ONDERNEMEN MET OOG VOOR DE TOEKOMST

Meer dan vijftig ondernemers maken, samen met Platform BEE, werk van natuurlijk kapitaal. Op en om hun bedrijf, in de keten of door te investeren in natuurgebieden. Hiermee maken zij hun bedrijven toekomstbestendig.

NATUURLIJK KAPITAAL

| 2

Natuurlijk kapitaal is de voorraad aan natuurlijke hulpbronnen, zoals planten, dieren, water, bodem en mineralen. Samen leveren zij goederen en diensten die de basis vormen voor onze economie en ons welzijn.

Het vermogen van onze planeet om deze goederen en diensten te leveren is groot, maar niet onbegrensd. Voorraden mineralen en fossiele grondstoffen kunnen opraken, plant- en diersoorten kunnen uitsterven. Ecosystemen waarin planten en dieren leven kunnen verdwijnen of in kwaliteit worden aangetast.

Het is belangrijk zuinig te zijn op natuurlijk kapitaal, met name op de belangrijkste component ervan, de levende natuur, die onze planeet zo uniek maakt. Gebruik van natuurlijk kapitaal is pas duurzaam als de natuur in al haar verscheidenheid (de biodiversiteit) niet verder wordt aangetast, maar de kans krijgt zich te herstellen. Dan blijft het vermogen om goederen en diensten te leveren in stand en leven we van de rente van het kapitaal.

Op dit moment werkt onze wereldeconomie nog niet zo. Alleen goederen die direct verhandeld worden, zoals gevangen vis, hebben een economische waarde. De kosten van een verzwakt marien ecosysteem, bijvoorbeeld door overbevissing, vervuiling en klimaatverandering, worden niet in rekening gebracht. Daarmee teren we in op het kapitaal en vermindert de rente, zeker op langere termijn.

Wat is natuurlijk kapitaal?

| 2

Inhoud

6 Vijf manieren om te investeren in natuurlijk kapitaal – infographic

10 Blauwe planeet

12 Werk maken van natuurlijk kapitaal

14 Natuurlijk kapitaal op en om het eigen bedrijf17 Groene haven18 Waddenslib verbetert akkers21 Goede buur van natuurgebied22 Andere voorbeelden

24 Natuurlijk kapitaal via de keten

26 Natuurlijk kapitaal via de keten – duurzaam landgebruik28 Gezonde bodem goed voor bietenteelt30 Business case voor klimaat positieve koffie33 Meer natuur door wegverbreding34 Andere voorbeelden

36 Natuurlijk kapitaal via de keten – gesloten kringlopen38 Voedselafval wordt bodemverbeteraar41 Door braak in papiersector 42 Andere voorbeelden

44 Natuurlijk kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen46 Bouwen met bamboe 49 Papier van tomatenplanten50 Algen besparen vis52 Andere voorbeelden

54 Natuurlijk kapitaal herstel en behoud elders 57 Bedrijven investeren in Peruaans bos 58 Andere voorbeelden

60 De financiële sector

62 Natuurlijk kapitaal in internationale context

64 Lessen en aanbevelingen

| 5 | 4

Voorwoord

Twintig jaar geleden, toen ik in de Filipijnen woonde, was ik voorzitter van een stichting die zich inzet voor de ernstig bedreigde Filipijnse adelaar. Een van de grootste adelaars ter wereld, een geweldig mooi dier. Zo’n ervaring raakt ook een nuchtere bestuurder in het hart.

Zo hebben we allemaal een bijzondere natuur-ervaring. Dat we er zuinig op moeten zijn weten we, maar we zien natuur soms nog als iets dat ‘los’ van ons staat. Terwijl natuurlijk kapitaal het fundament vormt onder onze economie. We verbouwen gewassen die groeien in een gezonde bodem. We gebruiken water in alle productieprocessen – in onze fabriek of via de grondstoffen die we inkopen. Onze kleding, huizen, auto’s, wegen: niets wordt gemaakt zonder natuurlijk kapitaal.

Het mooie aan natuurlijk kapitaal is dat het een zelfherstellend vermogen heeft. We kunnen bomen kappen en er groeien nieuwe voor terug. We vangen vis en de zee vult het weer aan. Maar er zijn grenzen. Wetenschappers wijzen ons er nadrukkelijk op: met onze huidige manier van werken overschrijden we onze ‘Planetary Boundaries’. Met alle risico’s van dien. Als ondernemers houden we niet van beperkingen. Hoezo grenzen? The sky is the limit! Het mooie is: in de circulaire economie geven we ruimte aan het zelfherstellend vermogen van de natuur. Als we circulair werken, kunnen we onze innovatiekracht en ondernemerszin ten volle benutten. Waarde creëren èn natuurlijk kapitaal behouden. De grenzen van onze planeet zijn alleen beperkend als we lineair blijven werken.

Tien jaar geleden tekende ik, samen met zeventig leiders uit het bedrijfsleven, een brief aan de informateur over het belang van natuur. Een taskforce onder leiding van Hans Alders kwam met een advies. Met dit advies zijn we vijf jaar geleden gestart met het Platform Biodiversiteit, Ecosystemen en Economie. Met steun van het ministerie van Economische Zaken, VNO-NCW en IUCN NL hebben bedrijven meer dan vijftig projecten gerealiseerd.

Want hoe investeert een Nederlandse ondernemer in natuurlijk kapitaal? Door aan de slag te gaan. In deze brochure ziet u hoe ondernemers hun handen uit de mouwen steken. Een boer die investeert in gezonde bodems. Een ontwerper die werkt met alternatieve grondstoffen. Een logistiek manager die met een slimmer proces zowel geld als natuurlijke hulpbronnen bespaart.

Dit is nog maar het begin. Er is meer nodig, en mogelijk, als we samen werken aan onze nieuwe economie. Een circulaire economie waarbij natuur kapitaal behouden blijft.

Ik wens u veel inspiratie!

Rein WillemsVoorzitter Platform Biodiversiteit, Ecosystemen & Economie (BEE)

elders

via de ketennatuurlijk kapitaal

eigen bedrijf

OP EN OM HET BEDRIJF

GESLOTEN KRINGLOPEN – VIA DE KETEN

DUURZAAM LANDGEBRUIK – VIA DE KETEN

ALTERNATIEVE GRONDSTOFFEN – VIA DE KETEN NATUURBEHOUD EN HERSTEL ELDERS

| 7

Bewust inkopen van grondstoffen. Met leveranciers en primaire producenten werken aan duurzaam land-, energie- en watergebruik.

Pagina 24 – 35

Circulair denken, ontwerpen, produceren, verwerken en zo de kringloop sluiten. Afval wordt grondstof. Output wordt input.

Pagina 36 – 43

Welke grondstof heeft de juiste eigenschap met het minste land-, energie- en waterverbruik?

Pagina 44 – 53

Investeren in natuur los van de eigen keten. Voor profilering of als compensatie.

Pagina 54 – 59

Duurzaam bouwen, duurzaam land-, energie- en watergebruik. Gezonde bodem, samenwerking in het bredere landschap.

Pagina 14 – 23

Vijf manieren om te investeren in natuurlijk kapitaal

| 6

| 9 | 8

Apollo 8 view of Earth rising above lunar horizon (W. Anders, NASA)

| 9 | 8

“Iedereen kan bijdragen door andere keuzes te maken in hoe we besturen, produceren en consumeren. De toekomst van de planeet is in onze handen.”

André Kuipersastronaut en ambassadeur WNF

| 11 | 10

Chemische vervuiling

nog niet gekwanti�ceerd /

berekend

nog niet gekwanti�ceerd /

berekend

Klimaatverandering

OceaanverzuringAantasting ozonlaag

Stikstof- en fosforcycli

Zoetwatergebruik

Veranderend landgebruik

Biodiversiteitsverlies

Stofdeeltjes in atmosfeer

Blauwe planeet

In 1968 ging Apollo 8 naar de maan. Een ongelooflijk spannende onderneming. Alle aandacht was gericht op de maan. Tot astronaut William Anders zijn camera omdraaide en richtte op de aarde. Voor het eerst konden we onze planeet zien als één geheel. Dat beroemde beeld, heet Earthrise.

Alle astronauten komen terug met het beeld van onze blauwe planeet op hun netvlies gebrand. Woorden schieten tekort als ze beschrijven hoe mooi, maar ook hoe kwetsbaar onze aarde er uitziet vanuit de ruimte. Dit werd later ‘the Overview Effect’ genoemd. Ook Nederlandse astronauten hebben dit ervaren. Wijlen Wubbo Ockels pleitte voor meer respect voor Ruimte-schip Aarde. En André Kuipers werd bij terug-komst ambassadeur van het Wereld Natuur Fonds.

Als wij op een zonnige dag buiten zijn, geeft de blauwe hemel het gevoel dat de aarde en haar atmosfeer oneindig zijn. Maar er zijn grenzen aan onze planeet.

Kwetsbare planeetOp dit moment verbruiken we jaarlijks meer natuurlijk kapitaal dan de planeet kan hernieuwen. Het Global Footprint Network concludeerde dat we in 2016 al op 8 augustus ‘Global Overshoot Day’ bereikt hadden. Weer een jaar met natuurverlies dus. Elk jaar komen we dieper in het ‘rood’ wat betreft natuurlijk kapitaal.

Recent onderzoek bevestigt dat we over de grenzen van het systeem heen gaan. In 2015

verscheen in Science een artikel over Planetary Boundaries. Wetenschappers beschrijven daarin kritieke processen voor het Systeem Aarde. Voor elk proces geldt een grens, waarboven het systeem uit evenwicht raakt. Als we binnen die grenzen blijven zitten we in de Safe Operating Space.

Klimaatverandering krijgt terecht veel aandacht. Onderzoekers van het Stockholm Resilience Center benadrukken echter dat dit slechts een van de kritieke processen is.

De afbeelding hiernaast laat zien dat we voor vier van de negen kritieke processen al ver buiten de (groene) Safe Operating Space zijn beland. Naast klimaat geldt dit ook voor verlies van biodiversiteit, veranderend landgebruik en de stikfstof- en fosforcycli. Voor chemische vervuiling en stofdeeltjes in de atmosfeer heeft de wetenschap nog niet scherp wat de meetbare limiet is. De afbeelding laat de huidige stand van zaken zien en geen trends. De trends zijn echter in vrijwel alle gevallen sterk negatief. Ook problemen met zoetwater en verzuring van de oceaan dienen zich aan. We gaan daar vroeg of laat allemaal de consequenties van ondervinden.

Cijfers uit andere bronnen bevestigen het sterk negatieve beeld. De nieuwste Living Planet Index van WWF laat een gemiddelde afname zien in populatiegrootte van duizenden diersoorten van 58% tussen 1970 en 2012. De sterkste afname is te zien in zoetwatergebieden. Recent onderzoek in het Great Barrier Reef laat zien dat grote delen in korte tijd enorm achteruit zijn gegaan. Gezien de steeds warmer wordende oceaan is het zeer

de vraag of het wereldberoemde koraalrif zich de komende jaren kan herstellen. En alhoewel de snelheid waarmee natuurlijk bos verdwijnt lager ligt dan in de jaren negentig, ging er in 2010-2015 wereldwijd nog 16,5 miljoen hectare bos verloren (FAO, 2015). Dat is bijna vier keer de oppervlakte van Nederland.

