Werkboek van . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Methode voor onderwijs, gericht op het leren van sociale vaardigheden, gebaseerd op Verbindende Communicatie van Erwin Tielemans en Geweldloze Communicatie van Marshall Rosenberg.

Auteurs: Erwin Tielemans, Jayaraja en Els MertensIllustraties: Kai Schneider en Lucas BleijsLay-out: www.magnifik.be

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Contact en informatie: www.conplustact.be

ISBN 978 90 817 7312 6

InhoudstafelInhoudstafel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 4

dIt BoeK Is Van: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 6

les 1: KennismaKen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 7

les 2: Wat spreKen We af? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 9

les 3: Vrienden maKen, Vrienden houden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 13

les 4: herhaling Van de Vier stappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 16

les 5: lichaamstaal zegt meer dan Woorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 22

les 6: seKsualiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 24

les 7: me goed in mijn Vel Voelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 27

les 8: Beschuldigingen en oordelen: WelKe Behoeften zitten erachter? . . . .  pagina 30

les 9: luisteren met Vier oren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 35

les 10: conflicten oplossen: handig als je het Kunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 39

les 11: Verdriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 42

les 12: ‘goed’ Boos zijn is een Kunst… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 46

les 13: schaamte en schuld loslaten door spijt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 50

les 14: angst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 55

les 15: feedBacK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 59

les 16: afsluiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 64

WoordenlIjst Behoeftes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 66

WoordenlIjst geVoelens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  pagina 67

werkboek - pagina 5

les 2: Wat spreken we af?

Goede afspraken maken goede vrienden.

In deze les maak je met je klasgenoten en je leerkracht een aantal duidelijke afspraken over de LEEF!-lessen en over hoe je met elkaar wil omgaan op school.

oefenIng 2.1

Als je je goed voelt op school, heeft dat wellicht te maken met het feit dat er een aantal dingen gebeuren die je aangenaam vindt.

duid met een Kruisje aan Wat Voor jou BelangrijK is op school. VergelijK je antWoorden met die Van iemand anders.

niet

bel

angr

ijk

niet

zo b

elan

grijk

noga

l be

lang

rijk

heel

bel

angr

ijk

onm

isba

ar

Vriendenliefde

eten drinken

Waardering: horen wat je goed doetleren

Kunnen bewegenIemand die voor je zorgt

Iemand die naar je luistertspelen

Creatief kunnen zijn

feestenKleding krijgen

dat iedereen gelijk isMe kunnen wassenKunnen knuffelen

Warmteorde

een privé-plaatsrespect

Kunnen rusten

werkboek - pagina 9

niet

bel

angr

ijk

niet

zo b

elan

grijk

noga

l be

lang

rijk

heel

bel

angr

ijk

onm

isba

ar

Mooie muziekVeiligheid

Iets zinvols kunnen doen

Iets mogen doen voor iemand andersVrijheid

Keuzes kunnen makenhulp krijgen als ik iets niet alleen kan

samenwerken met anderen

……

……

vul aan...

werkboek - pagina 10

les 3: Vrienden maken, vrienden houden

Een vriend(in) is iemand die je goed kent en die graag met je samen is. Een vriend(in) zal je steunen en graag iets voor je doen, zonder er iets voor terug te willen.

Hoe maak je nieuwe vrienden? Hoe kun je een vriendschap behouden?

oefenIng 3.1Wat betekent het woord ‘vriendschap’ voor jou?maaK de adVertentie hieronder Verder af:

Belangrijke uiterlijke kenmerken:

Wat ik niet graag heb bij vrienden:

Belangrijke karaktereigenschappen:

Wat je van mij krijgt als vriend:

Ik zoek een vriend(in):Ik zoek een vriend(in):

werkboek - pagina 13

oefenIng 6.5

Wat zou jij doen? Wat zou jij zeggen?

oefenIng 6.6

schrijf de Vragen oVer seX die je altijd al heBt Willen stellen op een strooKje en geef ze aan de leerKracht!

