleidDe toekomst van de chemische industrie ziet er volgens de VNCI in principe goed uit. Alma: ‘Het zal zeker niet vanzelf gaan. We zullen daar allemaal hard aan moeten blijven werken. Daarvoor is inzet van de industrie en overheden nodig en moet er een duidelijk en stimulerend beleid gevoerd worden.’

10Proces-intensificatie betreft het fundamenteel herontwerp van veelgebruikte industriële processen11Met de opkomst van de bio-based economy wordt gedoeld op de omslag van olie als grondstof voor de

economie naar biomassa als grondstof voor de economie12Rijksoverheid.nl (2011),’Naar de top: de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijfslevenbeleid’, Ministerie van EL&I, 4

februari 2011


VISIEDOCUMENT 2: ‘ONDERHOUD BINNEN DE INFRASECTOR IN 2025’ 63

Visiedocument 2:‘Onderhoud binnen de infrasector in 2025’ Vier toekomstscenario’s

08_Visiedocument2-v6.indd 63 11/1/11 3:34 PM

64 VISIEDOCUMENT 2: ‘ONDERHOUD BINNEN DE INFRASECTOR IN 2025’

1.4 De toekomst van het onderhoud binnen de infrasectorDit visiedocument bevat een viertal scena-rio’s van het onderhoud en beheer binnen de infrasector in 2025. De scenario’s zijn stuk voor stuk extreme weergaven van de toe-komst en helpen ondernemers en managers in de onderhoudssector om een goed beeld te krijgen van toekomstige concurrentiepa-tronen, kansen, bedreigingen en risico’s.

‘Het denken in extremen is belangrijk om bestuurders en ondernemers bin-nen de onderhoudssector na te laten denken hoe zij in kunnen spelen op de kansen of bedreigingen af kunnen wenden.’

Hoewel de werkelijkheid in 2025 niet in één beeld samen te vatten is, bieden de scenario’s houvast voor asset owners, dienstver-leners, toeleveranciers en adviseurs bij het beoordelen van strategie en het anticiperen op verandering.

1.4.1 De infrasector in NederlandDe infrasector, zoals deze is gedefinieerd in dit visiedocument omvat de segmenten: weg, water, rail, havens, luchthavens maar ook kabels en buizennetwerken, zowel onder de grond (onder andere riolen, water en gasleidingen) als boven de grond (bijvoor-beeld hoogspanningskabels). Op basis van deze definitie wordt in dit visiedocument onderscheid gemaakt tussen twee segmenten. Namelijk de infrastruc-tuur die zich voornamelijk in het publieke domein bevindt; zoals weg, water, rail en een deel van de natte infrastructuur waar-onder dijkbeheer en waterzuivering. En de veelal geprivatiseerde infrastructuur zoals

gas-, water- en elektriciteitsnetwerken. De infrastructuur ten behoeve van telecom-municatie is in dit visiedocument buiten beschouwing gelaten omdat op dit segment een andere dynamiek van toepassing is dan op de hierboven genoemde segmenten.

- Weg- Water- Rail - (Lucht)havens- Kabelnetwerken (o.a. elektriciteit)- Buizennetwerken (o.a. riolering)

Deelsegmenten binnen de scope van dit visiedocument: ‘de infra-sector in Nederland’

1.4.2 Onderhoud binnen de infrasectorBeheer en onderhoud spelen een belangrijke rol in de infrasector. De verhouding tussen nieuwbouw en beheer en onderhoud was in 2010 vrijwel gelijk verdeeld: van de totale investering bestond iets meer dan de helft uit nieuwbouw en iets minder dan de helft uit beheer en onderhoud. Met de term onder-houd wordt in dit visiedocument primair het beheer van en onderhoud aan de nationale infrastructuur bedoeld, zoals (water)wegen, kunstwerken (onder andere sluizen, bruggen, viaducten), railinfrastructuur, (lucht)havens, kabels, buizen et cetera. Het voorkomen of verhelpen van storingen aan bijvoorbeeld het hoogspanningsnet, waterleidingnet of het riool, zijn voorbeelden van onderhouds-werkzaamheden. Onderhoud aan de wegin-frastructuur gaat over het dichten van gaten, vervangen van asfalt, maar ook het maaien van gras in de berm en het onderhouden van de rijbaanverlichting. Beheer van en onder-



houd aan de waterinfrastructuur heeft onder andere betrekking op versteviging van kades, oevers en dijken, maar ook het repareren van een sluisdeur, waterkering of gemaal.De infrasector is lange tijd gevrijwaard gebleven van de invloed van de financiële crisis. Aangezien de infrastructuur voor een groot deel in maatschappelijke basisbehoef-ten voorziet, zoals stromend water, gas, elektriciteit en mobiliteit, heeft het over het algemeen een lagere gevoeligheid voor conjuncturele schommelingen. Daarnaast werd in 2010 de Crisis- en Herstelwet aan-genomen. Deze wet is exemplarisch voor het anticyclische investeringsbeleid van de overheid en voorzag in het versneld door-voeren van diverse reeds voorziene investe-ringsprojecten binnen de infrasector, die per eind 2011 vrijwel allemaal zijn gegund aan marktpartijen.

‘De overheid vormt een belangrijke stakeholder binnen de Nederlandse infrasector. Niet alleen als regelgever, maar vooral ook als opdrachtgever en asset owner.’

Tabel 17 geeft een overzicht van de prog-nose die het CBS samen met het Econo-misch Instituut voor de Bouw (EIB) heeft opgesteld voor nieuwbouw en herstel bin-nen de grond-, wegen waterbouw (GWW) voor de periode tot en met 2016. Hoewel de GWW slechts een deel van de definitie van de infrasector bestrijkt, geeft het een goede indicatie van het sentiment in deze sector. Na een toename van de activiteit in 2009, is de productie in 2010 met 7 procent terug-gelopen. Niet alleen de krimp in de bouw-sector heeft geleid tot minder werk rond bouwlocaties, maar ook de slechte finan-

ciële vooruitzichten hebben met name op gemeentelijk niveau geleid tot een sterke terughoudendheid ten aanzien van inves-teringen. Over 2011 verwacht het EIB een verdere daling van de GWW-productie. Hoe-wel bij het Rijk de productie met 2 procent nog een kleine stijging kent, ondermeer vanwege de uitvoering van diverse stimu-leringsprojecten, krimpt de productie bij de lagere overheden, waaronder provincies en gemeenten, vrij sterk met circa 3 procent. Dit wordt deels veroorzaakt door de ongun-stige financiële positie van deze lagere overheden, met name gemeenten. Binnen het onderhoud verwacht het EIB ook voor 2011 nog een verdere daling met 1 procent. Voor de middellange termijn wordt het beeld bepaald door de beperkte budget-taire ruimte voor additioneel onderhoud die samenhangt met de conjuncturele ontwikkeling en de beschikbaarheid van overheidsbudgetten. Hierdoor wordt naar verwachting niet alleen de productiegroei, maar ook het onderhoud de komende jaren getemperd. Voor de periode 2013–2016 is de verwachting dat er een licht herstel zal optreden met een gemiddelde groei van 1 procent per jaar15.



Trends binnen het onderhoud in de infrasector De Nederlandse infrasector wordt geken-merkt door diverse trends die gezamen-lijk een belangrijke invloed hebben op de ontwikkeling van de sector in de komende vijftien jaar. In het trendonderzoek dat voorafging aan dit visiedocument zijn alle trends in kaart gebracht en nader geana-lyseerd, waarbij van elke trend de impact en onzekerheid is bepaald. Trends met een hoge impact op de infrasector hebben een belangrijke invloed op de ontwikkeling ervan. Trends die een hoge onzekerheid kennen, zijn per definitie moeilijk te voor-spellen, maar managers en ondernemers binnen de infrasector dienen wel rekening te houden met deze trends, zeker als ze ook nog eens een hoge impact op de sec-tor hebben. Eén van deze trends betreft de veranderende rol van de overheid. Mede als gevolg van de huidige bezuinigingsoperatie zal de overheid de komende jaren verder terugtreden en zal haar rol binnen de infra-sector, zowel als opdrachtgever als wetge-ver, gaan veranderen. Dit zal tevens invloed hebben op de balans tussen het ‘bouwen’ en ‘behouden’ van de nationale infrastruc-tuur. Deze balans is anno 2011 nog licht in het voordeel van het ‘bouwen’, maar over-heidsbezuinigingen zullen het zwaartepunt

verder doen verschuiven richting ‘behou-den’, waar onderhoud uiteraard een centrale positie inneemt. Ook snelle ontwikkeling op het gebied van techniek, bijvoorbeeld in de vorm van besturings- en beheersings-systemen, zullen de komende jaren binnen de infrasector verder aan belang winnen, evenals nieuwe contractvormen binnen de infrasector, waaronder DBFMO, dat staat voor Design, Build, Finance, Maintain, Over-haul (ofwel ontwerp, bouw, financiering en onderhoud).

‘Door de moeilijk te voorspellen capa-citeitsvraag, speelt het verder optima-liseren van de bestaande assets door de toepassing van innovatieve techni-sche oplossingen de komende jaren een cruciale rol.’

Marktpartijen zullen onder invloed van de groeiende hoeveelheid aanbestedingen en de opkomst van dergelijke contracten steeds vaker de samenwerking met andere partijen opzoeken, zowel binnen als bui-ten de branche. Ook vraagt zo’n integrale DBFMO-aanpak om specifieke kennis en competenties, bijvoorbeeld op het gebied van life cycle costing en financiering. Tot slot

Grond-, weg Miljoen € Jaarlijkse veranderingen (%) en waterbouw 2009 2010 2010 2011 2012 201613

Nieuwbouw en herstel 1.400 1.435 2,5 2,0 -2,0 -1,0Lagere overheden 3.746 3.320 -11,5 -3,0 2,0 2,0Bedrijven 2.651 2.384 -10,0 -0,5 2,0 2,0Subtotaal 7.797 7.140 -8,5 -1,0 1,0 1,5Onderhoud 5.949 5.652 -5,0 -1,0 0,0 0,5Totaal 13.746 12.791 -7,0 -1,0 0,5 1,0

Tabel 17: Verhouding nieuwbouw, herstel en onderhoud in de grond-, wegen waterbouw14



zal de toenemende druk op de beschikbaar-heid van technische kennis en capaciteit ook binnen de infrasector leiden tot schaarste aan goed opgeleid technisch personeel. Dit zal niet alleen leiden tot samenwerking met buitenlandse marktpartijen, maar eveneens bijdragen aan de reeds ingezette technische verarming bij asset owners.

Trends die een hoge impact op de onder-houdssector hebben en die tevens erg onzeker zijn, noemen we kernonzekerhe-den en liggen aan de basis van de vier scenario’s. Trends die te voorspellen zijn noemen we autonome trends en spelen in elk scenario een rol. Voorbeelden van autonome trends zijn zaken als vergrij-zing, schaarste aan technisch geschoold personeel, toenemende technologi-sche mogelijkheden en onder andere de opkomst van nieuwe contractvormen bin-nen de infrasector (onder meer DBFMO-contracten). Voor ondernemers en mana-gers binnen de onderhoudssector vormen de autonome trends een belangrijk strate-gisch ijkpunt. In elke mogelijke toekomst zal rekening gehouden moeten worden met de consequenties van deze trends.

Kernonzekerheden versus autonome trends

1.4.3 Kernonzekerheden ten aanzien van onderhoud binnen de infrasectorDe uitgangspunten van de vier scenario’s komen tot uitdrukking in een scenario-frame. Om te komen tot dit scenarioframe worden de meest extreme waarden van de twee kernonzekerheden die uit de scena-rioanalyse naar voren zijn gekomen tegen

elkaar afgezet (zie tabel 18). Op de x-as staat ‘de rol van de opdrachtgever binnen de infrasector’ (gericht op het onderhouds-product of het onderhoudsproces) en op de y-as staat ‘de druk op de organisatie van het onderhoudswerk’ (een sterke druk of relatief beperkte druk).Organisaties die actief zijn binnen het onder-houd in de infrasector doen er verstandig aan rekening te houden met verschillende mogelijke uitkomsten van deze kernonze-kerheden, om zo goed voorbereid te zijn op hun toekomst.

De rol van de opdrachtgever De eerste kernon-zekerheid voor de ontwikkeling van het onderhoud binnen de infrasector betreft de rol van de opdrachtgever binnen de infra-sector in het tijdvak 2011-2025. De rol van de opdrachtgever is binnen, met name het publieke domein van de infrasector (onder andere weg, water, rail), langzaam aan het verschuiven van de klassieke rol waarin de opdrachtgever zich als ‘ingenieur’ nadruk-kelijk focust op het product, naar een opdrachtgever in een rol als ‘regisseur’ die meer aandacht heeft voor het proces waar het uiteindelijke onderhoudsproduct onder-deel van uitmaakt. De terugtredende bewe-ging van de centrale overheid in het afge-lopen decennium heeft er bijvoorbeeld toe bijgedragen dat de overheid als grote asset owner (onder andere Rijkswaterstaat) in toenemende mate de regie over het proces op zich heeft genomen en de inhoudelijke invulling op het gebied van onderhoud en beheer (voor langere termijnen) aan markt-partijen heeft overgelaten. De vraag is ech-ter of deze trend zich tot in 2025 binnen alle segmenten van de infrasector doorzet, of dat er een kentering in deze ‘procesrol’ van de opdrachtgever zal optreden.



De druk op de organisatie van het (onderhouds)werk De tweede kernonzekerheid voor de toe-komst van het onderhoud binnen de infrasector betreft de druk die in 2025 wordt uitgeoefend op de organisatie van het onderhoudswerk. Wanneer we spreken over ‘organisatie van het onderhoudswerk’, wordt gedoeld op de wijze waarop onderhoudsmiddelen en perso-neel worden ingezet om de werkzaamheden zo effectief en efficiënt mogelijk uit te voe-ren. Hoewel de mate van het gebruik van de infrastructuur en de behoefte aan beheer en onderhoud sterk met elkaar verweven zijn, staan ze tegelijkertijd met elkaar op gespan-nen voet. De wijze waarop het onderhoud georganiseerd dient te worden, hangt voor een groot gedeelte af van het gebruik van de infrastructuur. Wanneer het gebruik van de infrastructuur hoog is, stijgt de druk op het zo min mogelijk beperken van de capaciteit door onderhoud. Hierdoor neemt de druk op de organisatie van het onderhoudswerk sterk

toe. Daarnaast legt de dalende maatschappe-lijke acceptatiegraad ten aanzien van het ver-storen van de beschikbaarheid van de infra-structuur (onder andere door het uitvoeren van onderhoud) en de toenemende aanspra-kelijkheidsgevolgen voor de kwaliteit van de geleverde dienstverlening door onderhouds-partijen een druk op de organisatie van het beheer en onderhoudswerk in 2025. Hiermee heeft deze kernonzekerheid een substantiële impact op de toekomst van het onderhoud binnen de Nederlandse infrasector.Tabel 18 illustreert het scenarioframe waarin de extreme waarden van de twee kernonze-kerheden tegen elkaar zijn afgezet. Door de extreme waarden van de kernonzekerheden te combineren, ontstaan vier combinaties die aan de basis van de scenario’s liggen. De getoonde labels dekken de lading van de sce-nario’s, maar vormen geen waardeoordeel over de wenselijkheid van de verschillende scenario’s.

Tabel 18: Scenarioframe ‘’De Nederlandse infrasector in 2025’

Sterke druk op de organisatie van het (onderhouds)werk

Beperkte druk op de organisatie van het (onderhouds)werk

Op

dra

chtg

ever

als

‘in

gen

ieu

r’m

et e

en f

ocu

s o

p ‘h

et p

rod

uct

’

‘Scenario 1’

‘Scenario 3’

‘Scenario 2’

‘Scenario 4’

Strategie

Op

drach

tgever als ‘reg

isseur’

met een

focu

s op

‘het p

roces’

Productfocus & sterke druk

Productfocus & beperkte druk Procesfocus & beperkte druk

Procesfocus & sterke druk



Tabel 19: De belangrijkste verschillen tussen de scenario’s op een rij

‘Onderhoud binnen de infrasector in 2025’

De verschillen op een rij



Productfocus & beperkte druk

Procesfocus & beperkte druk

De rol van de opdrachtgever

productfocus proces focus proces focus proces focus

De druk op organi-satie v/h onder-houdswerk

sterke druk sterke druk beperkte druk beperkte druk

Druk op de infra-structurele capaciteit Publiek: o.a. weg,

water(schap), rail Privaat: o.a. energie, water en gas

sterke druk

sterke druk(m.n. energie)

sterke druk

sterke druk

beperkt

sterk(m.n. energie)

beperkt

sterk(m.n. energie)

Druk op beschik-baarheid infrastruc-tuur

zeer hoog hoog gemiddeld gemiddeld

Behoefte aan onder-houd en beheer

sterk toegenomen(meer gebruik, slijtage & storing)

toegenomen(meer gebruik, slijtage & storing)

vrijwel gelijkgeble-ven

gelijkgebleven

Omvang investerin-gen in infrastructuur

hoog; veel budget, weinig tijd & ruimte

hoog beperkt zeer beperkt

Primaire focus van investeringen-in de infrastructuur

zowel uitbreiding als optimalisering

optimalisering capaciteit

optimalisering capaciteit

levensduur-verlenging

Economische ontwikkeling

sterk gemiddeld gemiddeld zwak

Innovatie t.a.v. het onderhoud in de infrasector

zeer hoog (noodzaak)

zeer hoog(noodzaak)

beperkt beperkt

Bewegingsruimte opdrachtnemer/dienstverlener beheer en onderhoud

beperkt(veel instructies)

hoog (geen instructies, markt vult in)

beperkt(veel instructies)

hoog(weinig instructies)

Asset management toegepast door

opdrachtgever opdrachtnemer opdrachtgever opdrachtnemer

Samenwerking Marktpartijen onderling Dienstverlener en

opdrachtgever

goed (afstemming)goed(opdrach tgever stuurt aan)

goed(afstemming)goed(m.n. op gebied van delen data)

beperkt

goed(m.n. op gebied van delen data)

zeerbeperktbeperkt

Schaarste technisch geschoold Kennis personeel Capaciteit

vrij hoogvrij hoog

hoogbeperkt

beperktvrij hoog

beperktbeperkt

Druk op MVO bij ondernemingen

hoog zeer hoog hoog beperkt



1.5 Vier scenario’sNadat de uitgangspunten van de vier sce-nario’s zijn toegelicht, worden hieronder de vier scenario’s beschreven. Tabel 19 geeft inzicht in de belangrijkste verschillen tus-sen de scenario’s en kan worden gebruikt als referentietabel bij het lezen van de ver-schillende toekomstbeelden.Na toelichting van de vier scenario’s, wordt in de paragraaf ‘strategievorming’ nader ingegaan op de strategische keuzes die onderhoudsbedrijven binnen de infrasector hebben. Ondernemers en managers binnen de onderhoudssector die actief zijn binnen de infrasector doen er verstandig aan hun strategische keuzes aan de verschillende scenario’s te spiegelen alvorens een besluit te nemen.

