Met plezier uit de pas

Activiteiten voor kinderen met sensorische integratiestoornis

Carol Stock Kranowitz

Illustraties: T.J. Wylie

Oorspronkelijke titel: The Out-of-Sync Child Has Fun. Activities for Kids withSensory Processing Disorder, Revised Edition, Perigee, New York, 2006. A Skylight PressBook.

Eerste oplage juni 2007Tweede oplage augustus 2008Derde oplage maart 2011Vierde oplage april 2014

Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, AmsterdamVertaling: Marian van der Ster, AmsterdamZetwerk: CeevanWee, AmsterdamOmslag: Studio Jan de Boer, AmsterdamIllustraties: T.J. Wylie

2007 Skylight Press en Carol Stock Kranowitz Nederlandse vertaling 2007 Uitgeverij Nieuwezijds

isbn 978 90 5712 246 0nur 770

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat hetkeurmerk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bijdit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeftgeleid.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaaktdoor middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch ofop welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagenzonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s)noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuelefouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Dankwoord

Tijdens het schrijven van Met plezier uit de pas heb ik het grootste plezier beleefdaan het samenwerken met mensen die mijn bedoeling begrepen, die zich kondenvinden in de achterliggende gedachte en die het project van begin tot eind hebbengesteund. Hun hartelijke enthousiasme vind je terug in het hele boek.

Oorspronkelijk was ik van plan om een beschrijving te geven van mijn eigen fa-voriete activiteiten; na 25 jaar in het onderwijs had ik er daar heel veel van. Naarma-te het boek vorderde, voegde ik hier steeds meer sensomotorische bezigheden aantoe, die ik van docenten en ouders, met name moeders van kinderen met een sen-sorische integratiestoornis, had gekregen. Om de ontbrekende stukken in mijnoverzicht aan te vullen, ging ik vervolgens op zoek naar beproefde huis- en school-ideen van een aantal briljante therapeuten mijn mentoren en idolen wiens in-spirerende werk mijn manier van lesgeven radicaal heeft veranderd.

Steeds meer nieuwe activiteiten en nieuwe facetten van oude activiteitenstroomden binnen. Sommige in de vorm van een paar zinnetjes tijdens een toeval-lig gesprek. Andere getypt en gestructureerd, in formele, klinische taal. Aan mij deprettige taak om deze juweeltjes te slijpen en ze in de zetting van dit boek te latenpassen.

Naast degenen die vermeld staan op de volgende bladzijden, ben ik heel veeldank verschuldigd aan de volgende vrienden.

Trude Turnquist, Rondalyn V. Whitney en Kimberley A. Geary. Deze bijzondere er-gotherapeuten, die werken op het gebied van sensorische integratie, hebben eenbelangrijke rol gespeeld bij het redigeren van mijn opsomming van activiteiten.Met hun scherpzinnige kritiek hebben ze mijn tekst bijna woord voor woord bijge-schaafd. Ze opperden ideen voor het verfijnen van de tekeningen, zodat houdingen opstelling beter gellustreerd zouden worden. Ze wezen me er voorzichtig opbedachtzaam te werk te gaan, zonder mijn overtuiging dat sensomotorische activi-teiten altijd en voor bijna alle kinderen een uitkomst zijn, geweld aan te doen.

Julia Berry, Laura D. Glaser, Diana Henry, Aubrey C. Lande, Lucy Jane Miller,Kathleen Morris, Joye Newman, Jill Spokojny Guz en Janet Wright Stafford. Deze ge-weldige therapeuten en docenten hebben mijn manuscript gelezen, mij voortdu-rend terzijde gestaan en hun sprankelende enthousiasme op mij overgebracht.

Donna Becker, Laurie Renke en Angela Gilbert. Drie fenomenale en haast onver-moeibare moeders van kinderen met een sensorische integratiestoornis, die op deeen of andere manier de tijd hebben gevonden om het manuscript te lezen en ge-weldige suggesties te doen om het te verbeteren.

T.J. Wylie! Als het gaat om het uitbeelden van uit de pas lopende kinderen in ac-tie, dan weet deze fantastische illustrator er precies de vinger op te leggen. Samen-werken met hem was een groot feest.

