9 789033 486517

De redactie

FRANK MAES (hoofdredacteur), voorzitter van de Vereniging voor de Verenigde Naties (VVN), hoofddocent Internationaal Publiekrecht (Universiteit Gent)

CEDRIC RYNGAERT (redactiesecretaris), hoofddocent internationaal recht Universiteit Utrecht en docent internationaal recht K.U. Leuven

JAN WOUTERS, erevoorzitter VVN, gewoon hoogleraar Internationaal Recht en Recht der Internationale Organisaties

NERI SYBESMA-KNOL, erevoorzitter VVN, emeritus hoogleraar Internationaal Recht (Vrije Universiteit Brussel)

RIA HEREMANS, voormalig hoofd van het VN-Informatiecentrum voor België, Nederland, Luxemburg en de EU-instellingen

SVEN BISCOP, directeur van de onderzoeksgroep ‘Europa in de wereld’ aan het Egmont Instituut en docent Europese veiligheid aan het Europacollege en de Universiteit Gent

VERONIQUE JOOSTEN, medewerker FOD Buitenlandse Zaken

PIET WILLEMS, assistent internationaal recht (Universiteit Gent)

Wereldvisie

Migratie staat volop in de belangstelling. Onder invloed van demografische en eco-nomische factoren en in het bijzonder de hedendaagse globaliseringstendensen, ver-laten steeds meer mensen hun thuis om elders te gaan leven. De wereld telt vandaag meer dan 214 miljoen migranten en hun aantal zal in de toekomst blijven stijgen. Migratie is een complex fenomeen en omvat een veelheid aan dimensies. Deze mono-grafie gaat in op enkele van deze dimensies, waaronder multiculturalisme en integra-tie, brain drain, terugkeer en circulaire migratie. De bijdragen in deze monografie zijn geschreven door auteurs met verschillende achtergronden en diverse ervaring op het gebied van asiel en migratie. Dit levert een boeiende variatie aan perspectie-ven op.

MICHÈLE MOREL is aspirant-onderzoeker van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de UGent.

CEDRIC RYNGAERT is docent internationaal recht aan de K.U.Leuven en hoofddo-cent internationaal recht aan de Universiteit Utrecht. Hij is ook ondervoorzitter van de Vereniging voor de Verenigde Naties (VVN).

Wereldvisie nr. 10

MET DE STEUN VANDE VLAAMSE OVERHEID

Dit project werd uitgevoerd met de financiële steun van de Vlaamse Regering. De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van deze uitgave.

Mich

èle Morel en

C

edric R

yngaert (red

.)M

igratie. Win

naars en

verliezers

Michèle Morel en Cedric Ryngaert (red.)

Migratie Winnaars en verliezers

Over de reeks

Migratie. Winnaars en verliezers is de tiende publicatie in een reeks van toegankelijk geschreven boeken waarin de activiteiten van de Verenigde Naties in ruime zin kritisch in kaart worden gebracht. De thema’s die in deze reeks aan bod komen zijn wereldomvattend en spreken iedereen aan die met de hedendaagse maatschappij begaan is: veiligheid, terrorismebestrijding, wapenbeheersing, vredesoperaties, mensenrechten, duurzame ontwikkeling, ont-wikkelingssamenwerking, wereldhandel, vluchtelingen, milieu, zee, ruimte, internationaal recht, aids, drugsbestrijding, bevol-kingsproblematiek, genderproblematiek, kinderen …

Bij al deze thema’s is de rode draad het belang van een geïnstitu-tionaliseerde samenwerking in een geglobaliseerde wereld.

Om een zo breed en objectief mogelijk beeld te geven bij ieder van deze thema’s, worden bijdragen gebundeld van VN-specialis-ten en betrokkenen uit de academische wereld, de overheid en de niet-gouvernementele sector.

Wereldvisie

MIGRATIE EN DE VERENIGDE NATIES

23

Hieronder worden de geschatte aantallen migranten en vluchtelingen per continent

weergegeven:16

50 miljoen M700.000 V

70 miljoen M1,5 miljoen V

61miljoen M11 miljoen V

7,5 miljoen M500.000 miljoen V 20 miljoen M

2,5 miljoen V 6 miljoen M60.000 V

Figuur 2.3. Geschatte huidige aantallen migranten en vluchtelingen per continent.