1.5.1 Productfocus & sterke drukMacro-omgeving Het is 2025 en het gaat goed met Nederland. De overheid heeft haar begrotingsproblemen overwonnen en weer middelen beschikbaar om in te zetten voor maatschappelijke thema’s. Onder hevige druk van de maatschap-pij en de nodige juridische claims is het budget voor onderhoud en beheer van de nationale infrastructuur de afgelopen jaren fors opgeschroefd. Tevens zijn de teugels van marktpartijen door de over-heid sterk aangetrokken. De regerings- partijen hebben de kiezer moeten beloven zich niet alleen te richten op het vergro-ten van de capaciteit, maar zich vooral te richten op het stimuleren van de kwaliteit en innovatie binnen de infrasector. Zowel binnen de waterschappen als de ‘natte’ en ‘droge’ infra (water, weg en rail) is er veel geïnvesteerd in het slimmer en intelligenter uitnutten van de bestaande capaciteit.

‘De opdrachtgever als ‘ingenieur’ be-waakt haar technische betrokkenheid en heeft een nadrukkelijke focus op het beheer- en onderhoudsproduct. Daar-naast geldt de sterke druk op de orga-nisatie van het (onderhouds) werk als belangrijke aanjager van innovatie.’

- De economische voorspoed zorgt voor maximale benutting. Er heerst een hoge maatschappelijke druk op het beschikbaar houden van de infrastructuur.

- Optimalisatie van de bestaande infra-structuur (zowel publiek als privaat) door middel van ’intelligente’ inzet van besturings- en beheersingssystemen.

- De aandacht voor een duurzame infra-structuur en duurzame onderhoudsac-tiviteiten is het afgelopen decennium sterk toegenomen.

- Bouw, onderhoud en beheer van de nationale infrastructuur worden gezien als een publieke verantwoordelijkheid.

- Er is wel budget, maar geen tijd en ruimte voor onderhoud. Onderhouds-bedrijven worden gestimuleerd om te innoveren en overlast van onderhoud te beperken.

- Veel overleg en afstemming tussen partijen betrokken bij onderhoud.

Het productfocus & sterke druk-scenario in het kort

‘De verschillende bezuinigingsrondes in de afgelopen jaren hebben hun uit-werking niet gemist. Nederland heeft anno 2025 weer wat meer vet op de botten gekregen.’



Ook binnen het private domein is er het afgelopen decennium veel geïnvesteerd. De forse economische groei en de snelle adoptie van elektrische mobiliteit heeft het denken en investeren in ‘smart grids’ bin-nen het energiedomein in een stroomver-snelling gebracht. Netbeheerders hebben hun investeringsplannen op dit gebied ver-sneld uitgerold. Op het gebied van elektriciteit- en gasdistributie vervult Neder-land een centrale positie binnen Europa. De Noordwest-Europese gasrotonde is een feit en Nederland heeft zich daarnaast, door actieve steun van de regering, ontwikkeld tot strategische ‘power-hub’ voor het Euro-pese hoogspanningsnetwerk. Door het verder uitbouwen en verfijnen van

intelligente verkeersgeleidingssystemen, is er het afgelopen decennium een capa- citeitstoename met het bestaande arsenaal bereikt van gemiddeld 25 procent. De noodzaak voor deze optimaliseringsslag komt met name voort uit de snelle groei van de Europese economie, waar Neder-land als ‘mainport’ van Europa volop van profiteert. Bijvoorbeeld via transport van goederen over weg, water en rail als ook via de relatief nieuwe pijpleiding richting het Ruhrgebied en de Antwerpse Haven. Het aandeel elektrische auto’s is sterk toegenomen. Vrij- wel elk huishouden in Nederland heeft in 2025 de beschikking over tenminste één elektrisch voertuig dat voornamelijk wordt ingezet voor korte afstanden en binnenste- delijk verkeer. De elektriciteitsector is door de sterke groei van elektrische mobiliteit en decentrale (duurzame) energieopwek-king met een ongehoord ambitieniveau opgezadeld.

‘Het merendeel van de eerstegene-ratiecontracten is door de overheid inmiddels eenzijdig opengebroken, waarna nieuwe normen zijn gesteld aan de uitvoering van onderhoud en beheer.’

Door gebrek aan financiële middelen heeft de overheid jaren geleden grote delen van het beheer en onderhoud van zowel het hoofdwegennet (waaronder de A58, A9 en delen van de A73) als de railinfrastruc-tuur (waaronder de Hanzelijn en IJzeren Rijn) noodgedwongen moeten privatiseren. Ook zijn overheidsbedrijven in elektriciteit- en gasdistributie voor een groot deel overgegaan naar marktpartijen en hebben



diverse gemeenten hun laatste aandelen in lokale vervoersbedrijven verkocht. De afge-lopen vijf jaar is er echter een duidelijke kentering in dit beleid zichtbaar. De ervaringen met het privatiseren van de wegen (lokale) rail-infra zijn op z’n zachtst gezegd niet positief. Private partijen hebben de rol van beheerder anders vervuld dan dat de overheid het graag ziet. Bovendien heeft de overheid door de volledige uitbesteding aan de markt enorm veel kennis verloren. Nu er door intensief gebruik van de infrastructuur nog meer aandacht komt voor de veiligheid ervan, kan de overheid zich de eerder inge-zette ‘marktroute’ niet langer permitteren. De maatschappelijke meerderheid is van mening dat het betrouwbaar en beschikbaar houden van de nationale en lokale infra-structuur voornamelijk een publieke taak is. Om deze reden heeft de overheid het merendeel van de eerstegeneratieuitbeste- dingscontracten voor beheer en onderhoud inmiddels eenzijdig opengebroken. In veel gevallen zijn deze contracten omgezet in een bonus-malusstructuur met eenduidige normen voor vertragingen, uitgedrukt in voertuigverliesuren, meer regioregie ten aanzien van planning en meer voorschriften op het gebied van materiaalgebruik en tech-nieken (ten behoeve van standaardisatie en aansluiting op andere systemen). Op regi-onaal en lokaal niveau zijn reeds ingezette privatiseringtrajecten inmiddels stopgezet of sterk afgeslankt. Flinke investeringen in intelligente technolo-gie binnen de infrasector hebben niet kunnen voorkomen dat de druk op de capaciteit de afgelopen jaren opnieuw sterk is gestegen. Het beprijzen van het gebruik, bijvoorbeeld op de weg in de vorm van een kilometerhef- fing en hogere tarieven tijdens de spits, bie-den ook geen (structurele) oplossing maar

vormen slechts een voedingsbodem voor de toenemende maatschappelijke onrust. Er is steeds minder tolerantie voor oponthoud door storingen en onderhoud. De miljoe-nenclaim van Transport & Logistiek Neder-land na uitloop bij onderhoudswerkzaamhe-den aan de Tweede Coentunnel, is slechts een van de vele voorbeelden van de toenemende claimcultuur. Vervoer over rail en water is sterk toegenomen. Transferia en multimodale overslagpunten zoals Terminal Leidsche Rijn bij Utrecht hebben hun toe-gevoegde waarde reeds bewezen en nemen ook de komende jaren verder in belang toe.

De bedrijfsomgeving Als gevolg van boven-staande ontwikkelingen is de druk op de organisatie van het onderhoudswerk, zowel in het publieke als private deel van de infra-structuur, zeer sterk toegenomen. Bestu-rings- en beheersingssystemen zijn onmis-baar gebleken bij het faciliteren van een intellligenter en intensiever gebruik van de infrastructurele capaciteit. Deze systemen leveren een schat aan stuurinformatie op, waardoor onderhoudsmiddelen en -perso-nen efficiënter en doelmatiger kunnen wor-den ingezet. Hierbij wordt tevens nadrukke-lijk gekeken naar manieren om de bestaande infrastructuur ‘veiliger’ te maken. Temeer omdat de grote onderhoudsachterstanden die zijn ontstaan in en na de economische crisisjaren veel onrust hebben opgeleverd als gevolg van enkele relatief kleine incidenten met diverse viaducten van de eerste gene-ratie. Hinderarm organiseren van beheer en onderhoud vanuit een asset management-gedachte is inmiddels gemeengoed binnen de onderhoudsbranche, maar vergt flexi-biliteit, zowel van de organisatie bij onder-houdspartijen als van de gebruiker. Real-life meet- en stuurinformatie, onder andere via



‘grid to vehicle’- en ‘vehicle to grid’-commu-nicatie biedt aan zowel gebruiker als dienst-verlener mogelijkheden om de overlast zoveel mogelijk op voorhand te beperken. Zo biedt het standaard uitrusten van personen- en goederentreinen met ‘meet en regel’-modules, railinfrapartijen real-time inzicht in de staat van onderhoud van de belangrijkste baanvakken in Nederland. Daarnaast bie-den snelle ontwikkelingen op het gebied van draadloze batterijtechnologie, communicatie en robotica onder andere energie- en water-leidingmaatschappijen de mogelijkheid veel onderhoud ‘op afstand’ uit te voeren.

‘De nadruk op maximale beschikbaar-heid van infrastructuur heeft geleid tot nieuwe vormen en organisatie-structuren rondom de onderhouds- en beheersfunctie van asset owners en dienstverleners.’

Onder strenge regie van de overheid en onder toeziend oog van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (Nma) is er veel

overleg tussen verschillende (markt)partijen die betrokken zijn bij het onderhoud. Op gezamenlijk initiatief van Rijkswaterstaat, de Unie van Waterschappen en ProRail is in 2020 gestart met ‘De Onderhoudstafel’. Dit is een periodiek overlegorgaan waarin verschil-

Tijdlijn productfocus & sterke druk-scenario2012 De overheid privatiseert grote delen van het beheer en onderhoud aan de

nationale infrastructuur als gevolg van een structureel gebrek aan fi nanciële middelen door de Eurocrisis.

2015 De overheid verkoopt een signifi cant belang in zowel het nationale distribu-tiebedrijf voor gas als elektriciteit aan grote (internationale) marktpartijen.

2020 Aanhoudende negatieve signalen uit de maatschappij leiden uiteindelijk tot een parlementair onderzoek naar de effecten van de grootscheepse privatise-ring van het beheer en onderhoud aan (met name de publieke) infrastructuur. De kwaliteit en beschikbaarheid laten sterk te wensen over.

2025 De overheid heeft de afgelopen jaren het producteigenaarschap t.a.v. beheer en onderhoud van de nationale infrastructuur teruggenomen. De teugels van marktpartijen zijn sterk aangetrokken en de overheid focust zich vanuit een ingenieursrol weer sterk op het onderhoudsproduct.

Tabel 20: Tijdlijn productfocus & sterke druk-scenario



lende overheidslagen, onderhoudsbedrijven en modaliteiten (onder andere weg, water en railinfra, maar ook gas, water en elektrici-teitsinfra) sessies organiseren om te plannen wie, waar en wanneer samen aan het werk gaan. Gebaseerd op het reeds twintig jaar oude idee van regioregie worden onder-houdswerkzaamheden voor een bepaald

gebied op elkaar afgestemd. Daarnaast wor-den opschalingsmogelijkheden bekeken (bij-voorbeeld ten aanzien van groenbeheer) en ook omleidingsroutes vooraf gepland.

De ontwikkeling van onderhoud De vraag naar beschikbaarheid en betrouwbaarheid van infrastructuur is binnen alle segmenten van



de infrasector erg groot. En hoewel er vol-doende budget is voor onderhoud en beheer van infrastructuur, zijn tijd en ruimte juist schaars. Door intensiever gebruik dan vooraf ingeschat, zijn diverse contracten inmiddels ingehaald door de tijd. Veel assets onder contract (waaronder diverse vaarwegen, sluiscomplexen en delen van de railinfra) hebben hun technische levensduur bereikt, terwijl ze vanuit economisch oogpunt nog een aantal jaren mee zouden moeten gaan. Veel diensverleners hebben te maken met dit ‘gat’ tussen de technische en economische levensduur, maar hebben niet de middelen beschikbaar om hier actief op in te spelen. Hierdoor laten de kwaliteit en beschikbaar-heid van de infrastructuur in de eindfase enigszins te wensen over. In een poging de schade die de afgelopen jaren is ontstaan nog enigszins te beperken, heeft het merendeel van de opdrachtgevers binnen de infrasec-tor haar nadrukkelijke productfocus hersteld en de regierol verruild voor een ingenieurs-rol met sterke inhoudelijke betrokkenheid, waarbij de asset management-gedachte het uitgangspunt vormt. Dit neemt overigens niet weg dat een groot deel van de werk-zaamheden nog steeds door marktpartijen wordt uitgevoerd. Echter, de opdrachtgever specificeert en waarborgt de kwaliteit van de infrastructuur, waarbij niet alleen wordt gekeken naar de kwaliteit van onderhoud en de assets, maar ook naar de integratie van duurzaamheidsaspecten in de uitvoering en de aandacht voor life cycle-kosten. Als gevolg van intensief (regio)overleg tussen diverse infrapartijen vindt er veel consolidatie plaats, waarbij grote stukken infrastructuur (zowel nat als droog) ten aanzien van beheer en onderhoud in een keer worden aanbesteed. Grote partijen zijn hierbij in het voordeel, maar tegelijkertijd heeft het MKB de ontwik-

kelingen aangegrepen om zich inhoudelijk te specialiseren, waardoor het samen met haar regionale beschikbaarheid en kennis een unieke propositie vormt om aan te kunnen haken bij de grotere (regio overstijgende) opdrachten. Dienstverleners worden via bonus-maluscontacten rondom een norm-stelling van het aantal voertuigverliesuren uitgedaagd het onderhoud dusdanig te orga-niseren dat de gebruiker hier minimaal last van heeft. Deze uitdaging heeft niet alleen een sterke impuls gevormd voor de opkomst van nieuwe technieken binnen het onder-houd, maar heeft tevens geleid tot nieuwe manieren van organisatie van dit onderhoud. ‘Risk based maintenance’ en ‘condition based maintenance’ zijn, mede door inzet van de nieuwste generatie goedkope sensoren, de afgelopen jaren gemeengoed geworden bin-nen vrijwel alle segmenten van de infrasec-tor. Hierdoor kan onderhoud beter worden voorspeld en intelligenter worden uitgevoerd.

- Sterke druk op tijd en ruimte om onderhoud uit te voeren, zowel in publieke als private omgeving.

- Hoge noodzaak tot innovatie binnen het domein van onderhoud en beheer.

- Sterke toename in datageneratie en analyse ten behoeve van onderhoud en beheer.

- Overleg en afstemming op het gebied van onderhoud leidt tot consolidatie en schaalvergroting bij aanbestedingen.

- Sterke kwaliteitsvraag waar onder-houdspartijen aan moeten voldoen

Uitdagingen productfocus & sterke druk-scenario



1.5.2 Procesfocus & sterke druk

Macro-omgeving Het is 2025. Een sterke libe-rale wind heeft het politieke landschap de afgelopen vijftien jaar gedomineerd. Door een strakke discipline op het gebied van overheidsfinanciën en versnelde privati-sering van voorheen klassieke overheids-taken, heeft Nederland haar schuldenlast rond 2020 naar een acceptabel niveau teruggedrongen. De overheid is gedurende de afgelopen jaren in verschillende fasen sterk in omvang gereduceerd. Niet alleen de centrale overheid, maar ook provincies en gemeenten hebben zich geschikt in een kleinere rol. De fusie tussen de provincies Flevoland, Utrecht en Noord-Holland in 2014 heeft geleid tot een verdere consoli-datieslag, waardoor er anno 2025 slechts vier superprovincies over zijn. Ook zijn er diverse, voorheen typische overheidstaken, in de afgelopen jaren in fasen overgedragen aan de markt. Voorbeelden hiervan zijn het beheer en onderhoud aan (delen van) dijken en gemalen maar ook aan spoor, tram- en metrolijnen. Het aantal waterschappen is sterk teruggedrongen en hun takenpakket is afgenomen als gevolg van de gedwongen splitsing en privatisering van het water-zuiveringbeheer. Ook voeren verschillende marktpartijen met succes de regie ten aan-zien van het beheer en onderhoud aan het nationale gas- en energiedistributienetwerk, waterleidingen en rioolvoorzieningen. Dit laatste heeft tot veel ophef geleid aangezien marktpartijen werden geconfronteerd met grove achterstanden die veel gemeenten hadden op het gebied van onderhoud aan rioleringen. Een forse financiële impuls van-uit de overheid in de vorm van een ‘nati-onaal vernieuwingsfonds riolen’ gecombi-neerd met langdurige contractgaranties voor

marktpartijen heeft kunnen voorkomen dat de tarieven voor rioolgebruik als gevolg van de privatisering van de ene op de andere dag zijn verdubbeld.

