Begrijpen en veel oefenen

ANNA WEIERINK, MSc, verpleegkundig specialist ziekenhuispsychiatrie, Medisch Spectrum Twente, EnschedeDRS. HAN VERMAAT, docent scheikunde, Montessori College Twente, Hengelo

LEERDOELENNa het lezen van dit artikel kent/kunt/weet u• het belang van nauwkeurig rekenen• berekeningen maken rondom zuurstoftoediening• de druppelsnelheid berekenen• concentraties van oplossingen berekenen• rekenen met mg, mL en percentages

TREFWOORDENrekenen, doseringen, zuurstoftoediening, infuus, druppelsnelheid, medicatie (mg/mL), medicatie (%),

1 STUDIEPUNT

Van werkers in de gezondheidszorg, onder wie verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten, wordt verwacht dat zij kennis en vaardigheid combineren en dit adequaat toepassen. Dat geldt ook voor het medisch rekenen. Rekenonderwijs is binnen het kwaliteitsbeleid in de gezondheidszorg verheven tot een belangrijk verbeterpunt. Rekenen behoort tot de dagelijkse werkzaamheden van verpleegkundigen en verzorgenden, en moet vaak snel, maar vooral erg nauwkeurig gebeuren. Patiëntveiligheid en medicatieveiligheid zijn mede afhankelijk van een goede rekenvaardigheid. De nauwkeurigheid waarmee gewerkt wordt, is erg belangrijk, want alleen al een komma verkeerd zetten kan het verschil maken tussen leven en dood. Werkers in de gezondheidszorg moeten competent zijn, en verantwoord omgaan met de rekenkundige vraagstukken die ze in de praktijk tegenkomen. Leren rekenen bestaat uit: begrijpen waar het om gaat, en veel oefenen.1 Dit artikel beschrijft de werkdag van Joep Williams. Aan de hand van zijn werkzaamheden wordt een aantal situaties besproken waarin berekeningen gemaakt moeten worden.

Joep is werkzaam op een MPU. De afkorting MPU staat voor Medisch Psychiatrische Unit. Op deze afdeling worden patiënten opgenomen met een combinatie van psychische en lichamelijke klachten. De doelstelling van de MPU is crisisinterventie, observatie, diagnostiek en kortdurende behandeling. De patiënt op een MPU heeft een psychiater als hoofdbehandelaar en daarnaast een somatisch

specialist als behandelaar. Deze twee werken nauw met elkaar samen. Ze besteden zowel aandacht aan de lichamelijke klachten als aan de psychische problemen van hun patiënten. Ze bekijken hoe de verschillende klachten elkaar beïnvloeden of zelfs in stand houden.

EEN VOORBEELD HOE HET NIET MOET Een verpleegkundige redeneerde als volgt: ‘Een halve liter per acht uur, dus om de acht seconden een druppel.’ Er gaan 20 druppels in een mL. Om de acht seconden een druppel wil dus zeggen 7,5 druppels per minuut. Klopt dit? Nee. Een halve liter is 500 mL, dit is 500 ´ 20 = 10.000 druppels. Acht uur is 8 ´ 60 = 480 minuten. Het aantal druppels per minuut = 10.000 druppels gedeeld door 480 minuten = 20 à 21 druppels per minuut. Het infuus moet bijna drie keer zo snel lopen als was beredeneerd door de verpleegkundige.1

Nurse Academy | nummer 2 | 2015

29

Medisch rekenen

Gedownload door A. Weierink (anna.weierink@hetnet.nl) op 03-07-2015 21:44:24

Per patiënt wordt bekeken welke benadering en therapie het geschiktst zijn voor het herstel. Ook verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten verzorgen en behandelen op deze wijze hun patiënten. Vandaag heeft Joep mevrouw Bwindi, meneer Aakster, meneer Rebers en mevrouw Jozefzoon en onder zijn hoede. Mevrouw Bwindi komt uit Oeganda, ze wordt sinds enkele maanden in de nabijgelegen psychiatrische kliniek behandeld vanwege een ernstige depressie, gepaard gaande met angst. Een depressie is een complexe aandoening. Omgevingsfactoren en genetische factoren gaan hand in hand bij het uitlokken van een depressie.2 Ook stress speelt daarbij een belangrijke rol.3 Mevrouw Bwindi’s echtgenoot is overleden. Zij heeft jarenlang voor hem gezorgd, maar voelt zich desondanks erg schuldig, ze denkt dat ze gefaald heeft, omdat haar man toch is overleden. Vorige week is ze van haar fiets gevallen. Ze lag een tijd buiten in de kou, voordat ze werd gevonden. Mevrouw Bwindi werd op de MPU opgenomen met een subcapitale humerusfractuur en drie gebroken ribben. Ze wordt behandeld met pijnstillers en draagt een mitella. Op de afdeling is mevrouw erg bang en wat onrustig. Ze wordt toenemend benauwd en het lukt haar niet meer om goed door te ademen en op te hoesten. Bij gebroken ribben kan hoesten erg pijnlijk zijn, waardoor ademhalen en hoesten bemoeilijkt worden. Een van de gevolgen daarvan kan zijn dat ziekteverwekkers slecht afgevoerd worden, waardoor er een luchtweginfectie ontstaat. Ook bij mevrouw Bwindi is dit het geval, ze ontwikkelt helaas een pneumonie. Mevrouw Bwindi krijgt ter ondersteuning van de ademhaling twee liter zuurstof per minuut. 