Internationaal migratiebeheer (governance)

Migratie heeft per definitie een grensoverschrijdend karakter. Om die reden is, zoals

bij alle transnationale kwesties, een zekere mate van samenwerking tussen staten nood-

zakelijk om de migratiestromen op ordentelijke wijze te laten verlopen, te beheren of

te reguleren. Met andere woorden, de internationale gemeenschap heeft behoefte aan

een bepaalde vorm van beheer of governance van internationale migratie: de regulering

van migratie als transnationaal verschijnsel via internationale instituties en organisaties.

Vreemd genoeg bestaat er vandaag geen formeel multilateraal institutioneel kader dat

JOHAN WETS

36

De dynamiek achter hooggeschoolde migratie: actoren, processen

en doelstellingen

Bij het migratieproces van hooggeschoolden zijn verschillende actoren betrokken: de

migrant, de maatschappij van waaruit hij vertrekt, het gastland, de werkgever en eventu-

ele intermediairen. De doelstellingen, baten en verliezen verschillen naargelang de actor.

Zij kunnen in elkaars verlengde liggen, maar evenzeer tegengesteld zijn.

Belangrijk in het hele migratieproces is dat de beslissing om te migreren genomen wordt

door de migrant als individu die alle pro’s en contra’s die hij of zij kent, afweegt. Deze

kunnen zuiver economisch zijn, of meer immaterieel zoals meer mogelijkheden of een

grotere vrijheid. Op basis van deze afweging wordt dan de ‘rationele’ beslissing geno-

men om de stap naar migratie te zetten. Zowel in het vatten van het hele proces als in

het uittekenen van begeleidende maatregelen op economisch en op politiek niveau is

het belangrijk dit steeds in het achterhoofd te houden. De migrant neemt individuele

beslissingen en heeft ook onvervreemdbare individuele rechten.

De migrant leeft vanzelfsprekend niet in een sociaal vacuüm. Zelfs bepaalde karakte-

ristieken, zoals zijn opleidingsniveau, zijn verkregen door de positie in en de bijdrage

vanuit de maatschappij. Het individu heeft dus niet alleen zekere rechten, maar ook

verplichtingen tegenover de maatschappij die in hem of haar geïnvesteerd heeft door

bijvoorbeeld een deel van de opleidingskost te betalen. De baten voor het thuisland

kunnen de naar huis gezonden spaarcenten en/of goederen zijn, het sociaal netwerk

dat uitgebouwd wordt, het opleidingseffect van een verblijf in het buitenland voor de

persoon op het ogenblik van terugkomst enzovoort.

De volgende actoren die in dit proces betrokken zijn, zijn het gastland – dat bepaalt wie

al dan niet en onder welke voorwaarden het land mag binnenkomen – en de werkgever.

De werkgever is vragende partij in deze. Als er gekeken wordt naar recente evoluties in

onze buurlanden kan vastgesteld worden dat de openingen die er gecreëerd werden (en

de greencards en nu ook bluecards die uitgereikt werden), het gevolg zijn van het lobby-

werk van de werkgevers. Ook in de Belgische context klinkt de stem van de werkgevers

het luidst in de discussie over een gecontroleerde nieuwe arbeidsmigratie.

Het migratieproces speelt zich af in een gemondialiseerde samenleving, in een wereld-

wijde economie waar vraag en aanbod elkaar over een grote afstand vinden, ook wat

werkkrachten betreft. In een aantal maatschappijen zijn mensen bereid naar het buiten-

land te trekken om hun individuele levensproject als migrant gestalte te geven. Meestal

ligt een onvoldoende bevredigende situatie (absoluut of relatief ) hierbij aan de basis.

De link tussen migratie en het niveau van ontwikkeling lijkt soms tegenstrijdig. Als

HERSENVLUCHT, BLAUWE KAARTEN EN DE MEDISCHE SECTOR ALS CASE

37

landen een bepaalde minimumstandaard van economische ontwikkeling bereiken, heeft

migratie de neiging eerder toe te nemen dan af te nemen. Als het op nationaal niveau

bekeken wordt, kan vastgesteld worden dat migratie toeneemt naarmate het BNP per capita groeit, maar terug daalt na verloop van tijd.

