NAAR EEN MEER MODERNE DIERENWELZIJNSWETGEVING · Naïef en onwetend begon ik aan de...

NAAREENMEERMODERNEDIERENWELZIJNSWETGEVINGRECHTSVERGELIJKENDONDERZOEKVLAANDEREN–DUITSLAND

Aantalwoorden:48.719

StefanieBrandtStudentennummer:01104742

Promotor:Prof.dr.GeertVanHoorickCommissaris:LiseVandenhende

MasterproefvoorgelegdvoorhetbehalenvandegraadMasterinderichtingRechten

Academiejaar:2017-2018

III

"MitleidmitTierenhängtmitderGütedesCharakterssogenauzusammen,dassmanzuversichtlichbehauptendarf,dasswergegenTieregrausamist,kannkeinguterMenschsein."

-ArthurSchopenhauer

V

DANKWOORDEnkele jarengeledenkwam ikvol verwachtingaan indeFaculteitRechtsgeleerdheid.Naïefenonwetendbegonikaanderechtenopleiding,nietvolledigwetendwatmetewachtenstond.Nulegikdelaatstehandaandezemasterproefenzitmijncarrièreaandeuniversiteiterbijnaop.MetditschrijvenneemikmeteenbeetjepijninhethartafscheidvandeopleidingRechtenenvanmijnstudentenleven.DezemasterproefvormtdekersopdetaartvanmijnrechtenopleidingaandeUniversiteitGent,waaropikmetveelpositieveherinneringenkanterugkijken.Vaakwordtgezegddathetschrijvenvaneenmasterproefbloed,zweetentranenkost.Dit is inmijngevalslechtsgedeeltelijkwaar.Erisinderdaadveelhardwerktepasgekomenaanhetschrijvenvandezethesis,echterdeedikdit met plezier aangezien het onderwerp mij zo goed lag. Nog voor de lijst metmasterproefonderwerpenonlinekwamwistikreedsdatikeenmasterproefwouschrijvenindesfeervanhetdierenwelzijnsrecht.HetwasdanookeenlogischekeuzeomprofessorVanHooricktekiezenalspromotor.Tijdens ons eerste gesprekwist professor VanHoorickmewarm temaken voor het schrijvenoverdemoderniseringvanhetdierenwelzijnsrechtinVlaanderen,enditdoorrechtsvergelijkendte werken en het Duitse dierenwelzijnsrecht te onderzoeken. Dit leek me een interessanteuitdaging,aangezieniknamijnmiddelbarestudiestwijfeldetusseneenopleidingrechtenofeenopleidingvertaalkunde,waarbijikvoorhetDuitszoukiezen.Overditvoorstelmoestikdusnietlangnadenkenenzeiikvrijsnelvolmondig‘ja’.Dezebeslissinghebikmijdanookgeenmomentbeklaagd.Inhetzoekennaarenhetvertalenvannuttigebronnenisdanwelveelwerkgekropen,het onderwerp van deze thesis interesseerde mij ongelooflijk hard, en het was alsdierenliefhebbereenwaarplezieromdeDuitsedierenwelzijnswetgevingteonderzoekendiezogoedinelkaarzit.Hetschrijvenvandezemasterproefbrachtnatuurlijkookdenodigestressmetzichmee,maarditwerdgoedopgevangendoordegeweldigesteunvanmijnomgeving.Daaromwilikvandezegelegenheidgebruikmakenomenkelemenseninhetbijzondertebedankenvoordehulpensteundiezemijgebodenhebben.In eerste instantie wens ik Prof. Van Hoorick te bedanken voor het aanreiken van dit zeerinteressante en actuele onderwerp. Verder wil ik hem ook bedanken voor de deskundigebegeleiding, advies en feedback.Bij vragen kon ik steedsopeen snelle reactie rekenenendefeedbackdieikkreegwasdanooktelkenszeernuttig.Daarnaasthebbenzijnlessendierenrechtmijinzichtdoenverwervenindezematerie.Tentweedewilikgraagmijnoudersbedanken,ommijdekanstegevenverdertestuderenensteeds inmij teblijvengeloven.EvenzeerverdientmijnzusVeroniqueeenbedankjevoorhaarmorelesteunopdedagenwanneerikthuisaanmijnthesiswerkte.MijnderdebedankjegaatuitnaarCelinaHumbletenJoyceWindey,wienscommentarenbijhetnalezenvanmijnmasterproefzeernuttigenverrijkendwaren.OokElisabethStandaertverdienteenvermeldingvoorhaarhulpbijdeopmaak.

VI

Verderwilikmijnvriendenkringbedanken,endaninhetbijzonderdiegenendieookhunthesismoestenschrijvenendelangedagenindebibwatdraaglijkermaakten.Totslot,maarnietinhetminst,wil ikmijnvriendBartbedanken,omdathijergedurendemijnvolledige rechtenstudie is geweest voor mij, en dan in het bijzonder gedurende dezethesisperiodewanneerikdoordestressmisschienwatmindertegenietenwas.

StefanieBrandt

Gent,december2017.

VII

INHOUDSTAFEL

DANKWOORD..........................................................................................................................V

INHOUDSTAFEL......................................................................................................................VII

DEEL1INLEIDING.....................................................................................................................11.AFBAKENINGVANHETONDERWERP.......................................................................................22.WETENSCHAPPELIJKEENMAATSCHAPPELIJKERELEVANTIE...................................................33.ONDERZOEKSVRAAG................................................................................................................34.ONDERZOEKSMETHODE...........................................................................................................45.INDELINGVANDEMASTERPROEF...........................................................................................4

DEEL2MOREELSTATUUTVANDEDIEREN...............................................................................5

DEEL3GESCHIEDENISVANDEDIERENWELZIJNSWETGEVING.................................................111.ALGEMENEGESCHIEDENIS.....................................................................................................112.VLAANDEREN.........................................................................................................................133.DUITSLAND.............................................................................................................................164.EUROPA..................................................................................................................................17

DEEL4BEVOEGDHEIDDIERENWELZIJN...................................................................................18AFDELING1VLAANDEREN.........................................................................................................18

1.Betekenisvandenotie‘dierenwelzijn’..............................................................................191.1Dierenwelzijnswet............................................................................................................................191.2Eenwaterdichtsysteem?..................................................................................................................191.3DeEuropesedimensie......................................................................................................................201.4DeRaadvoorDierenwelzijnendedierenbeschermingsverenigingen.............................................21

2.Afbakeningtenaanzienvanverwantebevoegdheden......................................................222.1Federalebevoegdheden...................................................................................................................22

2.1.1Dierengezondheid.....................................................................................................................222.1.2Veiligheidvandevoedselketen................................................................................................242.1.3In-,uit-endoorvoervanuitheemsediersoortenenhunkrengen...........................................242.1.4Productnormen.........................................................................................................................252.1.5Veiligheid..................................................................................................................................25

2.2Anderegewestelijkebevoegdheden................................................................................................262.2.1Natuurbeschermingennatuurbehoud.....................................................................................262.2.2Jacht,visvangstenvisteelt........................................................................................................26

AFDELING2DUITSLAND............................................................................................................27AFDELING3EUROPA..................................................................................................................29

DEEL5WETGEVENDKADER....................................................................................................31AFDELING1VLAANDEREN.........................................................................................................31

1.DEBELGISCHEGRONDWET................................................................................................312.DEDIERENWELZIJNSWETVAN1986..................................................................................31

2.1Algemeen..........................................................................................................................................31

VIII

2.1.1Ontstaansachtergrond..............................................................................................................312.1.2Structuurvandewet................................................................................................................322.1.3Verbodsbepalingenenzorgplichten.........................................................................................322.1.4Doelstellingenenbeginselen....................................................................................................342.1.5Opvallendezaken......................................................................................................................35

2.2Toepassingsgebiedvandewet.........................................................................................................362.3InhoudvandeDierenwelzijnswetvan1986.....................................................................................362.4HandhavingvandeDierenwelzijnswet.............................................................................................38

2.4.1Opsporingvandierenwelzijnsmisdrijven..................................................................................382.4.2InbeslagnamevandierenindeDierenwelzijnswet..................................................................39

2.4.2.1Deinbeslagneming............................................................................................................402.4.2.2Debestemming.................................................................................................................41

2.4.3Vervolgingvandierenwelzijnsmisdrijvenvoordecorrectionelerechtbank.............................422.5Recenteontwikkelingen...................................................................................................................44

2.5.1Wijzigingin2014voorcircusdieren,adoptiedieren,proefdierenenbedreigdedieren...........442.5.1.1Circusdieren......................................................................................................................442.5.1.2Strengereregelsvooradoptievandierenuithetbuitenland...........................................452.5.1.3Vervoervandieren............................................................................................................452.5.1.4Slachthuispersoneelenslachthuizen................................................................................462.5.1.5Vergunningenvoordierenproeven...................................................................................462.5.1.6CITES..................................................................................................................................462.5.1.7Verhoor.............................................................................................................................472.5.1.8Dierengezondheid.............................................................................................................47

2.5.2Wijzigingin2017watdetoegelatenmethodesvoorhetslachtenvandierenbetreft.............472.5.2.1Algemeen..........................................................................................................................472.5.2.2Totstandkoming................................................................................................................482.5.2.3Wijzigingbegrippen‘doden’en‘slachten’eninvoeringbegrip‘bedwelmen’..................482.5.2.4Volledigevervangingartikel15en16...............................................................................48

3.HETSTRAFWETBOEK..........................................................................................................49AFDELING2DUITSLAND............................................................................................................50

1.DEGRONDWET..................................................................................................................502.TIERSCHUTZGESETZ...........................................................................................................50

2.1Algemeen..........................................................................................................................................502.1.1Ontstaansachtergrond..............................................................................................................502.1.2Structuurvandewet................................................................................................................502.1.3Verbodsbepalingenenzorgplichten.........................................................................................522.1.4Doelstellingenenbeginselen....................................................................................................522.1.5Opvallendezaken......................................................................................................................53

2.2Toepassingsgebiedvandewet.........................................................................................................542.3Inhoudvandedierenwelzijnswet.....................................................................................................542.4Handhavingvandedierenwelzijnswet.............................................................................................562.5Recenteontwikkelingen...................................................................................................................57

2.5.1WijzigingTierschutzgesetzop19april2006(inwerkingtreding31mei2006)..........................572.5.2WijzigingTierschutzgesetzop15juli2009(inwerkingtreding22juli2009).............................572.5.3WijzigingTierschutzgesetzop9december2010(inwerkingtreding15december2010)........582.5.4WijzigingTierschutzgezetzop4juli2013(inwerkingtreding13juli2013)..............................58

2.5.1.1Samenvattingvandenieuwebepalingen.........................................................................581)ImplementatievanEUrichtlijnoverdierenproeven............................................................582)Verbodop‘torturebreeding’(‘Qualzucht’).........................................................................59

IX

3)Verbodopseksueleinteractiemetdieren...........................................................................604)Anderewijzigingen...............................................................................................................60

2.5.1.2Beoordeling.......................................................................................................................612.5.1.3Publiekereactiesentoekomstperspectieven...................................................................61

2.5.5WijzigingTierschutzgesetzop29maart2017(inwerkingtredingop5april2017)...................622.5.6WijzigingTierschutzgesetzop18juli2016(inwerkingtredingop1oktober2021)..................62

3.HETSTRAFWETBOEK..........................................................................................................634.BURGERLIJKWETBOEK.......................................................................................................645.TECHNIEK:VERBANDSKLAGERECHT..................................................................................65

AFDELING3EUROPESEUNIE.....................................................................................................671.EuropeseGrondwet...........................................................................................................672.Wetgeving..........................................................................................................................683.Europeanstrategyfortheprotectionandwelfareofanimals..........................................68

3.12006-2010.........................................................................................................................................683.22012-2015.........................................................................................................................................693.32016-2020?.......................................................................................................................................72

DEEL6DIERENINDEGRONDWET?.........................................................................................74AFDELING1ARGUMENTENVOORDIERENWELZIJNINDEGRONDWET....................................74AFDELING2DIERENWELZIJNGRONDWETTELIJKVERANKERD(DUITSLAND)............................75

1.AANLEIDING.......................................................................................................................752.CONCREET:EVALUATIEVANDIERENWELZIJNINDEGRONDWET.....................................76

2.1Rechtszakenvoor2002.....................................................................................................................762.2HetdebatoverdewijzigingvandeGrondwetinDuitsland.............................................................772.3WijzigingvandeDuitsegrondwet–formuleringenimplicaties......................................................782.4Rechtszakenna2002........................................................................................................................782.5Discussie...........................................................................................................................................79

AFDELING3ANDERSTATUUTINHETBURGERLIJKWETBOEK(WALLONIË)..............................801.Roerendegoederen...........................................................................................................802.Vertrekpunt.......................................................................................................................813.OokinVlaanderen?...........................................................................................................81

AFDELING4WATISDETOEKOMSTVOORBELGIË?...................................................................82

DEEL7DIERENWELZIJNENSPORTVISSEN...............................................................................84AFDELING1DUITSLAND............................................................................................................84

1.Gemeinschaftsfischen........................................................................................................841.1Hetbegrippenkader..........................................................................................................................841.2Gemeinschaftsfischenindepraktijk.................................................................................................85

1.2.1.Voorraadbeheer.......................................................................................................................851.2.2.Inventarisatie...........................................................................................................................861.2.3.Gemeinschaftsfischenmetpuurwedstrijdkarakter.................................................................86

1.3BeslissingopenbaarministerieHannover........................................................................................861.4Schendingvandewetgevinginzakedierenwelzijn...........................................................................87

1.4.1Schendingvan§17,lid2,bTierschutzGesetz...........................................................................871.4.2Schendingvan§17,lid1TierschutzGesetz................................................................................89

A.Visserijvoorconsumptie...........................................................................................................89B.Beschermingsmaatregelen........................................................................................................89C.Louterwedstrijdvissen..............................................................................................................90

X

1.5Conclusie...........................................................................................................................................902.Recenteontwikkelingeninverbandmethet‘catchandrelease’-vissen...........................913.Grondwettelijkevereisten,inhetbijzonderartikel20aGrundgesetz...............................92

AFDELING2VLAANDEREN.........................................................................................................931.ALGEMEEN.........................................................................................................................932.VLAAMSWETGEVENDKADER............................................................................................93

2.1Algemeen..........................................................................................................................................932.2Hetvisrecht.......................................................................................................................................942.3Hetvisverlof......................................................................................................................................942.4Vissoortendiegevistmogenworden...............................................................................................942.5Hengelsenanderemiddelenomtevissen.......................................................................................94

3.EUROPEESKADER:DEVISSERIJVERORDENING..................................................................95

DEEL8DIERENWELZIJNENJACHT...........................................................................................96AFDELING1DUITSLAND............................................................................................................96

1.Beweerdeonverenigbaarheidvandejachtmetartikel20aGrundgesetz?.......................972.Juridischepositievandejachttegenoverdegrondwet....................................................97

2.1Staatsdoel‘dierenbescherming’uitartikel20aGrundgesetz...........................................................982.1.1.Betekenisvan§1,lid2Tierschutzgesetz..................................................................................982.2.2.Samenspelvan§1,lid2Tierschutsgesetzen§1,lid3en4Bundesjagdgesetz........................982.2.3.Betekenisvan§4,lid1Tierschutzgesetz..................................................................................99

2.2Staatsdoel‘beschermingvandenatuurlijkelevensbasis’uitartikel20aGrundgesetz..................1002.3Vrijheidvaneigendomovereenkomstigartikel14,lid1Grundgesetz...........................................100

3.GevolgenvandewijzigingvandeGrondwetvan1augustus2002voordejacht...........1014.Verdienstenenvooruitzichten........................................................................................102

AFDELING2VLAANDEREN.......................................................................................................1031.ALGEMEEN.......................................................................................................................1032.INTERNATIONAALENEUROPEESKADER.........................................................................1033.SPECIFIEKVLAAMSKADER...............................................................................................106

3.1Situeringenuitgangspunten...........................................................................................................1063.2Bejaagbarediersoorten:hetwild...................................................................................................1063.3Jagenomredenvansport,schadevoorkomingof–bestrijding......................................................1073.4Gewonejacht..................................................................................................................................1073.5Bijzonderebejagingmethetoogopschadevoorkoming...............................................................1083.6Bestrijdingbijveroorzaakteschade................................................................................................1093.7Vervoervanwild.............................................................................................................................109

DEEL9AANBEVELINGENVOOREENMEERMODERNEDIERENWELZIJNSWETGEVING...........1101.JACHTENVISSERIJ................................................................................................................1102.DIERENWELZIJNINDEGRONDWET.....................................................................................1103.UITBREIDENTOEPASSINGSGEBIEDVLAAMSEDIERENWELZIJNSWET..................................110

DEEL10BESLUIT...................................................................................................................111

BIBLIOGRAFIE.......................................................................................................................115

1

DEEL1INLEIDING1. Sindshetontstaanvandemensheidheeftdemenscontactmetdieren,waarbijhijhetdier vroeger vooral gebruikte voor praktische zaken, zoals voor het maken van kledij of alsvoedselbron. Langzamerhand ontwikkelden al deze relaties zich verder en leidden zij totsocialisatie, die uitgroeide tot een echte domesticatie van dieren in de prehistorie.Dit procesvandomesticatiehangtsamenmetdeontwikkelingvanlandbouw. Indelandbouwkunnenwetwee tijdperken onderscheiden: waar het eerste tijdperk van de ambachtelijke landbouwduizenden jaren geduurd heeft, is het tweede, de industriële landbouw, nogmaar nauwelijkseenhalveeeuwaandegang.Tussendezetweetijdperkengaapteenkloof,enfrappanthierbijisdat de selectie van dieren gebeurt op een stelselmatige en rationele wijze. Technieken alskunstmatige bevruchting, transplantatie van eicellen en genetische technologie hebben eenversneldeontwikkelingtoegelatenvanstammenenrassen.12. Dieren zijn in de loop der tijd meer en meer geselecteerd aan de hand vaneigenschappen die voldoen aan de specifieke noden van de mensen. In onze huidigesamenlevinglijkthetdiertewordenbeschouwdalsmiddeltothetbereikenvandoelenvoordemens.Hierbijkunnenwedenkenaanproefdieren,genetischemanipulatie,dierenincircussenengazomaardoor.Hetgrootstaantaldierenwordtechteringezetvoordevoedselproductie.Hetbesef dat mens en dier afhankelijk zijn van elkaar zorgt ervoor dat we tegenwoordig meerstilstaanbijdeethischeaspectenvandeomgangtussenmensendier.23. Sindsde jaren ’60hebbenzich - eerst indeScandinavische, later indeAngelsaksischelanden–gedachtestromenontwikkeldtenvoordelevandedieren.Dezegedachtenverspreiddenzichalsnelnaaralle rijkeenverstedelijkte landen.Waardegemiddelde levensstandaard lagerligtisdeinteressevoordierenwelzijnenmilieubeperkter.Lange tijd waren enkel de diersoorten die in aanmerking kwamen voor dierenbescherming,degene die de gave haddende sympathie van demens op tewekken. Vervolgens hebbendebekommernissen zich uitgebreid naar alle soortenwaar demensmee temaken heeft, al dannietrechtstreeks.Aanvankelijkvertaaldedezeevolutiezichineenboodschapvanafkeuring.Dewreedheid waarvan dieren het slachtoffer waren werd veroordeeld. Vandaag heeft deprotestbeweging een positievere boodschap, aangezien ze nu strijdt voor het comfort en hetwelzijnvandieren.Dezemobilisatievandepubliekeopinieleiddetothetuitwerkenvanwettenindebetrokkenlanden.Dezewegisechterbezaaidmethindernissen.3

1J.M.GIFFROYenJ.P.BEAUFAYS,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingPrinsLaurent,2001,13.2Ibid.3Ibid.,19-20.

2

4. Aan literaire werken over filosofische denkwijzen over hoe we met dieren moetenomgaan is er geen gebrek: geregeld duiken ethici op die zich buigen over de materie.4Ookverschillendedierenrechtenorganisatiesschrijvenenthousiasthunvisiesneer,vaakondersteunddoor acties op het terrein.5De dierenrechtenorganisatie die deze standpunten ook juridischonderbouwtisechterdeuitzondering.Datisjammer,wantjuridischekennisisonontbeerlijkomvooruitgangteboekeninhetVlaamsedierenwelzijnsrecht.5. Verder geniet de rechtstak ‘dierenwelzijnsrecht’ geen hoog aanzien in de juridischewereld.Rechtenoverhetbeschermenvandierenwordennietserieusgenomen.Dejuristendiezichdantochmetdezemateriebezighoudenzijndeuitzondering.HetresultaathiervanisdateropmerkelijkweinigpublicatiesoverditonderwerpbestaanindeBelgischerechtsleer,ditzekerinvergelijkingmetDuitsland.Metdezemasterproeftrachtikdanookeenkleinebijdrageteleverentotderechtswetenschapindejuridischestrijdnaareenbeteredierenwelzijnswetgeving.Denadrukindezemasterproefligtevidentophetjuridischeaspect,zowelinhetVlaamsealsinhetDuitsedeel.

1.AFBAKENINGVANHETONDERWERP6. Dezemasterproef is een rechtsvergelijkende studie tussenDuitslandenVlaanderen. Ikkoos hierbij omde volgende redenen voor een vergelijking tussen het Vlaamse en hetDuitserecht.Hetdierenwelzijnsrecht inVlaanderen ligtmijhetnauwstaanhethartaangezien ikhierhetmeestmeeincontactkom.DaaromonderzochtikgraageenmoderniseringvanhetVlaamserechtomeenverschiltekunnenmakeninhetrechtwaarikdagelijksmeegeconfronteerdword.DekeuzevoorhetDuitserechtsstelselkomtdanweerdoorhunvooruitstrevendemilieurechtinderuimezin.Hetdierenwelzijnsrecht inDuitslandgaatmeemetwat leeft indemaatschappij,vandaarmijn keuze voor een vergelijking vanons rechtsstelselmetdat vanDuitslandomeenbesluittekunnennemenwatbetreftdemoderniseringvanhetVlaamsedierenwelzijnsrecht.7. In de thesis zullenniet alle aspecten vanhet dierenwelzijn inVlaanderenenDuitslanduiteengezetkunnenwordenaangezienditteextensiefzouzijn.Slechtstweespecifiekeaspectenvanhetdierenwelzijnsrecht zullenbehandeldworden:hetdierenwelzijnbij sportvissenenhetdierenwelzijnbijdejachtwordtbehandeldzowelvoorVlaanderenalsDuitsland.Deredenvoordekeuzevoordezetweeonderwerpen ishet feitdaterhierover inDuitslandmeernagedachtwordt,waar inBelgiëbeslistnoggeenbeleidsmakerheeftnagedachtofhetsportvissenaldannieteenaantastingisvanhetdierenwelzijn.

4 Denk daarbij bijvoorbeeld aan het populaire boek ‘Eating Animals’ van Jonathan Safran Foer dat eenaanklachtistegendedieronvriendelijkeindustrie.5DenkdaarbijaandierenrechtenorganisatieszoalsGAIA,BiteBack,AnimalLiberationFrontetc.dieookveleactiesophetterreinuitvoeren.

3

Meeraspectenvanhetdierenwelzijnsrechtbehandelen,zoalshetwelzijnvandierengebruiktincultuurtradities,indevisserij,opveemarktenetc.zoumeteverleidenenditzouervoorzorgendatdebehandeldeaspectennietvoldoendeexhaustiefbehandeldworden.

2.WETENSCHAPPELIJKEENMAATSCHAPPELIJKERELEVANTIE8. Indeafgelopenjarenisreedsonderzoekverrichtnaarwelkerechtendierenhebbenopjuridisch vlak enof er grondrechtenmoetenwordengegevenaandieren,maar slechtsweinigonderzoek is verricht naar dierenwelzijn.Het achterwegeblijven van juridisch onderzoeknaardierenwelzijnismisschientewijtenaanhetfeitdathetmeereen‘morele’kwestiezouzijn.Tochzijn er ook op juridisch vlak al enkele initiatieven.DeDierenwelzijnswet van 1986 is daar eenmooi voorbeeld van. Nu we ondertussen toch al 30 jaar verder staan, is dit eerste initiatiefmisschien toch al aan vernieuwing toe. Hierin ligt de wetenschappelijke relevantie van mijnmasterproef.OmdatDuitsland zeer vooruitstrevend is op vlak van dierenwelzijn zal ik inmijnmasterproefbelichtenwaardedierenwelzijnswetgevinginVlaanderenvoorverbeteringvatbaarisdoorhetDuitsedierenwelzijnsrechtteonderzoekenenaantetonenwaarzijhetbeterdoendanons,enwaarwijdanookhunvoorbeeldkunnenvolgen.9. In het verleden werd slechts weinig aandacht geschonken aan dierenwelzijn. Omdatdieren veeleer werden gezien als een gebruiksvoorwerp dat de mens moest dienen dan alswezens die gevoelens kunnen ervaren, was er in het verleden slechts een kleine interesse indierenwelzijnsrecht. Bovendien werden dieren gezien als voorwerp en bezit, en geenszins alsrechtssubject.Vandaagzijndetijdenanders:dierenwordengehoudenalsgezelschap,ofomeenhobbytebeoefenenendatzorgtervoordatmeerenmeerwordt ingeziendatdierenookhungevoelens en behoeften hebben. Vandaar de maatschappelijke relevantie van een modernerdierenwelzijnsrecht,waarinnogbeterenstrikterdannu,geregeldwordtaanwelkenormenwemoetenvoldoenomdiereninoptimaleomstandighedentehouden.

3.ONDERZOEKSVRAAG10. Deonderzoeksvraag vanmijnmasterproef luidt als volgt: ‘Hoe kunnenwedeVlaamsedierenwelzijnswetgevingmoderniserenaandehandvanhetDuitsevoorbeeld?’11. Subonderzoeksvragendiehierbijkunnenwordengesteldzijn:1) Welke bescherming biedt de Vlaamse dierenwelzijnswetgeving voor de dieren en is ditvoldoende?Watzijndetekortkomingenvandezedierenwelzijnswetgeving?2)HoekunnenwedeVlaamseproblemenentekortkomingenoplossenmetalsvergelijkingspunthet Duitse dierenwelzijnsrecht? Hoe kunnen we bovendien meer doen dan wat in Duitslandwordtgedaan?3)MoethetdierenwelzijnwordenopgenomenindeGrondwet?

4

4.ONDERZOEKSMETHODE12. De dierenwelzijnswetgeving in Vlaanderen die tekort doet aan dewerkelijkheid is eenonvoldoendeonderzochtprobleem.Ditprobleemwordtvooreerstonderzochtdoormiddelvaneen normatief juridisch onderzoek, en aan de hand van een literatuur- en bronnenonderzoek.Voor dit onderzoek zal ik vertrekken van de Vlaamse situatie, om deze te vergelijkenmet deDuitse. Dit onderzoek zal uiteindelijk uitmonden in een advies hoe de Vlaamsedierenwelzijnswetgevingteverbeteren.Voorditonderzoekzalduseenrechtsvergelijkendemethodegebruiktworden.Aandehandvande onderzoeksvragen formuleer ik een antwoord. Het vinden van het antwoord op dezeonderzoeksvragen zal gebeuren via de dogmatische onderzoeksmethode: ik zal vertrekkenvanuitderegelsomtevergelijken.

5.INDELINGVANDEMASTERPROEF13. Omtebeginnenzalhetmoreelstatuutvandedierenkortbesprokenworden.Vervolgenswordt de geschiedenis van de dierenwelzijnswetgeving besproken zowel in Vlaanderen als inDuitsland. Daarna worden de bevoegdheidskwestie en het wetgevend kader in verband metdierenwelzijnbehandeld.Bijhetbesprekenvanhetwetgevendkaderzullendetweespecifiekedierenwelzijnswetten vanVlaanderenenDuitslanduitvoerig geanalyseerdworden, enwordenookderecenteontwikkelingenbesproken.Vervolgenswordtdevraaggesteldofdierenwelzijninde Grondwet moet opgenomen worden in België, zoals dit in Duitsland reeds het geval is.Tenslotte zullen twee specifieke aspecten van het dierenwelzijnsrecht behandeldworden: hetdierenwelzijnbijsportvissenenhetdierenwelzijnbijdejachtwordtbehandeld.Opheteindevanmijnmasterproefvorm ikeenconcreetbesluitoverdevergelijkingvanhetVlaamseenDuitsedierenwelzijnsrecht,enhoehetdierenwelzijnsrechtinVlaanderengemoderniseerdkanworden.

5

DEEL2MOREELSTATUUTVANDEDIEREN14. Hetdenkenoverdeplaatsvandierenhieropaarde,endemanierwaaropzebehandeldmoetenworden,isietsdatreedseeuwengebeurt.InhetOudeTestamentvaltreedstelezendatGodzei“NugaanWijdemensmaken,alsbeeldvanOns,opOnsgelijkend;hijzalheersenovervissenvandezee,overdevogelsindelucht,overdetammedieren,overallewildebeestenenoveralhetgediertedatoverdegrondkruipt”.Ookzegt het “Wees vruchtbaar en vermenigvuldig U; bevolk de aarde en onderwerp haar”. Hierwordtduidelijkeensuperieurbeeldvandemenstegenoverdierenopgehangen.EldersradendeGeschriftendemensaaneerbiedtebetuigenvoorhetdierenrijk.6Talrijkewijsgerenstondenvoordeantropocentrischezienswijzevaneentijdperk,beheerstdoorhetjudaïstischenhetchristelijkwereldbeeld.ZoheeftbijvoorbeeldDescarteseenzeerextremestellingingenomen:hetdierisvoorhemnietsdaneenmachinedienietinstaatistotlijden.Deideevandemensalskoningvandeschepping isechter in zekerezinookpositiefgeweest.Zijmoedigde de ontwikkeling van de wetenschap en techniek aan, en heeft zo de weg naar devooruitgangvrijgemaakt.7ZowelindeOudheid,deMiddeleeuwenalsindeVerlichtingwarengrotedenkersbezigmethetvraagstukwelkedeplaatsvandieren is inhetmoreleuniversum.Totvoorkortwerdendierenaanzienals‘geborenslaven’.Nochtanswerdenwreedhedentegendierenaltijdalafgekeurd,nietvanuithetstandpuntdathetdierzelfzoukunnenlijdenmaarvanuitdeoptiekdatditschadelijkzoukunnenzijnvoordeeigenaarvanhetdier.815. Hoeweldemensdierenmoreel irrelevantvond,dedendedierenprocessenhunintredeindeMiddeleeuwen:dierendiemisdadenbegingenwerdendaarvoorgestraft.Descartessteldedat als dieren geen ziel hebben, zoals het Christendom poneerde, ze ook geen bewustzijnhebben en geen pijn of genot kunnen ervaren. Gevolg daarvan was dat Descartes stelde datdieren niet meer waren dan machines. Onder de ideeën van Immanuel Kant werd de mensopnieuwmildertenopzichtevandierenenvonddatmensendiewreedhedentegenoverdierenpleegden, zelf ook wreedwaren tegen demensen.9Mensen hadden echter nog steeds geendirecte plichten jegens dieren, wel de indirecte plicht om dieren die andermans eigendomwaren,nietteschaden.10

6A.WENIN,Desbêtesetdeshommes…Réflexionàpartirdestraditionsbibliques,Leuven,1979,13-16.7J.M.GIFFROYenJ.P.BEAUFAYS,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingprinsLaurent,2001,15.8Ibid.9K. IMMANUEL, “We have only indirect duties to animals”, in LOUIS P. POJMAN, ed., Environmental EthicsReadingsinTheoryandApplication,Boston/London,JonesandBartlettPublishers,1994,27-28.10J.M.GIFFROYenJ.P.BEAUFAYS,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingprinsLaurent,2001,15.

6

16. Pas vanaf de 18de eeuw beginnen de meningen te veranderen. Bijvoorbeeld JeremyBenthampleitteervooromookaandediereneenethischenmoreelbelangtoetekennen11.HijwassterktegendeopvattingvanDescartesdatdierenmachineszoudenzijn.DezeopvattingvanBentham werd ondersteund door nieuwe wetenschappelijke bevindingen zoals deevolutietheorievanCharlesDarwin.Erwerdingeziendaterslechtsgraduelevariatiesinverschilzijntussenmensendierendatdemensnietdoorgodbovenaandetopvandeevolutieladderisgezet als enige rationeel en emotioneel wezen. Bentham was de vader van het utilitarisme,volgensdewelkehetdoelvanelkbestaanschuilt inhetnormaliserenvandegeneugtenenhetminimaliseren van het lijden. Volgens hemmoet daarom het grootst mogelijk geluk bezorgdwordenaanhetgrootstmogelijkeaantal.Hijneemthierinallevoorindrukkenenzinnenvatbarewezensop,dusookdedieren.Hijziet immers, integenstellingtotDescartes, indatzijkunnenlijdenofgelukkigzijn.1217. Inde19deeeuwontstaandeeerstedierenwetgevingenineenaantallanden.Deanderehouding ten opzichte van dieren, geïntroduceerd door Bentham, werd in de wetgevingopgenomen. Opmerkelijk is dat deze wetgeving teruggrijpt naar de opvatting van Kant datwreedheden tegen dieren het lijden van demensen kan veroorzaken en dus afgestraftmoetworden:dezewetgevingisdusnietingegevenmethetoogopdierenwelzijn.1318. Een andere benadering is deze van het ‘domesticatiecontract’, zoals voorgesteld doorCatherineenRaphaëlLarrère.Volgensditconceptbrengthetdomesticereneenstilzwijgendenonuitgesproken contract mee tussen mens en dier van wie de eerste samenwerking heeftgezocht. Dit contract veronderstelt een uitwisseling van dienstverleningen en wederzijdseverplichtingen.Zoleverthetdiermelk,vlees,etceteraenalstegenprestatiewaarborgtdemenshet dier voedsel, bescherming tegen roofdieren, onderkomen etc. Dit stilzwijgend contractverplichtdemenszichteonthoudenvanhetmishandelenvandedierentotophetogenblikvanhundood.1419. Vreemdgenoegwashetinnazi-Duitslanddatin1933detotdantoestrengstewetgevingverscheenopvlakvandedierenbescherming.HitlerlietzichbeïnvloedendoordestellingenvanArthurSchopenhauer,voorwiemensendierinhoofdzaakidentiekwaren.Innaziwetgevingdiezowel gaat over huisdieren als wilde beesten, moet het dier, op zich en omwille van deintrinsieke rechtenwaarmeehet begiftigd is endie demensdient te eerbiedigen, beschermd

11J. BENTHAM,An introduction to the principles ofMorals and Legislation, Edited by J.H. BURNS andH.L.A.HART,Methuen,London/NewYork1982,283.12J.M.GIFFROYenJ.P.BEAUFAYS,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingprinsLaurent,2001,16.13D.POLLEFEYT,Hetmorelestatuutvandierenendeverantwoordelijkheidvandemens.Uwilt,Heer,mensendierinuwheildoendelen,Thomas,Leuven,2007,56.14J.M.GIFFROYenJ.P.BEAUFAYS,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingprinsLaurent,2001,18.

7

worden. De ethica inzake de rechten van de natuur en zijn bezorgdheid voor dieren diendenechterslechtszijntotalitaireideeën.1520. Pashalverwegede20steeeuwkwamdierenethieknaarboven,diehetmiddelpuntvormtvan de discussies omtrent het gebruik van dieren. Dit is de periode waar begrippen zoalsgrootschaligheid,intensiveringenproductiviteitkernbegrippengewordenzijnindeindustrie.Demensbegint zichaf te vragenofbepaaldebelangenvanhetdieropwegen tegendebelangenvandemensenhierovermoeteenconsensuswordengevonden.Eensdieconsensusgevondenis, ishetbelangrijkomtoe te zienopdenalevingervanendeze tehanterendoormiddelvandierenwelzijnswetgeving.21. In de jaren 70 werd het concept speciesisme ingevoerd. Dat concept duidt op eenvooroordeelof een vooringenomenhouding tengunste vanhet eigenbelang vande soort tennadele van degenen die tot een andere soort horen. Het doet dus denken aan racisme. Deonvoorwaardelijke afkeuring van het antropocentrisme zet de deur open voor allerleiafwijkingen.16Anderzijdswettigtdestromingvan‘natuurrechten’hetrechtvandesterkste.Ditkanleidentoteugenetica,racismeenetnischezuivering.22. Inhetmodernefilosofischdebatrondhetmoreelstatuutvandedierenwordenertweegrotestromingenonderscheiden:dedierenwelzijnsbenaderingendedierenrechtentheorie.17De dierenwelzijnsbenadering werd omstreeks 1975 op gang gebracht door Peter Singer18diestelde dat dieren moeten worden opgenomen in de cirkel van morele betrokkenheid, watimpliceert dat dierenleed en dierenmishandeling immoreel en ontoelaatbaar is. Peter Singerschreef een boek19dat, hoewel het aan de oppervlakte bleef, toch wordt beschouwd als dedoorbraak van hetmoderne debat rond het dierenwelzijn en dierenrechten. Zijn werk wordtvooral geprezen omdat het enkele belangrijke dierenwelzijnsproblemen in dierentuinen,circussen, veeteelt en proefdiercentra onder de aandacht brengt. Singer pleit voor eenwelzijnsbenadering en niet voor dierenrechten. Evenmin pleit hij voor het afschaffen van

15J.M.GIFFROYenJ.P.BEAUFAYS,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingprinsLaurent,2001,17;DeNoorsepsycholoogSchjelderuppe-Ebbehadin1922binneneenkippenkolonieeenhiërarchieaangetoondgegrondopdematevanagressie.Daaruitconcludeerdehijdatzulksinelkedierengroepvoorkomt,hierbijinbegrependemenselijke samenlevingsverbanden. Ook de activiteiten van de Oostenrijker K. Lorenz wezen in dezelfderichting.Eerbiedvoorde rangorde indenatuur (zowelbijmensalsbijdier) versterktedehoedanigheidvanHitleralsführer.16J.M.GIFFROYenJ.P.BEAUFAYS,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingprinsLaurent,2001,17.17 S. DE KNIBBER, Dierenwelzijn in de intensieve veeteelt, Masterproef Rechten UGent, 2011,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/787/001/RUG01-001787001_2012_0001_AC.pdf,5-7.18G.CAZAUX,Mensenenanderedieren:hunonderlinge relatiesmeervoudigbekeken, Leuven,Garant,2001,391p.19P.SINGER,AnimalLiberation,London,VintagePublishing,2015,336p.

8

dierengebruikmaarwelstelthijdatmensendemoreleverantwoordelijkheidhebbenomdierengeenwreedhedenaantedoenenmoeteninstaanvoorhunwelzijn.20De dierenrechtenbenadering is dan weer gebaseerd op de visie van Tom Regan21, welke eentegenreactie is op de welzijnsbenadering van Singer. 22 Regan verwerpt de utilitaristischedierenethiek die Singer voorstelt aangezien in die benadering het belang van het individu terzijdekanenmaggeschovenworden inhetvoordeelvandegroep:hijwildenadrukverleggennaar het individuele niveau. Verder stelt deman dat ‘subjecten van het leven’ een inherentewaardebezittenenhetdus verdienenomgerespecteerd tewordenengeen schade te lijden.Ookdierenzijnsubjectenvanhetlevenenhebbenrechtendiedemensmoetrespecteren.23Dedierenrechtenbenaderingbeschouwtdierendusalseen finaliteitenhetgebruikvandierenalsmiddeltoteendoelwordtafgekeurd.24Begrip‘dierenwelzijn’indemaatschappij23. Erbestaatgeeneenduidigedefinitievandierenwelzijnaangezienheteenabstractbegripisdatpraktischmoeilijkintevullenis.Ookindetheorieblijkthetnietmakkelijkeendefinitietegeven vanwat dierenwelzijn nuprecies is,waardoor het begrip nog steeds het voorwerp vanonderzoekendiscussieblijft.2524. Een vaak gebruikte definitie opgesteld door een Britse onderzoekscommissie26in 1965hanteert vijf vrijheden, welke verwijzen naar zowel fysieke als psychische parameters. DezedefinitiediendealsgrondslagvoordeEuropesedierenwelzijnswetgeving.Doorhethanterenvandeze definitie koppelde de Britse regering voor het eerst voorwaarden aan dehuisvestingsystemen van landbouwhuisdieren. Deze definitie stelde voor dat alle dieren devrijheid zouden moeten hebben om op te staan, neer te liggen, zich te keren, zichzelf teverzorgen en hun poten te strekken. Deze minimale standaarden werden bekend als de ‘vijfvrijheden’. In 1993 heeft de Farm Animal Welfare Council de originele definiëring aangepastomdat ze te veel gefocust was op ruimtelijke eisen. De vijf vrijheden worden nu als volgtomschreven: vrijheid vandorst, hongerenonjuiste voeding, vrijheid van fysieken fysiologischongemak,vrijheidvanpijn,verwondingenenziektes,vrijheidvanangstenchronischestressenalslaatstedevrijheidomnatuurlijksoorteigengedragtekunnenvertonen.

20 S. DE KNIBBER, Dierenwelzijn in de intensieve veeteelt, Masterproef Rechten UGent, 2011,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/787/001/RUG01-001787001_2012_0001_AC.pdf,5-7.21T.REGAN,“ThecaseforAnimalRights”, inC.PIERCEenD.VANDEVEER,People,Penguinsandplastictrees,basisissuesinenvironmentalethics,SecondEdition,Belmont,WadsworthPublishingCompany,1995,p.72-79.22P.SINGER,AnimalLiberation,London,VintagePublishing,2015,336p.23R.GIELEN,Dierenrecht:mensenrechtenookvoordieren?,Antwerpen,Maklu,2000,177p.24 S. DE KNIBBER, Dierenwelzijn in de intensieve veeteelt, Masterproef Rechten UGent, 2011,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/787/001/RUG01-001787001_2012_0001_AC.pdf,5-7.25Ibid.,8-10.26DezeBritseonderzoekscommissieheettehet ‘BrambellCommittee’;Rapportvandeonderzoekscommissie:http://edepot.wur.nl/134379.

9

Deze ‘five freedoms’worden internationaal gezien als de belangrijkste randvoorwaarden vooreendegelijkdierenwelzijn.27De eerste drie vrijheden zijn vrij essentieel en staan voor niet veel discussie open. De laatstetweevrijheden zijnechtervoor interpretatievatbaarenerbestaatdiscussie ronddeconcreteinvullingvandebegrippen.Vier van deze vrijheden zijn geformuleerd vanuit de gedachte datwelzijn gelijk staat aan hetontbreken van ‘onwelzijn’. Positieve aspecten van welzijn als plezier en tevredenheid, hetwelzijnindezinvanwelbevinden,blijvenindezebuitenbeschouwing.25. Recentelijkwordt dierenwelzijn echter niet enkelmeer uitsluitend gezien als het goedlichamelijkofbiologischfunctionerenvanhetdier.Dierenkondenindievisiealsgezondaanzienworden als ze de functies waarvoor ze gehouden werden naar behoren vervulden. Dezebenadering hield echter geen rekening met de subjectieve ervaringen van dieren. Nu wordtgestelddatdierenwelzijnnietenkelverwijstnaardefysieketoestandvanhetdiermaarooknaarzijn subjectieve ervaringen zoals angst en frustratie. Dierenwelzijn wordt daarnaast ook vaakgekoppeld aan de mogelijkheid om natuurlijk of soorteigen gedrag te kunnen vertonen,waarmeeopintegriteitofeigenheidvanhetdiergedoeldwordt.28Het begrip ‘dierenwelzijn’ refereert nu naar een bepaalde levenskwaliteit en dit kan veelinhouden: gezondheid, productiviteit, geluk, genot, plezier, levensduur, enz. Mensen kunnenaan elk van deze elementen een verschillend gewicht toekennen, want dieren kunnen nueenmaal niet vertellen hoe ze zich voelen. Daarom kan wetenschappelijk onderzoek hierbijdragen tot een beter begrijpen van bepaalde facetten van dierenwelzijn: wat verkiezendieren,watzijnhunbehoeften,etc.Welzijnwordtdusviaeenomweggemeten:viaonderzoeknaardepreferentiesof gedragsvoorkeuren vandierenofnaarhun soortspecifiekof natuurlijkgedrag.2926. Globaal gezien wordt aangenomen dat dierenwelzijn door een samenspel van zowelfysieke, mentale als integriteitsaspecten wordt bepaald.30Deze drie elementen leveren vaakconflicten op waardoor er moet overgegaan worden tot het afwegen van praktische,economische en ethische belangen. Samengevat kan gesteld worden dat de ‘five freedoms’aangevuldmoetenwordenmetextra zaken.Dierenhebbennietenkel rechtophetvermijdenvanwelzijnsaantasting,maarookopgeluk,plezierenintegriteit.

27 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,13.28 S. DE KNIBBER, Dierenwelzijn in de intensieve veeteelt, Masterproef Rechten UGent, 2011,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/787/001/RUG01-001787001_2012_0001_AC.pdf,5-7.29 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,13.30F.R.LEENSTRA,R.H.M.BERGEOETenI.VERMEIJ,“Destaatvanhetdier”,http://edepot.wur.nl/133619.

