Psychiatrische diagnostiek - Allen Frances (leesfragment)

psychiatrische diagnostiekde essentie

Allen Frances

U I T G E V E R I J N I E U W E Z I J D S

Oorspronkelijke titel: Essentials of Psychiatric Diagnosis: Responding tot the Challenge of

dsm-5 (Revised Edition). New York: The Guilford Press, 2013.

Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam

Vertaling: Wouter Scheen, Amsterdam

Redactionele adviezen: Jan Bernard, klinisch psycholoog/psychotherapeut

Zetwerk: Holland Graphics, Amsterdam

Omslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam

© 2013, The Guilford Press

© Nederlandse vertaling 2014, Uitgeverij Nieuwezijds

isbn 978 90 5712 400 6

nur 770

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Fo-

rest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie

niet tot bosvernietiging heeft geleid.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door mid-

del van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wij-

ze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande

schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever

enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolko-

menheden in dit boek.

Inhoud

1 Hoe dit boek te gebruiken 1

DOELGROEP 1

DE STRUCTUUR VAN HET BOEK 2

BEPERKEN VAN DIAGNOSTISCHE INFLATIE EN HET VERMIJDEN VAN HYPES 5

PROBLEMEN MET DE DSM-5 6

Waarschuwingskaders 7

HET DIAGNOSTISCHE INTERVIEW 8

STAPSGEWIJZE DIAGNOSE 15

EEN DOZIJN ALGEMENE TIPS 17

LITERATUUR 18

2 Stoornissen die meestal voor het eerst in de kindertijd of adolescentie worden gediagnosticeerd 21

AANDACHTSTEKORTSTOORNIS MET HYPERACTIVITEIT 21

314.01 | F90.1 Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, overwegend hyperactief-impulsief type 21

314.00 | F90.0 Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, overwegend onoplettendheidstype 21

314.01 | F90.2 Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, gecombineerde type 21

314.9 | F90.9 Niet-gespecificeerde aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit 22

Waarschuwing: ADHD en leeftijd 23

GEDRAGSSTOORNIS EN OPPOSITIONEEL-OPSTANDIGE GEDRAGSSTOORNIS 26

312.81 | F91.1 Gedragsstoornis, type beginnende in de kindertijd 26

312.82 | F91.2 Gedragsstoornis, type beginnende in de adolescentie 26

viii psychi at rische di agnost iek

312.89 | F91.9 Gedragsstoornis, type niet-gespecificeerd begin 26

313.81 | F91.3 Oppositioneel-opstandige gedragsstoornis 28

312.9 | F90.0 Niet-gespecificeerde gedragsstoornis 30

299.00 | F84.0 AUTISMESPECTRUMSTOORNIS 30

309.21 | F93.0 SEPARATIE-ANGSTSTOORNIS 33

INTELLECTUELE ONTWIKKELINGSSTOORNIS 35

317 | F70 Licht 35

318.0 | F71 Matig 35

318.1 | F72 Ernstig 35

318.2 | F73 Zeer ernstig 35

SPECIFIEKE LEERSTOORNIS 37

315.00 | F81.0 Lezen (in het bijzonder problemen met begrijpend lezen, snelheid of accuraatheid) 37

315.1 | F81.2 Rekenen (in het bijzonder problemen met rekenen, kopiëren van getallen of tekens of het herkennen daarvan) 37

314.2 | F81.81 Schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid (in het bijzonder problemen met grammatica, zinsstructuur of organisatie) 37

315.9 | F81.9 Niet-gespecificeerd 37

VOEDINGSSTOORNISSEN 39

307.52 | F98.3 Pica (bij kinderen) 39

307.53 | F98.21 Ruminatiestoornis 39

ZINDELIJKHEIDSSTOORNISSEN 40

307.7 | F98.1 Encopresis 40

307.6 | F98.0 Enuresis 40

3 Depressieve stoornissen 43

DEPRESSIEVE STOORNIS 43

296.21 | F32.0 Depressieve stoornis, eenmalige episode, licht 43

296.22 | F32.1 Depressieve stoornis, eenmalige episode, matig 43

296.23 | F32.2 Depressieve stoornis, eenmalige episode, ernstig zonder psychotische kenmerken 43

296.24 | F32.3 Depressieve stoornis, eenmalige episode, ernstig met psychotische kenmerken 43

296.20 | F32.9 Depressieve stoornis, eenmalige episode, niet-gespecificeerd 43

296.31 | F33.0 Depressieve stoornis, recidiverend, licht 43

296.32 | F33.1 Depressieve stoornis, recidiverend, matig 44

296.33 | F33.2 Depressieve stoornis, recidiverend, ernstig zonder psychotische kenmerken 44

296.34 | F33.3 Depressieve stoornis, recidiverend, ernstig met psychotische kenmerken 44