Lynn Sonberg en Meg Schneider van Skylight Press. Hun steun dateert al uit detijd dat sensorische integratie nog een onderwerp was waar niemand ooit van ge-hoord had.

Sheila Curry Oakes, mijn voormalige redactrice bij Perigee Books, en haar op-volgster Marian Lizzi. We hebben eenzelfde plank vol vriendelijke boeken voorogen, die een richtlijn kunnen zijn voor ouders en leerkrachten van kinderen meteen gebruiksaanwijzing. Ze hebben mijn eeuwige dank en genegenheid.

Alan Kranowitz. Tijdens de 35 jaar dat we bij elkaar zijn geweest, was wijlen mijnman mijn belangrijkste raadgever.

Jeremy Kranowitz, Jenny Pleasure, Eden en Aaron Pleasure-Kranowitz, en David,Melissa, Asher en Noah Kranowitz. Mijn kinderen inspireren me elke dag.

De kinderen. Ze zijn mijn belangrijkste medewerkers en voornaamste bronnen,en hebben door de jaren heen de grondstoffen voor dit boek geleverd. Ze hebbenme geleerd wat werkt en wat niet, en met welke aanpassingen je ervoor kunt zor-gen dat iedereen een activiteit tot een goed einde kan brengen. Voor deze bijzonde-re kinderen zit ik boordevol liefde, waardering en bewondering.

Paula Aquilla, David Brown, Maureen Bennie, Mark Zweig en de familie Pfefferle.Deze wijze therapeuten, collegas en vrienden hebben met hun inzicht en prachti-ge vondsten een grote bijdrage geleverd aan dit boek.

Ik zal alle ruimhartige mensen eeuwig dankbaar zijn die mij verteld hebbenover hun werk en spel, daden en gedachten, zodat ik deze kennis nu aan jou kanoverdragen. Uiteraard zijn alle fouten in dit boek te wijten aan het feit dat ik hunbijdragen en suggesties verkeerd heb genterpreteerd. Mocht je vergissingen te-genkomen, dan zijn die louter en alleen mijn fout.

Ten slotte wil ik jou bedanken dat je dit boek ter hand hebt genomen en zin hebtom plezier te beleven!

vi met plezier uit de pas

dankwoord vii

Medewerkers

KinderenAaron, 153Asher, 123Chase, 41Christian, 105Cyrus, 15, 244Eden, 56, 110Eric, 139Gary, 92, 199Hayley, 143Jackson, 53Jake, 105, 262Jesse, 147

Katie, 2, 31Kyle, 20Lizzie, 139Matthew, 64Max R., 197Max T., 53Pryce, 158Robin, 143, 147Sam, 49Sandy, 109Zac, 9

Ouders

Professionals

Angela Gilbert, Spring Branch, Texas,92

Barbara, Lexington, Kentucky, 6, 15,244

Bonne Sandars, Round Rock, Texas, 20Debbie, Indiana, 17Dixie Hendrix, Oklahoma City, Oklaho-

ma, 49Donna Becker, Rockaway Township,

New Yersey, 70, 73, 113, 115Jody Jarvis, Gardnerville, Nevada, 108Kathy Winters, Warminster, Pennsyl-

vania, 138Laurie, 105, 197, 262

Lisa, Texas, 213Marta Anders, Cornwall-on-Hudson,

New York, 139Penny Kelly, Bristol, Connecticut, 2Rachel Howell, Baton Rouge, Louisia-

na, 113Rachel Vivace, Indianapolis, Indiana, 33Raena, Oklahoma, 266Renee Mesh, 105Sonya, Cleveland, Alabama, 53Stephanie Becker, Traverse City , Michi-

gan, 41Susan Keeley, Chicago, Illinois, 268

Abilities Center, Inc. (personeel), Mi-chigan, www.abilitiescenter.com, 27,29, 42, 100, 101

Adrienne B. Hausman, Maryland, 218Anne Barber (optometrist, redacteur

van Behavioral Aspects of Vision Care), 140

Annemarie Kammann (fysiothera-peut), Michigan, 96, 100

Aubrey C. Lande (ergotherapeut), Colo-rado, aubreylande@aol.com, 16, 55,78, 147, 229