Voorzichtig herstel van de ozonlaag is de eenzame uitzondering waar de trend positief is. Wat wel enige hoop geeft – als alle landen samen afspraken maken, kúnnen we negatieve trends keren.

One Planet ThinkingRein Willems schreef al in het voorwoord: ondernemers houden niet van grenzen. Toch zijn déze grenzen niet onderhandelbaar. Het heeft geen zin om buiten deze grenzen te denken.

Daar zit de ruimte niet. We moeten de ruimte zoeken bínnen onze planeet. IUCN NL (partner in platform BEE) en WNF noemen dat ‘One Planet Thinking’. Binnen de grenzen van onze planeet is eindeloos veel ruimte voor innovatie en creativiteit.

Sinds 1968 is onze wereldpopulatie meer dan verdubbeld (van 3,5 miljard naar 7,5 miljard) en blijft groeien. We kunnen al deze mensen alleen van voedsel, water en een veilige leefomgeving voorzien als we efficiënter gebruik te maken van natuurlijke hulpbronnen.

Op de volgende pagina’s leest u hoe meer dan vijftig Nederlandse bedrijven, aangesloten bij platform BEE, in de afgelopen vijf jaar ieder op hun eigen manier zijn gaan investeren in natuurlijk kapitaal.

| 13 | 12 | 13 | 12

Elk bedrijf is afhankelijk van natuurlijk kapitaal. En elk bedrijf heeft impact op natuurlijk kapitaal. Op en om het eigen bedrijf én via de keten. Van het water uit de kraan, de energie die wordt gebruikt en het land waarop het gebouw staat, tot alle ketens van grondstoffen en (half)producten die worden ingekocht. Ook aan de output-kant heeft u impact. Transport, verpakkingsmateriaal, afvalstromen – het kan natuurlijk kapitaal benutten, beschermen of juist belasten.

In deze brochure ziet u hoe meer dan vijftig bedrijven – het merendeel MKB – met Platform BEE werk hebben gemaakt van natuurlijk kapitaal.

De projecten zijn in deze brochure als volgt ingedeeld:Natuurlijk kapitaal – op en om het eigen bedrijf Natuurlijk kapitaal – via de keten • Duurzaam landgebruik • Gesloten kringlopen • Alternatieve grondstoffen Natuurlijk kapitaal – herstel en behoud elders

De focus ligt in deze projecten op doen. Meten, plannen, evalueren en rapporteren zijn essentieel om te zorgen dat u op koers blijft. Maar de echte verandering zit hem – zoals alle ondernemers weten – in actie.

Werk maken van

natuurlijk kapitaal

| 15 | 14

NATUURLIJK KAPITAAL OP EN OM HET EIGEN BEDRIJF

| 15 | 14

De meest directe manier om een bijdrage te leveren aan behoud en herstel van natuurlijk kapitaal is door te kijken naar het eigen bedrijfsterrein en de eigen bedrijfsgebouwen. Voor boeren is dat hun dagelijks werk, maar het geldt ook voor fabrieksterreinen, havens, kantoren etc.

In het rapport Human Spaces stelt professor Cooper dat een natuurlijke leefomgeving een goede investering is in gezondheid, welzijn en prestaties van medewerkers. Havenbedrijf Amsterdam herkent dit en zet actief in op vergroening van het havengebied.

Dat niet alle groen natuurlijk is, beseft bloemist Oogenlust. Toen het bedrijf een braakliggend gebied naast een natuurgebied in gebruik nam, rooide het exotische planten en plantte inheemse soorten. Zand- en grondwinners hebben grote concessies. Hun graafwerk draagt risico’s, maar biedt ook kansen voor natuurherstel nadat de materialen gewonnen zijn.

Elke ondernemer kan aan de slag met natuurlijk kapitaal op en om het eigen bedrijf. Het begint met kijken naar de plattegrond van bedrijf en regio. Daarbij kunt u denken in steeds groter wordende cirkels. Het eigen gebouw, de grond in eigendom, maar ook het bredere landschap. In haar zoek tocht naar hergebruik van slib uit de haven, vond Groningen Seaports een lokale oplossing door met het slib akkers in de omgeving te verrijken.

Natuurlijk kapitaal is overal. Zelfs op de Amsterdamse Zuidas broedt elk jaar een slechtvalk haar eieren uit, hoog in het gebouw van ABN Amro.

natuurlijk kapitaal op en om het eigen bedrijf

| 17 | 16

Groene haven

Meer natuur leidt tot een aantrekkelijke haven. De haven van Amsterdam heeft natuurlijk kapitaal opgenomen in de bedrijfsstrategie. Met een duidelijke economische motivatie: ‘Wij willen graag dat bedrijven zich bij ons vestigen. En dat ze gemakkelijk personeel kunnen krijgen. Een aangename groene omgeving helpt daarbij.’

Op veel plekken in de Amsterdamse haven is bijzondere natuur te vinden. Met steun van Platform BEE en IUCN NL ontwikkelde de haven een eigen natuurbeleid, dat de ambitie ondersteunt om uit te groeien tot een van de duurzaamste havens van Europa.

Het havenbedrijf creëert ecologische oevers langs een aantal van de tientallen sloten die in het gebied voor de waterafvoer zorgen. Het is maar een van de diverse natuurprojecten in het havengebied.

Geen luxe Remco Barkhuis is hoofd Infrastructuur van het verzelfstandigde voormalige gemeentelijke bedrijf. Krijgt hij intern gemakkelijk de handen op elkaar voor vergroening van het haven terrein? Grond is immers schaars en kostbaar, een vierkante meter havengrond vertegenwoordigt al snel een waarde van zo’n 200 euro. ‘Klopt’, zegt Barkhuis, ‘daarom waken we er voortdurend voor dat ons biodiversiteits-beleid geen luxe dingetje is dat een nieuw management zo weer kan schrappen.’

CASE HAVENBEDRIJF AMSTERDAMNatuurlijk kapitaal op en om het eigen bedrijf

“Investeren in natuurlijk kapitaal verdient zich voor het havenbedrijf terug”

Remco Barkhuishoofd infrastructuur Havenbedrijf Amsterdam

Remco Barkhuis bij een nieuw aangelegde groenstrook in de Amsterdamse haven.

| 19 | 18

Als het waddenslib is uitgebaggerd, nemen onderzoekers monsters om het zout- en kleigehalte te bepalen. Daarna wordt het schone, zoute waddenslib uitgereden op arme zandgronden in de Veenkoloniën. De akkerbouwers zijn enthousiast over de resultaten.

Waddenslib verbetert akkers

Zout slib uit de Waddenzee draagt bij aan een grotere bodemvruchtbaarheid, betere gewasopbrengsten en maakt de grond minder gevoelig voor verstuiving. Dat blijkt uit een proefproject bij boeren in de Veenkoloniën.

Aan de basis van het project lag een vraag van Groningen Seaports aan de Helpdesk Natuurlijk Kapitaal: accepteren boeren überhaupt slib op hun akkers? De positieve resultaten van het proefproject, uitgevoerd bij tien akkerbouwers in de Veenkoloniën, zijn aanleiding voor een vervolgproject naar de effecten op langere termijn.

De vloedstroom zet slib af in de haven, zodat baggeren noodzaak is. Het schone slib dat hierbij vrijkomt, wordt normaliter verspreid in de Waddenzee en het Eems-estuarium. Dat is niet ideaal. Slib maakt het water troebel, en dat veroorzaakt een negatieve kettingreactie in het waterleven.

BietenKleideeltjes in het baggerslib dragen bij aan bodemvruchtbaarheid. Omdat het slib zout is, zochten de onderzoekers naar gewassen met een natuurlijke tolerantie voor zout, zoals bieten. Onderzoek laat zien dat de bodemvruchtbaarheid bij de deelnemende akkerbouwers stijgt. Het slib bevordert het vermogen van de bodem mineralen vast te houden en vrij te geven. De opbrengst van bieten en ook gras lijkt met waddenslib hoger.

Groningen Seaports heeft inmiddels een plan gemaakt voor een vervolgproject. Monique van den Dungen, adviseur Overheid en Milieu bij Groningen Seaports: ‘We willen weten waar het beste slib voor de landbouw ligt. Dat zou best per seizoen kunnen verschillen, want slibafzetting is een natuurlijk proces. We gaan ook onderzoek doen naar de effecten, de maximale hoeveelheid op te brengen slib en het effect van slib mengen met compost.’

Natuurlijk kapitaal op en om het eigen bedrijf CASE

“We willen weten waar het beste slib voor de landbouw ligt”

Monique van den Dungenadviseur Groningen Seaports

GRONINGEN SEAPORT

| 21 | 20

Goede buur van natuurgebied

Oogenlust verplaatste alle bedrijfsactiviteiten naar een verwaarloosd terrein, pal naast een natuurgebied. Herstel van biodiversiteit was het uitgangspunt.

Met veertig werknemers mag je Oogenlust met recht een superbloemist noemen. Het Brabantse bedrijf verzorgt de aankleding van evenementen in een groot aantal landen. De gestage groei leidde tot ruimteproblemen. Na onderhandelingen met de gemeente Eersel verplaatste het bedrijf alle activiteiten naar een braakliggend terrein aan de rand van natuurgebied De Kempen. Bezoekers Oogenlust bracht het terrein zoveel mogelijk terug in de oorspronkelijke staat. Inheemse bomen als eik en beuk werden aangeplant,

exoten gerooid. De aanleg van wandelpaden en regelmatige exposities van land art zorgen voor tienduizenden bezoekers (en potentiële klanten) per jaar. Met steun van Platform BEE verduurzaamde Oogenlust ook de bedrijfsactiviteiten. Focussen op duurzaamheid doe je omdat het onderdeel van je visie is, zegt directeur Marcel van Dijk. ‘In eerste instantie niet vanwege economisch rendement.’ Natuurlijk, zaken als afvalscheiding, compostering en isolatie leveren ook geld op. Maar op de korte termijn weegt dat niet op tegen de hoeveelheid arbeid en investeringen. ‘Betrek je personeel bij het proces’, adviseert Van Dijk andere bedrijven. ‘De bereidheid tot het leveren van extra inspanningen moet er zijn.’

Het oude bedrijfsgebouw werd afgebroken en weer opgebouwd op de nieuwe plek.

Natuurlijk Kapitaal op en om het eigen bedrijf

“Natuurbeheer en economische bedrijfsvoering gaan goed samen”

Marcel van Dijkdirecteur Oogenlust

CASE OOGENLUST

| 23 | 22

“Voor de wilde bij is het alvast een enorm feestje”

Djûke van der MaatNieuw Slagmaat

De Bierkreek

Aanstekelijke plaagbestrijding

Dat hun aanpak werkt, wisten ze al bij de Bierkreek, de enige gecertificeerde biologische kwekerij van tuinrozen in Nederland. Maar een onderbouwing ontbrak. Onderzoek voorzag in die leemte. Dat moet andere kwekers overtuigen om hun kwekerij aan te passen aan het, op een natuurlijke manier, aantrekken van de sluipwesp en het lieveheersbeestje.

