Een wandeling door bierstad Amersfoort Amersfoort had in de middeleeuwen een omvangrijke bierindustrie. Tot de 17de eeuw had het bierbrouwergilde een belangrijke positie. Bier was in de middeleeuwen een volksdrank. Grachtwater was te vervuild om te drinken en koffie en thee bestonden nog niet. Bier was veel minder sterk dan nu. Amersfoort was rond 1400 een flinke stad dankzij de ligging langs een aantal handelsroutes. Het bier werd dan ook naar verre streken geëxporteerd. Bovendien groeiden grondstoffen als gerst en gruit (een voorloper van hop) in de omgeving of zelfs in stadstuinen. Ook had Amersfoort heel zuiver grondwater, wat een prima kwaliteit bier opleverde. De belangrijkste brouwerijen hadden eigen waterpompen. Een brouwerij was een huisnijverheid en dus heel kleinschalig. In 1495 waren er in Amersfoort 30 te tellen. Er is een gilderaam in de Sint-Joriskerk uit 1614 waarop staat dat er 350 brouwerijen in de stad waren. Dat getal is overdreven. De bierbrouwerij was in die tijd op zijn retour, omdat populaire dranken als brandewijn, koffie of thee opkwamen. De brouwers gingen daarom lichter bier maken. Dit dunne bier was het tweede of zelfs vierde aftreksel van mout en was veel goedkoper. De rijkere burgers vonden dit beneden hun stand. Het aantal brouwerijen verminderde daarom sterk. In 1732 waren er nog maar vijf brouwerijen en in 1768 nog maar één. In de 19de eeuw kwamen er wel weer enkele bij. In 1873, werd de grote fabriek van Phoenix geopend, die tot 1970 in bedrijf was. Sinds 1989 is in Amersfoort weer een kleine ambachtelijke brouwerij gevestigd, De Drie Ringen. De wandeling begint bij het Smallepad, bij het voormalige stationnetje van 1863. Aan de andere kant van de straat bevond zich de Phoenix brouwerij. 1. Phoenix brouwerij Phoenix was een grote naam in de winkelverkoop en de export. Het bedrijf stak de grote Nederlandse brouwerijen geregeld de loef af met ingenieuze vindingen . De driebladige klaver van Het Klaverblad was voor de Phoenix-brouwerij één van de belangrijkste handelsmerken. Nu bevindt zich hier het gebouw van Anova. U loopt linksaf om het gebouw en komt zo in de Brouwersstraat, genoemd naar de bierproducten. Nogmaals linksaf, aan de stationsstraat, vindt u de ingang van Anova. De drie kantoortorens zijn naar Phoenix genoemd. Daarnaast is de parkeergarage Phoenix gevestigd. Deze naam houdt de herinnering levend aan de brouwerij, die in 1971 tegen de vlakte ging. Aan het einde van het Smallepad gaat u rechtsaf het Kleine Spui op. 2. Brouwerijen Kleine Spui Op nummer 18 is sinds 1989 brouwerij De Drie Ringen gevestigd. Op donderdag-, vrijdag- en zaterdagmiddag kan men er van ambachtelijk biert genieten. Aan de gevel ziet u een gevelsteen met drie vergulde ringen. Deze is afkomstig van een brouwerij van dezelfde naam die we nog tegen zullen komen. De steen is een bruikleen van Museum Flehite. Aan de wanden hangen grote originele foto’s van de Phoenix-brouwerij en moderne tekeningen van het productieproces. In de kelder van Kleine Spui 4 was de brouwerij van het Sint-Pietersgasthuis gevestigd. De bierconsumptie was zó hoog dat in de periode 1581-1758 een eigen brouwerij zinvol was. In 1891 begon Geurt Geurtsen in deze kelders een bottelarij van Phoenix-bier. Hij verzorgde de distributie voor heel Amersfoort. Enkele jaren later verhuisde hij naar de nummers 10-14, waar de drankengroothandel tot 1961 was gevestigd. Helaas is hiervan niets meer terug te vinden. Loop naar het einde van de straat en sla rechtsaf de Westsingel op. 3. Museum Flehite Aan uw linkerhand ziet u de kapel van het Sint-Pietersgasthuis met daarachter de Mannenzaal, een unieke middeleeuwse ziekenzaal. Daarnaast vindt u Museum Flehite. In de rechtertuin is de fraaie gevelsteen te zien van brouwerij Het Klaverblad. Binnen zijn er kleine presentaties rond de middeleeuwse biernijverheid en brouwerij Phoenix.