10

27. Dewetgeverwilechtereenduidelijkhanteerbaarbegripvandierenwelzijn.Menstreeftnaar een concept dat een zo groot mogelijk maatschappelijk draagvlak kent en hierdooraanvaardbaar is voor alle partijen (consumenten, producenten en dierenwelzijnsorganisaties).Jammer genoeg zien we dat wetgeving en uitvoeringsbesluiten rond dierenwelzijn vaak eenstrategisch steekspel zijn tussen de regering en de belangengroepen van ‘direct betrokkenen’(lees: lobbygroepen uit de bedrijfswereld). Dit leidt tot een beslissingsproces waarbijwetenschappelijke kennis gebruikt en misbruikt wordt voor zover het de betreffendebelangengroep uitkomt. De redelijke wetenschappelijke kennis die er is over dierenwelzijn,wordtindepraktijkdusnietoptimaalbenut.31Samengevatkunnenwe stellendathetmoeilijk iseenconsensus tebereiken tussenbiologen,ethici,dierenartsen,boerenenandereactorendiezichmetdierenbezighoudenoverwatpijn,stress en welzijn betekent. Dierenwelzijn wordt nog steeds op een verschillende maniergeïnterpreteerd. Zolang men het hier niet over eens wordt, zal het meten ervan onderhevigblijvenaandiscussie.3228. Depublieke aandacht enbezorgdheidomtrent denatuur- enmilieuproblematiek stijgtvanaf de jaren ’60. 33 Deze toegenomen aandacht zorgde voor het ontstaan vandierenbelangenorganisaties die dierenwelzijn, dierenbescherming, dierenbevrijding endierenrechten beoogden. Deze organisaties onderscheiden zich van de klassiekedierenbeschermingsorganisaties die in deWesterse landen reeds ontstonden eind de 19de of20ste eeuw. Dierenbelangenorganisaties verruimen hun doelgroep tot meer dan enkelgezelschapsdieren,integenstellingtotdierenbeschermingsorganisaties,enorganiserenmeestalgeenopvangvandieren.Uit peilingen van de Europese Unie bleek reeds dat ook gewone burgers bezig zijn metdierenwelzijn. Omwille van die steeds groeiende interesse in het dierenwelzijn en hettoenemendewetenschappelijkonderzoekindebrancheisdeoverheidooksteedsmeergeneigdom dierenwelzijn te behartigen in haar beleid. Het is een feit dat bijvoorbeeld de landbouwgeconfronteerdwordtmet regelgeving inzakedierenwelzijn,watvaakdenodigeaanpassingenvoordesectormetzichmeebrengt.Alsvoorbeelddenkenwehierbijaanhetafschaffenvandelegbatterijenin2012endeverplichtegroepshuisvestingenvanzeugenin201334.35

31F.H.DE JONGEenB.M.SPRUIYT, “Kennisoverdierenwelzijn; toepassing in rechten regelgeving”, Justitiëleverkenningen2001,afl.5,65.32J.DETAVERNIER,D.LIPSenS.AERTS,DierenWelzijn,Tielt,Lannoo,2005,52.33F.WHATTS,Dierenmishandeling,Leidschedam,Biblionuitgeverij,2005,76.34RichtlijnvandeRaadvan23oktober2001houdendewijzigingenvanrichtlijn91/630/EEGtotvaststellingvanminimumnormenterbeschermingvanvarkens,Pb.L.1december2001.35 S. DE KNIBBER, Dierenwelzijn in de intensieve veeteelt, Masterproef Rechten UGent, 2011,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/787/001/RUG01-001787001_2012_0001_AC.pdf,11.

11

DEEL3GESCHIEDENISVANDEDIERENWELZIJNSWETGEVING29. VooraleeraanhetechterechtsvergelijkendestuktebeginnenendeVlaamseenDuitsedierenwelzijnswettenmeer in detail te bekijken, overloop ik hier kort de geschiedenis van dedierenwelzijnswetgeving. Hierbij wordt niet alleen de Vlaamse en Duitsedierenwelzijnswetgevingbesprokenmaarwordtookeenmeer globaal beeld geschetst vandeopkomstvandedierenwelzijnsbeweginginEuropa.

1.ALGEMENEGESCHIEDENIS30. Deopkomst van de dierenwelzijnsbeweging situeert zich in de 19de eeuw in Engeland.Sinds de oude Grieken wordt de morele status van dieren niet bediscussieerd, en eerderewettenhieldendierenverantwoordelijkvoorhundadenofdierenwerdengezienalseigendom.Het zien van dieren als wezens die bescherming verdienen komt echter voort uit de 18de -eeuwsefilosofischedebattenendehervormingenuitdeverlichting.3631. Het optreden tegen wreedheden tegenover dieren ontwikkelde zich als een sociaalfenomeen samen met de afschaffing van slavernij, het ontstaan van kinderbescherming,hervorming vangevangenisseneneenbetere zorg voordeouderen, ziekenen zwakken indemaatschappij. Vooral Jeremy Bentham37heeft invloed gehad op de voorwaartse beweging indierenwelzijn.Benthamontwikkeldedetheoriedathetmoreelrelevantecriteriumdecapaciteitompijn te lijdenwas, eerder dan de capaciteit om te sprekenof rationeel te denken. Verdergesteund door de theorieën van Charles Darwin, die de gelijkenissen met mensen aanstipte,begonhetpubliekdebat teverschuivenvaneen theoretischnaaréénwaaractieondernomenwerd.3832. Terwijl voor 1800 daden van dierenmishandeling vervolgdwerden als vernietiging vanandermanseigendom,begon inde19deeeuwhet ideeop teborrelendatdierenbeschermingverdiendenvoorhuneigenwelzijn.Opzijnminstvierwetsontwerpenwerdengeïntroduceerdinhet Britse parlement tussen 1800 en 1821 in verband met dierenwelzijn. Elk ontwerp werdechter geweigerd.Uiteindelijk keurdehetBritse parlement in 1822de ‘Martin’sAct’ goed, deeersteanti-wreedheidswetooitinverbandmetdierenwelzijn.Hetdoelvandewetwasomhetvee te beschermen,maar zewerd verschillende keren gewijzigd tussen1835en1854om zijnwerkveld te verbreden, en werd in 1911 gevestigd als ‘the protection of animals act’. Zoalsgewijzigd,blijftdezewetdevoornaamstedierenwelzijnswetinGroot-Brittannië.39 36E.L., HUGHES, en C.,MEYER, “AnimalWelfare Law in Canada and Europe”,Global Journal of Animal LawGJAL2000,25.37Supra,nr.16.38E.L., HUGHES, en C.,MEYER, “AnimalWelfare Law in Canada and Europe”,Global Journal of Animal LawGJAL2000,25.39Ibid.,25-26.

12

De Fransen waren de eerste Europeanen om Engeland te evenaren door in 1850dierenwelzijnswetgevingdoortevoeren,gevolgddoorNoord-Amerika40enCanada41.33. Jammergenoegwasdehandhavingvandevroegedierenwelzijnswetgevingondermaats,waardoor in Groot-Brittannië de oudste dierenwelzijnsorganisatie ontstond. Een groepjeindividuenzettein1824‘theorginalsocietyforthepreventionofcrueltytoanimals’(SPCA)opinEngeland. Deze staat sinds 1840 gekend als ‘the Royal SPCA’ na bekrachtiging door KoninginVictoria. Deze organisatie is de oudste dierenwelzijnsorganisatie in werking. Gelijkaardigeorganisatiesvolgdensnel.4234. InNoord-Amerikaleiddedesocialeveranderingindejaren1960toteentweede‘stroom’van dierenwelzijnsactivisme rond 1970. Filosofen zoals Peter Singer, Bernard Rollin en TomRegan haalden het debat over dierenwelzijn weer boven. Deze stroom vandierenwelzijnsactivisten gaat verder en zegt dat dieren een inherent recht hebben op eennatuurlijkleven.Deze beweging van dierenwelzijn werd opnieuw geleid door individuen, georganiseerd doorvzw’s variërend van gematigde vzw’s (zoals PETA) tot meer radicale groepen (zoals AnimalLiberationFront). Zakenzoalsvivisectieenhetgrootschalighoudenvanlandbouwdierenstaanin conflict met de moderne landbouwcultuur en de wetenschap, wat opnieuw publiekecontroverseveroorzaaktewatopzijnbeurtleiddetoteendebat.4335. DanvolgdeEuropa:tussen1968en1977heeftdeRaadvanEuropazesconventiesaandierenwelzijn gespendeerd. Ter aanvulling heeft de EU verschillende verordeningen enrichtlijnen inverbandmetdierenwelzijndoorgevoerd.Ook isdeEUpartijvansommigevandeconventiesvandeRaadvanEuropa.

40NovaScotia,1822.41TheDominionofCanada,1969.42E.L., HUGHES, en C.,MEYER, “AnimalWelfare Law in Canada and Europe”,Global Journal of Animal LawGJAL2000,26.43Ibid.,28.

13

2.VLAANDEREN36. Dierenwordeninhetrechtreedslangetijdbeschermd,maarditgebeurdenietaltijdomdezelfderedenalswaaromwenudierenwelzijnsrechtkennen.Eerst en vooral ziet men het dier in het recht als een rechtsobject, dus het dier kan eenvoorwerp zijn van een subjectief recht. Een dierwordt in het huidig recht niet gezien als eenrechtssubject,dragervansubjectieverechten.Meernogwordenwildedierengezienalsresnullius (zakendieaanniemandtoebehoren),watinhoudt dat zij geen eigenaar hebben tot zij in bezit worden genomen: dan hebben zij geenstatusvan‘resnullius’meer.Hetgebruikvanrescommunesenresnullius isaanallengemeen,wat als gevolg heeft dat wilde dieren geen beheerder hebben of iemand die voor hen kanopkomen. Eens zij dan in bezit worden genomen vallen ze onder het eigendomsrecht. Heteigendomsrecht van artikel 544 BW geeft de titularis ervan het recht vrij over de zaak tebeschikken. Dit wordt gecompenseerd door zowel artikel 544 BW en artikel 714 BW, die deoverheiddemogelijkheidgevenwetgevendoptetredenomeigendomsbeperkingentestellen,entebepalenhoehetgenotvanrescommunesenresnulliuswordtgeregeld.4437. Laterheeftdeoverheidwetgevingvoordebeschermingvanwildediersoortenenvoordebeschermingvanindividuelediereninhunrelatiemetdemensuitgevaardigdindeloopvande negentiende en twintigste eeuw. In die wetgeving zien we twee visies ten opzichte vandieren.Ofwelzietmenhetdieralseenexemplaarvaneensoortdiemenwilbeschermen(waarbijhetvaakgaatomwildesoorten).Zotrachtmentevoorkomendathetpopulatieniveauvandesoortachteruit gaaten richtmenzichhierbijdusop soortendiemendemoeitewaardvindtom tebeschermen.Dezeeerstevisieishetdomeinvandesoortenbescherming,alsonderdeelvanhetnatuurbehoud.Eentweedevisieisdatmenhetdierbekijktalseenindividudatmenwilbeschermen,ongeachtdesoortwaartoehetbehoort.Hetgaathiermeestalomgedomesticeerdesoorten.Erwordthiertoegezienopderelatietussenmensendier.Waarmenoorspronkelijktrachttehetdierenkeltebeschermen tegen wreedheid vanwege de mens, richt men zich nu in het algemeen op debevorderingvanhetwelzijnvanhetdieralsindividuinrelatietotdemens.Ditishetdomeinvanhetdierenwelzijnsrecht.Dezetweevisieslopenechtervaakdoorelkaarenzijnnietaltijdstrikttescheiden.Zogeldtdedierenbeschermingswetgeving ook ten aanzien van wilde dieren, en bestaat er recent meeraandachtvoordebeschermingvangedomesticeerdesoorten.45

44G. VAN HOORICK, “Dieren in het recht in historisch perspectief” in G. Cazaux,Mensen en andere dieren,Leuven,Garant,2001,95-96.45Ibid.,96.

14

38. Eriseentendensnaarhetbeschouwenvandierenalsrechtssubject,waardoormenaandieren het recht zou kunnen geven op verzorging overeenkomstig hun fysiologische enethologischebehoeften,hetrechtopfysiekeintegriteit,enz.4639. Alswewatdieper ingaanopdeevolutievande tweedevisie (dievanhetbeschermenvanhetindividueledier)zienwedatdehoudingvandemenstenopzichtevandedierensterkveranderde.Inhetstrafwetboekvan1867staanmisdrijventenaanzienvandierenenerzijdsbijdemisdadenenwanbedrijventegeneigendommen,enanderzijdsbijovertredingen.Indeeerstecategoriewordt alleen het ombrengen vanof toebrengen van schade aan andermans dierenstrafbaargesteld.Centraalstaathierbeschermingvanheteigendomsrechtennietbeschermingvan het dier. In de tweede categorie, die ondertussen verdwenen is uit het strafwetboek enafzonderlijkisuitgewerktindeWetopdedierenbescherming,ginghetoverdeeigenaarvanhetdier zelf. Voor het eerst werd het in België verboden daden van wreedheid of buitensporigemishandelingenjegensdierentestellen.4740. IndeBelgischewetopdedierenbeschermingvan192948werdendebepalingenuithetstrafwetboek overgenomen, maar dan strenger. Men evolueerde duidelijk van hetoorspronkelijke ideevan ‘eigendomsbescherming’naar ‘dierenbescherming’.Vanafdandiendehet dier beschermd teworden om zijnwezen,met recht opmenselijkmededogen. Dezewetmaaktzekerdeeluitvaneenpositieveevolutie,nietalleenomdatzeéénvandeeerstewettenin Europawas in het kader van dierenbescherming,maar ook omdat het dier voor het eerstbeschouwdwordtalseenwezendatbeschermddienttewordenopzichzelf, losgezienvandeeigendomsgedachteofeconomischebelangen.49Indezewetvan1929 ishetmededogenslechts implicietaanwezig,maarwatweluitdrukkelijkwordt vermeld is de ‘bescherming’ van dieren tegenwreedheidsmisdaden ofmishandelingen.De betekenis hiervan blijft echter beperkt aangezien men spreekt van ‘buitensporige’mishandelingen zoals vroeger in het Strafwetboek stond, wat voor interpretatie vatbaar was.Magistratenmoesteninvullinggevenaanditbegrip,enuitrechtspraakvandietijd50bleekdatdetermen geïnterpreteerd werden op een manier die zeer nauw aanleunde bij het statuut vandiereninhetburgerlijkrecht.Dierenwerdendusnogsteedsgelijkgesteldmeteen‘zaak’.51

46G. VAN HOORICK, “Dieren in het recht in historisch perspectief” in G. Cazaux,Mensen en andere dieren,Leuven,Garant,2001,97.47Ibid.,104.48Wetvan22maart1929opdedierenbescherming,BS29maart1929.

49M.HENDRICKX,GAIA–Profielvaneenbeweging,Antwerpen,Icarus,1997,10.50Corr.Namen(4dek.)26maart1975,OpenbaarMinisterieenhetBlauwekruisvanBelgië/X,onuitg.51 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef Rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,28.

15

Ookwerden in1929enkelenieuwemeerconcreteverbodsbepalingen ingevoerd.Zowerdhetbijvoorbeeld verboden dieren op pijnlijke wijze of boven zijn krachten te doen werken ofdierengevechteninterichten.5241. De wet op de dierenbescherming van 197553vormde dan wel op vele punten eenjuridisch-technische verbetering, echter bleef de attitudedatmendierenwoubehoeden voormishandeling. Ze kwam tot stand na een nieuwe golf van actieve pleidooien vandierenrechtenverenigingen die tegen het oorspronkelijke wetsontwerp heel wat bezwarenhadden.Deze wet maakte komaf met de onduidelijkheid van zijn voorganger aangezien zegedetailleerderenjuridisch-technischbeterwas.Elkeverwijzingnaardewoorden‘buitensporig’of ‘overdreven’ werd weggelaten. Bijzonder aan deze wet was dat zij een nieuw begripintroduceerde: handelingen die leed aan dieren toebrengen zonder dat zij getuigen vanvrijwilligewreedheden. Zo kon voor het eerst het onvoldoende zorg besteden aan dieren diemenonderzijnhoedehadwordenbestraft.Diestraffenblevenechteraande lagekant,endeattitudevandewetgeverbleefdezelfde:menwoudierenbeschermentegenmishandeling.5442. Pasmetdewetbetreffendedebeschermingenhetwelzijnderdierenvan198655wordter verder gegaan: naast het tegengaan van dierenmishandeling, wil deze wet nu ook hetdierenwelzijn bevorderen. Dewetgever voerde onder andere algemene normen in inzake hethouden van dieren overeenkomstig de fysiologische en ethologische behoeften van het dier,aangeziendienoodzakelijkwerdengeachtomhetdierenwelzijntebevorderen.Detekstisduidelijkeenweergavevandeveranderendeplaatsvanhetdierindemaatschappij.Zoisergeensprakemeervandeklassiekeboerderijmaarvaneenintensieveveehouderijwaargrotedierenopbeperkteoppervlaktegehoudenwordenenquasigeennatuurlijkgedragmeerkunnenvertonen.56Deze nieuwewetgeving houdt een gedifferentieerde aanpak in ten aanzien van verschillendecategorieën van dieren en hun diverse bestaansfasen, dikwijls in navolging van internationaleverdragen en Europese richtlijnen. Zo geeft dewet aandacht aan de bescherming van dierentijdens de vangst, bij wedstrijden, tijdens het vervoer, tijdens de verhandeling, tijdens hethouden en bij het slachten of doden. Ook wordt er een onderscheid gemaakt tussen debescherming van gewervelde dieren die voor experimentele en andere wetenschappelijke

52G. VAN HOORICK, “Dieren in het recht in historisch perspectief” in G. Cazaux,Mensen en andere dieren,Leuven,Garant,2001,105.53Wetvan2juli1975opdedierenbescherming,BS18juli1975.

54 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef Rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,29.55Wet14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,BS3december1986(hiernaverkort‘Dierenwelzijnswet’).56G. VAN HOORICK, “Dieren in het recht in historisch perspectief” in G. Cazaux,Mensen en andere dieren,Leuven,Garant,2001,104.

16

doeleinden worden gebruikt (proefdieren), de bescherming van voor landbouwdoeleindengehoudendieren,debeschermingvangezelschapsdierenendebeschermingvanwildedierenindierentuinen.Zodusisdeactieradiusvandedierenbeschermingenormverruimdin1986.Hetgaatnietmeeruitsluitendomhetbestrijdenvanbuitensporigdierenleed.Menrichtzichmeerenmeeropdeintegratievanhetdierenwelzijninalleaspectenvandemaatschappij.57Deverdereontwikkelingvandedierenwelzijnswethoezein1986werdopgesteldtothoezeernu uitziet, wordt hieronder besproken bij de bespreking van de Vlaamse Dierenwelzijnswet,onderdetitel‘recenteontwikkelingen’.58

3.DUITSLAND43. DeeerstevermeldingvandierenindeDuitsewetgevingdateertvan1871.Defocuslagvooralopdeperceptievandemensen.Hetwasstrafbaardiereninhetopenbaartepijnigenoftemishandelen.Pasin1933,toendeReichstierschutzgesetzwerduitgegeven,werdhetalseenovertredingaangemerktalserdierenleedwerdtoebrachtofzeopzettelijkwerdengepijnigd.Indatzelfdejaarwerdhetverbodengestelddierenonverdoofdteslachten,eenwetopgesteldomjodentebeperkenindeuitoefeningvanhunreligie.5944. Pas in 1972 werd een eigen dierenwelzijnswet 60 aangenomen, die een grondigeherziening onderging in 2006 en 2013. Slechts twee decennia na het aannemen van dedierenwelzijnswet stelde dewet dat dieren geen dingen zijn. De gevolgen hiervan zijn echterbeperkt,ondermeerdoordetoevoegingvanhetfeitdatregelsdieopgoederenvantoepassingwarenookopdierenvantoepassingwarenindienvoordierengeenspecifiekeregelsgolden.6145. Sinds2002isdierenwelzijnopgenomenindeDuitsegrondwet,waarmeninartikel20akanlezendatdestaatnuookhetwelzijnvandierenbeschermt.DezeopnameindeGrondwetheeftvergaandegevolgen.62

57G. VAN HOORICK, “Dieren in het recht in historisch perspectief” in G. Cazaux,Mensen en andere dieren,Leuven,Garant,2001,105.58Infra,nr.126-143.59X.,“GeschichtedesTierschutzes”,www.der-tierschutz.net/geschichte-des-tierschutzes.html.60"TierschutzgesetzinderFassungderBekanntmachungvom18.Mai2006(BGBl.IS.1206,1313),daszuletztdurchArtikel141desGesetzesvom29.März2017(BGBl.IS.626)geändertwordenist",www.gesetze-im-internet.de[Dierenwelzijnswet,Bundesgesetzblatt24juli1972,laatstelijkgewijzigdbijartikel141vandewetvan29maart2017].

61X.,“GeschichtedesTierschutzes”,www.der-tierschutz.net/geschichte-des-tierschutzes.html.62Infra,nr.231-251.

17

4.EUROPA46. In1976werddoorRaadvanEuropaeenovereenkomstoverdebeschermingvandierenin de landbouw overeengekomen. 63 Dit was de basis voor de meeste nationaledierenwelzijnswetten.Eendiermoet volgensdat verdrag inde landbouwgehuisvestworden rekeninghoudendmetzijn aarden zijn fysiologischeenethologischebehoeften.Onnodig lijdenenpijn voorhet diermoetenvermedenworden.6447. In1987werdeenovereenkomstinzakedebeschermingvanhuisdierenaangenomen.65In 2005 hebben 18 landen, waaronder Duitsland en België, dat verdrag geratificeerd. Hetdocument kan gezien worden als een gemeenschappelijke richtlijn voor het verantwoordhoudenvanhuisdieren.Enerzijdsgaathetoverhetwelzijnvanhetdier,anderzijdsgaathetookomgezondheids-hygiëne-enveiligheidsvoorschriftenterbeschermingvanmensendier.Naastbepalingenoverhetverkrijgenvandierenendehandelinhuisdierenvindjeerookdewilvooreenverbodtothethoudenvanwildedierenthuis.6648. Daar men in 2004 een ontwerp voor een Europese Grondwet besprak, werden ookregelingen over dierenwelzijn vastgelegd. Deze bleven echter zeer algemeen. Zo wordt hetdierenwelzijn enkel indirect behandeld. Er moet in de politiek en bij het vastleggen vanregelgeving rekeningwordengehoudenmethetwelzijnvandierenopdegebieden landbouw,vervoer, internemarkt, onderzoek, technologischeontwikkeling en ruimte. Tegelijkertijdmoeter rekening worden gehouden met de bestaande wettelijke en administratieve regels enpraktijken van de lidstaten zoals religieuze rituelen en culturele tradities. De idee van eenEuropeseGrondwet isevenwel totophedennietomgezet indepraktijk,echter zijnde regelsmet betrekking tot dierenwelzijnwel opgenomen in het verdrag van Lissabon, dat in 2009 inwerkingtrad.67

63 Europese Overeenkomst inzake de bescherming van landbouwhuisdieren, opgemaakt te Straatsburg,goedgekeurdbijwet18oktober1988.

64X.,“TierschutzrechtinderEU”,www.der-tierschutz.net/tierschutzrecht-in-der-eu.html.65 Europese Overeenkomst voor de bescherming van gezelschapsdieren, opgemaakt te Straatsburg,goedgekeurdbijwet18oktober1991,BS19februari1992.66X.,“TierschutzrechtinderEU”,www.der-tierschutz.net/tierschutzrecht-in-der-eu.html.67Ibid.

18

DEEL4BEVOEGDHEIDDIERENWELZIJN49. Nadat hierboven de geschiedenis van het dierenwelzijnsrecht omschrevenwerd, zal indit deeltje behandeld worden wie in Vlaanderen en Duitsland de bevoegdheid heeft voordierenwelzijn, aangezien dit een invloed heeft op de handhaving ervan, wat verder in demasterproef nog besproken wordt68. Ook zal kort besproken worden wat Europa te bepalenheeftinverbandmethetdierenwelzijn.

AFDELING1VLAANDEREN50. Tot 1999 viel dierenwelzijn onder de bevoegdheid van de federale minister vanlandbouw. Organisaties zoals GAIA klaagden deze indeling aan, gezien toen de economischebelangen primeerden op dierenwelzijn.69Naar aanleiding van de vijfde staatshervorming van2001 werd bij de overheveling van de landbouwbevoegdheden het dierenwelzijn endierengezondheidvaneenresiduairefederalebevoegdheidomgevormdtoteenvoorbehoudenfederalebevoegdheid,alsuitzonderingopdelandbouwbevoegdhedenvandegewesten.51. Naar aanleiding van de zesde staatshervorming werd de bevoegdheid inzakedierenwelzijn overgedragen naar de gewesten. Sinds januari 2015 is dierenwelzijn eengewestelijke bevoegdheid. Deze nieuwe gewestbevoegdheid is vervat in artikel 6, §1, XI,BijzondereWettotHervormingderInstellingen70.OpgewestelijkniveauisdebevoegdeinstantiededienstdierenwelzijndievaltonderhetdepartementOmgeving.MomenteelhebbenwemetBen Weyts onze eerste Vlaamse minister voor dierenwelzijn. 7152. Eerst wordt besproken wat voor de bevoegdheidsverdeling valt onder de notie‘dierenwelzijn’envervolgenszullendebevoegdhedeninverbandmetdierenwelzijnbesprokenworden. Het dierenwelzijn heeft door zijn aard talrijke raakvlakken met andere materiëlebevoegdheden van de federale overheid en van de gewesten, welke hierna ook besprokenworden.

68Infra,nr.111-125.69M.VANDENBOSCH,“StandpuntenvisievanGAIAoverhetgroenboekzesdestaatshervorming–onderdeeldierenwelzijn”, 22 januari 2014,www.gaia.be/sites/default/files/paragraph/files/standpunt_en_visie_van_gaia_over_het_groenboek_zesde_staatshervorming_0.pdf.70BijzondereWettotHervormingderInstellingen,BS15augustus1980(hiernaverkort‘BWHI’).71J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,467.

19

1.Betekenisvandenotie‘dierenwelzijn’

1.1Dierenwelzijnswet53. Indetoelichtingbijhetvoorsteldatheeftgeleidtothetnieuweartikel6,§1,XI,BWHI72wordt gezegd dat het begrip ‘dierenwelzijn’ zeer ruim is en het de aangelegenheden betreftgeregelddoorofkrachtensdeDierenwelzijnswet.Detechniekvanbevoegdheidstoewijzingdoormiddel van verwijzing naar één ofmeer bestaandewetten heeft als nadeel dat de vraag kanrijzenofdebevoegdheidsoverdrachtookbetrekkingheeftoponderwerpendiewel inhoudelijkkunnen worden ingepast in de notie ‘dierenwelzijn’ maar die niet aan bod komen in deDierenwelzijnswet.73De Dierenwelzijnswet heeft een ruim toepassingsgebied en bevat verschillende ruimgeformuleerde machtigingen aan de Koning om reglementerend op te treden inzakeverscheidene aspecten van het dierenwelzijn. De strafrechtelijke beteugeling van deDierenwelzijnswet isechterbehoorlijkondoorzichtig74.Eenaantalbepalingenvandewetheeftrechtstreeks uitwerking en heeft geen nadere uitvoering nodig, daarentegen zijn veel anderebepalingen verder uitgewerkt in een reeks uitvoeringsbesluiten, waarvoor de gewestenovereenkomstighetverticaliteitsbeginselookbevoegdzijngeworden.75

1.2Eenwaterdichtsysteem?54. Bij het overdragen van bevoegdheden door middel van verwijzing naar bestaandefederalerechtsregelskannadienblijkendaternieuwethema’sopduikenwaarvooreenregelingnodigis,maardienietindefederaleregelingvoorkomen,ookalkunnenzewordeningepastinde algemene doelstelling van die regeling. Uit het voorgaande bleek reeds dat deDierenwelzijnswetgesteundisopnieuwebeleidsinzichteninzakehetwelzijnvandieren,waarbijrekeningwordtgehoudenmetmeerrecenteeconomischeenmaatschappelijkeontwikkelingendie een gevolg hadden voor dat welzijn. Een zinvolle uitoefening van de nieuwegewestbevoegdheid inzake dierenwelzijn veronderstelt dat ook de decreet- enordonnantiegeversdergelijkenieuwe inzichten ineenwettelijke regeling kunnenomzettenalseenaanvullingofvervangingvandehuidigeDierenwelzijnswet.76

72OntwerpvanbijzonderewetmetbetrekkingtotdeZesdeStaatshervorming,Parl.St.Senaat2012-2013,nr5-2232/1,153.73J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,468.74Infra,nr.111-125.75J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,468-469.76Ibid.,469-470.

20

55. HetWaalsegewestheeftbij decreet van22 januari 201577eennieuwartikel 9/1 indeDierenwelzijnswet ingevoegd waarbij het verboden wordt dieren te houden uitsluitend envoornamelijkvoordeproductievanpels.Ookwordtdit strafrechtelijkbeteugeld.DeRaadvanStatezaghiergeenbevoegdheidsprobleem.7856. Wel moeten de gewesten erover waken dat ze bij het uitwerken van zo’n nieuweregelingengeenbevoegdhedenvanandereoverhedenbetreden.Debevoegdheidscategorievanhetdierenwelzijnkannietworden ingeroepenalseenomhulselvoormaatregelenwaarvandeaard, doelstelling of gevolgen eerder betrekking hebben op een bevoegdheid van een andereoverheid. Ook moet het evenredigheidsbeginsel in acht worden genomen, zelfs indien denieuwemaatregelvollediginhetdierenwelzijnkanwordeningepast.79

1.3DeEuropesedimensie57. Vele regelingen in de Dierenwelzijnswet, of ter uitvoering van de Dierenwelzijnswet,vormendeimplementatievanEuropeseverordeningenenrichtlijnen.8058. Naast het Europeesrechtelijke kader moeten de gewesten ook andere hogererechtsnormen inachtnemen,zoalsgrondrechten.Ditkanvreemd lijkendatdetoepassingvaneenregelinginzakehetwelzijnvandierenmeewordtbepaalddoorgrondrechtenvanmensen,maarneemnudeproblematiekvanhetonverdoofdslachtenvandieren,ditiseenbekendgevalwaarbij dierenwelzijn beoordeeld moet worden als een al dan niet proportionelebeperkingsgrondvanvrijheidinzakehetbelijdenvaneengodsdienst(artikel9EuropeesVerdragvoordeRechtenvandeMensenartikel19grondwet).81

77Decreettotwijzigingvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdierenteneindehetbezitvandierenuitsluitendofvoornamelijkvoordeproductievanpelsteverbieden,BS30januari2015.78J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,470.79Ibid.80Ibid.81Ibid.,471.

21

1.4DeRaadvoorDierenwelzijnendedierenbeschermingsverenigingen59. ErwordtindeDierenwelzijnswet82voorzienineenRaadvoorDierenwelzijn,diealstaakheeftzakeninverbandmetbeschermingenhetwelzijnvandierentebestuderen.Zevervulteenadviesfunctie voor de minister of de federale overheidsdienst die bevoegd is voor hetdierenwelzijn83.DeRaadkanomadvieswordengevraagdenkanvoorstellendoen,maarer isgeenverplichtingomdeRaadteraadplegenoverbepaaldeinitiatievenofontwerprechtsregels.8460. DesamenstellingvandeRaadwerd inde loopder jarenverscheidenemalengewijzigd.Debelangrijksteveranderingwasde toevoeging in2002vanvijfwetenschappers, verenigdalshet Bureau van de Raad (of stuurgroep). De raad bestaat uit vertegenwoordigers vandierenrechtenorganisaties,producenten,handelaars,consumentenendevijfBureauleden.8561. De Raad voor Dierenwelzijn werd opgericht in de tijd dat dierenwelzijn een federalebevoegdheid was, en die zal blijven functioneren overeenkomstig artikel 94, §1 BWHI tenaanzienvandegewestenzolangdiezelfniethebbenvoorzienineeneigenorgaandatdetakenvandieRaaduitoefent.Inafwachtingtotdegewesteneeneigenorgaanvoorzien,ishetaanteradendatdeRaadvoorDierenwelzijnnietwordtopgeheven,methetoogopdecontinuïteitvanzijn optreden in het kader van de Dierenwelzijnswet. De drie gewesten hebben ondertussenreedsvoorzienindenodigeontwerpregelsvooreeneigenraadvoorDierenwelzijn.8662. Ook voorziet de Dierenwelzijnswet 87 in de erkenning van ‘nationale en regionale’verenigingenals ‘representatiefvoordebeschermingenhetwelzijnderdieren’.Dezeerkendeverenigingen voor dierenbescherming kunnen worden betrokken bij de toepassing van deDierenwelzijnswet.Het is logischdat regionaleverenigingendieenkelophetgrondgebiedvanééngewestactief zijn, enkelmetdat gewest temakenhebbenenookenkeldoordat gewesterkendkunnenworden.Verenigingendie‘grensoverschrijdend’zijnzullenzichtotverschillendegewesten moeten wenden. Hetzelfde geldt voor hun vertegenwoordiging in de gewestelijkeradenvoordierenwelzijn.88

82Artikel31en32Dierenwelzijnswet.83S.BELLEMANS,“OnkelinxvervangtdeelsvernietigdwerkingsbesluitRaadvoorDierenwelzijn”,www.jura.be/.84J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,471.85 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,32.86BesluitvandeVlaamseRegeringvan13november2015‘totregelingvandesamenstellingenwerkingvandeVlaamseRaadvoorDierenwelzijn’;DecreetvanhetWaalseGewestvan22januari2015‘réglantlacompositionetlefonctionnementduConseilwallondubien-êtredesanimaux’;ontwerpvanordonnantievanhetBrusselsHoofdstedelijkGewest‘totinstellingvaneenBrusselseRaadvoordierenwelzijn’,Parl.St.Br.H.P.2015-16,nr.A-274/1. ; J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdheden vandegewesten, Brugge,DieKeure / LaCharte, 2016,471.87Artikel33Dierenwelzijnswet.88J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,471-472.

22

2.Afbakeningtenaanzienvanverwantebevoegdheden63. Het dierenwelzijn heeft door zijn aard talrijke raakvlakken met andere materiëlebevoegdheden van de federale overheid en van de gewesten. De toekomst zal moetenverduidelijkenhoediebevoegdhedenzichpreciestotelkaarverhoudeninconcretesituaties.

2.1FederalebevoegdhedenEnkele federale bevoegdheden vertonen raakvlakken met de gewestelijke bevoegdheid voordierenwelzijn. Hieronder enkele bevoegdheden waar een raakvlak bestaat met hetdierenwelzijn,enhoeditopgelostwordt.

2.1.1Dierengezondheid64. De overige in het toenmalige artikel 6, §1, V, eerste lid, 2° BWHI vermeldeaangelegenheden blijven federale voorbehouden aangelegenheden. Dit omvat89de normeringendedaaroptoepasbarecontroleinzakededierengezondheidalsookinzakedekwaliteitvandedierlijkeproductenmethetoogophetverzekerenvandeveiligheidvandevoedselketen.IndeSenaatscommissiewerdbijdebesprekingvandebevoegdheidsoverdracht inzakewelzijndevraaggesteldnaardewenselijkheidvandebevoegdheidsrechtelijkegrensdievoortaanwordtgetrokken tussen dierengezondheid en dierenwelzijn. Uit het antwoord van de bevoegdestaatssecretaris voor de staatshervorming kan worden afgeleid dat het feit dat beideaangelegenheden bij onderscheidenwettenworden geregeld, volstaat alsmotivering voor deverschillende bevoegde overheden. Een amendement werd verworpen om ook dedierengezondheidovertehevelennaardegewesten.90Debevoegdheidinzakenormeringendedaaroptoepasbarecontrolevandedierengezondheid,die grotendeels samenvalt met hetgeen geregeld wordt in de dierengezondheidswet van 24maart198791,iseendiebevoegdheiduitdrukkelijkvoorbehoudenwerdaandefederaleoverheidals een uitzondering op de gewestbevoegdheden inzake het landbouwbeleid. Ze heeftbetrekking op het hele beleid inzake dierengezondheid. Deze uitzondering heeft een ruimedraagwijdte en er moet dus ook rekening mee worden gehouden bij de beoordeling van degewestbevoegdheid inzakedierenwelzijn.Artikel6,§1,V, tweede lid,2°BWHImagopditvlakdusnietteengwordengeïnterpreteerd.9265. Enkele uitvoeringsbesluiten van de Dierenwelzijnswet sluiten aan bij dedierengezondheidswet.Zoiserbijvoorbeeldhetkoninklijkbesluitvan10juni2014‘betreffende

89Art.6,§1,V,tweedelid,2°BWHI.90OntwerpvanbijzonderewetmetbetrekkingtotdeZesdeStaatshervorming,Parl.St.Senaat2013-14,nr.5-2232/5,151en194;J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,473.91Dierengezondheidswet,BS17april1987.92J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,473.

23

de voorwaarden voor het vervoer, het verzamelen en het verhandelen vanlandbouwhuisdieren’93waarals rechtsgrondverwezenwerdnaarverscheidenebepalingenvandedierengezondheidswetmaarooknaarartikel13,§1vandeDierenwelzijnswet.Uitadviesvande Raad van State94over dit besluit blijkt dat de Dierenwelzijnswet aanvullend geldt voorsommigebepalingeninhetbesluitdieookbetrekkinghebbenopdebeschermingenhetwelzijnvandierenbijhunvervoer.9566. Deonderlingeafpalingvandebevoegdhedeninzakedierenwelzijnendierengezondheidkan problematisch zijn96: medische aspecten van het omgaan met dieren kunnen moeilijkgescheidenwordenvanhetalgemenewelzijnvandedieren.Eenzelfdemaatregelkandoordefederaleoverheiduitgevaardigdwordenmetalsdoeldevrijwaringvandierengezondheid,terwijleen inhoudelijk vrijwel identieke bepaling uitgaat van één van de gewesten in het kader vandierenwelzijn.Ditomschrijftmeninderechtsleeralsde‘dubbelaspectleer’.Dedubbelaspectleerhoudtevenwelniet indatmeneenderwelkemaatregeldieenigverbandvertoontmet dierengezondheid als een federale bevoegdheid kan voorstellen. Bij de vraag ofeenbepaaldemaatregelingegevenisdoordoelstellingeninverbandmetdierengezondheidmagimmersnietuithetoogwordenverlorendatdedierengezondheidswetvolgensartikel2ervantot doel heeft ‘de bestrijding van dierengezondheid (…) teneinde de volksgezondheid en deeconomische welvaart van de dierenhouders te bevorderen’. Het doel vandierengezondheidswet isdusniethetvrijwarenvandegezondheidvandierenomwillevanhetwelzijnvandedierenzelf,alzaleenvrijwaringvanhungezondheidbijnaaltijdookbijdragentothun welzijn. De doelstelling van een maatregel is dus erg belangrijk om uit te maken of defederale overheid bevoegd is op grond van de voorbehouden bevoegdheid inzakedierengezondheid,danwelofdegewestenbevoegdzijnopgrondvanhunbevoegdheidinzakedierenwelzijn, toch wanneer die doelstelling voldoende duidelijk bij slechts één van de tweeaangelegenhedenaansluit.97

93Koninklijk besluit betreffende de voorwaarden voor het vervoer, het verzamelen en het verhandelen vanlandbouwhuisdieren,BS8juli2014.94Adv.RvS55.431/3van2april2014bijhetontwerpvankoninklijkbesluit‘betreffendedevoorwaardenvoorhetvervoer,hetverzamelenenhetverhandelenvanlandbouwhuisdieren’.95J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,474.96J.VELAERS,“Landbouwendierenwelzijn:eenbijnahomogenebevoegdheidvandegewesten”inJ.VELAERS,J. VANPRAET, Y. PEETERS en W. VANDENBRUANE (eds.), De zesde staatshervorming: instellingen,bevoegdhedenenmiddelen,Antwerpen,Intersentia,2014,509.97J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,475.

24

2.1.2Veiligheidvandevoedselketen67. Ookdenormeringendedaaroptoepasbarecontroleinzakedekwaliteitvandedierlijkeproducten werden behouden als een federale voorbehouden aangelegenheid. Dit neemt nietweg dat “het uitvoerende en controlerende beleid inzake dierenwelzijn ten aanzien van devoedselproducerende dieren”, zoals dat vroeger door het Federaal Agentschap voor deveiligheid van de voedselketen (FAVV) werd uitgeoefend, voortaan door de gewesten wordtuitgeoefend98.HetFAVVisdusnietmeerbevoegdterzake.9968. Ook zijn hier echter grensgevallen mogelijk, waarin een inhoudelijk erg gelijkaardigemaatregeltenaanzienvandierenwordtuitgevaardigd,enerzijdsdoordegewesteninhetbelangvan het welzijn van de dieren, en anderzijds als een sanitaire maatregel door de federaleoverheid,inhetbelangvandeveiligheidvandevoedselketen.Datneemtnietwegdatdergelijkemaatregeleninhetkadervandeveiligheidvandevoedselketenmeestalbetrekkinghebbenopdierendiereedsgeslachtzijnenwaarophetdierenwelzijnnietmeerrelevantis.100

2.1.3In-,uit-endoorvoervanuitheemsediersoortenenhunkrengen69. Debijzonderewetdiedebevoegdheid inzakedierenwelzijnheeftovergedragenaandegewesten 101 stelt dat ‘de bestaande federale bevoegdheden inzake CITES 102 ongewijzigdblijven’103,waarmeemendoeltopdevoorbehoudenfederalebevoegdheidinzakedein-,uit-endoorvoer van uitheemse plantensoorten en van uitheemse diersoorten en hun krengen, dievermeld isalsuitzonderingopdebevoegdheidvandegewesten inzakenatuurbeschermingennatuurbehoud104,maardieookrelevantisvoordebevoegdheidinzakedierenwelzijn.Het is dus wel denkbaar dat de gewesten binnen hun bevoegdheid inzake dierenwelzijnmaatregelen nemen met betrekking tot het houden van bepaalde door de CITES-conventiebeschermdediersoorten inhetkadervanhetdierenwelzijn.Wel zijn zijonbevoegdomde in-,uit-endoorvoerervanteregelen.105

98OntwerpvanbijzonderewetmetbetrekkingtotdeZesdeStaatshervorming,Parl.St.Senaat2012-2013,nr5-2232/1,153.99J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,477.100Ibid.,477.101Supra,nr.51.102ConventiononInternationalTradeinEndangeredSpeciesofWildFaunaandFlora,1975.103OntwerpvanbijzonderewetmetbetrekkingtotdeZesdeStaatshervorming,Parl.St.Senaat2012-2013,nr5-2232/1,153.104Art.6,§1,III,2°BWHI.105J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,477.

25

2.1.4Productnormen70. De bevoegdheid inzake het vaststellen van productnormen is een aan de federaleoverheid voorbehouden materie, vermeld als uitzondering op de gewestelijke bevoegdhedeninzake leefmilieu106. Echter kunnen met productnormen ook andere doelstellingen wordennageleefd.10771. Een voorbeeld van een raakpunt tussen deze voorbehouden bevoegdheid en degewestbevoegdheid inzake dierenwelzijn is de federale ontworpen regeling inzake het verbodvoorhetopdemarktbrengenvanbepaaldeproducten,dieschadelijkgeachtwordenvoorhetdierenwelzijn.Hiermeebedoeltmenproductenwaarvanhetactiefbestanddeellijmis,bestemdvoorhetimmobiliserenvangewerveldedierendoorverkleving,metalsdoelhunverdelging.Eenvoorbeeldhiervan zijn lijmvallenvoormuizen.DeRaadvanStatebeslistehieroverdatdewetvan 21 december 1998 ‘betreffende de productnormen ter bevordering van duurzameproductie- en consumptiepatronen en ter bescherming van het leefmilieu en devolksgezondheid’108geenrechtsgrondkonbiedenomdatdedoelstellingvanhetdierenwelzijnerniet in voorkomt.109Ook zeideRaaddathet gebruik (niethetopdemarktbrengen) vaneendergelijke lijmval mogelijks reeds onder het toepassingsgebied van artikel 15 van deDierenwelzijnswetvalt,waarvoordegewestenbevoegdzijn.110

2.1.5Veiligheid72. Tenslotteisdefederaleoverheidresiduairbevoegdvoordeopenbareveiligheid.Echterkentdezefederalebevoegdheidookhaargrenzen:zoishetdevraagofdefederaleoverheidopgrond van haar bevoegdheid inzake de openbare veiligheid het houden van bepaaldediersoortenkanverbieden,aangeziendaarreedsmaatregelenvoorzijnindeartikelen3bis,4en6bisvandeDierenwelzijnswetvoorkomen.111

106Art.6,§1,II,tweedelid,1°BWHI.107J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,478.108Wetbetreffendedeproductnormenterbevorderingvanduurzameproductie-enconsumptiepatronenenterbeschermingvanhetleefmilieu[,devolksgezondheidendewerknemers],BS11februari1999.109Adv.RvS55.717/3van14april2014bijhetontwerpvankoninklijkbesluit‘betreffendehetverbodophetopdemarktbrengenvanproductendieschadelijkzijnvoorhetdierenwelzijn’.110J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,478.111Ibid.,478-479.

26

2.2AnderegewestelijkebevoegdhedenOok zijn er gewestelijke bevoegdheden die in conflict treden met de bevoegdheid voordierenwelzijn.Hierondertweegewestelijkebevoegdhedeninkwestieenhoeheteenpositievezaakisdatbeidebevoegdhedenonderdebevoegdheidvanhetgewestvallen.

2.2.1Natuurbeschermingennatuurbehoud73. Het onderscheiden van de gewestelijke bevoegdheid inzake natuurbescherming ennatuurbehoud112van de bevoegdheid inzake dierenwelzijn was een belangrijke zaak voor deoverdrachtvandebevoegdheidvandierenwelzijnaandegewesten.Nuisdezekwestievandebaan,maarzekanwelnogrelevantzijnomuittemakenwatdejuisterechtsgrondisvooreenreglementering.11374. In het advies over een ontwerpbesluit over de erkenning van dierentuinenmerkte deRaad van State op dat de bepalingen die betrekking hebben op het soortbehoud en debiodiversiteit totdebevoegdheid inzakenatuurbeschermingennatuurbehoudmoetenwordengerekend114.Alsdegewesteneendergelijkeregelinguitvaardigenalsonderdeelvaneenruimereregelinginzakedeerkenningvandierentuinen,iserbevoegdheidsrechtelijkgeenprobleem.75. De vereniging van de bevoegdheden inzake natuurbescherming en natuurbehoudenerzijds, en dierenwelzijn anderzijds, in één gewestelijke hand heeft als voordeel dat degewesten op algemene wijze beschermende maatregelen kunnen treffen ten voordelen vandieren.115

2.2.2Jacht,visvangstenvisteelt76. Artikel 15 van de Dierenwelzijnswet bevat ook voorschriften met betrekking tot hetdoden van dieren in het kader van de jacht en de visvangst, dus er is effectief een zekereinhoudelijke samenhang tussen deze bevoegdheden, zodat de gewestelijke bevoegdheid voorhetgeheelervandehomogeniseringvandebevoegdheidspakkettentengoedekomt.116

112Art.6,§1,III,2°BWHI.113J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,479.114Adv.RvS 56.208/3 van 4 juni 2014 bij het ontwerp van koninklijk besluit ‘betreffende de erkenning vandierentuinen’.115J.VANNIEUWENHOVE,Debevoegdhedenvandegewesten,Brugge,DieKeure/LaCharte,2016,479.116Ibid.,480.