Het is nu 20.00 uur. Joep heeft de beschikking over een cilinder van 10 liter, de manometer staat op 170 bar.

1 Hoeveel liter zuurstof zit er op dit moment in de cilinder?Aantal liter zuurstof = druk (in bar) × inhoud cilinder = 170 × 10 = 1700 liter. Er is 1700 liter zuurstofgas beschikbaar.

2 Hoelang kan patiënte met deze zuurstofcilinder toe?Er is 2 liter per minuut nodig = 1700 beschikbare liters gedeeld door 2 = 650 minuten.Mevrouw Bwindi kan 650 minuten = 10 uur en 50 minuten toe met deze cilinder.

3 Heeft mevrouw Bwindi voldoende zuurstof totdat om 08.00 uur de technische dienst volle cilinders brengt?

Nee, van 20.00 uur tot 08.00 uur = 12 uur. Er is voor 10 uur en 50 minuten zuurstof beschikbaar.

Wanneer Joep mevrouw Bwindi heeft verzorgd, gaat hij naar meneer Aakster. Deze man is gisteren gevallen en heeft daarbij een pertrochantere femurfractuur opgelopen. Meneer Aakster dronk tot voor kort meer dan twee liter sterke drank per dag, maar is hiermee van de ene op de andere dag gestopt. Als Joep bij hem komt, ziet hij een erg verwarde, angstige, trillende en transpirerende patiënt die naar huis wil. Joep denkt aan ontwenningsverschijnselen en schakelt direct de verpleegkundig specialist in die de man onderzoekt. Het lijkt erop dat de klachten zijn ontstaan door het abrupte stoppen met de alcohol. Joep krijgt de opdracht meneer Aakster drie keer per dag 5 mg lorazepam intramusculair toe te dienen. Joep beschikt over ampullen lorazepam 4 mg = 1 mL (4 mg/mL).

4 Wat is de sterkte van deze oplossing in %? Basisprincipe: 1% is 1 g per 100 mLAanwezig: ampullen lorazepam 4 mg = 1 mL 4 mg = 1 mL staat gelijk aan 400 mg = 100 mL400 mg = 0,4 g per 100 mLAls 1 g per 100 mL een sterkte van 1% heeft, dan is de sterkte bij 0,4 g per 100 mL 0,4% De sterkte is dus 0,4%

5 Hoeveel mg lorazepam krijgt meneer Aakster per dag?Drie keer daags 5 mg, dus totaal 3 × 5 = 15 mg

6 Hoeveel mL lorazepam is dat per gift?Per gift 5 mg4 mg = 1 mL5 mg = 5/4 × 1 = 1,25 mL

7 Hoeveel ampullen heeft Joep per dag nodig?Voor 1,25 mL zijn 2 ampullen nodig, dus 3 × 2 = 6 ampullen per dag

CILINDERSZuurstof zit samengeperst in cilinders. Op de fles zit een manometer die de druk van de samengeperste zuurstof aangeeft. Als tien liter lucht wordt samengeperst tot één liter, dan is de druk van dit samengeperste gas tien bar. Als honderd liter zuurstof in een cilinder van twee liter wordt gedaan, dan is de zuurstofdruk: 100/2 = 50 bar. Met behulp van de druk in bar en de inhoud van de cilinder kunt u de hoeveelheid zuurstof in een cilinder berekenen:

druk x inhoud van de cilinder = aantal liters zuurstof

Een cilinder van twee liter kan dus tot tweehonderd liter zuurstofgas bevatten.NB. Houd er rekening mee dat in een lege cilinder zuurstof achterblijft, in de praktijk kan men er dus iets minder lang mee doen dan is berekend.1