‘De overheid heeft niet alleen het on-derhoud, maar het gehele ontwerp, de bouw, financiering en het beheer bij marktpartijen ondergebracht.’

- Terugtredende overheid, zowel op landelijk als regionaal en lokaal niveau.

- Maatschappelijke vraag om uitbreiding en betere benutting van de bestaande infrastructurele capaciteit.

- Zowel consolidatie als versnippering van beheer en onderhoud als gevolg van grootschalige privatisering.

- In de markt leggen van ontwerp tot beheer en onderhoud van infrastruc-tuur door middel van langdurige, integrale contracten op basis van kwaliteit.

Het procesfocus & sterke druk-scenario in het kort

In het algemeen kan worden gesteld dat de overheid niet alleen het onderhoud, maar het gehele ontwerp, de bouw, de financiering en het beheer van infrastructuur meer en meer bij marktpartijen heeft ondergebracht. Enkele sprekende voorbeelden hiervan kun-nen worden gevonden in (ver)nieuw(d)e delen van het Amsterdamse en Rotterdamse havengebied, of de recent opgeleverde pijp-leidingverbinding tussen Rotterdam en Ant-werpen. Daarnaast is er binnen de spoorin-frastructuur het afgelopen decennium veel vernieuwing gerealiseerd door en met pri-vate partijen. Zo zijn de nieuwe Hanzelijn en



de IJzeren Rijn, evenals het vernieuwd slui-zencomplex bij Driel, geheel in handen van een consortium van private partijen, waar-onder een aantal grote pensioenfondsen.

‘De opdrachtgever als ‘regisseur’ met een nadrukkelijke focus op het proces gecombineerd met een sterke druk op de organisatie van het (onderhouds)werk.’De stabiele economische ontwikkeling in de afgelopen jaren heeft de druk op de nati-onale infrastructuur sterk vergroot. Hoe-wel er nog ruimte is voor fysieke uitbrei-ding van de capaciteit, wordt er ook veel aandacht besteed aan betere benutting. Verschillende instrumenten worden ingezet om de bestaande capaciteit zoveel mogelijk te optimaliseren. Naast de inzet van inno-vatieve besturing- en beheersingssystemen biedt het prijswapen uitkomst. Een progres-

sief stelsel van beprijzing bij gebruik van de nationale weginfrastructuur vormt een middel om gebruik ervan zoveel mogelijk te spreiden. In een poging de klimaat- en energiedoelstellingen in 2020 te beha-len, heeft de overheid de inkomsten uit dit systeem van beprijzing gestort in een inves-teringsfonds ten behoeve van vergroening van de nationale infrastructuur. Ook de pri-vate consortia hebben vanaf de start vanuit hun tolconstructies een verplichte bijdrage moeten leveren aan dit fonds, van waaruit onder andere een deel van het netwerk van laadpalen is gefinancierd. Zo’n 30 procent van het Nederlandse wagenpark bestaat inmiddels uit (deels) elektrisch aangedreven voertuigen, wat het ambitieniveau binnen het energiedomein in een stroomversnelling heeft gebracht. Om de ongewenste pieken in de vraag naar elektriciteit te dempen, heeft de elektriciteitssector het afgelopen decennium ook succesvol gebruik gemaakt

Tijdlijn procesfocus & sterke druk-scenario2012 Na een uitgebreide maatschappelijke discussie over de rol van de nationale

overheid, besluit het kabinet in 2012 tot een forse reductie van het over-heidsapparaat. In 2020 moet het aantal ambtenaren die werkzaam zijn binnen het domein ‘openbaar bestuur’ zijn gehalveerd tot 175.000.

2015 In navolging van een aantal andere landen, verkopen de gemeente Rotter-dam en de Nederlandse staat beide bijna de helft van hun aandelen in het Havenbedrijf Rotterdam aan enkele institutionele beleggers. De staat en de gemeente zijn gezamenlijk nog voor 51 procent eigenaar.

2020 Na privatisering van het beheer en onderhoud aan de nationale hoofd-wegen, hoofdvaarwegen en hoofdwaterwegen in 2017, is Rijkswaterstaat anno 2020 ruim 75 procent in omvang gereduceerd.

2025 Beheer en onderhoud, maar in toenemende mate ook het ontwerp, de bouw en financiering van de nationale infrastructuur zijn vrijwel geheel in handen van marktpartijen. Zowel publieke als private asset owners hebben 90 procent van de beheer- en onderhoudstaken via innovatieve contracten in de markt belegd.

Tabel 21: Tijdlijn procesfocus & sterke druk-scenario



van sturing door middel van prijsstelling. Daarnaast heeft het relatief hoge aandeel elektrische voertuigen de elektriciteitssec-tor in staat gesteld het netwerk ‘slimmer’ te gebruiken en pieken in belasting van het net-werk deels op te vangen vanuit de beschik-bare batterijcapaciteit van gebruikers.

Bedrijfsomgeving De samenwerking tussen marktpartijen onderling en tussen dienstver-leners en opdrachtgevers is in het afgelopen decennium sterk verbeterd, mede door een versoepeling van de Europese mededingings-regelgeving. Marktpartijen zitten periodiek per superprovincie, of per nationaal ‘corridor gebied’ (bijvoorbeeld een cruciaal stuk spoor of rijksweg) bijeen om gezamenlijk de onder-houdsplanning voor dit gebied af te stem-men. Daarnaast wordt door marktpartijen intensief samengewerkt in steeds wisselende consortia om mee te dingen naar de verschil-lende concessies die door de overheid en grote private opdrachtgevers, bijvoorbeeld de gas- en elektradistributeurs, aan de markt worden gegund. De samenwerking tussen opdrachtnemer en opdrachtgever is, buiten periodieke contractevaluatie, voornamelijk gericht op het operationeel delen van zoveel mogelijk informatie, bijvoorbeeld uit bestu-ringen beheersingssystemen, ter input van geavanceerde risicoanalyses, gebruikersstu-dies en andere intelligente bronnen die wor-den gebruikt ten behoeve van het plannen van het onderhoud. Een belangrijke schaduwzijde van de geko-zen ‘marktroute’ voor veel asset owners vormt de technische verarming die het afge-lopen decennium bij deze partijen sterk is toegenomen. Zowel bij de overheid als bij private opdrachtgevers. Door de toenemende schaarste aan technisch geschoold perso-neel hebben diverse private opdrachtgevers,

waaronder netbeheerders en waterleiding-maatschappijen, steeds meer beheer- en onderhoudstaken aan marktpartijen moeten overlaten. Om kundig te kunnen besluiten over dat wat in de markt wordt gelegd, wor-den steeds vaker technisch adviesbureaus ingeschakeld. Deze bureaus hebben de afge-lopen jaren met een aantrekkelijk pakket aan voorwaarden veel technische talenten aan zich weten te binden, wat hun positie in de beheer en onderhoudsmarkt verder heeft versterkt.

‘De inzet van technische adviesbureaus heeft niet kunnen voorkomen dat er verschillende ‘grijze vlekken’ in con-tracten en afspraken tussen opdracht-gevers en marktconsortia zijn ontstaan.’

Veel marktpartijen grijpen het gebrek aan technische kennis bij opdrachtgevers aan om hun eigen verdiensten binnen het contract te optimaliseren. Opdrachtgevers, waaronder de overheid, beantwoorden dit opportunistische gedrag van dienstverleners met sterke finan-ciële prikkels in contracten, veelal op basis van bonus-malusconstructies. Daarnaast worden er veelal strikte garanties in de vorm van boeteclausules in de contracten opgenomen, gericht op het optimaal beschikbaar houden van de infrastructuur. Deze beschikbaarheids-garanties vormen een sterke stimulans voor marktpartijen om behoorlijk te innoveren op het gebied van beheer en onderhoud. Naast grootschalige onderhoudsprojecten ten tijde van relatief korte ‘weekendsluitingen’ binnen de wegen waterinfrastructuur worden ook diverse nieuwe technieken, zoals bijvoor-beeld het gebruik van ‘koud asfalt’, ingezet om de doorlooptijd van de werkzaamheden te verkorten en daarmee de beschikbaarheid



van de infrastructuur te verhogen. Slimme combinaties van contractvoorwaarden stel-len de opdrachtgever niet alleen in staat het gedrag van de dienstverlener beter te sturen, maar stellen de dienstverlener tevens in de gelegenheid door middel van goed gedrag de contractduur stilzwijgend in zijn voordeel te verlengen. Door het integrale karakter van de DBFMO-contracten in geval van vernieuwing of uitbreiding van de bestaande capaciteit wordt er door de opdrachtnemer actief mee-gedacht over de effecten van het ontwerp voor de onderhouds- en beheerperiode. Op deze manier stimuleert de opdrachtgever de samenwerking in de keten. Illustratief hierbij is het gebruik van energie- en onderhouds-arme ledverlichtingstechnieken in wegen waterinfrastructuur en de optimalisatie van capaciteit met actieve verkeersgeleidingssy-stemen bestaande uit ‘connected drive’ data-communicatie tussen het voertuig en zijn omgeving.

‘Ook innovaties op het gebied van toegepaste materialen bieden onder-houdspartijen de mogelijkheid het onderhoud effi ciënter te organiseren en de onderhoudstijd sterk terug te dringen.’

Naast het delegeren van ontwerpen bouwactiviteiten naar marktpartijen, wordt in toenemende mate tevens de fi nanciering van nieuwe en bestaande infrastructurele projecten aan de markt overgelaten. De benodigde middelen voor fi nanciering hiervan worden door aan-biedende partijen in toenemende mate gevonden bij grote (institutionele) inves-teerders als verzekeringsmaatschap-pijen en pensioenfondsen. Verschillende Europese bouwondernemingen hebben de afgelopen jaren in Nederland een ves-tiging geopend of werken samen met Nederlandse dienstverleners om een plek te verwerven op de sterk geprivati-seerde Nederlandse markt. Buitenlandse partijen dingen zowel mee voor gunning van nieuwe infrastructurele projecten als de vernieuwing van bestaande prestatie-contracten op het gebied van beheer en onderhoud. De kleinere nationale en regi-onale bedrijven doen er verstandig aan zich te specialiseren en zich fl exibel op te stellen. Waar mogelijk kunnen zij zich aansluiten bij consortia op basis van hun expertise, waarbij ze veelal als onderaan-nemer werkzaam zullen zijn. Daarnaast worden grotere mkb-partijen in toene-mende mate door buitenlandse partijen als ‘inhoudelijk expert’ betrokken om zowel de taalbarrière als de interpretatie van de lokaal vertaalde Europese (aanbe-stedings)regelgeving te dichten.



De ontwikkeling van onderhoud Door het intensieve gebruik van de infrastructuur in de afgelopen jaren is naast de onderhouds-vraag ook de druk op de organisatie van het onderhoudswerk sterk toegenomen. Door als opdrachtgever duidelijke criteria op te nemen bij de uitgifte van concessies op het gebied van life cycle costing, duurzaamheid (onder andere CO2-uitstoot), beschikbaar-heid en kwaliteit wordt niet alleen de selec-tie- en gunningprocedure transparanter, maar heeft de opdrachtgever tevens een aantal belangrijke meeteenheden om het contract tussentijds te kunnen evalueren.

‘Hoewel het kwaliteitsbeheer geheel bij de opdrachtnemer is komen te liggen, wordt deze via strikte contractafspraken uitgedaagd het onderhoud dusdanig te organiseren dat het aan de kwaliteits-criteria van de opdrachtgever voldoet.’

De doorontwikkeling van de asset manage-ment-gedachte heeft geresulteerd in eendui-dige definities van assets. Hoewel dit proces

eind 2010 was ingezet met de ISO 55.000-norm voor asset management, is nu de ISO 55899-standaard leidend voor vrijwel alle marktpartijen. De mogelijkheid tot goed spe-cificeren maakt gericht uitbesteden moge-lijk. Infrastructurele Objectbibliotheken, met daarin de standaarden voor het areaal en daarbij behorende functie- en prestatie-indi-catoren helpen hierbij en worden door alle marktpartijen, van groot tot klein, integraal toegepast. Het voldoen aan de kwaliteitscriteria van de opdrachtgever zonder hierbij de gebruiker van de infrastructuur te veel te belasten, heeft een uitdaging voor de onderhoudssector gecre-eerd. Het heeft daarnaast een sterke impuls gegeven aan de ontwikkeling van nieuwe onderhoudstechnieken, maar ook nieuwe manieren van organisatie van dit onderhoud. Concepten als ‘risk based maintenance’ en ‘condition based maintenance’ zijn, mede door inzet van de nieuwste generatie goed-kope sensoren, de afgelopen jaren gemeen-goed geworden binnen vrijwel alle segmenten van de infrasector. Datageneratie en -analyse vormen een cruciaal onderdeel van onder-houdsplanning en –organisatie. Onderhoud kan met behulp van data-analyse niet alleen beter worden voorspeld, maar tevens intelli-genter worden uitgevoerd.

‘Bedrijven die optimaal gebruik maken van beschikbare datageneratie en –ana-lysetechnieken en innovatieve beheer- en onderhoudsoplossingen op de markt we-ten te brengen, hebben een goede kans op succes.’

Keerzijde van dit succes is dat door de sterke groei van de gemiddelde contractomvang, zowel op nationaal, regionaal als



lokaal niveau, er een ware consolidatieslag binnen de onderhoudswereld heeft plaats-gevonden. Om de overlast bij beheer- en onderhoudswerkzaamheden voor de gebrui-ker tot het minimum te beperken, is er veel behoefte tot afstemming en samenwerking. Diverse consortia worden in afwisselende samenstelling gevormd, afhankelijk van de gevraagde expertise, capaciteit, kennis en kapitaal. Door het toenemende belang van de financiering binnen contracten is er niet alleen een belangrijke rol voor banken en pensioen-fondsen ontstaan, maar is de behoefte aan financiële kennis en vaardigheden bij beheer en onderhoudspartijen tevens sterk toegeno-men. Net als grote nationale partijen, waar-onder Rijkswaterstaat en de superprovincies, hebben ook veel gemeenten het voordeel van nieuwe contractvormen, zoals DBFMO, ont-dekt. De omvang van deze contracten is ech-ter vanzelfsprekend kleiner dan op nationaal niveau, waardoor de beheer- en onderhouds-markt ook voor kleine lokaal georiënteerde infrapartijen voldoende werk biedt.

- Technische verarming bij opdrachtge-vers; maatschappelijke verantwoordelijk-heid van marktpartijen neemt sterk toe.

- Sterke consolidatie in de markt, strate-gische focus belangrijker dan ooit.

- Optimaal inregelen van toekomstige onderhoudsbehoefte in ontwerpfase.

- Heldere communicatie share- en stakehol-ders over kwaliteit van dienstverlening.

- In goede banen leiden van nauw contact opdrachtgever en-nemer.

- Datageneratie en -analyse als cruciaal onderdeel van onderhoudsplanning en -organisatie.

Uitdagingen procesfocus & sterke druk-scenario

1.5.3 Productfocus & beperkte druk

- De economie stabiliseert, waardoor de overheid meer ruimte krijgt om taken bij zich te houden. Bouw, onderhoud en beheer van de nationale infrastructuur worden beschouwd als publieke taak.

- Via het actief beprijzen van infrastruc-tuur en een doorbraak op het gebied van het nieuwe werken is de belasting van de infrastructuur meer gespreid; de vraag naar capaciteit stijgt minder sterk dan verwacht.

- Veel aandacht voor de kosten rondom de volledige levensduur van assets.

- Meer tijd en ruimte voor onderhoud, focus op zowel prestatie als prijs.

Het productfocus & beperkte druk-scenario in het kort

Macro-omgeving Na een lange periode van bezuinigingen, herstructurering van het ambtelijke apparaat en de steunmaatrege-len aan andere lidstaten binnen de Euro-zone, is de Nederlandse economie in 2025 in rustiger vaarwater gekomen. In het voor-gaande decennium heeft zowel de nationale als provinciale overheid, onder zware bezui-nigingsdruk, een flink aantal taken afgesto-ten of overgedragen aan de markt.

‘De opdrachtgever als ‘ingenieur’ met een sterke productfocus, gecombineerd met een beperkte druk op de orga-nisatie van het (onderhouds)werk.’

De nationale en regionale infrastructuur is echter nog steeds een belangrijke verant-woordelijkheid van de overheid, die dit met vernieuwend beleid en een efficiënte uit-



voering heeft weten te rechtvaardigen. Er bestaat dan ook geen twijfel dat de overheid op het gebied van infrastructuurvraagstuk-ken inhoudelijk volledig betrokken blijft bij alle ontwikkelingen en de regie strak in han-den houdt.