27

AFDELING2DUITSLAND77. DebevoegdheidvoordierenwelzijninDuitslandzitbijdedeelstaten(de‘Länder’).78. DeDuitsebondsstaatiseenstaatsrechtelijkeverbintenisvandeelstaten,dezogenaamdeLänder.Elk ‘Land’heefteeneigengrondwet,waarindeorganisatievanhetparlement,vanderegeringenvanderechterlijkeinstantiesgeregeldis.11779. DeindegrondwetverankerdeverdelingvanbevoegdhedentussendeBondendeLänderis gekarakteriseerd door twee hoofdregels. Ten eerste geldt dat de uitoefening vanoverheidsbevoegdheden een aangelegenheid is van de Länder voor zover de grondwet geenandereregelingtreftoftoelaat.Debevoegdheidtotwetgevingheeftdebondswetgeverslechtsvoor zover de grondwet hem wetgevingsbevoegdheid toekent. Het onderliggende principehierachter is dat van de verticale machtenscheiding, of de verdeling van de macht oververschillendeoverheidsorganisaties,metalsdoelhetvermijdenvanmachtsconcentratie.118Ten tweede, is er het principe van coördinatie en coöperatie. Dit principe impliceert dat deLänder bij het voerenvanhunbeleidmetelkaar rekeningdienen tehouden, elkaardienen teinformerenennauwdienensamentewerken.Eenanderekenmerkdatverbandhoudtmethethierboven aangehaalde principe betreft de in de grondwet vastgelegde suprematie van hetbondsrechtoverhetrechtvandeLänder.Tenslotteisomdeafstemmingensamenwerkingvanbeleidsvorming te garanderen, hetDuitse staatsstelsel zo opgebouwddat vertegenwoordigersvandeLänderindebondsraadgeachtwordenmeetewerkenaandewetgevingenhetbestuurvandebond.Ditprincipeisechternietalleengrondwettelijkverankerdmaarkomtooktotuitingin de realiteit. In de praktijk is de samenwerking tussen Länder op deelterreinen vanlandsbestuurintensiefenhebbendevertegenwoordigersvandeLändereensubstantiëleinvloedopdefederalebeleidsvorming.11980. Voorwatbetreftdewetgevingonderscheidtdegrondwetsindsdezeherzieningvan2006de volgende drie categorieën. Ten eerste, is de bondwetgever op een aantal terreinenuitsluitendbevoegdomwetgevingvasttestellen.Daarondervallenzakenzoals:denationaliteit;defensie; post en telecommunicatie; rechtspositie van bondsambtenaren; luchtverkeer; hetauteurs-en merkenrecht; terrorisme. De federale grondwet bepaalt ten aanzien van dezewetgevingsaangelegenheden dat de Bond de bevoegdheid tot wetgeving kan delegeren. Ditvoorschriftheeftindepraktijkechterweinignavolginggekregen.120

117A. DE VICQ, A. VAN HECKE, E. BUYST, “Overzichtsrapport: Bevoegdheidsverdeling in federale staten”, 9,https://feb.kuleuven.be/VIVES/varia/overzichtsrapport-bevoegdheidsverdelinginfederales-1.pdf.118Ibid.119Ibid.120Ibid.,10.

28

Detweedecategoriebetreftdeconcurrerendewetgevingsbevoegdheid.ZoweldeLänderalsdeBond zijn bevoegd om de wetgeving vast te stellen ten aanzien van de beleidsdomeinen dieonderdezecategorievallen.DeLänderzijndaarbijslechtsbevoegdtotwetgevingvoorzoverdebond nog niet van zijn wetgevingsbevoegdheid gebruik heeft gemaakt. Onder deze categorieworden onder meer de volgende bevoegdheden in de grondwet genoemd: burgerlijk recht;strafrecht; civiel en strafprocesrecht; de rechterlijke organisatie; het notariaat; hetverenigingsrecht;hetvreemdelingenrecht;hethandelsrecht;hetarbeidsrecht;allerleiaspectenvan het milieubeleid en ruimtelijke ordening en bepaalde aangelegenheden van het hogeronderwijs. In de praktijk heeft de Bond van zijn concurrerende wetgevingsbevoegdheidruimschoots gebruik gemaakt, zodat van de wetgevingsbevoegdheid van de Länder op dezeterreinenweinigisovergebleven.121De derde categorie betreft de exclusieve wetgevingsbevoegdheid van de Länder. In praktijkomvatten deze voornamelijk bestuurlijke en bestuursrechtelijke aangelegenheden waaronderhet politierecht, het bouwrecht, het gemeenterecht, vele culturele enonderwijsaangelegenheden,enookdierenwelzijn.12281. Voorwatbetrefthetbestuurlijkgebied,kentdegrondwetprioriteittoeaandeLänder.IndepraktijkvoerendeLänderindrieërleiopzichtbestuur.Indeeersteplaats,teruitvoeringvanhun eigen wetgeving. In de tweede plaats ter uitvoering van bondswetten als eigenaangelegenheid.TenslotteteruitvoeringvanbondswetgevinginopdrachtvandeBondwaarbijLänderaanaanwijzingenvandeBondonderworpenzijn.12382. Daartegenover vindt er slechts in een beperkt aantal domeinen bondsbestuur plaats.Hieronder vallen onder meer de volgende bevoegdheden: de buitenlandse dienst; debelastingdienst van de bond; de spoorwegen; de postdienst; de strijdkrachten; degrensbewaking;deluchtvaartdienstendienstvoorhetijkwezen.124

121A. DEVICQ, A. VANHECKE, E. BUYST, “Overzichtsrapport: Bevoegdheidsverdeling in federale staten”, 10,https://feb.kuleuven.be/VIVES/varia/overzichtsrapport-bevoegdheidsverdelinginfederales-1.pdf.122Ibid.123Ibid. ; L.F.M. BESSELINK, Het Staatsrecht van 15 landen van de Europese Unie, Leuven, Wolters KluwerNederlandB.V.,1998.124Ibid.

29

AFDELING3EUROPA83. DoordesteedsgroterwordendebevoegdhedenvandeEuropeseUniekomtdeDuitseenBelgischedierenbeschermingswetgevingsteedsmeeronderinvloedtestaanvaninternationaleregelgeving. De EU zelf heeft echter niet het recht om exclusief dierenwelzijnskwesties teregelen:dierenwelzijnvaltnietonderdeexclusievebevoegdheidvandeEU.Deredenvoordeuiteenlopende invloed vande EUopdierenwelzijnskwesties is dat ze verantwoordelijk is voorveleandereregelgevingsgebiedenzoalsdeinternemarkt,landbouw,visserijofvervoer.Veelvandeze gebieden raken op hun beurt weer aan dierenwelzijnskwesties. Sommigeregelgevingsgebieden, zoals de mistoestanden bij grensoverschrijdende diertransporten, zijninternationaalopgelost.12584. DoorhetverdragvanLissabonwerdeennieuwartikel13inhetVWEU126ingevoegd,datluidt“BijhetformulerenenuitvoerenvanhetbeleidvandeUnieophetgebiedvanlandbouw,visserij,vervoer,internemarktenonderzoek,technologischeontwikkelingenderuimte,houdendeUnieendelidstatentenvollerekeningmethetgeenvereistisvoorhetwelzijnvandierenalswezensmetgevoel,ondereerbiedigingvandewettelijkeenbestuursrechtelijkebepalingenengebruikenvandelidstatenmetbetrekkingtotmetnamegodsdienstigeriten,cultureletraditiesenregionaalerfgoed.”12785. Met name de richtlijnen en verordeningen hebben een aanzienlijke invloed alsrechtshandelingenvandeEuropeseUnie.DaarnaastisereenEU-strategievoordierenwelzijn128die bedoeld is om de lacunes in de EU-wetgeving inzake dierenwelzijn te dichten bij hetinformerenenimplementerenvanbestaandedierenwelzijnsnormenindeEU.12986. Ook de overeenkomsten van de Raad van Europa, waaraan ook niet-EU-landendeelnemen, spelen een belangrijke rol als volkenrechtelijke verdragen met betrekking totdierenwelzijn. Tot dusver zijn er in totaal vijf Europese verdragen die de bescherming vanhuisdieren,diereninhetinternationaalvervoer,vee,slachtdierenenproefdierenbetreffen.13087. Aan de ene kant heeft de toenemende Europeanisering het voordeel dat deinternationale gemeenschap ook landen aanzet tot meer dierenwelzijnsmaatregelen die daaranders minder aandacht zouden aan besteden. Aan de andere kant bestaat het gevaar datlandendievooruitgangwillenboekenophetgebiedvandierenwelzijnwordengestopt.

125X.,“Europarecht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/europarecht/.126VerdragbetreffendedewerkingvandeEuropeseUnie,opgemaaktteRome,goedgekeurdbijwet25maart1957,BS25maart1957.127X.,“Europarecht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/europarecht/.128Infra,nr.218-231.129X.,“Europarecht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/europarecht/.130Ibid.

30

Ingeengevalmagdeverwijzingnaar‘hetzoekennaareenakkoordindeEuropesecontext’eenexcuus zijn om nationale vooruitgang op het gebied van dierenwelzijn te voorkomen. Hetprincipedatminderdierenwelzijnsgevoeligestatenmeegetrokkenworden indebeweging,kanalleen werken als er iemand is die de beweging duwt. Staten met interesse in dierenwelzijnmoeten het voorbeeld geven op nationaal niveau om geloofwaardig genomen te worden enanderestatenaantezettentotmeerdierenwelzijn.131

131X.,“Europarecht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/europarecht/.

31

DEEL5WETGEVENDKADER

AFDELING1VLAANDEREN

1.DEBELGISCHEGRONDWET88. Eenvermeldingvandierenrechtenindegrondwetzoueenpositiefeffectkunnenhebbenopdemanierwaaroprechtershetrechtinterpreteren.Zozalderechtersteedsrekeningmoetenhoudenmet de doelstelling van de grondwet, namelijk de bescherming van dieren. In Belgiëvoorziet de Grondwet geen bescherming voor dieren, in tegenstelling tot een aantal anderelanden. In de Zwitserse grondwet staat sinds 1992 te lezen dat er rekening moet wordengehoudenmetdewaardigheidvaneendieren inLuxemburgbepaaltdegrondwet sinds2007datdestaatdebeschermingenhetwelzijnvandierenmoetbevorderen.OokDuitslandvoegdein2002dewoorden‘endieren’toeaandeclausulediebepaaltdatdestaatmoetinstaanvoordebeschermingvandemensenhunwaardigheid.

2.DEDIERENWELZIJNSWETVAN1986

2.1Algemeen

2.1.1Ontstaansachtergrond89. De eerste dierenbeschermingswet dateert van 1929 132 en illustreert dementaliteitsverandering in de maatschappij: de focus verandert van een idee vaneigendomsbeschermingnaareenideevandierenbescherming.Indezewetwerdenechterenkelbuitensporige mishandelingen strafbaar gesteld. Met de wet van 1975133 werd het woordbuitensporigweggelatenen in1986steldedefederaleoverheiddewetopdebeschermingenhetwelzijnvandieren134op.Dezevoorzietregelsdiehetwelzijnvandierenmoetbevorderen.13590. Bijdezenieuwedierenwelzijnswetwaserdenoodnaarmeerdenadrukop‘beschermingvan dieren’ leggen in de actieve zin, waar dit in vorige wetgeving meer in de passieve zingebeurde. Aanleiding voor een nieuwe dierenwelzijnswet was de vooruitgang van devoederindustriediehetmogelijkmaaktezogenaamdeintensievebedrijventotstandtebrengenwaar grote aantallen dieren op een relatief kleine oppervlakte kunnen samengehouden enuitgebaatworden in vrijwel volledig geautomatiseerdebedrijfsstructuren.Deomstandighedenwaarindedieren levenstrokenmeestalnietmetdenodenvanhunnatuurlijkgedragspatroon.Op grond van ethologisch onderzoek komt men tot het besluit dat in bepaalde 132Wetvan22maart1929opdedierenbescherming,BS29maart1929.133Wetvan2juli1975opdedierenbescherming,BS18juli1975.134Wet14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,BS3december1986.

135 J. WILLEMS, Broodfokkerij en dierenmishandeling, Masterproef Rechten UGent, 2016,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/272/197/RUG01-002272197_2016_0001_AC.pdf,9.

32

uitbatingssystemenhetwelzijnderdierenwordtaangetast.Anderzijds isookhetaantaldierendatdoordemodernemenswordtgehoudenvoor zijnontspanningaanzienlijk toegenomen136.Ookisereentoenamevanhethoudenvanallerhandewildedieren,nietalleenindierenparkenmaarookbijprivatepersonen.Tenslottemoetergewezenwordenophetgrootaantaldierendatingezetwordtbijhetinrichtenvanwetenschappelijkeproeven.137

2.1.2Structuurvandewet91. DeDierenwelzijnswetstartmeteeninleidendhoofdstukdathetdoelvandewetbepaalten enkele begrippen nader uitlegt. Dan komen bepalingen in verband met het houden vandierenaanbod,opgevolgddoorbepalingenoverhandel indierenenvervoer vandieren.Ookvinden we een hoofdstuk terug dat betrekking heeft op de in- en doorvoer van dieren. Nietonbelangrijkvolgtereenhoofdstukwaarbijdewijzewaaropdierenmogengedoodofgeslachtaanbandenwordtgelegd.Daarnazijnertweehoofdstukkeninverbandmetingrepenopdierenenmet betrekking tot dierenproeven. Afsluiten doet de wetmet hoofdstukken over de raadvoor dierenwelzijn en verenigingen voor dierenbescherming, met strafbepalingen en enkeleslotbepalingen.92. DeDierenwelzijnswetissystematischopgebouwd:zeissystematischopgebouwdnaardesoortendieren(gezelschapsdieren,landbouwdieren,etc.)ennaardelevensfasesvandedieren.Zobevatdewetbepalingenoverhetkopen,bezitten,vangen,dodenenslachtenvandieren.

2.1.3Verbodsbepalingenenzorgplichten93. De wet start met de belangrijkste verbodsbepaling uit de wet: artikel 1 bepaalt datniemand handelingen mag plegen die niet door de wet zijn voorzien en waardoor een dierzonder noodzaak omkomt of zonder noodzaak een verminking, letsel of pijn ondergaat,uitgezonderd bij overmacht. Dit artikel staat toe dat hiervan wordt afgezien indien eenwettelijkebepalinghettoestaat.DitisdegrotezwakheidvandeDierenwelzijnswet.Zovalthetdwangvoederenvaneenden,datwettelijkistoegestaan,moeilijkterijmenmetdezebelangrijkeverbodsbepaling.94. Een andere kernbepaling is artikel 4 Dierenwelzijnswet, dat minder uitzonderingenomvat. Dit artikel zegt dat we dieren moeten houden volgens hun ethologische behoeften.Niemanddebewegingsvrijheidvaneendierdathijhoudtofverzorgtzodanigbeperkendathetaanvermijdbarepijnen, lijdenof letsels isblootgesteld.Zoiser inZwitserlandbepaalddateengoudvis minstens een soortgenoot moet hebben in zijn bokaal. Één goudvis in een bokaal

136MvTOntwerpvanwetbetreffendedebeschermingenhetwelzijnvandieren,Parl.St.Senaat1982-1983,nr.469/1,1.137Ibid.,2.

33

houden is verboden in Zwitserland aangezien wetenschappelijk onderzocht is dat goudvissenproblemenhebbenmetalleenzitten.Hetisduseengoedezaakomvoorheelwatdierendezezakenwetenschappelijkteonderzoekenendaarconcreteregelsoverteformuleren,perdier.13895. Verderbepaaltartikel3bis,§1dathetverbodenisdierentehoudendienietbehorentotdesoortenofcategorieënvermeldopeendoordeKoningvastgesteldelijst.Hiervankanwordenafgeweken in de situaties bepaald door §2. Verder is het verboden dieren te houden en tegebruiken incircussenenrondreizendetentoonstellingen,tenzijhetdierenzijndievoorkomenopde lijstvangedomesticeerdedierenbepaalddoordeKoning139.Voordehandel indieren ishet verboden kredietovereenkomsten te sluiten met het oog op de aankoop van eengezelschapsdier140,dierenaftestaanonderkostelozeofbezwarendetitelaanpersonenminderdan16jaarzonderdeuitdrukkelijketoelatingvandepersonendieoverhenhetouderlijkegezagofdevoogdijuitoefenen141,reclametemakenmethetoogophetverhandelenvandiersoortendie niet op de lijst bepaald door de Koning in artikel 3bis voorkomen142en ten laatste is hetverboden katten en honden te verhandelen op de openbare weg, markten, beurzen, salons,tentoonstellingenofbijdekoperthuis(tenzijhetinitiatiefuitgingvandekoper)143.Bijingrepenopdieren is het verbodenéénofmeer ingrepenbij eengewervelddier te verrichten,waarbijéén ofmeer gevoelige delen van het lichaamworden verwijderd of beschadigd144. Het is ookverboden deze dieren te verhandelen, toe te laten op of met hen deel te nemen aan eententoonstelling, wedstrijd of keuring 145 . Om af te sluiten zijn er ook nog enkeleverbodsbepalingenophetvlakvandierenproeven:zo iselkedierenproefdienietbeantwoordtaan de voorwaarden gesteld in het hoofdstuk daarover in de Dierenwelzijnswet verboden146.Aandezedierenmogen tijdensdeproevengeenstoffenworden toegediendwaardoor zijnietmeer, of slechts in verminderdemate, in staat zijn pijn te tonen bij te lichte verdoving of tegeringepijnstilling147.96. IndeDierenwelzijnswetvindenweookzorgplichtenterug.Er isdezorgplichtvoorelkepersoon die een dier houdt of verzorgt, om de nodigemaatregelen te nemen om het dier inovereenstemming met zijn aard, fysiologische en ethologische behoeften, zijngezondheidstoestand en zijn graad van ontwikkeling, aanpassing of domesticatie, aangepaste

138G. VAN HOORICK, “Het statuut van het dier in België van 1986 tot 2014” in G. VAN DER BIESEN (ed.),ColloquiumBelgischeSenaat,DertigjaarwetophetdierenwelzijninBelgië:standvanzakenenvooruitzichten,Centrale drukkerij van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, 6 december 2016, 28,www.senate.be/event/20161206_Dierenwelzijn/Coll_dierenwelzijn.pdf.139Art.6bisDierenwelzijnswet.140Art.10bisDierenwelzijnswet.141Art.11Dierenwelzijnswet.142Art.11bisDierenwelzijnswet.143Art.12Dierenwelzijnswet.144Art.17bisDierenwelzijnswet.145Art.19Dierenwelzijnswet.146Art.20,§1Dierenwelzijnswet.147Art.24,§4,lid3Dierenwelzijnswet.

34

voeding, verzorging en huisvesting te verschaffen 148 . Wanneer het dier gewoonlijk ofvoortdurend wordt vastgemaakt of opgesloten, moet het voldoende ruimte enbewegingsvrijheid krijgen, in overeenstemming met zijn fysiologische en ethologischebehoeften149. De verlichting, temperatuur, vochtigheidsgraad, verluchting, luchtcirculatie enoverige milieuvoorwaarden van het verblijf der dieren moeten overeenstemmen met defysiologische en ethologische behoeften van de soort150. Verder is ieder persoon die eenzwervend, verloren of achtergelaten dier opvangt verplicht dit binnen de vier dagen toe tevertrouwenaanhetgemeentebestuurvandeplaatswaarhijhetdierheeftopgevangenofdatvan zijnwoonplaats151. De eigenaar van het dier is vergoeding verschuldigd voor de opname,verzorgings-endehoedekostenongeachtofdeeigenaarhetdieraldannietterugeist152.Ookiserdeplichtbijhetdodenofslachtenvandierendittedoenvolgensdeminstpijnlijkemethode,en onder verdoving of bedwelming 153 . Verder mag geen enkele pijnlijke ingreep bij eengewervelddier verrichtworden zonderverdoving154.Hetzelfdegeldt voordierenproevenwaardie,als toepasselijk, steedsonderalgemeneofplaatselijkeverdovinguitgevoerdwordenenerpijnstillersofanderegepastemethodengebruiktwordenomdepijn,hetlijdenendeangsttoteenminimumtebeperken155.

2.1.4Doelstellingenenbeginselen97. Het hoofddoel van de wet is uiteraard de bescherming en het welzijn van de dieren.Daartoe gelden verschillende beginselen. Zo is er het beginsel dat voor de uitbating van eenhondenkwekerij,kattenkwekerij,dierenasiel,dierenpension,handelszaakvoordieren,marktendierentuin een erkenning van de minister voor dierenwelzijn vereist is156. Verder geldt hetbeginsel dat de Koning maatregelen kan voorschrijven om het welzijn van dieren tijdenstentoonstellingen, op wedstrijden en dieren gebruikt tot vermaak van het publiek tewaarborgen157.OokkandeKoningvoorwaardenopleggenaandeverhandelingvandierenmethet doel hen te beschermen en hunwelzijn te verzekeren158, en kan de Koning voorwaardenopleggenaanpersonenenverenigingendievooradoptiebestemdedierenaanvoerenvanuithetbuitenland159.Metbetrekking totvervoerkandeKoningvoorwaardenstellen terbeschermingvan hetwelzijn van dieren160.Omde doelstelling te bereiken kan de Koning ookmaatregelen

148Art.4,§1Dierenwelzijnswet.149Art.4,§2,tweedelidDierenwelzijnswet.150Art.4,§3Dierenwelzijnswet.151Art.9,§1,eerstelidDierenwelzijnswet.152Art.9,§2,vijfdelidDierenwelzijnswet.153Art.15en16Dierenwelzijnswet.154Art.18,§1Dierenwelzijnswet.155Art.24,§4Dierenwelzijnswet.156Art.5,§1Dierenwelzijnswet.157Art.6Dierenwelzijnswet.158Art.10Dierenwelzijnswet.159Art.12Dierenwelzijnswet.160Art.13Dierenwelzijnswet.

35

treffenvoorhet identificerenen registrerenvanhondenenkattennetals voorhet vermijdenvanoverbevolkingbijdezediersoorten161.

2.1.5Opvallendezaken98. Hettoepassingsgebiedvandewetisbeperkttotdierendiezichonderdehoedevandemens bevinden, wat in contrast is met de Duitse regeling, waar alle dieren vallen onder hettoepassingsgebiedvandeTierschutzgesetz162.InBelgiëisbijvoorbeeldfaunauitgeslotenvanhettoepassingsgebied van de Dierenwelzijnswet, wat mijns inziens onterecht is. Eendierenwelzijnswetbehoortextensief tezijn,netals inDuitsland,enhoortgeenonderscheidtemakeninsoortendierendiealdannietbeschermdworden.99. Verder zijn er enkelebepalingen indeDierenwelzijnswetwaarmijns inziens vragenbijkunnengesteldworden.Zobepaaltartikel17bisdathetverboden iséénofmeer ingrepenbijeengewervelddierteverrichten,waarbijéénofmeergevoeligedelenvanhetlichaamwordenverwijderdofbeschadigd.Dezebepalingisechternietvantoepassingopingrepenmethetoogophetnutsgebruikvanhetdierofopdebeperkingvandevoortplantingvandediersoort.Ditlaatste is terecht aangezien een beperking van de voortplanting van de diersoort ookdierenwelzijnbeoogt.Echterhet feitdatdezebepalingnietvantoepassing isop ingrepenmethet oog op het nutsgebruik van het dier lijkt mij minder terecht. Dit is een bepaling die hetwelzijnvandemensvolledigvooropsteltenwaardierenwelzijnaandekantwordtgeschoven.Ditisjammeraangeziendithetdoelvandewetnegeert.100. Artikel 18, §1 bepaalt dat geen enkele ingreep bij een gewerveld dier mag verrichtwordenzonderverdoving,maareenverdovingisnietnoodzakelijkwanneerbijeenvergelijkbareingreep bij mensen geen verdoving plaatsheeft. Dit houdt mijns inziens teveel eenvermenselijkingvandierenin,waardoorditnietallelijdenofpijnbijdierenbijingrepenuitsluit.Ook iserdanonduidelijkheidmetbetrekking totde situatiewaargeenvergelijkbare ingrepenplaatsvindenbijmensen,welkeonduidelijkheidwellichtzalopgelostworden inhetnadeelvandierenwelzijn.101. Dierenproeven worden onder algemene of plaatselijke verdoving uitgevoerd, echterdient verdoving niet te worden toegepast indien ze onverenigbaar is met het doel van dedierproef.DitismijnsinziensdanweernietverenigbaarmethetdoelvandeDierenwelzijnswet,hetwelzijn van dieren optimaal te beschermen. Indien verdoving niet verenigbaar ismet hetdoelvandedierproefdanmoetnagedachtwordenovereventuelealternatieven.

161Art.7Dierenwelzijnswet.162Infra,nr.158.

36

2.2Toepassingsgebiedvandewet102. Hettoepassingsgebiedvandewetisbeperkttotdierendiezichonderdehoedevandemensbevinden.Hetgaaterdusgeenszinsomdefaunatebeschermenofeventuele invloedenvanmenselijkeactiviteitopdezefaunatecontroleren.163

2.3InhoudvandeDierenwelzijnswetvan1986103. De Dierenwelzijnswet heeft tot doel de bescherming en het welzijn van dieren tegaranderen. Zobegintdewetmethet scharnierartikel vandeDierenwelzijnswet, artikel 1, deverbodsbepalingdiezegtdatniemandwetensenwillenshandelingenmagplegendienietdoordewetzijnvoorzienendietotdoelhebbendateendiernutteloosoverlijdt,pijnofverminkingenmoetondergaan164.Hiertoewordenenkeledefinitiesenomschrijvingengegeventerbeschrijvingvanhettoepassingsgebied165.DeKoningstelteenlijstopmetdiersoortendiegehoudenmogenwordeninBelgië166,alleanderediersoortenzijnverboden. Incasugaathetvooralomwildeofbeschermdeenbedreigdediersoorten.104. Verder voorziet de wet dat iedere persoon die een dier houdt of verzorgt, de nodigemaatregelenmoetnemenomdatdierinovereenstemmingmetzijnaard,fysischeenpsychischebehoeften,zijngezondheidstoestandenzijngraadvanontwikkeling,verzorgingenhuisvestingteverschaffen. Daarnaast mag de bewegingsvrijheid van het gehouden dier niet in die matebeperkt worden dat het aan vermijdbare pijnen, lijden of letsels wordt blootgesteld. Zelfswanneer een dier gewoonlijk of voortdurendwordt vastgemaakt of opgesloten,moet er voordatdierbewegingsvrijheidwordenvoorziendievoldoetaanzijnbehoeften.Daarnaastmoetenookdeverlichting,vochtigheidsgraad,verluchtingenanderemilieuvoorwaardenvanhetverblijfvanhetdieraangepastwordenaandefysischeenpsychischebehoeftenvandatdier167.105. VoorsommigeinrichtingenvoorhethoudenvandiereniseenerkenningvereistvandeMinister van Landbouw 168 . Ook wordt bepaald dat er maatregelen kunnen wordenvoorgeschreven om het welzijn van dieren tijdens tentoonstellingen te verzekeren, tijdensaangelegenheden waar dieren tot vermaak van het publiek worden gebruikt (op kermissen,wedstrijden en bij andere aangelegenheden) of opwedstrijden tewaarborgen169. Het gebruikvandieren incircussenenrondreizendetentoonstellingen isverboden:enkelgedomesticeerde

163MvTOntwerpvanwetbetreffendedebeschermingenhetwelzijnvandieren,Parl.St.Senaat1982-1983,nr.469/1,3.164Art.1Dierenwelzijnswet.165Art.3Dierenwelzijnswet.166Art.3bisDierenwelzijnswet.167Art.4Dierenwelzijnswet.168Art.5Dierenwelzijnswet.169Art.6Dierenwelzijnswet.

37

dierendieopeenlijststaan,bepaalddoordeKoning,mogengehoudenengebruiktwordenincircussenenrondreizendetentoonstellingen170.106. Artikel9 iseenscharnierbepalingvoorasielenenopvangcentra:datartikelbepaaltwatmoetgebeurenmetzwervende,verlorenofachtergelatendierendieopgevangenworden.107. We vinden verder bepalingen terug over de handel in dieren, om de dieren tebeschermenenhunwelzijn te verzekeren171.Ookover het vervoer vandieren vindenweeenbepaling terug 172 . Niet alleen over het vervoer worden zaken bepaald, de Koning kanvoorwaarden stellen voor in- en doorvoer van dierenmet betrekking tot de diersoorten, hunaantal,deafleveringsvoorwaardenvandevergunningenencontroleaandegrenzenetc173.108. Daarnaastbehandeltdewetbepalingeninzakeingrepenopdieren174zoalshetcouperenvan oren en het blokken van staarten, het uitvoeren van dierproeven175, het vervoer vandieren176enhetdodenvandieren177.109. Ook voorziet de wet in de oprichting van een Raad die zich ontfermt over hetdierenwelzijn. Deze Raad heeft tot taak het dierenwelzijn te bestuderen en raad te geven inmaterie die betrekking heeft op het beschermen en handhaven van dierenwelzijn 178 .Verenigingenvoordierenbeschermingkunnenookwordenaangeduidalsrepresentatiefvoordebeschermingenhetwelzijnderdieren179.110. Eindigendoetdewetmeteenresemmogelijkestrafsancties180.

170Art.6bisDierenwelzijnswet.171Art.10-12bisDierenwelzijnswet.172Art.13Dierenwelzijnswet.173Art.14Dierenwelzijnswet.174Art.17-19Dierenwelzijnswet.175Art.20-30Dierenwelzijnswet.176Art.13-14Dierenwelzijnswet.177Art.15-16Dierenwelzijnswet.178Art.31-32Dierenwelzijnswet.179Art.33Dierenwelzijnswet.180Art.34-43Dierenwelzijnswet.

38

2.4HandhavingvandeDierenwelzijnswet

2.4.1Opsporingvandierenwelzijnsmisdrijven111. DeovertredingenvandeDierenwelzijnswetenvandeteruitvoeringgenomenbesluitenworden opgespoord en vastgesteld door de leden van de federale en lokale politie en deofficierenvandegerechtelijkepolitie.Ookdierenartsenofpersoneelsleden,aangestelddoordeFederale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu zijnhiertoebevoegd181,netalsdestatutaireencontractuelecontroleursvandedienstInspectievanhet Directoraat-generaal Dier, Plant en Voeding van de Federale OverheidsdienstVolksgezondheid,VeiligheidvandeVoedselketenenLeefmilieu182.183112. Deze overheidspersonen kunnen zich alle inlichtingen doen verstrekken die zij tot hetvolbrengenvanhuntaaknodigachten.Zomogenzeallelokalenwaarlevendedierengehoudenworden,betredenomovertegaantotallenuttigevaststellingen.Hetbezoekvandelokalendietot woning dienen is slechts toegestaan van vijf uur ’s morgens tot negen uur ’s avonds184.Hiertoemagslechtswordenovergegaanmetverlofvanderechterindepolitierechtbank.Indiendezetoestemmingontbreektzijndegedanevaststellingenonwettig185.186Onderdetermwoning187moetwordenverstaandeplaats,metinbegripvandeerdooromsloteneigenaanhorigheden,dieeenpersoonbewoontomerzijnverblijfofzijnwerkelijkeverblijfplaatste vestigen en waar hij uit dien hoofde recht heeft op eerbiediging van zijn persoonlijkelevenssfeer, zijn rust en meer in het algemeen zijn privéleven. Hierover vinden weverduidelijkinginderechtspraak.HetHofvanCassatiebeslistedatspeurdersvandepolitiedieoverdagenkelaandebuitenkantvan de woning vaststellingen deden met betrekking tot de toestand van de dieren geenmachtiging door de rechter nodig hadden188. Ook besliste het Arbitragehof dat artikel 34Dierenwelzijnswet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt in zoverre het deinspecteurs-dierenartsen toestaat tussen 5 uur ’s morgens en 9 uur ’s avonds de misdrijvengepleegdinlaboratoriaoptesporenenvasttestellen189.VerderinhetarreststeldehetHofdathetbetredenvan laboratoriadienietvoorhetpubliek toegankelijk zijnendieniet totwoning

181Art.34,§1Dierenwelzijnswet.182MB2september2009betreffendedeaanwijzingvananderepersoneelsledenbelastmetdeopsporingende vaststelling van de overtredingen van dewet van 14 augustus 1986 betreffende de bescherming en hetwelzijnderdieren,BS15september2009.183 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,33.184Art.34,§2Dierenwelzijnswet.185Corr.Brussel2oktober1991,JT1992,274.186 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,33.187Indezinvanartikel15Grondwet.188Cass.(2dek.)8september2004,nr.ARP.04.04.0466.F,Arr.Cass.2004,afl.9,1329.189Arbitragehof16december1998,nr.140/98.

39

dienen en waar levende dieren behouden of gebruikt worden, zelfs kan plaatsvinden zonderenigevoorafgaanderechterlijkecontrole.Ditkanwordenuitgelegddoorhetnagestreefdedoel,namelijktoezichtuitoefenenopdeplaatsenwaareenbijzonderrisicobestaatdatdierenwordenmishandeld.190113. Bij het vaststellen van een overtreding kunnen de bevoegde dierenartsen eerst eenwaarschuwing richten tot de overtrederwaarbij die tot stopzetting van de overtredingwordtaangemaand. Indien dit niet gebeurt wordt het proces-verbaal aan een speciale ambtenaarovergemaakt. Deze leidend ambtenaar-jurist van de juridische dienst van de FODVolksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu kan op basis van artikel 41bisDierenwelzijnsweteengeldsombepalenwaarvandevrijwilligebetalingde strafvorderingdoetvervallen 191 . Bij niet-betaling binnen de voorgeschreven termijn wordt het proces-verbaalovergemaaktaandeProcureurdesKonings,netalswanneergeenvoorstel totbetalingwordtgedaan192.Dezekandandevervolgingsprocedurevoorderechtbankstarten.HetParketwordtgeachtenkelintegrijpenbijzwareovertredingenofbijwanbetaling.193

2.4.2InbeslagnamevandierenindeDierenwelzijnswet114. DeDierenwelzijnswetbeoogttevermijdendatdierenzondernoodzaakomkomenofeenverminking, letselofpijnondergaan. Ingevalvaneenmisdrijfkunnenlevendediereninbeslaggenomenworden. Aan de in beslag genomen levende dierenwordt na de inbeslagname eenbestemming gegeven. Globaal gezien wordt er een stijging waargenomen in het aantalinbeslaggenomendieren.194115. DeDierenwelzijnswetbepaaltdatdiereninbeslagkunnenwordengenomeningevalvanovertreding, ofwanneer dieren gehoudenworden in strijdmet een verbod uitgesprokenmettoepassingvanartikel40Dierenwelzijnswet.Ditiséénaspect,namelijkdeinbeslagneming.Eentweede aspect is dandebestemming: deDierenwelzijnswetbepaalt nade inbeslagnemingdebestemmingdieaanhet levendedierkanwordengegeven.Eeneersteoptie isdathetaandeeigenaarwordtteruggegeven,eventueelondereenwaarborgsom.Eentweedeoptie isdathetdiergedoodwordt.OokkanhetverkochtwordendoordeAdministratievandeBelastingoverdetoegevoegde waarde, der Registratie en Domeinen of door het Bestuur der Douane en

190 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,33-34.191 X, “Overtredingen van de wet over dierenbescherming: voorstel van geldsom maakt einde aanstrafvordering”,2005,https://jura.kluwer.be/secure/documentview.aspx?id=kl806352&state=changed.192Art. 5 en 6 KB 20 september 2005 houdende uitvoering van 41bis van de wet van 14 augustus 1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,BS13oktober2005.193 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,34.194F. HAENTJENS en G. VAN HOORICK, “Beslag op dieren in deWet Dierenwelzijn”,RW 2011-2012, nr. 35,1534.

40

Accijnzen.Daarnaastkanhetooktoevertrouwdwordenaaneenpersoondieheteenbehoorlijkeverzorgingenhuisvestingverzekert,aaneendierenasiel,zooofdierenpark.Devijfdeenlaatsteoptie is,mitsdedienstDierenwelzijndaarintoestemt,datdeDiensthetonherroepelijkbesluitneemtdevolleeigendomvanhetdiertegevenaaneenpersoon,eendierenasiel,eenzooofeenpark.195Zovalthetbeslagoplevendedierenopgrondvanartikel42Dierenwelzijnswetuiteenintweeteonderscheiden handelingen: de inbeslagneming en de bestemming. Dit duaal karakter heeftbelangrijkegevolgen,zomoetenbijvoorbeeldredenentotinbeslagnamenietwordenhernomenindebestemmingsbeslissing.196

2.4.2.1Deinbeslagneming116. Deinbeslagnemingvandieren,kadavers,vleesofvoorwerpendiehetvoorwerpvormenvandeovertredingofdiegediendhebbenomdeovertredingtebegaanofdiebestemdwarenomdeovertredingtebegaan, ismogelijk ‘ingevalvanovertreding’197.Vooralleovertredingenvandewetdierenwelzijn iserdusdemogelijkheid tot inbeslagneming198, verder iserookdemogelijkheid tot inbeslagname wanneer dieren gehouden worden in strijd met een verboduitgesprokenmettoepassingvanartikel40wetdierenwelzijn199.200117. ‘Deoverheidspersonenbedoeldinartikel34kunneningevalvanovertredingdedieren,de kadavers, het vlees of de voorwerpendie het voorwerp vormen vandeovertreding of diegediend hebben om de overtreding te begaan of die bestemd waren om de overtreding tebegaan, inbeslagnemen’201.Dezeoverheidspersonen tredenhierbij zelfstandigop,ennietalsmedewerker van het openbaar ministerie. De dieren, kadavers, vlees en de voorwerpen diehebben gediend om de overtreding te begaan of die bestemd waren om de overtreding tebegaankunneninbeslagwordengenomen202.203

195F. HAENTJENS en G. VAN HOORICK, “Beslag op dieren in deWet Dierenwelzijn”,RW 2011-2012, nr. 35,1535.196Ibid.197Art.42,§1,eerstelidDierenwelzijnswet.198Ontwerpvanwettotwijzigingvandewetvan15augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,Parl.St.Senaat,1993-1994,nr.972-2,p.132.199Art.42,§1,derdelidDierenwelzijnswet.200F. HAENTJENS en G. VAN HOORICK, “Beslag op dieren in deWet Dierenwelzijn”,RW 2011-2012, nr. 35,1535.201Art.42,§1,eerstelidDierenwelzijnswet.202Art.42,§1,eerstelidDierenwelzijnswet.203F. HAENTJENS en G. VAN HOORICK, “Beslag op dieren in deWet Dierenwelzijn”,RW 2011-2012, nr. 35,1535.

41

118. Uit de tekst van artikel 42, §1, eerste lid Wet Dierenwelzijn volgt dat de bevoegdepersoneningevalvanovertredinginbeslagkunnennemen,watwijstophetfacultatiefkarakter.Ookinhetgevalvanhetnietnalevenvanhetverbodvolgenduitartikel40wetdierenwelzijn,iserdemogelijkheidmaargeenverplichtingtotinbeslagname.204Een uitzondering op het facultatief karakter van het beslag en waar geen verplichtebeslaglegging geldt daarvan is sprake in drie gevallen 205 , namelijk ingeval een persoondierengevechten of schietoefeningen op dieren organiseert, er met zijn dieren of alstoeschouweraandeelneemt,eraanopenigerleiwijzemedewerkingverleentofoverdeuitslagervan weddenschappen organiseert of aan deze weddenschappen deelneemt206 ; een dierachterlaatmetdebedoelingzichervanteontdoen207;eenblindgemaaktevogel tekoopstelt,verkoopt,koopofhoudt208.209

2.4.2.2Debestemming119. Er wordt door artikel 42, §2 Wet Dierenwelzijn in vijf bestemmingsmogelijkhedenvoorzien,endekeuzedaarvanwordtovergelatenaandedienstDierenwelzijn.Debeslissingtotbestemmingmoetformeelwordengemotiveerdrekeninghoudendemetdevolksgezondheidendedierengeneeskundigepolitie,eniseenbestuurlijkerechtshandeling.210120. Er zijn vijf mogelijke bestemmingen na inbeslagneming. (1) Het dier wordt aan deeigenaarteruggegeven(aldanniettegeneenwaarborgsom),(2)zonderverderuitstelgedood,(3) door de administratie verkocht, (4) toevertrouwd aan een persoon die het dier eenbehoorlijke verzorging en huisvesting verzekert, aan een dierenasiel, zoo of dierenpark en delaatstemogelijkheidis(5)datdedienstdierenwelzijnhetonherroepelijkbesluitneemtdevolleeigendomvanhetdiertegevenaaneenpersoon,eendierenasiel,eenzooofeendierenpark.Dekeuzetussendezevijfoptiesmoetgebeurenrekeninghoudendemetonderanderedekostenverbondenaanhetbeslag,endezebeslissingmoetformeelgemotiveerd211worden.Artikel42,

204Art.42,§1,derdelidDierenwelzijnswet.205Art.42,§1,tweedelidDierenwelzijnswet.206Art.42,§1,tweedelidjunctoart.35,2°Dierenwelzijnswet.207Art.42,§1,tweedelidjunctoart.35,3°Dierenwelzijnswet.208Art.42,§1,tweedelidjunctoart.36,8°Dierenwelzijnswet.209F. HAENTJENS en G. VAN HOORICK, “Beslag op dieren in deWet Dierenwelzijn”,RW 2011-2012, nr. 35,1539.210Art.42,§1,eerste lidDierenwelzijnswet;F.HAENTJENSenG.VANHOORICK,“Beslagopdieren indeWetDierenwelzijn”,RW2011-2012,nr.35,1539.211RvS10mei1993,nr.42.865,Arr.RvS1993.

42

§2, eerste lid aanvang Dierenwelzijnswet bepaalt dat geen verhaal openstaat tegen debestemmingsbeslissing.212

2.4.3Vervolgingvandierenwelzijnsmisdrijvenvoordecorrectionelerechtbank121. DeDierenwelzijnswetisgeen‘symboolwet’.InbreukenopdeDierenwelzijnswetwordenweldegelijkvervolgddoorhetparket,alisereenprobleemvangebrekaanstrafuitvoering.122. In2010werddeparlementairevraaggesteld213hoeveelpersonendevoorbije tien jaarvervolgdwerden voor dierenverwaarlozing, en hoeveel vandie personenwerden veroordeeldtoteenverbodomnoglangerdierentehouden.Hetantwoordklonkdatslechts23personendelaatste 5 jaar veroordeeld werden voor dierenverwaarlozing214, waarvan slechts 3 personenwerdenveroordeeldtoteenverbodomnoglangerdierentehouden215.Opbasisvandezecijferskon uiteraard het nut van de recente verfijningen van de Dierenwelzijnswet in vraagwordengesteld.216Ook in Nederland is de strafrechtelijke handhaving van het dierenbeschermingsrechtproblematisch. Zo steldedeNederlandseprofessordierenrechtDirkBoondatdeNederlandsewetgeving rond dierenwelzijnsrecht in essentie goed was, maar toch niet zorgde voor eendaadwerkelijkeverbeteringvanhetwelzijnvandieren.DeDierenwelzijnswetgevingblijftvolgenshem slechts een ‘symboolwetgeving’.217Dit zouookhetprobleemkunnen zijn inhetBelgischdierenwelzijnsrecht.123. DecijfersgegevendoorministervandierenwelzijnLauretteOnkelinxin2010mogendanwel zeer laag zijn, daarom hoeven we nog niet te besluiten dat de Dierenwelzijnswet een‘symboolwet’ is waarbij de handhaving te wensen overlaat. De cijfers in antwoord op deparlementaire vraag bieden slechts een gedeeltelijk beeld van het aantal vervolgingen enveroordelingen,aangezienenkeldeprocessen-verbaalvaneenbepaaldecategorieverbalisantenbegrepenzijnenveleprocessen-verbaal,zoalsvandefederaleenlokalepolitie,hettrajectvande administratieve boete niet doorlopen. Een andere verklaring voor de lage cijfers kanmogelijks gezocht worden bij een onzorgvuldige rapportering van de parketten naar de FODvolksgezondheid,veiligheidvandevoedselketenen leefmilieu toezijn,naafhandelingvanhetdossier.218

212F. HAENTJENS en G. VAN HOORICK, “Beslag op dieren in deWet Dierenwelzijn”,RW 2011-2012, nr. 35,1550.213SchriftelijkevraaggesteldindeSenaat,nr.4-5322van7december2009vandeheerH.Vandenberghe.214Antwoordvan16februari2010opeerstesubvraag.215Antwoordvan16februari2010opvierdesubvraag.216 X., “23 veroordelingen voor dierenverwaarlozing in vijf jaar”, www.gva.be/cnt/aid905300/23-veroordelingen-voor-dierenverwaarlozing-in-vijf-jaar.217P.HOEFFER-VANDONGEN,‘Inprofessionelezinbenikbehoorlijkkwaad.InterviewmethoogleraarDierenRechtDirkBoon’,NederlandsJuristenblad2002,afl.33,1646-1651.218P.HANNES,“Dierenwelzijnsmisdrijven.Vervolgingvoordecorrectionelerechtbank”,NjW2011,5.

43

Ookalmoetenwe toegevendathetdierenwelzijnnietdehoogsteprioriteit isvanhetparket,toch blijkt uit cijfers van het Antwerpse parket219dat er wel degelijk vervolgd wordt voorinbreukenopdeDierenwelzijnswet.Hetprobleeminverbandmetdierenwelzijnisdusnieteengebrekaaninteressevanwegehetparket,maarweldetenuitvoerleggingvandebestraffing.220Strafmaat124. Tot voor de wet van 19 maart 2007 221 was de algemene strafmaat voordierenmishandelingconformart35laatstelidDierenwelzijnsweteengevangenisstrafvan1tot3maanden.In2007werddiestrafopgetrokkennaar6maanden.222Dezestrafverhoginggingechtervoorbijaandeministeriëleomzendbriefnr.1771van17januari2005223diebepaaltdatveroordeeldentoteengevangenisstrafwaarvanhettotaaltotenmet6maanden bedraagt, onmiddellijk in vrijheid worden gesteld. Dit zorgt dus in hoofde vangeweldplegers tenaanzienvandeDierenwelzijnsweteende facto immuniteit voorhetkrijgenvaneengevangenisstraf.125. Een strafdiedaarentegenwel impact kanhebben ishet verbodomdieren tehouden,zeker omdat sinds de wet van 10 december 2009 dieren in beslag kunnenworden genomenwanneerdezegehoudenwordeninweerwilvaneenuitgesprokenverbod.224

219P.HANNES,“Dierenwelzijnsmisdrijven.Vervolgingvoordecorrectionelerechtbank”,NjW2011,5.220Ibid.,6.221Wet van 19 maart 2007 tot wijziging van de artikelen 1, 35 en 39 van de wet van 14 augustus 1986betreffende de bescherming en het welzijn der dieren teneinde de strafmaat te verhogen in geval vandierenmishandelingenseksmetdierenteverbieden,BS13juli2007.222P.HANNES,“Dierenwelzijnsmisdrijven.Vervolgingvoordecorrectionelerechtbank”,NjW2011,6.223MinisteriëleOmzendbriefnr.1771van17januari2005overdevoorlopigeinvrijheidsstelling.224Art.16Wet10december2009houdendediversebepalingeninzakegezondheid(BS31december2009)vultart.42§1Dierenwelzijnswetindiezinaan.