Barb McCrory (ergotherapeut), 92Barbara Bassin (ergotherapeut) en

Stanley A. Appelbaum (optometrist)Maryland, www.visionhelp.com,250, 259

Barbara H. Lindner (ergotherapeut),Florida, 32, 67, 86, 113

Bert Richards (assistent fysiothera-peut), Michigan, 101, 172

Crisler Lovendahl (taal-/spraakthera-peut), Illinois, www.speechkids.net,38

Deanna Iris Sava (ergotherapeut),www.otexchange.com, 127

Debra Em Wilson, Californi, 102Diana Henry (ergotherapeut), Arizona,

www.ateachabout.com, 16, 87, 88,285

Don Campbell, Colorado, www.mozart-effect.com, 163, 183

Elizabeth Haber-Lopez (ergotherapeut),Californi, eahaber@aol.com, 124,127

Heather Miller Kuhaneck (ergothera-peut), Connecticut, 266, 285

Janet Wright Stafford (ergotherapeut),www.kidzplay.org/www.theragifts.com, 5, 154, 254

Jessica Switzman, Maryland, 126Jim Mulholland, North Carolina, 182Joanne Hanson (taal-/spraakthera-

peut), Virginia, buildingblocks@erols.com, 173, 216, 224, 225

Joye Newman, www.kidsmovingco.com, 150, 282

Julia H. Berry, St. Columbas NurserySchool, Washington, dc, 203

Kathleen Morris (taal-/spraakthera-peut, Uitgever van S.I. Focus Maga-zine), Texas, www.sifocus.com, 16,214, 216, 220, 223

Kimberly Geary (ergotherapeut), Mary-land, jumpstarttherapy@yahoo.com, 74, 92, 116, 246

Laura D. Glaser (taal-/spraakthera-peut),Washington, dc,dlglaser@msn.com, 176, 178, 226,285

Lois Hickman (ergotherapeut), Colora-do, 185

Lori L. Merkel (assistent ergothera-peut), Pennsylvania, 53, 106, 107,193, 196, 269, 280

Lucy Jane Miller (ergotherapeut),www.starcenter.us, 221, 285

Lynne Israel (ergotherapeut), Washing-ton, dc, lciotassoc@aol.com, 48, 49,235

Margot C. Heiniger-White, Californi,margot@oregontrail.net, 102

Marsha Mitnick, Michigan, 103Mary F. Marcoux, Washington, dc, 216,

264Melanie Hawke (ergotherapeut), Aus-

trali, melsie@granite.net, 28, 29,62, 112

Nancy C. Scheiner (ergotherapeut), the-scheiners@msn.com, 79

Noel S. Levan (ergotherapeut), noel_le-van@hotmail.com, 67, 68

Rondalyn V. Whitney (ergotherapeut),Californi, rondalyn@aol.com, 62,78, 96, 125, 147, 263, 264, 268

Sanford R. Cohen (optometrist), Mary-land, reidcohen@aol.com, 148

Teri Kozlowski (ergotherapeut), Mary-land, 33, 35, 36, 236

Trude Turnquist (ergotherapeut), Min-nesota, 194, 195, 285

viii met plezier uit de pas

A. Jean Ayres, 3, 11, 285August Dvorak, 257Camille Saint-Sans, 178Constance Kamii, 216Edward i, koning van Engeland, 121Eileen Richter, 209, 285Franz Joseph Haydn, 167Gen Jereb, 164Gioacchino Rossini, 164Harrison Ford, 266Igor Stravinsky, 164Jane Healy, 10Jean Keating Carton, 55Jeff Cirillo, 229Johann Sebastian Bach, 164

Julia en Patricia Wilbarger, 56, 285Marshall Duke, 225Mary Benbow, 192Megan Gunnar, 18Patricia Oetter, 209, 285Peg Hoenack, 168Rheta De Vries, 216Roger Tory Peterson, 183Sheila en Ron Frick, 209, 285Stanley Greenspan, 18, 285Stephen Nowicki Jr., 225T. Berry Brazelton, 15Wolfgang Amadeus Mozart, 110, 163,

164, 183

dankwoord ix

Andere inspirerende mensen

Voorwoord

In deze moderne, individualistische tijd gaan veel gezinnen op zoek naar nieuwemanieren om de onderlinge banden te versterken. Niets is natuurlijker voor ditdoel dan samen willen spelen. Door te spelen ontwikkelen ouders en kinderen we-derzijdse, interactieve relaties: het middel bij uitstek om liefde en gehechtheid tetonen. Niet alle kinderen zijn echter even makkelijk om mee te spelen.