296.30 | F33.9 Depressieve stoornis, recidiverend, niet-gespecificeerd 44

Inhoud ix

Waarschuwing: groot verdriet versus depressieve stoornis 48

300.4 | F34.1 CHRONISCHE DEPRESSIEVE STOORNIS (DYSTHYMIE) 49

625.4 | N94.3 PREMENSTRUELE DYSFORISCHE STOORNIS 51

DEPRESSIEVE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL 52[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.89 Door alcohol geïnduceerd 52

292.84 Door ander middel geïnduceerd (vermeld het middel) 52

DEPRESSIEVE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 53

293.83 | F06.31 Met depressieve kenmerken 53

293.83 | F06.32 Met episode die lijkt op een depressieve stoornis 53

293.83 | F06.34 Met gemengde kenmerken 53

311 | F32.9 NIET-GESPECIFICEERDE DEPRESSIEVE STOORNIS 55

296.90 | F39 NIET-GESPECIFICEERDE STEMMINGSSTOORNIS 55

Waarschuwing: disruptieve stemmingsdysregulatiestoornis 55

4 Bipolaire stoornissen 57

296.XX BIPOLAIRE I-STOORNIS 57[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

Vierde-cijfercodes .0x Bipolaire I-stoornis, eenmalige manische episode 57

.40 Bipolaire I-stoornis, laatste episode hypomaan 57

.4x Bipolaire I-stoornis, laatste episode manisch 57

.5x Bipolaire I-stoornis, laatste episode depressief 57

.6x Bipolaire I-stoornis, laatste episode gemengd 57

.7 Bipolaire I-stoornis, laatste episode niet-gespecificeerd 57

Vijfde-cijfercodes .x1 Licht 57

.x2 Matig 57

.x3 Ernstig 57

.x4 Ernstig met psychotische kenmerken 58

.x5 Gedeeltelijk in remissie 58

.x6 Volledig in remissie 58

.x0 Niet-gespecificeerd 58

Waarschuwing: De hype rond bipolaire stoornissen in de kindertijd 61

296.89 | F31.81 BIPOLAIRE II-STOORNIS 63

301.13 | F34.0 CYCLOTHYME STOORNIS 66

BIPOLAIRE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL 67[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]


292.84 Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel) 67

x psychi at rische di agnost iek

BIPOLAIRE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 68

293.83 | F06.33 Met manische kenmerken 68

293.83 | F06.33 Met episodes die lijken op manische of hypomane episodes 69

293.83 | F06.34 Met gemengde kenmerken 69

296.80 | F31.9 NIET-GESPECIFICEERDE BIPOLAIRE STOORNIS 70

296.90 | F39 NIET-GESPECIFICEERDE STEMMINGSSTOORNIS 70

5 Angststoornissen 71

PANIEKSTOORNIS 71

300.21 | F40.01 Paniekstoornis met agorafobie 71

300.01 | F41.0 Paniekstoornis zonder agorafobie 71

300.22 | F40.0 AGORAFOBIE 74

300.23 | F40.10 SOCIALE-ANGSTSTOORNIS (SOCIALE FOBIE) 77

SPECIFIEKE FOBIE 80

300.29 | F40.218 Dieren 80

300.29 | F40.230 Bloed-injectie-verwonding, Angst voor bloed 80

300.29 | F40.231 Bloed-injectie-verwonding, Angst voor injecties en bloedtransfusies 80

300.29 | F40.233 Bloed-injectie-verwonding, Angst voor verwonding 80

300.29 | F40.232 Bloed-injectie-verwonding, Angst voor overige medische zorg 80

300.29 | F40.228 Natuurlijke omgeving 80

300.29 | F40.248 Bepaalde situaties 80

300.29 | F40.298 Overige 80

300.02 | F41.1 GEGENERALISEERDE ANGSTSTOORNIS 82

Waarschuwing: overdiagnose van de gegeneraliseerde angststoornis 82

293.84 | F06.4 ANGSTSTOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 84

ANGSTSTOORNIS DOOR EEN MIDDEL 85[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]



300.00 | F41.9 NIET-GESPECIFICEERDE ANGSTSTOORNIS 86

6 Obsessieve-compulsieve en gerelateerde stoornissen 87

300.3 | F42 OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS 87

300.7 | F45.22 STOORNIS IN DE LICHAAMSBELEVING 92

300.3 | F42 VERZAMELDWANG (HOARDING DISORDER) 94

TICSTOORNISSEN 96

307.23 | F95.2 Stoornis van Gilles de la Tourette 96

Inhoud xi

307.22 | F95.1 Chronische motorische of vocale ticstoornis 96

307.21 | F95.0 Tijdelijke ticstoornis 96

333.3 | G25.61 Ticstoornis door een middel (vermeld het middel) 96

333.3 | G25.69 Ticstoornis door een andere somatische aandoening (vermeld de somatische aandoening) 96

307.20 | F95.9 Niet-gespecificeerde ticstoornis 96

312.39 | F63.3 TRICHOTILLOMANIE 97

292.89 OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS OF EEN GERELATEERDE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL 98

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

294.8 | F06.8 OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS OF EEN GERELATEERDE STOORNIS DOOR EEN SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 98