44

2.5Recenteontwikkelingen126. In wat volgt zullen enkel de wijzigingen worden besproken aan de Dierenwelzijnswetvanaf 1 juli 2014, aangezien dierenwelzijn sinds dan een gewestelijke bevoegdheidwerd naaraanleidingvandezesdestaatshervorming.

2.5.1Wijzigingin2014voorcircusdieren,adoptiedieren,proefdierenenbedreigdedieren127. Bijdewetvan7 februari2014225voerdedewetgevereen reekswijzigingendoor indeDierenwelzijnswet. Deze wijzigingen gaan van bedreigde diersoorten, over proefdieren enasielhonden, tot circusdieren. Ook werd de vakbekwaamheid van dierenvervoerders,dierenverzorgers en slachthuispersoneel gewijzigd net als de bouwnormen voor slachthuizen.Verderkomenookpelsdierenenhunexploitantenaanbod.Dezewijzigingentradenop10maart2014inwerking.226

2.5.1.1Circusdieren128. Volgens de nieuwewet was het voortaan verboden om (wilde) dieren in circussen ofrondreizende tentoonstellingen te houden of te gebruiken, met uitzondering van degedomesticeerdedierenwaarvandefederaleregeringdelijstvaststelt227.Echter zegt dewet nietwat ‘gedomesticeerde dieren’ zijn. Het gaat volgens deMemorie vanToelichting om ‘soortendie sinds vele generatieswereldwijd, algemeenworden gehouden alslastdier, productiedier of gezelschapsdier, die zich in de loop van de generaties hebbenaangepastaandenabijheidvandemens,endiedoorselectieopbepaaldekenmerkenduidelijkeveranderingenhebbenondergaan’228.De Koning kan een lijstmet gedomesticeerde dieren opstellen die nogwelmogen gehoudenworden in circussen en op rondreizende tentoonstellingen. Verder bepaalt de Koning ook devoorwaardenvoorhet vrijwaren vanhetwelzijn vande circus- en tentoongesteldedieren.DedelegatieaandeKoningisergruim229.HetKBdatdezevoorschriftenvastlegtwerdgepubliceerdop28februari2014samenmetdeWijzigingswetvan2014230.

225Wet van 7 februari 2014 houdende diverse bepalingen inzake dierenwelzijn, internationale handel inbedreigde in het wild levende dieren plantensoorten en dierengezondheid, BS 28 februari 2014 (hiernaverkort‘Wijzigingswet2014’).226C.GOVAERT,“WijzigingeninDierenwelzijnswetvoorcircusdieren,adoptiedieren,proefdierenenbedreigdedieren”,http://www.polinfo.be/newsview.aspx?contentdomains=POLINFO&id=VS300206433&lang=nl.227Artikel3Wijzigingswet2014.228MvTWetsontwerphoudendediversebepalingeninzakedierenwelzijn,CITESendierengezondheid,Parl.St.,BelgischeKamervanVolksvertegenwoordigers,2013,3104/001,p.6.229Artikel4Wijzigingswet2014.230 Koninklijk besluit van 11februari 2014 tot wijziging van het koninklijk besluit van 2september2005betreffende het welzijn van dieren gebruikt in circussen en rondreizende tentoonstellingen, BS28februari2014.

45

129. De ratio legis van deze wijziging is dat vroeger circussen en rondreizendetentoonstellingendeenige kanswarenomwildedierenaandemensen te tonen, endeze rolvandaag voorbijgestreefd is. Aangezien de maatschappij hoge eisen stelt aan het welzijn vandierenendeeducatieveaspectenopgenomenwordendooronderanderedierentuinenenhetinternet.Eenuitzonderingophetverbodbestaatvoorgedomesticeerdesoortenaangezienvoorhen aanvaard kan worden dat deze nog mee- en opgevoerd worden, indien erwelzijnsvoorschriftenwordenopgelegd231.

2.5.1.2Strengereregelsvooradoptievandierenuithetbuitenland130. VoortaankandeKoningookregelsopleggenaanpersonenenverenigingendiedieren,bestemdvooradoptie,aanvoerenuithetbuitenland232.Eenkoninklijkbesluitmoethetwelzijnvandiedierengaranderen.131. Hier is de ratio legis dat de Belgische dierenasielen overbevolkt zijn en jaarlijks veeldierenmoeteneuthanaseren.Daaromishetvoorasielenverbodendierenaantevoerenvanuithet buitenland. Toch worden elk jaar een duizendtal honden afkomstig uit het buitenland inBelgiëbinnengebrachtomhiergeplaatsttewordeninadoptiegezinnen.Hierheeftdewetgeverbezwaar tegen om verschillende redenen, waaronder dierenwelzijnsproblemen in eigen landmaarookbijvoorbeeldomhetfeitdatdeaanvoervandezedierennietzonderrisicoisvoordegezondheidvanmensendier233.

2.5.1.3Vervoervandieren132. De wet van 7 februari 2014 voerde een brede wettelijke basis in234voor het reedsbestaandekoninklijkbesluitvan13juni2010betreffendehetgetuigschriftvanvakbekwaamheidvoorhetvervoervanlandbouwhuisdieren235.DatKBregeltnietalleendebekwaamheidvandevervoerderszelf,maarookdievanhetpersoneelindeverzamelcentraendecontroleposten,énvandepersonendiedeopleidingengeven.236

231MvTWetsontwerphoudendediversebepalingen inzakedierenwelzijn,CITESendierengezondheid,Parl.St.Kamer2013,nr.3104/001,6.232Artikel5Wijzigingswet2014.233MvTWetsontwerphoudendediversebepalingen inzakedierenwelzijn,CITESendierengezondheid,Parl.St.Kamer2013,nr.3104/001,7.234Artikel6Wijzigingswet2014.235 Koninklijk besluit betreffende het getuigschrift van vakbekwaamheid voor het vervoer vanlandbouwhuisdieren,BS25juni2010.236C.GOVAERT,“WijzigingeninDierenwelzijnswetvoorcircusdieren,adoptiedieren,proefdierenenbedreigdedieren”,http://www.polinfo.be/newsview.aspx?contentdomains=POLINFO&id=VS300206433&lang=nl.

46

2.5.1.4Slachthuispersoneelenslachthuizen237133. DeEuropeseverordeninginzakedebeschermingvandierenbijhetdoden238bepaaltdatdepersoneelsledendie indeslachthuizenmetdedierenomgaanéndepersonendie toezichthoudenophetdodenvanpelsdieren,eengetuigschriftvanvakbekwaamheidnodighebben.Omdat getuigschrift te krijgenmoeten zij een opleiding volgen en slagen in een examen.DewetdelegeertaandeKoningdebevoegdheidomdevoorwaardenvoordeopleidingendeexamensvastteleggen.DeKoningkandevoorlopigeendefinitievegetuigschriftenvanvakbekwaamheidafleveren,enhijkandiegetuigschriftenookschorsenenintrekken.VerderkandeKoningookdebouw,inrichtingenuitrustingvanslachthuizenregelen.

2.5.1.5Vergunningenvoordierenproeven239134. DeKoningwijsteendienstaandiebelastwordtmethetvergunnenvanprojectenmetproefdieren.Geenenkelprojectmaguitgevoerdworden zonderdater voorafeenvergunningwerd verleend en zonder dat de projectevaluatie gunstig is bevonden. Ook kan de Koningevaluatiecriteriavastleggenwaaraanelkprojectmoetvoldoenenkanhijvoorschriftenopleggenvoordebeoordelingvanelkprojectnaafloop,envoordeniet-technischesamenvattingdievandebeoordelingmoetwordengemaakt.

2.5.1.6CITES240135. De strafsancties in verband met de internationale handel in bedreigde, in het wildlevendedier-enplantensoortenzijnnietalleenvantoepassingopalwie illegaalCITES-soortenin-,uit-,wedervoertofvanuitdezeebinnenbrengt,maardesanctieszijnookvantoepassingoppersonen die CITES-soorten via ons land doorvoeren naar andere landen. Het woord‘doorvoeren’werdindewet241ingevoegdtussendewoorden‘uitvoert’en‘wedervoert’.

237Artikel7Wijzigingswet2014.238Verord.Raad nr. 1099/2009 van 24 september 2009 inzake de bescherming van dieren bij het doden ,Pb.L.18november2009.239Artikel8Wijzigingswet2014.240Artikel10Wijzigingswet2014.241 In artikel 5 van de wet van 28 juli 1981 houdende goedkeuring van de Overeenkomst inzake deinternationalehandelinbedreigdeinhetwildlevendedier-enplantensoorten,envandeBijlagen,opgemaaktteWashingtonop3maart1973,alsmedevandeWijzigingvandeOvereenkomst,aangenomenteBonnop22juni1979,laatstgewijzigdbijdewetvan27december2012.

47

2.5.1.7Verhoor242136. Politieagenten,depersoneelsledenvandedouane,vanhetFederaalAgentschapvoordeVeiligheidvandeVoedselketen,enanderepersonendieinbreukenopdewetmogenopsporenenvaststellen,hebbenvoortaanexplicietdebevoegdheidomverhorenaf tenemen.Hetdoelhiervanistevermijdendatovertredersprocedurefouteninroepenenvrijuitgaan.

2.5.1.8Dierengezondheid243137. De wet eindigt met twee bepalingen in verband met dierengezondheid. In artikel 12wordendediergeneeskundigebehandelingenuitgebreidenzobreedmogelijkaangepastaandehedendaagseEuropeseregelgevingendetoekomstigewetenschappelijkeontwikkelingen.InhetlaatsteartikelvandeWijzigingswetwordthetprobleemvanovermatiggebruikvanantibioticainde diergeneeskunde en veehouderij aangepakt: de inkomsten toegewezen aan het FAGG244wordenverhoogd (doorgroterebijdragen tevragenaandegebruikervanantibiotica)methetoogopdeimpactvandekostenverbondenaanhetstimulerenvaneenoordeelkundiggebruikvan antibiotica in de diergeneeskundige sector en het inventariseren van het gebruik vanantibiotica245.

2.5.2Wijzigingin2017watdetoegelatenmethodesvoorhetslachtenvandierenbetreft246

2.5.2.1Algemeen138. De wijziging van de Dierenwelzijnswet van 1986 gebeurde op 7 juli 2017, werdgepubliceerd inhetBelgischStaatsbladop18 julientreedt inwerkingop1 januari2019.Dezewijzigingkwamernaaraanleidingvandeveranderendepubliekeopiniediesteedsmeerbelanghechtaandierenwelzijn,waardoordevraagontstondomnietlangeruitzonderingentoetestaanopdeverplichtevoorafgaandebedwelmingvoorhetslachtenvandieren.

242Artikel11Wijzigingswet2014.243Artikel12-13Wijzigingswet2014.244FederaalAgentschapvoorGeneesmiddelenenGezondheidsproducten.245MvT,Wetsontwerphoudendediversebepalingeninzakedierenwelzijn,CITESendierengezondheid,Parl.St.Kamer2013,nr.3104/001,14.246Decreethoudendedewijzigingvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,watdetoegelatenmethodesvoorhetslachtenvandierenbetreft,BS18juli2017.

48

2.5.2.2Totstandkoming247139. Erwerdeeneerstevoorstelvandecreet ingediendop6mei2014248,enop8mei2015werdeentweedevoorstelingedienddateenvergelijkbaarverbodnastreefde249.Voordezetweevoorstellen werd het advies van de Raad van State gevraagd die op 29 juni 2016 werdenafgeleverd250.Daarinwerdaangeradenomverderemaatregelenuittewerkenindialoogmetdebetrokkengeloofsgemeenschappen.Daaromwerdeenonafhankelijktussenpersoonaangesteldomdeproblematiekende techniekvanhetonbedwelmdslachtencorrect teduidenenom indialoogtegaanmetdebelangengroepen inkwestie.Rekeninghoudendmetderesultatenvandiedialoogformuleerdedetussenpersoonenkelevoorstellen.InverbandmetdevrijheidvangodsdienstbepaaldedeRaadvanState in zijnadviezendatdedecreetgever het evenwichtmoet bepalen tussen de eerbied voor de vrijheid van godsdienstenerzijdsenhetstrevenomhetdierenleedterugtedringenanderzijds.

2.5.2.3Wijzigingbegrippen‘doden’en‘slachten’eninvoeringbegrip‘bedwelmen’140. Bij deze wijziging worden eerst en vooral in artikel 3 punt 13 en 14 de definitiesvervangen van de begrippen ‘doden’ en ‘slachten’, aangezien deze definities niet volledigovereenkwamenmetdedefinitiesvandezelfdetermen inverordening(EG)nr.1099/2009vandeRaadvan24september2009inzakedebeschermingvandierenbijhetdoden.251141. Ookwordt in artikel 3 een punt 14bis ingevoegdwaarin de definitie van ‘bedwelmen’wordttoegevoegd.HiervoorbevattedeDierenwelzijnswetgeendefinitievanbedwelmen.

2.5.2.4Volledigevervangingartikel15en16142. Verder wordt de nadruk gelegd op het basisprincipe dat dieren enkel gedood mogenwordennavoorafgaandebedwelming.Ermoetrekeningmeewordengehoudendatspecifiekeomstandighedenbedwelmingonmogelijkkunnenmaken,envoordiegevallenmoetdanookeenuitzondering op de algemene bedwelmingsplicht worden opgenomen, namelijk in geval vanovermacht,bijjachtofvisvangsteninhetkadervandebestrijdingvanschadelijkeorganismen.252

247Decreethoudendedewijzigingvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,watdetoegelatenmethodesvoorhetslachtenvandierenbetreft,Parl.St.Vl.Parl.2016-2017,nr.1213/1,2.248Voorstel van decreet houdende wijziging van diverse bepalingen van de wet van 14 augustus 1986betreffendedebeschermingenhetwelzijn vandieren,wateenpijnlozemanier van stervenvan te slachtendierenbetreft,Parl.St.Vl.Parl.2014-2015,nr.111/1.249Voorstelvandecreethoudendewijzigingvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdierenendewetvan5september1952betreffendedevleeskeuringendevleeshandel,watbetrefthetinvoerenvaneenverbodophetonverdoofdritueelslachten,Parl.St.Vl.Parl.2014-2015,nr.351/1.250Adv.RvS59.484/3van29juni2016enAdv.RvS59.485/3van29juni2016.251Verord.Raadnr.1099/2009,24september2009inzakedebeschermingvandierenbijhetdoden,Pb.L.18november2009.

252Toekomstigartikel15,§1Dierenwelzijnswet.

49

143. Hetonverdoofdritueelslachtenbijkleineherkauwersenpluimvee isverbodenvanaf1januari 2019. Er wordt bepaald dat bij rituele slachting de bedwelming omkeerbaar is en dedoodvanhetdierniethetgevolgmagzijnvandebedwelming253.Echter bij runderen mag de bedwelming voorlopig nog onmiddellijk na het slachtenplaatsvinden, tot op de datumdat deVlaamseRegering bepaalt dat omkeerbare bedwelmingvoor runderenpraktisch toepasbaar is254.De techniek vanelektronarcose staat voor runderennog niet op punt en is onvoldoende uitgewerkt voor een veralgemeend gebruik inpraktijkomstandigheden.255

3.HETSTRAFWETBOEK144. In het Belgisch Strafwetboek256van 1867 dat dateert uit de Napoleontische periodewordt de opvatting overgenomen dat het dier deel uitmaakt van het patrimonium van zijnmeester, zoals ook bepaald in het Belgisch Burgerlijk Wetboek. Het dier wordt zowel in hetburgerlijk- als strafwetboek beschouwd als een louter rechtsobject, toebehorend aan zijnmeester,enhetdierwordtdanook slechtsbeschermd inhoeverrehetdeeluitmaaktvanhetpatrimonium van zijn eigenaar. De doeltreffendheid van de bescherming van het dier isrechtstreeks gebonden aan zijn economische waarde en aan het nut van het dier voor demaatschappij 257 . Zo zijn paarden, trekdieren of lastdieren van grotere waarde dangezelschapsdieren258 . Hier is voorlopig dus geen sprake van dierenwelzijnsrecht maar vanbeschermingvanhetbezitvandeeigenaarvanhetdier.145. Ookde locatie vanmisdrijven tegendieren inhet Strafwetboekheefteen symbolischebetekenis. Zoworden ze nu geplaatst bijmisdaden enwanbedrijven tegen eigendommen, envroegerwerdenbepalingenovermisdrijventegendierenookgeplaatstbijdelichtstemisdrijven(overtredingen).Indezebepalingen(artikel538tot542Sw.)wordtalleenmaarhetombrengenvanofhettoebrengenvanschadeaanandermansdierenstrafbaargesteld.Deratiolegisligtdusopnieuwbijhetbeschermenvanheteigendomsrecht.259

253Toekomstigartikel15,§2Dierenwelzijnswet.254Toekomstigartikel45terDierenwelzijnswet.255Decreethoudendedewijzigingvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,watdetoegelatenmethodesvoorhetslachtenvandierenbetreft,Parl.St.Vl.Parl.2016-2017,nr.1213/1,20.256Art.538-542Strafwetboek.257G.ADANT,“Dewetgevingopdebeschermingenhetwelzijnvandieren”inG.CAZAUX,Dewetgevingopdebeschermingenhetwelzijnvandieren–Hunonderlingerelatiesmeervoudigbekeken,Leuven,Garant,2001,133.258Zieartikel538enverderStrafwetboek.Zievooralvergelijkingartikel538enartikel541Strafwetboek.259 D. DEJONCKHEERE, Dierenwelzijn en het houden van huisdieren, Masterproef rechten UGent, 2010,https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/265/RUG01-001458265_2011_0001_AC.pdf,27.

50

AFDELING2DUITSLAND

1.DEGRONDWETInhetjaar2002werddeDuitsegrondwetgewijzigd.260Dewijzigingbetrofartikel20a,datvoor2002 luidde ‘destaatneemtdeverantwoordelijkheidomdenatuurlijkebasisvanhet leven tebeschermeninhetbelangvantoekomstigegeneraties’.Dejuridischeinterpretatievanditartikelwasdat‘hetleven’het‘menselijkleven’zoubetekenen,endusnietdatvandieren.Dewijzigingin2002bestonduitdetoevoegingvandewoorden‘endedieren’aandeclausule,dienuluidt:‘HetkomttoeaandeStaatomdenatuurlijkebasisvanhetlevenenhetlevenvandedierenalsonderdeel van de constitutionele orde te beschermen door middel van wetgeving en inovereenstemming met de wet en de rechtspraak’. Het aspect dierenwelzijn in de DuitseGrondwetwordthieronderuitvoerigerbehandeld261.

2.TIERSCHUTZGESETZ262

2.1Algemeen

2.1.1Ontstaansachtergrond146. De Duitse Tierschutzgesetz ontstond in 1972, een ruime tien jaar voor de BelgischeDierenwelzijnswet.DeallereersteDuitsedierenwelzijnswetontstondinnovember1933,envandezewetstroomdenessentiëleaspectendoornaardehuidigeTierschutzgesetz.Voordewetvan1933 werden slechts enkele overtredingen bepaald in het Reichsstrafgesetzbuch van 1871.Dierenwelzijnwerdin1933danwelideologischgepropagandeerd,hetwaseerderondergeschiktaan het economische doel. In 1972 werd dan een nieuwe poging gedaan, nadat het publiekgevoeligerwerdvoordierenwelzijn. In2006en2013vondenbelangrijkewijzigingenplaatsaandeTierschutzgesetzvan1972.

2.1.2Structuurvandewet147. DeTierschutzgesetzisopgebouwduittwaalfdelen.Dewetstartmeteeneerstedeeldathethoofdprincipeomvatdatzegtdatniemandeendierzondergoederedenpijn, lijdenofeenletselmagtoebrengen.Ookbepaaltheteerstedeelhetdoelvandewet,namelijkhetlevenen

260 “Gesetz zur Änderung des Grundgesetzes (Staatsziel Tierschutz)”, www.gesetze-im-internet.de “[Grondwetswijziging,Bundesgesetzblatt17april2002].

261Supra,nr.235-251.262"TierschutzgesetzinderFassungderBekanntmachungvom18.Mai2006(BGBl.IS.1206,1313),daszuletztdurchArtikel 141 desGesetzes vom29.März 2017 (BGBl. I S. 626) geändertworden ist",www.gesetze-im-internet.de[Dierenwelzijnswet,StaatsbladDuitsland24juli1972,laatstelijkgewijzigdbijartikel141vandewetvan29maart2017](hiernaverkort‘Tierschutzgesetz’).

51

welzijn vandierenbeschermen, gebaseerdopde verantwoordelijkheid vandemens voorhunmedewezens263.Het tweede deel bevat bepalingen over het houden van dieren. Daarin staat een algemenebepalingoverhethoudenvandieren264,overdemachtigingvoorhetBundesministeriumtothetnemen van verordeningen met betrekking tot dierenwelzijn265en een artikel met zaken dieverbodenzijnophetvlakvanhethoudenvandieren266.Eenderdedeelgaatoverhetdodenvandierenenisonderverdeeldinhetdodenvandieren267,slachten van dieren268en een artikel over de machtiging voor het Bundesministerium tot hetnemenvanverordeningenmetbetrekkingtothetdodenvandieren269.Devierdedeelgaatover ingrepenopdierenwaarbedwelmingvandierenbehandeldwordt270,het amputeren van organen of lichaamsdelen van dieren271en dit deel omvat ook een artikelmeteenuitzonderingsbepaling272.Het volgende deel gaat over dierenproeven en is zeer uitgebreid. Ze afdeling begint met dedefinitievaneendierproef273,endevoorwaardenwaaronderdezemaggebeuren274.Ookwordtbepaaldhoeeenvergunningvoorhetuitvoerenvandierproevenverkregenkanworden275,enopnieuw is er ook een machtiging voor het Bundesministerium vereist tot het nemen vanverordeningenmetbetrekkingtotdierproeven276.Een zesde deel heeft betrekking tot de officier voor dierenwelzijn277, en een zevende deelbehandelthetfokkenmetdierenendehandelinenmetdieren.Ditdeelomvatbepalingenomdeze handelingen temogen verrichten278, het identificeren van deze dieren279, het kwalitatieffokken van dieren 280 en het verbod om deze dieren te verkopen aan kinderen enadolescenten281.Deelachtheeftbetrekkingophetverbod tothethoudenvandieren,dieren inhet verkeer tebrengen of het verplaatsen van dieren282. Verder is er een negende deel met restbepalingenvoordebeschermingvandieren283,eneentiendedeeldatbetrekkingheeftopdeimplementatie

263§1Tierschutzgesetz.264§2Tierschutzgesetz.265§2aTierschutzgesetz.266§3Tierschutzgeset.267§4Tierschutzgesetz.268§4aTierschutzgesetz.269§4bTierschutzgesetz.270§5Tierschutzgesetz.271§6Tierschutzgesetz.272§6aTierschutzgesetz.273§7Tierschutzgesetz.274§7aTierschutzgesetz.275§8en§8aTierschutzgesetz.276§9Tierschutzgesetz.277§10Tierschutzgesetz.278§11Tierschutzgesetz.279§11aTierschutzgesetz.280§11bTierschutzgesetz281§11cTierschutzgesetz.282§12Tierschutzgesetz.283§13Tierschutzgesetz.

52

vandewet284.Hetvoorlaatstedeelbehandeltdestrafbepalingen285eninhetlaatsteentwaalfdedeelwordennogenkeleovergangs-enslotbepalingenomschreven286.

2.1.3Verbodsbepalingenenzorgplichten148. Het doel van de Tierschutzgesetz is om het leven en welzijn van het dier alsmedeschepseltebeschermentegenmenselijkedaden.Niemandmagomwelkeredendanookpijn,leedofletseltoebrengenaaneendier.DitisdesleutelbepalingvandeTierschutzgesetz.149. DithoofdprincipevandeTierschutzgesetzmoetwordenafgedwongenmetverschillendeverboden en verplichtingen. Eerst en vooral doet de Tierschutzgesetz beroep op houders enverzorgers van dieren. Deze zijn volgens paragraaf twee niet alleen verplicht om hen tevoederen,verzorgenenhuisvestenafhankelijkvanhunsoort,ookmogenzegeenenkelevormvan beweging beperken op eenmanier die pijn of schade veroorzaakt aan het dier. Hiervoormoeten de eigenaars van dieren de kennis hebben die hen in staat stelt om op een gepastemanierdevoeding,verzorgingenhuisvestingvandedierenteverzorgen.150. ParagraafdrievandeTierschutzgesetzbevatookduidelijkeverbodenwaaraaniedereenzichmoethoudenbijhetomgaanmetdieren.Zoishetverbodendierentetrainentotagressiefgedrag,wegtegeveninwedstrijdenofzetegebruikenvoorseksuelehandelingen.Bovendienishetverbodeneendieruittezettenomzichervanteontdoen.287

2.1.4Doelstellingenenbeginselen151. Over het algemeen kunnen we stellen dat de Tierschutzgesetz ambitieuzer is dan deVlaamseDierenwelzijnswet.Omtebeginnenkunnenwedevergelijkingvandehoofddoelstellinginparagraaf1Tierschutzgesetzmetartikel1Dierenwelzijnswetmaken.Diebepalingisongeveerdezelfde,echterzegtmeninVlaamsewetmeteendathandelingendiedoordewetvoorzienzijnwelmogen.DefactokomtdeDuitsebepalingophetzelfdeneer,echterstaatditnietzoexplicietindewetwatmisschienietszegtoverdeintentievandewetgeverbijhetopstellenomnietalteveeluitzonderingentoetestaan.DeDuitsedierenwelzijnswetzegtdatjegeendiermagpijnigen‘zondergrondigereden’,inVlaanderenmagditreedsvanafdewetbepaaltdathettoestaanis.152. De zinsnede in paragraaf 1 Tierschutzgesetz is de hoofddoelstelling van dewet, en devolledigeverderewetstaatinhettekenvandezebepaling.Dezeparagraafzegtdatgeenenkeldierpijnoflijdenmagondergaanzondergegrondereden.

284§14-16jTierschutzgesetz.285§17-20aTierschutzgesetz.286§21-22Tierschutzgesetz.287X.,“DeutschesTierschutzgesetz:EinwirkungsvollerSchutz?”,www.anwalt.org/tierschutzgesetz/.

53

153. Het is opvallend dat in de Tierschutzgesetz alles heel strikt omschreven staat, zodatzoveelmogelijktwijfelwordtweggenomen.DatontbreektwatindeVlaamseDierenwelzijnswet,waardebepalingenmijnsinziensvaagomschrevenzijnalsjeditvergelijktmetdeDuitseversie.154. Verderzienwedathethoofdstukoverdierengebruiktindierenproevenzeeruitgebreidis, en dat dit dus zeer goed geregeld is in Duitsland. Dit reflecteert de wens van de Duitsewetgever om dierproeven te verminderen tot het hoogstnoodzakelijke, echter zijn hier welenkeleopmerkingenbijtemaken.288155. Deregelinginverbandmethetkwekenvandiereniszeeromvangrijk.Zozienwedathetverbodeniseendiergenetischzotekwekendatdefokkerweetdathetdierpijnenzalhebben,bijvoorbeelddooreenvervormdelichaamsvorm.DitiseenzeervergaandebepalingindeDuitsewetmaarvoldoetvolledigaandehoofddoelstellingvanparagraaf1.

2.1.5Opvallendezaken156. Problematisch in de Tierschutzgesetz is de regelingmet betrekking tot dierenproeven,dieuitvoerigwordtbehandeld.Alshetgaatomgebruikvandierenofhunorganenenweefselbijexperimenten, moet de regelgeving van §7 nageleefd worden. Het stelt onder meer datdierenproeven “in deminstemate beperkt”moeten zijn. Daarbij zijn drie factoren belangrijk:pijn,lijdenenschadedatoptreedtbijdedieren,hetaantaldierendatvoorexperimentenwordtgebruikt en de soortspecifieke vermogens van de wezens die lijden door de experimenteleeffecten.157. De formulering van het beperken van proeven tot het minimum krijgt veel kritiek. Erwordt ook opgemerkt dat zelfs met de huidige dierenwelzijnswet veel experimenten zijntoegestaan, ongeacht de licentievereiste die door de wetgever is vastgelegd. Het is namelijkpuureenvormvereisteomdierenproevenvergundtezien.Inditopzichtishetnietoninteressantte kijken naar de in dewet opgenomen lijst van toegestane experimenten. Deze kunnen zijn:fundamenteel onderzoek (experimenten die niet doelgericht zijn, maar die dienen voor purekennisverweving), onderzoek met als doel het voorkomen, behandelen en detecteren vanziekten en kwalen, onderwijs en opleiding (deze experimenten mogen enkel inwetenschappelijkeinstellingen,ziekenhuizen,ofscholenwordenuitgevoerd)enonderzoeknaardewerkzaamheidvanproductentegendierlijkekwalen.Debevoegdeautoriteitenmoetenaandachtbestedenbijhetvergunnenvandierproevenaandeonmisbaarheidervan.DeTierschutzgesetzbiedtookrichtlijnenvoordebeoordelingin§7a,(2).Soms ishetnodigomtecontrolerenofdegewensteonderzoeksresultatennietopeenanderemanierkunnenwordenverkregenenofhetteverwachtendierenleedverantwoordis.

288Infra,nr.157.

54

Terconclusiekunnenwezeggendathetspectrumvanmogelijkedierenproevenbepaald indewetvrijgrootis.289

2.2Toepassingsgebiedvandewet158. DeTierschutzgesetzheefttotdoelhetlevenenwelzijnvanalledierentebeschermen.DitisincontrastmetdeVlaamseDierenwelzijnswet,waarenkeldierenbeschermdwordendiezichonder de hoede van de mens bevinden, waardoor bijvoorbeeld wild uitgesloten is van hettoepassingsgebiedinVlaanderen.159. Alle dieren,waaronder de ongewervelde dieren, vallen onder het beschermingsgebiedvandeTierschutzgesetz.Dewetgeverheeftechterverschillendegroepenofklassenvandierenin verschillende contexten in verschillende mate beschermd. De meeste van de bepalingenhebbenlouterbetrekkingopgewerveldedieren.

2.3Inhoudvandedierenwelzijnswet160. De Tierschutzgesetz die in 1972 werd aangenomen, is één van de meest striktereguleringenterwereldenbiedtdierendemeestvergaandebescherming.Volgensdewetzijndierenmedeschepsels.Dewetomvatrichtlijnenvoorhethoudenvandieren,hetslachtenvandierenendierenproeven.Ookzijnerregelstevindeninverbandmethetverhandelenoffokkenvandieren.161. Dewetgaatuitvan‘deverantwoordelijkheidvandemensvoorhetdieralsmedewezen,om zijn leven en welzijn te beschermen’. Niemand mag een dier zonder geldige reden ‘pijn,lijdenofeenblijvend letsel toebrengen’290.Dierenhoudersmoetenerdusvoor zorgendathetdierzijnsoortkenmerkendebehoeftenvervuldwordenenzichvoldoendekanbewegen291.Dedierenwelzijnswetbenadrukthetprincipedatereengoederedenmoetzijnomeendierpijntedoenenbenadruktdathetdeverantwoordelijkheidvandemensisomhetlevenenwelzijnvanhunmedeschepselstebeschermen.Hetprincipeisdemenselijkeverantwoordelijkheidvoorhetdieralslevensgezel:hetisaandemensomhetlevenenwelzijnvandierentebeschermen.Daarommagniemandzonderredeneendierpijnofleedveroorzaken.162. CriticiwijzeneropdatveelformuleringenuitdeTierschutzgesetzzeervaagzijn292.Echteris dierenwelzijn sinds 2002 in de Duitse grondwet opgenomenwaardoor het dier een beterepositie heeft. Zo zijn de dierenwelzijnswetten die vroeger het onderspit moesten delven

289X.,“DeutschesTierschutzgesetz:EinwirkungsvollerSchutz?”,www.anwalt.org/tierschutzgesetz/.290§1Tierschutzgesetz.291X.,“Tierschutzgesetz”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/tierschutzgesetz/.292X.,“TierschutzgesetzinDeutschland”,www.der-tierschutz.net/tierschutzgesetz-in-deutschland.html.

55

tegenovereenhogeregrondwettelijkewaarde(zoals religie,kunst,onderwijsetc)nuvanevengrootbelang.163. In veel gevallen is het gebruik van dieren onderworpen aan een toelating oftoestemming. Nemen we als voorbeeld de goedkeuring van dierenproeven (§8) of detoestemming om te fokken met dieren voor commerciële doeleinden (§11). Die toelating isonderworpenaanvoorwaarden:indiendeaanvragervoldoetaandeeisenvanbijvoorbeeld§11moetdeautoriteitdetoelatingverlenen.164. DaarnaastzorgtdeTierschutzgesetzvoorindividueleverbodsbepalingen(§3)diebedoeldzijnomspecifiekeschendingenvanhetdierenwelzijntevoorkomen.165. Deenigestrafrechtelijkebepalingenzijntevindenin§17en18.Paragraaf17isbedoeldomschendingenvandierenwelzijntebestraffen.Hetongerechtvaardigddodenvandieren,netalshetmishandelenvandierenwordenbeschouwdalsstrafbarefeiten.Hetdoelbewustplegenvanwreedhedentegenoverdierenwordtgestraftmeteengevangenisstraf totdrie jaarofeenboete. Opgemerkt moet worden dat volgens dit artikel het louter pogen tot en een louterenalatigheidnietbestraftworden293.Ookartikel§18betrefteenstrafrechtsbepaling,datopzettelijkeofdoornalatigheidgepleegdeschendingen van het dierenwelzijnsrecht classificeert als overtredingen en daarvoor eengeldboetetot25.000eurooplegt.Inbeidegevallenkanhetdierinbeslagwordengenomenenkandeeigenaareenverbodkrijgenophetnoghoudenvandieren.166. Dehandhavingvanhetdierenwelzijnsrechtwordtuitgevoerddoordedeelstatenofdoorde verantwoordelijke overheidsinstanties. Volgens §16a kunnen dezemaatregelen nemen omdedierenwelzijnsregelenaftedwingen.Hetscalavarieertvaneisenvoordeverbeteringvandelevensomstandigheden van veeteelt tot het in beslag nemen van dieren. Sommige overhedenpubliceren dierenwelzijnsverslagen, waarin zij de ontwikkeling van dierenwelzijn in hun landomschrijven. De rapporten zijn dan openbaar beschikbaar op de internetpagina’s van deoverheden.OpvlakvanhandhavingkunnenwedevergelijkingmakenmetVlaanderen,waardefederaleende lokale politie verantwoordelijk zijn net als de officieren van de gerechtelijke politie. InVlaanderen is de handhaving ook een bevoegdheid van de deelstaten,maarwanneer het totvervolgingkomtdaniseenfederaleoverheidsdienstbevoegdopheteindvanderit.167. Conclusie is dat de wetgeving inzake dierenwelzijn ontoereikend is. De basis van dewetgevinginzakedierenwelzijnendehandhavinglaataanzienlijketekortkomingenzien.Eersten

293Infra,nr.201.

56

vooral zijn debepalingen vandewet endeondergeschikte regelgeving vaakonvolledig, openvoorinterpretatie,watwilzeggennietduidelijk,ofdebeschermingvandedierenisgewoonnietvoldoendeomhunwelzijntegaranderen.Daarnaast is hetmogelijk om dierenwelzijnsgerelateerde zaken aan de autoriteiten of aan depolitie te melden en om een interventie te vragen. Dierenbeschermers hebben echter geenmogelijkheid de bepalingen van de wet rechtstreeks in de rechtbank te handhaven; als deautoriteitennietingrijpenblijvendedierenweerloos.294

2.4Handhavingvandedierenwelzijnswet168. Er wordt getwijfeld aan de uitvoering van de Tierschutzgesetz. In dit geval zijn deBundesländer (individuele deelstaten) of Landesbehörden (staatsautoriteiten) verantwoordelijkvoordehandhaving.DezezijnbijwetgemachtigdomactieteondernemenomdevoorschriftenuitdeTierschutzgesetztehandhaven.Zokunnendebevoegdeautoriteitenbijvoorbeeldhelpenbij het verbeteren van het houden van dieren en de inbeslagname van verwaarloosde dierenaanmoedigen. Sommigedeelstaatoverhedenpublicerenook rapportenoverdierenwelzijn.Hettoont de ontwikkeling van dierenwelzijn in elke deelstaat. Deze rapporten kunnen wordeningezienopdewebsitesvandeafzonderlijkedeelstaatregeringen.169. Ditwerptdevraagopwelkestrafstaatopeenovertredingvandedierenwelzijnswet.Deparagrafen 17 en 18 Tierschutzgesetz bepalen dat iedereen die zonder goede reden eengewervelddierdoodtofhetleedveroorzaaktuitbrutaliteit,eengevangenisstrafvandriejaarofeenboetemagverwachten.Ongeautoriseerdedierproevenofdiermishandelingvanhuisdierendie opzettelijk gebeuren of uit nalatigheid, worden beboet voor meer dan 25.000 euro. Destraffenzijnechternutteloosalszenietwordentoegepast295.

294X.,“DeutschesTierschutzgesetz:EinwirkungsvollerSchutz?”,www.anwalt.org/tierschutzgesetz/.295Ibid.

57

2.5Recenteontwikkelingen170. Waar bij de Vlaamse Dierenwelzijnswet enkel de veranderingen na de overdracht vanbevoegdheid betreffende het dierenwelzijn naar de gewesten besproken werd296, zullen hierenkeldebelangrijkstewijzigingenbesprokenwordenindeDuitsedierenwelzijnswetvanaf2006,aangezien we vanaf dan kunnen spreken van de ‘nieuwe dierenwelzijnswet’. Strikt genomenbestaatdedierenwelzijnswetal van1972,maar zewerdherzieneneennieuweversie trad inwerkinginmei2006.Eenderdegroteherzieningvondplaatsin2013.

2.5.1WijzigingTierschutzgesetzop19april2006(inwerkingtreding31mei2006)297171. In §4b werden nieuwe bepalingen ingevoegd met betrekking tot de castratie vanvarkens.Erwordtnauwkeurigerbepaaldwatverstaanwordtonderbiggen(‘varkensjongerdanachtdagenoud’)enerwordtbepaalddatbijvarkensouderdanzevendagennarcoticamoetengebruiktwordennade castratie ervan.Wat echter nog steedsmogelijk is, is bijvoorbeeld hetverkortenvandesnavelpuntenvanleghennen.Welwordthieropeenleeftijdgezet,namelijkhetmagenkelbijleghennenjongerdantiendagenoud.Ook worden enkele strafbepalingen ingevoegd waarin onder andere bepaald wordt dat hetBundesministeriumgemachtigd isbijverordeningomdemisdrijvenaantewijzendiestrafbaarzijn298,enookwordterbepaalddatdedierengeconfisqueerdkunnenwordendiehetvoorwerpuitmakenvaneenadministratiefmisdrijf.

2.5.2WijzigingTierschutzgesetzop15juli2009(inwerkingtreding22juli2009)299172. Deze wijziging bepaalt dat het Bundesministerium gemachtigd wordt het welzijn vandieren te verbeteren door het bevorderen van het gebruik van diervriendelijkehuisvestingssystemen, door bijvoorbeeld de nadere voorwaarden van de erkenning van debouwvergunningtebepalenvooreenstal300.173. Aan §16 wordt toegevoegd dat ook onder de bevoegdheid van de instanties valt defabrikanten, importeursendistributeursvanveehouderijfaciliteitenofbedwelmingsapparatuurdie worden gebruikt in slacht- of bedwelmingsinstallaties, voor zover deze personen eenaanvraaghebbeningediendvoorgoedkeuringvandeinstallaties301.

296Supra,nr.126-143.297 “Gesetz über die Reform hufbeschlagrechtlicher Regelungen und zur Änderung tierschutzrechtlicherVorschriften”(BGBl.IS.900)[Bundesgesetzblatt24april2006].298§18aTierschutzgesetz2006.299“ZweitesGesetzzurÄnderungdesTierschutzgesetzes”(BGBl.IS.1950)[Bundesgesetzblatt21juli2009].300§13a,lid2Tierschutzgesetz2006.301§15,lid1,7Tierschutzgesetz2006.

58

2.5.3WijzigingTierschutzgesetzop9december2010(inwerkingtreding15december2010)302174. Deze wijziging werd doorgevoerd naar aanleiding van de inwerkingtreding van hetverdrag van Lissabon303 . Zo werden overal woordsnedes die verwezen naar de Europese‘Gemeenschap’vervangendoordeEuropese‘Unie’.

2.5.4WijzigingTierschutzgezetzop4juli2013(inwerkingtreding13juli2013)304175. De Tierschutzgesetz werd reeds herzien in 2006, voor het eerst na lange tijd. Derecentste evolutie in dierenwelzijnswet was de opname van de dierenwelzijnsbepaling in deGrundgesetz in 2002, waar werd opgenomen dat ook dieren worden beschermd door deGrondwet. De herziening in 2013 is de tweede grote herziening sinds de opmaak van deTierschutzgesetz.305

2.5.1.1Samenvattingvandenieuwebepalingen

1)ImplementatievanEUrichtlijnoverdierenproeven176. Richtlijn 2010/63/EU 306 moest omgezet worden in nationale wetgeving voor 10november2012endezemoestentoegepastwordenvanaf1januari2013.Dezewijzigingvandedierenwelzijnswet bereikt een deel van deze implementatie, met een meer gedetailleerderegelingenimplementatievanderichtlijn‘AnimalWelfareRegulationonAnimalTesting’.177. Onder artikel 8(3) van de richtlijn 2010/63/EU zijn dierenproeven op grote apen bijnavolledigverboden.DeDuitsewetmaaktgebruikvandebeschermingsclausulevanderichtlijn307,diedelidstatentoelaattestenopgroteapennietinhetalgemeenteverbieden.Groteapenzijnde vier soorten van de primatenfamilie naast de mens zelf, welke zijn bonobo’s, gorilla’s,chimpanseesenorang-oetans.178. Testenopandereprimatendienietgezienwordenalsgroteapenmaaralsprimaten inhetalgemeen,wordenniet toteenminimumverminderdof totaal verboden.Dierentestenopprimatenzijnnietverbodenonderderichtlijn,maarzijnwelstriktgeregeldonderartikel8(1)en8(2). De Duitse implementatie van de richtlijn op dierenproeven legt geen beperkingen op

302“Gesetz zurAnpassungvonBundesrecht imZuständigkeitsbereichdesBundesministeriums fürErnährung,Landwirtschaft und Verbraucherschutz im Hinblick auf den Vertrag von Lissabon” (BGBl. I S. 1934)[Bundesgesetzblatt14december2010].303Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag totoprichtingvandeEuropeseGemeenschap,ondertekendteLissabon,Pb.C.17december2007.304“Drittes Gesetz zur Änderung des Tierschutzgesetzes” (BGBl. I S. 2182, 3911) [Bundesgesetzblatt 12 juli2013].305A.C.BUHL,“AnimalWelfareLawinMotion?–CommentontheLatestAmendmentstotheAnimalWelfareActinGermany”,GlobalJournalofAnimalLawGJAL2013,afl.1,1-7.306Richtlijn 2010/63/EU van het Europees parlement en de raad van 22 september 2010 betreffende debeschermingvandierendievoorwetenschappelijkedoeleindenwordengebruikt,Pb.L.20oktober2010.307Art.55Richtlijn2010/63/EUvanhetEuropeesParlementendeRaadvan22september2010betreffendedebeschermingvandierendievoorwetenschappelijkedoeleindenwordengebruikt,Pb.L.20oktober2010.

59

voorbij implementatievanderichtlijnzelfenDuitslandmaaktdusgeengebruikvande leemtetenvoordelevandierenwelzijn,maarweltennadelevanhetdierenwelzijn.179. Verderverbiedtartikel9vanderichtlijnhetgebruikvandierenuithetwildgehaaldvoordierenproeven. Dit principe werd niet herhaald in de wijziging, aangezien wild valt onder demeeralgemenereguleringvanDuitsrecht.180. Afgezienvandebepalingeninzakedierproevenopprimatenenwild,vormtdewijzigingvandewetvoorderesteenherzieningvanhethelehoofdstukoverdierproeven.Bijvoorbeeld,de doeleinden waarvoor dierproeven mogen worden gebruikt, worden uitgebreid tot debevordering van de veeteelt, het behoud van dieren en de bescherming van het milieu,forensisch onderzoek en onderwijs 308 . Bovendien stelt de richtlijn in het algemeengoedkeuringsvereisten voor dierproeven in,maar de nieuwe versie van dewet vereist in veelgevallen alleen de indiening van eenmelding309bij een toezichthoudende autoriteit. Zo is degoedkeuringsprocedurevoordierproevennietuitgevoerdinovereenstemmingmetderichtlijn.181. Zelfsalsartikel2(1)vanderichtlijnbepaaltdatlidstatenstrengerevoorschriftenkunnenopleggenmetbetrekkingtotdebeschermingvandierenwelzijn,wordtopverschillendepuntendevrijheidgebruikttenkostevanhetdierenwelzijn.Ditisuitersttwijfelachtigalsmenrekeninghoudt met de grondwettelijke status van het dierenwelzijn in artikel 20a van de Duitsegrondwet. Zo is de reeds eerder vermelde beschermingsclausule uit artikel 55 richtlijn310, diewerdingevoegddoorinspanningenvandeDuitseregering,uitgebreidomgezetbijvoorbeeldmetbetrekking tot de toelaatbaarheid van het testen waardoor een maximaal pijn of lijdenveroorzaaktwordt. Indebewoordingvanderichtlijnwordtduidelijkgestelddathetpogenompermanentepijnteveroorzakenzoumoetenwordenverboden.182. SamengevatzijneroptalvanpuntenredelijketwijfelsoverdewettigheidendejuistheidvandeuitvoeringvanderichtlijninDuitsland.

