november 2009

Ontwrichtend gedrag in de zorg voor mensen met een verstandelijke

beperkingMariet Clerkx

november 2009

VG en OG?

• Organische beschadigingen• Beperkte uitingsmogelijkheden• geringe frustratietolerantie• problematische agressieregulatie • Pedagogisch onmachtige ouders• etc

november 2009

Maar toch:

Wie vertoont dat ontwrichtend gedrag nu eigenlijk?

november 2009

november 2009

november 2009

november 2009

november 2009

november 2009

november 2009

november 2009

november 2009

november 2009

Buurt in actie tegen komst gehandicapten

november 2009

november 2009

november 2009

Ontwrichten:

*Uit zijn verband rukken

*Krachteloos maken

*Desorganiseren

*Verlammen

*Ontredderen

november 2009

Dus:

Individu

↓↑

omgeving

november 2009

november 2009

Bij beoordelen gedragsproblemen

4 aandachtsgebieden :1

*De biotoop

Invloed van omgevingsfactoren, huiscultuur en milieu

november 2009

2De somatiek

Aanwezigheid van lichamelijke ziekten, klachten en gebreken, en reacties daarop.

november 2009

3De verstandelijke handicap

Persoonskenmerken van de cliënt: cliënteigen baseline.

Overvraging of ondervraging?

november 2009

4De psychiatrische ziekte

Niet het gedrag op zichzelf, maar de afwijking van de cliënt-gebonden baseline

vormt de aanwijzing voor de stoornis.

november 2009

Ad 3: Verstandelijke handicap

a. Beperkingen in intellectueel functioneren

b. Beperkingen in adaptieve

vaardigheden

c. Vanaf geboorte of ontstaan in de jeugd

november 2009

a. Intellectueel functioneren

*In maatschappelijke context kenmerkend voor cultuur en leeftijd

*Indeling in niveaus (volgens DSM IV)

Diep: IQ<20-25 Ernstig: IQ 20-25 tot 35-40

Matig: IQ 35-40 tot 50-55Licht : IQ 50-55 tot 70

Zwakbegaafd (zeer licht): IQ >70

november 2009

b. Adaptieve vaardigheden

Conceptueel: omgang met taal, overzicht, plannen

Sociaal: omgang met anderen, sociale weerbaarheid, normen en waarden

Praktisch: ADL, vervoer, voorkomen gevaarlijke situaties

november 2009

c. Vanaf jonge jaren

Te onderscheiden van

*Verworven hersenletsel

*Later ontstane cognitieve defecten (psychosen, dementie, middelengebruik)

november 2009

Risicofactoren voor ontwikkelen van psychiatrische

stoornis

a. biologisch

b. psychologisch

c. sociaal

november 2009

a. Biologisch

Genetisch

Hersenafwijkingen (bijv. geboortetrauma)

Epilepsie

schildklierafwijkingen

november 2009

b. Psychologisch

Beperkt overzichtGeringe stresstolerantie

GeheugenproblemenOordeels- en kritiekstoornissen

Onrijpe afweermechanismenLaag zelfbeeld

Beperkt abstract denkenBeperkte copingstrategieën

november 2009

c. Sociaal

Gebrek aan ondersteuning en bescherming

Onder- of overstimuleringProblemen met vinden van werk

MisbruikRouw

Gebrekkige integratieProblemen met opbouwen van

netwerkVeranderingen of stress in directe

omgeving

november 2009

Psychiatrische stoornissen bij verstandelijk gehandicapten

Gecompliceerd door:

Zeer heterogene groep Beperkte

communicatiemogelijkhedenVeel somatische problemen

(blindheid, doofheid)Atypische beelden

Weinig screeninginstrumentenWat is verstandelijke beperking,

wat psychiatrie?

november 2009

Psychiatrische beoordeling

Familie-anamnese (familiaire belasting)OntwikkelingsanamneseSomatiek (oorzaak handicap, ziektes, mobiliteit, zintuiglijke beperkingen)Sociale anamnese (relaties, school, werk)Psychiatrische voorgeschiedenis (beeldomschrijving)Medicatie, drugsActuele klachten

november 2009

Bij onderzoek zorgen voor

*Zo veilig mogelijke omgeving*Eventueel aanwezigheid van vertrouwde anderen*Ontspannen, vriendelijke houding*‘het ijs breken’*Nadenken over wel (vaak) of niet tutoyeren*Niet te lang:liever meerdere korte gesprekken*Oppassen voor sturende vragen*Veel info verzamelen (begeleidingsplan, vroeger *psychologisch onderzoek, heteroanamnese etc)*Indien nodig: gebruik visuele hulpmiddelen

november 2009

Verwarring mogelijk rond:

Symptomen die bij de ontwikkelingsfase passen: praten met fantasievriendjes

symptomen die passen bij een beperkt begrip: geen waan maar onbegrip

ook bij niet psychotische VG ontstaat snel cognitieve desorganisatie bij stress

grote rol van taal(begrip): moeilijk diagnose te stellen bij lagere niveaus

november 2009

Aspecten van de behandeling

Voorlichting (psycho-educatie)

Begeleiding

Medicatie

Psychotherapie

cognitieve gedragstherapie

november 2009

Crisis… en dan?

• Voorkomen is beter dan genezen (een crisis is vaak niet de eerste)

• Smeed het ijzer als het koud is:

*Crisisbeleid binnen de instelling

*Afspraken met psychiatrische instellingen in de omgeving.

*Attent zijn op wat beleidswijzigingen betekenen voor individuele personen

november 2009

Er moet nu wat gebeuren!!!

• Wie vertoont het ontwrichtend gedrag? (kijk verder dan de eerste indruk)

•Benoem ethische dilemma's bijvoorbeeld bijvoorbeeld rondom medicatie. Kondig de tijdelijk ervan meteen aan. Let op staken ervan.

• Zoek de krachten binnen het systeem op en zet die in.

• ‘Beheersing’ biedt meestal geen blijvende oplossing!!

november 2009

Doorbreken van ontwrichting vraagt ‘behandelattitude’•Verwondering

•Onderzoekend

•Open, nieuwsgierig

•Sterk vermogen tot mentaliseren

•‘meteen reageren’ kunnen beheersen

•Niet te bang

•Geldt voor individuele werker, team én leidinggevenden