Boer Bos

Ecologisch coachen

De boerderij als inspiratiebron voor groei en ontwikkeling via leertrajecten. Paul Bos stapte na een loopbaan in journalistiek en communicatie over naar de boerderij van zijn ouders. Nu combineert hij daar de werelden van boer en coach/adviseur. Boer Bos heeft een eigen schaapskudde, verkoopt lamsvlees en wol, en biedt natuureducatie voor schoolkinderen.

Ecomunitypark

Bedrijventerrein nieuwe stijl

Op voormalige landbouwgrond in het Friese Oosterwolde ontstaat een ecologisch werklandschap, waar innovatie, ondernemerschap en het delen van kennis en faciliteiten centraal staan. Zo komt er een gezamenlijk restaurant en vergaderruimtes. Als eerste verrees er het hoofdkantoor en magazijn van ECOstyle, binnenkort volgens plan omgeven door andere bedrijven en onderwijsinstellingen. Ecomunitypark wordt het eerste bedrijventerrein met positieve impact op het natuurlijk kapitaal.

ENCI

Natuurherstel na mergelwinning

In 2018 stopt ENCI bij de Sint-Pietersberg in Maastricht na 92 jaar definitief met mergelwinning voor de cementproductie. Sinds enkele jaren staat de mergelwinning geheel in het teken van de transformatie van de 135 hectare grote kalksteengroeve. Een deel is bestemd voor recreatie, de rest wordt natuurterrein. ‘Het wordt een uniek stukje Nederlandse natuur.’

Nieuw Slagmaat

Meer natuur in de boomgaard

Met groene randen rondom akkergebouwgewassen wordt al enige tijd geëxperimenteerd. Kan zoiets ook in de boomgaard, vroeg fruitteler Djûke van der Maat zich af? Op zo’n manier dat het ook economisch interessant is? Er bleek weinig bekend te zijn over deze vorm van vergroening van boomgaarden. Met een paar collega’s ‘die ook hun nek durven uit te steken’ ging ze zelf aan de slag. ‘Voor de wilde bij is het alvast een enorm feestje.’

Van den Diepstraten

Stillere Biesbosch

Nationaal Park De Biesbosch wordt steeds populairder onder toeristen en recreanten, met gevolgen voor de natuur. Van den Diepstraten Botenverhuur, Rondvaartbedrijf Zilvermeeuw en partybootverhuurder Biesbosch Adventures ontwikkelden nieuwe bedrijfsstrategieën, gericht op een schonere Biesbosch met meer natuurwaarde. Een bijdrage daaraan leveren elektrisch aangedreven sloepen en een rondvaartschip. De bedrijven hopen dat duurzaam werken een breed publiek aanspreekt, zodat het ook commercieel interessant is.

Van Nieuwpoort

Grondstofwinning als motor voor landschapsontwikkeling

Van Nieuwpoort Bouwgrondstoffen ontwikkelt met overheden en omgeving projecten waarbij door deflstoffenwinning nieuwe gebiedsfuncties worden gerealiseerd. Zoals natuurontwikkeling, hoogwaterveiligheid, recreatie en wonen aan het water. Zoals de Lobberdense Waard bij Pannerden. Het bedrijf wint zand en grind én ontwikkelt 500 ha nieuwe natuur. Zandplaten voor steltlopers, steilranden voor holenbroeders. Met ooibos zelfs een prima stek voor bevers.

Andere voorbeelden

CASES NATUURLIJK KAPITAAL OP EN OM HET EIGEN BEDRIJF

| 25 | 24

Als u kijkt naar de oorsprong van grondstoffen die u inkoopt, dan ziet u lijntjes lopen over de hele wereldbol. Alleen al de koffie die u schenkt in de kantine brengt u naar Brazilië of Vietnam. En u koopt natuurlijk nog veel meer in: papier, computers, grondstoffen, machines. Al die materialen hebben impact op natuurlijk kapitaal elders. Land- en watergebruik, emissie van broeikasgassen, winning van delfstoffen, verwerking van afval.

Onder de bedrijven aangesloten bij platform BEE kwam één vraag regelmatig terug. Wáár is onze voetafdruk het grootst? En waar in de keten kunnen wij het meeste verschil maken? Onderzoekers maakten in opdracht van Platform BEE met behulp van doordachte modellen als Globio en ReCiPe analyses. Wat is de impact in de huidige situatie, en wat de biodiversiteitswinst in een alternatief scenario? Desso (een Tarkett bedrijf) was hierin voortrekker. Dit goede voorbeeld werd gevolgd door Better Future Factory, Coolrec, Foreco, Moyee Coffee, Natuurbegraven Nederland, Natural Plastics, Schut Papier en VolkerWessels.

Impact verminderen kan op verschillende manieren. Door samen te werken met producenten in het veld. Door kringlopen te sluiten en materialen te hergebruiken. Of door een alternatieve grondstof te gebruiken. Op de pagina’s hierna vindt u tientallen voorbeelden van bedrijven die aan de slag zijn gegaan met natuurlijk kapitaal via de keten. Als uw bedrijf dit ook wil gaan doen, maar u heeft nog niet scherp wáár u het meeste verschil kunt maken, kunt u informatie vinden op www.naturalcaptains.nl .

natuurlijk kapitaal via de keten

| 26 | 27

NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – DUURZAAM LANDGEBRUIK

Eén manier om te investeren in natuurlijk kapitaal via de keten is om de primaire producent (boeren, vissers) te stimuleren om duurzamer te produceren. Daarmee helpen zij ontbossing en overbevissing te voorkomen. Stimuleren zij efficiënter watergebruik, verbetering van bodems en natuurlijke plaagbestrijding die schadelijke bestrijdings-middelen vervangt.

De eerste bedrijven die duurzaam gebruik van land en zee via de keten stimuleerden, waren grote multinationals. Zij werden zich bewust van hun afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal. Zo concludeerde Unilever dat overbevissing een groeiend bedrijfsrisico werd. Daarom werden ze in 1997 samen met WWF initiatiefnemer van MSC, het keurmerk voor duurzaam wildgevangen vis. Inmiddels zijn er keurmerken voor onder andere hout, kweekvis en koffie, en ronde tafels voor palmolie en soja. In Nederland werkt onder andere het Initiatief Duurzame Handel samen in publiek-private partnerschappen aan verduurzaming van ketens en productie land schappen.

Ook MKB-ers kunnen grote impact hebben op duurzaam landgebruik via de keten. Samenwerking met leveranciers én lokale partners is daarbij de sleutel. Moyee verkoopt koffie met respect voor sociaal en natuurlijk kapitaal. Het bedrijf wil boeren een eerlijke prijs geven en ontbossing voorkomen. Suiker Unie, met een kortere keten, gebruikt hetzelfde principe: met lokale partners samenwerken aan duurzaam landgebruik. Omdat een gezonde bodem een investering is in de toekomst.

Naast landbouw zijn er ook andere sectoren met directe invloed op landgebruik, zoals wegenbouwers. De keten van ontwikkelaar Heijmans is kort, als zij met Rijkswaterstaat aan de verbreding van de A12 werkt. Samen zochten zij actief de samenwerking met natuurorganisaties. Met als doel: netto meer natuur.

natuurlijk kapitaal via de keten – duurzaam landgebruik

| 29 | 28

Gezonde bodem goed voor bietenteelt

Suiker Unie wil dat alle aangesloten suiker­bieten telers actief de bodemvrucht baarheid beschermen, en minder milieubelastende gewasbeschermings middelen gebruiken. Dat is goed voor zowel de natuur alsook de telers en het bedrijf. Klanten vragen Suiker Unie steeds vaker om verantwoording af te leggen over de producten die zij afnemen.

De suikerbietenteelt is een belangrijke agrarische sector in ons land. Ruim 9.000 telers leveren jaarlijks suikerbieten aan Suiker Unie (onderdeel van de coöperatie Royal Cosun). ‘Wij willen de teelt voortdurend verbeteren, en duurzaamheid is daar wat ons betreft onlosmakelijk mee verbonden’, zegt Jurriaan Visser, projectleider Agrarische zaken bij Suiker Unie.

AkkerlevenSuiker Unie wil toe naar een bietenteelt die positief uitpakt voor de biodiversiteit. Overigens wordt die term vermeden, omdat deze voor telers te onduidelijk is. Daarom praat het bedrijf consequent over ‘akkerleven’. In samenspraak met de bietentelers (en met steun van Platform BEE) hebben Suiker Unie-adviseurs inmiddels tien maatregelen benoemd die goed zijn voor zowel teler als natuur. Zoals de keuze voor minder schadelijke ziektebestrijders en het gebruik maken van nuttige insecten. Evenals verlaging van de bodemdruk van landbouwmachines (zware machines drukken de bodem ineen, wat slecht is voor het bodemleven en zorgt voor ontwateringsproblemen). Ook is er aandacht voor groenbemesting.

Visser: ‘De bodemvruchtbaarheid verbetert door voorafgaand aan de bietenteelt groenbemesters in te zaaien en in het voorjaar de bieten direct in de plantenresten te telen.’ Tijdens veldbijeenkomsten bepalen adviseurs en telers gezamenlijk welke maatregelen per bietenteler het meest voor de hand liggen.

Premie Het Akkerlevenplan maakt deel uit van het teeltregistratie- en adviesprogramma waarmee de Suiker Unie-telers werken. Inmiddels neemt 20 procent van hen op vrijwillige basis deel. Visser: ‘We stimuleren de telers op allerlei manieren. Zo geven we een aanmoedigingspremie van 250 euro. Maar we willen dat ze in 2018 allemaal meedoen.’

Om de uitvoering van het Akkerlevenplan te stimuleren ontwikkelde Suiker Unie een interactieve webpagina. Die voert de telers op een speelse wijze door de seizoenen, met uitleg over de mogelijke maatregelen en wat dat oplevert voor de teler en voor de natuur.

Tijdens veldbijeenkomsten krijgen de suikerbieten telers uitleg over wat zij zelf kunnen doen om een gezonder akkerleven te bevorderen.

Natuurlijk kapitaal via de keten – duurzaam landgebruik CASE SUIKER UNIE

| 31

Business case voor klimaat positieve koffie

Moyee draagt bij aan een koffieketen waar ook de lokale bevolking van profiteert. Het jonge bedrijf wil daarnaast inzetten op ecologische duurzaamheid.

FairChain noemt Moyee de eigen methode, waarbij het doel is zoveel mogelijk van de toegevoegde waarde van koffie te delen met de lokale economie. In plaats van ongebrande groene bonen te exporteren – zoals gebruikelijk in de koffiehandel – brandt Moyee de bonen lokaal. Vorig jaar opende het een professionele branderij in Ethiopië. ‘De logistieke en wettelijke problemen die we tegenkomen zijn legio’, zegt impact officer Mark Kauw, ‘maar nu is al duidelijk hoeveel het daar extra oplevert.’ De branderij is inmiddels goed voor 22 nieuwe banen.

Voorkomen van ontbossingMoyee begint nog dit jaar met trainings-programma’s voor de koffieboeren. Doelen zijn kwaliteit en opbrengst verhogen, versterking van natuurwaarden en het voorkomen van ontbossing. De volgende stap is het opzetten van een modelfarm. ‘We willen 500 hectare aangetast land aankopen, en daar een koffie-plantage beginnen. We ontwikkelen nu de business case, om investeerders aan te trekken. Het moet leiden tot de teelt van klimaatpositieve koffie.’

