MUZIEKPSYCHOLOGIE

LUCA-ARTS LEMMENSINSTITUUT

ACADEMIEJAAR 2013-2014

DE MAGIE VAN MUZIEK

3 visies op muziek

Mysterie Taal Geluid

2

MUZIEK ALS MYSTERIE

Muziek als studieobject van muziekwetenschap

Adler (19e eeuw)

historische systematische

muziekwetenschap muziekwetenschap

cultuurhistorisch, wetmatighedenrepertoirestudie,biografisch

3

MUZIEK ALS MYSTERIE

Weinig belangstelling voor de wetmatigheden in muziek:

- Invloed van postmodernisme in wetenschapsfilosofie

- Grote subjectieve factor in muziekbeleving

- Emoties volgen geen wetmatigheden

- Angst om de magie te doorbreken

Maar:

- Luisterervaring op zich kan wel objectief bestudeerd worden

- Niet enkel de partituur bestuderen, ook de luisterervaring

- Andere mysteries (taal, liefde,…) worden ook bestudeerd

- Analyseren maakt ervaring nog mooier en intrigerender

4

MUZIEK ALS MYSTERIE

5

MUZIEK ALS TAAL

1. Taal en muziek hebben gemeenschappelijke kenmerken:

- Unieke, menselijke fenomenen

- Communicatieve functie

- Ordening van losse elementen

Muziek als universele taal ?

Invloeden uit taalwetenschap : Noam Chomsky

Transformationeel-generatieve grammatica

6

MUZIEK ALS TAAL

7

MUZIEK ALS TAAL

Basisideeën van de transformationeel-generatieve grammatica:

- Elke taal heeft set van aangeboren regels (universeel)

- Lexicon (woordenschat) Zinnen

- Diepte- en oppervlaktestructuur

8

MUZIEK ALS TAAL

Toepassing 1 : Leonard Bernstein : The unanswered question

- Muziek heeft ook universele, aangeboren grammatica

- Parallellen tussen woord en muziek

- foneem – noot

- woord – motief

- zin – volzin

- Verschillende zinnen kunnen eenzelfde betekenis hebben

John loves Mary - Mary is loved by John

- Muzikale betekenis is altijd metaforisch

9

MUZIEK ALS TAAL

10

MUZIEK ALS TAAL

Toepassing 2 : Lerdahl & Jackendoff : A Generative Theory of

Tonal Music

- Structuur (syntaxis) van de Westerse muziek

- Melodische relaties tussen noten in omgekeerde

boomstructuur

11

MUZIEK ALS TAAL

Kennis precies maken : formalisatie

Voordelen:

- Veelheid van individuele verschijnselen vatten in een

theorie met mogelijkheid tot toetsbare hypothesen

- Discipline-overschrijdend werken omdat verschillende

interpretaties van begrippen minder voorkomen

Beperkingen:

- Modellen gebaseerd op partituur i.p.v. perceptie

bijv. tempo

- Zijn symbolen de betekenisdragende basiseenheden?

12

MUZIEK ALS TAAL

2. Taal en muziek zijn verschillend

- Semantiek is ondergeschikt in muziek

d.w.z. geen absolute verwijzing naar object of concept

- Rol van harmonie

- Muziek heeft veel minder structurele beperkingen (cf.

poëzie)

13

MUZIEK ALS TAAL

- muziek heeft geen alfabet

- de essentie van muziek valt niet te reduceren tot een afzonderlijke reeks symbolen

- Muziekschrift is eerder uitvoeringsprotocol dan representatie

“fetishering van de partituur”

- Betekenis hangt af van de context

vergelijk met taal :“wauw”, “hm”, “oehoehoe”

Talige fossielen proto-taaleenwoord-stadium ondeelbare uitingen van

menselijke emotie

14

MUZIEK ALS TAAL

15

MUZIEK ALS TAAL

3. Evolutie van taal en muziek

T M T M T M T M

Mithen Pinker Darwin Smits

enkel (archeologische) theorieën

16

MUZIEK ALS TAAL

Theorie van Steven Mithen

• Zelfde systeem aan basis van taal

en muziek

• HMMMMM-theorie

• Holistisch : geen woorden, proto-taal

Manipulatief : inspelen op gevoelens

Multi-Modaal : mond, stembanden,

lichaam

Muzikaal : toonhoogte-patronen

• Focus op de gelijkenissen tussen taal

en muziek

17

MUZIEK ALS TAAL

Evidentie vanuit neurowetenschappen: 2 hypothesen

1. Modularity hypothese: taal en muziek in afzonderlijke hersengebieden

18

MUZIEK ALS TAAL

19

MUZIEK ALS TAAL

Resource sharing hypothese

20

MUZIEK ALS TAAL

21

Daniel Levitin

MUZIEK ALS TAAL

4. De onverwoordbaarheid van de muzikale luisterervaring

niet te onthouden niet te zeggen

Wel : horen, ervaren, waarderen

Niet : precies herinneren, onderscheiden, benoemen

MAAR : verwoorden is niet noodzakelijk om inzicht te krijgen

(bijv. onderzoek bij dieren, kinderen o.a. via fMRI)

22

MUZIEK ALS TAAL

23