In haar eerste boek, Uit de pas Omgaan met sensorische integratiestoornis bij kin-deren, beschrijft Carol Stock Kranowitz veel soorten kinderen die door hun proble-men met sensorische integratie moeilijke speelkameraadjes zijn. Deze kinderenhebben een onderontwikkelde en inefficinte manier om sensorische prikkels teverwerken. Sommigen van hen worden snel afgeleid doordat ze overgevoelig zijnvoor aanraking, geluid, visuele prikkels, evenwichtssensaties en bepaalde li-chaamsbewegingen. Ze worden volledig in beslag genomen door het gevoel dat hetlicht te fel is, of hun kleren te strak zitten. Andere kinderen, die problemen hebbenmet sensorische modulatie, missen het vermogen om automatisch aan te voelenhoe lang ze nog kunnen schommelen voor ze misselijk worden.

Uit de pas is van levensbelang gebleken voor ouders, mensen in de kinderop-vang, leerkrachten en andere professionals die zich regelmatig het hoofd brekenover het verwarrende gedrag dat zo kenmerkend is voor een kind met een sensori-sche integratiestoornis. Door deze onzichtbare, raadselachtige aandoeningen enhun oorzaken van hun raadsels te ontdoen en ze te beschrijven in begrijpelijke taal,heeft de schrijfster over de hele wereld lof geoogst.

In dit tweede boek, Met plezier uit de pas, nodigt Carol ons uit om in actie te ko-men. Dat doet ze door beproefde en uitgebreid geteste activiteiten en spelletjes tebeschrijven, die speciaal zijn ontwikkeld voor deze groep jonge kinderen. Haaraanstekelijke enthousiasme, oprechte fijngevoeligheid en bedreven woordensme-derij maken dit boek een plezier om te lezen.

Ze beschrijft praktische technieken, bijvoorbeeld hoe je het kind de leiding kuntgeven en de activiteit kunt aanpassen aan de reacties van het kind. Deze aanpakleidt ertoe dat je vertrouwen opbouwt en er een interactie ontstaat met deze zomoeilijk bereikbare kinderen. Ze wijst de volwassene erop hoe hij of zij de angst bijhet kind verder kan wegnemen, door bijvoorbeeld zachter te praten en door de

knien te zakken tot op het niveau van het kind.Net zo belangrijk is dat de schrijfster uitlegt op welke manier al deze activiteiten

de sensorische ontwikkeling van je kind stimuleren. Onder het kopje In geval vannood legt ze uit hoe je een activiteit of spel op een creatieve manier kunt aanpas-sen. Door het hele boek heen staan kaders met tips van ouders en therapeuten. De-ze zijn bedoeld om de lezer actief te betrekken bij ervaringen van anderen en zoeen steuntje in de rug te geven. Ouders en leerkrachten van kinderen met deze ge-voeligheden kunnen gerust zijn: ze staan er niet alleen voor, vele anderen leggenhetzelfde traject af.

Ik waardeer Carols werk zowel uit professioneel als uit persoonlijk oogpunt. Alsergotherapeute ben ik van mening dat ze het terrein van sensorische integratie enons werk als therapeuten op geslaagde wijze vertaald heeft naar de wereld van deleek. Ze heeft de taal, theorie en kenmerken van ons vak toegankelijk gemaakt voorhet grote publiek. Bovendien heeft ze het werk van A. Jean Ayres bij veel mensenonder de aandacht gebracht. Vele van ons hadden de hoop al opgegeven dat het pio-nierswerk van Ayres na dertig jaar ooit nog verder zou komen dan de drempel vanonze eigen beroepsgroep, en gehoor zou vinden bij een breder, genteresseerd pu-bliek.