300.00 | F42 NIET-GESPECIFICEERDE OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS OF GERELATEERDE STOORNIS 99

7 Trauma- en stressgerelateerde stoornissen 101

Niet-gespecificeerde trauma- en stressgerelateerde stoornis 101

309.81 | F43.10 POSTTRAUMATISCHE STRESS-STOORNIS 101

Waarschuwing: de stresspoortwachter 102

308.3 | F43.0 ACUTE STRESS-STOORNIS 104

AANPASSINGSSTOORNIS 104

309.0 | F43.21 Aanpassingsstoornis met depressieve stemming 104

309.24 | F43.22 Aanpassingsstoornis met angst 104

309.28 | F43.23 Aanpassingsstoornis met gemengd angstige en depressieve stemming 104

309.3 | F43.24 Aanpassingsstoornis met verstoring van het gedrag 104

309.4 | F43.25 Aanpassingsstoornis met gemengde verstoring van emoties en gedrag 104

309.9 | F43.20 Niet-gespecificeerde aanpassingsstoornis 104

309.89 | F43.8 NIET-GESPECIFICEERDE TRAUMA- EN STRESSGERELATEERDE STOORNIS 106

8 Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen 107

295.9 | F20.9 SCHIZOFRENIE 107

295.40 | F20.81 SCHIZOFRENIFORME STOORNIS 113

SCHIZOAFFECTIEVE STOORNIS 114

295.70 | F25.0 Bipolaire type 114

295.70 | F25.1 Depressieve type 114

297.1 | F22 WAANSTOORNIS 115

297.3 | F24 GEDEELDE PSYCHOTISCHE STOORNIS (FOLIE À DEUX) 118

xii psychi at rische di agnost iek

298.8 | F23 KORTDURENDE PSYCHOTISCHE STOORNIS 119

PSYCHOTISCHE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL 121[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]



PSYCHOTISCHE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 121

293.81 | F06.2 Met wanen 121

293.82 | F06.0 Met hallucinaties 122

293.89 | F06.1 KATATONE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 122

298.9 | F29 NIET-GESPECIFICEERDE PSYCHOTISCHE STOORNIS 123

Waarschuwing: psychoserisicosyndroom 123

9 Aan middelen gebonden stoornissen en gedragsmatige verslavingen 125

Waarschuwing: misbruik van een middel en afhankelijkheid van een middel 125

AFHANKELIJKHEID VAN EEN MIDDEL 127

303.90 | F10.20 Alcoholafhankelijkheid 127

304.40 | F15.20 Amfetamineafhankelijkheid 127

304.30 | F12.20 Cannabisafhankelijkheid 127

304.20 | F14.20 Cocaïneafhankelijkheid 127

304.30 | F16.20 Hallucinogeenafhankelijkheid 127

304.60 | F18.20 Afhankelijkheid van vluchtige stof 127

304.00 | F11.20 Afhankelijkheid van opioïde 127

304.60 | F16.20 Afhankelijkheid van fencyclidine 127

304.10 | F13.20 Afhankelijkheid van sedativum, hypnoticum of anxiolyticum 127

305.1 | F17.200 Afhankelijkheid van tabak 127

304.80 | F19.20 Afhankelijkheid van verschillende middelen 127

304.90 | F19.20 Afhankelijkheid van een ander (of onbekend) middel (vermeld het middel indien bekend) 127

MISBRUIK VAN EEN MIDDEL 130

305.00 | F10.10 Misbruik van alcohol 130

305.70 | F15.10 Misbruik van amfetamine 130

305.20 | F12.10 Misbruik van cannabis 130

305.60 | F14.10 Misbruik van cocaïne 130

305.30 | F16.10 Misbruik van hallucinogenen 130

305.90 | F18.10 Misbruik van vluchtige stoffen 130

305.50 | F11.10 Misbruik van opioïden 130

305.90 | F16.10 Misbruik van fencyclidine 130

Inhoud xiii

305.40 | F13.10 Misbruik van een sedativum, hypnoticum of anxiolyticum 130

305.90 | F19.10 Misbruik van een ander (of onbekend) middel (vermeld het middel indien bekend) 130

INTOXICATIE DOOR EEN MIDDEL 132[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

303.00 Alcoholintoxicatie 132

305.90 Cafeïne-intoxicatie 132

292.89 Intoxicatie met elk ander middel (vermeld het middel) 132

292.89 Intoxicatie met een ander (of onbekend) middel (vermeld zo mogelijk het middel) 132

ONTHOUDING VAN EEN MIDDEL 133[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.81 Onthouding van alcohol 133

292.0 Onthouding van elk ander middel (vermeld het middel) 133

292.0 Onthouding van een ander (of onbekend) middel (vermeld het middel indien bekend) 133

PSYCHISCHE STOORNISSEN DOOR EEN MIDDEL 134

Waarschuwing: pathologisch gokken en andere gedragsmatige verslavingen 135

10 Neurocognitieve stoornissen 137

DELIRIUM 137

293.0 | F05 Delirium door een andere somatische aandoening (vermeld de somatische aandoening) 137