Vanwege het nieuwe accent op natuurlijk kapitaal sloot Moyee zich aan bij het Natural Captains netwerk. ‘Dat biedt ons de kans samen te werken met gelijkgestemde bedrijven op het gebied van natuurlijk kapitaal.’

Nederlanders drinken meer koffie per persoon dan welk ander land dan ook, maar de koffieplant groeit het beste in de tropen.

Natuurlijk kapitaal via de keten – duurzaam landgebruik CASE

“We zijn trots op de impact die we al hebben, maar we zitten ook nog in de opbouwfase”

Mark Kauwimpact officer Moyee

MOYEE

| 33 | 32

Meer natuur door wegverbreding

De A12 loopt dwars door het Natura 2000­gebied van de Veluwe. Bij de verbreding van de snelweg bracht bouwer Heijmans de principes van bouwen met de natuur in de praktijk.

Honderden zandhagedissen en tientallen hazelwormen, levendbarende hagedissen en gladde slangen hebben sinds het voorjaar van 2015 een nieuw en levensvatbaar leefgebied in de bermen van de verbrede A12 door de Veluwe. Barrières voor vleermuizen en dassen zijn aangepakt met faunapassages. Ook voor boommarters kwamen er voorzieningen: twee nieuwe verkeersportalen die de snelweg overkappen zijn voorzien van loopgoten.

De A12 is de oudste snelweg van Nederland en een belangrijke oost-westverbinding. Een traject van 11 km op de Veluwe moest van 2x2 naar 2x3 rijstroken verbreed worden. De weg belemmert veel dieren in hun bewegingsvrijheid, en de bermen zijn leefgebieden voor allerlei reptielen. Door de verbreding ging 9 hectare reptielen-gebied verloren. De natuurinclusieve aanpak van Heijmans leverde echter 40 hectare nieuw leefgebied op. De bermen vormen nu een verbinding tussen voorheen geïsoleerd liggende heideterreinen.

Lange termijn planningNatuurwaarden speelden een belangrijke rol bij de aanbesteding. Rijkswaterstaat daagde gegadigden uit aantasting van natuur tot een minimum te beperken. Samen met belanghebbenden in de omgeving stelde het een wensenlijst op. De wijze waarop belangstellende bedrijven deze wensenlijst invulling gaven woog mee in de kans de wegverbredingsopdracht binnen te halen. Heijmans ging een stap verder dan het minimaliseren van de natuuraantasting, zegt Jan Willem Burgmans, teamleider Landschap & Ecologie. ‘We wilden de natuur langs de snelweg verbeteren en het leefgebied van de bedreigde soorten vergroten.’ Heijmans werkte van begin af aan samen met gespecialiseerde (natuur)organisaties. Vanwege de omvang van de maatregelen was medewerking van andere grondeigenaren nodig, ook voor beheer van het gebied. Daarvoor is een convenant opgesteld.

Heijmans blijft de weg en de natuur voor-zieningen tot 2032 beheren. Burgmans: ‘Tot die tijd monitoren we de genomen natuur-maatregelen en proberen we inzicht te krijgen in hun effectiviteit. Zo nodig kunnen we meteen ingrijpen en bijsturen.’

CASE HEIJMANS

Een deel van de gevangen reptielen is gefotografeerd voordat ze werden uitgezet in het nieuwe natuurterrein. Dat maakt het mogelijk te onderzoeken wat het effect is van de natuurmaatregelen.

“Tot 2032 monitoren we de genomen natuurmaatregelen”

Jan Willem Burgmansteamleider Landschap & Ecologie Heijmans

| 35 | 34

CASES NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – DUURZAAM LANDGEBRUIK

Andere voorbeelden “Waar in de cacaoketen is het grootste

positieve effect te bereiken?”Tony's Chocolonely

Æ – Food Forestry Development

Voedselbossen: regeneratieve landbouw

Voedselbossen bieden volgens Xavier San Giorgi van Æ – Food Forestry Development een volwaardige ecologische aanvulling op traditionele landbouw en stadslandbouw. San Giorgi heeft diverse voedselbossen aangelegd en in beheer: Architectuur-park Makeblijde, Landgoed Oost waard, Voedselbos Metabolic en het NIOO-KNAW. Momenteel werkt hij onder andere als Urban Greener aan de Floriade 2022 en ontwikkelt hij 15ha stedelijk voedselbos voor de Gemeente Utrecht.

ASN Bank

Bankieren met natuurlijk kapitaal

De ASN Bank is de eerste bank met de ambitie om volledig klimaatneutraal te worden met alle investeringen. Lukt het ook zo’n doel te formuleren voor biodiversiteit, vroeg de bank zich af. Dat  vormde de start van een zoekproces waarin het delen van kennis met de financiële sector en specialisten centraal staat.

Ben & Jerry’s

Blije boeren, blije aarde

IJsproducent Ben & Jerry’s (van Unilever) streeft met het Caring Dairy programma naar blije boeren, blije koeien en een blije aarde. En hoewel de roots van het bedrijf in Vermont liggen, lopen veel van de Ben & Jerry’s koeien gewoon in Nederland. Caring Dairy werkt samen met zuivelcoöperatie CONO en de 255 aangesloten melkveehouders.

Cocoanect

Groene cacaoteelt

De toename van cacaoplantages in West-Afrika ging de afgelopen decennia gepaard met grootschalige ontbossing. Het handelsbedrijf Cocoanect probeert het tij te keren. Het werkt direct samen met kleinschalige boeren, en ontwikkelt projecten voor herbebossing op de plantages en de introductie van energiezuinige oventjes in dorpen om houtconsumptie te verminderen.

Flowserve

Visvriendelijke pompen

Vissen overleven de doortocht bij gemalen vaak niet. Ze komen hard in aanraking met de schoepen of worden vermalen. Flowserve Hengelo ontwikkelde een nieuw type waaier die een vrijwel ongehinderde vispassage mogelijk maken. Twee Friese gemalen maakten er als eerste gebruik van. In honderden pompen elders in het land is inbouw van dit type waaier ook mogelijk.

FrieslandCampina

Biodiverse melkveehouderij

Hoe groot is de impact van de melkveehouderij op de natuurlijke omgeving? En kan investeren in natuurlijk kapitaal ook voor melkveehouders winstgevend zijn? Om dat uit te zoeken, ontwikkelde FrieslandCampina een nieuw meetmodel. Het bedrijf test dit nu uit in de praktijk. Het Wereld Natuur Fonds en de Rabobank zijn projectpartners.

McCain

Biodiverse aardappelteelt

Een natuurvriendelijke én rendabele aardappelteelt. Dat wil de Nederlandse vestiging van fritesfabrikant McCain bereiken bij de telers die aan het bedrijf leveren. Aanvankelijk viel het niet mee de boeren te overtuigen, maar geleidelijk groeide de belangstelling. De aanpak wordt inmiddels ook in Frankrijk uitgetest, en is ook op corporate niveau opgevallen.

Nordic Maize breeding

Menggewas voor bodem

Continuteelt van maïs put de bodem uit. Beter is het om meerdere gewassen gelijktijdig of afwisselend te verbouwen. Een van de beste menggewassen is wintererwt. Toch wordt dit gewas in ons land nauwelijks verbouwd, omdat het niet zo goed tegen onze kwakkelwinters kan. Nordic Maize breeding kweekt daarom winterharde varianten wintererwt.

Tony’s Chocolonely

Op zoek naar kleinere voetafdruk

Tony’s Chocolonely is een bedrijf met een missie: 100 procent slaafvrije chocolade. Over een paar jaar moet het eten van een Tony’s reep ook bijdragen aan de natuur. Waar in de cacaoketen is het grootste positieve effect te bereiken voor het natuurlijk kapitaal? Die vraag laat Tony’s Chocolonely nu onderzoeken.

Van Oers

Vanggewassen tussen de groentes

Groentehandelaar Van Oers United wil natuurlijk kapitaal structureel verankeren in de bedrijfsvoering. Te beginnen in Ethiopië, later ook bij dochterondernemingen in Marokko en Senegal. De Ethiopische partner wisselt nu groentes af met stroken koriander, boekweit en sorghum. ‘Zulke vanggewassen bevatten natuurlijke vijanden van plantenziektes, waardoor het bedrijf minder pesticiden nodig heeft’, zegt manager Maria Oliveira.

Verstegen

Een app voor duurzame specerijen

Wat is de beste manier om specerijenboeren te stimuleren tot een meer duurzame productiewijze? De Helpdesk Natuurlijk Kapitaal zocht het uit voor de Rotterdamse specerijenfabrikant. Het leidde tot het idee van een app of een game, bedoeld voor de boeren. Verstegen Spices & Sauces onderzoekt nu wat de producenten van witte peper in Indonesië ervan vinden.

Weerman

Snijbloemen kunnen groener

Een aansprekend verhaal voor bloemisten, om consumenten te informeren over de milieukant van snijbloemen. Daaraan werkt Weerman met onder andere bloemist Oogenlust. Weerman is een van de grootste bloemenhandelaren in het land, gevestigd op de FloraHolland Bloemenveiling in Aalsmeer. ‘Consumenten vragen niet om duurzaam geteelde bloemen, dus vragen de bloemisten er bij de groothandel ook niet om. Dat moet veranderen.’

| 37 | 36

NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – GESLOTEN KRINGLOPEN

Steeds vaker denken ondernemers bij productie van goederen na over het efficiënter maken van productieprocessen en hergebruik van afvalstoffen, waardoor grondstoffen bespaard worden. Rendisk is een van de bedrijven die hiermee aan de slag is gegaan. Het bedrijf ontwikkelde een keukenmachine waarmee restaurants organisch afval zelf kunnen omzetten in bodemverbeteraar. Ikea test momenteel de machine.

De kringloop van ons voedselsysteem is een belangrijke. Juist in deze sector valt veel winst te behalen. Ongeveer een derde van al het voedsel dat wereldwijd wordt geproduceerd, gaat verloren. Minder voedselverspilling bespaart land, water en energie. Dat komt ten goede aan de natuur, maar bespaart ook geld. Hier liggen veel kansen voor ondernemers.

Een ander voorbeeld is dat van Industriewater Eerbeek. Het bedrijf zuivert al jaren water afkomstig van papierfabrieken. Wat nieuw is, is dat er nu gezuiverd water en biogas wordt teruggeleverd aan een van de fabrieken, wat een enorme win-win oplevert. De fabriek heeft minder grondwater nodig, minder energie, minder chemicaliën én het bespaart geld.

Ook in de chemische en andere productiesectoren levert efficiënt gebruik van materialen winst op. Veel ontwerpers laten zich daarbij inspireren door de circulaire economie en het daarop gebaseerde concept Cradle to Cradle™. Juist in de ontwerpfase liggen enorme kansen. Als een ondernemer vanaf het begin nadenkt over hoe materialen kunnen worden hergebruikt nadat een produkt zijn dienst heeft bewezen, is het veel makkelijker om de kringloop de sluiten.

natuurlijk kapitaal via de keten – gesloten kringlopen

| 39 | 38

Voedselafval wordt bodemverbeteraar

Met behulp van een nieuwe keukenmachine kunnen bedrijven en restaurants zelf organisch voedselafval omzetten in bodemverbeteraar. Het Ikea Concept Center in Delft test de installatie, die kan bijdragen aan vermindering van het wereldwijde voedselafval.