‘Met vernieuwend beleid en een efficiën-te uitvoering hiervan rechtvaardigt de overheid een centrale rol op het gebied van infrastructurele vraagstukken.’

Omdat er van de kant van de overheid de afgelopen jaren weinig budget beschikbaar was voor investeringen in de nationale en regionale infrastructuur, heeft de nadruk van het overheidsbeleid gelegen op het beprij-zen en daarmee sturen van het gebruik van het bestaande areaal. Bij dit beprijzen van het bestaande areaal heeft de overheid de Nederlanders echter wel moeten beloven de (extra) inkomsten uit deze heffingen te investeren in het uitbreiden en optimalise-

ren van de bestaande infrastructuur, wat in het laatste decennium dan ook is gebeurd. Naast het sturen van gebruik door beprijzing heeft de overheid sinds 2015 samen met het bedrijfsleven en werknemersorganisaties tevens succesvol campagne gevoerd onder de noemer ‘Slim Werken Slim Reizen’, waar-mee de ontwikkeling van het ‘nieuwe wer-ken’ een flinke impuls heeft gekregen. Dit blijkt ondermeer uit de lichte daling in de piekbelasting van de wegen railinfrastruc-tuur door met name personenvervoer over de afgelopen jaren. Mensen werken thuis, reizen als gevolg van de prijsprikkels bui-ten de spits en door de betrokkenheid van de werknemersorganisaties kunnen werkne-mers van verschillende bedrijven inmiddels gebruik maken van gezamenlijke flexibele werkplekken op goed bereikbare locaties, veelal nabij grote infrastructurele knoop-punten. De beprijzing van de goederenmarkt op zowel de weg als het spoor heeft minder effect dan waarop was gehoopt, aangezien de hogere tarieven voor de verladers in veel

Tijdlijn productfocus & beperkte druk-scenario2012 Het vrij plotselinge bankroet van Italië na een eerder faillissement van Grie-

kenland aan het begin van dit jaar werpt de Europese gemeenschap ver terug en leidt tot paniekbezuinigingen bij diverse Europese lidstaten.

2015 De versnelde invoering van de zogenaamde ‘spits-tax’ lijkt effect te hebben op zowel de weg als het spoor. Mensen met een flexibele agenda reizen buiten de spits of grijpen deze maatregel aan om ‘slimmer te werken’.

2020 Met de succesvolle invoering van de gebruikersbelasting op gas, water en elektriciteit in 2015, heeft de overheid een manier gevonden om het gedrag van de eindgebruiker te beïnvloeden en druk op de bestaande capaciteit te beheersen. Vervanging van risicovolle, verouderde delen van de bestaande infrastructuur krijgen hierdoor prioriteit boven uitbreiding.

2025 De aandacht voor logistiek als één van de topsectoren heeft er bijna vijftien jaar na dato voor gezorgd dat vraagstukken en investeringen op het gebied van de (inter)nationale infrastructuur hoog op de politieke agenda staan.

Tabel 6: Tijdlijn productfocus & beperkte druk-scenario



gevallen probleemloos zijn doorberekend aan hun klanten. Wel heeft de afvlakkende economische groei van de afgelopen jaren ervoor gezorgd dat zowel de zakelijke als de particuliere gebruiker minder beslag heeft gelegd op de infrastructurele capaciteit.In een poging de milieudoelstellingen in 2020 alsnog te realiseren én als additionele inkomstenbron om het begrotingstekort te dichten, heeft de overheid de gebruikersbe-lasting op zowel, water, gas als elektriciteit de afgelopen jaren in verschillende fasen verhoogd. Hierdoor zijn gebruikers bewus-tere keuzes gaan maken en is de druk op de bestaande netwerkcapaciteit de afgelo-pen jaren afgevlakt. De noodzaak tot uit-breiding van het netwerk voor water en gas is hiermee beperkt gebleven. De vraag om elektriciteit is in absolute zin wel toegeno-men. Zo is het aantal elektrische apparaten die consumenten en bedrijven gebruiken opnieuw gestegen en neemt het aandeel van de elektrische auto op de weg gestaag toe.

Met de komst van een landelijk dekkend net-werk van laadpalen eind 2018, dat deels is gefinancierd door de overheid uit gestegen gebruikersbelasting op water, gas en elektri-citeit, is de penetratiegraad van elektrische auto’s inmiddels gestegen tot ruim circa 15 procent. En hoewel er op een sterkere groei was gehoopt door overheid en betrok-ken bedrijfsleven, bood deze beheersbare start een goed uitgangspunt voor de netbe-heerders om een beheersbare transitie naar de veelbesproken smart grids in te zetten.De Rotterdamse haven profiteert volop van de sterke groei die het de afgelopen jaren heeft kunnen doormaken. Op basis van de goede ervaringen met de ontwikkeling van de tweede Maasvlakte is het gemeentebe-stuur samen met de havendirectie al weer op zoek naar nieuwe plannen om de regio voorop te laten lopen in de Europese ‘rat-race’ met havensteden als Hamburg en Antwerpen. Omdat de centrale overheid de nationale infrastructuur weer prominent op



de politieke agenda heeft staan, heeft ook Schiphol volop mogelijkheden geboden voor verdere ontwikkeling. Echter, de regie ten aanzien van de verdere groei van zowel Schiphol als de verschillende havens, ligt nadrukkelijk bij de verschillende overheden.

De bedrijfsomgeving IT-systemen hebben een centrale rol verworven binnen de onder-houdssector in 2025. Er zijn de afgelopen jaren grote stappen gezet op het gebied van ‘cloud computing’ en ‘shared know-ledge’-systemen om de beschikbare ken-nis binnen de infrasector te borgen en de overdracht van deze kennis te vergemak-kelijken. Na het kennislek bij de overheid in de jaren 2010–2015 heeft de politiek de noodzaak ingezien voor het ontwikke-len van een landelijk toegankelijke ‘cloud’ waarin de infrakennis van de diverse over-heden in Nederland centraal beschikbaar is. Met de samenwerkende technische uni-versiteiten is gewerkt aan een netwerk van zowel nationale als regionale kennisknoop-punten (‘clouds’) waar elke overheidsmede-werker, maar ook elke infradienstverlener, toegang toe heeft. Daarnaast zijn er regi-onale kennisknooppunten ontstaan, van waaruit kennisintensieve activiteiten van de overheid worden aangestuurd. En hoewel de schaarste aan technisch gekwalificeerd personeel niet geheel opgelost kan worden door technologie, heeft dit systeem binnen de infrasector een belangrijke dempende werking op de grote vraag naar technische specialisten. Het gebrek aan technische capaciteit op de markt is de afgelopen jaren opgevuld met buitenlandse arbeidskrach-ten. Vanuit Duitsland, Frankrijk en andere Europese landen werden voor zowel projec-ten als doorlopende onderhoudsactiviteiten werknemers ingevlogen.

‘Er zijn regionale kennisknooppunten ontstaan, van waaruit de kennisinten-sieve activiteiten van de overheid wor-den aangestuurd.’

Zowel publieke asset owners als de geprivati-seerde energie- en watersectoren hebben het asset management in de afgelopen jaren sterk geprofessionaliseerd. De technische univer-siteiten bieden al jaren een opleiding aan die volledig gericht is op dit onderwerp. Hierdoor bestaat veel aandacht voor het optimaliseren van de levensduur over de volledige looptijd van een investering. Lange tijd was er geen budgettaire ruimte voor het volledig integreren van de duurzaamheidsgedachte in deze life cycle-benadering. Nu de situatie is verbeterd, kijken publieke en private partijen gezamenlijk naar mogelijkheden om de behoefte aan een duurzamere infrastructuur in te vullen. Elektri-sche mobiliteit is al sinds jaren een onderdeel van het dagelijks beeld, maar de ontwikkeling gaat niet zo snel als experts op voorhand had-den voorspeld. Gebruikers geven aan open te staan voor de transitie naar schonere vormen van transport, maar het kostenplaatje speelt in veel individuele gevallen nog een belangrijke rol.

De ontwikkeling van onderhoud Ondanks dat de infrastructurele capaciteit meer gespreid wordt belast, blijft er een sterke onderhoudsbehoefte bestaan. Met name binnen het publieke deel (weg, water, rail) en in mindere mate binnen het private deel van de infrasector (water, gas en elektriciteit) is het de opdrachtgever die vanuit een ‘ingenieursrol’ met een sterke focus op het onderhoudsproduct nadrukkelijk de richting bepaalt binnen het onderhoud en beheer van assets. Met de toenemende ver-antwoordelijkheid voor marktpartijen is in het afgelopen decennium ook de regelgeving



rondom infrastructurele projecten sterk toe-genomen. Naast een aantal centrale kwali-teitscriteria waaraan de werkzaamheden van dienstverleners worden getoetst, heeft de overheid de afgelopen jaren, onder aanvoering van ProRail, TenneT en Rijkswaterstaat, tevens voorop gelopen in het zetten van normen en standaarden binnen de sector, waardoor de specifi caties bij uitbesteding voor de markt transparanter zijn geworden. Infrastructurele Objectbibliotheken, met daarin de standaar-den voor het betreffende areaal en daarbij behorende functie- en prestatie-indicatoren zijn ontwikkeld en worden door opdrachtge-vers als uitgangspunt genomen bij de specifi -catie van het onderhoudswerk. Veel opdracht-gevers hebben de afgelopen jaren met name de uitvoering van het onderhoud en beheer aan hun bestaande areaal onder strenge cri-teria ondergebracht bij marktpartijen (veelal capaciteitsbedrijven). In veel gevallen is deze samenwerking vastgelegd in prestatiecon-tracten met een sterke focus op kwaliteit van onderhoud tegen een scherpe prijs.

Hoewel de groei in vraag om infrastructu-rele capaciteit de afgelopen jaren is afge-vlakt, zijn er grote stappen gezet in het verbeteren van de communicatie tussen asset owners, dienstverleners en gebruikers, temeer omdat dit veelal als voorwaarde werd gesteld door de opdrachtgever bij aanbeste-ding. Op de weg en bij elektriciteitsbedrijven is dit al jaren het geval, maar ook ProRail en de Nederlandse Spoorwegen hebben hard gewerkt aan communicatie met de gebrui-ker. Hierdoor bestaat vanuit de maatschappij meer tolerantie voor onderhoud en de even-tuele vertragingen die dat veroorzaakt. Van-wege de beperkte druk op de organisatie van het onderhoudswerk is er slechts beperkt overleg noodzakelijk tussen de verschillende partijen ten aanzien van de onderhouds-planning. De verantwoordelijkheid voor het plannen van het beheer en onderhoud ligt nadrukkelijk bij de opdrachtgever.

‘De opdrachtgever gaat langdurige con-tracten aan met onderhoudspartijen, waarbij actief wordt gestuurd op zaken als kwaliteit, betrouwbaarheid, beschik-baarheid en veiligheid.’

Deze contracten zijn gericht op het leveren van een bepaalde prestatie door de dienstverlener en sturen op basis van het RAMS-concept, waarbij RAMS staat voor Reliability, Availabi-lity, Maintainability en Safety en deze onder-delen worden gebruikt om de gewenste pres-tatie van het onderhoudsbedrijf te beschrijven, meten en monitoren. Prijs blijft echter een centrale rol spelen bij het (onder)aanbeste-den van onderhoud. Bedrijven die tegen een relatief lage prijs goed kunnen scoren op de RAMS-onderdelen, bijvoorbeeld door een hoge mate van fl exibiliteit of het toepassen van



innovatieve manieren van het organiseren van onderhoud, zijn sterk in het voordeel.

- Prijsdruk door standaardisering van beheer en onderhoudsvraag bij asset owners.

- Integreren van duurzaamheidsgedachte binnen beheer en onderhoud van assets.

- Sterke kwaliteitsvraag waar onder-houdspartijen aan moeten voldoen.

- Opdrachtgever stelt hoge eisen op gebied van samenwerking, communi-catie en flexibiliteit.

Uitdagingen productfocus & beperkte druk-scenario

1.5.4 Procesfocus & beperkte druk

- Onderhoudsbudgetten onder sterke druk als gevolg van aanhoudende economische krimp; achterstallig onderhoud begint zijn tol te eisen binnen de infrasector.

- De overheid treedt zowel nationaal, regionaal als lokaal steeds verder terug en is genoodzaakt veel infrata-ken over te laten aan de markt.

- Een teloorgang van de staatsbedrijven op het gebied van onderhoud is reeds enkele jaren geleden ingezet.

- Er is sprake van een relatief beperkte druk op infrastructurele capaciteit. De maat-schappelijke aandacht voor onderhoud wordt sterk door incidenten gestuurd.

- Er wordt zeer beperkt geïnvesteerd in nieuwe projecten en levensduurverlen-gend onderhoud speelt een centrale rol binnen de infrasector in Nederland.

Het procesfocus & beperkte druk-scenario in het kort

Macro-omgeving De vooruitzichten voor Nederland zijn verre van rooskleurig. Radi-cale bezuinigingen en privatisering door de kabinetten-Rutte II en III hebben de sterk oplopende staatsschuld weliswaar kunnen kenteren, maar zijn tevens het startpunt geweest voor een periode van zeer beperkte economische groei. Het faillissement van enkele lidstaten, waaronder Griekenland, Portugal en Italië, hebben hier nog eens een schep bovenop gedaan. De Europese stabili-teit is ernstig verstoord. Nederland, dat sterk afhankelijk is van de export en het transport van goederen naar het Europese achterland, kent sinds 2018 zelfs een situatie van econo-mische krimp, wat de reeds beperkte finan-ciële ruimte binnen de overheid nog verder onder druk heeft gezet. De politiek staat met haar rug tegen de muur en heeft radicale keu-zes moeten maken in haar uitgavenpatroon. Om de budgetten voor gezondheidszorg en onderwijs zoveel mogelijk te ontzien, voelde de politiek zich genoodzaakt de gelden voor infrastructuur de afgelopen jaren tot een absoluut minimum te beperken. Daarnaast zijn de overheidsbelangen in staatsbedrijven, zoals TenneT en Gasunie, de afgelopen jaren versneld afgebouwd waardoor de overheid een klein deel van de enorme staatsschuld heeft kunnen inlossen. Veel gemeenten heb-ben als gevolg van het gebrek aan middelen om de problemen met de sterk verouderde (met name binnenstedelijke) rioolsystemen op te lossen, ook gekozen voor intensieve samenwerking met private partijen.

‘De opdrachtgever bekleedt de rol van ‘regisseur’ met een sterke focus op het proces. Daarnaast is er sprake van een beperkte druk op de organisatie van het (onderhouds)werk.’



Hoewel de resultaten van de eerste PPS-contracten binnen vrijwel alle segmenten van de infrasector door zowel overheid als door gebruikers van infrastructuur niet erg positief zijn geëvalueerd, ontbreekt het de overheid op alle niveaus, om het beheer en onderhoud van de infrastruc-tuur van de markt te halen. Sterker nog, om de beschikbaarheid en betrouwbaar-heid van de bestaande structuur zo goed mogelijk te kunnen garanderen, heeft de politiek het afgelopen decennium vrijwel het gehele areaal, van rijkswegen en pro-vinciale wegen tot rioolsystemen en diverse vaarten en sluiscomplexen, via innovatieve contractvormen aan marktpartijen uitbe-steed. In veel gevallen is zelfs de finan-ciering ervan bij diverse investeerders en institutionele beleggers in de markt gelegd. Door de bezuinigingen op alle niveaus wordt de overheid als belangrijke opdrachtgever nadrukkelijk in een regisseursrol gedwon-gen. Aangezien de politiek de nadelen van deze constructie erkent, doet het er alles

aan het opportunistische gedrag van de marktpartijen zoveel mogelijk met sancties en bonus-malusregelingen in de contracten met marktpartijen te beperken, waardoor er een sterke verscherping in de relatie tus-sen beide is opgetreden.

‘Hoewel de resultaten van de eerste publiek-private contracten door zo-wel overheid als de maatschappij niet erg positief zijn geëvalueerd, heeft de overheid niet de financiële middelen om het beheer en onderhoud van de markt te halen.’

Als gevolg van twee zeer omvangrijke afslankoperaties, heeft de overheid op ver-schillende vlakken letterlijk enkele stappen terug moeten zetten. Dit heeft geleid tot een teloorgang van voorheen belangrijke publieke organisaties zoals Rijkswaterstaat en de provincies. Beide partijen zijn meer dan gehalveerd en voeren noodgedwon-

Tijdlijn procesfocus & beperkte druk-scenario2012 De economische val van Griekenland in het voorjaar van 2012 heeft geleid tot

een domino van problemen binnen de Europese gemeenschap. Na Griekenland zijn ook Portugal en Italië in de zomer van 2012 gecontroleerd failliet gegaan.

2015 Na twee eerdere bezuinigingsrondes is in de zomer van 2015 opnieuw een pak-ket bezuinigingsmaatregelen afgekondigd door het kabinet-Rutte II. De overheid staat met de rug tegen de muur en grijpt radicaal in waardoor de uitgaven van de overheid ook dit jaar opnieuw dalen.

2020 Een privaat consortium van enkele vooraanstaande spelers in de olie- en gas-markt koopt het restant van de Nederlandse ambitie binnen de ‘Europese gasrotonde’ voor een ‘schappelijke prijs’.

2025 Het jaar op jaar terugstellen van de budgetten voor beheer en onderhoud van, met name de publieke, infrastructuur eist zijn tol. Een nieuw historisch diep-tepunt in de uitgaven voor beheer en onderhoud leidt tot een verstoring in de balans tussen kosten, prestaties en risico’s in contracten met markpartijen.