780.09 | R41.0 Niet-gespecificeerd delirium 138

PRIMAIRE NEUROCOGNITIEVE STOORNIS (DEMENTIE) 141

290.xx | F01.xx Vasculaire dementie 141

.40 | .51 Met gedragsstoornissen 141

.40 | .50 Zonder gedragsstoornissen 141

294.xx | F02.xx Dementie door een andere somatische aandoening (vermeld de somatische aandoening) 141

.11 | .81 Met gedragsstoornissen 141

.10 | .80 Zonder gedragsstoornissen 141




MILDE NEUROCOGNITIEVE STOORNIS 145

Waarschuwing: milde neurocognitieve stoornis 145

294.8 | R41.9 NIET-GESPECIFICEERDE NEUROCOGNITIEVE STOORNIS 147

xiv psychi at rische di agnost iek

11 Persoonlijkheidsstoornissen 149

301.83 | F60.3 Borderline persoonlijkheidsstoornis 150

301.7 | F60.2 Antisociale persoonlijkheidsstoornis 150

301.81 | F60.81 Narcistische persoonlijkheidsstoornis 151

301.50 | F60.4 Theatrale persoonlijkheidsstoornis 151

301.4 | F60.5 Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis 151

301.82 | F60.6 Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis 152

301.6 | F60.7 Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis 152

301.0 | F60.0 Paranoïde persoonlijkheidsstoornis 152

301.20 | F60.1 Schizoïde persoonlijkheidsstoornis 152

301.22 | F21 Schizotypische persoonlijkheidsstoornis 153

310.1 | F07.0 Persoonlijkheidsverandering door een andere somatische aandoening (vermeld de somatische aandoening) 153

301.9 | F60.9 Niet-gespecificeerde persoonlijkheidsstoornis 153

Waarschuwing: het vermijden van het gebruik van de diagnose niet-gespecificeerde persoonlijkheidsstoornis 154

Waarschuwing: persoonlijkheidsdimensies in deel 3 van de DSM-5 156

12 Stoornissen in de impulsbeheersing 159

312.31 | F63.0 PATHOLOGISCH GOKKEN 159

Waarschuwing: het concept ‘gedragsmatige verslaving’ 160

312.34 | F63.81 PERIODIEKE EXPLOSIEVE STOORNIS 161

Waarschuwing: diagnose van de periodieke explosieve stoornis 162

312.33 | F63.1 PYROMANIE 162

312.32 | F63.2 KLEPTOMANIE 163

312.30 | F63.9 NIET-GESPECIFICEERDE STOORNIS IN DE IMPULSBEHEERSING 164

Waarschuwing: het vermijden van gerechtelijk gebruik van de niet-gespecificeerde stoornis in de impulsbeheersing 164

13 Eetstoornissen 165

307.1 | F50.00 ANOREXIA NERVOSA 165

307.51 | F50.2 BULIMIA NERVOSA 167

307.51 | F50.8 EETBUISTOORNIS 168

Waarschuwing: eetbuistoornis 169

307.50 | F50.9 NIET-GESPECIFICEERDE EETSTOORNIS 169

Waarschuwing: vermijding/beperking-van-voedselinname-stoornis 169

Inhoud xv

14 Slaap-waakstoornissen 171

780.52 | G47.00 INSOMNIASTOORNIS 171

SLAAP-WAAKSTOORNIS GEBONDEN AAN DE CIRCADIANE RITMIEK 174

307.45 | G47.21 Uitgestelde-slaapfasetype 174

307.45 | G47.22 Slaapfasevervroegingtype 174

307.45 | G47.23 Onregelmatig-slaap-waakritmetype 174

307.45 | G47.24 Niet-24-uurs-slaap-waakritmetype 174

307.45 | G47.26 Ploegendiensttype 174

307.45 | G47.20 Niet-gespecificeerd type 174

780.54 | G47.10 HYPERSOMNOLENTIESTOORNIS 175

780.57 | G47.40 NIET-GESPECIFICEERDE SLAAPAPNEU 176

NON-RAPID EYE MOVEMENT-SLAAPGEDRAGSTOORNIS 177

307.46 | F51.3 Slaapwandeltype 177

307.46 | F51.4 Pavor nocturnus-type 177

307.47 | F51.5 NACHTMERRIES 178

327.42 | G47.52 RAPID EYE MOVEMENT-SLAAPGEDRAGSTOORNIS 179

SLAAP-WAAKSTOORNIS DOOR EEN MIDDEL 179[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]



327.01 | G47.01 INSOMNIA DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 180

327.14 | G47.14 HYPERSOMNIA DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 180