2)Verbodop‘torturebreeding’(‘Qualzucht’)311183. Eerstenvooralmoetwordenuitgelegdwat ‘torturebreeding’of ‘Qualzucht’ is.Torturebreedingishetfokkenvandieren,wetenddathunnageslachteenzeergrotekansheeftompijnte lijden. Het is algemeen geweten dat veel honden en katten lijden door hun vervormdelichaamsvorm(zoalseenplatgezichtofeenovergerimpeldehuid)netalsveledierenlijdendooreenhogerrisicoopbepaaldeziektesinvergelijkingmetgekruistedierenrassen312.

308§7a,lid1,3,7,8Tierschutzgesetz.309§8aTierschutzgesetz.310Supra,177.311Hetbegrip‘Qualzucht’wilzeggenhetfenomeendierentefokkenwetendedathetnageslachtpijnzallijden.312X.,“Qualzuchtortorturebreedingshouldbeacrime”,www.telegraph.co.uk/pets/news-features/qualzucht-or-torture-breeding-should-be-a-crime/.

60

184. De wijziging verandert ook de vroegere paragraaf 11b van de dierenwelzijnswet datfokkenverbooddatlijdenveroorzaakt.Decriteriaopbasiswaarvanmenbepaaltofhetfokkenlijden, pijn of psychisch lijden veroorzaakt, worden nu meer in detail gedefinieerd. Devoorzienbaarheiddathetfokkenervoorzalzorgendatdelenvanhetlichaamoforganenzullenontbrekenendiepijn,lijdenofpsychischlijdenzullenveroorzakenisnubepaalddoorkennisvande fokkers. Dit wordt nu nauwkeuriger gedefinieerd door de voorwaarde dat fokkers kennismoetenhebbendatdergelijkesymptomenkunnenwordenverwacht.185. Deze definitie van ‘torture breeding’ kan gezien worden als argument voor devoorzienbaarheid en rechtszekerheid, maar bij een substantiële analyse geeft de ‘kennis vanfokkers’ geen rechtszekerheid, omdat het zelfs subjectieve adviezen omvat van één of meerfokkers. Daarnaast geeft het de voorkeur aan fokkersverenigingen, die dan zelf debeoordelingsmargehebbenomtebeslissenofhetfokkenvaneendierpijnoflijdeninhoudt.Hetiswaarschijnlijkdatdezeverenigingennietveelrassenzullendefiniërenalstorturebreeding,enhetisdusookwaarschijnlijkdatminderrassenverbodenzullenworden.

3)Verbodopseksueleinteractiemetdieren186. Paragraaf3(13)vandevernieuwdeTierschutzgesetzlegteenduidelijkverbodoptotelkeseksuele interactie met een dier. Hiervoor viel seks met dieren onder het algemene verboddieren te behandelen op een manier die pijn, lijden of psychisch lijden veroorzaakt. Dezeverduidelijking is een verbetering in die zin dat er nu algemeen wordt aangenomen dat elkeseksuele interactie tussen mens en niet-menselijke wezens slecht is voor dierenwelzijn.187. Ook in Vlaanderen is er een verbod op seksuele interactie met dieren313. Dit wordtgestraftmeteengevangenisstraftot3maandenenmeteengeldboetetot2000euro.

4)Anderewijzigingen188. Paragraaf 3(12) omvat een verbod om dieren weg te geven als prijzen in publiekewedstrijden of loterijen, tenzij de potentiële winnaars over het algemeen mensen zijn dieverwacht worden de expertise te hebben om dieren te houden. Onder artikel 3 richtlijn insamenhangmet artikel 18 van deTierschutzgesetz wordt een schending hiervan gestraftmeteenboetetot€25.000.189. Aan dierenverzorgers en dierenproducentenwordt gevraagd interne controlesystementeinstallerenenhetniveauvandierenwelzijnaantegevenverbondenaanhunveehouderij.Alsmendeachtergrondvandezerichtlijnbekijktisditechtergrotendeelsvanvrijwilligeaard.190. Hettraditionelemerkenvanpaardenmoetvanaf2019onderverdovinggedaanworden.Het voorstel om het merken van paarden te verbieden, gebaseerd op het feit dat paardengemakkelijkherkendkondenwordendoorhunchip,werdgeweigerdomdatdittraditieis. 313Art.35,9°Dierenwelzijnswet.

61

191. Decastratievanvarkenszonderverdovingisvanaf2019verboden.Dezenieuwebepalingwas een zeer omstreden kwestie tussen dierenwelzijnsorganisaties,dierenproducentenverenigingen en het ministerie van voeding, landbouw enconsumentenbescherming. Zo werd de deadline voor castratie zonder verdoving verlengd toteind2018omdeproducentenvoldoendetijdtegevenomaanpassingenaantebrengen.

2.5.1.2Beoordeling192. In tegenstelling totwat de dierenwelzijnsorganisaties en de belanghebbenden haddengehoopt,zijndenieuwebepalingenmaarmagerennietaanmoedigend.Zowerderbijvoorbeeldeenvolledigenduidelijkverbodopwildincircussengevraagd,maardewijziginggaatalleenomdebevoegdheidomwettelijkeverordeningenuittegeven.HetgrootstedeelvanhetamendementzetteenkeldeEU-wetgevingominnationalewetgeving,wateenverplichtingwasendusdringendwas.Erblijftechtereengebrekaanechthervormendeof uitdagende inhoud. Hoewel er enkele wijzigingen zijn op gebied van speciale regelgeving,zoals bijvoorbeeld biggencastratie of het merken van paarden, veroorzaakt de wijziging geeningrijpendeveranderingen.

2.5.1.3Publiekereactiesentoekomstperspectieven193. EenoorspronkelijkontwerpamendementdatdoordeGroenepartijwasopgesteldwasveel ambitieuzer. Dat ontwerp omvatte onder andere een vermindering van de lengte vantoegelaten dierenvervoer, de volledige uitvoering van de EU-richtlijn inzake dierproevenovereenkomstigdegrondwettelijkebepalingoverdierenwelzijn,eenverbodophetgebruikvanwildedieren incircussenetc. Inhetalgemeenwerdhetwetgevendprocesronddezewijziginggekenmerktdooreengebrekaanzorgomdierenwelzijn,watwerdgezienindedebatten.314Almet al kandepublieke reactie beschouwdworden alsmatig.Dedierenwelzijnsorganisatieswarenergteleurgesteld,terwijldepubliekemediaeenevenwichtprobeerdetebereikentussendeverschillendestandpunten,endierenproducentennoemdenhetambitieus.194. SamenvattendkanwordengeconcludeerddathetmeerdantwijfelachtigisdatDuitslandvoldoetaandeEU-richtlijn inzakedierproeven.Dezehervorming isbovendienslechtseen legedoos.Vaneenalbescheidenwetgevingwerdmeerenmeerregelgevinggematigddoorheenhetwetgevingsproces. Andere politieke meerderheden zouden in de toekomst het ambitieuzereontwerp van de groene partij kunnen bespreken. Echter is in 2013 de kans op een echtehervormingvandeDuitsedierenwelzijnswetverlorengegaan.

314A.C.BUHL,“AnimalWelfareLawinMotion?–CommentontheLatestAmendmentstotheAnimalWelfareActinGermany”,GlobalJournalofAnimalLawGJAL2013,afl.1,1-7.

62

2.5.5WijzigingTierschutzgesetzop29maart2017(inwerkingtredingop5april2017)315195. Erwerdeenwijzigingdoorgevoerd in§11, (5)Tierschutzgesetz.Dezeparagraafhandeltoverdevereistenomdierentemogenfokkenofhandeltemogendrijveninofmetdieren.Dezewijziging betreft echter slechts een formaliteit, namelijk de toelating om deze handelingen temogendoenkannuookelektronischgegevenworden,waarditvroegerenkelschriftelijkkon.

2.5.6WijzigingTierschutzgesetzop18juli2016(inwerkingtredingop1oktober2021)196. Dezewijzigingkwamernaaraanleidingvande structurelehervormingvande federalebelastingwet,enheeftvooralbetrekkingopfiscalezaken.

315GesetzzumAbbauverzichtbarerAnordnungenderSchriftformimVerwaltungsrechtdesBundes(BGBl.IS.626)[Bundesgesetzblatt4april2017].

63

3.HETSTRAFWETBOEK197. In de geest van het Strafgesetzbuch 316 worden dieren nog steeds beschouwd alsobjecten, ondanks de bepalingen van §90 Bürgerliches Gesetzbuch317. Dienovereenkomstigkunnendierenonderworpenzijnaaneigendomsschadeinovereenstemmingmet§303,diefstalinovereenstemmingmet§242,verduisteringvolgens§246ofgestolengoedereningevolge§259.198. Debepalingenover jacht (§292) en visserij (§293) beschermenniet het dier zelf,maarhetrechtvandejagerofdevisseromzijnrechtuittevoeren.199. Op grond van §184a is de verspreiding en de productie van dierlijke pornografiestrafbaar,alisdezebepalingnietinbelangvanhetdiermaarterbeschermingvanhetpubliek.200. DeenigestrafrechtelijkebepalingenvandeTierschutzgesetzzijndeparagrafen17en18.Reedseerder318werdgezegddatopzettelijkewreedheidtegenoverdierenwordtgestraft,maareenlouterpogenofnalatentotnietstrafbaarzijnvolgensparagraaf17.201. Ditmoetgenuanceerdwordendoorhetstafwetboek.Hetdodenofmartelenvandierendoorverzuimisookstrafbaar.Ditgeldtechternietvoorelkepersoon,omdat§13strafwetboekvereistdatdedadereenspecialebandheeftmethetdier.Deeigenaar,debezitter,deverzorgervan een dier vallen hieronder, net als degene die een gevaarsituatie voor het dier heeftveroorzaakt.Alsbijvoorbeelddeeigenaarvaneenhondzijnhondlaatstervenvanverhongering,dan heeft hij zich strafbaar gemaakt aan §17 Tierschutzgesetz in combinatie met §13Strafgesetzbuch.Ingevalvanovertredingvan§17Tierschutzgesetzkandedaderwordengestraftmeteengevangenisstrafvanmaximumdriejaarofeenboete.319Alseenpogingtotofnalatigheidofeenandermisbruikvandierenwordtvastgesteld,wordtditaangemerktalseenadministratiefmisdrijfenzijnerboetesmogelijktot25.000eurodoor§18Tierschutzgesetz. Als gevolg kan het dier zowel doormiddel van het strafrecht (op grond vandierenmishandeling uit §17Tierschutzgesetz) als doormiddel van het administratief recht (opgrondvan§19Tierschutzgesetz) inbeslagwordengenomen.Deeigendomvanhetdierwordtovergedragenaandestaatofhetbestuursorgaan.320

316"StrafgesetzbuchinderFassungderBekanntmachungvom13.November1998(BGBl.IS.3322),daszuletztdurchArtikel1desGesetzesvom30.Oktober2017(BGBl. IS.3618)geändertworden ist",www.gesetze-im-internet.de,[Strafwetboek,Bundesgesetzblatt15mei1871,laatstelijkgewijzigdop30oktober2017].317"BürgerlichesGesetzbuchinderFassungderBekanntmachungvom2.Januar2002(BGBl.IS.42,2909;2003I S. 738), das zuletzt durchArtikel 1 desGesetzes vom20. Juli 2017 (BGBl. I S. 2787) geändertworden ist",www.gesetze-im-internet.de[BurgerlijkWetboek,Bundesgesetzblatt18augustus1996,laatstelijkgewijzigdbijartikel1vandewetvan10juli2017](hiernaverkort‘BGB’).318Supra,nr.165.319X.,“Strafrecht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/strafrecht/.320Ibid.

64

Daarnaastkandoorderechtereenverbodwordenuitgesprokenoverhethoudenvandieren.Ditkanvoorlopigzijn (§20)ofpermanent (§20a).Eenvoorlopigverbodophethoudenvandierenwordt relatief snel opgelegd op verzoek van het openbaarministerie bij een veroordeling totdierenmishandeling. Het voordeel is dat de dieren zeer snel van de houder kunnen wordenafgenomen. Dit voorlopig verbod vindt zijn juridische grondslag in §20. Een verbodovereenkomstig §20 wordt opgelegd voor een bepaalde duur en/of beperkt tot bepaaldesoorten.Eenovertredingvanditverbodisstrafbaar.

4.BURGERLIJKWETBOEK202. In1990werd§90aBGBingevoerddatbepaaltdatdierengeendingenzijnenbeschermdwordendoorspecialewetten.Paragraaf90aBGBzegt“TieresindkeineSachen.SiewerdendurchbesondereGesetze geschützt. Auf sie sind die für Sachen geltendenVorschriften entsprechendanzuwenden, soweit nicht etwas anderes bestimmt ist.” Dit houdt dus in dat dieren niet alsroerendegoederenwordengezienendoorbijzonderewettenbeschermdworden,maarindienniksbijzondersbepaaldis,datdierenwelonderhetstatuutvanroerendegoederenvallen.203. Deze bepaling benadrukt dat de mens tegenover dieren de verplichting heeft hen tebeschermenenpijnen lijden tevermijden.Echterkrijgendierenhierdoorgeenbuitengewonewettelijke bescherming. Indien immers geen speciale regels voorhanden zijn voor dieren,moetenderegelsdieopzakenvantoepassingzijnookopdierenwordentoegepast.321204. Wanneererschade iswordteenonderscheidgemaakt tussenzakenendieren.Alseendiergewondgeraaktdoortoedoenvaneenanderepersoon,moetdiepersoondebehandelingvoorgenezingbetalenovereenkomstig§251zin1BGB,ookalkostdebehandelingmeerdanhetdiermaterieelwaardis.Eenzuivereconomischebenaderinghierbijisverboden,watandersisbijzaken.Delimietligtwaardebehandelingskostennogsteedsredelijkenzinvolzijn,zodatdatdiernoggeredkanworden.322205. Zo werd na de invoering van §90a BGB ook de mogelijkheid tot het verpanden vandieren, die niet voor winstdoeleinden worden gehouden, als pand verboden. Uitzonderingenbestaaninbepaaldeomstandighedenvoorzeerwaardevolledieren.323

321X.,“BürgerlichesRecht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/buergerliches-recht/.322Ibid.323Ibid.

65

5.TECHNIEK:VERBANDSKLAGERECHT324206. Dieren worden beschermd door de grondwet, de dierenwelzijnswet en andereverordeningen.Sinds2002ishetdierenwelzijnopgenomenindegrondwet.Alsdierenhouders,gebruikers van dieren of autoriteiten niet voldoen aan de wettelijke vereisten, moeten dedierenwelzijnsorganisatieshetrechthebbenomdebeschermingvoordedierenteeisen.207. Totnutoekondenalleeneigenaarsvangezelschapsdierenenbehoedersvandierennaarderechterstappen.Tegeninactieveautoriteitenbijhetdoenvanillegaledierenproevenofeenoverheiddiedierenongerechtvaardigddoodtkoneenburgerniksdoen.Doormiddel vaneeneigen recht op actie kunnen ernstige verenigingen rechtstreeks en proactief dierenrechtenverdedigeninderechtbank.208. Het Verbandsklagerecht volgens het ‘Bremer modell’ gaat om een vaststellingsklacht.Hierdoor kunnen erkende dierenwelzijnsorganisaties schendingen aanklagen. Als de rechtervaststeltdatbijvoorbeeldde toepasselijkeautoriteithetdierenwelzijnsrechtheeftovertreden,moetzijbeslissingentreffeninhetvoordeelvandedieren.Dierendiealgedoodzijnkunnennietlanger gered worden, maar toekomstige dierengeneraties kunnen van misbruik en onnodigdodenwordengespaard.209. Het Verbandsklagerecht met het recht tot aanvechten is op andere rechtsgebiedenvanzelfsprekend.Reeds jarenlangwordthet inDuitslandtoegepastbijnatuurbehoud.MisbruikvanhetVerbandsklagerechtisinbeginseluitgeslotenwantalleendeverenigingendiejarenlanghun ernst en professionele bekwaamheid hebben aangetoond, mogen door de staat alsaanklagerwordenaangemerkt.IndeBundesländern zijn reeds initiatievengenomentothet toestaanvanVerbandsklagerecht.Na Bremen in 2007 beslotenHamburg, Noordrijn-Westfalen en Saarland tot de invoering vanVerbandsklagerecht bij dierenwelzijnszaken, en in 2014 volgden Rijnland-Pfalts en Sleeswijk-Holstein.Inmei2015voerdeookBaden-WürttemberghetrechtinentenslotteookNedersaksenin2017.210. De Verbandsklage is een grote hulp wanneer bijvoorbeeld gemeenten ongeoorloofddierenlatendoden(bijvoorbeeldhetdodenvanstadsduiven),alsdeautoriteitenmistoestandenin de veesector dulden, wanneer miljoenen dieren die onbruikbaar geworden zijn in delandbouw gedood worden (bijvoorbeeld het doden van mannelijke eendagskuikentjes) enwanneer er illegaal dierenproeven worden uitgevoerd (terwijl er voor die bepaalde proevenreedslangetijddierproefvrijealternatievenvoorhandenzijn).

324X.,“Verbandsklage”www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/verbandsklage/.

66

211. Een overrompeling van processen door dierenwelzijnsorganisaties zal er niet zijn. Uitervaring blijkt dat die verenigingen slechts zelden doch op een zeer gerichte manier gebruikmakenvanhunrecht.Ophetgebiedvandierenwelzijnzaldenadrukliggenophetverkrijgenvanprecedenten.Zozouhetvoldoendezijnombijvoorbeeldopéénplaats integaantegenhetdodenvanstadsduivenzodathetoordeelanaloogopalleandereplaatsenvantoepassingzouzijn.212. EenvandevoornaamstepunteninhethuidigeVerbandsklagerecht isdebetrokkenheidvandierenwelzijnsverenigingenbijhetverlenenvanlicentiesenvergunningen.Zowordtvaninhet begin meer rekening gehouden met dierenwelzijn en zorgt dit voor minder klachtenachteraf.

67

AFDELING3EUROPESEUNIE213. Elk individueel land van de Europese Unie heeft de jurisdictie om binnenlandsedierenwelzijnswetten uit te vaardigen. Over het algemeen zijn noordelijke Europese landenmeer begaan met dierenwelzijn terwijl zuidelijke en oostelijke Europese landen zich meerrichten op de eigendomsrechten van mensen op dieren. Desalniettemin is er een Europeseovereenkomst over bepaalde dierenwelzijnsstandaarden, welke de binnenlandsedierenwelzijnswettenpositiefbeïnvloedt.325214. Vroegere pogingen door de Europese Gemeenschap om een eenvormigdierenwelzijnsbeleid te bekomen waren enkel op economische motieven gebaseerd, omdatdierenwelzijnsrecht niet als gemeenschapsdoel werd gezien. Er waren grote verschillen in deopvattingen over dierenwelzijn over de verschillende Europese landen, en daarom werddierenwelzijnsrecht gezien als de verantwoordelijkheid van elke staat individueel, ook alwerdhet onderwerp voortdurend bediscussieerd, en waren de deelnemende staten uiteindelijkakkoordoverhunwiltotmeerbeschermingenrespectvoordierenalsvoelendewezens.AldusreflecterenEuropeseovereenkomsteneenpolitiekeneconomischdoenbaarcompromisondereen variëteit aan potentiële welzijnsstandaarden, gebaseerd op het feit dat het een eenverbeteringindekwaliteitvan(menselijk)levenenrespectinhoudtvoordierenindelidstaten.326

1.EuropeseGrondwet215. In1999erkendedeEuropeseUnievoorheteerstdatdierenwezenszijndiegevoelenshebben,pijnkunnenlijdenenwelzijnkunnenervaren.HetprotocolbetreffendedebeschermingenhetwelzijnvandierenisbijhetVerdragvanAmsterdam327aangehechtenzegtdatlidstatenmoeten zorgen voor een betere bescherming en eerbiediging van het welzijn van dieren alswezensmetgevoel.Ditprotocolheeftechtergeenenkelelegalebasisingevoerdvoorwetgevingomtrentdierenwelzijn:delidstatenzijnvrijomditprotocolaldannietinnationalewetgevingintevoeren.216. InhetverledenzijndiversepogingengedaanomtoteenEuropeseGrondwettekomen.Die zijn alle mislukt. Wel is in 2009 het Verdrag van Lissabon328in werking getreden, alsalternatiefvooreenEuropeseGrondwet.In2009werdviahetVerdragvanLissabonhetprotocolbetreffendedebeschermingenhetwelzijnvandierenopgenomeninartikel13VWEU329:

325E. L.,HUGHES,enC.,MEYER,“AnimalWelfareLaw inCanadaandEurope”,Global JournalofAnimal LawGJAL2013,42.326Ibid.327VerdragvanAmsterdamhoudendewijzigingvanhetVerdragbetreffendedeEuropeseUnie,deVerdragentotoprichtingvandeEuropeseGemeenschappenensommigebijbehorendeakten,Pb.C.10november1997.328Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag totoprichtingvandeEuropeseGemeenschap,ondertekendteLissabon,Pb.C.17december2007.329VerdragbetreffendedeWerkingvandeEuropeseUnie.

68

“Bij het formuleren en uitvoeren van het beleid van de Unie op het gebied van landbouw,visserij,vervoer,internemarktenonderzoek,technologischeontwikkelingenderuimte,houdendeUnieendelidstatentenvollerekeningmethetgeenvereistisvoorhetwelzijnvandierenalswezensmetgevoel,ondereerbiedigingvandewettelijkeenbestuursrechtelijkebepalingenengebruikenvandelidstatenmetbetrekkingtotmetnamegodsdienstigeriten,cultureletraditiesenregionaalerfgoed.”330

2.Wetgeving217. GeziendehoeveelheidvanEuropesewetgevinginverbandmetdierenwelzijnenhetfeitdat in deze thesis vooral rechtsvergelijkendwordt onderzocht hoe het beleid van VlaanderenbeterkanopgrondvanhetDuitsevoorbeeld,zaldewetgevingvandeEuropeseUniehiernietverderonderzochtworden.

3.Europeanstrategyfortheprotectionandwelfareofanimals

3.12006-2010218. Voorhet eerst in 2006 groepeerdehet ‘CommunityActionPlanon theProtection andWelfareofAnimals2006-2010’331,aangenomendoordecommissie,verschillendeaspectenvanhet EU-beleidover dierenwelzijn omtrent het houden vanmiljardendieren voor economischedoeleindenindeEU.Ongeveertweemiljoenvogelsendriehonderdmiljoenzoogdierenwordengebruiktmetalsdoellandbouw,endaarbovenoptwaalfmiljoendierenperjaarwordengebruiktvoor experimenten. De honden- en kattenpopulatie wordt geschat op een miljoen, vooralprivaatgehouden.HetismoeilijkhetaantalverhandeldedierenindeEUteschatten.332219. Een horizontale richtlijn omvat de verschillende aspecten van het welzijn vanboerderijdieren333. SpecifiekeaspectenwordengeregelddoorEU-wetgevingop transport334en

330E. L.,HUGHES,enC.,MEYER,“AnimalWelfareLaw inCanadaandEurope”,Global JournalofAnimal LawGJAL2013,44-48.331CommunicationfromthecommissiontotheEuropeanparliamentandthecouncilonacommunityactionplan on the protection and welfare of animals 2006-2010,https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/animals/docs/aw_other_aspects_labelling_com_action_plan230106_en.pdf.332Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over demededeling van de Commissie aan hetEuropees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité over de strategie van deEuropeseUnievoordebeschermingenhetwelzijnvandieren2012-2015,Pb.C.229/108van31juli2012.333Richtlijn 98/59/EG van de Raad van 20 juli 1998 betreffende de aanpassing van de wetgevingen van delidstateninzakecollectiefontslag,Pb.L.12augustus1998.334Verord.Raad nr.1/2005, 22 december 2004 inzake de bescherming van dieren tijdens het vervoer endaarmee samenhangende activiteiten en tot wijziging van de Richtlijnen 64/432/EEG en 93/119/EG en vanVerordening(EG)nr.1255/97,Pb.L.5januari2005.

69

slachten 335 . Specifieke EU-vereisten gelden voor het houden van kalveren 336 , biggen 337 ,legkippen338envleeskuikens339.Dierengebruikt inexperimenten340zijnookhetonderwerpvanspecifieke regels. De EU-regels over biologische landbouw omvatten hogedierenwelzijnsstandaardenvoorvee,biggenendekippenproductie341.220. Deze strategie legde de basis voor een volgende nieuwe strategie van 2012-2015. Denieuwestrategiebouwtvoortopdeervaringdieopgedaanwerdindestrategie2006-2010,omdierenwelzijnsnodenteverzoenenmeteconomischenoden.Eenstrategieisnodigomdatenkelspecifiekeregelsvoordierenwelzijnopleggenaandelidstatennietvoldoendeblijkttezijn.Problemenvannakomingtonenaandatbetereen‘onesizefitsall’reguleringzougehanteerdwordenaangezienditzouleidentotbeterewelvaartsresultatenindeEuropeseUnie.Dediversiteit in landbouwsystemenenklimaat leiden totmoeilijkheden inhetovereenkomenover unieregels op vlak van dierenwelzijn, en nogmeermoeilijkheden op vlakvancorrectuitvoerenvandieunieregels.342

3.22012-2015221. Op19januari2012vaardigdedeEuropeseCommissieeennieuwestrategieuitvoorhetdierenwelzijn omdat men merkt dat meer en meer Europese burgers zich hierover zorgenmaakten. Dankzij het Verdrag van Lissabon worden dieren erkend als voelende wezens,waarmeemenwilzeggendatze instaatzijnompijnenpleziertevoelen.Naaraanleidingvandeze clausule in het verdrag van Lissabonheeft de EuropeseCommissie eennieuwe strategiebedacht omhetwelzijn te verbeteren voor dieren gehouden op boerderijen, dierentuinen en

335Verord.Raadnr.1099/2009,24september2009inzakedebeschermingvandierenbijhetdoden,Pb.L.18november2009.336Richtlijn 2008/119/EG van de Raad van 18 december 2008 tot vaststelling van minimumnormen terbeschermingvankalveren,Pb.L.15januari2009.337Richtlijn 2009/120/EG van de Raad van 18 december 2008 tot vaststelling van minimumnormen terbeschermingvanvarkens,Pb.L.18februari2009.338 Richtlijn 1999/74/EG van de Raad van 19 juli 1999 tot vaststelling van minimumnormen voor debeschermingvanlegkippen,Pb.L.3augustus1999.339Richtlijn2007/43/EGvan de raad van 28 juni 2007 tot vaststelling van minimumvoorschriften voor debeschermingvanvleeskuikens,Pb.L.12juli2007.340Richtlijn 2010/63/EU van het europees parlement en de Raad van 22september 2010 betreffende debeschermingvandierendievoorwetenschappelijkedoeleindenwordengebruikt,Pb.L.20oktober2010.341Verord.Raadnr.834/2007,28juni2007inzakedebiologischeproductieendeetiketteringvanbiologischeproductenentotintrekkingvanverordeningnr.2092/91,Pb.L.20juli2007;en Verord.Commissie nr. 889/2008, 5 september 2008 tot vaststelling van bepalingen ter uitvoering vanverordening nr. 834/2007 van de Raad inzake de biologische productie en de etikettering van biologischeproducten,watdebiologischeproductie,deetiketteringendecontrolebetreft,Pb.L.18september2008.342Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over demededeling van de Commissie aan hetEuropees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité over de strategie van deEuropeseUnievoordebeschermingenhetwelzijnvandieren2012-2015,Pb.C.229/108van31juli2012.

70

voordierendiegebruiktwordenvoorexperimenten.DeEuropeseCommissiestreefternaar tewaarborgendatboerderijdierengehoudenenvervoerdwordenonderomstandighedenwaarbijdedierennietlijden.343De EU-strategie voor de bescherming en het welzijn van dieren legt de grondslag voor hetverbeteren van de welzijnsstandaarden van 2012 tot 2015, alsook zorgt het ervoor dat dezestandaardentoegepastwordeninalleEuropeselanden.Onder het motto ‘iedereen is verantwoordelijk’ hanteert de strategie een meerlaagsebenadering die inhoudt dat er wordt omgegaan met de problemen in Europa door enkelealgemeneprincipes tevereenvoudigenen implementatieversterken.Destrategieheeftverderals doel de training vandierenverzorgers te verbeteren alsookdie vandedierenartsendiedeboerderijen inspecteren. Ookwil de strategie de EU-landen steunen in het omzetten van EU-regelgevinginverbandmetdierenwelzijnenwildeEuropeseUniedeinformatieverbeterendiedeconsumentkrijgt.222. De nieuwe strategie heeft belangrijke gevolgen. Opmerkelijk is dat de strategie ookdierenvermeldtdiegebruiktwordeninexperimentenendierendielevenindierentuinen,naastdelandbouwdieren.344Tijdens het in mekaar steken van de strategie overlegde de Commissie met boeren,dierenartsen,dierenrechtenorganisatiesenandereexpertsomteverzekerendathetverbeterenvandelevensstandaardenvoordierendeEuropesemarktmeercompetitiefzoumakenbinnenEuropaenindewereld.223. Europawasreedslangetijdbezigmetregelsinverbandmetdierenwelzijn,maarmerktedaternoodwasaanbeterehandhaving,welkenoodnefast is voorde levensomstandighedenvan de dieren. Europa trachtte een evenwicht te vinden tussen het beschermen vandierenwelzijnenhetbevorderenvandecompetitiviteitvanEuropeseproducten.Bovendien hebben consumenten vaak niet voldoende informatie om tijdens het winkelenrekeningtekunnenhoudenmetdierenwelzijn.DierenwelzijnisvoorEuropeaneneenbelangrijkpunt,maarconsumentenwetenvaakniethoeinformatietevindenoverdebehandelingvandedieren waarvan hun vlees, kaas, melk en eieren komen. Ook hebben boeren, dierenartsen,lokale overheden en andere betrokken in dierenwelzijn vaak niet genoeg informatie over denieuwsteontwikkelingeninderegelingomtrentdierenwelzijnoptevolgen.345224. OmdezeredenenbedachtdeEuropeseCommissieeennieuwestrategie,endieverlooptvolgenstweewegen.346

343 European Commission, “EU Animal Welfare Strategy: 2012-2015, Brochure”,https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/animals/docs/aw_brochure_strategy_en.pdf.344Ibid.345Ibid.346Ibid.

71

EerstenvooralhebbendeEuropeseproblemengemeenschappelijkeoplossingennodig,terwijlnogsteedsdediversiteitbinnendeEUgewaarborgdmoetblijven.DeEuropeseCommissiegaatvooreenwetgevendkaderdatde regels simpelermaakt,deadministratieve takenvermindertendeEuropesedierenwelzijnsstandaardenpromootopdemarkt.SpecifiekwildeCommissiedemate van opleiding verbeteren van mensen die met dieren omgaan, alsookdierenwelzijnsinspectiesuitvoerendiemeerfocussenopdedierenzelfdanophunomgeving.Zozoudenboerenbetererichtlijnenmoetenkrijgenomtebepalenhoezehundierenbeterkunnenbehandelen.HettweedepaddatdeEuropeseCommissiewilbewandelenisdatvanhetversterkenvanreedslopendeEU-inspanningen.DeEuropeseCommissiewerkteraandenakomingdoordeEU-landenvan de regels te verbeteren en de internationale samenwerking te verbeteren. De Commissiebekijkt ook hoe consumenten beter geïnformeerd kunnen zijn en helpt hen hunaankoopbeslissingenopdierenwelzijnsfactorentebaseren.225. Aangezien reguleringen richtlijnenenkelkunnenwerkenals zebegrepenwordendooriedereen die eraanmoet voldoen, omvat de nieuwe strategie stappen om de standaarden teverbeterenenteverzekerendatzehundoelbereiken,namelijkdierenwelzijnbeschermen.Zonder strenge handhaving kunnen regels hun doel niet bereiken. Zo maakt de EuropeseCommissie het dusmakkelijker voor EU-landenom regels af te dwingen en de opleiding voorinspecteursteverbeteren.OokmoedigtdeCommissielandenaanomtipsdedelenoveridealeveeteeltpraktijken. Indiendierenwelzijnsregelsniet gerespecteerdwordenheeftdeCommissiedebevoegdheideenzaakvoorhetEuropeesHofvanJustitietebrengentegendelandendiehetEU-rechtnietrespecteren.Omer zeker van te zijn dat boerenen inspecteurs goedopgeleid zijn overweegt de EuropeseCommissie een netwerk van ‘referentiecentra’ op te richten. Die centra zouden vele rollenhebben waaronder het coördineren van Europees onderzoek, inspecteurs voorzien van deinformatie die ze nodig hebben om EUwetgeving te implementeren en de commissie en EUlanden van geüpdate technische info voorzien. Ook zouden de centra cursussen organiserenoverdierenwelzijn.347226. In de globalewereldmarkt de dag van vandaag ondervinden veel Europese boeren envoedselproducenten competitie van vele landen, waaronder landen die lageredierenwelzijnsstandaarden hebben dan de EU. Dit geeft de boeren en producenten eencommercieelnadeel,omdatzemeergeldmoeteninvestereninhunbedrijfomdestrikteregelsvan de EU na te leven. Om een competitieve markt te helpen creëren incorporeert de EUdierenwelzijnszaken in handelsovereenkomsten enorganiseert ze internationale evenementenomhaarvisieopdierenwelzijntepromoten.

347 European Commission, “EU Animal Welfare Strategy: 2012-2015, Brochure”,https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/animals/docs/aw_brochure_strategy_en.pdf.

72

227. De consument heeftmeer enmeer interesse in hoe de dieren op boerderijenwordenbehandeldenzoiseengroterenooddanvroegeraanbetereinformatie.Dezeinformatiemoettransparantzijnengebaseerdzijnopwetenschappelijkefeiten,omconsumententebeschermentegenmisleidendeinformatie.Deinformatiemoetookvlotbeschikbaarenverstaanbaarzijn.228. Veel individueleEU-landenhebbenhuneigendierenwelzijnsprogramma’s.DeEuropeseCommissie isvanplandeze inspanningenteonderzoekenen, indiennodig, tehelpentekortenaaninformatieteonderzoeken.229. DaardeEuropeseCommissiegelooftdatdierenwelzijneenessentieelonderdeel is vanhetboerderijgebeuren,steuntdeEUdierenwelzijnsprojectenvanboerenviafinancieringvandeCAP (Common Agricultural Policy). De Europese Commissie bestudeert hoe dierenwelzijnverbeterd kan worden door het te verbinden met CAP-initiatieven en financiering, zoalssubsidiesvoorboeren,landelijkeontwikkelingsprogramma’senbiologischelandbouwnormen.De EU wil dierenwelzijn ook bevorderen door nauwe samenwerking met boeren,boerenorganisaties, dierenartsen, dierenwelzijnsorganisaties, wetenschappers en andereexpertsengroependieeenbelangrijkerolhebbeninhetzorgenvoordieren.230. DenieuweEUstrategievoordebeschermingenhetwelzijnvandierenvoor2012–2015vertegenwoordigteenbelangrijkestapinderichtingvanhetverbeterenvandereedshogeEUstandaarden. Het focust op het verbeteren van kennis en wil ook de competitiviteit van deEuropese landbouwproducten verbeteren door te verzekeren dat demarkt en de consumentrekeninghoudtmetdierenwelzijnalstoegevoegdewaarde.Het succes van de nieuwe strategie hangt af van de inspanningen en samenwerking van deboeren,ambtenarenenconsumenteninEuropa:iedereenisverantwoordelijk.

3.32016-2020?231. Het Europees Parlement nam op 26 november 2015 een resolutie aan waarin ze deEuropeseCommissievraagtdebestaandestrategie teevaluereneneennieuweenambitieuzestrategieuittewerkenvoordebeschermingenhetwelzijnvandedierenvoordeperiodevan2016-2020348.Daarop heeft de Europese Commissie de intentie uitgesproken zich te concentreren op hetfinaliseren van de geplande acties die nog niet zijn afgerond en op het verbeteren van dehandhaving vandebestaande regels, in deplaats vaneennieuwe strategieuit tewerken.Devoorgestelderesolutievooreennieuwestrategiewerdnietopgevolgd.HetEuropeesParlementpleit sindsde start vande strategie voor een algemeneEU-wetgeving inzakedierenwelzijn. Inrecente resoluties heeft het Parlement er bij de Commissie op aangedrongenomeennieuwe 348Ontwerpresolutie Europees Parlement, 4 juli 2012 houdende de strategie van de EuropeseUnie voor debeschermingenhetwelzijnvandieren2012-2015,Pb.C.29november2013.

73

strategievoordierenwelzijnvoordeperiode2016-2020optestellenomdecontinuïteitvandeactietewaarborgen.BezorgdoverdewensomeenhoogniveauvandierenwelzijntehandhavenenhetconcurrentievermogenvanEuropeseproducententebeschermen,heeftzeopgeroepenaan de Commissie om ambitieuzer te zijn bij het invoegen van dierenwelzijnsstandaarden ininternationaleonderhandelingen349.

349 X., “EU animal welfare strategy, 2012-2015: State of play and possible next steps”,www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_BRI(2016)589831.

74

DEEL6DIERENINDEGRONDWET?

AFDELING1ARGUMENTENVOORDIERENWELZIJNINDEGRONDWET232. In Duitsland heeft men een artikel in de grondwet geplaatst met betrekking totdierenwelzijn. Ook Luxemburg en Zwitserland hebben dierenrechten reeds verankerd in degrondwet.DitisinBelgiëvoorlopigniethetgevalmaardediscussieditaldanniettedoeniswellevend.OnderandereBelgischedierenrechtenorganisatieszijnvoorstanderomdierenrechtenindegrondwetoptenemen.Beschermingvandieren isvolgensGAIAeenfundamentelewaardevandeBelgischemaatschappijwaardoorerkenningdoordehoogsteinstantieszichopdringt.350233. Dierenwelzijn in de Belgische Grondwet verankeren is nuttig omdat dieren voelendewezens zijn, en onze samenleving steeds meer belang hecht aan het welzijn van dieren enaanverwante aspecten. Uit rondvraag van dierenrechtenorganisatie GAIA blijkt 351 dat demeerderheid van de Belgenwenst dat dierenrechten in de grondwetworden opgenomen. ZoberustdeBelgischeGrondwetopeen reeksuiteenlopendeen fundamentelebeginselen, zoalshetrechtopdebeschermingvaneengezondleefmilieu,endierenbeschermingpastvolledigindatrijtje.Verder dringt zich ook een wijziging van het Burgerlijk Wetboek op, zodat dieren ook opburgerlijk juridisch niveau erkend worden als levende wezens met gevoelens. In hetstrafwetboekisditoverigensreedszodatdierenimplicietalsvoelendewezenserkendworden.234. Dierenwelzijnopnemenindegrondwetismeerdaneenzuiversymbolischeevolutie;ditzoumeerdereconcretegevolgenhebben.Eerstenvooralzouditdewetgevendeenuitvoerendemacht stimulerenom steedsbeterewettenenbeleidsregels ter bescherming vandieren in tevoeren.BovendienzaldithetGrondwettelijkHofgegronderedenengevenomteoordelenoverde gegrondheid van een nieuwe wet voor de bescherming van dieren. Verder, indiendierenbescherminggrondwettelijkisvastgelegd,kanditwordeningeroepenomdebelangendiedaartegenindruisenteverhinderenaangeziendierenwelzijneengrotergewichtindeschaalzalkunnen leggen indiendit in de grondwet is opgenomen. Ten laatste is het verankeren vandezorgvoordekwetsbaarsten indegrondweteenbewijsvanmaatschappelijkebeschavingen isheteenbelangrijkestapopwegnaardeerkenningvanrechtspersoonlijkheidvoordieren.

350GAIA,“DierenopnemenindeBelgischeGrondwet:6veelgesteldevragen”,www.gaia.be/nl/nieuws/dieren-opnemen-belgische-grondwet-6-veelgestelde-vragen.351Ibid.

75

AFDELING2DIERENWELZIJNGRONDWETTELIJKVERANKERD(DUITSLAND)

1.AANLEIDING235. Reeds sinds het begin van de jaren 90, toen een hervorming van deDuitseGrondweteraan zat te komen, werd er onderhandeld over het opnemen van dierenwelzijn als eenstaatsdoelstellingindegrondwet.Hoewelsteedsmeerdan80procentvanderespondentenzichdaar positief over uitsprak in enquêtes, werd het initiatief op de lange baan geschoven.Uiteindelijkin2000werdergeenvereistemeerderheidindeDuitseBundestagbereikt.Nahet zogenaamdeSchächturteil352vanhetBundesverfassungsgericht (waar aanmoslims eenvrijstellingvoorverdovenbijhetslachtenwerdtoegestaan)injanuari2002werderopnieuweenverzoek ingediend tot grondwetswijziging. De vorige tegenstanders van het invoeren vandierenwelzijnindeGrondwetzettenhunbezwarenaandekantendroegenbijaanhetinvoerenvandierenwelzijn indegrondwet. Inartikel20awerdendewoorden‘endedieren’ ingevoegd.Zowordtdebepaling“HetkomttoeaandeStaatomdenatuurlijkebasisvanhetlevenenhetlevenvandedierenalsonderdeelvandeconstitutioneleordetebeschermendoormiddelvanwetgevingeninovereenstemmingmetdewetenderechtspraak”.DeDuitseBundestaggingakkoordmetdezeformuleringop17mei2002,alsookdeBundesratop21juni2002.DegrondwetsherzieningwerdgepubliceerdinhetStaatsbladop21juli2002entradinwerkingdedagdaarop.353Derelatietussenmensendier isdoorhetconstitutioneleamendementechternietveranderd.Dierenproevenwordennietautomatischverbodenenookdeindustriëleveehouderijenmoestenniet sluiten. Wel is het een nuttige bepaling: de staatsdoelstelling verplicht de nationale enregionaleautoriteitendebeschermingvanhetdierdehoogstmogelijkebeschermingtegeveninhetrechtssysteem.236. Destaatsdoelstellingvandierenwelzijnisnogverderteconcretiseren:vanuitdepolitiekbijhetopstellenvanwetgevingtotadministratieveautoriteitenengerechtenbijdeuitleggingentoepassing van het recht. De grondwetsbepaling geeft voor de eerste keer echt de kans omdierenbescherming tegendebelangenvandierengebruikersaf tedwingen.Het iseencruciaaltegengewicht tegen de fundamentele rechten van de mens zoals de vrijheid van onderzoek,werk, religie of kunst, die dieren willekeurig gebruikten, maar waar nu een afweging moetgebeuren.354DefederaleDuitsewetgeverheefttotopvandaagwelverzuimdeendierenwelzijnsbepalingintelassen,dieovereenkomtmethetstaatsdoeldierenwelzijnenheteenconcretegestaltegeeft.Er

352 Bundesverfassungsgericht (BVerfG), Urteil vom 15. Januar 2002 – 1 BvR 1783/99,www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Entscheidungen/DE/2002/01/rs20020115_1bvr178399.html.353X.,“Grundgesetz”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/grundgesetz/.354Ibid.

76

is weinig veranderd aan de grote misbruiken in industriële veehouderijen, bij onderzoek, indierentuinenencircussen.237. Methet staatsdoel dierenwelzijn zijn dierennietmetmensen gelijkgesteldnoch is hetgebruikvandierenverboden.Hetgaateromdeomgangmetdierentelatenplaatsvindenonderethischverantwoordeomstandigheden.

2.CONCREET:EVALUATIEVANDIERENWELZIJNINDEGRONDWET238. Voor 2002 was de reglementering over dierenwelzijn aangetast door het feit dat deDuitse Grondwet dierenwelzijn niet als een specifiek doel opnam, waar vrijheid van kunst,godsdienst, onderwijs enonderzoekwel als basisrechtenopgenomenwerden. Zowas er vaakeenconflicttussendierenwelzijnengrondwettelijkewaarden.355

2.1Rechtszakenvoor2002VrijheidvanonderwijsgaatvooropdeTierschutzgesetz356239. Een professor van de universiteit van Giessen spande een rechtszaak aan tegen debeslissingvandelokaleoverheidomgeenvergunningenmeerteverlenenvoorexperimentenoplevenderattenvooronderwijsdoeleinden.HetVerwaltungsgerichtshof vanKasselkwamtotdeconclusie dat de experimenten legaal waren, ook al was er aangetoond dat een alternatiefmogelijkwas.Hetbeslistedatdierenwelzijngeengrondwettelijkestatushadendaaromplaatsmoest ruimen voor het recht van vrijheid van onderwijs van de professor, dat wel eengrondwettelijkestatusheeft.Bundesverfassungsgerichtbeperktdierenproeven357240. In 1994 spande een professor van de universiteit van Berlijn een proces aan tegen debeslissingvandelokaleoverheidomnietlangervergunningenteverlenenomexperimententedoenoppasgeborenniet-menselijkeprimaten.HetBundesverwaltungsgerichtvanBerlijnzagdebeslissingalseenbeperkingvanhetbasisrechtvrijheidvanonderzoekenverweesdezaakdoornaar het Bundesverfassungsgericht om het conflict tussen de Tierschutzgesetz en deGrundgesetz op te lossen.HetDuitse grondwettelijk hof beslootdat er geen conflict bestond.Hetverklaardedatdedierenwelzijnswetmoestgeïnterpreteerdwordenopzo’nmanierdathetconform ismet de grondwet. Zo’n interpretatie suggereert dat de lokale overheid geen rechthadomzijneigenconclusiestetrekkenoverdeethischeaanvaardbaarheidvanaanvragenvoordierenproeven:degrondwettelijkevrijheidvanonderzoekprimeert. 355R.KOLAR,“ThreeyearsofanimalwelfareintheGermanconstitution–thebalancefromanAnimalWelfarePerspective”,Altex22,SpecialIssue22005,146.356Verwaltungsgerichtshof(VGH)Hessen,Kassel,Urteilvom29.12.1993,AZ11TH2796/93.NJW1994,1608ff.357Bundesverfassungsgericht (BVerfG),Urteil vom20.06.1994,AZ1BvL12/94.NaturundRecht1995,Heft3,135-137.

77

241. Deze beslissing had concrete gevolgen voor de praktijk van het toestaan vanvergunningen voor dierenproeven in Duitsland. Na deze beslissing werd de lokale bevoegdeautoriteit van Berlijn bijvoorbeeld officieel geadviseerd om het onderzoek van de aanvragenvoordierproeventotformelecriteriatebeperken358.242. Dergelijkebeperkingbleek induidelijke tegenstrijdigheid tezijnmetdebepalingenvandeTierschutzgesetzenmetrichtlijn86/609/EEGvoordebeschermingvandierengebruiktvoorexperimentenenanderewetenschappelijkedoeleinden359,dieDuitslandmoest implementerenen handhaven als lid van de Europese Unie. In artikel 12 van de richtlijn wordt uitdrukkelijkgestelddat“eenbevoegdeautoriteitpassendejuridischeofadministratievemaatregelenmoetnemen indienhij niet overtuigd is dat het experiment voldoendebelangrijk is voor demens”.Dezebepalingimpliceertduidelijkdatdeautoriteitnaarverwachtingeeneigenbeoordelingvandeethischerechtvaardigheidvaneenvoorgesteldedierenproefzalmoetenmaken.