Nu ik terugkijk, zie ik hoe enorm veel moeite de gemiddelde ouder of leerkrachtgehad heeft met het begrijpen van de klinische, uit de neurologie afkomstige ter-minologie die wij vaak hanteren. Het moet voor buitenstaanders heel verwarrendgeweest zijn om onze behandelingen te zien zonder die, bij gebrek aan kennis vande achterliggende theorie, te kunnen onderscheiden van een prijzig middagje bui-ten de deur spelen. Jarenlang heb ik tassen vol zware boeken met de prachtige ana-tomische tekeningen van Frank Netter, kopien van woordenlijsten en multisenso-rische rekwisieten meegesleept naar bijeenkomsten van ouders en op scholen, ineen poging anderen zo veel mogelijk uit te leggen over sensorische integratie. Nuneem ik alleen Uit de pas mee, een kort verslagje en een paar fotos van kinderen inactie.

Als gediplomeerd relatie- en gezinstherapeute bewonder ik dit boek bovendienomdat het moedeloze ouders een nieuw handvat biedt om te gaan spelen. Carolcombineert haar voelsprieten van kleuteronderwijzeres met het meest waardevolleadvies van vele deskundigen en stelt een aantal nieuwe richtlijnen op voor copera-tief spel. Ik weet uit mijn praktijk dat kinderen met een sensorische integratie-stoornis hun ouders vaak tot wanhoop en uitputting drijven, en dat ze door broer-tjes en zusjes amper geduld worden. Ze zijn te lastig, en waarom kunnen zetrouwens niet gewoon plezier hebben?

Overgevoelige kinderen zijn doodsbang voor ruw lichamelijk contact tijdensstoeipartijen of voor het kwijtraken van hun centrum van zwaartekracht. Deze ge-voeligheden zorgen ervoor dat ze zich opstellen aan de zijlijn van het leven. Doorze stapje voor stapje te betrekken bij actieve, lichamelijke activiteiten, kunnen we

xii met plezier uit de pas

ze laten zien dat ze niet nog verder gesoleerd hoeven te raken van leeftijdgenootjesen broertjes of zusjes, en zich niet terug hoeven te trekken in passieve computer-spelletjes. Het is zo veel beter als ze leren meedoen. Dit boek legt uit hoe je ze erbijkunt betrekken.

In het geval van prikkelzoekers of kinderen met het etiket hyperactief of stuur-loos, kinderen die iemand nodig hebben die ze vertelt wanneer en hoe ze moeten op-houden, kan het hele gezin op een zaterdagochtend meehelpen met het maken vaneen valmat, hindernisbaan of binnenbandspel. Dit zijn vertrouwde en beproefdeergotherapeutische activiteiten, en ze zijn met wat vindingrijkheid en bijzonderweinig materiaal makkelijk te doen. Als je ze gebruikt volgens de richtlijnen enmet goede voorzorgsmaatregelen, bieden deze activiteiten maandenlang pleziervoor het hele gezin.

Ten slotte heb ik het geluk gehad om Carol zelf in actie te zien. Mijn dochter Cas-mir zat in 1991 en 1992 bij haar op de kleuterschool. Ik ben getuige geweest vanhaar voortdurende geestkracht, creativiteit en scherpe oog voor de kinderziel. Toenik ooit haar muziek- en bewegingslessen op St. Columbas Nursery School in Wash-ington, dc bijwoonde heb ik gezien hoe slim Carol het Koekenmannetje (zie pag. 71)gebruikte om twee sip aan de kant zittende kinderen bij het spel te betrekken. Dezekinderen durfden niet goed mee te doen en vroegen haar niet om nog een beurt,zoals de anderen. Carol gebruikte veel van de hier beschreven technieken om detwee buitenbeentjes voorzichtig tot meespelen te verleiden. Nu, tien jaar later,heeft ze een heel boek samengesteld zodat ouders en andere leerkrachten dat ookvoor elkaar kunnen krijgen.

Bravo en dank je wel Carol, voor het schrijven van dit prachtige, zeer van pas ko-mende boek!