Tabel 23: Tijdlijn procesfocus & beperkte druk-scenario



gen nog slechts de ‘regie’ over het proces van beheer en onderhoud. Ook binnen de waterschappen heeft, als gevolg van hard overheidsingrijpen, een gedwongen con-solidatieslag plaatsgevonden. Om dit te bekostigen zijn de waterzuiveringactivitei-ten van vrijwel alle waterschappen de afge-lopen jaren aan marktpartijen verkocht. Door radicale aanpassingen in het verdien-model zijn 7 van de 25 resterende Water-schappen na de consolidatieslag voor hun inkomsten weer sterk afhankelijk geworden van de overheid die de waterschapsbelas-tingen heeft opgenomen als onderdeel van de recent vereenvoudigde belastingstruc-tuur. Na de laatste fusie, tussen de water-schappen Brabantse Delta, Aa en Maas en De Dommel, werken overgebleven water-schappen intensief samen om de kosten van beheer en onderhoud zo laag moge-lijk te houden. Dit heeft echter niet kunnen voorkomen dat het achterstallige onder-houd aan dijken en keringen de afgelopen

jaren verder is opgelopen. Ook op de weg, het water en het spoor heeft het jarenlang bezuinigen op onderhoud haar tol geëist. Er is een situatie ontstaan waarin de aandacht voor onderhoud steeds vaker is gebaseerd op incidenten die breed in de media worden uitgemeten. Enkele voorbeelden hiervan zijn het deels instorten van een sterk ver-ouderd viaduct in de provincie Utrecht en de diverse lekken die zijn ontstaan in aqua-ducten in de provincies Friesland en Zuid-Holland. Na een reeks van incidenten is het vertrouwen in de overheid als eigenaar en beheerder geheel verdwenen, wat het kabi-net-Rutte II in 2016 heeft doen besluiten de verantwoordelijkheid voor de nationale infrastructuur gefaseerd aan marktpartijen over te dragen. Zowel het vervoer van goederen over de weg, het spoor als het water is sterk afge-nomen en veel transportbedrijven hebben hun vloot verkleind, of deels stilgezet. In een poging de overheidstekorten aan te



vullen zijn diverse maatregelen in het afge-lopen decennium versneld ingevoerd. Zo is in 2015 de gebruikersbelasting op de auto, in de vorm van een progressief stelsel van kilometerbeprijzing, ingevoerd, waardoor de piekbelasting is afgenomen. Ook heeft het kabinet de milieustimulerende maat-regelen op auto’s afgeschaft. Binnen het publieke deel van de infrastructuur, waar-onder de elektriciteit-, water- en gasbedrij-ven, heeft de sterk verhoogde gebruiks-belasting een remmend effect gehad op de toename in gebruik bij zowel particu-lieren als zakelijke afnemers. Daarnaast zijn diverse investeringen aan havens en luchthavens de afgelopen periode op de lange baan geschoven. Hoewel de nieuwe Maasvlakte in de Rotterdamse haven op papier noodzakelijk leek voor de verdere groei van de regio, heeft de economische malaise binnen Europa het perspectief sterk veranderd. Ook Schiphol heeft haar uitbreidings- en moderniseringplannen op de lange baan moeten schuiven. En de restanten van de ambitie van Nederland om een centrale speler te worden binnen de Noord-Europese gasmarkt, via het ont-wikkelen van een gasrotonde, is vanwege budgetproblemen overgedragen aan een private joint-venture.

‘In vrijwel alle segmenten van de infrasector is er zowel op het niveau van budgetten als de onderhouds-frequentie een nieuw historisch dieptepunt bereikt.’

De bedrijfsomgeving Hoewel Europa op het gebied van weten regelgeving nog steeds een centrale rol vervult binnen de infrasec-tor, vindt de aanbesteding en uitvoering van

het onderhoudswerk nog steeds voorname-lijk lokaal plaats. Ondanks deze gang van zaken bevindt de nationale onderhoudssec-tor zich in een lastig parket. Als gevolg van de minimale budgetten voor onderhoud en beheer van de publieke infrastructuur is er slechts beperkt werk beschikbaar. Hoewel de overheid het belang van een anticyclisch investeringsbeleid binnen de infrasector onderkent, ontbreekt het aan voldoende mandaat en middelen om dit beleid ten uit-voer te brengen. Het beperkte werk dat in de markt wordt gelegd wordt daarbij veelal gegund aan de partij die het aanbiedt tegen de beste prijs, waardoor het onderhouds-werk binnen de contracten zich de afgelo-pen jaren heeft beperkt tot hetgeen nodig is om uitval, of het daadwerkelijke instor-ten van een kunstwerk, te voorkomen. Veel onderhoudspartijen hebben als gevolg van de enorme vraaguitval moeite om het hoofd boven water te houden. De overheid heeft met het uitbesteden van een groot deel van de infrastructuur de verantwoor-delijkheid voor de kwaliteit en beschikbaar-heid ervan bij marktpartijen belegd. Echter, de vergoeding aan marktpartijen is onvol-doende gebleken om deze rol proactief ten uitvoering te brengen. De Nederlandse aannemers hebben de slag van aannemer naar beheerder beperkt gemaakt. Kran-ten spreken over een ‘brandweerfunctie’, waarbij onderhoudspartijen binnen de PPS-contracten ervan worden beticht alleen hoognodige onderhoudsactiviteiten reac-tief uit te voeren. De balans tussen kos-ten, prestaties en risico’s is als gevolg van de beperkte budgetten en de gedwongen ‘privatisering’ van het onderhoud compleet verdwenen. Door een nadrukkelijke focus op kosten zijn de prestaties afgenomen en nemen de risico’s hand over hand toe.



‘Ook binnen de markt voor Water-schappen heeft de recente consolida-tiegolf ruimte geboden aan schaal-vergroting en een sterke toename in gemiddelde contractomvang.’

Initiatieven op het gebied van elektrische mobiliteit en het ontwikkelen van een ‘smart grid’ zijn de afgelopen jaren een stille dood gestorven. Maar de vraag naar energie in absolute zin is het afgelopen decennium opnieuw gestegen en de druk op de onder-houdsbudgetten vormt in combinatie met de verouderde infrastructuur een giftige cocktail en daarmee een direct continuï-teitsrisico. Naast de beoogde investeringen in de elektriciteitsinfrastructuur zijn ook de beoogde overheidsinvesteringen in de Nederlandse gasinfrastructuur de afgelopen periode, mede door de versnelde privatise-ring, in een ander daglicht komen te staan. De private infrapartijen, zoals de distribu-teurs van elektriciteit, water en gas zijn minder gevoelig voor conjuncturele schom-melingen en maken gretig gebruik van de overcapaciteit in de markt bij onderhouds-partijen. Hierdoor is de druk op marges sterk toegenomen. Veel dienstverleners worden bedreigd in hun voorbestaan. De afgelopen vijf jaar hebben al honderden, voornamelijk kleinere, onderhoudsbedrijven faillissement moeten aanvragen. De overheid zet zich in om infrastructurele projecten en onderhoud zo veel mogelijk aan nationale partijen te gunnen, maar heeft niet kunnen voorkomen dat een aantal van deze spelers inmiddels in buitenlandse handen is overgegaan.

‘Alle budgetten staan onder druk, dus ook die van beheer en onderhoud.’

De ontwikkeling van onderhoud Alle budgetten staan onder druk, dus ook die voor onder-houd. Hoewel de vraag naar onderhoud blijft bestaan, besluiten veel asset owners door gebrek aan middelen dit slechts voor een klein deel te beantwoorden. Onderhoudsach-terstanden binnen met name het publieke deel van de infrasector zijn de afgelopen jaren dan ook sterk toegenomen. Gebreken aan infrastructuur, in de vorm van gaten in leidin-gen of wegen, worden voornamelijk reactief aangepakt. Groot onderhoud gebeurt alleen wanneer dit strikt noodzakelijk is en veelal door de maatschappij wordt afgedwongen. De druk op de organisatie van het onderhoud is zeer beperkt en heeft de afgelopen jaren geen aanleiding gevormd voor grote wijzigingen in de manier waarop het beheer en onderhoud is georganiseerd. Er is weinig aanleiding tot overleg tussen marktpartijen en veel ruimte voor eigen interpretatie ten aanzien van de



organisatie van beheer en onderhoud binnen contracten. Het gevolg hiervan is dat er veel verschil waarneembaar is in de uitvoer van verschillende contracten, zelfs binnen verge-lijkbare opdrachten (onder andere stukken kanaal of delen van een havengebied die aan verschillende marktpartijen zijn uitbesteed), wat tot uitdrukking komt in zowel de frequen-tie als kwaliteit van onderhoud. Levensduur-verlengend onderhoud neemt een centrale positie in binnen de Nederlandse infrasector. Normen voor toestandsafhankelijk onderhoud op basis van nauwkeurige conditiemetingen worden steeds scherper gesteld. Parallel aan de populariteit van risk based maintenance binnen de infrasector zijn ook de risicotole-ranties de afgelopen jaren sterk toegenomen. De beperkte marges binnen de bestaande en nieuwe contracten laten weinig ruimte voor innovaties en opleiding van werknemers. Het gebruik van relatief nieuwe technieken bin-nen de infrasector wordt niet gestimuleerd. Het gebruik van meet-, stuur- en beheerssy-stemen binnen de infrasector is wel toegeno-men, maar komt voornamelijk voor rekening van het private deel van de markt (elektrici-teit, water en gas). De nadruk bij het publieke deel van de markt (weg, water en rail) ligt op het gebruik van bewezen technieken. Dit neemt niet weg dat de aandacht voor een vei-lige infrastructuur bij de overheid nog steeds bovenaan de prioriteitenlijst staat. In de uit-voering van deze ambitie komt de overheid in de praktijk echter niet veel verder dan het opwerpen van sancties in de contracten van de betrokken marktpartijen.

‘Parallel aan de populariteit van ‘risk-based maintenance’ binnen de infra-sector zijn ook de risicotoleranties de afgelopen jaren sterk toegenomen.’

Veel van de bestaande contracten, waarvan het grootste gedeelte prestatiegericht op basis van een beperkte vergoeding, worden na enkele jaren weer verlengd. Bij nieuwe aanbestedingen ligt de nadruk opnieuw sterk op de prijs en er vindt een sterke prijs-concurrentie plaats tussen de onderhouds-bedrijven. Consortia van banken zijn samen met institutionele investeerders de belang-rijkste financiers van integrale totaalcon-tracten, waarbij hun conservatieve en risi-comijdende houding weinig ruimte laat voor bedrijven om te innoveren.

- Het beantwoorden aan de onderhouds-behoefte binnen een zeer beperkt budget.

- Sterke maatschappelijke druk op zowel opdrachtgever als opdrachtnemer leidt tot een verscherping van de relatie tussen beide.

- Door de sterke onderhoudsachterstand nemen de risico’s op incidenten toe.

- Het flexibel en sterk reactief kunnen aanbieden van onderhoudscapaciteit tegen een scherpe prijs (brandweer-model).

- Bieden van innovatieve levensduurver-lengende oplossingen tegen een zeer scherpe prijs.

Uitdagingen procesfocus & beperkte druk-scenario

1.6 StrategievormingDe hiervoor beschreven scenario’s geven een duidelijk beeld van hoe de infrasector er -in extreme vorm- in 2025 uit kan zien. In deze paragraaf zal, op basis van deze toekomstbeelden, een aantal strategische opties worden beschreven waarmee onder-



houdsbedrijven en -afdelingen zich goed kunnen positioneren voor de toekomst.Bij het beschrijven van de strategische opties wordt, net als bij het visiedocument procesindustrie, uitgegaan van drie strate-gische bedrijfstypen voor onderhoudsbedrij-ven, namelijk die van efficiency, kennis & innovatie of de klant16.De strategische opties worden gekoppeld aan de scenario’s en per scenario wordt op een schaal van 0 tot 3 de relevantie van de optie uitgedrukt, waarbij 0 voor minimale relevantie staat.

1.6.1 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op efficiency

Flexibilisering Met name in de productfo-cus & sterke druk- en procesfocus & sterke druk-scenario’s, waarin er een sterke druk is op de organisatie van het onderhouds-werk, maken de dienstverleners die zich flexibel weten te organiseren en met het ongeplande karakter van het onderhoud kunnen meebewegen, een goede kans om succesvol te zijn. In één weekend per jaar met alle betrokken onderhoudspar-tijen ‘de grond in’ vraagt nu eenmaal om een andere inzet van personeel en midde-len dan gespreid over een langere periode onderhoud plegen aan een object als een

snelweg of spoorbrug. In het procesfocus & beperkte druk-scenario vormen mobiele teams die op verschillende locaties snel inzetbaar zijn (het brandweermodel) het antwoord op de incidenten die in scenario 4 het onderhoud zullen beheersen. Onder-houdspartijen kunnen in deze situatie veel toegevoegde waarde leveren door een grote hoeveelheid onderhoudspersoneel snel en gedurende een korte periode in te kunnen zetten en daarmee optimaal mee te kunnen ademen met de vraag.

‘Onderhoudsbedrijven en –afdelingen met een nadrukkelijke focus op effi-ciency worden gekenmerkt door een planningsoriëntatie en een sterke focus op de doelmatigheid van het onder-houdsproces. Bedrijven met een duide-lijke focus op efficiency worden ook wel capaciteitsbedrijven genoemd.’

Onderhoudsbedrijven kunnen overwegen een deel van hun medewerkers als flexibele schil onder te brengen in een werknemerspool die wordt gedeeld met collega-bedrij-ven. Uitgangspunt hierbij is dat de flexi-bele medewerkers op deze manier kunnen worden uitgeleend aan collega-bedrijven, of dat medewerkers van collega-bedrijven




Procesfocus & beperkte druk Totaal

FlexibiliseringLean and meanStandaardi-sering

bbb

bb○

b○○

bbb

bb○

bbb

b○○

bb○

b○○

bbb

bbb

bbb

bbbbbbbbbb○○

bbbbbbbbb○○○


Tabel 24: Opties voor bedrijven met een focus op efficiency



binnen deze pool juist kunnen worden ingeleend. Bovendien is het in economisch minder gunstige tijden een voordeel om je personeelsbestand snel te kunnen laten krimpen en het in economisch betere tij-den snel te laten groeien.

Standaardisering Gedreven door econo-mische motieven en regelgeving vanuit Europa, is er veel aandacht voor standaar-disatie binnen de infrasector. Standaardi-satie is van toepassing op de definitie van infrastructuur, standaardbenamingen en daaraan gekoppelde functie- en prestatie-indicatoren. Bij het aanbesteden is het van groot belang dat opdrachtgever en –nemer dezelfde taal spreken. Europese regels zijn een aanjager van standaardisatie. Op het spoor komt dit duidelijk tot uiting, als gevolg van de inspanning van de Europese Unie een open en aaneengesloten Euro-pees spoornetwerk te creëren. Dit vereist dat Duitse treinen in Nederland kunnen rij-den en andersom, hetgeen onvermijdelijk standaardisatie van techniek en proces tot gevolg heeft. Onderhoudsbedrijven kunnen hierop inspringen door actief betrokken te zijn bij het vaststellen van standaarden en normen. Daarnaast kunnen onderhouds-bedrijven wellicht voorop lopen door zich te laten certificeren voor bepaalde (ver)nieuw(d)e standaarden in de markt.Ook kunnen onderhoudspartijen hun eigen bedrijfsprocessen standaardiseren. Dit draagt bij aan een efficiëntere indeling van de eigen onderhoudsorganisatie. Proces-automatisering kan hierbij ondersteunend werken, ongeacht de specifieke focus van een bedrijf. Deze automatisering zal zich voor organisaties met een focus op effi-ciency meer richten op het verwijderen van overbodige onderdelen van een proces.

Lean en mean Elk onderhoudsbedrijf moet, ongeacht het scenario, ernaar streven haar onderhoudswerk optimaal uit te voeren tegen de laagst mogelijke kosten. In het procesfocus & beperkte druk-scenario is het bijzonder relevant om de onderhouds-organisatie zo lean en mean mogelijk te maken en alle overbodige handelingen en kosten uit de onderhoudsprocessen te verwijderen. De techniek kan hierbij hel-pen door met behulp van automatisering de Hands on Tool Time (HoTT) te vergro-ten en de loonkosten per onderhoudswerk omlaag te brengen. Bij het afkruisen van een baanvak zijn onderhoudsmedewerkers vaak langer bezig met het creëren van een veilige werkomgeving dan met het daad-werkelijke onderhoud. Wanneer eenzelfde stuk weg gedurende een aantal dagen volledig is afgesloten, wordt dit probleem minder.

1.6.2 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op kennis & innovatie

Productontwikkeling Door de toenemende vraag naar innovatieve, duurzame en vooral snelle onderhoudsoplossingen, liggen er mogelijkheden voor onder-houdsbedrijven en -afdelingen om, even-tueel samen met toeleveranciers en/of adviesbureaus, nieuwe producten te ontwikkelen. Er wordt nu al gewerkt aan toestandsafhankelijk en risicogestuurd onderhoud, gebaseerd op data geleverd door nauwkeurige meetsystemen. Pro-ductontwikkelingen gericht op duurzame onderhoudstechnieken, sensorisch onder-houd, maar ook zichzelf reparerende elek-triciteitsnetwerken, bieden mogelijkheden voor onderhoudsbedrijven in vrijwel alle scenario’s.