Wereldwijd worden jaarlijks enorme hoeveel-heden voedselafval gedumpt op vuilnisbelten, of als restafval verbrand. Met steun van Platform BEE ontwikkelde Rendisk in Ruurlo de Circular-installatie, die volledig geautomatiseerd organisch voedselafval omzet in een bodemverbeteraar. Ikea is vanaf het begin bij het project betrokken, en sinds oktober vorig jaar draait het prototype naar tevredenheid bij de vestiging in Delft.

Daar wordt wekelijks 1.000 kilo afval van het restaurant verwerkt tot zo’n 80 kilo bodemverbeteraar. De business case ligt in de besparing van afvalverwerkingskosten. Maar het gaat Ikea in de eerste plaats om het principe, zegt Jan Jansen, director of operations bij Rendisk.

Als de test in Delft slaagt, wil Ikea de installatie bij andere vestigingen promoten, wereldwijd. Ook is er een plan om de verwerkte bodemverbeteraar in de vorm van compost aan de klanten aan te bieden. Behalve bij Ikea en bij restaurants ziet het bedrijf ook volop afzetmogelijkheden bij klanten die het nu al bedient met keukenapparatuur, zoals universiteiten en grote hotels.

Natuurlijk kapitaal via de keten – gesloten kringlopen

“Ikea wil aan de klanten laten zien dat ze alles doen om afval te voorkomen”

Jan Jansendirector of operations Rendisk

CASE RENDISK

| 41 | 40

Door braak in papiersector

Industriewater Eerbeek levert water en biogas terug aan een naburige papierfabriek. Hiermee zet het bedrijf een forse stap in de richting van een circulaire productie. DS Smith Paper De Hoop verwacht 40 procent minder grondwater nodig te hebben. En minder grondwater oppompen helpt verdroging in omringende natuurgebieden terug te dringen.

Tussen de Eerbeekse waterzuiveraar en papierfabriek DS Smith Paper De Hoop liggen sinds begin dit jaar twee pijpleidingen van 3 km lengte voor het transport van gezuiverd water en biogas. Industriewater Eerbeek investeerde daarnaast – met steun van Platform BEE – in nieuwe technologie voor ontharding, filtreren en desinfecteren van het behandelde afvalwater. Bij de papierfabriek leidt dat tot een forse besparing op het gebruikte grondwater. Ook de CO2-uitstoot is minder (vergelijkbaar met het energiegebruik van duizend huishoudens) en er zijn veel minder proceschemicaliën nodig.

Lang gekoesterde wensMet het hergebruik van gezuiverd water en biogas gaat een lang gekoesterde wens in vervulling. Al vijftig jaar zuivert Industriewater Eerbeek het afvalwater van drie papierfabrieken

in het Gelderse Eerbeek, en loost dat in de IJssel. De drie papierfabrieken leveren een hoeveelheid afvalwater aan die vergelijkbaar is met de vuillast van een stad als Utrecht. Industriewater Eerbeek denkt met het nieuwe proces geleidelijk aan bijna de helft schoon afvalwater terug te kunnen leveren. Behalve grondwater verwacht DS Smith Paper De Hoop ook energie te besparen (het krijgt warm water aangeleverd, naast het biogas) en chemicaliën.

Volgens directeur Walter Hulshof van Industriewater Eerbeek is de nieuwe onthardingstechnologie breed inzetbaar in de papierindustrie en andere industrieën waar kalk een beperking is voor hergebruik van afval- of proceswater. Hij hoopt dat een van de grotere spelers op het gebied van waterzuivering het in de markt zal zetten. ‘Wij gaan geen watersystemen verkopen, daar zijn we niet voor opgezet. Maar het ontwikkelen van deze nieuwe werkwijze past wel in onze ambitie om leidend te zijn in duurzame industriële waterzuivering.’

Natuurlijk kapitaal via de keten – gesloten kringlopen

“Dit is een doorbraak voor de Nederlandse papierindustrie”

Walter Hulshofdirecteur Industriewater Eerbeek

Na jaren experimenteren ontwikkelde Industriewater Eerbeek een goedkope onthardingstechnologie, die bovendien zuivere kalk produceert (waar vraag naar is in de lokale landbouw). ‘Met de bekende technologieën ben je jaarlijks een vermogen kwijt aan chemicaliën, zoals loog’, zegt directeur Hulshof. ‘Wij wilden daarvan af. Met ons nieuwe procedé lukt dat.’

CASE INDUSTRIEWATER EERBEEK

| 43 | 42

CASES NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – GESLOTEN KRINGLOPEN

Andere voorbeelden “Samen met de bouwsector en

consumenten willen we de berg plastic verkleinen”

Uptown

Auping

In 2020 volledig circulair

Beddenproducent Auping wil in 2020 met alle bedrijfsprocessen, producten en diensten volledig duurzaam zijn. Inclusief volledige recycling van oude matrassen. Daartoe moet het eerst preciezer weten welke impact het heeft op de natuur. Naar die kennis is het bedrijf naarstig op zoek. Via de Natural Captains wil Auping een meting laten doen. Geen vrijblijvend onderzoek: het bedrijf zal de bedrijfsvoering aanpassen als de uitkomst van het onderzoek daartoe aanleiding geeft.

Bureau Waardenburg

Mosselfilter zuivert afvalwater

Mosselen zuiveren het water. Door voedingsstoffen en moeilijk afbreekbare organische verbindingen te filteren dragen ze in de natuur bij aan een betere waterkwaliteit. Dat biedt kansen. Na uitgebreide testen met gekweekte mosselen in stadsvijvers en rioolzuiveringen onderzoekt Bureau Waardenburg nu meer grootschalige toepassingen. Waterschappen, gemeenten en bedrijven hebben al veel belangstelling voor de mosselfilters.

Coolrec

Oude elektronica bevat natuurlijk kapitaal

Coolrec, dochterbedrijf van afvalverwerker Van Gansewinkel, is enthousiast ambassadeur van de circulaire economie. De specialist in recycling van electrische apparatuur loopt echter aan tegen economische wetmatigheden: het verdienmodel voor hoogwaardig recyclen is nog niet rond. De natuurlijke kapitaalswaarde van afgedankte goederen betaalt zich nog niet direct terug. Samen met TNO gaat Coolrec dit in kaart brengen en daarmee zichtbaar maken.

Green Filmmaking

Duurzaam gefilmd

De Nederlandse filmwereld moet alle zeilen bijzetten om financieel het hoofd boven water te houden. Dat helpt niet erg bij het duurzaam innoveren van deze sector. Terwijl er volop mogelijkheden zijn, die bovendien geld kunnen besparen. Green Filmmaking, een project gesteund door het Nederlandse Filmfonds, maakt producenten en regisseurs wegwijs.

Natural Plastics

Bomen verankeren met voedselafval

Bert van Vuuren is voormalig aannemer in de wegenbouw. Hij bedacht een ondergronds systeem, biologisch afbreekbaar, waarmee de wortelkluit van een jonge boom wordt verankerd. Natural Plastics levert ook drainagebuizen en ‘Natusheets’. Dat laatste is oprolbaar, dun materiaal dat om de kluit kan worden geplaatst voor bewatering en ter bescherming. Reststromen uit de voedselindustrie vormen de grondstoffen.

Nova Lignum

Gevelplaten uit houtafval

Gevelbekleding die gemaakt is uit vezelrijke afvalstromen, honderd jaar meegaat en louter gunstige eigenschappen heeft. Het is de droom van elke aannemer. Nova Lignum uit Dinteloord werkt aan het opwaarderen van afval. Medio 2017 moet de nieuwe fabriekshal op volle toeren draaien.

StadsWormerij

Wormen aan het werk

In bakken bij de Amersfoortse startup StadsWormerij zetten duizenden tijgerwormen groente- en fruitresten van lokale huishoudens, horeca en bio-supermarkten om in supercompost. Daarmee sluit deze startup op een eigentijdse wijze de voedselkringloop. Het bedrijf biedt ook werkgelegenheid aan mensen met een arbeidsbeperking.

SuGu

Biobased Maakindustrie

De Rotterdamse maakindustrie in de SuGu Club ontwikkelt nieuwe ‘biobased’ business concepten. Zo haalt SuGu Club energie, warmte en plastic uit organisch afval uit de Rotterdamse fruithavens. Het bioplastic kan worden gebruikt als grondstof voor een 3D-printer. Met het project OBER willen ze met een cluster van bedrijven uit nog onbenutte reststromen meer waardevolle producten maken voor een circulaire economie.

Uptown

Uptown pakt plasticstromen aan

Uptown is een consortium van bedrijven (recycling, bouw en creatieve industrie), overheden en kennisinstituten. Zij willen met de bouwsector en consumenten de berg plastic in ecosystemen verkleinen. Uptown analyseert plasticstromen en vormt deze via recycling om in functionele bouwcomponenten. Een voorbeeld is Better Future Factory, dat een 3D-printerinkt ontwikkelde, gemaakt van restmateriaal als dash-board kastjes uit oude auto’s, petflessen, bekleding van koelkasten, etc.

| 45 | 44

NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – ALTERNATIEVE GRONDSTOFFEN

Steeds meer ondernemers stellen zichzelf de vraag: kan ik mijn product, geheel of gedeeltelijk, ook maken van andere grondstoffen? Van materialen met een kleinere voetafdruk, waarvoor minder land, water en/of vervuilende stoffen nodig zijn? De creativiteit die de laatste jaren loskomt is inspirerend.

Bamboe is zo’n materiaal. Het is een alternatief voor onder meer hardhout. Bedrijf MOSO maakt er vloeren van. Bamboe biedt ondernemers ook andere toepassingsmogelijkheden. Het wordt steeds vaker gebruikt in kleding en als vervanger van plastic. In landen met een tropisch of subtropisch klimaat is bamboe een van de snelst groeiende planten. Het heeft relatief weinig landoppervlak en water nodig.

Omega 3-pillen kennen we van visolie. Testa bewijst dat algen een goed alternatief zijn voor de visolie. Hierdoor blijft meer vis over in oceanen en kweekvijvers. Natuurlijk kapitaal waar miljoenen mensen van afhankelijk zijn.

Schut Papier heeft ervoor gekozen om voor de productie van papier een afvalproduct van een andere keten te gebruiken: tomatenplanten uit de tuinbouw sector. Hierdoor heeft het bedrijf minder hout nodig van een monocultuur houtplantage, waarvoor tropisch bos kan zijn gekapt.

Het is niet altijd direct zichtbaar, zeker bij complexe ketens. Maar materiaal- en grondstoffenkeuzes kunnen een belangrijke manier zijn voor een bedrijf om de impact op natuurlijk kapitaal te verminderen.

natuurlijk kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen

| 47 | 46

Een bredere erkenning van de duurzame rol van bamboe bij bosbouw kan betekenen dat daar gemakkelijker carbon credits (klimaatgelden) voor vrijkomen. Dat maakt het voor investeerders een stuk interessanter en zou de markt een flinke boost geven. Internetgigant Alibaba verwierf als eerste credits op de vrijwillige koolstofmarkt voor de aanplant van reuzenbamboe in China.