2.2HetdebatoverdewijzigingvandeGrondwetinDuitsland243. Dezerechtszakenenandererechterlijkebeslissingendiedierenwelzijnsbepalingeninhetgedrang gebracht hebben doordat deze in strijd zijnmet basisrechten die door de Grondwetworden gewaarborgd (zoals de ‘kunst’ van voor het publiek een vis te doden in een mixer),leiddentotgroteconsternatienietalleenindeDuitsedierenwelzijnsgemeenschap,maarookbijpoliticienadvocaten.Dezerechtszakenbrachteneenpubliekdebatteweegdateendecenniumzou duren. In dit debat ijverden Duitse dierenwelzijnsorganisaties voor een verwijzing naardierenbescherming indeDuitsegrondwet,zodatdierenwelzijnzoukunnenopboksentegendegevestigdegrondwettelijkewaarden.Hetargumentachterdezecampagnewasduidelijk:zolangde dierenwelzijnsvoorschriften door de Grondwet konden overstemd worden, zou deTierschutzgesetznietsanderszijndaneenlegedoos.360244. De wetenschappelijke gemeenschap in Duitsland heeft een rampscenario opgesteld,voorzienend dat elke verwijzing naar dierenwelzijn in de Grondwet wetenschappelijkevooruitganginDuitslandindewegzoustaan,enzouleidentoteenemigratievanonderzoekersenwetenschappelijke instellingennaarandere landenwaardierenwelzijnminderstrengwordtaangepakt.361

358Verwaltungsgericht(VG)Berlin,Urteilvom07.12.1994,AZVG1A232/92.359Richtlijn86/609/EEGvandeRaadvan24november1986inzakedeonderlingeaanpassingvandewettelijkeen bestuursrechtelijke bepalingen van de Lid-Staten betreffende de bescherming van dieren die voorexperimenteleenanderewetenschappelijkedoeleindenwordengebruikt,Pb.L.18december1986.360R.KOLAR,“ThreeyearsofanimalwelfareintheGermanconstitution–thebalancefromanAnimalWelfarePerspective”,Altex22,SpecialIssue22005,147.361Ibid.

78

2.3WijzigingvandeDuitsegrondwet–formuleringenimplicaties245. Artikel20avandeDuitseGrondwetluidtsinds2002:‘HetkomttoeaandeStaatomdenatuurlijkebasisvanhetlevenenhetlevenvandedierenalsonderdeelvandeconstitutioneleorde te beschermen door middel van wetgeving en in overeenstemming met de wet en derechtspraak’.246. Dejuridischeinterpretatiesvanditamendementhebbeninhetalgemeengeconcludeerddaterdriehoofdaspectenzijnaandeimplicatieservan:(1) Het dierenwelzijn is een staatsdoel geworden. Dit wil zeggen dat wanneer een overheidnieuwewetgeving formuleert, of bestaandewettenworden geïnterpreteerd door autoriteitenenrechtbanken,ermetdierenwelzijnrekeningmoetwordengehouden.(2)Dewijzigingverleentgeenindividuelerechtenaandieren(3) In plaats daarvan biedt het een rechtsgrondslag voor het afwegen vandierenwelzijnsmaatregelen tegenover belang voor de mens in zaken zoals onderzoek enonderwijs.362

2.4Rechtszakenna2002247. Omtezienofdezeinterpretatiesgereflecteerdwordeninderechtspraktijkishetnuttigeens te kijken naar een rechtszaak uit 2003 waar de Universiteit van Marburg een gedingaanspande tegendebeslissing vande lokalebevoegdeoverheidomgeenvergunningmeer teverlenenvoorexperimentenoprattenindecontextvanonderzoeknaardeinvloedvandrugsophetgewicht.Het Verwaltungsgericht van Giessen verwierp de eis van de universiteit en baseerde zijnbeslissingopdegewijzigdegrondwet:nadateenverwijzingnaardierenwelzijnwerdingevoerdinde grondwet, hadden de lokale overheden het recht en de plicht om een eigen ethischeevaluatiedoortevoeren.HethofmaakteookduidelijkdatdeautoriteitendeplichthaddenomaanvragenaftewijzenindienvoorzieningenvandeTierschutzgesetznietbereiktwerden363.Deuniversiteit vanMarburg tekendeberoep aan tegendebeslissing.HetVerwaltungsgerichtshofvanKesselopzijnbeurtverwierphetberoepin2004.Hetbaseerdezijnbeslissingophetfeitdat,naarzijnmening,deeisernietdeonmisbaarheidvanhetexperimentkonaantonen364.Ookheefthethofnadewijzigingvandegrondwetrechtstreeksnaardenieuwerechtssituatieverwezen.365

362R.KOLAR,“ThreeyearsofanimalwelfareintheGermanconstitution–thebalancefromanAnimalWelfarePerspective”,Altex22,SpecialIssue22005,147.363Verwaltungsgericht(VG)Gießen,Urteilvom13.08.2003,AZ10E1409/03.364Verwaltungsgerichtshof(VGH)Hessen,Kassel,Urteilvom16.06.2004,AZ11ZU3040/03.365R.KOLAR,“ThreeyearsofanimalwelfareintheGermanconstitution–thebalancefromanAnimalWelfarePerspective”,Altex22,SpecialIssue22005,148.

79

2.5Discussie248. Uiteenanalysevanrechterlijkebeslissingenvoorennahetjaar2002isereenindicatiedatdewijzigingeenbelangrijkeinvloedheeftgehadopdemanierwaaropdevraagstukkenvandevergunningverleningvoordierproevendoorderechtbankenwordenbehandeldinDuitsland.Hun beslissingen volgen nu het beginsel van de gewijzigde Grondwet dat grondwettelijkerechten moeten worden afgewogen tegen de welzijnsvereisten van dieren. Ook blijkt dat devrijheidvanonderzoekniet langeralseenrechtkanwordenbeschouwddatderegelgevingophetgebiedvandierenwelzijnoverrulet.366249. Ook dient vermeld te worden dat in Duitsland nog geen ethische evaluatie vandierproeven voor regelgevende overheden is voorzien. Zo’n experimenten moeten alleengemeldwordenaandeautoriteiten,enwordennooitgecontroleerddoorethischecomité’s.Eenechteafwegingvankostenvoordierenenbatenvoormensenzouonderzoekbevorderennaardenoodvandeexperimenten.250. Eenanderprobleembijhetafwegenvandierenwelzijn tegenovermenselijkvoordeel ishet feitdatergeenbepaaldminimumisvoorhetmenselijkvoordeel.Datwilzeggendatgeenonderzoeksdoel gering genoeg is om daarvoor een wettelijke vereiste op te stellen tegendierenproeven.Hieropzijnechterenkeleuitzonderingen:indeEuropeseUniezijnbijvoorbeeldwettelijke maatregelen getroffen om eenmalige testen van cosmetische producten eningrediënten uit te sluiten. Ook verbiedt de Duitse dierenwelzijnswet dierenproeven die zijnuitgevoerd voor het ontwikkelen of testen van wapens, munitie, tabaksproducten enwasmiddelen. Dit heeft een historische reden, maar vanuit ethisch oogpunt zijn er nogproductcategorieëndiegelijkebehandelingnodighebben.367Netalsergeenbepaaldminimumisvoorhetmenselijkvoordeel,isergeengedefinieerdelimietvoorhetlijdenvandiereninexperimenten.Geenprocedureispijnlijkgenoegomuitgeslotentewordendoorwetgeving.251. Er zijnnogveelandereproblemen indierlijkonderzoekdieonderzochtengereguleerdmoetenworden,alsdegrondwettelijkedierenwelzijnsbepalingserieuswordtgenomendoordeDuitse wetgever. Als prioriteit moet echter de bestaande regeling van de Duitsedierenwelzijnsregeling worden afgedwongen. Dit lijkt een onmiddellijk optreden van delicentieautoriteitenenethischecommissiestevereisen,inhetbijzondermethetoogopdenoodom meer gewicht te geven aan de bescherming van dieren wanneer er twijfels zijn over deonontbeerlijkheid van het voorgestelde onderzoek. Als op dit niveau geen significante

366R.KOLAR,“ThreeyearsofanimalwelfareintheGermanconstitution–thebalancefromanAnimalWelfarePerspective”,Altex22,SpecialIssue22005,149-150.367Ibid.

80

verschuiving van de kosten-batenbalans naar dierenbescherming kan worden waargenomen,moetenandereniveausvanoverheidsadministratieditprobleemaanpakken.

AFDELING3ANDERSTATUUTINHETBURGERLIJKWETBOEK(WALLONIË)252. VolgenseenWaalsvoorontwerpvandecreetzoudendierenmoetenerkendwordenalslevende wezensmet gevoelens, en niet langer als roerende goederen. Een nieuwe juridischecategoriezouweleenseenuitstekendezaakkunnenzijn,dushopelijkvolgtVlaanderensnelhetWaalsevoorbeeld.253. DeWaalseregeringkeurdeop20april2017eenvoorontwerpvandecreetgoedoverhetjuridisch statuut van dieren. Hiermee volgde Wallonië het Franse voorbeeld waar dieren alssinds2015nietmeeralsroerendegoederenwordengezien.Erwordt inhetvoorontwerpvoordieren eennieuwe juridische categorie binnenhet burgerlijkwetboek gecreëerd, die hennietlanger als loutere goederen beschouwt. Het nieuwe statuut zou bepalen dat dieren ‘levendewezensmetgevoelens’zijn,watincontraststaatmetdehuidigejuridischestatusvandieren.HetnieuwejuridischestatuutvandierenzalookwordenopgenomenineennieuwecodeWallondubien-êtreanimal.ElkgewestheeftimmershetrechtomhetBurgerlijkWetboekaantepassenopzijngrondgebiedalshetomgewestelijkebevoegdhedengaat.368

1.Roerendegoederen254. Dierenwordenmomenteel inhetburgerlijkwetboekonderde categorie van roerendegoederengeplaatst.Datiseenopmerkelijkgegeven,waardoordenieuwejuridischecategorieindat opzicht een verbetering is. Dieren zullen door deze nieuwe categorie expliciet erkendwordenalsdatwatzezijn:geenvoorwerp,maareenlevendwezenmetgevoelens.369255. Volgens de huidige juridische behandeling zijn dieren wel goederen volgens hetburgerlijkwetboek,maarerbestaatweldedierenwelzijnswetomhentebeschermen.Zoisdegarantievoordeaankoopvaneenkoelkastenvoordeaankoopvaneendierdanwelhetzelfdegeregeld,opeendiermagjenietslaanenopeenkoelkastwel.Dierengenietenookalsroerendegoederendusweldegelijkeenbepaaldebescherming.Ondanksdedierenwelzijnswetzijndierennogsteedsvoorwerpenvolgenshunjuridischestatus,maarnu iserdus sprakevaneenvoorontwerpvandecreetdateennieuwekentering teweegkanbrengen.Hetdoelvanhetvoorontwerpisomdierenuitdecategorievangoederentehalen.Ookzoudezewijzigingeenzwaarderebestraffingvandierenverwaarlozingmogelijkmaken.

368S.POTARGENT,“Rechtenvandieren,plichtenvanmensen”,Juristenkrant2017,nr.349,12-13.369Ibid.

81

2.Vertrekpunt256. Dit klinkt allemaalwelmooi,maar het blijft de vraag of de voorgestelde bepaling eensubstantiëleveranderinginzakedebehandelingvandierenzalteweegbrengen.257. In Frankrijk bestaat al een gelijkaardige bepaling in het burgerlijk wetboek, namelijkartikel515-14CodeCivil.Dierenstaandaarnietmeeronderdecategorievangoederen,wantzestaan boven de titel van boek II van de Code Civil dat handelt over de goederen. Het artikelbepaaltweldatdieren,ondervoorbehoudvandewettendiehenbeschermen,onderhetstelselvandegoederenvallen.Hetbetekentdusdatdierengeenroerendegoederenzijn,maardatzewelstandaardaandatstelselonderworpenzijn.Daaromkunnenwezeggendatzo’njuridischehervorming geen eindpunt is,maarwel een vertrekpunt. Op zich veroorzaakt het geen groteverandering,maarhetkanwel leidentothetuitwerkenvanbijzonderewetgevingdierekeninghoudtmethetfeitdatdierenlevendewezensmetgevoelenszijn.370258. Ook inBelgië zaldevoorgesteldewijzigingvanhet juridisch statuutvandierenop zichgeen grote verandering teweegbrengen, maar het kan wel een katalysator zijn voor hetontwikkelenvanwetgevingdiedatweldoet.WellichtzalhetookinWalloniëzozijndatdierenonderworpenzijnaanhetregimevoorgoederen,aangezienhetgeenszinsteverwachtenvaltdatdierenvolledigaanhetgoederenrechtelijkregimekunnenwordenonttrokken.371Verdervaltookhetsymbolischbelangnietteontkennen.Dierenzijngeengoederenendatdientook in het recht erkend te worden. De mogelijke aanpassing van het juridische statuut vandierenweerspiegeltdanookdementaliteitsveranderingdie indemaatschappijgaande is.Hetjuridischerkennendatdieren levendewezensmetgevoelenszijntoontaandatereenpubliekbesefisdatmenseneenplichthebbenomdierenalsdusdanigtebehandelen.259. Dieren verdienen misschien niet volgens iedereen rechten, maar mensen hebben welplichtentenopzichtevandieren.Daarhebbenzerechtop.

3.OokinVlaanderen372?260. Voorlopigwordt hetWaalse ideeniet gevolgddoorVlaanderen. BenWeyts verklaardedatdestrafmaatvoordierenmishandelingnietbepaaldwordtdoordeGrondwet,nochdoorhetburgerlijkwetboek,maardoordedierenwelzijnswet.Hijwildanookvooraldiewetaanpassenom de bestraffing efficiënter en zwaarder te maken, aangezien de wet en haar

370R.HUTIN,‘WijzigingvanderechtspositievanhetdierindeFransewetgeving’inG.VANDERBIESEN(ed.),ColloquiumBelgischeSenaat,DertigjaarwetophetdierenwelzijninBelgië:standvanzakenenvooruitzichten,Centrale drukkerij van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, 6 december 2016, 25,www.senate.be/event/20161206_Dierenwelzijn/Coll_dierenwelzijn.pdf.371S.POTARGENT,“Rechtenvandieren,plichtenvanmensen”,Juristenkrant2017,nr.349,12-13.372C.DECOSTER,“Eenpaardisgeenauto”,Juristenkrant2017,nr.352,11.

82

uitvoeringsbesluitenhetkadervormenomhetdierlijkwelzijnzoveelmogelijktewaarborgen.DevoorgesteldeaanpassingvanhetburgerlijkwetboekzouvolgensWeytsvooraleensymbolischestapzijn.

AFDELING4WATISDETOEKOMSTVOORBELGIË?261. Senator Sabine de Bethune (CD&V) en senaatsvoorzitter Christine Defraigne (MR)kondigden aan dat ze een voorstel hebben ingediend om dieren in de Belgische grondwet telatenerkennenalswezensmetgevoel.Meerconcreetzouhetinhetvoorstelgaanomeenherzieningvanartikel7bisvandeGrondwet,waarbijzoweldefederalestaatalsdegemeenschappenengewestendetaakkrijgenombijdeuitoefeningvanhunbevoegdhedentestrevennaarzorgvoordierenalsvoelendewezens.Datzou inhouden dat men op alle bevoegdheidsdomeinen én bij de uitoefening van anderegrondrechtenrekeningzalmoetenhoudenmetdierenalseenfundamenteelonderdeelvanonzemaatschappij.De twee haalden inspiratie voor hun voorstel bij Duitsland en Luxemburg. In Duitsland is debescherming van dieren al in 2002 in hetGrundgesetz opgenomen als een staatsdoelstelling,terwijlookdeLuxemburgseoverheidsinds2007degrondwettelijketaakheeftdebeschermingen het welzijn van dieren te bevorderen. Ook Zwitserland kent al langer een soortgelijkebepaling.373262. Reedsin2016opperdeGAIAhetideeomdierenindeBelgischegrondwetoptenemen.De organisatie lanceerde toen een petitie om het politiek debat aan te wakkeren en debescherming,hetwelzijnendewaardigheidvandierenals levendeenvoelendewezens indeGrondwettelatenerkennen.Echter isdewegnog lang.DeeigenlijkeherzieningvandeGrondwetmoet immerszoweldoorKamer als Senaat worden goedgekeurd met een dubbele gekwalificeerde meerderheid, watbetekent dat twee derde van de leden van elke vergadering aanwezigmoet zijn en nog eenstweederdevandeledenakkoordmoetgaanmethetvoorsteltotherziening.263. Hetinitiatieftotgrondwetsherzieningiseenuitdrukkingvaneenzekereonvredeoverhethuidigjuridischstatuutvanhetdier.Totopdedagvanvandaagzijndierenimmersgoederenendus rechtsobjecten. Dit moet echter genuanceerd worden door te zeggen dat België eendierenwelzijnswetheeftdiesinds1986actiefstreeftnaardebevorderingvanhetdierlijkwelzijnendestrengerebestraffingvanmishandelingen.Hetdierisdusnietzomaareengoed.Tochiseralgeruimetijdeen(internationale)discussieaandegangovereenverdereaanpassingvandat juridisch statuut.HetWaalse voorstel omdierenuit de categorie vande goederen tehalen374isdaareenvoorbeeldvan.

373C.DECOSTER,“Eenpaardisgeenauto”,Juristenkrant2017,nr.352,11.374Supra,nr.252-260.

83

Een grondwetsherziening biedt dierenbescherming en –welzijn echter de hoogst mogelijkejuridische bescherming.Het is daarbij de vraag of diewijziging substantiële veranderingen zalaanbrengen. Het is immers niet zo dat Belgische overheden op dit moment onverschillig zijnvoordierenwelzijn.Zokanerverwezenwordennaarartikel13VWEUdatzegtdatdelidstatenbijhetbeleidrekeningmoetenhoudenmetondermeerhetwelzijnvandierenalswezensmetgevoel.375264. Als belangrijkste voordeel heeft een grondwetsherziening dat het de bestaandewelzijnswetgeving naar een hoger niveau kan tillen en kan aanzetten tot eenmeer efficiëntebestraffingvanwantoestanden.Ookzouheteenbetereafwegingmogelijkmakeninconflictentussen menselijke grondrechten en dierlijke belangen, waar die laatste nu nog vaak aan hetkortste eind trekken. Het is overigens net om die redenen dat Duitsland indertijd eenconstitutionelewijzigingheeftdoorgevoerd.DeTierschutzgesetz,internationaalgezieneenzeersterkewet,bleekindepraktijkvaakineffectief,aangezienovertredersmildwerdengestraftende wet ook geregeld schaakmat werd gezet door fundamentele rechten zoals degodsdienstvrijheid, de vrijheid van (artistieke) expressie of de wetenschapsvrijheid. Door dewijziging kwam dierenbescherming echter op hetzelfde constitutionele niveau als diefundamentele rechten, wat rechters ertoe zou moeten aanzetten mishandeling zwaarder tebestraffenenmenselijkebelangennietlangersemi-automatischvoorgaanopdierlijkebelangen.Een wijziging zou de beleidsmakers vervolgens ook kunnen aansporen om de bestaandewelzijnswetgevingverderteverfijnenensterkertenuitvoertebrengen,bijvoorbeeldophetvlakvandeintensieveveeteelt.Totslotzouhetookeenstimulanskunnenzijnophetinternationaleen vooral ook Europese politieke toneel. Als België constitutionele bescherming biedt aandieren, schaart het zich bij een kleine progressieve groep die het voortouw neemt om destandaardenvoordierlijkwelzijnindetoekomstverderteverbeteren.265. WeldienttewordenopgemerktternuanceringdathetzoweldeDuitsealsdeZwitsersepolitiekverschillendejarenheeftgekostomtoteengrondwetsherzieningtekomen.Dekans isdanookrelatiefkleindatdeherzieningerinBelgiëopkortetermijnkomt.Ook kan men zich de vraag stellen of alle dieren als wezens met gevoel beschouwd kunnenworden.Hetvoorstellijktimmersgeenverderonderscheidtemaken.Desondanks verdientde toenemendepolitiekebelangstelling voorhetdier aanmoediging.Hettoontimmersaandatereengroeiendbesefisbinnendemaatschappijdatwij,mensen,dierennietomhetevenhoekunnenbehandelen.Datiseenprimazaakvoorhetdierenrijk.

375C.DECOSTER,“Eenpaardisgeenauto”,Juristenkrant2017,nr.352,11.

84

DEEL7DIERENWELZIJNENSPORTVISSEN266. Vissers inDuitslandwordenherhaaldelijkgeconfronteerdmetdebetichtingdatzemethunhobbyhetdierenwelzijnnietrespecteren.Indepraktijkstaandaarbijtweevisserijpraktijkenter discussie, namelijk de uitvoering van het zogenaamde ‘Gemeinschaftsfischen’ (hethobbyvissenmetalsdoeldevissenopteeten)netalshetvangenenaansluitendteruggooienvandegevangenvis,dezogenaamde‘catch&release’.

AFDELING1DUITSLAND376

1.Gemeinschaftsfischen267. Hetthemawerdomstreeks2007onderzochtdoordeopenbareaanklagervanHannovertegendeorganisatorenendeelnemersaaneendergelijkevenement.Eerst en vooral worden de begrippen rond de thematiek verduidelijkt, aansluitend wordt derelevante handhaving besproken en ten laatstewordt de jongste beslissing van het openbaarministerieinHannoveroverhetthemabesproken.Afgeslotenwordtmeteenonderzoeknaarderelevantievanuithetoogpuntvandierenbescherming.

1.1Hetbegrippenkader268. De exacte beschrijving van de visserijgebeurtenissen die relevant kunnen zijn voordierenrechtenkanalmoeilijkzijn,watheterzekernietmakkelijkeropmaaktishetfeitdateenverscheidenheidaanbegrippengebruiktwordtvoor‘Gemeinschaftsfischen’.269. Het onderscheid tussen ‘Gemeinschaftsfischen’ en ‘Wettfischen’ kan worden uitgelegdalsvolgt377: ‘Gemeinschaftsfischen’ ishetgezamenlijkvissenopverschillendevissen,meestal inhetkadervaneenverenigingenmetalsdoelhetlateretenvandievissen,dieplaatsvindtopeengeschiktwaterengeencompetitiefkarakterheeftofeenkwalificatievoorverderewedstrijdenop het oog heeft. ‘Wettfischen’ is voornamelijk de prestatievergelijking en kwalificatie vanconcurrenten voor verdere wedstrijden waarbij het vangen van vissen om ze op te etenondergeschiktis.AangeziengeengoedeNederlandsedefinitievoorhetwoord‘Gemeinschaftsfischen’bestaatzalverderindezethesisdeDuitsetermblijvengehanteerdworden.

376K. JENDRUSCHenM.NIEHAUS, “AusgewählteRechtsproblemederAngelfischerei”,Natur undRecht 2007,740-747.377 X., “Definition Gemeinschaftsfischen – Wettfischen”,http://avhamburgoper.de/Definition%20Gemeinschaftsfischen.pdf.

85

1.2Gemeinschaftsfischenindepraktijk270. Geziendeverschillendevoorkomingsvormenvanhet‘Gemeinschaftsfischen’ishetnodigeen korte omschrijving van de praktijk te geven, om een juridische beoordeling van deverschillendegedragingenvanorganisatorenendeelnemendehengelaarsmogelijktemaken.Waarschijnlijkisdemeestvoorkomendewijzevanvoorkomendegezamenlijkevisserijopvisinbepaaldewateren.Aanhet einde vanhet evenementwordthet totale gewicht vande vis diedoor elke visserwordt gevangenbepaald enwordt ermeestal een volgordeopgesteld omdewinnaartebepalen,envolgteenprijsuitreiking.

1.2.1.Voorraadbeheer271. Er kunnen verschillende "motieven" zijn voor dergelijke visvangsten: het doel kanbijvoorbeeld zijn de doelmatige doding de witte vis in de zin van een voorraadregeling,aangezienwittevissenvaakeenonnatuurlijkhogevoorraadinDuitsebinnenwaterenuitmakenals gevolg van gewijzigde levensomstandigheden. Hieronder wordt verstaan de onnatuurlijkeverandering van een natuurlijk gegroeid visbestand ten koste van andere soorten vis dieteruggedrevenwordendoordeovermatigvoorkomendevissoorten.272. HetGemeinschaftsfischendraagtbijaandenormaliseringvandewittevisbestanden,enmaaktdeeluitvandeinspanningenvandevisserijverenigingenomdewaterenteonderhoudenentebeschermen.Devissendiedoordevisserswordengevangenwordendirectnadevangstgedoodenvervolgensgewogen.273. Echterkunnenookanderemotievenzijnvoorhetvangenvanvis:zokanhetvangenvanvis op grond van voorraadbeheer ook doorgevoerd worden, wanneer die vis na vangst nietgedoodwerd.AangezienernunauwelijksmeernatuurlijkwaterinDuitslandbestaat,verschillendevisbestandeninhetwatersomssterkquaecologischgezondebevolkingsdichtheid.Hetisdusmogelijk dat in soortgelijke wateren, die niet erg ver van elkaar zijn, er heel verschillendevisbestandenenvoorraadstructurenbestaan.Wanneereensignificanteoverschrijdingwordtwaargenomenvaneenbepaaldevissoortendiesoortontbreektoftekortkomtineennabijgelegenwaterloop,danzouhetinstrijdzijnmetdealgemenedoelstellingenomallegevangenvistedoden.Ditallesmoetuiteraardgebeurenmetrespectvoorhetlevenvanhetdier,innavolgingvanartikel20aGrundgesetz.Het doden van een vis moet altijd ultimum remedium zijn, tenzij de vis voor menselijkeconsumptiewordtgebruikt.Alshetmogelijk ismaatregelentenemenzonderdevis tedoden,moetendiemaatregelenvoorrangkrijgenbovendemaatregelenwaardevangstwordtgedood.

86

1.2.2.Inventarisatie274. BovendienishetGemeinschaftsfischenookmogelijkomeeninventarisoptestellenvande vissen aanwezig in het water. Het kan immers niet verboden worden visbestanden teregisteren. Slechts een deel van de vissen worden geregistreerd via de methode van hetGemeinschaftsfischen,maarhetiseenfeitdatergeenanderemethodeis,behalvedevolledigeafvoer van meren en vijvers. Ook worden er door middel van alternatieve methoden, zoalselektrovisserij, slechts een beperkt aantal vissoorten geregistreerd. De gewonnen data wordtdangeëxtrapoleerdnaardeinventaris.HetkannuttigzijnhetGemeinschaftsfischenteherhalenmetalsdoeleeninventarisoptestellenwanneereensterkvermoedenisdatdevispopulatieveranderdis.

1.2.3.Gemeinschaftsfischenmetpuurwedstrijdkarakter275. Hierbijwordenvissengevangen, ineenemmerbijgehouden tijdensdewedstrijdennadewedstrijdweervrijgelateninhetwaternadatzegewogenwerden.Bijdezeevenementenisdewedstrijduitsluitendgebaseerdopdebepalingvaneenwinnaar,dieinditgevalhethoogstetotalegewichtaanvisheeft.Deviswordtdusnietgevangenmeteenverderdoel,maarenkelvoordeeervandewinnaar.

1.3BeslissingopenbaarministerieHannover276. In2005/2006hadhetopenbaarministerieteHannovertemakenmetdethematiekvanGemeinschaftsfischen. Het openbaar ministerie was aanvankelijk van mening dat elk van defeestelijke evenementen een wedstrijdkarakter had en dus in strijd was met dierenwelzijn.Bijgevolgisbijnaelkevisserijdienietbeperktistotvoedsel,maarookdesportcompetitieomvat,juridischniettoegelaten.Inde loopvandeprocedure iserechtereendeskundigadviesgekomenvanhetRegionaalBureauvoorconsumentenbeschermingenVoedselveiligheidvanNiedersachsedathiervooreenwerkgroepopstelde.DitadviesvandewerkgroepgolddatGemeinschaftsfischenen‘elkepijn, lijdenofschadedie daarmee verbonden zijn’, binnen de reikwijdte van gezondheid en voeding toegestaan magworden.Verder verklaarde de werkgroep dat visserij-juridische maatregelen gerechtvaardigd zijn voor deoprichtingen regelingvanvisserij,mitsde feitelijkebehoeftewordtbepaalddoorde toestandvanhetvisbestandofhetstroomgebiedvandevangstenmethetoogophetvaststellenvanstatistiekenover de vangsten. Dit is van belang in het kader van duurzame natuurbescherming en wordtbijvoorbeeldgevraagddoorvisserijverenigingen.

87

1.4Schendingvandewetgevinginzakedierenwelzijn277. IndejuridischeliteratuurvindjeweinigbijdragenterugdiedestrafrechtelijkerelevantievanGemeinschaftsfischen uitleggen. De beslissing van het openbaar ministerie van HannoverdoorBraunwordtvaakaangegrepenomdeproblematischesituatieaantepakken.278. Er zijn slechts twee openbaar gemaakte beslissingen378over het thema: een beslissingvanderechtbankvanHammuit1988eneenbeslissingvanhetopenbaarministerievanHanauvan3mei1991.Beslissingenvanhogererechtbankenzijnnietbekend. Indecommentarenopdierenwelzijnswetgevingwordtvoornamelijkteruggekoppeldnaardezetweebeslissingen.279. Met de voorziening van paragraaf 17 Tierschutzgesetz wordt voorzien dat in hetbijzonder het levensonderhoud en het welzijn van dieren erkend en beschermd wordt. Alssanctiesvoorzietdedierenwelzijnswetgeldboetesmaarookvrijheidsstraffen.Zo wordt volgens paragraaf 17 Tierschutzgesetz met vrijheidsstraffen tot 3 jaar of met eengeldstrafbestraftwie(1)eengewervelddierzonderzinvolleredendoodtof(2)eengewervelddier(a)uitruwheidwezenlijkepijnofleedbezorgtof(b)langdurigeofwederkerendewezenlijkepijnofleedtoebrengt.

1.4.1Schendingvan§17,lid2,bTierschutzGesetz280. Inzijnbeslissingvan1988verklaardederechtbankvanHammdatbijdeviseenlangdurigsignificant lijdenwerdvastgesteld indezinvan§17, lid2,bTierschutzgesetz,doorhetgedragvandebeschuldigde.Deorganisatorenhaddentergelegenheidvande100steverjaardagvandevisclubeenwedstrijdondervissersgeorganiseerd,waarbijdegevangenvis inweegtankswerdgehoudenendanwerdteruggegooidindewateren.Derechterheefthetgedragvandevissersveroordeeld en de organisator als medeplichtige veroordeeld, op een uniforme wijze alssoortgelijkeuitsprakenmetbetrekkingtothet illegalegebruikvannettenvoorvissen indezinvan§17,lid2,bTierschutzgesetz.Dezebeslissingisgebaseerdopeenaantaldeskundigeadviezen,diedeindividuelefasenvandevisserij en de negatieve effecten ervan op het welzijn van de gevangen vissen hebbenonderzocht.Uitditonderzoekbleekonderanderedatdevisgeenstresskreegophetmomentvandeaanvalophetlokaas,maardatdeviswelstresservaardeophetmomentvanhetaanhakenvandevis.De vis probeert los te komen van de haak, maar aangezien dit niet lukte merkten deonderzoekers hier een verhoogd stressniveau op. Tijdens het wegen van de vis zagen deonderzoekers verhoogd stressvol gedrag in de zin van een verhoogde hartslag en een hogeremate van slijmafscheiding. Er moet dus worden aangenomen dat het welzijn van de visaanzienlijkwordtverstoordendatdevoorwaardenuit§17,lid2,bTierschutzgesetzvervuldzijn. 378AGhamm,Urteilvon1841988–9Ls48Js1693/86,NeueZeitschriftfürStrafrecht1988,466;Stahanau,Beschlussvom351991–5Js13610/90,NaturundRecht1991,501.

88

281. De poging van de experts om de ervaring van het lijden van de vis volgens § 17Tierschutzgesetz aan te halen, is begrijpelijk gezien de moeilijkheden om een passend enjuridischbruikbaarbewijsaantevoerenvanhetfeitelijkcrimineelgedragvandebeschuldigde.Echterwordenderesultatenvanhetonderzoekgekenmerktdooreenevaluatievanhetgedragvan dieren en reactiepatronen, gebaseerd op demenselijke ervaring in het kader van pijn enlijden. Ondertussen is dit standpunt verouderd, gebaseerd op recente gedragsstudies metbetrekkingtotpijnperceptieenlijdenvandevis.Uitnieuwewetenschappelijkeonderzoekenkandevraagnietwordenopgelostofdevisinstaatisompijnenlijdenteervarendoorhunspecialeontwikkelingsgeschiedenis.Hetgevolghiervan isnoodzakelijkerwijsdat inde zin vanhetprincipe ‘indubiopro reo’ geenstrafbaarheidkrachtens§17gerechtvaardigdkanwordentenkostevandeorganisatorvanhetvisserij-evenement, aangezien het toevoegen van aanzienlijke hoeveelheid pijn of lijdennoodzakelijkisomtevoldoenaandevoorwaardevan§17,lid2,b.282. Echter,alserwetenschappelijkbewijsisdatdevistenminsteinstaatisomtelijdenindezinvandeTierschutzgesetz,danmoetwordengedifferentieerd:

- Voorhetgevaldatdevisnadevangstineenemmerwordtgehoudenennahetwegenweerinhetwaterteruggezetwordt,zonderdathiervooreengoedegrondbestaat,zijnaandeeisen ‘wezenlijk’en ‘langdurig’voldaan.Erzijookaanherinnerddatvolgensderechtspraakvanhetfederalegerechtshofde‘wezenlijke’eigenschapernstigbeoordeeldmoet worden en een bijzondere waardevermindering veronderstelt, die nietgerechtvaardigdkanzijn.

- Verderbepaaltde formuleringvan§17, lid2,bdatereenaanzienlijkpijnof leedwasofwel gedurende een langdurige periode toegebracht ofwel herhaald is toegepast, omstrafrechtelijkstrafbaargesteldtekunnenworden.Voordejuridischerelevantievandevisserijsector is alleen de eerste variant, met name de toepassing van langdurigesignificante pijn of lijden, van belang.Delengtevandetijddiealslangdurigkanwordengezienisafhankelijkvandeintensiteitvandepijnofhetlijden.Hoeernstigerdepijnofhetlijden,destekorterdetijdnodigomvan ‘langdurig’ lijden te spreken. De algemene conditie van lijden en pijn is echtertwijfelachtig vanwege de zeer eenvoudige hersenstructuren in vis, wat in aanmerkingmoetwordengenomenbijhetbepalenvandetijdspannedieals‘langdurig’gezienwordt

89

1.4.2Schendingvan§17,lid1TierschutzGesetz283. Strafrechtelijk moet Gemeinschaftsfischen anders beoordeeld worden wanneer degevangenvisnadevangstenhethoudenineenemmernietweerinhetwaterwordtgegooid,maardirectwordtgedood,omzedaarnatewegen.Paragraaf17,1vereistimmersomtekunnenstraffen,datdegevangenviszondergoederedenwordtgedood,endevisdusnietzinvolwordtgebruikt.Incasuishetbepalendofdegevangenviszinvolwordtgebruiktnahetdodenofniet,en of er dus een zinvolle reden was voor het doden van de vis in de zin van § 17, lid 1Tierschutzgesetz.

A.Visserijvoorconsumptie284. De vereiste van het al dan niet zinvol doden van een vis houdtmeer in dan enkel enalleen gelijkwelke grond hebben voor het doden van de vis, ookmag het dier niet ‘onnodig’gedood zijn. Hiervoor is een reden noodzakelijk die maatschappelijk te begrijpen is, die eenrationeleemotionelepersoonmetdenodigeexpertisekanbegrijpen.Verdermoetdedaadvanhetdodenuitgevoerdwordenmetdeteverwachtenmorelevolwassenheid.285. Zonder twijfel ishetdodenvanvis voorvoedselniet strafbaar,en strafbaarheid iseennoodzakelijkbestandsdeelvan§17,lid1.Deexploitatievangevangenvisalsvoedsel–watvancruciaal belang is in deze context – moet niet hoofdzakelijk het hoofddoel van het opvissenuitmaken.NetalsdevraagofdeexploitatievandevangstalsvoedingsmiddeldebelangrijksteredenisvoorGemeinschafsfischenofniet,zoisookhetfeitdatmenzonderdegevangenviskanoverlevendooranderelevensmiddelenteeten,vangeenbelang.Debeweringdateenredelijkeredenvoorhetdodenvandevisalleenwordtgegevenwanneerecologischebenodigdhedenditdicteren - bijvoorbeeldom redenen van voorraadbeheersing - ontbreekt elke rechtsgrondslag.Ook de bedenking dat gevangen vis als diervoeder dient is toegelaten, dus het is denkbaarvangsttegebruikenvoorvoederdoeleindenofvoorverwerkinginvismeel.

B.Beschermingsmaatregelen286. Naasthetgebruikvandevangstalsvoedingsmiddelofalsdiervoeder isookhetdodenvandevisomredenenvanwaterbeheerofalsbeschermingsmaatregeltoegestaanalsgegrondereden in § 17, lid 1. Onder bescherming vallen alle maatregelen die zijn ontworpen om eenadequaat soortrijk en evenwichtig visbestand te behouden, de vissen te beschermen voorvoedselnood,ziektesenstroperij,evenalsmetalsdoeldereguleringvandevangst.Het staatbuiten kijf dat regelmatigGemeinschaftsfischen eenbelangrijkebeschermingsfunctieheeft.Ditgeldt inhetbijzondervoorhetvermijdenvanomstandighedenvanverslechtering inkleinere binnenwateren, zoals kunstmatige vijvers, die een onevenwichtige populatiedichtheidhebben wat leidt tot een aanzienlijk terugdringen van een bepaald aantal vissoorten doorvoedseltekorten. Zulke onnatuurlijke voedselstructuren kunnen daadwerkelijk wordentegengegaanmetregelmatigGemeinschaftsfischenmethetoogopbehoudvanhetvisbestand.

90

287. Inditverbandmaakthetgeenverschiluitofnaastdewinningvan levensmiddelenhetGemeinschaftsfischen verdere doelen vervult zoals bijvoorbeeld voorraadregulering,maar ookdebepalingvaneenwinnaarinhetkadervaneenclubevenement.Deextra‘sportgeest’kanindezecontextgeenkwaad,ookwanneerdezeopdevoorgrondstaatvoorsommigedeelnemers.Het is onduidelijk waarom een verschil zou bestaan in de juridisch onbetwiste visserij voorconsumptie, afhankelijk van of een speciaal succesvol visser na afloop van de visserij geëerdwordt.De zinvolle reden uit § 17, lid 1 Tierschutzgesetz daarvan moet alleen sprake van zijn bij depersoon die bevoegd is om te vissen. Welke motieven zijn assistent daarbij nastreeft omvisvangstuitteoefenenisnietrelevanttenaanzienvandatartikel.288. Om duidelijk besluiten: zelfs als er een ranglijst is opgesteld en de meest succesvollevisser in welke vorm dan ook geëerd wordt, als er een rationele reden is voor het doden,bijvoorbeeldvangstvoorvoedselofdodenalsbeschermingsmaatregel,endieredenduidelijkisvaninhetbeginvanhetevenementisergeenenkelprobleemmetsportvissen.

C.Louterwedstrijdvissen289. EenzinvolleredenontbreektevenwelwanneerhetGemeinschaftsfischeneenuitsluitendwedstrijdkarakterheeftalsdoelopzich,endeviszoslechtseenindicatieisvan‘sportiefsucces’vandedeelnemers,waardoorhetGemeinschaftsfischenmisbruiktwordt.InditverbandishetdenkbaardatGemeinschaftsfischenwaarbijereenwedstrijdkarakter isendevisnietvoorconsumptiedient,gewoonafgeschaftwordt.Eengoederedenvoorhetdodenvanvisontbreekthier,omdatdevisinditgevalalleenmaardientalsmiddelomdewinnaarvandewedstrijdtebepalen.290. Dezuiveresportgedachte,rekeninghoudendmetdeverantwoordelijkheidvandemensomhetdierenleventerespecteren,isnietvoldoendeomhetvissenterechtvaardigen.Ditgaathand inhandmetde inbreukophetrespecterenvanhetdierenleven,datgewaarborgdwordtdoor artikel 20a grondwet. Naast het ethische aspect valt het sportvissen ook niet onder degegronderedendievereistisindeTierschutzgesetz.

1.5Conclusie291. HetuitvoerenvanGemeinschaftsfischenofdedeelnamedaaraanisnietinstrijdmetdeTierschutzgesetz indien deze plaatsvindt voor het verkrijgen van voedsel of indien ze alsmaatregelgebeurt.Hetisirrelevantofhetdoelvoedselteverkrijgenaldannietdehoofdredenisvoorhetevenement.

91

2.Recenteontwikkelingeninverbandmethet‘catchandrelease’-vissen292. NaastdevoorgaandeproblematiekvanhetGemeinschaftsfischenneemtdevraagnaarde potentiële strafbaarheid van ‘Catch& Release’ een groot deel in van de discussie over destrafbaarheidvanhetvissen.293. Onder ‘Catch&Release’ verstaatmen in visserskringenhet vangenenhet aansluitendterugzetten van vissen. Het begrip wordt in vakdebatten ook internationaal gebruikt. InDuitslandwerdinhetverledenreedsvaakaangevoerddatdezepraktijkeenschendingisvandeTierschutzgesetz.294. De discussie is opnieuw opgewakkerd na een arrest van 10 april 2001 in BadOeynhausen.Verschillendeauteurshebbenzichtegenhetoordeeluitgesprokenenplaatsenzichtegen de bevindingen die uit dat arrest voortvloeien. Meer recent moest het openbaarministerie in Berlijn het probleem aanpakken. Met betrekking tot de beslissing van BadOeynhausenheeftdierenrechtenorganisatiePETAeenklacht ingediendtegeneenvisserdieopeen internetforum een foto van de gevangen hoeveelheid baars plaatste die demaximaal tevangen hoeveelheid overschreed, maar erop wees dat hij de vissen terug in het water hadgegooid.379VolgensdedierenrechtenorganisatiePETAisvoldaanaandevoorwaardenvan§17,lid 2 Tierschutzgesetz zodat er van een schending gesproken kan worden. De beschuldigdeverwees ter verdediging naar de huidige discussie en wees er bovendien op dat hij de visspeciaalhadteruggezetinhetwaterzodatzezichverderkunnenvoortplanten.Hetterugzettenwasderhalvenietwillekeurig,maarterbeschermingvandevissoort.Nadeeerstevoorgeleidingvan de beschuldigde sloot het openbaar ministerie van Berlijn de zaak, na een eerderehuiszoekingbijdeverdachtenaardecomputervandeverdachtewaaropzichdedesbetreffendefotobevond.Zelfs indien de redenering geen rechtvaardiging bevat, moet worden aangenomen dat hetopenbaarministerie zichaangeslotenheeftbijdeopvatting indewetenschappelijkediscussie,volgenswelke‘catch&release’nietiniedergevalstrafbaaris.Erzijndenkbarevariantenwaarin‘catch&release’nietalleennietstrafbaaris,maarbovendiengebodenisombeschermings-enethischeredenen.Dit zou ook in overeenstemming zijn met de verplichting voor elke visser om erg jonge ofbijzonderebeschermdevissenterugtezetten.Dezeverplichtingisookgebaseerdopeenbeschermings-enecologischeoverweging,zodatmeteentoelatingtot‘catch&release’opgrondvandezebeschermings-ofecologischeredeneneenverdereontwikkelingvaneenevenwichtigengezondvisbestandbereiktkanworden.

379X., “C&R - Glaubens oder Rechtsfrage?”, www.anglerpraxis.de/ausgaben-archiv/mai-2006/c-r-glaubens-oder-rechtsfrage.html.

92

295. Hetblijft hopendat verdere rechterlijkeuitspraken voor rechtszekerheid zullen zorgenbij vragen over de toelaatbaarheid van ‘catch & release’. De beslissing van het openbaarministerieinBerlijnisindatopzichteeneerstestapindegoederichting.

3.Grondwettelijkevereisten,inhetbijzonderartikel20aGrundgesetz296. Inconcreteproceduresvoorhetvaststellenvandestrafrechtelijkeverantwoordelijkheidvanvissers, ishetnugemakkelijkerombetichtingenvanonwettiggedrag tegenvissersaan tepakken,sindsdeintroductievanartikel20aindegrondwet.297. Dewetgeverheeftin2002naeenlangdurigdebatdegrondwetveranderddoorinartikel20agrondweteendierenwelzijnsbepaling in tevoeren.Tegendezegrondwetswijzigingwarenveel tegenstanders, vooral dan jagers en vissers. Er werd gevreesd dat de invoering van degrondwetsbepaling als argument zou kunnen worden gebruikt tegen jacht en visserij in hetalgemeen. Volgens sommige literaire stemmenwarendeze angstenniet helemaal ongegrond,maar het is vermeldenswaardig dat hetBundesverfassungsgericht onlangs het constitutioneelgegarandeerdebestaanvanjachtheeftbenadrukt.Voordevisserijkandanookniksandersvantoepassingzijn.In zijn beslissing heeft het Bundesverfassungsgericht verwezen naar de nagestreefdedoelstellingen bij de jacht (net als bij de visserij), die hun grondslag vonden in de bijhorendewetgeving.Dezedoelstellingen zijndebeschermingenhetbehoudvandebiodiversiteit.Dezedoelstellingenzijngelijkbijdevisserij.HetBundesverfassungsgerichtheeftduidelijkgemaaktdathet verankeren van dierenwelzijn in de basiswet niet dient om jagen te bevraagtekenen, enhetzelfdegeldtvoorhetvissen.298. Het is vanzelfsprekendbij eengrondwetswijzigingna tegaanwelkeveranderingenvanwetgeving noodzakelijk zijn.We kunnen ons beperken tot het feit dat staatsdoelstellingen inessentie hoofdzakelijk gericht zijn op wetgevers. Voor de invoering van de staatsdoelstellingdierenwelzijnwerd aandeTierschutzgesetz hogeprioriteit enbescherming gegeven.Naastdevoorschriften in de Tierschutzgesetz vinden we ook dierenbeschermingsregelen in devisserijvoorschriften, waarmen op ditmoment enkel spreekt van de beschermingsplicht. Hetzou tegenstrijdig zijn de Tierschutzgesetz op te vatten als tegenpool van het jacht- envisserijrecht: met de nodige portie gezond verstand zou men van een wisselwerking moetenuitgaan. Het ismogelijk dat in het huidige gedifferentieerde en complexe regelgevingsklimaatvandevisserij-industriedenoodzaakvanverandering,dienoodzakelijkisdoordeinvoeringvandierenwelzijnindegrondwet,vansecundairbelangzalzijn.