Mig

rati

egen

eigd

hei

d

Korte afstandsmigratie

Lange afstandsmigratieongeschoold

Lange afstandsmigratiegeschoold

76543210

Gemiddeld inkomen per capita in USD (* 1 000)

Bron: Fisher P. & Straubhaar Th. (1996)

Figuur 3.1. De migratiebult

Figuur 3.1. geeft deze dynamiek grafisch weer. De inkomensniveaus in de figuur zijn

berekend op basis van de emigratiepatronen in de Zuid-Europese landen tussen 1960

en 1980. De geschetste relatie tussen migratiegeneigdheid en inkomen blijft gelden,

maar de nominale inkomens waarop het keerpunt wordt vastgesteld liggen anno 2011

behoorlijk hoger. In de figuur kan ook afgelezen worden hoe het keerpunt afhangt van

het ‘opleidingsniveau’ van de potentiële immigranten en van de kost en de afstand van

de immigratie. Het volume lange afstandmigranten is voor hetzelfde inkomen duidelijk

kleiner. Voor hooggeschoolden ligt het breekpunt waarop de curve terug daalt opmer-

kelijk verder dan voor laaggeschoolden.

Emigratie en de hiermee gepaard gaande geldstroom naar het moederland is een be-

langrijk element in de economie van de ontwikkelingslanden. De transfers van de ge-

NICOLE DE MOOR

52

Wie na een negatieve afloop van een verblijfsprocedure, of na intrekking of beëindiging

van een legale verblijfsperiode, een bevel krijgt om het grondgebied te verlaten, moet

België binnen een bepaalde periode verlaten (verplichte terugkeer). Hij heeft de keuze

om dat zelfstandig, met eigen middelen, te doen, of gebruik te maken van een georgani-

seerde, ondersteunde, terugkeer. Na afloop van deze (uitzonderlijk verlengbare) periode,

kan de vreemdeling gedwongen worden uitgewezen, en kan hij administratief worden

vastgehouden in een gesloten centrum met het oog op een dergelijke gedwongen ver-

wijdering. Vreemdelingen worden aangespoord aan de verplichting tot terugkeer te ge-

hoorzamen, enerzijds via terugkeer- en herintegratieprogramma’s, anderzijds door het

vooruitzicht op een gedwongen verwijdering. Projecten die de terugkeer van afgewezen

asielzoekers ondersteunen, hebben ontegensprekelijk een meerwaarde ten opzichte van

een gedwongen terugkeer, zowel voor de betrokkene zelf als voor de overheid, maar

zouden het discours van de ‘vrijwilligheid’ moeten verlaten.6

Vrijwillige terugkeer Verplichte terugkeer

Wie? Vreemdelingen die legaal in het land van bestemming verblijven(bv. asielzoekers, erkende vluchtelingen, vreemdelingen met een tijdelijk of permanent verblijfsstatuut op grond van gezinshereniging, arbeid)

Vreemdelingen die niet het recht hebben in het land van bestemming te verblijven, en aldus verplicht zijn dat land te verlaten (bv. uitgeprocedeerde asielzoekers die een bevel kregen het grondgebied te verlaten)

Terugkeermodaliteiten Zelfstandige terugkeer Ondersteunde terugkeer

Zelfstandige terugkeer Ondersteunde terugkeer Gedwongen terugkeer

Bovenstaande figuur reflecteert beter hoe vreemdelingen hun terugkeer ervaren. Wan-

neer zij het land verlaten na een uitwijzingsbevel voelen zij dat immers niet aan als

‘vrijwillig’, maar willen zij enkel een gedwongen terugkeer of illegaal verblijf vermijden.

Vrijwillige terugkeer bestaat enkel wanneer de migrant de bewuste keuze maakt tussen

remigratie en integratie in het land van bestemming. De ‘gehoorzame’ terugkeer van

mensen die niet legaal kunnen verblijven in hun land van bestemming is geen vrijwil-

lige terugkeer, maar kan wel ondersteund worden met terugkeer- en herintegratiepro-

gramma’s, zodat ook voor hen de terugkeer het begin kan zijn van een menswaardig

bestaan in het herkomstland.

De Europese Commissie benadrukt de rol van ondersteunde terugkeer in een geïn-

tegreerd terugkeerbeleid, met het oog op een doeltreffende en duurzame terugkeer.7