Trude Turnquist

voorwoord xiii

Twee opmerkingen vooraf

1. Veel, misschien wel de meeste kinderen met een autismespectrumstoornis heb-ben ook een sensorische integratiestoornis. (Het omgekeerde geldt echter niet; demeeste kinderen met een sensorische integratiestoornis zijn niet autistisch.) Hoe-wel alle activiteiten in dit boek in principe alle kinderen met alle mogelijke vaardig-heden zouden moeten aanspreken, zullen sommige spelletjes aantrekkelijker zijndan andere voor kinderen met autisme, Asperger-syndroom of pdd-nos. Bij veelvan hun favoriete activiteiten spelen muziek en beweging, herhaling en de integra-tie van de specifieke interesses van het kind in het spel een rol.

2. Op verzoek van veel ouders en leerkrachten zijn in dit boek ook activiteitenopgenomen die zijn afgestemd op de behoeften van oudere basisschoolleerlingen,tieners en volwassenen. Bovendien zijn in het hele boek leeftijdscategorien te vin-den om duidelijk te maken dat sensomotorische ervaringen niet alleen voor jongekinderen of kinderen met ontwikkelingsproblemen zijn, maar dat elk mens ervankan genieten.

Bewegen is leren; bewegen is leven. Veel plezier!

Carol Kranowitz

Inhoud

1. Kinderen moeten bewegen maar wel veilig! 1Hoe moeten we ons het uit de pas lopende kind voorstellen? 1Wat is sensorische integratie? 3Wat is sensorische integratiestoornis? 4Sensorische integratietherapie 7safe-activiteiten helpen kinderen in de pas te lopen 8safe: Sensomotorisch, Adequaat, een Feest om te doen en Eenvoudig 10Opzetten en organiseren van safe-activiteiten 12

safe-activiteiten voor het sensorische systeem

2. Aanraking het tastzintuig 23Activiteiten voor het tastzintuig 26

Kliederen met on-verf 26Nog een on-verf-activiteit: scheerschuimwasstraat 27Nog een on-verf-activiteit: glibbervormen 28Nog een on-verf-activiteit: zandduinen 29Nog een on-verf-activiteit: voelvormen 29Speeldeeg 31Zware handen 33Verstoppertje met kleine speeltjes 35Commando eten 36Op de tast in de voorraadkast 37Pootafdrukken 38Broodmensen 39Feestversiering 41Magische vloeivormen 42Niet kliederig kliederspel 43Ga weg, lijm! 44Tastbaan 45

Verkleedpartijen 47Mummiespel 48Broodje worst 50Grasduinen 52Natuurarmband 53Slurppartijtje 55Roze zijde 56Zentuin 57

3. Evenwicht en beweging het vestibulaire zintuig 59Activiteiten voor het vestibulaire zintuig 62

T-krukje 62Matthews wiebelplank 64Tra la trampoline 65Vat vol plezier 67Rustig ravotten 69Het wasmachinespel 74Schommelen, slaan, gooien 76Reis naar Mars 79Wie niet lopen wil 81Jan Huigen in de ton 82De Hoki Poki 84Springen en stuiteren 86Hoog in de bol 87

4. Lichaamspositie het proprioceptieve zintuig 89Activiteiten voor het proprioceptieve zintuig 90

Valmat 90Binnenbandsport 92Flessenbabys 94Plezier met een touw 96Plastic zak-vlieger 99Balletje trap met plastic zak 100Schoon is mijn tuin 101Gestampte koekjes 103Hamer en spijkers 104Oost, west, doos, best 106In de houding 108Elastische banden 109Een vlinder worden 111Stoffentunneltrucs 113

xvi met plezier uit de pas

Het boodschappenspel 116Schudden op de wasmachine 118Lichaamslengte schatten 119Hou die muur overeind! 121Kleefknuffel 123Worstelbewegingen 124Elastiekjesbal 125Yogatrio 126

Nog meer ideen voor proprioceptie 127Lijst van zware spierarbeid-activiteiten voor ouders 127

5. Zien het gezichtszintuig 130Activiteiten voor het gezichtszintuig 132

Otjes prikken 132Programmabord 132Citrusballen 135Schatspelletje met voorwerpen 137Pittenzakjes-jai alai 138Vissen 140Pindas zoeken 141Miljoenen dozen 142Gootbaan 144Gootkanaal 145Koel en kleurig 146Spuit ze neer 147Metronoomcode 148Zaklantaarntikkertje 150Kokerkieperen 153Sensorisch schatzoekertje 154