93

AFDELING2VLAANDEREN

1.ALGEMEEN299. Visserijiseenomstredenthemageletopdegroteecologischeimpactdieermeegepaardgaat. Echter is visserij een vlag die vele ladingen dekt. Naast de beroepsvisserij neemt ookrecreatieve visserij of sportvisserij een steeds belangrijker plaats in. In tegenstelling tot inDuitsland worden in België echter geen vragen gesteld bij de visserij op het vlak vandierenwelzijn.De laatstedecenniaontwikkeldedeberoepsvisserij zichenorm. In velegevallenkanmennietmeer echt spreken van een ambachtelijke visserij, visserij is een echte industriegeworden,wat beslist nefast is voor het dierenwelzijn. Zo kunnen vislijnen door hun enormelengte duizenden vishaken door het water trekken en kunnen technologische hulpmiddelenscholen vis steeds makkelijker traceren. De combinatie van dit alles met het feit dat dehandhaving tewensenoverlaat,heeftgeleid toteensituatievanoverbevissing,waardoorvelevissoortenopderandvanuitstervenstaan.380300. Devisserij opdebinnenwaterenheeft inVlaanderenvooral een recreatief karakter. Inbepaaldegevallenheeftditechterookweleenecologischeimpact.

2.VLAAMSWETGEVENDKADER

2.1Algemeen301. Het Vlaamse Gewest is bevoegd geworden voor visvangst en visteelt ingevolge destaatshervorming van 1980. Daar kwam in 2001 de bevoegdheid voor zeevisserij bij. Dereguleringvanvisactiviteitenop zeevormteenexclusieveEuropesebevoegdheid.DeVlaamseregelgevingisinhoofdzaakeenaanvullingophetEuropesebasiskader.381302. De wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij regelt de visserij in de binnenwateren diebehoren tot het openbaar hydrografisch net of die daarmee in verbinding staan. Hettoepassingsgebied van de riviervisserij is beperkt tot ‘visserij in de binnenwateren, metuitzondering van die welke beoefend wordt op de vijvers, visputten, sloten en kanalen, vanwelke aard ook, wanneer de vissen die er leven, zich niet vrij kunnen bewegen tussen dezeplaatsen en de stromen, rivieren en andere openbare waterlopen’.382383Over dierenwelzijnwordtechtermetgeenwoordgereptindezewet.

380H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,521.381Ibid.,530.382Art.1Wetvan1juli1954opderiviervisserij,BS29juli1954(hiernaverkort‘Riviervisserijwet’).383H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,531.

94

2.2Hetvisrecht303. Hetvisrecht inbevaarbarewaterlopenkomttoeaanhetVlaamsGewest. Iedereenmagervissenmeteendoordeoverheiduitgereiktvisverlof. Inonbevaarbarewaterlopenkomthetvisrecht toe aan de oevereigenaars, ieder van zijn kant tot het midden van de waterloop;anderen kunnen slechts vissen mits visverlof en toestemming van de eigenaar. De eigenaarsmoeteneveneenseenvisverlofhebbenomhunvisrechtuitteoefenen.384

2.3Hetvisverlof304. Iedereendie vist indewaterenwaaropdewet riviervisserij van toepassing is,moet inhetbezit zijn vaneenvisverlof.Het visverlof geldt voorhet jaarwaarinhet is afgegevenen ispersoonlijk.385386

2.4Vissoortendiegevistmogenworden305. Deriviervisserijwetregeltdevangstvanvissen.HetHofvanCassatieheeftbevestigddatdeterm‘vis’dieindewetwordtgebruikt,indegebruikelijkeendewetenschappelijkebetekenismoetwordenverstaan.387306. Eerstenvoorallegthetriviervisserijbesluiteenvolledig,gedurendehethelejaardurendvisverbod op voor de 20 vissoorten vermeld in artikel 15 riviervisserijbesluit. Alle vissenbehorendetotéénvandiesoortendiewordengevangen,moetenonmiddellijkvoorzichtigteruginhetwaterwordengezet.307. Verder somt het riviervisserijbesluit de lengtes op beneden welke sommige vissen enkreeftennietmogengevistwordenenteruginhetwatermoetenwordengeplaatst.388

2.5Hengelsenanderemiddelenomtevissen308. Detoegelatenvistuigenzijnhegelsenfuiken389.Hetisverbodenommetmeerdantweehengels te vissen. Het gebruik van andere vistuigen of –toestellen is verboden390 . Het is

384H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,532.385Art.8BesluitvandeVlaamseregeringvan1februari2013totuitvoeringvandewetvan1juli1954opderiviervisserij,BS5maart2013(hiernaverkort‘Riviervisserijbesluit’).386H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,532-533.387Cass.4december1985,AR4353,Arr.Cass.1985-86,493.388Art.14,§11Riviervisserijbesluit.389Art.11en28Riviervisserijbesluit.390Art.26Riviervisserijbesluit.

95

verbodenominstromen,rivierenofkanalen,ofindelenervanstoffentewerpendiedevissenbedwelmenofvernielen.391392

3.EUROPEESKADER:DEVISSERIJVERORDENING309. De bevoegdheid voor het reguleren van visserijactiviteiten vormt een exclusiefbevoegdheidsdomein van de EU. Het basiskader voor het vaststellen vanmaatregelen binnenhetGemeenschappelijkeVisserijbeleid(afgekort:GVB)isdeverordeningnr.2371/2002dieop1januari2003inwerkingisgetreden393.Deverordeningisbedoeldomdelevensvatbaarheidvandevisserijsectoroplangetermijntewaarborgendoorbescherming,beheerenexploitatievandeaquatischerijkdommen,beperkingvanhetmilieueffectvandevisserijactiviteitenenaanpassingvandevangstcapaciteit.HetGVBomvatalduseenbelangrijkeecologischecomponentwaarbijexplicietwordtvertrokkenvaneenvoorzorgsbenadering394.Erwordtbeoogdgeleidelijkeenophetecosysteemgebaseerdeaanpakvanhetvisserijbeleidtenuitvoerteleggeneneenbijdragete leveren aan de doeltreffendheid van de visserijactiviteiten in een sector die economischlevensvatbaar en concurrerend is. Tegelijkertijd beoogt men ook een billijke levensstandaardvoordepersonendievanvisserijactiviteitenafhankelijkzijnenwordtrekeninggehoudenmetdebelangenvandeconsument.395310. Inhetkadervanhetgemeenschappelijkvisserijbeleidzijnerverscheideneverordeningeninzake bescherming van zeezoogdieren tegen bijvangst getroffen. De meest relevanteverordening inzake (mariene) soortenbescherming betreft verordening 812/2004/EG396. Dezeverordeninglegtmaatregelenopomdeincidentelevangstvanwalvisachtigendoorvaartuigeninbepaaldegebiedenteverminderen.397

391Art.22Riviervisserijwet.392H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,536.393Verord.Raadnr. 2371/2002van20december2002 inzakede instandhoudingendeduurzameexploitatievandevisbestanden inhetkadervanhetgemeenschappelijkvisserijbeleid,Pb.L.31december2002 (hiernaverkort‘Visserijverordening’).394Art.2,eerstelidVisserijverordening.395H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,523.396 Verord.Raad nr. 812/2004 tot vaststelling van maatregelen betreffende de incidentele vangsten vanwalvisachtigenbijdevisserijentotwijzigingvanverordening(EG)nr.88/98,Pb.L.30april2004.397H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,529.

96

DEEL8DIERENWELZIJNENJACHT

AFDELING1DUITSLAND398311. Jagenisonderworpenaanspecifiekewettelijkevoorwaardenenmagalleengebeureninbepaalde jachtgebieden en door bepaalde personen. Als illegaal dierenworden nagejaagd engedood, heet dit stroperij en is dit strafbaar. De jacht werd traditioneel gebruikt voor deproductie van voedsel en kledij. Vandaag wordt er gejaagd om ecologische, economische enrecreatievedoeleinden.312. In 1952 werd de Duitse federale jachtwet (‘Bundesjagdgesetz’) voor het eerstaangenomenomde jacht inDuitslandteregelen.Hierinstaatvermeldwiekan jagen,waarenhoe.Hetbevatregelsvoorhetjagenenbejaagbaredieren.Voorveeldierenbeschermersishetabsurddaterlosvanelkaareendierenwelzijnsweteneenjachtwetis.399313. Vandaag de dag is er in Duitsland geen ongerepte natuur meer. Bos en natuur zijnvolledigondercontroleenonderinvloedvandemens.Daarommoetvoorhetbehoudvanhetoriginelenatuurlijkeecosysteemkunstmatig ingegrepenwordendoordemens.Hetevenwichthoudenismoeilijk.314. Tegenoverdier-ennatuurbeschermingisdejachtzeeromstreden.Tegenstandersvandejacht beweren dat veel jagers jagen uit het verlangen om te doden. Bovendien zijn bepaaldejachttechnieken,zoalshetplaatsenvanvallen,nietverenigbaarmetdedierenwelzijnswetgeving.Jagenisvolgensdierenliefhebbersdanooknietverenigbaarmetdehuidigebeschaafdecultuur.315. Op 1 augustus 2002 voerde de wetgever na lange discussie in artikel 20a van degrondwetdierenwelzijninalsstaatsdoel.400Datderedenvoorhetinvoerenvanditgrondrechtethisch is kunnenweafleidenuit deoverweging ‘Deopnamevanhet staatsdoel dierenwelzijnvolgtuitdeverplichtingvoordemensomverantwoordmetdierenomtegaan.Hetvermogenomte lijden en te voelen vereist een ethisch minimum voor menselijk gedrag. Dat impliceert deverplichting voor de medemens om dieren te respecteren en hen vermijdbaar lijden toe tebesparen.’

398R. MÜLLER-SCHALLENBERG en P. H. FÖRSTER, “Das Verhältnis von Jagd und Tierschutz: Einheit oderWiderspruch?”,NaturundRecht2007,29,161-165.399X.,“TierschutzunddieJagd”,www.der-tierschutz.net/tierschutz-und-die-jagd.html.400R. MÜLLER-SCHALLENBERG en P. H. FÖRSTER, “Das Verhältnis von Jagd und Tierschutz: Einheit oderWiderspruch?”,NaturundRecht2007,29,161-165.

97

Vanuithetoogpuntomtejagenisergeenredenomdezemotievenaandekantteschuiven.Hetprincipe van weidelijkheid401bevat een hoge mate van verantwoordelijkheid en respect voorwildedieren.Naasthetbeschermenvandedierenpopulatiesomvathetjagenookhetslachtenvan wilde dieren, wat zo pijnlijk en stressvrij mogelijk moet gebeuren. De gedachte van hetnieuweartikel20agrondwetmaaktreedsdeeluitvanhetprincipevande‘weidelijkheid’,datdebasisvormtvanallejachtactiviteitenovereenkomstig§1,deel3Bundesjagdgesetz.Hetfeitdatgrotejagerskringentegeneenveranderingindegrondwetwaren,werdveroorzaaktdoordeangstdaterindetoekomstverdergegaanzoukunnenwordenmetdegrondwettelijkebeschermingvandieren,enzodejachttebestrijden.

1.Beweerdeonverenigbaarheidvandejachtmetartikel20aGrundgesetz?316. Dierenbeschermingwordt indeeersteplaatsgegarandeerddoordedierenwelzijnswet.Volgens§1, lid2vandedierenwelzijnswetmageendiergeenpijn, lijdenof letsel toegebrachtwordenzonderredelijkegrond.Daartegenoverstaatin§1BundesjagdGesetzdathetdodenvandieren in het kader van de jacht toegelaten is. Dit is een tegenstrijdigheid omdat jacht istoegestaan,zelfszondereen‘redelijkegrond’waarvansprakein§1,lid2Tierschutzgesetz.Indienvoordejachteenecologischeredenontbreekt,isdejachtenkelvoorhetlouterplezierende hobby van hobbyjagers,wiens recht op hetwillekeurig doden van dieren bevestigdwordtdooreenjachtvergunning.Eenrechtvaardigegronddaarvanishiergeensprake,veelmeerisdejachteenvrijbriefomtedoden,eenvrijstellingomdedierenwelzijnswetnietnateleven.317. Deze tegenstrijdigheid kan niet verder worden geduld met de opwaardering vandierenwelzijn als staatsziel. Een vrijstelling voorde jacht is nietmeermogelijkmet artikel 20aGrundgesetz,waardoor jacht voor het plezier, en daarmee ook de jachtwet, ongrondwettelijkzijn.

2.Juridischepositievandejachttegenoverdegrondwet318. Bovenstaandestellingisechterniethoudbaar.Destellingisgebaseerdopeentestrikteinterpretatie van de grondwet en negeert de wil van de wetgever. Om de vermeendeongrondwettigheid van jacht te weerleggen, moet de positie van de jacht in de grondwetwordenverduidelijkt.

401Weidelijkheidishetgeheelvangedragsrichtlijnenwaaraanjagerszichvrijwilligonderwerpen.Ditwilechternietzeggendatdierichtlijnengeheelvrijblijvendzijn.Hetzijnnormenmeteenbindendkaraktervoor'bonafide'jagers.Denalevingdaarvanisonderworpenaandesocialecontrolebinnenjagerskring.

98

2.1Staatsdoel‘dierenbescherming’uitartikel20aGrundgesetz319. Eerstenvooral ishetcorrectdatdebeschermingvandierennugrondwettelijkestatusgeniet. Dieren hebben niet alleen een functie in de natuur maar dienen ook beschermd teworden.Staatsdoelen richten zich in de eerste plaats aan de wetgever, die dit moet omzetten in hetkader vanwetgeving.Dewetgevermoet niet alleen toekomstige nationalewetgeving toetsenaan dierenwelzijn, maar hij heeft ook de verantwoordelijkheid de bestaande wetgevingvoortdurend te controleren op hun verenigbaarheid met artikel 20a Grundgesetz. Vanaf 2augustus2002moetdusallewetgevingdedoelstellingvandierenwelzijnnakomen.Voordeomzettingkrijgtdewetgeverechtereenruimebeoordelingsmargemetbetrekkingtotdetehanterenmiddelenenhettebereikenniveau.

2.1.1.Betekenisvan§1,lid2Tierschutzgesetz320. Hetbasisprincipevandierenwelzijnwerdzelfsvoor zijnconstitutionelestatus reedsalszeeromvangrijkbeschouwd.Dedierenwelzijnswetwordtondersteunddoordeconstitutioneleverankering.Declausulevan§1,lid2Tierschutzgesetzbevathetverbodomdierenzonderredenleedtoetebrengen, tepijnigenofschadetoetebrengen.Dedierenwelzijnswetheeftniet totdoel om dieren absoluut te beschermen tegen enige afbreuk aan hunwelzijn. Het gaat eromdierennietzondergegronderedenpijntoetebrengen.Dewetgeverwildeditbenadrukkendoordierenwelzijn in de grondwet in te voeren,maar niet de inhoud van de dierenwelzijnswet teveranderen. Zelfs in versie van de dierenwelzijnswet in 2006 of 2013 is dit niet veranderd,ondankshetfeitdatdiewijzigingplaatsvondnadegrondwetswijziging.321. De ‘redelijke grond’ van §1, lid 2 Tierschutzgesetz is een zeer open concept, dat hetrespectievelijke gedrag in combinatie met de specifieke levensomstandigheden rechtvaardigt.Ookmaaktdewetgeverhetmetditartikelmogelijkomvoorrang tegevenaanconcurrerendejuridischebepalingen.Hetbegripwordtenerzijdsdoordewettelijkgeregeldegevalleningevuldenanderzijdsdoorderechtspraak.Erzijntalrijke‘redelijkegronden’,demeningendaaroversprekenelkaartegen.

2.2.2.Samenspelvan§1,lid2Tierschutzgesetzen§1,lid3en4Bundesjagdgesetz322. De jachtpraktijk, die omvattend genormeerd is in het BundesJagdGesetz en deLandesjagdgesetzen, is toegelaten. Paragraaf 1, lid 3 en 4 BundesJagdGesetz bepaalt dat hetjagenop en het neerschieten vanwildmoet gebeuren in het kader van deweidelijkheid.Hettoegestaan doden van dieren in het kader van jachtuitoefening is geen uitzondering op devereisteeen‘redelijkegrond’tehebben:hetiseenconcretiseringvande‘redelijkegrond’,watook blijkt uit het rechtssysteem. Paragraaf 44a Bundesjagdgesetz bepaalt dat het geheledierenwelzijnsrechtonverletblijftdoorde jachtwet.EendergelijkeonaantastbaarheidsclausulezouabsurdzijnalsdewetgeverdeBundesjagdgesetzwildeontwikkelenalseenuitzonderingop

99

de normen van de dierenwelzijnswet. In plaats daarvan verklaart §44a Bundesjagdgesetzsystematisch dat de inhoud van de gehele Bundesjagdgesetz in overeenstemming is met hettoepasselijkedierenwelzijnsrecht.Bovendien bevat de Bundesjagdgesetz in veel gevallen concretiseringen van het staatsdoeldierenwelzijn. Paragraaf 19, lid 1, punt 13Bundesjagdgesetz verbiedt renjacht402. In paragraaf19, lid 1 punt 9 is het ook verboden gesteld te jagen en het dier niet onmiddellijk te doden.Paragraaf 22, lid 4 verbiedt de jacht op oudere dieren, wat strafrechtelijk beteugeld wordt.Bijzonder is het onderwerp van §22aBundesjagdgesetz wat gericht is op het voorkomen vanvermijdbaarpijnenlijden,enzodushetprincipevan§1,lid2Tierschutzgesetzhanteert.NaastdeverbodendievermeldzijnindeBundesjagdgesetzsteltzeookhandelingsverplichtingenin.Zovolgt uit §23 onder andere een verplichting tot voederen in noodtijden en het bestrijden vandierziekten.323. De normen van de jachtwet zijn niet alleen conformmet de dierenwelzijnswet, meerzelfs, ze zijn uit ethische dierenwelzijnsoverwegingen geformuleerd. De jachtwet is daaromconformmetdedierenwelzijnsbepalinguitdegrondwet.Hierbijstaathetopgelijkehoogtealsdedierenwelzijnswet.324. Bijgevolg, bij gebrek aan conflict van waarden tussen de Tierschutzgesetz en deBundesjagdgesetz, valt de vermeende schending van de jacht met grondwettelijkedierenwelzijnsbepalingteontkennen.

2.2.3.Betekenisvan§4,lid1Tierschutzgesetz325. Ook §4, lid 1 Tierschutzgesetz is door artikel 20a Grundgesetz niet ongrondwettiggeworden. Het bevat een algemene clausule die het ‘hoe’ van de doding omschrijft. Dedierenwelzijnswetvoorziethierinderegeldatdodingenkelmaggebeurenonderverdoving,ofindienredelijkerwijsmogelijkonderdegegevenomstandigheden,alleenmethetvermijdenvanpijn. Dit artikel omvat dus de bepaling dat gewervelde dieren gedoodmoetenworden ondervoorwaardevanhetvermijdenvanpijn,dieinderegelbereiktwordtdooreerdereverdoving.326. Voorde jachterkentdedierenwelzijnswetdatde regelvanvoorgaandeverdovingnietmogelijk is uit praktisch oogpunt. Het doel van §4, lid 1Tierschutzgesetz is echter behouden,aangeziendeverplichtingvan§1,lid4Bundesjagdgesetzgebaseerdisophetonmiddellijkdodenvanhetdierzonderonnodig lijden.Dathierbijenkelmethodenmogengehanteerdwordendieeenmogelijkssnelleenpijnlozedodinggaranderen,blijktookuit§22aBundesjagdgesetzenisinelkgevaleenverplichtonderdeelvandeweidelijkheiddievolgtuit§1,lid3Bundesjagdgesetz.

402Renjacht is een oude jachtmethodewaarbij prooidieren net zo lang worden achtervolgd totdat ze dooruitputtingteovermeesterenzijn.

100

2.2Staatsdoel‘beschermingvandenatuurlijkelevensbasis’uitartikel20aGrundgesetz327. Hetbesluitvandewetgeveromdejachtteblijvenerkennenals‘redelijkegrond’uit§1,lid2Tierschutzgesetz kanverdergrondwettelijkwordenonderbouwd.Bijdeomzettingvandestaatsdoelenmoetmenzichnietopeenspecifiekdoelrichten.Veelmeermoetenopenbareenprivate belangen verenigd worden. Andere zaken met grondwettelijke status, zoalsgrondrechten, structurele principes of andere staatsdoelstellingen moeten geharmoniseerdworden. De grondwettelijke beoordeling van de jacht kan derhalve niet afzonderlijk op grondvanhetstaatsdoeldierenwelzijngebeuren,maarerookmoetrekeningwordengehoudenmethetbelangendebruikbaarheidervanvooranderegrondwettelijkbeschermdezaken.328. De jachtwet streeft indeeersteplaatsnaarde ‘beschermingvan levensbasis’.Ditdoelstaatookinartikel20aGrundgesetzenisgelijkwaardigaandierenbescherming.Voorjachtgeldtvolgens§1, lid2Bundesjagdgesetzdat ze totdoelheefteen rijkeengezondewildvoorraad tebehoudenalsookdezorgenbeveiligingvandelevensgrondlagen.Dithoofdbeginseliseenrodedraaddoordehelejachtwet.Bijvoorbeelddebejagingvanhoefdierenvindtuitsluitendplaatsinhetkadervandeofficieelvastgelegdeafschietplannen.Ditwordtgebruiktomdeschadeaandenatuurlijke levensgrondlagen van het bos te herstellen. Nog andere normen van hetBundesjagdgesetz streven naar het verkrijgen van een soortrijk en gezond wildbestand.Jachtbeoefening wordt hier gebruikt voor ecologische doeleinden, en daarom voor de‘beschermingvandenatuurlijkelevensgrondlagen’zoalsinartikel20aGrundgesetz.Daaromishetookvanuitditconstitutioneelstandpuntgerechtvaardigdomjagentebeoordelenalseen‘redelijkegrond’van§1,lid2Tierschutzgesetz.

2.3Vrijheidvaneigendomovereenkomstigartikel14,lid1Grundgesetz329. Naasthetreedsaangehaaldealgemeennutvanjachtis jachtlegitiemopgrondvanhetgrondwettelijk eigendomsrecht. Het jachtrecht is volgens §3, lid 1 Bundesjagdgesetzonlosmakelijkmetdeeigendomverbondenenvaltonderhetbeschermingsgebiedvanart14,lid1Grundgesetz.Dejager(ofhetnudeeigenaarvaneenjachtgebiedisofdejachtpachter)krijgtdaaromgrondwettelijkebeschermingvandeeigendom.Jachtkandusnietenkeltotplezierjachtgereduceerdworden.Jagerszijnbijzonderegebruikersvanwildenwordendaaromdoorartikel14grondwetbeschermd. Jagen is geen tijdverdrijfofsport,maareenverstandigenvoorzichtiggebruikvanwild.Hetjachtrechtomvatvolgens§1,lid1Bundesjagdgesetzhetrechtdierenaantewijzendieaanhet jachtrechtonderworpenzijn. inhet kader van jacht worden hoogwaardige levensmiddelen verkregen, die economischaangewendworden.Hetgebruikvandierenalslevensmiddelisooknadeinwerkingtredingvande dierenwelzijnsbepaling van artikel 20aGrundgesetz niet ontoelaatbaar geworden, enmoetookalseenredelijkegrondvan§1,lid2Tierschutzgesetzerkendworden.

101

330. Een ander essentieel aspect van het jagen zijn de legitieme aanspraken van anderenatuurlijke gebruikers, zoals land- of bosbouwers. Hun grondgebruik valt ook onder debeschermingvanart14Grundgesetz.Daardezepersonenechternietperseookhetjachtrechtuitoefenen, is de jachtvergunningenhouder verplicht buitensporige verstoringen veroorzaaktdoorwildedierentevoorkomenovereenkomstig§1, lid2Bundesjagdgesetz.Depreventievanschadedoorwild rechtvaardigtdusde jachtuitoefening,diebegrensdwordtopgrondvanhetgrondwettelijk recht van andere natuurgebruikers. HetBundesjagdgesetz is in deze optiek tezien als de beperking van artikel 14 grondwet. Ook op grond van deze functie is jachtgrondwettelijktoegestaan.331. Hetgegevendatdewetgeverdejachtzoukunnenafschaffen,isfout.Eenbeperkingvanconcretevrijheidsbeginselenopbasisvaneenstaatsdoelbepaling isgedeeltelijkmogelijk,maarkan alleen resulteren uit een afweging van de beginselen. Een dergelijke beperking van heteigendomsrecht kan echter niet gerechtvaardigd worden door het nieuwe staatsdoeldierenwelzijn,metnameinhetlichtvandejachtalsmeestconservatievemanieromdierentehoudenindenatuurinvergelijkingmetdeindustriëlemassaveehouderij.Deze vraag kan dus worden beantwoord, de wetgever heeft de jacht duidelijk niet willenafschaffen.Integendeel,zoalshierbovenreedsvermeld,inhetkadervandehervormingvandedierenwelzijnswet heeft hij de jacht opnieuw expliciet opgenomen, waardoor zijnrechtvaardigingopnieuwwerderkend.

3.GevolgenvandewijzigingvandeGrondwetvan1augustus2002voordejacht332. Tegen deze grondwettelijke achtergrond heeft de wetgever de jachtpraktijk in deBundesjagdgesetz en de jachtwetten van de Länder gestandaardiseerd. De jachtuitoefening issamenmetdezewettenonderhevigaanuitgebreidegereglementeerderegelgeving.Alleenalopgrondvanditishetniethoudbaartezeggendatjachteen‘vrijbriefisomtedoden’.Echterookdeinhoudelijkebeslissingenvandewetgeverhoudenrekeningmetdierenwelzijn.Jacht naar de voorschriften van het Bundesjagdgesetz is een zinvolle realisatie van degrondwettelijke waarden. Het is niet ongrondwettelijk noch onredelijk of zinloos, maar zelfsessentieel.Daarombeschouwdedewetgeverdejachtalszinvolalseengeheelenaanvaardehetalseen‘redelijkereden’indezinvan§1,lid2Tierschutzgesetz.333. VoordejachtuitoefeninginhetkadervandeBundesjagdgesetzheefthetgrondwettelijkamendement van 2002 geen gevolgen. De wetgever moet geen actie ondernemen. Eendergelijke verplichting zou alleen toepassing hebben indien er sprake is van tekortkomingenvolgensdenieuwestaatdoelstelling.Dit isechterniethetgeval inhet lichtvandeuitgebreidedierenwelzijnswetgeving in de jachtwet. De wetgever heeft bij de organisatie van de jachtrekeninggehoudenmetalleconstitutionelerechtenenzeafgewogen.Aangeziendierenwelzijnreeds een uitstekende status heeft in de Bundesjagdgesetz, blijft jagen toegestaan na degrondwettelijkewijzigingvan2002.

102

4.Verdienstenenvooruitzichten334. Menmoettoegevendatjacht,uitsluitendvoordesport,nietkanvanuithetoogpuntvandierenwelzijn.Zo’njachtbegripschendtnietenkeldetoepasselijkewetten,maarookdepraktijkvan correct handelende jagers. Voor het deel van de jagers dat niet correct handelt zijn debestaandestraffenechtervoldoende.335. De jachtwordt gerechtvaardigd enerzijds door zijn nutmet het oog op het staatsdoeldierenwelzijn en de bescherming van de natuurlijke levensgrondslagen uit artikel 20a, enanderzijdsookdoordedoordegrondwetgewaarborgdesubjectieverechten.InditkaderheeftdewetgeverrekeninggehoudenmethetbestaandeBundesjagdgesetzenafwegingengetroffen,zodatookhetstaatsdoeldierenwelzijngerespecteerdblijft.336. Zo kunnen we dus stellen dat jacht en dierenwelzijn een eenheid vormen, en geentegenstrijdigheid.Hetfeitdatdierenrechtenactivisteneenanderbeeldhebbenishunvolsterecht,echterkannietgesprokenwordenvaneengrondwetsschending.Enkeldewetgeverisbevoegdomdegeldendebepalingen te wijzigen. Zijn jurisdictie kan niet omzeild worden door de beweerdeongrondwettelijkheid van niet-geliefde normen aan te halen. Ook werd door hetBundesverfassungsgerichtbevestigddatjachtnietstrijdigismetdegrondwetsbepaling.

103

AFDELING2VLAANDEREN

1.ALGEMEEN337. Inprincipeiswildeenresnullius,eengoeddataanniemandtoebehoort.Hetjachtrechtmaakt deel uit van het eigendomsrecht, dus de eigenaar van een terrein kan in principe vrijbeschikken over het jachtrecht op zijn terrein en hij kan het verhuren of verpachten aan eenandere persoon. De jachtwetgeving regelt de uitoefening van het jachtrecht en is dusoorspronkelijkontworpenomdebelangenvaneigenaars,landbouwersenjagerstebeschermenenoptetredentegenstroperij.403Dierenwelzijnwasdusnooitvantelbijhetopstellenvandejachtwetgeving,hetgingomdebelangenvandeeigenaarsvandegronden.Hiermoetookinhetachterhoofd gehoudenworden dat de jachtwetgeving dateert van 1846, en er toen niet veelbewustwording was omtrent dierenwelzijn. Echter sinds de totstandkoming van de eersteBelgische jachtwet in 1846 is het jagen stelselmatig aan een meer uitgebreide en strengereregelgevingonderworpen.338. Ondankseeneerdergrootdraagvlaktegenjacht(ziehierbijvoorbeelddediscussieoverde jacht op de vos404) als een vorm van een vrijetijdsbesteding, zien we in Vlaanderen eentendensvanblijvendeenzelfsgroeiendeinteresseindejaarlijksejachtopleidingen.Jachtwordtvaakvoorgesteldalseennoodzakelijkevormvangezondnatuurbeheer.DejachtinhetVlaamsegewestwordtgeregelddoorhetjachtdecreetvan24juli1991,dathetverstandiggebruikbeoogtvanhetwildenzijnleefgebieden.405

2.INTERNATIONAALENEUROPEESKADER339. Eerst en vooral is hier de Beneluxovereenkomst op gebied van jacht envogelbeschermingvanbelang. Indezeovereenkomtvan10juni1970bepaaldenderegeringenvandedrielandendatzeinnationalewetgevinghetwildvolgensdecategorieëngrofwild,kleinwild,waterwild enoverigwild schikken.Deze indeling vanwild in vier categorieën vormtnogsteeds de basis van het jachtdecreet in Vlaanderen. De beneluxovereenkomst bepaalt welkedieren als wild kunnen worden aangeduid 406 , wat in Vlaanderen op maximale wijze isovergenomeninhetjachtdecreet.Ookwerdenenkelevogelsoortenalswildgeschrapttegenoverde Beneluxlijst en verder bevat de Beneluxovereenkomst bepalingen over het voeren vanoverleg over de data van opening en sluiting van de jacht, minimale afmetingen vanjachtterreinen,eenverbodopnachtelijkjagen,hettoelatenvanwapens,munitie,jachttuigenen

403H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,492.404Hoorzittingoverdejachtendeproblematiekvanschadedoorvossen,ganzen,duiveneneverzwijnen,Parl.St.Vl.Parl.2010-2011,nr.814/1.405H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,492.406Art.1.2Benelux-OvereenkomstophetgebiedvandejachtendevogelbeschermingondertekendteBrusselop10juni1970,BS19oktober1971(hiernaverkort‘Benelux-overeenkomst’).

104

–methoden, demogelijkheid om een afschotplan op te leggen als voorwaarde en regels oververvoerenhandelinwild.407340. Ten tweede is de vogelrichtlijn408van belang, die een gemeenschappelijk kader biedtvoor het behoud van in hetwild levende vogelsoorten in de hele EuropeseUnie.De jacht opwildevogelsiseenbelangrijkaandachtspuntindebeschermingdiedevogelrichtlijnbiedtomdatdezevogelsvooreengrootdeeltrekvogelszijn.aanleidingtotdevogelrichtlijnwashetpubliekeongenoegenoverde jaarlijkse slachtingonderde trekvogels in landenals Italië en Spanje.Opbasis van de vogelrichtlijn zijn lidstaten verplicht om de nodige maatregelen te nemen metbetrekkingtothetbejagenendodenvanvogelsenmetbetrekkingtotdehandel invogels.Derichtlijn biedt een kader voor het toestaan van de jacht op bepaalde vogelsoorten, en houdtgeenalgemeenverbodopjachtin.409Debasisbepalingover jacht is te vinden inartikel5, a) vandevogelrichtlijndat vereistdatdelidstateneen verbod instellenomopzettelijk vogels tedodenof vangen. In artikel 6 staathetverbod over handel in levende en dode vogels. Een uitzondering op het basisverbod van hetdodenvanvogelsvindjeteruginartikel7,datdejachtuitdrukkelijktoelaatopsoortenvermeldin bijlage II vanwege hun ‘populatieniveau, geografische verspreiding en de omvang van hunvoortplanting in de hele Gemeenschap’. Wel wordt vereist dat bij het beroep doen op deuitzondering,deprincipesvaneenverstandiggebruikeneenecologischevenwichtigereguleringvandebetrokkenvogelsoortinachtmoetgenomenworden.410Inartikel8vandevogelrichtlijnwordendeverdereregelsoverjachtmiddelenuiteengezet.Datartikelvereisteenverbodop ‘hetgebruikvanallemiddelen, installatiesofmethodenvoorhetmassaleof niet-selectieve vangenof doden van vogels ofwaardoor eenplaatselijke soort kanverdwijnen.InbijlageIVwordenzo’nmiddelenopgesomd.411341. Er blijft echter sprake van controverse tussen jacht- en vogelbeschermingsorganisatiesoverde toepassingvande jachtbepalingen.Naaraanleidingvaneen toenemendekloof tussenvoor- en tegenstanders van de jacht, heeft de Europese Commissie initiatief genomen om dedialoog te bevorderen door in de eerste plaats de draagwijdte van de vogelrichtlijn teverduidelijken.Daartoeheeft de EuropeseCommissie een ‘gidsdocument voor de jacht in hetkader van de vogelrichtlijn’ tot stand gebracht. Dit document van 2008 is bedoeld om dejachtbepalingenvandevogelrichtlijnteverduidelijken.Vermeldenswaardigisechterdatartikel14 vogelrichtlijn bepaalt dat de lidstaten ook strengere beschermingsmaatregelen met

407H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,493.408Richtlijn2009/147/EGvanhetEuropeesParlementendeRaadvan30november2009 inzakehetbehoudvandevogelstand,Pb.L.26januari2010(hiernaverkort‘Vogelrichtlijn’).409H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,493-494.410Ibid.,494.411Ibid.,495.

105

betrekkingtotdejachtkunnentreffendanindevogelrichtlijnwordenvoorgeschreven:ookhetVlaamseGewestmaaktreedsgebruikvandezemogelijkheid.412342. Ten laatste isookdehabitatrichtlijn413vanbelang,dieenkelebepalingenbevatdievanbelangzijnvoordejachtopdesoortendieinhaarbijlagenstaanvermeld.Invergelijkingmetdevogelrichtlijn is de impact ervan echter beperkter, aangezien het toepassingsgebied van dehabitatrichtlijn minder ruim is dan dat van de vogelrichtlijn. De bepalingen inzake desoortenbescherming uit de vogelrichtlijn zijn namelijk niet beperkt tot bepaalde opgelijstesoortenmaaromvatteninbeginselalleinhetwildlevendevogelsoortenindeEU.Ookbevatdehabitatrichtlijngeenbijzonderjachtregimevoorbepaaldediersoorten.414Artikel12,eerstelid,subavandehabitatrichtlijnverplichtdelidstatendenodigemaatregelente treffen voor de instelling van een systeem van strikte bescherming van de diersoorten dievermeldzijninbijlageIV,abijdehabitatrichtlijn.Hetverbodophetopzettelijkvangenofdodenvandezesoortenmoetdaarbijworden ingesteld.Er is slechtsvoldaanaandevoorwaardevanopzet als degene die een handeling verricht, de vangst of de dood van een specimen heeftgewildofminstensdemogelijkheidvandievangstofdoodheeftaanvaard. InprincipesluitditelkevormvanjachtuitvoordeinbijlageIV,avermeldediersoorten.Jachtisechterwelmogelijkindienwordtvoldaanaandestriktevoorwaardenuitartikel16,eerstelidvandehabitatrichtlijn.415Hoewel de habitatrichtlijn geen bijzonder jachtregime bevat, bevat hetwel enkele bijzondereregels inzake onttrekking en exploitatie. Artikel 14 van de richtlijn verplicht de lidstaten om,indien zij dit op grond van het in artikel 11 genoemde toezicht nodig achten, de nodigemaatregelentenemenomervoortezorgendathetaandenatuuronttrekkenendeexploitatievan specimens verenigbaar zijn met het behoud van die soorten in een gunstige staat vaninstandhouding.Echterisdedraagwijdtevanditregimeheelbeperktomtweeredenen:eerstenvooralisdeformuleringweinigdwingend,ententweedeishetaantalsoortendatisopgenomeninbijlageVnieterggroot.Verdersteltartikel15eenverbodinopniet-selectievejachtmiddelenwatbetreftdediersoortendiedoordehabitatrichtlijnwordenbeschermd.416Inartikel16vandehabitatrichtlijnwordtvoorziendatvoorzoverergeenanderebevredigendeoplossing is én voor zover geen afbreukwordt gedaan aan het streven de populaties van debetrokken soorten in hun natuurlijke verspreidingsgebied in een gunstige staat vaninstandhoudingtelatenvoortbestaan,menomwillevaneenaantalredenenkanafwijkenvandevoorschriften inzake soortenbescherming. Bepaalde van die redenen kunnen zo worden

412H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,.413Richtlijnnr.92/43van21mei1992inzakedeinstandhoudingvandenatuurlijkehabitatsendewildefaunaenflora,Pb.L.van21mei1992(hiernaverkort‘Habitatrichtlijn’).414H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,498.415Ibid.416Ibid.,498-499.

106

ingeroepen om bijvoorbeeld bepaalde vormen van jacht op soorten uit bijlage IV bij dehabitatrichtlijnterechtvaardigen.417

3.SPECIFIEKVLAAMSKADER

3.1Situeringenuitgangspunten343. Dejachtwetvan1882werdinhetVlaamsGewestgrotendeelsopgehevenenvervangendoorhet jachtdecreetvan24 juli1991418.Het jachtdecreetomvathet ‘wiseuse-principe’: ‘hetverstandiggebruikvanwildsoortenenhunleefgebieden’419.Echterwordtdoorhetjachtdecreetniet omschreven wat moet worden begrepen onder ‘verstandig gebruik’. Door de Vlaamseoverheid wordt dit begrip ingevuld als ‘duurzaam wildbeheer’, gebaseerd op dezeuitgangspunten420:desoortenenhunleefgebiedenwordenniet inhunvoortbestaanbedreigd,hetwildmoetnogindebehoeftenkunnenvoorzienvantoekomstigegeneraties,de jachtmagde biodiversiteit en het ecosysteemniet verstoren en de jachtmoet de belangen van anderegebruikersopopenbareruimtenrespecteren.Ookmoetendelidstaten,opgrondvanartikel7,vierdelidvogelrichtlijn,eroptoeziendatbijdebeoeeningvandejacht,zowelhetprincipevaneen ‘verstandig gebruik’ als het principe van een ‘ecologisch evenwichtige regulering’ van debetrokkenvogelsoorteninachtwordengenomen.421344. Aangezienhetjachtrechtdeeluitmaaktvanheteigendomsrechtishetverbodentejagenopandermanseigendomzonderdatmenvandeeigenaaruitdrukkelijketoestemmingheeft.Opoverheidstermijnenwordthetjachtrechttoegekendviaopenbareaanbesteding.422

3.2Bejaagbarediersoorten:hetwild345. Hetjachtdecreetsomt39diersoortenopdiealswildwordenbeschouwdeninprincipemogenworden bejaagd. Zowordt hetwild in 4 categorieën onderverdeeld423: grofwild, kleinwild,waterwildenoverigwild.346. Hetjachtdecreethanteerteenmaximalelijstvanwildsoorten,echterishetonlogischomsoorten die bescherming behoeven wegens hun geringe populatieaantallen toch als wild teblijven omschrijven. De opsomming in het jachtdecreet betekent dat de jacht op vermeldesoortenkanwordentoegelaten,echterisdejachtdaaromnieteffectieftoegelaten.DeVlaamseregering bepaalt in het jachtopeningsbesluit of de jacht voor de komende 5 jaar al dan nietgeopendisvoordewildsoorten.Illustratief:vande39soortendieonderhetwildvallen,mocht

417H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,499.418Jachtdecreetvan24juli1991,BS7september1991(hiernaverkort‘Jachtdecreet’).419Art.2Jachtdecreet.420S. TYS, “De jacht in het Vlaamse Gewest” in B. JADOT, Het natuurbeschermingsrecht / Le droit de laconservationdelanature,Antwerpen,Kluwer,1996,314-315.421H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,501.422Ibid.423Artikel3Jachtdecreet.

107

eropbasisvanhet jachtopeningsbesluitvoor2008-2013maarop14soortenwordengejaagd.De Vlaamse regering kan in uitzonderlijke gevallen beslissen om tijdelijk nog strengeremaatregelenopteleggenendejachtopbepaaldesoortentijdelijkteverbieden.424

3.3Jagenomredenvansport,schadevoorkomingof–bestrijding347. Dejachtwetgevingregeltdrieafzonderlijkemateries:gewone jacht,bijzondere jachtenbestrijding.Degewonejachtisbedoeldalseenvormvansportofrecreatie.Debijzonderejachtisgerichtopschadevoorkomingenisduspreventiefvanopzet.bijzonderejachtistoelaatbaaropwilddatschadedreigtteberokkenenaangewassenofandereeigendommen,of infunctievannatuurbeheer,ofnogvoordeveiligheidvanhetvliegverkeer.Debijzondere jacht zietmenalseenuitbreidingvandegewonejacht,buitenhetnormalejachtseizoen.De bestrijding van soorten is mogelijk bij veroorzaakte schade. Bestrijding wordt geregeld inartikel 20 en 22 van het jachtdecreet, en bepaalde vormen van bestrijding worden in hetsoortenbesluit geregeld. Afhankelijk van de soort die de oorzaak is van de schade, moet dejachtwetgevingdanwelhetsoortenbesluittoegepastworden.425348. In het jachtdecreet wordt enkel een onderscheid gemaakt tussen jacht en bestrijding.Het onderscheid tussen gewone en bijzondere jacht is terug te vinden in hetjachtopeningsbesluitenhetjachtvoorwaardenbesluit.

3.4Gewonejacht349. Deopeningstijden vande gewone jacht zijn vastgelegd in het jachtopeningsbesluit.Dejachtkalender verschilt naargelang de soort en bij sommige soorten is het ook nog eensafhankelijk van het geslacht. De openingstijden van de gewone jacht kunnen in uitzonderlijkegevallengeslotenworden.426350. Het Jachtvoorwaardenbesluit stelt met het oog op de ‘weidelijkheid’ van de jachtregels427dietotdoelhebbenomhetwildeenzekerematevanbeschermingtegeven.Ditgeeftuiting aan het ‘fair play’-principe in de jacht, op grond waarvan dieren in de mogelijkheidmoetenzijnomteontsnappen.Hetjachtdecreetbevatinartikel19eenalgemeenverbodophetgebruik,vervoerenbezitvannetten, strikken, stroppen, lokaas, giftige stoffen en van enig ander tuig dat geschikt is ombejaagbaar wild te vangen, te doden of om het vangen of doden van dat wild tevergemakkelijken.Hiermeebeoogthet jachtdecreet eeneerlijke jachtophetwild.Daar voegt

424H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,502-503.425Ibid.,504.426Ibid.,505.427Art. 2 Besluit van 25 april 2014 van de Vlaamse Regering houdende vaststelling van de voorwaardenwaaronderdejachtkanwordenuitgeoefend,BS12juni2014(hiernaverkort‘jachtvoorwaardenbesluit’).

108

het Jachtvoorwaardenbesluit nog een verfijning aan toe door het gebruik van bepaaldejachtmethodenenjachtmiddelenuitdrukkelijkteverbieden.428429Een jachtterrein moet minstens 40 hectare aaneengesloten oppervlakte omvatten430 . Opkleinereterreinenmagnietmeteengeweergejaagdworden.Hetjachtdecreetbevatookenkeleregelsomhetaaneengeslotenkaraktertebepalen.Dejachtopwaterwildisevenweltoegestaanop terreinen die kleiner zijn dan 40 hectare maar die een minimum aaneengeslotenwateroppervlakvan3hectareomvatten.431432Uit veiligheidsoverwegingen is het verboden op minder dan 150 meter van woningen ofgebouwenvuurwapensaftevureninderichtingvandeze433. Deverenigbaarheidvandejachtmet andere recreatieve activiteiten in het buitengebied vormt ook een belangrijkaandachtspunt:artikel4vanhetJachtvoorwaardenbesluitlegtdejagereensoortvanzorgplichtopdieinhoudtdatdejachtrechthouderbijzondereaandachtmoetbestedenaandeveiligheidende verenigbaarheid van de jachtactiviteiten met andere recreatieve activiteiten in hetbuitengebied.434351. De bijlage bij het Jachtvoorwaardenbesluit bevat een opsomming van 24 vogelrijkegebieden. Deze gebiedenwerden geselecteerd op basis vanwetenschappelijke, kwantitatievecriteria. In vogelrijke gebieden kan de jacht aan banden worden gelegd met het oog op debescherming van de watervogels die er voorkomen. De selectie van deze gebieden iswetenschappelijkverantwoord.435

3.5Bijzonderebejagingmethetoogopschadevoorkoming352. Bijzonderejachtispreventiefvanaardenwordttoegelatenindienwildschadedreigtteberokkenenaangewassenofandereeigendommenofvoordeveiligheidvanhetvliegverkeer.Debijzonderejachtwordtgezienalseenverlengingvandejachtkalenderbuitendeperiodevande gewone jacht. De bijzondere bejaging moet gebeuren onder de voorwaarden die gesteldwordeninhetJachtvoorwaardenbesluit.436

428Art.3Jachtvoorwaardenbesluit.429H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,506.430Art.8,§1Jachtdecreet.431Art.8,§2Jachtdecreet.432H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,507.433Art.8,§1,vijfdelidJachtdecreet.434H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,508.435Ibid.,509.436Ibid.,513.