BB haar ouders zijn weg voor het weekend. Ze heeft dus het huis voor zich alleen en wil graag dat haar vriendje bij haar komt slapen. Haar vriendje is héél verliefd maar wil nog geen seks. Hoe kan hij BB duidelijk maken dat hij graag komt logeren, maar geen seks wil?

noteer hier wat je belangrijk vindt om te onthouden

Tom, ik ben blij dat je goed kunt luisteren.

les 7: Me goed in mijn vel voelen

oefenIng 7.1

Geef jezelf een pluim!Wat kan je goed? Waarover ben je tevreden met jezelf? Waarin blink je uit? Wat zijn je sterke punten? Wat vind je tof aan jezelf? schrijf drie dingen op, in elKe pluim één.

mensen doen lachentekenenrekeneniets uitleggenmensen helpenluisterenmuziek makentaalpraten lachenvrolijk zijntroostenfantaserenvertellendansengedichten schrijvenzingenknutselennieuwe vrienden makenopruimenproblemen oplossenkleren kiezenmijn haar opstekenwetenschappenmeevoelen met anderenstofzuigenkoken …

werkboek - pagina 27

oefenIng 7.2

Geef een pluim aan een ander!

de leerKracht geeft enKele stroKen papier.schrijf op elK strooKje iets dat je Klasgenoot goed Kan, Waar je hem/haar Voor BeWondert of iets dat je tof Vindt aan hem/haar en steeK het strooKje in de enVelop met zijn/haar naam op.

Begin je zin met:

· Wat ik leuk aan je vind …

· Wat ik heel aangenaam vind is dat je …

· Wat ik aan je bewonder …

· Waar ik blij over ben is dat je …

· Ik vind het tof dat je…

· (of heb je zelf een leuk begin?)

werkboek - pagina 28

les 8: Beschuldigingen en oordelen: welke behoeften zitten erachter?

oefenIng 8.1achter een VerWijt of een oordeel schuilt VaaK een geVoel en een Behoefte. WelKe geVoelens en Behoeften Vermoed je achter de VerWijten in de situaties hieronder?

Jij bent een gevaarlijke zot! Ben je je leven beu?!!

Ik denk dat de passagier zich voelt

omdat hij nood heeft aan

Ik voel dat je iets achterhoudt!

Ik denk dat de andere persoon zich voelt

omdat zij nood heeft aan

werkboek - pagina 30

Ik voel me in de steek gelaten.

Ik denk dat het meisje zich voelt

Omdat zij nood heeft aan

Ik voel me zo belachelijk!

Ik denk dat BB zich voelt

Omdat zij nood heeft aan

werkboek - pagina 31

Les 9: Luisteren met vier orenOefening 9.1Hoe je een boodschap op vier manieren kan horen.

“Je bent altijd te laat! Je bent niet te vertrouwen!”

Met “arme-ik”-oren hoor ik het volgende:

Met “jij-idioot”-oren hoor ik:

Met “empathie”-oren hoor ik:

Met “zelfempathie”-oren hoor ik:

Het is juist. ik kan nooit iets goed doen.

Wat ben jij toch een zaag. Denk jij dat je perfect bent?!

Ben je kwaad? Wil je dat ik

stipt ben en wil je op me kun-nen rekenen?

Dat vind ik jammer om te horen. ik was te laat. Voor mij is ver-trouwen wel belangrijk.

Met “arme-ik”-oren Met “empathie”- Met “zelfempathie”-

werkboek - pagina 35

leeS de zin en zoek vier verSchillende manieren waarop je deze zin kan horen

“Sta daar niet te staan met je handen in je zakken!!!”

Met “arme-ik”-oren hoor ik het volgende:

Met “jij-idioot”-oren hoor ik:

Met “empathie”-oren hoor ik:

Met “zelfempathie”-oren hoor ik:

Met “arme-ik”-oren Met “empathie”- Met “zelfempathie”-

werkboek - pagina 36

Les 11: VerdrietOefening 11.1

wat zijn volgenS jou de belangrijkSte oorzaken van verdriet? maak je perSoonlijke top 3. kieS uit de volgende oorzaken, of vul de lijSt aan. Schrijf de cijferS 1, 2 en 3 bij jouw keuze.

•Ietsverliezendatvoorjouheelwaardevolwas.

•Jeoudersdiescheiden.

•Eenvriendschapdiestukloopt.

•Jevriendje/vriendinnetjediehetuitmaakt.