6. Horen het gehoorzintuig 156Activiteiten voor het gehoorzintuig 158

Schuiffluitstretch 158Horen, zien, bewegen 160Dans van de papieren bordjes 163Klapliedjes 165Zoek de geluiden bij elkaar 166Toonladderliedjes 167Bergbeklimmen 170Muzikale hoepels 172Feestversjes 173

inhoud xvii

Vork- en kurktrillen 174Bu, du, gu, blaas! 176W-vragen 178Vogelgeluiden 182Klinkerbewegingen 183Sensorische symfonie 185

7. Ruiken en proeven het reukzintuig en het smaakzintuig 188Activiteiten voor het reuk- en smaakzintuig 190

Ruiken en raden 190Reukbal (pomander) 192Pletten en ruiken 193Geurkaarten 194Geurbingo 196Proeven en raden 198Nieuwe smaaksensaties 199Hoera, sla 203

safe-activiteiten voor zintuiggerelateerde vaardigheden

8. Oraal-motorische vaardigheden 209Activiteiten voor oraal-motorische vaardigheden 212

Kauwketting 212Appelmoes door een rietje 213Heilige herders 214Blaas je blauw 216Tovertuin 218De langste adem 220Boze gedachten wegblazen 221Bubbelgum blazen 223Pompoen, pompoen 224Kus de spiegel 225Dinosaurusochtend 226Jeff Cirillos magische milkshake 229

9. Motorische planning 231Activiteiten voor motorische vaardigheden 233

Handen op je tenen, vingers op je neus 233Schoenendoospad 235

xviii met plezier uit de pas

Duw- en trekspelletjes 236Hindernisbaan 239Metronoomgym 246Vrouwtje Middernacht 248Sensorische robot 250Dobbelspel met geheimzinnige bewegingen 253Computerspel-hindernisbaan 254

10. Fijne motoriek 257Activiteiten voor de fijne motoriek 259

Knijperkleren 259Noppenfolie ploffen 261Bouwen met tandenstokers 262Spuitwedstrijd 263Windspuiten 264Konijnenoren 266Torpleedo 267Grote boodschap 268Pakken met je tenen 269

11.Bilaterale cordinatie en het oversteken van de middellijn 272Activiteiten voor de bilaterale cordinatie en het oversteken

van de middellijn 275Schutting verven 275Op berenjacht 275Bellen klappen 278Pindakaaspot 279Knikkersporen 280Bandensporen 281Pittenzakpakken 282

Woordenlijst 285Aanbevolen materiaal en adressen 291Overzichtstabel van alle activiteiten 299Over de auteur 305

inhoud xix

1 Kinderen moeten bewegen maar wel veilig!

Ben je vader, moeder, leerkracht of crcheleidster van een kind dat soms of regel-matig uit de pas loopt? Krijgt je kind ergotherapie of een andere behandeling diehem of haar helpt om beter te functioneren op school, thuis en daarbuiten? Heb je,al dan niet met hulp van een therapeut, gemerkt dat je kind op dreef komt bij activi-teiten als schommelen, springen of het trekken en duwen van iets zwaars? Ben jeervan overtuigd dat kinderen moeten bewegen en aanraken, net zoals vogels moe-ten vliegen en vissen moeten zwemmen? En wil je heel graag meer weten over acti-viteiten die je met je kind kunt ondernemen?

Dan is Met plezier uit de pas het juiste boek voor jou. Het is een vervolg op Uit depas Omgaan met sensorische integratiestoornis bij kinderen, en bevat een groot aantalvan mijn favoriete, beproefde spelletjes. Veel van deze activiteiten heb ik verzon-nen of aangepast tijdens mijn werk als leerkracht op een kleuterschool, als welpen-leidster bij de padvinders, bij het vieren van verjaardagspartijtjes, als moeder ennu, met heel veel plezier, als oma. Andere zijn varianten van sensorische spelletjesdie ergotherapeuten ontwikkelen om thuis met je kind te doen. Weer andere ko-men van mensen die heel goed naar hun kind hebben gekeken en zo hebben ont-dekt wat werkt. En een paar ideen zijn afkomstig van kinderen zelf. Zij hebbenons laten zien wat precies goed voelde.