109

3.6Bestrijdingbijveroorzaakteschade353. Ergeldengeenregelsvanopeningensluitingvandejachtbijbestrijding.354. Als een wildsoort schade veroorzaakt aan gewassen, teelten, bossen of andereeigendommen kan de eigenaar of grondgebruiker de wildsoort bestrijden als er geen andereoplossingbestaat.Maatregelennementegenschadelijkedierenbetekentnietnoodzakelijkhendoden:indeeersteplaatshoudtheteen‘terugdrijven’vanschadelijkwildin.Hetispaswanneergeenanderebevredigendeoplossingbestaat,datermagwordenovergegaantothetdodenvanwild.437

3.7Vervoervanwild355. Het vervoeren en uitzetten van fazanten was lange tijd toegelaten, maar werdondertussenaanbandengelegd.Hetisteallentijdeenoveralverbodenwilduittezetten,tenzijdeVlaamseregeringmethetoogophetbehoudvanwildsoorteneenuitzonderingtoelaat438.DeRaadvanStateoordeeldeinhetverledendatderegelinginzakeuitzettenvanfazanteninstrijdwasmethetdecretaleuitzetverbod,geziennietwasaangetoonddathetvoortbestaanvandefazant in het Vlaamse Gewest of in bepaalde delen daarvan bedreigd was 439 . De enigemogelijkheid hiertoe die het jachtvoorwaardenbesluit biedt, is het uitbroeden van eieren uitbroedsels vande fazantwaarvanhetnestbedreigd is doormaaiwerkzaamhedenenhet teruguitzettenvandejongevogelsuiterlijkvoor31julivanhetzelfdekalenderjaar.440441356. De jachtregelgeving omvat echter geen bijzondere regels inzake het houden vanopgezette dieren. Geen enkele bepaling verbiedt het louter in bezit hebben van opgezettereeën,hertenofvossen:ditkanduszondervergunning.Echtergrijpthetjachtdecreetwelinviaeen omweg op het vervoeren of het in de handel brengen van levende of dode exemplarenbuiten de periode waarop de jacht voor deze soorten is geopend. Indien het gaat ombeschermdesoortendanspeeltwelhetregimevanartikel12soortenbesluitdathetfeitvanhetonderzichhebben,vervoerenenverhandelenvanspecimensvanbeschermdesoortenverbiedt.Het is dan ook verboden om een opgezet specimen van een dergelijke soort in bezit tehebben.442

437Ibid.,515-516.438Art.29Jachtdecreet.439RvS11maart2002,nr.104.550,TMR2003,262.440Art.26,§2Jachtvoorwaardenbesluit.441H.SCHOUKENSenK.DEROO,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,519.442Ibid.,520.

110

DEEL 9 AANBEVELINGEN VOOR EEN MEER MODERNEDIERENWELZIJNSWETGEVING

1.JACHTENVISSERIJ357. VlaanderenkaneenvoorbeeldkannemenaanDuitslandophetvlakvanjachtenvisserij.BeideDuitse regelingenzijnvervooroponzewetgevingwaardierenwelzijnpraktischnietaanbodkomt.Bijonsiserzowelindevisserij-alsindejachtwetgevinggeenbepalingtebespeureninverbandmetdierenwelzijn,openkeleuitzonderingenna.Echterhebbendieuitzonderingenvaak tot doel om de natuur in stand te houden, en is het doel ervan niet dierenwelzijn tebevorderen.Dat hier in Duitsland over wordt nagedacht en in Vlaanderen niet komt mede doordat inDuitslanddierenwelzijn indegrondwet is ingevoegd,endaardoordezediscussiedaargevoerdkanworden. In België zijn er constitutionele rechten die voorgaan op dierenwelzijnwaardooreendiscussieofbijvoorbeeldjachtaldanniethetdierenwelzijnschendtnietaandeordeis.

2.DIERENWELZIJNINDEGRONDWET358. Devraagofdierenwelzijnmoet ingevoerdworden indeGrondwet iseendubbeltjeopzijnkant.EnerzijdskanditeennegatiefuitdraaienindiendierenwelzijngewoonindeGrondwetwordtgeplaatstmaarerverderniksmeegedaanwordt.Dan isditeenverslechteringvoorhetdierenwelzijn.Indatgevalishetmijnsinziensbeteromdehandhavingteverbeterenenhogerestraffen te zetten op schendingen van de bestaandeDierenwelzijnswet, en deze verder uit tebouwen.AnderzijdsbenikwelvoorstandervanhetinvoegenvandierenwelzijnindeGrondwetaangezienhetdierenwelzijndankanopboksen tegenhogere constitutionele rechten zoalshetrechtopgodsdienstvrijheid,waarronddehelediscussievanhetonverdoofdslachtendraait.359. DevraagdierenwelzijnaldannietintevoerenindeGrondwetheeftdusgeeneenduidigantwoord. Indien dierenwelzijn in de Grondwet wordt ingevoerd en hier de nodige verdereaandachtaangeschonkenwordt isdierenwelzijn indeGrondwetzekereengoedezaak.EchterindienpoliticivindendathunplichtvervuldisdoordierenwelzijnindeGrondwetteplaatsen,envindendatdekousdaarmeeaf is,danzijnwebeterafmeteeneventueleverstrengingvandestraffeneneenbeterehandhavingvandehuidigeDierenwelzijnswet.

3.UITBREIDENTOEPASSINGSGEBIEDVLAAMSEDIERENWELZIJNSWET360. De nood bestaat om het toepassingsgebied van de Vlaamse Dierenwelzijnswet teverruimen.Nuishettoepassingsgebiedvandewetbeperkttotdierendiezichonderdehoedevandemensbevinden,echterishetookhiereengoedideehetDuitsevoorbeeldtevolgenwaarhetlevenenwelzijnvanalledierenbeschermdwordt.HetfeitdatditinVlaanderennietzoisiseengroteleemte.

111

DEEL10BESLUIT361. Het denken over een modernere dierenwelzijnswet komt niet uit de lucht gevallen.Reeds vanaf de 19de eeuw wordt nagedacht over dierenwelzijnswetgevingen in verschillendelanden en denkt men na hoe dit steeds beter kan. Vanaf halverwege de 20ste eeuw brakdierenethiek echt door omwille van het industrieel houden van dieren. Dit is een positievetendensdie totopdedagvanvandaagnognietgestopt is.Belangrijkbijhetdenkenovereennieuwedierenwelzijnswet ishetbegrip ‘dierenwelzijn’enwatditbetekent indemaatschappij:hiervoorbestaatgeeneenduidigedefinitie.Devaakstgebruiktedefinitie,diedateertuit1965,hanteert ‘de vijf vrijheden’ die verwijzen naar zowel fysieke als psychische parameters. DezedefinitiediendealsgrondslagvoordeEuropesedierenwelzijnswetgeving.Recentelijkhoudtmenindedierenwelzijnsbenaderingook rekeningmetde subjectieveervaringenvanhetdier zoalsangsten frustratie.Ookwordtdierenwelzijn tegenwoordiggekoppeldaandemogelijkheidomsoorteigen gedrag te kunnen vertonen. Zo refereert het begrip ‘dierenwelzijn’ nu naar eenbepaalde levenskwaliteit die veel kan omvatten. De wetgever wil echter een duidelijkhanteerbaarbegripvandierenwelzijn,watnietmakkelijk isaangeziendaarvooreenconsensusbereikt moet worden tussen alle actoren die te maken hebben met dieren.362. De opkomst van de dierenwelzijnswetgeving startte in Engeland waar vooral JeremyBenthameen invloedhadophetzichontwikkelenvanoptredentegenwreedhedentegenoverdieren als sociaal fenomeen. In de 19de eeuw begon daar het idee op te borrelen dat dierenbeschermingverdiendenvoorhuneigenwelzijn,waardoorvierwetsontwerpengeïntroduceerdwerdeninhetBritseparlement,enzogingdebalaanhetrollen.In1822werddaarde‘Martin’sAct’goedgekeurddoorhetparlement,welkedeeersteanti-wreedheidswetooitwasinverbandmetdierenwelzijn.NaEngelandvolgdenookFrankrijk,Noord-AmerikaenCanadaalspioniersophetvlakvandierenwelzijnswetgeving.In Noord-Amerika ontstond een tweede ‘stroom’ van dierenwelzijnsactivisme rond 1970 metfilosofenzoalsPeterSinger,BernardRollinenTomRegandiehetdebatoverdierenwelzijnweerbovenhaalden.Dezetweedestroomgaatverderdandeeersteenzegtdatdiereneeninherentrechthebbenopeennatuurlijkleven.Belgiëbracht reeds in1929zijneerstedierenwelzijnswetdieechternogbeperktwas:hetdierwerd beschermd tegen ‘buitensporige’ mishandelingen, wat voor interpretatie vatbaar was.Daarop volgde de wet op de dierenbescherming van 1975 die elke verwijzing naar de term‘buitensporig’of ‘overdreven’ schrapte,endieoverhetalgemeengedetailleerderen juridisch-technischbeterwas.Pasmetdewetbetreffendedebeschermingenhetwelzijnderdierenvan1986 kon men spreken van een degelijke dierenwelzijnswet: naast het tegengaan vandierenmishandelingwildezewetnuookhetdierenwelzijnbevorderen.Detekstisduidelijkeenweergavevandeveranderendeplaatsvanhetdierindemaatschappij.

112

Duitslandhadin1933onderhetnaziregimezijneerstedierenwelzijnswet,echterzatachterdezedierenwelzijnsrecht een andere ideologie dan enkel dieren te beschermen. In 1972werd daneeneigenDuitsedierenwelzijnswetaangenomen,die in2006en2013eengrondigeherzieningonderging.Ookwerd inhetBurgerlijkWetboekopgenomendatdierengeenzakenzijn,echteralsgeenspecifiekeregelsvoorzienzijnvoordierendangeldentochderegelsvoorzaken.VerderheeftDuitslanddieren in 2002 constitutionele bescherming gegeven,wat vergaande gevolgenheeft(zoalsbijvoorbeeldvoordejachtendevisserij).OokEuropabepaaldeeenaantalzakeninverbandmetdierenwelzijnsrecht,metalshoogtepuntdebesprekingvaneenEuropeseGrondwetin2004.InditontwerpvaneenEuropeseGrondwetwerdbepaalddatrekeningmoestwordengehoudenmetdierenwelzijnopbepaaldegebieden,alsook inhetbeleidendepraktijkenvanbepaalde landen.Echter isde ideevaneenEuropeseGrondwetnognietomgezetindepraktijk.WelzijnderegelsmetbetrekkingtotdierenwelzijninhetverdragvanLissabonopgenomen.363. Verder niet onbelangrijk zijn de bevoegdhedenmet betrekking tot dierenwelzijn. EerstenvooralbelangrijkisdatdeEuropeseUniegeenexclusievebevoegdheidheeftmetbetrekkingtot dierenwelzijn. Echter is de Europese Unie wel bevoegd voor vele andereregelgevingsgebiedendieophunbeurtrakenaandierenwelzijnskwesties,waardoordeEuropeseUnieweleeninvloedheeftopdierenwelzijn.InVlaanderen viel dierenwelzijn tot 1999onderdebevoegdheid vande federaleminister vanlandbouw. Dit was echter niet logisch aangezien landbouwbelangen dan vaak primeerden opdierenwelzijn. Naar aanleiding van de zesde staatshervorming werd de bevoegdheid inzakedierenwelzijndoorgeschovennaardegewesten,waardoordierenwelzijnsindsjanuari2015eengewestelijke bevoegdheid is. De deelstaten (de ‘Länder’) hebben inDuitsland de bevoegdheidvoordierenwelzijn.364. In Vlaanderen speelt als wetgevend kader de Dierenwelzijnswet van 1986 en hetStrafwetboek.EenvermeldingindeGrondwetvandierenwelzijndaarvanisvoorlopignoggeensprakeinBelgië,echterspeelthetideewel.HetStrafwetboekbeschouwthetdieralseenlouterrechtsobject, waardoor het slechts wordt beschermd in hoeverre het deel uitmaakt van hetpatrimoniumvanzijneigenaar.Delocatievanmisdrijventegendiereninhetstrafwetboekheeftook een symboliek, namelijk ze zijn geplaatst bij misdaden en wanbedrijven tegeneigendommen.Deratiolegisligtdusduidelijkbijhetbeschermenvanheteigendomsrecht.DeVlaamseDierenwelzijnswet is erg systematischopgebouwd: ze is systematischopgebouwdnaar soorten dieren en naar de levensfases van de dieren. Verder bevat de wet tweekernbepalingen:artikel1datzegtdatniemandhandelingenmagplegendienietdoordewetzijnvoorzienenwaardooreendierzondernoodzaakomkomtofzondernoodzaakeenverminking,letselofpijnondergaat,enartikel4datzegtdatdierengehoudenmoetenwordenvolgenshunethologische behoeften. Opvallend aan de Vlaamse Dierenwelzijnswet is echter het beperktetoepassingsgebied: de wet beperkt zich tot dieren die zich onder de hoede van de mens

113

bevinden,waaralledierenonderhettoepassingsgebiedvandeDuitsedierenwelzijnswetvallen.De handhaving van de Vlaamse Dierenwelzijnswet werd in deze thesis dan weer uitvoerigbesproken, net als de recente ontwikkelingen. Voor Vlaanderen werden enkel dewetswijzigingen besproken na de bevoegdheidsoverdracht naar de gewesten. Dit omvatte dewijziging in 2014 voor circusdieren, adoptiedieren, proefdieren en bedreigde dieren, en dewijziging in2017watde toegelatenmethodesvoorhet slachtenvandierenbetreft.Metdezelaatstewijzigingwordenniet langeruitzonderingen toegestaanopde verplichte voorafgaandebedwelmingvoorhetslachtenvandieren,buiteningevalvanovermacht,bijjachtofvisvangstofinhetkadervandebestrijdingvanschadelijkeorganismen.365. Het wetgevend kader in Duitsland ziet er iets anders uit, daar heeft men naast hetStrafwetboekendeDierenwelzijnswetooknogdeGrondwetenhetBurgerlijkWetboekdieeenrol spelen. Dierenwelzijn is in 2002 opgenomen in de Grondwet, waardoor dit eenconstitutionelestatusverkrijgt.InhetBurgerlijkWetboekisbepaalddatdierengeenzakenzijn,watinVlaanderenniethetgevalis:dierenhebbeninVlaanderenhetzelfdeburgerlijkstatuutalszaken.De Tierschutzgesetz ontstond een ruime tien jaar voor de Vlaamse Dierenwelzijnswet, enondergingreedstweebelangrijkewijzigingenin2006en2013.OokdeDuitsedierenwelzijnswetis systematisch onderverdeeld maar dan meer per thema (zo is er een hoofdstuk over hethoudenvandieren,hetdodenvandieren,hetverzorgenvandierendiegekweektwordenvoorwetenschappelijke doeleinden etcetera). Ook de Tierschutzgesetz omvat in artikel 1 eensleutelbepaling die zegt dat niemand om welke reden dan ook pijn, leed of een letsel magtoebrengenaaneendier.IndezeDuitsebepalingisdezinsnede‘handelingendienietdoordezewetzijnvoorzien’nietingevoegd,waardoorerminderexplicietopdeuitzonderingsmogelijkheidgewezenwordt.WatechterproblematischisindeTierschutzgesetzisderegelingmetbetrekkingtot dierenproeven, die zegt dat je dierenproeven moet beperken tot het minimum. Dieformulering krijgt kritiek, aangezien in de wet een lijst van toegestane experimentenomschreven is, die zeeruitgebreid is.Verder is het toepassingsgebiedopmerkelijk: alledierenwordenerbeschermd,echterwordenindewetwelonderscheidengemaakt.Over het Strafgesetzbuch valt nog iets opmerkelijk te zeggen in verband met dierenwelzijn.Opzettelijkewreedheden tegenoverdierenwordengestraft,maarhet louterpogenofnalatentot zijn niet strafbaar volgens §17 Tierschutzgesetz. Dit moet genuanceerd worden door hetstrafwetboekdatzegtdathetdodenofmartelenvandierendoorverzuimookstrafbaar is.Ditgeldtechternietvoorelkepersoon,omdat§13strafwetboekvereistdatdedadereenspecialebandheeftmethetdier:hierondervallendeeigenaar,bezitterenverzorgervaneendier,netalsdegenedieeengevaarsituatieveroorzaaktevoorhetdier.Ookeenpogingtotofeennalatigheidwordtgestraftalsadministratiefmisdrijf,waarvoorgeldboetesmogelijkzijn.366. DierenhebbeninDuitslandconstitutionelebeschermingverkregen,netalsinLuxemburgen Zwitserland. Dit is in België nog niet het geval maar de discussie is hier wel levend.DierenwelzijnindeBelgischeGrondwetverankerenzounuttigzijnomdatdierenwelzijndanop

114

gelijkehoogtekomtmetanderezakendieeenconstitutionelestatushebben.MethetinvoerenvandierenwelzijnindeGrondwetzijndierennietmetmensengelijkgesteldnochishetgebruikvandierenverboden.Hetgaateromdeomgangmetdierentelatenplaatsvindenonderethischverantwoorde omstandigheden. Zo is bijvoorbeeld in Duitsland een gevolg van deconstitutionele status van dierenwelzijn dat de lokale overheid bij het toestaan vandierenproevensindsde invoering indegrondweteenethischeevaluatiemoestdoorvoerenbijhetaldanniettoestaanvandedierenproeven,waarde lokaleoverheidvoorhet invoerenvandierenwelzijn in de grondwet zelfs geen recht had om conclusies te nemen over de ethischeaanvaardbaarheidvandeproeven.367. Verder werd in Wallonië een voorontwerp van decreet goedgekeurd dat dieren nietmeerzietalsroerendegoederen.Zowerdinhetvoorontwerpvandecreeteennieuwejuridischecategorie gecreëerd binnen het burgerlijk wetboek van ‘levende wezens met gevoelens’.368. Tenslottewerden indezethesistweeonderwerpenmetbetrekkingtotdierenwelzijn inderecreatiebehandeld:sportvissenenjacht.Vooreerstwerdhetsportvissenbesproken.Vissenmet het doel te doen aan voorraadbeheer of inventarisatie vormt geen probleem en istoegestaan.Echterhetvissenmet louterwedstrijdkarakter isverboden.Bijhetwedstrijdvissenkan een schending van §17 Tierschutzgesetz aangehaald worden. Eerst en vooral kan menspreken van een schending van §17, lid 2, b dat verbiedt om een dier langdurig lijden teveroorzaken.Omtotschendingvanditartikeltebesluitenmoetenerbehoorlijkwatnuancesenonderscheiden gemaaktworden. Verder kan sprake zijn van een schending van §17, lid 1 datzegtdatereengegronderedenmoetzijnvoorhetdodenvaneendier.Dezegegronderedenisaanwezig indien de vis gedood wordt voor consumptie, of indien de vis gedood wordt omredenenvannatuurbeheer,omeenevenwichtigvisbestandtebehouden.Echtervalthetlouterwedstrijdvissen niet onder een ‘gegronde reden’ voor het doden van de vis. In Vlaanderendaarentegenzijngeendierenwelzijnsmaatregeleninverbandmetvissen.Vervolgens werd het onder het thema jacht en dierenwelzijn de vraag gesteld of er eenonverenigbaarheidisvanjachtmetdeinvoeringvandierenwelzijnindeGrondwet.EchterwerdbeslotendatjachtnaardevoorschriftenvanhetBundesjagdgesetzeenzinvollerealisatieisvandegrondwettelijkewaardeaangeziendejachtgerechtvaardigdwordtenerzijdsdoorzijnnutmethetoogopdebeschermingvandenatuurenanderzijdsisdejachtinovereenstemmingmetdedoor de Grondwet gewaarborgde subjectieve rechten. In Vlaanderen zijn echter geendierenwelzijnsmaatregelen van toepassing met betrekking tot jacht, aangezien deDierenwelzijnswetnietopjachtvantoepassingis.369. Aanbevelingen voor een modernisering van het Vlaamse dierenwelzijnsrecht warendrieledig: dierenwelzijn in de Grondwet integreren (onder voorwaarden, zoals vermeld), hettoepassingsgebiedvandeDierenwelzijnswetverruimenenzichbaserenopdeDuitsebepalingeninverbandmetjachtenvisserijophetvlakvandierenwelzijnsrecht.

115

BIBLIOGRAFIE

WETGEVINGENWETGEVINGSDOCUMENTATIEInternationaalrechtelijkenormen-ConventiononInternationalTradeinEndangeredSpeciesofWildFaunaandFlora,1975- Benelux-Overeenkomst op het gebied van de jacht en de vogelbescherming ondertekend teBrusselop10juni1970,BS19oktober1971Europeesrechtelijkenormen- Verord.Raad nr. 2371/2002, 20 december 2002 inzake de instandhouding en de duurzameexploitatievandevisbestandeninhetkadervanhetgemeenschappelijkvisserijbeleid,Pb.L.31december2002- Verord.Raad nr. 812/2004, 26 april 2004 tot vaststelling van maatregelen betreffende deincidentelevangstenvanwalvisachtigenbijdevisserijentotwijzigingvanverordening(EG)nr.88/98,Pb.L.30april2004- Verord.Raad nr.1/2005, 22 december 2004 inzake de bescherming van dieren tijdens hetvervoerendaarmeesamenhangendeactiviteitenentotwijzigingvandeRichtlijnen64/432/EEGen93/119/EGenvanVerordening(EG)nr.1255/97,Pb.L.5januari2005-Verord.Raadnr.834/2007,28juni2007inzakedebiologischeproductieendeetiketteringvanbiologischeproductenentotintrekkingvanverordeningnr.2092/91,Pb.L.20juli2007- Verord.Raad nr. 1099/2009, 24 september 2009 inzake de bescherming van dieren bij hetdoden,Pb.L.18november2009- Verord.Commissie nr. 889/2008, 5 september 2008 tot vaststelling van bepalingen teruitvoering van verordening nr. 834/2007 van de Raad inzake de biologische productie en deetikettering van biologische producten, wat de biologische productie, de etikettering en decontrolebetreft,Pb.L.18september2008-Richtlijn86/609/EEGvandeRaadvan24november1986inzakedeonderlingeaanpassingvandewettelijkeenbestuursrechtelijkebepalingenvandeLid-Statenbetreffendedebeschermingvandierendie voor experimentele en anderewetenschappelijke doeleindenworden gebruikt,Pb.L.18december1986

116

-Richtlijnnr.92/43van21mei1992inzakedeinstandhoudingvandenatuurlijkehabitatsendewildefaunaenflora,Pb.L.van21mei1992-Richtlijn98/59/EGvandeRaadvan20juli1998betreffendedeaanpassingvandewetgevingenvandelidstateninzakecollectiefontslag,Pb.L.12augustus1998-Richtlijn1999/74/EGvandeRaadvan19juli1999totvaststellingvanminimumnormenvoordebeschermingvanlegkippen,Pb.L.3augustus1999- Richtlijn 2001/88/EG van de Raad van 23 oktober 2001 houdende wijzigingen van richtlijn91/630/EEG tot vaststelling van minimumnormen ter bescherming van varkens, Pb.L. 1december2001-Richtlijn2007/43/EGvanderaadvan28 juni2007totvaststellingvanminimumvoorschriftenvoordebeschermingvanvleeskuikens,Pb.L.12juli2007- Richtlijn 2008/119/EG van de Raad van 18 december 2008 tot vaststelling vanminimumnormenterbeschermingvankalveren,Pb.L.15januari2009- Richtlijn 2009/120/EG van de Raad van 18 december 2008 tot vaststelling vanminimumnormenterbeschermingvanvarkens,Pb.L.18februari2009-Richtlijn2009/147/EGvanhetEuropeesParlementendeRaadvan30november2009inzakehetbehoudvandevogelstand,Pb.L.26januari2010- Richtlijn 2010/63/EU van het Europees parlement en de Raad van 22september 2010betreffende de bescherming van dieren die voor wetenschappelijke doeleinden wordengebruikt,Pb.L.20oktober2010-OntwerpresolutieEuropeesParlement,4juli2012houdendedestrategievandeEuropeseUnievoordebeschermingenhetwelzijnvandieren2012-2015,Pb.C.29november2013-VerdragbetreffendedewerkingvandeEuropeseUnie,opgemaaktteRome,goedgekeurdbijwet25maart1957,BS25maart1957-VerdragvanAmsterdamhoudendewijzigingvanhetVerdragbetreffendedeEuropeseUnie,deVerdragen tot oprichting vande EuropeseGemeenschappenen sommigebijbehorendeakten,Pb.C.10november1997- Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en hetVerdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, ondertekend te Lissabon, Pb.C. 17december2007

117

- Europese Overeenkomst inzake de bescherming van landbouwhuisdieren, opgemaakt teStraatsburg,goedgekeurdbijwet18oktober1988

- Europese Overeenkomst voor de bescherming van gezelschapsdieren, opgemaakt teStraatsburg, goedgekeurd bij wet 18 oktober 1991, BS 19 februari 1992-AdviesvanhetEuropeesEconomischenSociaalComitéoverdemededelingvandeCommissieaanhetEuropeesParlement,deRaadenhetEuropeesEconomischenSociaalComitéoverdestrategievandeEuropeseUnievoordebeschermingenhetwelzijnvandieren2012-2015,Pb.C.31juli2012Belgischenormen

1. Wetten-DegecoördineerdeGrondwet17februari1994,BS17februari1994-BijzondereWettotHervormingderInstellingen,BS15augustus1980-Strafwetboek,BS9juni1867-Dierengezondheidswet,BS17april1987-Wetvan22maart1929opdedierenbescherming,BS29maart1929-Wetvan1juli1954opderiviervisserij,BS29juli1954-Wetvan2juli1975opdedierenbescherming,BS18juli1975-Wet14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,BS3december1986- Wet betreffende de productnormen ter bevordering van duurzame productie- enconsumptiepatronen en ter bescherming van het leefmilieu [,de volksgezondheid en dewerknemers],BS11februari1999-Wetvan19maart2007totwijzigingvandeartikelen1,35en39vandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdierenteneindedestrafmaatteverhogeningevalvandierenmishandelingenseksmetdierenteverbieden,BS13juli2007- Wet 10 december 2009 houdende diverse bepalingen inzake gezondheid, BS 31 december2009

118

- Wet van 7 februari 2014 houdende diverse bepalingen inzake dierenwelzijn, internationalehandel in bedreigde in het wild levende dieren plantensoorten en dierengezondheid, BS 28februari2014- Decreet totwijziging van dewet van 14 augustus 1986 betreffende de bescherming en hetwelzijnderdieren teneindehetbezitvandierenuitsluitendofvoornamelijkvoordeproductievanpelsteverbieden,BS30januari2015-Decreethoudendedewijzigingvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,watdetoegelatenmethodesvoorhetslachtenvandierenbetreft,BS18juli2017-Jachtdecreetvan24juli1991,BS7september1991-BesluitvandeVlaamseregeringvan1februari2013totuitvoeringvandewetvan1juli1954opderiviervisserij,BS5maart2013-BesluitvandeVlaamseRegeringvan25april2014houdendevaststellingvandevoorwaardenwaaronderdejachtkanwordenuitgeoefend,BS12juni2014-KB20september2005houdendeuitvoeringvanartikel41bisvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,BS13oktober2005- KB 13 juni 2010 betreffende het getuigschrift van vakbekwaamheid voor het vervoer vanlandbouwhuisdieren,BS25juni2010- KB 10 juni 2014 betreffende de voorwaarden voor het vervoer, het verzamelen en hetverhandelenvanlandbouwhuisdieren,BS8juli2014-MB2 september2009betreffendedeaanwijzing vananderepersoneelsledenbelastmetdeopsporingendevaststellingvandeovertredingenvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,BS15september2009

2. Omzendbrieven-MinisteriëleOmzendbriefnr.1771van17januari2005overdevoorlopigeinvrijheidsstelling

3. Parlementairevoorbereidingen-MvTOntwerpvanwetbetreffendedebeschermingenhetwelzijnvandieren,Parl.St.Senaat1982-1983,nr.469/1

119

-Ontwerpvanwettotwijzigingvandewetvan15augustus1986betreffendedebeschermingenhetwelzijnderdieren,Parl.St.Senaat,1993-1994,nr.972-2- MvT Wetsontwerp houdende diverse bepalingen inzake dierenwelzijn, CITES endierengezondheid,Parl.St.Kamer2013,nr.3104/001- Hoorzitting over de jacht en de problematiek van schade door vossen, ganzen, duiven eneverzwijnen,Parl.St.Vl.Parl.2010-2011,nr.814/1-Ontwerp vanbijzonderewetmetbetrekking tot de Zesde Staatshervorming,Parl. St. Senaat2012-2013,nr5-2232/1-Ontwerp vanbijzonderewetmetbetrekking tot de Zesde Staatshervorming,Parl. St. Senaat2013-14,nr.5-2232/5-Voorstelvandecreethoudendewijzigingvandiversebepalingenvandewetvan14augustus1986 betreffende de bescherming en het welzijn van dieren, wat een pijnloze manier vanstervenvanteslachtendierenbetreft,Parl.St.Vl.Parl.2014-2015,nr.111/1- Voorstel van decreet houdende wijziging van de wet van 14 augustus 1986 betreffende debescherming en het welzijn der dieren en de wet van 5 september 1952 betreffende devleeskeuring en de vleeshandel, wat betreft het invoeren van een verbod op het onverdoofdritueelslachten,Parl.St.Vl.Parl.2014-2015,nr.351/1-Decreethoudendedewijzigingvandewetvan14augustus1986betreffendedebeschermingen hetwelzijn der dieren,wat de toegelatenmethodes voor het slachten van dieren betreft,Parl.St.Vl.Parl.2016-2017,nr.1213/1-BesluitvandeVlaamseRegeringvan13november2015‘totregelingvandesamenstellingenwerking van de Vlaamse Raad voor Dierenwelzijn’; Decreet van het Waalse Gewest van 22januari 2015 ‘réglant la composition et le fonctionnement du Conseilwallon du bien-être desanimaux’; ontwerp vanordonnantie vanhetBrusselsHoofdstedelijkGewest ‘tot instelling vaneenBrusselseRaadvoordierenwelzijn’,Parl.St.Br.H.P.2015-16,nr.A-274/1

4. AdviezenRaadvanState- Adv.RvS 55.431/3 van 2 april 2014 bij het ontwerp van koninklijk besluit ‘betreffende devoorwaardenvoorhetvervoer,hetverzamelenenhetverhandelenvanlandbouwhuisdieren’- Adv.RvS 55.717/3 van 14 april 2014 bij het ontwerp van koninklijk besluit ‘betreffende hetverbodophetopdemarktbrengenvanproductendieschadelijkzijnvoorhetdierenwelzijn’

120

- Adv.RvS 56.208/3 van 4 juni 2014 bij het ontwerp van koninklijk besluit ‘betreffende deerkenningvandierentuinen’-Adv.RvS59.484/3van29juni2016-Adv.RvS59.485/3van29juni2016Duitsenormen

Wetten-“GesetzzurÄnderungdesGrundgesetzes(StaatszielTierschutz)”,www.gesetze-im-internet.de“[Grondwetswijziging,Bundesgesetzblatt17april2002]

- "Strafgesetzbuch in der Fassung der Bekanntmachung vom 13. November 1998 (BGBl. I S.3322),daszuletztdurchArtikel1desGesetzesvom30.Oktober2017(BGBl.IS.3618)geändertworden ist", www.gesetze-im-internet.de [Strafwetboek, Bundesgesetzblatt 15 mei 1871,laatstelijkgewijzigdop30oktober2017]-"BürgerlichesGesetzbuch inderFassungderBekanntmachungvom2. Januar2002(BGBl. IS.42,2909;2003 I S.738),das zuletztdurchArtikel1desGesetzesvom20. Juli2017 (BGBl. I S.2787) geändert worden ist", www.gesetze-im-internet.de [Burgerlijk Wetboek,Bundesgesetzblatt 18 augustus 1996, laatstelijk gewijzigd bij artikel 1 van de wet van 10 juli2017]- "Tierschutzgesetz in der Fassung der Bekanntmachung vom 18. Mai 2006 (BGBl. I S. 1206,1313),daszuletztdurchArtikel141desGesetzesvom29.März2017(BGBl. IS.626)geändertworden ist", www.gesetze-im-internet.de [Dierenwelzijnswet, Bundesgesetzblatt 24 juli 1972,laatstelijkgewijzigdbijartikel141vandewetvan29maart2017]- “Gesetz über die Reform hufbeschlagrechtlicher Regelungen und zur ÄnderungtierschutzrechtlicherVorschriften”(BGBl.IS.900)[Bundesgesetzblatt24april2006]-“ZweitesGesetzzurÄnderungdesTierschutzgesetzes”(BGBl.IS.1950)[Bundesgesetzblatt21juli2009]-“GesetzzurAnpassungvonBundesrechtimZuständigkeitsbereichdesBundesministeriumsfürErnährung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz im Hinblick auf den Vertrag von Lissabon”(BGBl.IS.1934)[Bundesgesetzblatt14december2010]- “Drittes Gesetz zur Änderung des Tierschutzgesetzes” (BGBl. I S. 2182, 3911)[Bundesgesetzblatt12juli2013]

121

- “Gesetz zum Abbau verzichtbarer Anordnungen der Schriftform im Verwaltungsrecht desBundes”(BGBl.IS.626)[Bundesgesetzblatt4april2017]- “Gesetz zur Aktualisierung der Strukturreform des Gebührenrechts des Bundes”(BGBl. I S.1666)[Bundesgesetzblatt22juli2016]

RECHTSPRAAKBelgië-Arbitragehof16december1998,nr.140/98-Cass.4december1985,AR4353,Arr.Cass.1985-86,493-Cass.(2dek.)8september2004,ARP.04.04.0466.F,Arr.Cass.2004,afl.9,1329-RvS10mei1993,nr.42.865,Arr.RvS1993-RvS11maart2002,nr.104.550,TMR2003,262- Corr. Namen (4de k.) 26maart 1975,OpenbaarMinisterie en het Blauwe kruis van België/X,onuitgegeven-Corr.Brussel2oktober1991,JT1992,274Duitsland-Verwaltungsgerichtshof(VGH)Hessen,Kassel,Urteilvom29.12.1993,AZ11TH2796/93.NJW1994,1608ff-Verwaltungsgericht(VG)Berlin,Urteilvom07.12.1994,AZVG1A232/92-Verwaltungsgericht(VG)Gießen,Urteilvom13.08.2003,AZ10E1409/03-Verwaltungsgerichtshof(VGH)Hessen,Kassel,Urteilvom16.06.2004,AZ11ZU3040/03- Bundesverfassungsgericht (BVerfG), Urteil vom 20.06.1994, AZ 1 BvL12/94.Natur und Recht1995,Heft3,135-137- Bundesverfassungsgericht (BVerfG), Urteil vom 15. Januar 2002 – 1 BvR 1783/99,www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Entscheidungen/DE/2002/01/rs20020115_1bvr178399.html

122

-AGhamm,Urteilvon18/4/1988–9Ls48Js1693/86,NeueZeitschriftfürStrafrecht1988,466f-Stahanau,Beschlussvom3/5/1991–5Js13610/90,NaturundRecht1991,501

RECHTSLEERBoeken

1. Algemeen-BENTHAM,J.,AnintroductiontotheprinciplesofMoralsandLegislation,EditedbyJ.H.BurnsandH.L.A.Hart,Methuen,London/NewYork1982,372p.- IMMANUEL, K., “We have only indirect duties to animals”, in LOUIS P. POJMAN, ed.,Environmental Ethics Readings in Theory and Application, Boston/London, Jones and BartlettPublishers,1994,800p.-REGAN,T.,“ThecaseforAnimalRights”,inC.PIERCEenD.VANDEVEER,People,Penguinsandplastic trees, basis issues in environmental ethics, Second Edition, Belmont, WadsworthPublishingCompany,1995,496p.-SINGER,P.,AnimalLiberation,London,VintagePublishing,2015,336p.-WENIN,A.,Desbêtesetdeshommes…Réflexionàpartirdestraditionsbibliques,Leuven,1979

2. België-ADANT,G.,“Dewetgevingopdebeschermingenhetwelzijnvandieren”inCAZAUX,G.Mensenenanderedieren–Hunonderlingerelatiesmeervoudigbekeken,Leuven,Garant,2001,391p.- BESSELINK, L.F.M., Het Staatsrecht van 15 landen van de Europese Unie, Leuven, WoltersKluwerNederlandB.V.,1998,1063p.-CAZAUX,G.,Mensenenanderedieren:hunonderlingerelatiesmeervoudigbekeken,Leuven,Garant,2001,391p.-DETAVERNIER,J.,LIPS,D.enAERTS,S.,DierenWelzijn,Tielt,Lannoo,2005,202p.-GIELEN,R.,Dierenrecht:mensenrechtenookvoordieren?,Antwerpen,Maklu,2000,177p.

123

-GIFFROY,J.MenBEAUFAYS,J.P.,Hetdierenwelzijn,Schaarbeek,StichtingPrinsLaurent,2001,32p.-HENDRICKX,H.,GAIA–Profielvaneenbeweging,Antwerpen,Icarus,1997,227p.-POLLEFEYT,D.,Hetmorelestatuutvandierenendeverantwoordelijkheidvandemens.Uwilt,Heer,mensendierinuwheildoendelen,Leuven,Thomas,2007,133p.- VANHOORICK, G., “Dieren in het recht in historisch perspectief” in CAZAUX, G.,Mensen enanderedieren,Leuven,Garant,2001,391p.- VANNIEUWENHOVE, J.,De bevoegdheden van de gewesten, Brugge, Die Keure / La Charte,2016,520p.-VELAERS,J.,“Landbouwendierenwelzijn:eenbijnahomogenebevoegdheidvandegewesten”in VELAERS, J., VANPRAET, J., PEETERS, Y., en VANDENBRUANE,W., (eds.), De zesdestaatshervorming:instellingen,bevoegdhedenenmiddelen,Antwerpen,Intersentia,2014,1032p.-SCHOUKENS,H.enDEROO,K.,Handboeknatuurbehoudsrecht,Kluwer,2011,706p.-TYS,S.,“DejachtinhetVlaamseGewest”inJADOT,B.,Hetnatuurbeschermingsrecht/Ledroitdelaconservationdelanature,Antwerpen,Kluwer,1996,582p.

3. Duitsland- HIRT, A., MAISACK, C., MORITZ, J., Tierschutzgesetz mit TierschHundeV, TierSchNutztV,TierSchVersV, TierSchTrV, EU-Tiertransport-VO, TierSchlV, EU-Tierschlacht-VO ; Kommentar,München,Vahlen,2016,1210p.

4. Nederland-WHATTS,F.,Dierenmishandeling,Leidschedam,Biblionuitgeverij,2005,150p.Tijdschriften

1. Algemeen-BUHL, A.C., “AnimalWelfare Law inMotion?–Commenton theLatestAmendments to theAnimalWelfareActinGermany”,GlobalJournalofAnimalLawGJAL2013,afl.1,1-7- HUGHES, E.L. enMEYER, C., “AnimalWelfare Law in Canada and Europe”,Global Journal ofAnimalLawGJAL2000,25-28

124

2. België- DE JONGE, F. H. en SPRUIYT, B. M., “Kennis over dierenwelzijn; toepassing in recht enregelgeving”,Justitiëleverkenningen2001,afl.5,65-DECOSTER,C.,“Eenpaardisgeenauto”,Juristenkrant2017,nr.352,11- HAENTJENS, F. en VANHOORICK, G. “Beslag op dieren in deWet Dierenwelzijn”,RW 2011-2012,nr.35,1534-1554- HANNES, P., “Dierenwelzijnsmisdrijven. Vervolging voor de correctionele rechtbank”, NjW2011,2-6- HOEFFER-VAN DONGEN, P., ‘In professionele zin ben ik behoorlijk kwaad. Interview methoogleraarDierenRechtDirkBoon’,NederlandsJuristenblad2002,afl.33,1646-1651-POTARGENT,S.,“Rechtenvandieren,plichtenvanmensen”,Juristenkrant2017,nr.349,12-13

3. Duitsland- JENDRUSCH,K.enM.NIEHAUS,M., “AusgewählteRechtsproblemederAngelfischerei”,NaturundRecht2007,740-747-KOLAR,R., “Threeyearsofanimalwelfare in theGermanconstitution– thebalance fromanAnimalWelfarePerspective”,Altex22,SpecialIssue22005,146-149-MÜLLER-SCHALLENBERG,R.enFÖRSTER,P.H.,“DasVerhältnisvonJagdundTierschutz:EinheitoderWiderspruch?”,NaturundRecht2007,29,161-165Masterproeven-DEKNIBBER,S.,Dierenwelzijnindeintensieveveeteelt,MasterproefrechtenUGent,2011,117p.-DEJONCKHEERE,D.,Dierenwelzijnenhethoudenvanhuisdieren,MasterproefrechtenUGent,2010,155p.-WILLEMS,J.,Broodfokkerijendierenmishandeling,MasterproefRechtenUGent,2016,130p.

125

INTERNETBRONNENWebsitesalgemeen-www.gaia.be/nl-www.lne.be/dierenwelzijnSpecifiek

1. België-BELLEMANS,S.,“OnkelinxvervangtdeelsvernietigdwerkingsbesluitRaadvoorDierenwelzijn”,www.jura.be/-VANDENBOSCH,M.,“StandpuntenvisievanGAIAoverhetgroenboekzesdestaatshervorming– onderdeel dierenwelzijn”, 22 januari 2014,www.gaia.be/sites/default/files/paragraph/files/standpunt_en_visie_van_gaia_over_het_groenboek_zesde_staatshervorming_0.pdf-DEVICQ,A.,VANHECKE,A.,BUYST,E.,“Overzichtsrapport:Bevoegdheidsverdelinginfederalestaten”, 9-10, https://feb.kuleuven.be/VIVES/varia/overzichtsrapport-bevoegdheidsverdelinginfederales-1.pdf- GAIA, “Dieren opnemen in de Belgische Grondwet: 6 veelgestelde vragen”,www.gaia.be/nl/nieuws/dieren-opnemen-belgische-grondwet-6-veelgestelde-vragen-GOVAERT,C.,“WijzigingeninDierenwelzijnswetvoorcircusdieren,adoptiedieren,proefdierenen bedreigde dieren”,www.polinfo.be/newsview.aspx?contentdomains=POLINFO&id=VS300206433&lang=nl-HUTIN,R.,“WijzigingvanderechtspositievanhetdierindeFransewetgeving”inG.VANDERBIESEN(ed.),ColloquiumBelgischeSenaat,DertigjaarwetophetdierenwelzijninBelgië:standvan zaken en vooruitzichten, Centraledrukkerij vandeKamer vanVolksvertegenwoordigers, 6december2016,25,www.senate.be/event/20161206_Dierenwelzijn/Coll_dierenwelzijn.pdf- LEENSTRA, F.R., BERGEOET, R.H.M. en VERMEIJ, I., “De staat van het dier”, 2010,http://edepot.wur.nl/133619-VANHOORICK,G.,“HetstatuutvanhetdierinBelgiëvan1986tot2014”inVANDERBIESEN,G.(ed.), Colloquium Belgische Senaat, Dertig jaar wet op het dierenwelzijn in België: stand vanzaken en vooruitzichten, Centrale drukkerij van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, 6december2016,28,www.senate.be/event/20161206_Dierenwelzijn/Coll_dierenwelzijn.pdf

126

-X., “23veroordelingenvoordierenverwaarlozing invijf jaar”,www.gva.be/cnt/aid905300/23-veroordelingen-voor-dierenverwaarlozing-in-vijf-jaar-X,“Overtredingenvandewetoverdierenbescherming:voorstelvangeldsommaakteindeaanstrafvordering”, 2005,https://jura.kluwer.be/secure/documentview.aspx?id=kl806352&state=changed- X., “Qualzucht or torture breeding should be a crime”, www.telegraph.co.uk/pets/news-features/qualzucht-or-torture-breeding-should-be-a-crime/

2. Duitsland- X., “Bürgerliches Recht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/buergerliches-recht/-X., “C&R -GlaubensoderRechtsfrage?”,www.anglerpraxis.de/ausgaben-archiv/mai-2006/c-r-glaubens-oder-rechtsfrage.html- X., “Deutsches Tierschutzgesetz: Ein wirkungsvoller Schutz?”,www.anwalt.org/tierschutzgesetz/- X., “Definition Gemeinschaftsfischen – Wettfischen”,http://avhamburgoper.de/Definition%20Gemeinschaftsfischen.pdf-X.,“Europarecht”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/europarecht/-X.,“GeschichtedesTierschutzes”,www.der-tierschutz.net/geschichte-des-tierschutzes.html-X.,“Grundgesetz”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/grundgesetz/-X.,“TierschutzunddieJagd”,http://www.der-tierschutz.net/tierschutz-und-die-jagd.html- X., “Tierschutzgesetz”,www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/tierschutzgesetz/-X.,“TierschutzrechtinderEU”,www.der-tierschutz.net/tierschutzrecht-in-der-eu.html- X., “Tierschutzgesetz in Deutschland”, www.der-tierschutz.net/tierschutzgesetz-in-deutschland.html-X.,“Strafrecht”,https://www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/strafrecht/-X.,“Verbandsklage”www.tierschutzbund.de/information/hintergrund/recht/verbandsklage/

127

3. Europa- Communication from the commission to the European parliament and the council on acommunity action plan on the protection and welfare of animals 2006-2010,https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/animals/docs/aw_other_aspects_labelling_com_action_plan230106_en.pdf- European Commission, “EU Animal Welfare Strategy: 2012-2015, Brochure”,https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/animals/docs/aw_brochure_strategy_en.pdf- X., “EU animal welfare strategy, 2012-2015: State of play and possible next steps”,www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_BRI(2016)589831

NAAR EEN MEER MODERNE DIERENWELZIJNSWETGEVING · Naïef en onwetend begon ik aan de...

Documents

Transcript of NAAR EEN MEER MODERNE DIERENWELZIJNSWETGEVING · Naïef en onwetend begon ik aan de...