780.52 | G47.00 NIET-GESPECIFICEERDE INSOMNIA 180

780.54 | G47.10 NIET-GESPECIFICEERDE HYPERSOMNIA 180

780.59 | G47.9 NIET-GESPECIFICEERDE SLAAP-WAAKSTOORNIS 180

15 Seksuele en genderproblemen 181

GENDERDYSFORIE 182

302.6 | F64.2 Genderdysforie bij kinderen 182

302.85 | F64.1 Genderdysforie bij adolescenten of volwassenen 182

Waarschuwing: genderdysforie 182

SEKSUELE DISFUNCTIES 183

302.71 | F52.0 Seksuele stoornis met verminderd verlangen bij de man 183

302.72 | F52.21 Erectiestoornis 184

302.75 | F52.4 Vroegtijdige ejaculatie 184

302.74 | F52.32 Vertraagde ejaculatie 185

302.72 | F52.22 Seksuele stoornis met verminderd verlangen/seksuele opwindingsstoornis bij de vrouw 186

xvi psychi at rische di agnost iek

302.73 | F52.31 Orgasmestoornis bij de vrouw 187

302.76 | F52.6 Genitale-bekkenpijn/penetratiestoornis 188

SEKSUELE DISFUNCTIE DOOR EEN MIDDEL 189[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]



SEKSUELE DISFUNCTIE DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE AANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE AANDOENING) 190

608.89 | N50.8 Seksuele stoornis door een andere somatische aandoening met verminderd verlangen bij de man 190

607.84 | N52.9 Erectiestoornis door een andere somatische aandoening 190

625.8 | N94.89 Seksuele stoornis met verminderd verlangen/seksuele opwindingsstoornis door een andere somatische aandoening bij de vrouw 190

625.0 | N94.1 Genitale-bekkenpijn/penetratiestoornis door een andere somatische aandoening 190

302.70 | F52.9 Niet-gespecificeerde seksuele disfunctie 191

PARAFIELE STOORNISSEN 192

302.2 | F65.4 Pedofiele stoornis 192

302.4 | F65.2 Exhibitionistische stoornis 192

302.82 | F65.3 Voyeuristische stoornis 192

302.89 | F65.81 Frotteuristische stoornis 192

302.84 | F65.52 Seksueel sadisme stoornis 192

302.83 | F65.51 Seksueel masochisme stoornis 192

302.81 | F65.0 Fetisjistische stoornis 192

302.3 | F65.1 Transvestitistische stoornis 192

302.9 | G65.9 Niet-gespecificeerde parafiele stoornis 192

16 Stoornissen gerelateerd aan lichamelijke symptomen 197

300.82 | F45.1 SOMATISCHE SYMPTOOMSTOORNIS 197

Waarschuwing: vermijd overdiagnose van de somatische symptoomstoornis van de DSM-5 200

CONVERSIESTOORNIS (FUNCTIONELE NEUROLOGISCHE SYMPTOOMSTOORNIS) 201

300.11 | F44.4 Conversiestoornis met motorische symptomen 201

300.11 | F44.6 Conversiestoornis met sensorische symptomen 201

300.11 | F44.5 Conversiestoornis met convulsies 201

300.11 | F44.7 Conversiestoornis met gemengde symptomen 201

316 | F54 PSYCHISCHE FACTOREN DIE DE SOMATISCHE AANDOENING BEÏNVLOEDEN 202

300.19 | F68.10 NAGEBOOTSTE STOORNIS 203

Inhoud xvii

17 Dissociatieve stoornissen 205

Waarschuwing: dissociatieve stoornissen – hype-alarm 205

300.14 | F44.81 DISSOCIATIEVE IDENTITEITSSTOORNIS (MEERVOUDIGE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS) 206

Waarschuwing: dissociatieve identiteitsstoornis (meervoudige persoonlijkheidsstoornis) 206

300.12 | F44.0 DISSOCIATIEVE AMNESIE 208

Waarschuwing: dissociatieve amnesie 208

300.6 | F48.1 DEPERSONALISATIESTOORNIS/DEREALISATIESTOORNIS 210

300.15 | F44.9 NIET-GESPECIFICEERDE DISSOCIATIEVE STOORNIS 212

18 Codes voor aandoeningen die een reden voor zorg kunnen zijn, maar geen psychische stoornis zijn 213

UITNODIGING: GEBRUIK DEZE CODES ALSJEBLIEFT VAKER 213

RELATIEPROBLEMEN 214

V61.20 | Z62.820 Ouder-kindrelatieprobleem 214

V61.10 | Z63.0 Partnerrelatieprobleem 214

V61.8 | Z62.891 Relatieprobleem tussen de kinderen 214

V62.81 | Z63.9 Niet-gespecificeerd relatieprobleem 214

PROBLEMEN IN VERBAND MET MISBRUIK OF VERWAARLOZING 214[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

BEWEGINGSSTOORNISSEN DOOR EEN GENEESMIDDEL TEWEEGGEBRACHT 214

332.1 | G21.11 Neuroleptisch parkinsonisme 214

332.1 | G21.19 Parkinsonisme door overige geneesmiddelen teweeggebracht 214

333.92 | G21.0 Maligne neuroleptisch syndroom 214

333.72 | G24.02 Acute dystonie door geneesmiddelen teweeggebracht 214

333.99 | G25.71 Acute acathisie door geneesmiddelen teweeggebracht 214

333.85 | G24.01 Tardieve dyskinesie 214

333.72 | G24.09 Tardieve dystonie 214

333.99 | G25.71 Tardieve acathisie 214

333.1 | G25.1 Houdingstremor teweeggebracht door geneesmiddelen 215

333.90 | G25.9 Niet-gespecificeerde bewegingsstoornis teweeggebracht door geneesmiddelen 215