30

Medisch rekenen

Gedownload door A. Weierink (anna.weierink@hetnet.nl) op 03-07-2015 21:44:24

PSYCHOSENTijdens een psychose is een persoon het contact met zijn omgeving kwijt, en is het begrip van de realiteit vaak ernstig verstoord. Psychosen kunnen ontstaan zonder dat er afwijkingen in de hersenen te zien zijn (functionele psychosen). Bij organische psychosen kunnen er wel hersenafwijkingen worden waargenomen. Ook stoffen als alcohol en drugs kunnen psychosen veroorzaken.2

Als de ontwenningsverschijnselen in ernst zijn afgenomen wordt de lorazepam verlaagd tot vier keer daags 3 mg i.m. Joep beschikt over ampullen lorazepam 4 mg = 1 mL (4 mg/mL).

8 Hoeveel mg lorazepam krijgt meneer Aakster per dag?Vier keer daags 3 mg, dus totaal 4 × 3 = 12 mg

9 Hoeveel mL lorazepam is dat per gift?Per gift 3 mg4 mg = 1 mL3 mg = 3/4 × 1 = 0,75 mL

Mevrouw Jozefzoon is opgenomen op de MPU vanwege slaapproblemen en ernstige nachtmerries. Zij heeft schizofrenie, een psychotische stoornis, maar dankzij medicatie, dagbesteding en steun van buren gaat het goed met haar en kan ze zelfstandig wonen.  

Tijdens de dienst van Joep wordt mevrouw Jozefzoon behoorlijk achterdochtig. De arts schrijft Haldol® druppels voor. De sterkte is 2 mg/mL, 1 mL º 20 druppels. Joep moet 0,5 mg Haldol® geven.

10 Hoeveel mL is dit?2 mg = 1 mL0,5 mg = 0,25 mL

11 Hoeveel druppels zijn dit?1 mL = 20 druppels0,25 mL = 0,25 × 20 = 5 druppelsJoep geeft 25 druppels

12 Hoeveel mg Haldol® heeft mevrouw Jozefzoon gekregen?20 druppels = 1 mL = 2 mg25 druppels = 25/20 × 2= 2,5 mg

De druppels helpen onvoldoende. Joep krijgt de opdracht haar een injectie met 3 mg Haldol® toe te dienen. Hij beschikt over ampullen 5 mg = 1 mL (5 mg/mL).

GEWICHT / MASSA

Microgram (μg) Milligram (mg)

1 μg 1 mg

= 1/1 000 000 g = 1/1000 g

= 0,000 001 g = 0,001 g

= 10-6 g = 10-3 g

= 1/1000 mg = 1000 μg

= 0,001 mg

Gram Kilogram

1 g 1 kg

= 1/1000 kg = 1000 g

= 0,001 kg = 1 000 000 mg

= 10-3 kg = 1 000 000 000 μg

= 1000 mg

= 1 000 000 μg

= 106 μg

CONCENTRATIEAANDUIDINGEN

Percentage: 1% = 1 g per 100 mL = 10 g per liter

Promillage: 1‰ = 1 g per 1000 mL = 1 g per liter

1 mg/mL (milligram per milliliter) = 1g/L

VOLUME

Milliliter (mL) Centiliter (cL)

1 mL = 1 cc 1 cL

= 1/1000 L = 1/100 L

= 0,001 L = 0,0 L

= 10-3 L = 10-2 L

= 0,01 dL = 10 mL

= 0,1 cL

Deciliter (dL) Liter (L)

1 dL 1 L

= 1/10 L = 10 dL

= 0,1 L = 100 cL

= 100 mL = 1000 mL

13 Hoeveel mL moet Joep toedienen?5 mg = 1 mL3 mg = 3/5 × 1 = 0,6 mL

Nurse Academy | nummer 2 | 2015

31

Medisch rekenen

Gedownload door A. Weierink (anna.weierink@hetnet.nl) op 03-07-2015 21:44:24

14 Hoeveel mg geeft hij als er 2 mL wordt geïnjecteerd?1 mL = 5 mg2 mL = 2 × 5 = 10 mg

Joep krijgt een spoedopname: Meneer Rebers (79 jaar oud, 58 kg) heeft een overdosis paracetamol genomen. Op de Spoedeisende Hulp is zijn maag gespoeld, heeft men geactiveerde kool (een speciaal behandelde koolstof die door adsorptie allerlei stoffen aan zich kan binden) en natriumsulfaat toegediend, evenals een antidotum om beschadiging van de lever te beperken. Als antidotum werd een startdosis acetylcysteïne toegediend: 150 mg acetylcysteïne/kg lichaamsgewicht, in 15 minuten. Op de MPU moet Joep de man een vervolgdosis toedienen: 50 mg acetylcysteïne/kg lichaamsgewicht in 500 ml glucose 5% in 4 uur. Het concentraat voor infusievloeistof bevat 200 mg/ml; 25 ml (= 5 g).