Bouwen met bamboe

Bamboe biedt een volwaardig en duurzaam alternatief voor hardhout, in de bouwsector en elders. Moso is een van de belangrijkste spelers op de bamboemarkt.

Het in het Noord-Hollandse Zwaag gevestigde bedrijf is al twintig jaar actief in de nog jonge bamboe-industrie. Het is wereldwijd een van de grootste importeurs en ontwikkelaars van bamboe bouwmateriaal. ‘Bamboe heeft zoveel milieuvoordelen,’ zegt Pablo van der Lugt, hoofd duurzaamheid en innovatie bij Moso. ‘Het groeit heel snel en kan een rol spelen in herbebossing. Na kaalslag van tropisch regenwoud blijft er vaak heel laagwaardige grond over. Aanplant van bamboe is dan een van de weinige opties. Dat legt veel CO2 vast, terwijl het product zelf hardhoutachtige kwaliteiten heeft zonder de nadelige milieueffecten. Het kan jaarlijks worden geoogst, net als een landbouwgewas.’

OerbossenVan der Lugt onderzocht de levenscyclus van bamboe. ‘Daardoor zijn we als bedrijf nog kritischer gaan kijken naar wat en waar wij sourcen’, zegt hij. ‘Zoals de vraag of er geen oerbossen zijn gekapt voor de aanplant van bamboe. Of dat er sprake is van landverdringing.’

Bij dit soort vragen is de verzamelde kennis binnen het Natural Captains netwerk zeer nuttig, heeft hij ondervonden. Met verwante bedrijven denkt hij na over manieren om duurzame bouwmaterialen beter in de markt te zetten. Ondertussen blijft Moso sleutelen aan de verdere duurzaamheid van bamboe. Van der Lugt hoopt de synthetische lijm, die nu nog wordt gebruikt voor de verlijming van de bamboestrips, snel te kunnen vervangen door een groener alternatief. ‘We testen nu in het lab, en in de fabriek in China. Als dat lukt is het een echte doorbraak. Dan hebben we een 100 procent biobased snelgroeiend alternatief voor tropisch hardhout.’

Natuurlijk Kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen CASE MOSO

“Bamboe heeft hardhoutachtige kwaliteiten zonder de nadelige milieueffecten van hardhout”

Pablo van der Lugthoofd duurzaamheid en innovatie Moso

| 49 | 48

Papier van tomatenplanten

Schut Papier produceerde het eerste boek wereldwijd dat gedrukt is op papier met vezels van tomatenplanten. Het hergebruik van tuinbouwafval kan goed uitpakken voor zowel de glastuinbouw als de papierindustrie.

Restmateriaal uit de tuinbouw, zoals tomaten-plantvezels uit de kassen in het Westland, is volop en veelal gratis beschikbaar. Schut Papier in Heelsum werkt hard aan toepassingsmogelijkheden in de papierindustrie. Het bedrijf maakt al dozen waarin resten van tomaten- en paprikaplanten zijn verwerkt. Ook produceert het zaadzakjes van papier met paprikavezels.

Onderzoek van Wageningen Universiteit liet zien dat bijmenging met plantenvezels daadwerkelijk leidt tot minder CO₂-uitstoot. Wereldwijd wordt één op de drie gekapte bomen verwerkt tot pulp, het halffabricaat van papier. Dat gaat ten koste van de mondiale biodiversiteit.

Vooralsnog doen de plantenvezels het vooral goed als bestanddeel van gerecycled papier. ‘Hoe het materiaal als vulmiddel te gebruiken, dat weten we inmiddels’, zegt productontwikkelaar Marcel van de Peppel. ‘Percentages tot 30 procent halen we al. Maar we willen ook weten waar de grens ligt, hoeveel meer materiaalgebruik mogelijk is.’

CASE SCHUT PAPIERNatuurlijk Kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen

“Als we vraag naar dit nieuwe product weten te creëren, heb je een pracht van een business case”

Marcel van de Peppelproductontwikkelaar Schut Papier

| 51 | 50

Testa is ook onderdeel van de website For our love of life. De initiatiefnemers willen met deze site het plantaardige alternatief voor visolie onder de aandacht van een groot publiek brengen.

Algen besparen vis

Minstens een vierde van alle wereldwijd gevangen vis is bestemd voor visvoer of visolie. Een nodeloze verspilling, want kweekalgen bieden een natuurvriendelijk alternatief. De jonge onderneming Testa produceert plantaardige Omega­3 producten.

‘Veel mensen slikken visoliecapsules, vanwege de heilzame effecten van Omega-3 vetzuren’, zegt Guido Evers, initiatiefnemer van Testa. ‘Maar ze hebben geen idee hoe slecht die producten zijn voor de visstand.’ Het vervangen van visolie door algenolie is een probaat middel om overbevissing van de oceanen tegen te gaan. En het ligt ook voor de hand. ‘Niet de vissen produceren Omega-3 vetzuren, maar microalgen in de oceaan. Vissen eten die algen, en slaan de vetzuren op. Dat slikken wij vervolgens in de vorm van capsules. Dus waarom zouden we die tussenstap niet overslaan, en direct algen eten?’ Met steun van enkele andere bedrijven biedt Testa visvrije Omega-3 vetzuren aan via een verkoopsite. Vooralsnog komt algenolie vooral uit Noord-Amerika en Azië, koplopers op het

gebied van grootschalige algenproductie. Nederland en de rest van Europa produceren op kleinere schaal.

Bewustwording Testa is niet de enige die Omega-3 producten op algenbasis aanbiedt. ‘Maar’, zegt Evers, ‘die bedrijven verkopen óók visolieproducten. Wij willen volledig af van visolie. Dat maakt ons uniek.’ En de kwaliteit van de algencapsules is beter dan die op basis van visolie, zegt Evers. ‘Onze algenolie is niet verontreinigd met zware metalen, plastic en dioxinen zoals bij vis wel het geval is.’ Behalve consumenten wil Testa ook meer bedrijven bij het initiatief betrekken. Zoals drogisterijketens die nu visoliecapsules verkopen. En Testa wil samenwerken met invloedrijke ngo’s, zoals Greenpeace en het Wereld Natuur Fonds. ‘We zoeken brede steun om de visvrije capsules bekend te maken, en de kostprijs verder omlaag te krijgen’, zegt Evers. ‘Ik ben ervan overtuigd dat er een markt is voor dit natuurvriendelijke product.

Natuurlijk Kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen CASE TESTA

“Er zijn 38 haringen nodig voor één potje met 60 visoliecapsules. Dat vermijd je met algencapsules.”

Guido Evers Testa

| 53 | 52

CASES NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – ALTERNATIEVE GRONDSTOFFEN

Andere voorbeelden “Hoe bereken je welke grondstof

het meest bijdraagt aan behoud van natuurlijk kapitaal?”

Vivera

C4C Holding

Alternatief voor veen

De champignonteelt kan niet zonder veengrond, maar de bezwaren groeien tegen het afgraven van unieke veengronden. Daarom zoekt C4C Holding, dat de champignonkwekers in Nederland en daarbuiten van teeltsubstraten voorziet, naar alternatieven. Het gebruik van restmateriaal uit de champignonteelt is veelbelovend, maar levert vooralsnog teveel risico’s op van schimmels en bacteriën. De speurtocht gaat verder.

Desso

Noors landgebruik

Desso (een bedrijf van vloerspecialist Tarkett) wil haar impact op natuurlijk kapitaal verminderen. Uit onderzoek bleek dat overstappen op Noorse wol het meeste effect heeft. De Noorse schapen begrazen een natuurlijk gebied, de Engelse schapen intensief gebruikt grasland. Verrassend, want wol vormt maar 2 procent van alle ingekochte grondstoffen. Conclusie: een relatief simpele maatregel kan de impact op biodiversiteit verbeteren.

Estafette Odin

Vergeten groenterassen

De biologische landbouw zit in de lift, maar voor de boeren is het aantal beschikbare rassen beperkt. In drie proeftuinen ontwikkelt Estafette Odin een breder aanbod aan zaadvaste groenterassen en granen. Succesvolle soorten liggen binnenkort in de winkel. Doel is om uiteindelijk meer variatie op het land, in het winkelschap en daarmee op ons bord te realiseren.

Foreco

Snelgroeiend hout

Houtbedrijf Foreco is een innovatieve speler in de sector. Het produceert hout met zo min mogelijk impact op natuurlijk kapitaal. Paradepaardje in het bedrijfsaanbod is NobelWood, een biobased product van snelgroeiend naaldhout en rietsuikerstengels. Dit kan dienen als alternatief voor tropisch hardhout.

Klasmann-Deilmann

Houtvezel vervangt veen

Veengrond vormt een uniek ecosysteem en bindt veel CO2. Toch wordt het nog altijd afgegraven, onder meer voor verwerking in potgrond. Klasmann-Deilmann, wereldwijd de grootste producent van substraten voor de professionele tuinbouw, ontwikkelt alternatieven. Het bedrijf bouwde in Schiedam een nieuwe houtvezelinstallatie en mengt nu al tot 25 procent houtvezel bij in het eindproduct. Andere veenvervangers zijn kokos en groencompost.

Modified Materials

Minder lood, meer oud ijzer

Lood wordt al sinds mensenheugenis gebruikt in de sportvisserij. Tijdens het vissen gaat er nogal wat lood verloren. Dat blijft achter in het water, waar het corrodeert tot giftige en sterk vervuilende loodverbindingen. Modified Materials ontwikkelt alternatieven, zoals gietijzer, mineraal en composiet. Het bedrijf zoekt samenwerking met alle betrokken partijen, om de productie van de alternatieven te kunnen opschalen en de kostprijs omlaag te brengen.

Selekt en Sleegers

Plant in vlees

Algen, zeewieren, waterlinzen en mogelijk ook gras kunnen dierlijke eiwitten, vetten en vezels vervangen in hybride vleesproducten. Selekt Meat en Sleegers Quality Meat Products zetten hamburgers, vleeswaren en andere soorten vlees in de markt met plantaardige toevoegingen. De grootste vraag naar hybride vlees komt vooralsnog van de kant van jonge, voedselbewuste consumenten uit Duitsland: ‘Daar lopen ze een paar jaar op ons voor.’

TUI

Alternatieve vis

Bijdragen aan de lokale visstand door vis te eten op je vakantiebestemming? Dat kan, zo bleek uit onderzoek van de Helpdesk Natuurlijk Kapitaal, na een vraag van TUI Benelux. Restaurants op Curaçao kunnen hun menu visvriendelijker maken door niet-inheemse soorten te serveren. Zoals de koraalduivel (lion fish), ooit uit zeeaquaria ontsnapt en nu een ware plaag voor inheemse soorten in de wateren rond het eiland.

Van Houtum

Toiletpapier van olifantsgras

Er is steeds minder oud papier beschikbaar, en de kwaliteit ervan neemt af. Dat is een bedreiging voor de grondstofzekerheid van Van Houtum, producent van toiletpapier. Al experimenterend komt het bedrijf uit bij het snel groeiende olifantsgras als alternatief. Technisch kan het, maar de business case is nog niet rond. Zo wordt er nog gesleuteld aan de optimale transportwijze voor het gras, dat veel volume heeft maar bijna niets weegt.