ANDERE PROBLEMEN 215

V15.81 | Z91.19 Niet meewerken aan behandeling 215

V65.2 | Z76.5 Simulatie 215

V71.01 | Z72.811 Antisociaal gedrag bij volwassenen 215

V71.02 | Z72.810 Antisociaal gedrag bij een kind of adolescent 215

V62.89 | R41.83 Zwakbegaafdheid 215

780.9 | R41.82 Met de leeftijd samenhangende cognitieve achteruitgang 215

xviii psychi at rische di agnost iek

* De bijlage Van icd-9-cm-codes naar icd-10-cm-codes is via www.nieuwezijds.nl/down-

loads ook online te raadplegen (evenals een alternatieve versie waarin de stoornissen alfa-

betisch geordend zijn). Via deze downloadspagina wordt je ook op de hoogte gehouden van

nieuwe ontwikkelingen rond de icd-codering.

V62.82 | Z63.4 Rouwreactie 215

V62.3 | Z55.9 Studieprobleem 216

V62.2 | Z56.9 Beroepsprobleem 216

V62.89 | Z65.8 Religieus of spiritueel probleem 216

V62.4 | Z60.3 Acculturatieprobleem 216

V62.89 | Z60.0 Levensfaseprobleem 216

995.29 | T43.205 Onthouding van antidepressiva 216

995.20 | T50.905 Overige bijwerkingen van geneesmiddelen 216

Bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes* 217

Over de ICD-codering 241

Dankwoord 242

Register van stoornissen gerangschikt op symptomen 243

Over de auteur 253

1

Hoe dit boek te gebruiken

Dit boek is een beknopte en gebruiksvriendelijke gids voor het accuraat diagnosticeren en coderen. Het bevat:• een of meer screeningsvragen voor elke stoornis (merk op dat niet

elke psychische stoornis uit de dsm-5 in dit boek wordt behandeld; ik heb er enkele weggelaten die me niet bruikbaar leken);

• duidelijke prototypische beschrijvingen van de psychische stoornis-sen, en niet zozeer complexe en omslachtige stelsels van criteria die vaak genegeerd worden;

• de meest essentiële differentiële diagnoses die bij elke stoornis uit-gesloten moeten worden;

• diagnostische tips – alles wat ik de afgelopen veertig jaar heb ge-leerd van mijn patiënten, het superviseren van studenten en het voorbereiden van de dsm-iii, de dsm-iii-r en de dsm-iv;

• de benodigde icd-9-cm-codes van elke stoornis, en waar mogelijk de icd-10-cm-codes;

• waarschuwingen om diagnostische inflatie en de invloed van diag-nostische hypes tegen te gaan;

• waarschuwingen tegen twijfelachtige aspecten van de dsm-5.

DOELGROEP

Dit boek is bedoeld voor iedereen die belangstelling heeft voor psychia-trische diagnostiek. Beroepsbeoefenaren uit alle disciplines binnen de psychische gezondheidszorg en van alle ervaringsniveaus vinden hier waardevolle tips om hen te helpen bij het bepalen van de juiste diagnoses en codes. Beginnende studenten en stagiaires biedt het een handige,

2 psychi at rische di agnost iek

maar redelijk uitvoerige inleiding op de belangrijkste wetenswaardighe-den rond de psychiatrische diagnostiek. Afstudeerders en clinici in oplei-ding zullen het een waardevol leerboek vinden. Overbezette huisartsen (die 80 procent van de recepten voor psychiatrische medicijnen uitschrij-ven)¹ worden geholpen met het stellen van een accurate diagnose in de beperkte tijd die ze met elke patiënt hebben. Door de wol geverfde clinici gaan er misschien vanuit dat ze alles over diagnostiek weten, maar ik heb gemerkt dat dat bij de meesten toch niet het geval is. Ik heb door het schrijven van dit boek veel geleerd en ik denk dat er veel professionals in de psychische gezondheidszorg zijn die ook veel zullen leren door het te lezen. Ten slotte zijn er de patiënten en hun familieleden, die mede dankzij dit boek beter beslagen ten ijs kunnen komen. Patiënten zijn altijd mijn leraren geweest; het is fijn om ook eens wat terug te kunnen doen. Het schrijven van dit boek was een plezierige bezigheid en ik hoop dat alle lezers het ook met veel genoegen zullen gebruiken.