Sla nu rechtsaf de Nieuweweg in en loop door naar de Krommestraat. 4. Brouwerijen Krommestraat Op de rechterhoek van het eerste steegje rechts, de Kerkgang, was vroeger brouwerij De Pijpkan gevestigd. Een pijpkan is een middeleeuwse kan waaruit de taveernes bier schonken. De witte muur zou nog uit de tijd van de brouwerij dateren. Aan de overzijde van de Krommestraat was de bijbehorende mouterij gevestigd. Even verderop, op de Krommestraat 50-56, bevond zich brouwerij Het Paardje, die al in 1550 vermeld wordt. Rond 1650 kwam er een grutterij in. Hiervan is helaas niets meer te zien. Nog vóór het volgende steegje, de Marktgang, staan de gevels van twee voormalige brouwerijen naast elkaar. Eerst ziet u De Eenhoorn, die helaas niet zo gaaf is bewaard. Deze brouwerij was tot 1768 in functie. Daarnaast ziet u een fraai hoog gebouw, waar brouwerij De Kroon gevestigd was. In 1600 brouwde Willem Willemsz Bosch hier. Zijn dochter Emerentiana en haar man lieten in 1663 een ingrijpende verbouwing uitvoeren. Bij die gelegenheid werd de huidige fraaie halsgevel met gevelsteen geplaatst. In 1720 verkochten hun nazaten de brouwerij. Toen de brouwerij in 1750 weer in andere handen overging werd het een kantoor met woonhuis. Als u om het pand heenloopt ziet u ook in de achtergevel een steen met jaartal. Loop via het bruggetje naar de Langegracht 5. Brouwerijen Langegracht Aan de Lange- en Kortegracht waren de belangrijkste brouwerijen gevestigd. Dit is niet zo verwonderlijk, wanneer wij beseffen dat dit vooral de op export gerichte gebouwen waren. De grachtaansluiting was voor de laatmiddeleeuwse brouwers van groot belang, omdat de vaten per schip konden worden vervoerd. Bovendien werd het grachtwater ook geregeld gebruikt als spoelwater; er was immers geen waterleiding. Dat men ook op dit water rioleerde was kennelijk geen bezwaar! Voor het brouwen zelf beschikte men als regel wel over water uit eigen bronnen, dat trouwens tijdens het brouwen sterk en langdurig werd verhit. Op Langegracht 12 was tot ca 1700 brouwerij Het Anker gevestigd. Het gebouw is in 1895 grotendeels gesloopt. Van de fraaie trapgevel is maar weinig over; alleen de ankertjes zijn nog te herkennen. Op de nummers 23 en 31 zaten de brouwerijen De Posthoorn en De Lelie. Dat hier vroeger brouwerijen waren gevestigd is aan de buitenzijde niet meer te zien. Wel zijn van De Lelie nog de oude kelders aanwezig. Loop nu terug en houdt bij de vork rechts aan. Sla linksaf de Zwanehalssteeg in.

6. Brouwerij De Klok Op de hoek met de Langegracht ziet u een restaurant. Hier bevond zich de kleine brouwerij Het Zwaanshalsje. U loopt terug naar de Lieve Vrouwestraat en vindt op de hoek met het Lieve Vrouwekerkhof het prachtige pand van brouwerij De Klok.

In het plaveisel van het plein zijn de contouren te zien van de Onze-Lieve-Vrouwekapel, die

sinds 1444 het middelpunt was van de bedevaarten naar Amersfoort. Heel wat pelgrims zullen

in de taveernes er omheen een slok bier hebben gekregen en nog steeds zijn er heel wat cafés

te vinden.

Steek het plein over en passeer aan de rechterzijde de Onze-Lieve-Vrouwetoren. Sla linksaf de Westsingel op. 7. Brouwerij Het Klaverblad Op Westsingel 1-3 stond de laatste Amersfoortse brouwerij binnen de muren, Het Klaverblad. Het was een uitgestrekt pand dat in 1670 geheel werd gerenoveerd. De laatste eigenaar was A.F. Jansen. Nadat deze de brouwerij in 1893 had verkocht werden de panden een jaar later gesloopt. Nu is er niets meer van te herkennen. Loop linksaf de Langestraat in en neem de eerste steeg rechts, hier vindt u de Scherbierstraat

(scherp bier is dun bier). Buig nu met de Muurhuizen mee en neem het tweede straatje links, de Drieringensteeg. 8. Brouwerij De Drie Ringen In de steeg vindt u links een rijtje moderne huizen met in de gevel een originele gevelsteen met drie ringen, afkomstig van de gelijknamige brouwerij. Aan de overkant zit een atelier dat de naam heeft overgenomen. Er is echter in beide gevallen geen historische band met brouwerij De Drie Ringen. Deze bevond zich namelijk op de hoek van de steeg en de Kortegracht, in de drie panden Kortegracht 15-17. Tot 1621 was deze in handen van een brouwersgeslacht, Van Schadijck. In 1706 werd er een zeepziederij gevestigd. De oorspronkelijke panden zijn in de 19de eeuw verdwenen. Volg de Kortegracht, sla aan het einde rechtsaf en meteen linksaf. Ga nu rechts de Zuidsingel op en ga na restaurant Mariënhof linksaf de Kleine Haag op. Aan het einde neemt u links het voetpad. 9. Waterpoort Monnikendam De wandeltocht eindigt bij de waterpoort Monnikendam. Dit is een onderdeel van de tweede stadsmuur, gebouwd in de 15de eeuw. Hier kwam het schone water, nodig voor bier, van de belangrijkste beken uit de Gelderse Vallei de stad in.