‘Onderhoudsbedrijven met een na-drukkelijke focus op kennis en inno-vatie worden gekenmerkt door een techniekoriëntatie en een focus op het onderhoudsproduct. Ze onderscheiden zich door superieure oplossingen.’

Investeren in kennis en ontwikkeling In alle sce-nario’s en voor alle bedrijven geldt dat er in de toekomst steeds minder technisch geschoold personeel beschikbaar is. Jongeren hebben weinig interesse in technische opleidingen en onderhoud wordt beschouwd als ‘niet sexy’. Daarnaast gaat door de vergrijzing, die de komende decennia een vlucht zal nemen, zeer veel technische kennis verloren bij asset owners. Het is voor onderhoudsbedrijven dan ook van belang om op dit toekomstige gebrek aan handen en kennis in te spelen.

Delen van data en informatie Besturings- en beheersingssystemen spelen een steeds grotere rol binnen het onderhoud in de infra-sector. Deze systemen worden ingezet om het onderhoudswerk op een andere manier

in te richten. Toestandsafhankelijk en/of risicogestuurd onderhoud is mogelijk door de nauwkeurige metingen en grote hoe-veelheden data die deze systemen leveren. Deze methoden worden in alle scenario’s steeds belangrijker, maar zijn uitermate relevant wanneer de druk op de beschik-baarheid van infrastructuur groot is. Niet alleen de dienstverlener, maar ook de asset owner en toeleverancier hebben belang bij het beschikken over deze data, zodat zij dit tevens als basis kunnen gebruiken bij het ontwerp van nieuwe systemen en struc-turen binnen de infrasector. Met name in de scenario’s waarin samenwerking een belangrijke rol speelt, is het verbinden van systemen en het delen van de informatie die zij leveren van toegevoegde waarde. Ook door de ontwikkeling van asset manage-ment, waarbij de asset owner niet altijd de manager is, bestaat een groeiende behoefte aan kennisdeling. Grootschalige toepas-sing en gebruik van dergelijke systemen kan onnodig onderhoud voorkómen door ze in te zetten voor het plannen en uitvoeren van onderhoud. Hierbij kan rekening wor-





Productont wikkelingInvesteren in kennis en ontwikkelingDelen van data en informatieFocus op levensduurverlengend onderhoud

bbb

bbb

bbb

bbb

bbb

bb○

bbb

○○○

bb○

bb○

b○○

b○○

bb○

b○○

○○○

bbb

bbbbbbbbbb○○




Tabel 25: Opties voor bedrijven met een focus op kennis & innovatie



den gehouden met de levenscyclus van de assets, maar ook met het meest geschikte tijdstip waarop onderhoud de minste maat-schappelijke hinder veroorzaakt.

Focus op levensduurverlengend onderhoud Levensduurverlengend onderhoud (LVO) beoogt door middel van een specifieke balans tussen preventief en correctief en klein en groot onderhoud de kosten te opti-maliseren en de levensduur van de infra-structuur te verlengen. Onderhoudsbedrij-ven met een focus op dit type onderhoud zijn in het productfocus & sterke druk- en het procesfocus & beperkte druk-scena-rio in het voordeel. In het productfocus & sterke druk-scenario ontstaat een kloof tussen de technische en de economische levensduur van de infrastructuur zoals deze binnen het life cycle-kostenmodel is berekend. Door het intensieve gebruik van zowel weg-, water- en railinfrastruc-tuur als de distributienetwerken voor gas, elektriciteit en water bereiken deze assets eerder dan voorspeld het einde van hun

technische levensduur. In het procesfo-cus & beperkte druk-scenario wordt LVO voornamelijk ingezet om zowel de techni-sche als de economische levensduur van assets te verlengen zodat nieuwe of grote vervangingsinvesteringen zo lang mogelijk kunnen worden uitgesteld. Onderhouds-bedrijven kunnen zich specifiek richten op levensduurverlengend onderhoud en het model dat hieraan ten grondslag ligt. Investeren in beheersing en verdere ont-wikkeling van het model, op basis van de groeiende hoeveelheid data die ten grond-slag ligt aan de berekeningen, is een grote kans in het productfocus & sterke druk-scenario en het procesfocus & beperkte druk-scenario.

1.6.3 Opties voor bedrijven en afdelingen met een focus op de klant

Specialiseren In alle scenario’s kan het voor onderhoudsbedrijven lonen keuzes te maken aangaande de focus van hun werkzaamhe-den. Hierbij gaat het niet alleen om techni-





Aandacht voor (externe) communicatieOrganisatie inrichten op innovatieve contractvormenSpecialiserenSamenwerkenFinancierenProcesontwikkeling

bbb

bb○bbb

bbb

b○○bbb

bbb

bbb

b○○bbb

bbb

bb○

b○○

b○○b○○○○○b○○b○○

bbb

bbb

bbb

bb○bbb

b○○

bbbbbbbbbb○○

bbbbbbbbb○○○bbbbbbbb○○○○bbbbbbbb○○○○bbbbbbbb○○○○bbbbbbb○○○○○

Tabel 26: Opties voor bedrijven met een focus op de klant



sche specialisatie, maar ook om specialisatie gericht op de doelgroep die het bedrijf wil bedienen. Voor zowel dienstverleners, toe-leveranciers als adviseurs geldt dat zij zich onderscheiden van hun concurrenten door de specialistische kennis die zij in huis hebben. In het productfocus & sterke druk-scenario is er nog een ander motief voor specialisa-tie. In dit scenario is er dusdanig veel vraag, dat onderhoudsbedrijven niet de capaciteit hebben om aan deze vraag te voldoen. Door zich specifiek te richten op slechts enkele activiteiten kunnen bedrijven personeel en techniek gericht aanwenden om een afge-bakende klantengroep te bedienen. In het procesfocus & beperkte druk-scenario is het afstoten van werkzaamheden en dus spe-cialiseren binnen een bepaald gebied meer een noodzaak om het hoofd boven water te kunnen houden. Expliciet voor het mkb geldt dat specialisatie de mogelijkheid biedt de aanwezigheid van deze kleinere bedrijven in de markt te rechtvaardigen en te voorkómen dat zij uit de markt worden gedrukt door de grote partijen.

‘Bedrijven en afdelingen die actief zijn binnen het onderhoud en een nadrukkelijke focus hebben op de wensen van de klant richten zich te allen tijde op het realiseren van de totaaloplossing waar de klant om vraagt.’

Samenwerken De infrasector wordt geconfron-teerd met een aantal uitdagingen en onder-houdsbedrijven worden, al dan niet gestuurd door de opdrachtgever, steeds meer gedwon-gen tot nauwe samenwerking. Waar voor-heen voornamelijk met de opdrachtgever werd samengewerkt, ontstaan nu ook con-

tacten met andere infrapartijen (bijvoorbeeld specialistische bedrijven) ten behoeve van een gezamenlijke aanbieding bij aanbeste-ding. Samenwerking in de scenario’s neemt verschillende vormen aan. In het productfo-cus & sterke druk-scenario en het procesfo-cus & sterke druk-scenario, waar de nadruk ligt op de beperkte tijd en ruimte voor onder-houd, is een sterke behoefte aan overleg tus-sen de verschillende bij het beheer en onder-houd betrokken partijen. ‘Samen de grond in’ zal hier gemeengoed zijn. Dit kan wor-den gestuurd door de opdrachtgever/asset owner (in het productfocus & sterke druk- en het productfocus & beperkte druk-scenario), maar ook worden opgepakt door marktpar-tijen, waarbij dienstverleners een belang-rijke rol spelen. In het procesfocus & sterke druk-scenario en het procesfocus & beperkte druk-scenario, waarin onderhoud door mid-del van innovatieve totaalcontracten in de markt wordt gezet, zal de integratie in de totale keten versterken. Omdat deze nieuwe contracten meerdere onderdelen bevatten (ontwerp, bouw, financiering, onderhoud), waarvoor de benodigde kennis niet bij een partij aanwezig is, is samenwerking in deze scenario’s op dit vlak cruciaal.

Financieren Om je als onderhoudspartij met een nadrukkelijke klantfocus binnen de infra-sector te onderscheiden, biedt het aangaan van een intensieve samenwerking met par-tijen die voor de financiering van de infra-structuur kunnen zorgdragen veel toege-voegde waarde. Deze optie biedt met name toegevoegde waarde in het procesfocus & sterke druk-scenario en het procesfocus & beperkte druk-scenario is in mindere mate van toepassing voor het productfocus & sterke druk- en het productfocus & beperkte druk-scenario.



Onderhoudspartijen kunnen zich onder-scheiden van andere partijen op de markt door op voorhand al met potentiële finan-ciers na te denken over mogelijke vormen van samenwerking, juist ook buiten een consortium of specifiek aanbestedings-vraagstuk om. Zo kan in samenwerking met een financier ook gericht worden geïn-vesteerd in de ontwikkeling van nieuwe onderhoudstechnieken, die de kosten van het onderhoud over de levensduur van een investering verder kunnen verlagen, wat de financier uiteindelijk ook een hoger rende-ment oplevert.

Procesontwikkeling Naast de ontwikke-ling van het onderhoudsproduct kunnen onderhoudsbedrijven ook investeren in de ontwikkeling van het onderhoudspro-ces en de organisatie hiervan. Flexibi-liteit in en van de organisatie is hierbij van toenemend belang. De beschikbare tijd en ruimte voor onderhoud komen als gevolg van de toenemende capaciteits- en beschikbaarheidsvraag naar infrastruc-tuur steeds meer onder druk te staan, zowel in geval van wegen, rails en (lucht)havens als bijvoorbeeld elektriciteits-netwerken. Gebrekkige dienstverlening door het onderhoudsbedrijf heeft in het productfocus & sterke druk-scenario en het procesfocus & sterke druk-scenario (juridische) gevolgen. Ook het groeiende gebrek aan technisch geschoold personeel en de noodzaak tot efficiëntie beïnvloeden het onderhoudswerk. De ontwikkeling van asset management, die reeds is ingezet en in de toekomst belangrijk zal blijven, valt hier ook onder. Steeds vaker bestaat er een scheiding tussen de asset owner en de asset manager, in het procesfocus & sterke druk- en het procesfocus & beperkte druk-

scenario komt dit nadrukkelijk tot uiting. Hierdoor zijn meerdere partijen betrokken bij het onderhoud en wordt de informa-tie die daarvoor nodig is ook beheerd in verschillende systemen. Met een verdere ontwikkeling van het onderhoudsproces kan een onderhoudsbedrijf actief reke-ning houden met deze scheiding en onder andere de informatiestromen die cruciaal zijn voor een optimalisatie van de besluit-vorming op het vlak van beheer en onder-houd, beter borgen.

Inrichting organisatie op innovatieve contract-vormen De afgelopen jaren is de opkomst van nieuwe contractvormen zichtbaar. Bij deze contractvormen blijft de regie over het proces bij de opdrachtgever, maar komt de inhoudelijke ontwikkeling van de infra-structuur bij de opdrachtnemer te liggen. DBFMO-contracten, waarbij ontwerp, bouw, financiering en beheer en onderhoud in de markt worden gelegd, zijn hier een duide-lijk voorbeeld van. Deze integrale totaal-contracten vereisen andere competenties van dienstverleners en toeleveranciers dan alleen de technische kennis om het product te leveren. Kennis van en ervaring met projectmanagement zal aan belang win-nen. Niet langer gaat het om een op zich-zelf staande onderhoudsklus, maar om een onderhoudsopdracht die soms twintig jaar duurt en waarvan de budgetten voor die gehele tijd al zijn vastgesteld. Daarnaast wordt bij deze contracten het risico van de opdrachtgever naar de opdrachtnemer ver-schoven, waarbij ook het financiële risico wordt overgedragen. Dienstverleners die in een consortium een deel van dit risico dra-gen, zullen meer aandacht moeten hebben voor de financiële planning over de gehele termijn van het contract.



Ook kunnen onderhoudspartijen die bij een dergelijk contract betrokken zijn al in de ontwerpfase worden ingeschakeld om bij-voorbeeld onderhoudsvrije technieken in het ontwerp op te nemen. Het ontwikkelen van deze competenties is zeer relevant in het procesfocus & sterke druk-scenario en het procesfocus & beperkte druk-scenario.

Aandacht voor (externe) communicatie Steeds vaker worden beheer en onderhoud, als onderdeel van een totaalcontract, in de markt gezet. Als gevolg hiervan verandert het krachtenveld waarbinnen onderhouds-bedrijven opereren. Waar er eerst alleen intensief contact was tussen opdrachtgever en opdrachtnemer, staan bedrijven nu ook in verbinding met partners binnen een con-sortium en neemt de maatschappelijke druk die wordt opgevoerd door de (eind)gebrui-kers van de infrastructuur tevens toe.Meer en meer zullen de gebruikers van de infrastructuur onderhoudsbedrijven, in plaats van de asset owners, aanspra-kelijk houden voor storingen, vertragin-gen en ander ongemak ondervonden als gevolg van onderhoud. Het is voor onder-houdsorganisaties daarom in toenemende mate van belang dat zij op voorhand goed communiceren met partijen die worden geraakt door het onderhoud dat zij ple-gen. Het belang van de communicatie rich-ting externe partijen zoals gebruikers van (water)wegen, het spoor, elektriciteitsnet-werken en waterleidingen, als ook de part-ners binnen een samenwerkingsverband, is voor veel onderhoudspartijen een nieuwe ontwikkeling waar zij de organisatie op zul-len moeten inrichten. Dit geldt voor alle scenario’s, maar is cruciaal in het procesfo-cus & sterke druk-scenario en het proces-focus & beperkte druk-scenario.

1.6.4 Opties voor de NVDO als branchevereniging

Naast de hiervoor beschreven opties voor onderhoudsbedrijven en -afdelingen die actief zijn binnen de infrasector, is er op basis van de vier toekomstvoorstellingen van het onderhoud binnen de infrasec-tor tevens een aantal strategische opties voor de NVDO als branchevereniging te onderscheiden. Uitgangspunt bij het iden-tificeren van deze opties is dat de NVDO op basis van de beschreven toekomstsce-nario’s goed na dient te denken over de wijze waarop het haar leden op een goede wijze kan ondersteunen bij het realiseren van hun doelstellingen.

Coördineren samenwerking onderhouds-partijen Door de toenemende druk op de infrastructurele capaciteit en beschikbaar-heid wordt samenwerking ten behoeve van de planning en uitvoering van onder-houd steeds belangrijker. Als branchever-eniging van de onderhoudssector kan de NVDO de verbindende schakel zijn tussen de verschillende onderhoudsbedrijven. het procesfocus & sterke druk-scenario biedt de NVDO een uitgelezen kans hier actief op de voorgrond te treden. In het productfocus & sterke druk-scenario zal het bijeenbrengen van de bij onderhoud betrokken partijen voornamelijk een taak van de opdrachtgever zijn, maar ook hier kan de NVDO een onderscheidende rol spelen.Daarnaast kan de NVDO een verbindende schakel vormen in het uitwisselen van de kennis en ervaringen rondom diverse (innovatieve) contractvormen, zoals DBFMO-contracten die op dit moment een sterke ontwikkeling doormaken binnen de



infrasector. Door de samenwerking tus-sen onderhoudspartijen op het gebied van contractvorming actief te sturen en ken-nis en ervaringen op dit gebied te delen kan de NVDO een belangrijke bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling van deze contracten. Daarnaast kan de NVDO een schakel vormen met andere betrok-ken branches binnen deze contracten, waaronder financiers, en de belangen van de onderhoudssector in de samenwerking binnen deze contracten collectief bewaken en behartigen.

Vertaling beleid van Europees naar centraal naar decentraal niveau Evenals bij andere sectoren is de invloed van weten regel-geving op de infrasector aanzienlijk. Veel van deze weten regelgeving wordt ont-wikkeld op Europees of nationaal niveau, waarna deze soms rechtstreeks wordt overgenomen door lagere overheden. Hierbij is niet altijd aandacht voor de vraag of deze wetten en regels op een kleinere schaal even relevant zijn. Het kan voorkomen dat de milieueisen waar-aan onderhoudsbedrijven moeten vol-doen, zijn vastgelegd in een tiental certifi-caten die meer onderwerpen beslaan dan in menig aanbestedingsprocedure terug zullen komen. Zeker de kleinere bedrijven beschikken niet allemaal over de moge-lijkheden dergelijke certificeringsprocedu-res te doorlopen, waarmee zij niet meer in aanmerking komen voor een deel van onderhoudsaanbestedingen. Hoewel leden van de NVDO zowel uit grote als uit kleine bedrijven bestaan, kan zij zich inzetten voor dat deel van haar leden dat wordt getroffen door een ondoordachte vertaling van Europees naar nationaal naar lokaal beleid.

Actieve betrokkenheid bij het vaststellen nor-men en standaarden Meer en meer worden binnen de infrasector normen en standaar-den ontwikkeld om de assets eenduidig te omschrijven en typeren, op basis waarvan een conditiemeting van de infrastructuur plaatsvindt. Deze conditiemetingen zijn vervolgens leidend bij het plannen en uit-voeren van onderhoud. Het kan daarom voor de NVDO interessant zijn om, als ver-tegenwoordiger van de onderhoudssector, actief betrokken te zijn bij de ontwikke-ling en vaststelling van deze normen en standaarden.