Twee opmerkingen over het gebruik van persoonlijke voornaam-woorden. Ten eerste gebruik ik weliswaar ‘je’ veelal om naar ‘de cli-nicus’ te verwijzen, maar ik versta daar ook patiënten en hun fami-lieleden onder. Ten tweede probeer ik bij mijn verwijzingen naar ‘de patiënt’ altijd af te wisselen tussen de mannelijke en vrouwelijke vorm, behalve in het geval van specifieke diagnoses waarbij de patiënt in na-genoeg alle gevallen een man of vrouw is.

DE STRUCTUUR VAN HET BOEK

De volgorde van de psychische stoornissen in dit boek verschilt sterk van die in de dsm-5. De ordening is ruwweg gebaseerd op de frequen-tie waarin ze voorkomen in de gemiddelde klinische praktijk en op de belangstelling die clinici en studenten er voor zullen hebben. Daardoor komt de aandacht te liggen op de belangrijkste bomen in het enorme en dichte woud aan psychische stoornissen in de dsm en ligt de nadruk op de interessantste en meest pregnante problemen rond de differentiële diagnose. Een mooie bijkomstigheid is dat het boek de lezer dankzij die structuur meer uitnodigt om van begin tot het eind door te lezen, en niet slechts een droog theorieboek is. De inhoudsopgave geeft de pagina’s waarop elke psychische stoornis wordt behandeld, samen met de bijbehorende icd-cm-codes.


Elke stoornis vertelt zijn eigen verhaal en vormt een illustratie van de geweldige verscheidenheid aan menselijke gedragingen bij ziekte en gezondheid. Elk hoofdstuk begint met een lijst van de stoornissen die erin aan de orde komen. Binnen de hoofdstukken wordt bij elke stoor-nis die wordt besproken steeds de icd-9-cm-code gegeven (en waar mo-gelijk ook de icd-10-cm-code). De icd-9-cm-code staat steeds in een grijs veld, gevolgd door een verticale streep (|), de icd-10-cm-code staat steeds na die streep, zwart op wit. Alle landen hebben in een internatio-naal verdrag vastgelegd dat ze de International Classification of Diseases (icd) zullen hanteren. De dsm-iv, de Diagnostic and Statistical Manu-al of Mental Disorders, bevatte nog uitsluitend icd-9-cm-codes, maar de dsm-5 bevat zowel icd-9-cm als icd-10-cm-codes [Dit gold ook al voor de Nederlandstalige Beknopte handleiding bij de Diagnostische Cri-teria van de dsm-iv (Swets, 1995)]. Omdat de icd-10-cm-codering veel ingewikkelder is dan die van icd-9-cm, vind je in de inhoud niet bij elke stoornis de icd-10-cm-code, teneinde dit boek beknopt en gebrui-kersvriendelijk te houden. De bijlage Van icd-9-cm-codes naar icd-10-cm-codes (p. 217) geeft meer icd-10-codes en in Over de icd-codering (p. 241) vind je links naar diverse vergelijkings- en conversiewebsites.

Diagnostisch prototype versus criteria van een diagnoseElke beschrijving van een psychische stoornis begint met een scree-ningsvraag en een korte prototypische omschrijving. De dsm-5 is deels zo’n dik boek geworden omdat het reeksen zeer gedetailleerde diag-nostische criteria bevat die elke diagnose definiëren. De introductie van deze werkwijze met de publicatie van de dsm-iii in 1980 was een grote stap voorwaarts in de geschiedenis van de psychiatrie omdat de zorgvuldige toepassing van criteria (in het bijzonder bij onderzoek en in een gerechtelijke context) de betrouwbaarheid sterk kan vergroten. Zonder criteria zou psychiatrisch onderzoek onmogelijk zijn en zou ons onderzoeksgebied zijn geloofwaardigheid verliezen. Maar er zit een addertje onder het gras: het is zo lastig werken met reeksen criteria dat de meeste clinici ze domweg niet gebruiken. Velen van hen zeggen dat ze de criteria wel in hun hoofd hebben zitten, maar ik weet dat dat niet mogelijk is. Er zijn zoveel criteria voor zoveel stoornissen dat je ze onmogelijk kunt onthouden. Ik heb veel ervaren en ogenschijnlijk heel deskundige diagnostici aan een toets onderworpen en bekeken of ze


de specifieke items van de verschillende criteriareeksen paraat hadden. Meestal was dat niet het geval en vaak zijn ze er heel slecht in. Gegeven de grilligheid van het geheugen zou het beter zijn als ze de relevante onderdelen van de dsm zouden opzoeken voor ze een diagnose stellen of als ze een dsm-checklist zouden gebruiken. De meeste clinici doen echter geen van beide.