Hoewel kinderen met een sensorische integratiestoornis (in het Engels SensoryProcessing Disorder, afgekort als spd) de doelgroep vormen van dit boek, zullenbijna alle kinderen, uit de pas lopend of niet, plezier beleven aan deze spelletjes!

Hoe moeten we ons het uit de pas lopende kind voorstellen?

De meeste kinderen lopen wel eens uit de pas. De meeste kinderen weten hoe hetvoelt om zo nu en dan uit het gareel te lopen, uit de boot of uit de toon te vallen of ergewoon even helemaal niet meer uit te komen.

Er zijn echter ook kinderen die vrijwel de hele tijd uit de pas lopen. Als gevolg vaneen verstoorde neurologische ontwikkeling kunnen ze problemen hebben met hetfunctioneren in het dagelijks leven en met de interactie met de buitenwereld. Stelje een kind voor dat

Overgevoelig is voor aanraking, beweging, beelden of geluiden. Ondergevoelig is voor aanraking, beweging, beelden of geluiden. Een ongebruikelijk hoog of ongebruikelijk laag activiteitsniveau heeft. Impulsief, onrustig, onoplettend en snel afgeleid is. Een gebrekkig lichaamsbewustzijn heeft. Een onderontwikkelde grove motoriek (rennen, klimmen) en fijne motoriek (te-

kenen, knippen) heeft, ongecordineerd en onhandig is,en vaak valt en struikelt. Een slechte bilaterale cordinatie heeft (moeite heeft de

twee zijden van het lichaam tegelijkertijd te gebruiken)en moeite heeft met het oversteken van de middellijn(het gebruiken van een oog, hand of voet aan de anderekant van het lichaam dan waar het zich bevindt).

Slechte motorische planning heeft (moeite heeft methet uitvoeren van complexe lichaamsbewegingen).

Snel moe wordt, een slappe houding heeft en onderuit-gezakt zit.

Slechte oraal-motorische vaardigheden heeft (moeiteheeft met kauwen en spreken).

Regelmatig de afstand tussen zichzelf en andere men-sen of objecten verkeerd inschat.

Een slecht gevoel voor ritme en timing heeft. Traag reageert op mondelinge instructies of vragen, of

erdoor in verwarring raakt. Bijzonder emotioneel wordt en snel gefrustreerd raakt

als de dingen niet precies goed gaan. Keer op keer hetzelfde wil en iets nieuws geen kans

durft te geven (zoals nieuw voedsel, een nieuwe omge-ving, nieuw speelgoed, nieuwe spelletjes, het verplaat-sen van meubels, een nieuwe oppas of een invaljuf).

Moeite heeft met overgangen, zelfs van de ene ver-trouwde activiteit naar de andere.

Moeite heeft om in actie of juist tot rust te komen, s ochtends wakker te worden,en s avonds in slaap te vallen of door te slapen.

Wat is de onderliggende reden van dit verwarrende gedrag? Het precieze antwoordis niet altijd te geven. Natuurlijk kunnen allerlei ontwikkelingsachterstanden, fy-sieke handicaps, medische aandoeningen of emotionele problemen van invloedzijn op het gedrag van het kind. Een sensorische integratiestoornis kan een belang-rijke bijkomende factor zijn, zeker wanneer het kind op een atypische manier opzintuiglijke waarnemingen reageert.

2 met plezier uit de pas

Een moeder vertelt

Penny Kelly vertelt over haar vier-jarige dochter: Om haar sensori-sche systeem te ontwikkelen laatik mijn dochter dingen doen dieandere kinderen misschien nietmogen. Ik laat Katie op de beddenspringen. Ik laat haar in de kamermet bonen spelen, en soms ligtde hele vloer ermee bezaaid. Iklaat haar op kussens springen ende kussens van de bank trekkenom sandwiches van zichzelf temaken. Ze mag veel van me doenwat andere kinderen misschienverboden wordt. Ik laat haar datnatuurlijk niet bij anderen thuisdoen, alleen in ons eigen huis. Enomdat ze thuis de stimulatiekrijgt die ze nodig heeft, gedraagtze zich bij anderen heel netjes.