•Jejaarmoetenoverdoen.

•Eenwedstrijdverliezen.

•Nietslagenvooreenexamen.

•Verhuizen.

•Eennieuwbroertjeofzusjekrijgen.

•Vanschoolveranderen.

•Iemanddiejegraagzagdiesterft.

•Gepestworden.

•Jehuisdierdatsterft.

•

•

•

•

•

•

•

werkboek - pagina 42

Oefening 11.2

denk aan een Situatie waarin je verdriet had. hoe reageerde je toen? kruiS aan wat voor jou van toepaSSing iS, en/of vul aan. het kan zijn dat je meerdere kruiSjeS en/of aanvullingen aanduidt.

vul ze

lf

aan

...

vul ze

lf

aan

...

me afsluiten

erover praten

met vrienden samen

zijn

wenen

in mijn dagboek schrijven

muziek maken

kwaa

d

wrod

en

iets posten op fb

doe

n a

lsof

er n

iets

aan

de hand is

teken

en /

schilderen

werkboek - pagina 43

Les 12: ‘goed’ boos zijn is een kunst…

Iedereen is wel eens boos. De ene wordt er agressief van, de ander gebruikt zijn boosheid als energie om iets op te lossen. Meestal geeft boosheid aan dat je iets te kort komt. Wat dat precies is, kom je meestal te weten als je even stil kunt staan…

In deze les willen we kijken naar twee manieren van boos worden:1. het boos worden OP IEMAND. (Hier gaat je aandacht naar een persoon

die jij de schuld geeft voor iets wat je vervelend vindt.)2. boos worden OVER IETS dat je mist. (Hier gaat je aandacht vooral naar

iets dat je mist zonder dat je er iemand de schuld voor geeft.)

Oefening 12.1In de strip hieronder kun je zien dat BB boos wordt op zijn zus.

Wat kan BB doen?

BB wil rustig in zijn boek lezen…

BB wordt boos want hij wil een boek lezen. Met zoveel lawaai kan hij zich niet concentreren…

werkboek - pagina 46

bb heeft verSchillende keuzeS om booS te worden. waar iS bb booS op iemand en waar iS bb booS over ietS?

OPTIE 1: Boos worden en ruzie maken. OPTIE 2: Weggaan en naar een plaats gaan waar er meer rust is.

OPTIE 3: De ander saboteren of straffen. OPTIE 4: De ander aanspreken en vragen naar een oplossing.

OPTIE 5: Wachten tot de volgende dag en een afspraak maken om dezelfde frustratie te vermijden.

OPTIE 6: Heb je zelf nog een idee? Maak de tekening hierboven.

in welke optieS wordt bb booS op iemand:

in welke optieS wordt bb booS over ietS:

werkboek - pagina 47

Les 14: AngstOefening 14.1

Angst is een normale, gezonde emotie die ervoor zorgt dat we oplettend zijn als er gevaar dreigt. Angst behoedt ons voor onderstaande situaties…

werkboek - pagina 55

Oefening 14.2a. waarvoor ben jij bang? zet een kruiSje ❏ bij de SituatieS waarin jij je (SomS) bang voelt.

zoek onderaan naar woorden voor angSt die het beSt bij de Situatie paSSen.

voor examensin zo’n situatie

voel ik me:

om iets voor een groep te doenin zo’n situatie

voel ik me:

om (in het donker) alleen op straat te lopen

in zo’n situatie voel ik me:

om uitgelachen te wordenin zo’n situatie

voel ik me:

voor de doodin zo’n situatie

voel ik me:

voor oorlogin zo’n situatie

voel ik me:

voor dieren, insecten, …in zo’n situatie

voel ik me:

voor bloed en spuiten, ziekenhuizen, dokters in zo’n situatie

voel ik me:

Om uitgesloten te worden, vrienden te verliezen in zo’n situatie

voel ik me:

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

werkboek - pagina 56

Oefening 14.3Hoe reageert je lichaam op angst? Wat voel je als je angstig bent? Beeld je zelf in dat je in één van de situaties van oefening 14.2 zit, en kruis aan hoe je lichaam reageert. Als je nog op andere manieren reageert, teken of omschrijf die reacties dan in de lege vakjes.

werkboek - pagina 57