Van Wijhe Verf

Zeewier verhindert aangroei

Iedere natuurminnende watersportliefhebber zit ermee in z’n maag: de giftige antifouling die zo goed helpt om de aangroei van algen aan de onderkant van het schip tegen te gaan. Zijn er alternatieven voor de aangroei werende stoffen in scheepscoating, maar ook in bijvoorbeeld gevelplaten? Mogelijk biedt de natuur een oplossing. Samen met collega-verffabrikant W. Heeren & Zoon onderzoekt Van Wijhe Verf of het enzymen kan gebruiken die zeewieren produceren om aangroei van andere organismen te voorkomen.

Vegetarische Slager

Vleesvervangers van eigen bodem

Steeds meer mensen eten plantaardige vleesvervangers. Maar het verzet groeit tegen de grootschalige import van soja, het belangrijkste ingrediënt van de vleesvervangers. De Vegetarische Slager ontwikkelt in eigen land geteelde alternatieven. Dat valt nog niet mee: ‘Een biefstukje van lupine valt uit elkaar.’ De zoektocht gaat verder. Het bedrijf ontwikkelde al een biefstukje op groentebasis, en experimenteert met Nederlandse soja.

Vivera

Bewust gewassen kiezen

Vivera is een grote producent van verantwoorde vleesvervangers. Maar hoe bereken je welke grondstof het meest bijdraagt aan behoud van natuurlijk kapitaal? Het ene gewas scoort beter op water, het andere op biodiversiteit. Vivera ontwikkelt daarom een tool die in een vroeg stadium helpt met de keuze voor de juiste, en meest kansrijke gewassen. Met in de criteria nadrukkelijk aandacht voor biodiversiteit.

De meeste bedrijven kijken eerst naar de eigen, directe relatie met natuurlijk kapitaal. Zowel de eigen afhankelijkheid als de impact. Op en om het eigen bedrijf, en via de keten. Er zijn ook bedrijven die er voor kiezen te investeren in natuurlijk kapitaal, zonder een directe relatie. Bijvoorbeeld om de eigen impact indirect te compenseren. Of om de betrokkenheid van medewerkers en relaties te vergroten. Omdat het past binnen de profilering van het bedrijf.

Een van de mogelijkheden is om een deel van de winst te investeren in het behoud van een natuurgebied, bijvoorbeeld in dezelfde provincie. Medewerkers en relaties kunnen het gebied bezoeken en kunnen direct de vruchten plukken. Een gebied als de Marker Wadden, waar Natuurmomumenten nu met partners in investeert. Andere bedrijven kiezen voor een investering in de bescherming van tropisch bos op Borneo, of van koraalriffen als het Great Barrier Reef in Australië. Soms is er een indirecte link met het eigen product, zoals duikbrillen of reizen.

Op de volgende pagina’s leest u over vijf bedrijven die bijdragen aan bosbehoud in de Peruaanse Amazone. Met het tropisch bos blijft leefgebied van veel unieke dieren en planten behouden. Het bos legt bovendien CO2 vast. Hierdoor dragen de bedrijven bij aan de oplossing voor het klimaatprobleem. Dit draagt indirect weer bij aan het behoud van ander natuurlijk kapitaal, zoals koraalriffen die erg gevoelig zijn voor stijgende oceaantemperaturen. Zo vangen de bedrijven met dit project meerdere vliegen in één klap.

| 55 | 54

NATUURLIJK KAPITAAL HERSTEL EN BEHOUD ELDERS

natuurlijk kapitaalherstel en behoud elders

| 57 | 56

Bedrijven investeren in Peruaans bos

Vijf Nederlandse bedrijven investeren samen in de bescherming van regenwoud in de Peruaanse Amazone. Het project helpt het bos te conserveren, ondersteunt de lokale bevolking en zorgt voor de vermindering van CO2­emissies.

Ontbossing in de tropen zorgt voor een enorm verlies aan biodiversiteit en draagt wereldwijd voor 15 tot 20 procent bij aan de opwarming van de aarde. Het VN Klimaatverdrag probeert dit tij te keren via het REDD+ programma: Reduced Emissions from Deforestation and forest Degradation. In het Parijse Klimaatakkoord is voor het eerst nadrukkelijk gesteld dat overheden en bedrijven moeten samenwerken om het klimaatvraagstuk, en ontbossing als onderdeel daarvan, aan te pakken.

Cacaoteelt Energieproducenten Eneco en Essent, tapijt-fabrikant Desso, ontwikkelingsbank FMO en cacaohandelsbedrijf Cocoanect, geven daar samen met Platform BEE invulling aan. Zij hebben het REDD+ Business Initiative opgezet en investeren een half miljoen euro in het Tambopata-project in Peru. Daarmee dragen ze bij aan bescherming van het regenwoud

en bevorderen ze hoogwaardige cacaoteelt in buffergebieden rond het regenwoud, zodat de lokale bevolking geen bos hoeft te kappen en een gegarandeerde inkomstenbron heeft.

Om het behoud van bos en de daarbij behorende investeringen meetbaar te maken worden CO2-certificaten gebruikt. Bedrijven kunnen deze gebruiken voor vrijwillige compensatie van hun emissies.

“Wij hopen dat andere bedrijven zich aansluiten bij dit REDD+ Business Initiative,” aldus Rudi Daelmans van Desso (een Tarkett bedrijf). Samenwerking is cruciaal, omdat het probleem te groot is om door één bedrijf te worden aangepakt.

Meer informatie vindt u op www.platformbee.nl/redd/

Natuurlijk Kapitaal herstel en behoud elders

“Eneco is er trots op deel te zijn van dit initiatief: met andere bedrijven investeren in bossen met een hoge biodiversiteit en daarmee bijdragen aan klimaatbeleid.”

Jeroen de HaasCEO ENECO

In buffergebieden rond het bos kan de lokale bevolking cacao telen. Dat moet voorkomen dat mensen alsnog bomen gaan kappen als inkomstenbron.

CASE REDD+

| 59 | 58

De aanleg van de Marker Wadden is in volle gang. Natuurmonumenten legt tussen Enkhuizen en Lelystad een archipel van eilanden aan. Dit geeft de natuur in het Markermeer een enorme impuls.

CASES

Andere voorbeelden

Marker Wadden

Innovatieve natuurontwikkeling

Met de Marker Wadden werkt Natuurmonumenten met partners aan natuurontwikkeling in het Markermeer. Door de aanleg van een natuurarchipel ontstaat een robuust natuurgebied dat niet alleen voor de Nederlandse natuur van groot belang is, maar ook nieuwe kansen biedt aan toerisme en recreatie. Voor de waterbouwsector is het een uitdaging op deze schaal met slib te bouwen. Marker Wadden is een bijzondere, innovatieve publiek-private samenwerking, die het blauwe hart van Nederland een belangrijke impuls geeft.

Groene Rijn Corridor

Natuur terug in de Rijn

Langzaam maar zeker wordt de Rijn weer een natuurlijke rivier. Onneembare obstakels voor trekvissen als zalm en steur verdwijnen. In de bovenloop van de rivier komen moerassen (of worden ze hersteld) om regenwater langer vast te houden. Maar de Groene Rijn Corridor is veel meer dan een groot uitgevallen natuurproject. ‘Bij elke activiteit kijken we naar de economische belangen en mogelijke business cases. De ontwikkelde natuur moet meerdere ecosysteemdiensten dienen.’

“Zo ontstaat een robuust gebied dat niet alleen een unieke natuurwaarde heeft, maar ook kansen biedt aan toerisme en recreatie”

Marker Wadden

NATUURLIJK KAPITAAL HERSTEL EN BEHOUD ELDERS

| 61 | 60

De financiële sector

InternationaalDe financiële sector vormt de motor achter onze wereldeconomie. Sinds de financiële crisis kijkt de sector actief naar mogelijk onderschatte risico’s. Een groeiend aantal experts waarschuwt daarbij voor de gevolgen van het opereren buiten de grenzen van onze planeet. Jim Yong Kim, president van de Wereldbank, zei in oktober 2016: “We have a planet that is at serious risk, but our response has not been equal to the task.”

Naast commerciële en investeringsbanken kijken ook verzekeringsmaatschappijen naar de risico’s. Zij kijken met argusogen naar de voorspellingen over meer extreem weer, overstromingen door ontbossing en erosie, groeiende waterproblematiek en verlies aan bodemkwaliteit.

In de groeiende aandacht van de sector voor duurzaamheid zien we twee elkaar versterkende bewegingen. Enerzijds trekken financiële instellingen hun investeringen terug als die systematisch schade toebrengen aan natuurlijk kapitaal. Anderzijds beïnvloeden zij de duurzaam heidsprestaties van bedrijven door sturing vanuit de financieringsrelatie.

Daarbij aansluitend is er groeiende interesse in zogenaamde ‘impact investments’ waarin naast financieel ook natuurlijk en sociaal rendement

wordt behaald. Een terugkerende zorg van de financiële sector is dat er in deze fase nog niet genoeg ‘bankable’ projecten zijn. Daarom heeft IUCN NL samen met Nyenrode, ABN AMRO en het Ministerie van Economische Zaken een initiatief gestart om natuurlijk kapitaal projecten te begeleiden zodat ze interessant worden voor investeerders. Dit heeft veelbelovende projecten opgeleverd die nu opgestart worden met privaat kapitaal.

Internationaal is een belangrijk samenwerkings-verband de Natural Capital Finance Alliance. Voorheen heette deze NCFA de Natural Capital Declaration, naar de verklaring van 2012. In deze verklaring staat onder meer: “this declaration calls upon the private and public sectors to work together to create the conditions necessary to maintain and enhance natural capital as a critical economic, ecological and social asset.” De declaratie is inmiddels ondertekend door dertig financiële instellingen, waaronder de Nederlandse ASN, FMO, MN, Rabobank en Robeco.

In oktober 2016 kondigde de Natural Capital Finance Alliance aan dat zij, samen met de Nederlandse VBDO, werkt aan een aanvulling op het Natural Capital Protocol (zie pagina 63) voor de financiële sector. Deze wordt verwacht in september 2017.

In NederlandOok in Nederland is de sector in beweging. Volgens de recente publicatie ‘Finance for One Planet’ zit de sector in de tweede fase van de transitiecurve (zie de vier fases in de figuur). In deze ‘first movers’ fase worden de eerste samenwerkingsverbanden gevormd (zoals de Community of Practice die hieronder wordt genoemd). Daarin wordt samen gewerkt richting de volgende, derde fase van de transitie. We hebben het in dit geval over de transitie naar een duurzaam financieel-economisch systeem als motor voor duurzame ontwikkeling.

In de publicatie worden de ervaringen van de Nederlandse ‘Community of Practice Financial Institutions and Natural Capital’ (CoP FINC)

gedeeld. ASN Bank nam hiertoe in 2014 samen met de ontwikkelingsbank FMO het initiatief. Zij wilden meer inzicht in de relatie tussen hun investeringen en sectoren met veel impact op natuurlijk kapitaal.

In een periode van twee jaar kwamen onder leiding van RVO medewerkers van vijftien Nederlandse financiele instellingen (banken, pensioenfonds, verzekeraars) regelmatig bijeen om kennis en ervaringen uit te wisselen.