15 Hoeveel mg acetylcysteïne moet Joep toedienen?50 mg per kg, dus per 58 kg is dat 50 × 58 = 2900 mg (= 2,9 g).

16 Hoeveel mL concentraat is dat?200 mg = 1 mL2900 mg = 2900 / 200 × 1 = 14,5 mL

17 Bereken de druppelsnelheid van de vervolgdosis.Totaal is er 500 + 14,5 = 514,5 mL oplossing,514,5 mL = 514,5 × 20 = 10.290 druppels,4 uur = 4 × 60 = 240 min,druppelsnelheid = 10.290 / 240 = 42 à 43 druppels per minuut.

18 Wat is de sterkte van de infusievloeistof in procenten?1% is 1 g per 100 mL.Aanwezig: infusievloeistof 200 mg = 1 mL, is gelijk aan 20.000 mg per 100 mL, 20.000 mg = 20 g per 100 mLAls 1 g per 100 mL een sterkte van 1% heeft, dan is de sterkte bij 20 g per 100 mL 20%. De sterkte is 20%.

Stel dat de patiënt van Joep 120 kg weegt: Joep moet 50 mg acetylcysteïne/kg lichaamsgewicht in 500 ml glucose 5% in 4 uur toedienen.

19 Hoeveel mL vloeistof moet er dan inlopen?50 mg per kg, dus per 120 kg is dat 50 × 120 = 6000 mg,concentraat is 200 mg = 1 mL,6000 mg = 6000 / 200 × 1 = 30 mL,totaal moet er 500 + 30 = 530 mL inlopen.

20 Wat is dan de druppelsnelheid?530 mL = 530 × 20 = 10.600 druppels4 uur is 4 × 60 = 240 min

druppelsnelheid = 10.600 / 240 = 44 à 45 druppels per minuut.

Wanneer Joep het infuus van meneer Rebers klaar heeft, wordt hij gewaarschuwd door een collega. Mevrouw Jozefzoon heeft zich in haar kamer opgesloten. Joep probeert met haar te praten, ze is zo bang geworden dat ze iedereen wantrouwt. Na overleg schrijft de psychiater een antipsychoticum voor dat ongeveer twee tot drie dagen werkt. Joep moet 125 mg intramusculair toedienen. Op de ampullen staat: 50 mg = 1 mL (50 mg/mL).

21 Hoeveel mL moet hij toedienen?50 mg = 1 mL.125 mg = 125/50 × 1 = 2,5 mL

22 Hoeveel ampullen heeft hij nodig?1 ampul bevat 1 mL.Er zijn dan 3 ampullen nodig.

Aan het eind van zijn dienst loopt Joep nog een keer bij mevrouw Jozefzoon langs, ze knapt op, maar heeft nu last van stijve kaken. Dit kan een bijwerking van het antipsychoticum kan zijn. Joep krijgt van de dienstdoende psychiater het verzoek om biperideen toe te dienen. Biperideen hoort tot de anticholinergica. Het is een middel dat de werking van de neurotransmitter acetylcholine tegengaat, met als doel vermindering van spierstijfheid, bewegingsarmoede, bewegingloosheid en tremoren.4

Joep beschikt over ampullen 5 mg = 1 mL (5 mg/mL) en dient zijn patiënte een halve ampul toe.

23 Hoeveel mg biperideen gaf hij?Een halve ampul bevat 0,5 mL1 mL = 5 mg0,5 mL = 0,5 × 5 = 2,5 mg

24 Hoeveel mL moet Joep injecteren als mevrouw Jozefzoon 2 mg biperideen moet hebben?

5 mg = 1 mL2 / 5 x 1 = 0,4 mL

LITERATUUR

1 Vermaat JH, Weierink JJH. Rekenen in de gezondheidszorg.

Dwingeloo: Uitgeverij Kavanah; 2010.

2 American Psychiatric Association (APA). Diagnostic and

Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed). Washington,

DC: American Psychiatric Press; 1994.

3 Huyser J, Schene AH, Sabbe B, Spinhoven Ph. Handboek

depressieve stoornissen. Utrecht: De Tijdstroom; 2008.

4 Farmacotherapeutisch Kompas. Zorginstituut Nederland.

Geraadpleegd op 25 januari 2015 via

http:// www.farmacotherapeutischkompas.nl

32

Medisch rekenen

Gedownload door A. Weierink (anna.weierink@hetnet.nl) op 03-07-2015 21:44:24