Bij bouwen behoudwerkzaamheden in de infrasector wordt vaak gedacht aan de grote namen. Niet onterecht, want de grote aan-nemers zijn vaak van de partij bij deze pro-jecten. Toch spelen ook de MKB-bedrijven een belangrijke rol in de Nederlandse infrasector. Daan Stuit, voorzitter van de belangenver-eniging van MKB-bedrijven in de inframarkt, becijfert het aandeel in de markt: ‘Als ik kijk naar MKB-bedrijven tot honderd werknemers, dan hebben die bedrijven een marktaandeel van 42 procent in de inframarkt. En ze heb-ben 75 procent van de infraberoepsbevolking in dienst. Dat zijn significante aantallen.’

Lokaal Veelal werken de MKB-bedrijven in de regio waar ze gevestigd zijn. Een lokale dienstverle-ning aan lokale overheden. Stuit: ’80 procent van al het infrawerk vindt plaats bij gemeen-ten. En daar krimpt het aanbod van werk. Dat komt door grote bezuinigingen die uiter-aard ook doorwerken naar lokale overheden. Je merkt het tegenwoordig al na een strenge winter, de herstelwerkzaamheden van kapot-gevroren wegen laten lang op zich wachten en ook in het reguliere onderhoud worden

geplande onderhoudswerkzaamheden makke-lijker doorgeschoven.’ Dat is op de korte ter-mijn snel verdiend. Onderhoud aan de infra-structuur van bijvoorbeeld een woonwijk een jaar uitstellen levert direct geld op. Stuit: ‘En het zorgt meestal voor een kwadratische stij-ging van de kosten als het werk uiteindelijk wordt uitgevoerd.‘Die achterstand op onderhoud geldt niet alleen voor onderhoud aan wegen. Als de huidige manier van opdrachtgeven wordt doorgezet, zullen alle gebieden achter gaan lopen. Ook bij ondergrondse infrastructuur voor riole-ring groeit de achterstand. Stuit: ‘Dat gaat op den duur ook milieuproblemen opleveren met gevaar voor de consument.’

Korte termijn Blijkbaar zijn Risicoanalyses en Total Cost of Ownership (TCO) geen populaire begrippen als over bezuinigingen wordt nagedacht. Stuit: ‘Hoe raar het misschien klinkt, dat is ook niet interessant als je een politieke ambtstermijn van vier jaar hebt. Dan is de kortetermijnbe-sparing een groter succes dan de veiligheid en beschikbaarheid tegen lagere kosten in de toe-komst.’ Wat op lokale schaal volgens Stuit ook

Interview met Daan Stuit, voorzitter MKB Infra

Innoveren in de ketenIn de infrasector zal voor nieuwbouw en onderhoud de komende jaren merkbaar worden dat de overheid bezuinigt. Dat is nu al merkbaar. Daan Stuit, voorzitter van MKB Infra, ziet risico’s op korte termijn en ruimte voor groei en verbe-tering op de lange termijn.



meespeelt, is dat de ouderwetse directeur van de gemeentewerken niet of nauwelijks meer bestaat. Stuit: ‘Zo’n man had het beoordelend vermogen om te zien dat het uitstellen van werk vandaag hem volgend jaar meer kost. Nu wordt die keuze ingegeven door inkopers en beleidsmakers.’ De Nederlandse infrastructuur is volgens de voorzitter van MKB Infra een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Tachtig procent van het werk wordt aanbesteed en dus betaald met belastinggeld. Het biedt veilige en beschikbare infrastructuur voor iedereen en zorgt voor werkgelegenheid.’ Het lijkt bijna een geslo-ten systeem. Toch wordt er volgens Stuit niet genoeg gedaan aan opleiding en instandhou-ding van de bedrijfstak.

Innovatie Is de toekomst van de infrasector dan zo som-ber, of is er ruimte voor verbetering? Voor een nieuwe manier van werken in de infrasector is volgens Stuit een aantal keuzes te maken. Die gelden niet alleen voor MKB-bedrijven, maar zijn voor de hele sector van belang. Bij aan-bestedingen wordt nog steeds zeer specifiek beschreven wat er moet gebeuren. Alternatie-ven die met een lagere Total Cost of Ownership worden aangeboden, worden nog niet toege-laten. Innovaties worden op die manier nog weinig gestimuleerd. Stuit: ‘Voor in de nieuwe aanbestedingswet hebben we wel met de brancheverenigingen gepleit voor innovaties’.De overheid gaat inmiddels inzetten op EMVI, Economisch Meest Voordelige Inschrijving. En dat is goed, want het biedt ruimte voor een toekomstgerichte oplossing. Voorwaarde daar-bij is wel dat de zaken die niet direct in geld ‘het meest voordelig’ zijn, nog weinig worden meegewogen in het keuzetraject. Stuit: ‘We komen verder als ook de meer softere crite-ria een waarde krijgen die meegenomen wordt

bij de bepaling van wat economisch het meest voordelig is. Daar kan de keten van opdracht-gever en opdrachtnemer nog verder ontwik-kelen.’

Combinaties Ketensamenwerking aan de aannemerskant gaat de markt verder brengen. Grote en kleine aannemers kunnen samen op een gelijkwaar-dige manier werken in combinaties. Elk met een eigen specialisme en dienstverlening. Stuit: ‘Zo ga je van onderaannemer naar part-ner.’ Deze manier van samenwerking wordt vanuit het ministerie gestimuleerd en zal zich in de komende jaren verder moeten ontwik-kelen. Het vereist onderlinge transparantie en vertrouwen tussen de partners. Ook voor de lange termijn moet de samenwerking wat voorstellen. De samenwerking tussen opdrachtgever en aannemer gaat de komende jaren ook veran-deren. Door de randvoorwaarden te definiëren waarin een werk uitgevoerd moet worden, krijgen aannemers meer ruimte om hun plan-ning aan te passen aan lokale voorwaarden en aan de schaarste van personeel.’ Een nieuwe toplaag van een weg kan zo bijvoorbeeld gepland worden in een rustige periode en door overleg tussen verschillende aannemers kan ook voorkomen worden dat een stad volledig plat ligt omdat alle werkzaamheden tegelijk uitgevoerd worden.

Ambassadeurs Omgevingsmanagement wordt daarbij een belangrijke factor. Stuit: ‘Zorg dat je bij een project samen met de omgeving werkt, in plaats van dat men denkt dat je tegen ze werkt. Informeer alle stakeholders en je zult zien dat men vaker begrip heeft voor de situa-tie.’ Zo worden vakmensen ook ambassadeurs voor hun werkzaamheden.



13Gemiddelde jaarlijkse mutatie in de periode 2013-201614CBS, EIB: Land + Water nr. 1/2 - Februari 2011, rubriek Trends & Cijfers15CBS, EIB: Land + Water nr. 1/2 - Februari 2011, rubriek Trends & Cijfers16Voor meer theorie over deze strategische focusgebieden verwijzen we u naar bijlage 2


104 BIJLAGEN

Onderhoud is een wezenlijk onderdeel van alle sectoren in Nederland en vormt een dwarsdoorsnede van alle bedrijfskolommen. De NVDO heeft de Nederlandse beheer- en onderhoudsmarkt onderver-deeld in zes sectoren, die hieronder nader worden toegelicht:

Onroerend Goed

Al het gebouwgebonden onderhoud aan seriematige woningbouw, utiliteitsbouw en industrieel onroe-rend goed (zoals bedrijfs- en fabriekshallen).

Infra

Onderhoud aan weg, water, rail en andere infrastructurele werken, zoals havens en luchthavens. Maar ook aan infrastructuur zoals (electriciteits)kabels en buizennetwerken.

Fleet

Onderhoud aan rij- (exclusief personenauto’s), vaar -en vliegtuigen actief in het professionele ver-voer over land (inclusief spoor), water en door de lucht.

Procesindustrie

Onderhoud aan en rond (continue) productieprocessen van vaste stoffen, vloeistoffen en gassen (bijvoorbeeld: chemie, olieraffinage, hoogovens en papierfabricage).

Manufacturing

Onderhoud rondom de fabricageomgeving van (discrete) stukproductie van goederen en product-eenheden (met uitzondering van het segment voedingsmiddelen (inclusief drankenindustrie) en farma).

Food, Beverage & Farma

Onderhoud rondom de fabricageomgeving van stukproductie van goederen en producteenheden bin-nen het segment voedingsmiddelen (inclusief drankenindustrie) en farma.

Bijlage 1:De zes NVDO-onderhoudssectoren

09_bijlage 1.indd 104 11/1/11 12:24 PM

BIJLAGEN 105

In de twee visiedocumenten van dit onderhoudskompas wordt ingegaan op strategische opties voor onderhoudsbedrijven en –afdelingen binnen drie focusgebieden, namelijk efficiency, kennis & inno-vatie en de klant. Om de kansen en opties in dit Onderhoudskompas goed te kunnen interpreteren, is het voor onderhoudsbedrijven en –afdelingen van groot belang vast te stellen in welk van deze focusgebieden hun onderscheidend vermogen ligt.

Welke strategische focus past bij u?

In deze bijlage wordt nader ingegaan op de achtergrond van de drie strategische focusgebieden of ‘bedrijfsmodellen’ voor onderhoudsbedrijven. Aan de hand van deze materie dagen wij u uit om het profiel van uw onderhoudsbedrijf verder aan te scherpen. U zult ondervinden dat wanneer u gekozen heeft voor één van deze onderscheidende bedrijfsmodellen, de keuze uit kansen en strategische opties eenvoudiger wordt. U bent dan namelijk in staat om te kiezen voor kansen die aansluiten bij uw kernvaardigheden en uw bedrijf optimaal voor te bereiden op de toekomst. Afhankelijk van de sterke en zwakke punten van uw bedrijf en de behoeften van uw klanten, liggen sommige modellen meer voor de hand dan andere. Succesvolle bedrijven begrijpen dat het, naast het bouwen aan een duurzame relatie, om focus gaat. Onderhoudsbedrijven kunnen een concurren-tievoordeel en een bovengemiddeld rendement realiseren door een keuze te maken voor een van de klantbehoeften en hierin te excelleren. Op het gebied van de andere klantbehoeften is marktconform presteren afdoende. Als onderhoudsbedrijf moet u zichzelf daarom voortdurend de vraag stellen of u wilt focussen op een efficiënt onderhoudsproces en een lage(re) kostprijs, op onderscheidende productkennis of op het bieden van een totaaloplossing voor uw klant. De verschillende strategische focusgebieden worden hierna nader uitgewerkt.

Focus op efficiency

Onderhoudsbedrijven die zich toeleggen op het efficiënt organiseren van het onderhoudsproces, pro-beren hun klanten de producten en dienstverlening tegen een zo scherp mogelijke prijs/kwaliteit-verhouding te leveren. De nadruk van deze capaciteitsbedrijven, zoals ze ook wel genoemd worden, ligt op het zo efficiënt mogelijk leveren van onderhoudscapaciteit, waardoor ze in staat zijn een laag kostenniveau te realiseren. Onderhoudsbedrijven die zich richten op operational excellence zijn in alle onderhoudssegmenten te vinden. Vaak richten ze zich op grootschalige onderhoudstrajecten, waar een efficiënte planning en organisatie het meeste effect hebben. In sectoren als infra en in mindere mate de procesindustrie, waarin onderhoud voornamelijk op basis van prestatiecontracten wordt aanbesteed, ligt er veel toegevoegde waarde in een focus op efficiency.

Bijlage 2:Typen onderhoudsbedrijven, een samenvatting17

10_bijlage 2.indd 105 11/1/11 12:25 PM

106 BIJLAGEN

De werkzaamheden van op efficiency gefocuste bedrijven kunnen over het algemeen worden gety-peerd als snel, slagvaardig en flexibel. Succesvolle capaciteitsbedrijven sturen op de efficiency en productiviteit van hun medewerkers. De efficiency wordt hierbij verbeterd, doordat deze bedrijven over het algemeen werken met een beperkte dienstenrange en gestandaardiseerde logistieke proces-sen en werkprocessen. Dit type onderhoudsbedrijf richt zich bijvoorbeeld nadrukkelijk op het verhogen van de Hands on Tool Time (HoTT). Capaciteitsbedrijven zijn in staat kosten sterk te beheersen door gebruik te maken van schaalvoordelen bij inkoop en te investeren in optimale voorraadmanagement- en supply chain-oplossingen. Capaciteitsbedrijven die zich richten op het onderhoudsproces werken vaak in onderaanneming voor andere onderhouds(management)bedrijven en opereren veelal reactief, waarbij ze door hun goede netwerk snel en flexibel opdrachten kunnen aannemen en inplannen.

Focus op kennis en innovatie

Onderhoudsbedrijven die zich richten op het leveren van kennis en innovatie proberen hun oplos-singen voortdurend te verbeteren en streven daarvoor naar een voortdurende aanscherping van hun productkennis binnen het segment waarin ze actief zijn. Onderhoudsbedrijven met een focus op kennis van het product staan over het algemeen open voor nieuwe ideeën en proberen voort-durend vernieuwende oplossingen naar de markt te brengen. Om dit te kunnen bereiken wordt innovatie gestimuleerd en worden fouten nauwgezet geanalyseerd. Specialisten bouwen hun organi-saties rondom expertise. Het belangrijkste kapitaal binnen deze bedrijven zijn de medewerkers. Het opleiden van deze onderhoudsmedewerkers staat dan ook centraal en er ligt veel autonomie op de werkvloer. Het draait bij productspecialisten om kennisontwikkeling in de diepte in plaats van in de breedte. Centrale begrippen in productspecialistische onderhoudsbedrijven zijn maatwerk, flexibiliteit en klantgerichtheid. Onderhoudsbedrijven die zich richten op kennis en innovatie zijn vaak nauw gelieerd aan de Origi-nal Equipment Manufacturer (OEM). In veel gevallen zijn deze bedrijven after salesafdelingen van de OEM of de VAR, maar er kan ook sprake zijn van geautoriseerde onderhoudsbedrijven.

Wanneer u de onderstaande vragen allen positief beantwoordt, is uw organi-satie waarschijnlijk ingericht om onderhoudscapaciteit efficiënt te leveren.

• Heeft u de meest kritieke bedrijfsprocessen en (operationele) kostenpos-ten in uw organisatie geïdentificeerd en geoptimaliseerd?

• Weet u welke stappen u moet nemen om op basis van prijs de concurren-tie aan te kunnen?

• Hanteert uw organisatie een adequaat planningssysteem ten behoeve van de optimale inzet van uw onderhoudsmedewerkers?

• Bedraagt het aantal indirecte medewerkers per onderhoudsmedewerker minder dan een kwart?

• Zijn de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van uw medewerkers helder vastgelegd en werkt u met ‘handboeken’ in uw organisatie?

• Stuurt u uw onderneming op kritieke succesfactoren, zoals productiviteit?• Voert u regelmatig effectiviteitmetingen uit in uw organisatie?

10_bijlage 2.indd 106 11/1/11 12:25 PM

BIJLAGEN 107

Focus op de klant

Het derde bedrijfsmodel dat door onderhoudsbedrijven kan worden gebruikt voor het opbouwen van con-currentievoordeel is een focus op de bedrijfsvoering van de klant. Binnen dit bedrijfsmodel zijn techniek en efficiency secundair aan het realiseren van een totaaloplossing waar de klant om vraagt. Door mensen en kennis van het productieproces van klanten en materialen bijeen te brengen zijn klantintieme bedrijven in staat om op efficiënte wijze superieure oplossingen te realiseren. Voor zeer specialistische vraagstuk-ken worden productspecialisten betrokken. Diensten die deze bedrijven zelf niet efficiënt genoeg kunnen uitvoeren worden uitbesteed aan capaciteitsbedrijven. Klantintieme bedrijven verkopen niet wat de markt wenst, maar richten zich op het bieden van een totaaloplossing voor het probleem van de klant, waarbij de kracht van deze bedrijven voortkomt uit een combinatie van een ongeëvenaarde kennis van de klantom-geving met veel expertise van het totale onderhouds- en productieproces van de klant.Een focus op klantintimiteit brengt met zich mee dat klantintieme bedrijven binnen vrijwel alle segmenten van de onderhoudsmarkt actief zijn. Het zijn bedrijven die hun kennis in de volle breedte ontwikkelen. Uitgangspunt van deze bedrijven is het aangaan van een langetermijnrelatie met hun klanten en er wordt door deze bedrijven dan ook veel geïnvesteerd om de klantverwachting voortdurend te blijven overtref-fen. Omdat klantintieme bedrijven sturen op klantloyaliteit zullen ze proberen zoveel mogelijk feedback van de klanten te ontvangen over hun functioneren. Veelal werken klantintieme bedrijven met account-managers en trainen zij de communicatieve vaardigheden van hun mensen nadrukkelijk.

Wanneer u de onderstaande vragen allen beantwoordt met ‘ja’, is uw bedrijf sterk gericht op kennis en innovatie.

• Is uw organisatie ingericht rondom het voortdurend verbeteren van pro-ductkennis?

• Spelen onderzoek en ontwikkeling een belangrijke rol binnen uw organisa-tie?

• Doet u ten opzichte van uw concurrentie veel aan productontwikkeling en productverbetering?

• Is de mate van structurele kennisoverdracht tussen medewerkers hoog te noemen?

• Loopt uw organisatie voorop in het aanbieden van nieuwe diensten op de markt?

• Is technische knowhow de belangrijkste kernvaardigheid van uw organisa-tie?

• Stuurt u uw onderneming op kritieke succesfactoren, zoals in het in één keer verhelpen van storingen?

• Wordt u met regelmaat door andere onderhoudsbedrijven ingehuurd op basis van uw expertise?

10_bijlage 2.indd 107 11/1/11 12:25 PM

108 BIJLAGEN

Hoe maakt u een keuze?