Uiteindelijk kozen zij voor vier thema’s: klimaat & energie, water, landgebruik en samenwerking. Allemaal binnen het basisprincipe: werken binnen de grenzen van de planeet. Vandaar de titel van de publicatie, ‘Finance for One Planet’.

1 Inception

% s

ecto

r sus

tain

able

2 First movers 3 Critical mass 4 Institutionalization

Vier fases in de transitie naar duurzaamheid, volgens NewForesight

| 63 | 62

Natuurlijk kapitaal in internationale context

De aandacht voor natuurlijk kapitaal in Nederland staat niet op zichzelf. In november 2015 vond in Edinburgh voor de tweede keer het World Forum on Natural Capital plaats. In oktober 2016 was er een Natural Capital Summit in Madrid. Steeds meer bedrijven realiseren zich dat natuurlijk kapitaal onlosmakelijk verbonden is met financieel kapitaal.

Dit is onder andere te zien in de jaarverslagen van grote bedrijven. Daarbij wordt steeds vaker verwezen naar de ‘zes vormen van kapitaal’ van de IIRC (International Integrated Reporting Council).

Zoals de figuur laat zien, vormt natuurlijk kapitaal het fundament onder alle andere typen kapitaal.

Omdat natuurlijk kapitaal een relatief nieuw begrip is, groeide de afgelopen jaren de interesse om samen te werken aan hulpmiddelen en standaarden.

Dat begon tien jaar geleden met TEEB: The Economics of Ecosystems and Biodiversity, onder leiding van econoom Pavan Sukhdev. TEEB vroeg aandacht voor de waarde van ecosystemen en biodiversiteit. Onder andere verwijzend naar een studie waarin bestuiving door insecten wereldwijd werd geschat op 153 miljard euro. Naar de Wereldbank en FAO, die concludeerden dat meer duurzame visserij 50 miljard dollar per jaar zou besparen. De waarde van natuur is niet alleen in geld uit te drukken. TEEB wilde echter kosten zichtbaar maken die nog niet in onze wereldeconomie worden meegerekend, met alle risico’s vandien.

De Natural Capital CoalitionHierdoor geinspireerd ging in 2014 de Natural Capital Coalition (voorheen TEEB for Business Coalition) van start. Inmiddels zijn meer dan tweehonderd organisaties aangesloten: koplopers uit bedrijfsleven, financiële instellingen, natuur- en kennisorganisaties.

Het Natural Capital ProtocolDe coalitie lanceerde in 2016 het Natural Capital Protocol. Een praktisch stappenplan om de impact en afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal in kaart te brengen (al dan niet uitgedrukt in geld). Met als doel: betere besluitvorming. Geïnformeerde keuzes waarbij natuurlijk kapitaal wordt meegerekend. Gericht op minder risico’s, meer efficiëntie, betere reputatie en meer toegang tot financiering. Het protocol heeft inmiddels sector-specifieke bijlagen voor kleding en voor de voedingsmiddelen-industrie. Een aanvulling voor de financiële sector wordt verwacht in september 2017 (zie pagina 60).

Voor meer informatie over coalitie en protocol kunt u terecht op de website van het NCC: www.naturalcapitalcoalition.org

De Global GoalsInternationaal overheidsbeleid gericht op natuurlijk kapitaal vindt haar oorsprong in de Biodiversiteitsconventie uit 1993. Deze kwam tot stand na de eerste Rio Earth Summit in 1992. Samengevat richt de conventie zich op behoud, duurzaam gebruik en eerlijk delen van de wereldwijde biodiversiteit (rijkdom aan planten- en diersoorten).

Tijdens de derde Earth Summit in Rio in 2012 lag de nadruk op het verbinden van ecologische, economische en sociale doelen. Er werd besloten om Global Goals (ook wel Sustainable Development Goals genoemd) te ontwikkelen voor de periode 2015-2030.

Overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties hebben hier hard aan gewerkt. In 2015 schaarden meer dan 150 landen zich achter deze zeventien doelen. Behoud van natuurlijk kapitaal is een essentieel onderdeel van de Global Goals. Vrijwel alle doelen raken direct of indirect aan natuurlijk kapitaal.

Meer informatie over de Global Goals vindt u in een app die u hier kunt downloaden: https://sdgsinaction.com

Ondernemer Annemarie Rakhorst maakte een prachtige website over de Global Goals. Elk van de doelen wordt toegelicht door een kind.

www.17doelendiejedeelt.nlNatural capital

Financial capital

Social and relationshipcapital

Intellectualcapital

Human capital

Manufactured capital

| 65 | 64

Lessen en aanbevelingen

U heeft diverse praktijkverhalen gelezen. Voorbeelden van meer dan vijftig ondernemers die werken aan natuurlijk kapitaal. Hieruit zijn waardevolle lessen te trekken. Een aantal vindt u hier.

Voor de ondernemer Voor het goed verankeren van natuulijk kapitaal in uw bedrijfsvoering is een planmatige aanpak belangrijk. Dit eenvoudige stappenplan, gebaseerd op het Natural Capital Protocol, kan u hierbij helpen.

1 Positiebepaling Begin met het in kaart brengen van de

impact op en afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal voor uw bedrijf en via de keten. Waar liggen de grootste risico’s en kansen? Voor een eerste inschatting kunt u gebruik maken van hulpmiddelen, zoals de Quick Scan Natuurlijk Kapitaal die door Platform BEE is ontwikkeld.

2 Het duurzame alternatief De volgende stap is bedenken hoe

het anders kan, met minder negatieve impact en minder risico’s. En hoe nieuwe producten en diensten ook anderen kunnen helpen hun impact te verminderen.

3 Meten is weten Het is belangrijk om vooraf het beoogde

resultaat meetbaar te formuleren. En vervolgens te meten of dit ook wordt gerealiseerd. Blijf monitoren en bijsturen.

4 Samen leren Duurzaam gebruik van natuurlijk kapitaal

is een complex, relatief nieuw werkveld. Belangrijk dus om kennis en ervaringen te delen. Met koploperbedrijven, binnen uw sector en met kennis- en natuuro-rganisaties.

5 Rapporteren Verslag doen kan klein of groot. Binnen

het eigen bedrijf, in de regio, naar klanten en partners of als integraal onderdeel van het jaarverslag. Hierin rapporteert u over uw missie om binnen de grenzen van onze planeet te blijven werken, waarbij u indicatoren aangereikt door kennis- en natuur-organisaties gebruikt.

Uitgebreidere informatie over een gestructu-reerde aanpak en de hulpmiddelen die daarvoor beschikbaar zijn kunt u vinden op:www.naturalcapitalcoalition.orgwww.naturalcaptains.nlwww.natuurlijkkapitaal.com

Voor ondernemers- en brancheorganisaties

1 Stimuleer bedrijven om het duurzaam benutten van natuurlijk kapitaal te zien als een voorwaarde voor bedrijfscontinuïteit en als basis voor innovatieve verdienmodellen.

2 Zet groene ondernemersnetwerken op om ketengericht of cross-sectoraal ondernemers met elkaar in verbinding te brengen.

Voor de overheid die de ondernemer wil stimuleren en ondersteunen

1 Geef het goede voorbeeld door duurzaam gebruik van natuurlijk kapitaal de ruggengraat te laten zijn van het eigen duurzaamheidsbeleid.

2 Reik standaarden aan (bij voorkeur internationaal erkend) om impact en afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal vast te stellen, met bijbehorende kansen en risico’s.

3 Meet en rapporteer net als bedrijven over de eigen impact aan de hand van indicatoren aangereikt door kennis- en natuurorganisaties.

4 Stimuleer innovatie door het opheffen van belemmerende regelgeving.

5 Bevorder nieuwe vormen van publiek-private financiering die de ‘Valley of Death’ (het gat tussen pilot-project en winstgevendheid) overbruggen.

6 Stimuleer kennisdeling en (pre-competitieve) samenwerking door bedrijven.

7 Investeer in de bewustwording van consumenten en producenten zodat het concept natuurlijk kapitaal beter begrepen wordt. Dit kan door goede voorbeelden voor het voetlicht te brengen en door verbanden te leggen met klimaat- en grondstoffenbeleid, circulaire economie en duurzaam inkopen. Zo kunnen trends elkaar versterken.

8 Betrek ondernemers bij gebiedsgericht beleid.

| 67 | 66

Lessen en aanbevelingen

Voor financiële instellingen

1 Stel laagdrempelige, ‘geduldige’ financiering beschikbaar voor nieuwe technologieën en voor marktintroducties van nieuwe verantwoorde producten. Werk daarbij samen met de overheid om de ‘Valley of Death’ te overbruggen.

2 Integreer het duurzaam benutten van natuurlijk kapitaal in alle investerings-beslissingen. Benut daarbij het Natural Capital Protocol, en indicatoren ontwikkeld door kennis- en natuurorganisaties.

3 Geef bij het maken van investerings-beslissingen voorrang aan activiteiten of producten die rekening houden met impacts op natuurlijk kapitaal, zelfs als de ‘return on investment’ daardoor iets langer op zich laat wachten. Zet aanpassing van hiertoe belemmerende regelgeving op de agenda in gesprek met overheid en toezichthouders.

Voor kennis- en natuurorganisaties

1 Borg de wetenschappelijk basis van praktische methoden, indicatoren en streefwaarden, waarmee impact van regelgeving èn bedrijfsvoering kan worden gemeten en verbeterd. Werk daarbij onder andere aan indicatoren voor natuurlijk kapitaal die verder gaan dan CO2 en water, zoals landgebruik.

2 Maak deze kennis toegankelijk voor bedrijven en financiële instellingen, bijvoorbeeld binnen een Community of  Practice. Vertaal de complexiteit van het onderwerp naar relevante informatie op maat. Besteed daarbij onder andere aandacht aan leveringszekerheid van grondstoffen.

Het gaat vooral om samenwerken. Samenwerking tussen alle partijen met benutting van elkaars expertises.

platform biodiversity,ecosystems & economy

Het Platform Biodiversiteit, Ecosystemen & Economie (Platform BEE) zette zich de afgelopen vijf jaar in voor behoud en herstel van biodiversiteit en ecosystemen, als voorwaarde voor een sterke economie en een gezonde leefomgeving. Het Platform was een initiatief van werkgeversorganisatie VNO-NCW en de koepel van natuurorganisaties IUCN NL. Vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, organisaties voor natuurbescherming en internationale samenwerking, en de kenniswereld maakten deel uit van het Platform. Meer informatie is te vinden op www.natuurlijkkapitaal.com

Koploperbedrijven van Platform BEE werkten samen onder de naam Natural Captains. Naast de bedrijven in deze brochure zijn dat: Dekker Groep, Ecodorp Boekel, Holland Biodiversity, Natuurbegraven Nederland, Pooling Partners, Priva, SAB Catering, Royal Schiphol Group en VolkerWessels. Wilt u meer weten of zelf aansluiten? Ga naar www.naturalcaptains.nl

Colofon

Redactie Sandra de Geeter Miriam van GoolHans van de Veen Erik van Zadelhoff

Fotografie‘Earthrise’ W. Anders, NASAGetty ImagesShutterstockI-StockStraystone

Vormgeving Total Public, Den Haag

Drukwerk Xerox/OBT, Den Haag

Deze brochure is gedrukt op gecertificeerd FSC® papier.

november 2016