Om een keuze te kunnen maken voor een bedrijfsmodel dat voor uw organisatie geschikt is, is het van belang om nauw aan te sluiten bij het profiel van het management van het bedrijf of de afdeling. Een bedrijfsmodel dat te ver af ligt van de sterke punten van een bedrijf of de kwaliteiten van het management, is gedoemd te mislukken. Aan de andere kant geldt ook dat een nieuw bedrijfsmodel dat te algemeen van aard is, zorgt voor onvoldoende onderscheidend vermogen om bovengemid-deld succes te boeken. Voor onderhoudsbedrijven is het van belang om helder te krijgen, waar op het moment de sterke punten van het bedrijfsmodel liggen, omdat het bij de organisatieverandering belangrijk is om voort te bouwen op de sterke punten van de onderneming.Om de sterke punten of kernvaardigheden van uw organisatie helder te krijgen, is het belangrijk om te analyseren waarom bepaalde klantgroepen graag zaken met uw organisatie doen. Is dat omdat deze klanten graag zaken doen met u als persoon of omdat uw organisatie altijd een oplossing voor het probleem van de klant weet te vinden? Wordt uw organisatie door klanten benaderd vanwege de scherpe prijs of omdat uw organisatie voorop loopt in de toepassing van nieuwe technieken? Daarnaast is het ook van belang om te kijken naar de rol die u als ondernemer of directie in uw orga-nisatie vervult. Heeft u of uw directie een technische oriëntatie, stuurt u graag op cijfers en bent u erg gericht op de planning en het proces in uw bedrijf? Of heeft u of uw directie juist een (externe) verkooporiëntatie? In het eerste geval biedt het een goede basis voor het ontwikkelen van een spe-cialistisch bedrijf, terwijl een sterke planningsoriëntatie de juiste basis verschaft om processen te optimaliseren om zo tegen scherpere tarieven te kunnen opereren.

Wanneer u de onderstaande vragen allen beantwoordt met ‘ja’, is uw bedrijf sterk gericht op ontzorging van de klant.

• Werkt uw organisatie voornamelijk klantgericht?• Focust uw bedrijf zich continu op het ontwikkelen van totaaloplossingen

voor de individuele klant?• Doet u regelmatig onderzoek naar de behoeften van uw klanten en past

u uw dienstverlening hier continu op aan?• Is klanttevredenheid de belangrijkste maatstaf bij het inrichten van uw

onderhoudsproces?• Is de houding van uw bedrijf ten aanzien van externe samenwerking

erg open?• Huurt u met regelmaat andere onderhoudsbedrijven in om een totaalop-

lossing te kunnen bieden aan uw klant?• Hebben uw medewerkers met een operationeel contact met de klant een

grote mate van beslissingsbevoegdheid?

17Aangezien er in de vorige editie van het NVDO Onderhoudskompas (november 2010) reeds uit-gebreid is stilgestaan bij drie strategische bedrijfstypen voor onderhoudsbedrijven of -afdelingen (focus op efficiency, kennis & innovatie of de klant), volgt er in deze editie een korte samenvatting van deze theorie in de vorm van deze bijlage.

10_bijlage 2.indd 108 11/1/11 12:25 PM

BIJLAGEN 109

Bijlage 3: Toelichting benadering omvang en werkgelegenheid

Zoals reeds beschreven in deel 1.2 van dit Onderhoudskompas strekt de Nederlandse onderhouds-sector zich uit over een groot aantal verschillende sectoren. Het vormt een dwarsdoorsnede binnen vrijwel alle bedrijfskolommen in Nederland. Mede vanwege dit sectoroverstijgende karakter worden door statistische instanties als het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vrijwel geen data over de Nederlandse onderhoudssector geregistreerd.

Benadering van de omvang en werkgelegenheid (2010)Om toch inzicht te krijgen in de kerncijfers van de Nederlandse onderhoudssector heeft de NVDO in samenwerking met het ING Economisch Bureau in 2010 een eerste poging ondernomen om de omvang en werkgelegenheid van de onderhoudssector te benaderen. In deze eerste benadering wordt de totale omvang van de onderhoudsmarkt vastgesteld op zo’n 35 miljard euro. Het aantal werkzame personen in de Nederlandse onderhoudssector is tevens benaderd en in 2010 vastgesteld op 300.000 mensen, ofwel circa 4 procent van de totale werkzame beroepsbevolking.

Voor de benadering van de omvang is in 2010 uitgegaan van een sectorspecifieke benaderingsmethode:• Voor de sector onroerend goed is aangesloten bij de WOZ-waarden (Wet Waardering

Onroerende Zaken) voor Nederlandse woningen en niet-woningen18. Deze zijn vermenig-vuldigd met een onderhoudsratio gebaseerd op deskresearch.

• De omvang van de infrasector is in kaart gebracht door middel van publiekelijk beschik-bare gegevens met betrekking tot onderhoudsactiviteiten van een aantal partijen dat deze markt (grotendeels) beheert19.

• Voor de sectoren fleet, procesindustrie, manufacturing en food, beverage & farma de omvang van de onderhoudsmarkt benaderd op basis van de ratio onderhoudskosten/totale omzet20 in deze specifieke onderhoudssectoren. De totale omzet van de betreffende secto-ren is bepaald op basis van de SBI-indeling van het CBS21.

Voor de benadering van de werkgelegenheid is er net als in 2010 voor gekozen om aan te sluiten bij de gegevens omtrent arbeidsvolume en werkzame personen, die via het CBS beschikbaar zijn22. Deze ‘algemene’ werkgelegenheidscijfers zijn vervolgens vertaald naar het niveau van onderhoud door gebruik te maken van een ratio, die voor elk van de sectoren individueel is bepaald.

Benadering van de omvang en werkgelegenheid (2011)Ook in 2011 heeft de NVDO opnieuw samenwerking gezocht met het ING Economisch Bureau om de bovenstaande benadering (2010) van omvang en werkgelegenheid verder te verfijnen. Anno 2011 vertegenwoordigt de Nederlandse onderhoudsmarkt een omvang van tussen de 30 en 35 miljard euro, wat gelijk staat aan een aandeel van circa 4 procent van het bruto binnenlands product. De

11_bijlage 3.indd 109 11/1/11 12:26 PM

110 BIJLAGEN

sector biedt daarnaast werkgelegenheid aan ongeveer 4 procent van de werkzame beroepsbevolking, wat gelijk staat aan 260.000 tot 300.000 onderhoudsprofessionals.

Wat betreft de schatting van het aandeel van de totale onderhoudssector in het Bruto Binnenlands Product (BBP) is het ING Economisch Bureau uitgegaan dat van de omvang circa 40 procent toege-voegde waarde is (lonen en winsten). Dit leidt tot een aandeel van circa 4 procent in het BBP voor de benaderde omvang van 2011.

De afwijkingen in de benaderde cijfers tussen 2010 en 2011 voor zowel omvang als werkgelegen-heid worden veroorzaakt door een aantal aanscherpingen in de gekozen benaderingsmethoden, zoals hieronder nader is toegelicht.

Voor de benadering van de omvang is in 2011 wederom uitgegaan van een sectorspecifieke benade-ringsmethode:

• De benaderde omvang van de onroerend goed sector, wederom op basis van de WOZ-waar-den, valt lager uit dan vorig jaar. In de omvang van de onroerend goed sector is in 2011 het onderhoud aan particuliere woningen achterwege gelaten (was in 2010 wel meegerekend).

• De omvang van de sector infrastructuur is op dezelfde wijze als afgelopen jaar benaderd, geen wijzigingen.

• De omvang van de sector fleet is, ter validatie, op een geheel andere wijze benaderd dan afgelopen jaar, maar de omvang is gelijk aan die van 2010, geen wijzigingen.

• Voor de benadering van de onderhoudssectoren fleet, procesindustrie, manufacturing en food, beverage & farma is ten aanzien van de omvang, net als in 2010, uitgegaan van de ratio onderhoudskosten/totale omzet23. De omvang van deze sectoren is dit jaar echter naar beneden bijgesteld. Belangrijkste verklaring hiervoor is dat, na consultatie van diverse specialisten, de onderhoudsratio voor deze sectoren is bijgesteld van 5 procent (2010) naar 4 procent van de totale omzet per sector.

Voor de benadering van de werkgelegenheid is, net als in 2010, aangesloten bij de gegevens omtrent arbeidsvolume en werkzame personen, die vervolgens via een vermenigvuldiging met een onderhouds-ratio zijn vertaald naar het niveau van onderhoud24. Ook deze onderhoudsratio is na een consultatieronde door het ING Economisch Bureau bijgesteld tot gemiddeld 15 procent over alle zes sectoren, wat het verschil in benaderde omvang tussen 2010 (300.000) en 2011 (tussen 260.000 en 300.000) verklaart.

18Bron: CBS (2009), ‘waarde onroerende zaken’19Bron: diverse jaarverslagen o.a. gemeenten en provincies, ProRail (2009), Rijkswaterstaat (2009), TenneT (2009) e.d. 20Ofwel: de totale omzet in deze sectoren is vermenigvuldigd met een onderhoudsratio die in 2010 voor deze sectoren was vastgesteld op 5%21Bron: CBS (2009),’Financiën van alle ondernemingen; niet-financiële sector naar activiteit’22Bron: CBS (2008), ‘Bedrijfsleven; arbeids- en financiële gegevens, per branche’23 Ofwel: de totale omzet in deze sectoren is vermenigvuldigd met een onderhoudsratio die in 2010

voor deze sectoren was vastgesteld op 5%24 Aangezien de omvang van de beheer- en onderhoudspopulatie van sector tot sector sterk verschilt

betreft deze 15% slechts een gemiddelde

11_bijlage 3.indd 110 11/1/11 12:26 PM

BIJLAGEN 111

Capaciteitsbedrijven

Wanneer bedrijven zich nadrukkelijk richten op het zo efficiënt mogelijk leveren van onderhoudsca-paciteit spreken we ook wel van capaciteitsbedrijven.

DBFMO-contract

De term ‘DBFMO-contract’ betreft een contract waarin ontwerp (Design), bouw (Build), financiering (Finance), onderhoud (Maintain) en beheer (Operate) worden gecombineerd. In deze contracten is er, zeker in vergelijking met traditionele inkoopcontracten, sprake van een daadwerkelijke risico-overdracht van de opdrachtgever aan veelal een privaatprojectconsortium.

Flexibele arbeidskrachten

De term ‘flexibele arbeidskrachten’ wordt binnen dit Onderhoudskompas gebruikt als verzamelnaam voor arbeidskrachten met een tijdelijk dienstverband, uitzendkrachten en andere flexwerkers, waar-onder ZZP’ers.

Hands on Tool Time (HoTT)

HoTT staat voor ‘Hands on Tool Time’ en betreft een indicator voor de tijd dat een medewerker met een bepaald gereedschap/bepaalde machine bezig is. HoTT is daarmee een indicator voor de tijd dat een onderhoudsmedewerker daadwerkelijk productief is. Hierbij gelden activiteiten als wachten op vergunningen en het halen van materialen als indirect productief en worden niet meegeteld in de directe productiviteit.HoTT speelt een belangrijke rol in de verhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer, met name bin-nen de context van prestatiecontracten. Daarnaast heeft het verhogen van de HoTT ook een maatschap-pelijk belang, aangezien een betere HoTT een (beperkende) dempende werking heeft op het verwachte tekort aan goed opgeleide onderhoudsprofessionals die de komende jaren zal ontstaan.

Bijlage 4: Verklarende woordenlijst

Overzicht van woorden met bijbehorende verklaring

12_bijlage 4.indd 111 11/1/11 12:23 PM

112 BIJLAGEN

Onderhoud

Onderhoud is overal. Het speelt een rol in elke sector, op elke werkplek, van iedere werknemer. In de Europese standaard EN 13306, is onderhoud gedefinieerd als ‘(the) combination of all technical, admini-strative, and managerial action during the life cycle of an item intended to retain it in, or restore it to, a state in which it can perform the required function’. (Vrije vertaling: alle werkzaamheden die nodig zijn om een object veilig en zonder falen te gebruiken voor het uitvoeren van de vereiste functie.) Het kan hierbij gaan om kantoorgebouwen en machines maar ook om transportmiddelen of petrochemische installaties.

Personal Digital Assistent (PDA)

PDA staat voor ‘Personal Digital Assistant’. Een zakcomputer (palmtop-PC) waarbij een tekstverwer-ker, agenda, gegevensbestand, e-mailkoppelingen, modem en fax zijn opgenomen in een apparaat van zakformaat. Een PDA is een klein draagbaar toestel dat computer-, telefonie-, fax- en netwerk-functies combineert.

Procesintensificatie

Dit betreft het fundamenteel herontwerp van veelgebruikte industriële processen.

Risk Based Maintenance (RBM)

RBM is een kwantitatieve en financieel georiënteerde analysetechniek. RBM bepaalt de relatieve waarde van diverse onderhoudstaken en fungeert als instrument voor continue verbetering. RBM definieert mogelijkheden voor incrementele verbeteringen door taken met weinig toegevoegde waarde te elimineren en taken in te voeren op terreinen met een groot commercieel risico. Risk based maintenance beoordeelt het huidige commerciële risico en analyseert de kosten en baten van eventuele maatregelen om storingen tegen te gaan.

Reliability Centered Maintenance (RCM)

RCM wordt gezien als de best practice voor het opstellen en optimaliseren van het preventieve onder-houdsprogramma van een technisch (deel)systeem met als doel een zo hoog mogelijke beschikbaarheid tegen zo laag mogelijke kosten te realiseren, rekening houdend met de eisen die vooraf aan het systeem gesteld worden. RCM heeft niet als doel om het optreden van storingen te voorkomen, maar om de gevol-gen van die storingen binnen de grenzen te houden die vooraf als acceptabel worden gesteld.

Smart Grids

Smart Grids zijn infrastructuren voor elektriciteit, gas en warmte, waaraan ICT-systemen zijn toegevoegd voor het meten van energiestromen met toepassingen voor het aansturen en regelen van consumptie en productie van energie. Ze verzamelen informatie die wordt gebracht naar plaatsen waar deze verder ver-werkt kan worden, zodat er ook communicatie mogelijk is met allerlei randapparatuur en toepassingen bij

energiepartijen. (ICT-systemen zijn systemen voor Informatie- en Communicatietechnologie.)

12_bijlage 4.indd 112 11/1/11 12:23 PM

BIJLAGEN 113

Sensorisch onderhoud

Gebruikmaken van informatie uit sensoren voor het bepalen van het optimale moment voor het ple-gen van (preventief) onderhoud.

Total Cost of Ownership (TCO)

TCO staat voor Total Cost of Ownership en omvat de totale eigendomskosten van een kapitaalgoed, bijvoorbeeld een kantoorgebouw. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar de acquisitiekosten zoals ini-tiële aanschafprijs, maar wordt er ook gekeken naar kosten als rente, afschrijving, onderhoud, beheer e.d. Daarmee is TCO een zuivere manier om ‘zelf doen’ te vergelijken met ‘uitbesteden’.

Total Productive Maintenance (TPM)

TPM is een onderhoudsfilosofie ontworpen om onderhoud van apparatuur te integreren in het produc-tieproces. Het doel van een TPM-programma is om de verliezen gebonden aan onderhoud van appara-tuur te elimineren of, met andere woorden, de apparatuur zo lang mogelijk door te laten produceren zonder ongeplande ‘downtime’.

12_bijlage 4.indd 113 11/1/11 12:23 PM

114 BIJLAGEN

Voor de totstandkoming van dit Onderhoudskompas is gesproken met vertegenwoordigers van de volgende organisaties:

‘Onderhoud binnen de procesindustrie in 2020’

Interviews KlankbordgroepBP Stichting USPI.nlVNCI Akzo NobelNAM SabicSmurfit Kappa Tata SteelDOW SiemensVOMI HertelDCMR Milieudienst Rijnmond HuntsmanArbeidsinspectie CegelecFluor DeltalinqsEmerson NVDO

‘Onderhoud binnen de infrasector in 2025’

Interviews KlankbordgroepRijkswaterstaat Waterschap de DommelUnie van Waterschappen Havenbedrijf RotterdamTransport en Logistiek Nederland (TLN) Airport SchipholProvincie Gelderland GVB AmsterdamProRail TenneTStedin VROM InspectieEvides Heijmans BAMMKB Infra NVDONEN Arcadis

Bijlage 5: Overzicht interviewpartners en klankbordorganisaties

13_bijlage 5.indd 114 11/1/11 2:57 PM

LITERATUURLIJST 115

Literatuurlijst

CBS (december 2010), Persbericht 10-083,’Tempo vergrijzing loopt op’

CBS, EIB: Land + Water nr. 1/2 - Februari 2011, rubriek Trends & Cijfers

CBS Statline (juni 2011), tabel ‘Beroepsbevolking; geslacht en leeftijd’

NEN (2011) op http://www.nen.nl/web/Normshop/Norm/NEN-2767412011-nl.htm

NVDO (2010), enquête Sectie Uitbesteden en Toeleveren van Onderhoud

NVDO Suto (2011), ‘Benchmark Prestatiemanagement’

Rijksoverheid.nl (2011),’Naar de top: de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijfslevenbeleid’, Ministerie van EL&I, 4 februari 2011

14_literatuurlijst.indd 115 11/1/11 12:31 PM

NVDO Onderhoudskompas editie 2011

Documents

Transcript of NVDO Onderhoudskompas editie 2011