Daarom doe ik het in dit boek anders. Ik geef geen diagnostische criteria die mensen toch niet onthouden, maar geef een prototypische beschrijving van elke diagnose die de essentie ervan weergeeft, hope-lijk op een wijze die gemakkelijk te onthouden is. Deze ‘prototypische methode’ is handig en handzaam, en bovendien de werkwijze die de meeste clinici toch al toepassen.² Maar ze heeft ook duidelijke beper-kingen. Een nauwkeuriger diagnose (waarbij gebruikgemaakt wordt van expliciete en gedetailleerde diagnostische criteria en misschien ook een semigestructureerd interview) verdient natuurlijk de voorkeur in situaties waarin er meer tijd beschikbaar is en betrouwbaarheid van het grootste belang is – bijvoorbeeld bij onderzoek, in een gerechtelijke procedure, in keuringsonderzoek, in gevallen waarin de diagnose on-duidelijk is of als behandeling op basis van een eerdere diagnose niets heeft opgeleverd.³

Differentiële diagnose en diagnostische tipsNa elke prototypische beschrijving volgt een uitgebreide differentiële diagnose, die een overzicht geeft van de aandoeningen die uitgesloten moeten worden. Dan volgen diagnostische tips die specifiek zijn voor elke diagnose. Als de differentiële diagnose moeilijk is, kun je de meest waarschijnlijke kandidaten die het best lijken te passen bij je patiënt met elkaar vergelijken. Als je niet over voldoende informatie beschikt om een keuze te kunnen maken of als geen van de kandidaten goed past, is het geen probleem om de voorlopige omschrijving ‘niet-gespe-cificeerd’ te gebruiken (zie beneden).

Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes en Over de ICD-codering De bijlage Van icd-9-cm-codes naar icd-10-cm-codes (p. 217) helpt je op een gemakkelijke manier snel icd-9-cm-codes om te zetten in icd-10-cm-codes en geeft waar nodig bijzonderheden over de icd-10-cm-


codes. In Over de icd-codering (p. 241) vind je de internetadressen van diverse vergelijkings- en conversiewebsites, en een mogelijkheid om op de hoogte te blijven van de nieuwste ontwikkelingen.

Register van stoornissen op basis van symptomenHet Register van stoornissen op basis van symptomen maakt het moge-lijk om te bepalen welke psychische stoornis je moet overwegen bij elk symptoom van de patiënt. Je kunt dit register gebruiken als je er zeker van wilt zijn dat je geen enkele mogelijkheid mist.

BEPERKEN VAN DIAGNOSTISCHE INFLATIE EN HET VERMIJDEN VAN HYPES

Retrospectieve epidemiologische onderzoeken melden dat 20 procent van de algemene bevolking voldoet aan een gangbare psychiatrische stoornis en dat dat levenslang voor 50 procent geldt.⁴ Prospectieve epi-demiologische onderzoeken verdubbelen deze cijfers en suggereren dat psychische stoornissen nagenoeg alomtegenwoordig zijn.⁵,⁶ Gedurende de afgelopen twintig jaar is er sprake geweest van drie onverwachte hypes op ons vakgebied, die gedeeltelijk zijn veroorzaakt door de dsm-iv: een toename met een factor twintig van het aantal gevallen van de autismespectrumstoornis,⁷ een verdriedubbeling van de aandachts-tekortstoornis met hyperactiviteit (adhd)⁸ en een verdubbeling van het aantal bipolaire stoornissen.⁹ De gevaarlijkste hype is een toename met een factor veertig van het aantal gevallen van bipolaire stoornissen on-der kinderen,¹⁰ die werd bevorderd, niet door de dsm-iv, maar door roekeloze en misleidende marketing van de farmaceutische industrie. 20 procent van de bevolking van de vs¹¹ slikt een psychotroop middel; 7 procent is er aan verslaafd en overdoses met legale middelen veroor-zaken tegenwoordig meer bezoeken aan de afdeling spoedeisende hulp dan overdoses met illegale middelen.¹²,¹³

Ik denk niet dat er sprake is van een echte epidemische toename van psychische stoornissen, maar dat we wel een epidemie aan onzorgvul-dige diagnoses en wat al te gemakzuchtige voorschrijfgewoonten zien. Heel kleine veranderingen in de interpretatie van de definitie van stoor-nissen en in de toepassing van de diagnostische criteria kunnen leiden tot enorme veranderingen in het aantal gemelde gevallen van stoornis-


sen en in het gebruik van medicijnen. Een van de doelstellingen van dit boek is het corrigeren van diagnostische inflatie en het inperken of voorkomen van hypes. Waar dat op zijn plaats is, zal ik waarschuwin-gen en aanbevelingen geven met betrekking tot de wijze waarop ver-meden kan worden dat al te onnauwkeurige diagnoses tot overdiagnose leiden. Een verstandige clinicus is altijd behoedzaam, hij verzet zich tegen hypes en laat zich er niet door meeslepen. Als iedereen ineens de diagnose van de dag blijkt te hebben, dan zullen de meesten van hen die waarschijnlijk niet hebben.

PROBLEMEN MET DE DSM-5

De dsm-5 heeft te kampen met de ongelukkige combinatie van onrealis-tische en nogal opgeblazen ambities, en een onzorgvuldige methodolo-gie.¹⁴ De optimistische gedachte was een paradigmatische vooruitgang in de psychiatrie te realiseren; het trieste resultaat is een handleiding die niet veilig is en wetenschappelijk ook niet goed onderbouwd.¹⁵ Een voorbeeld: er worden drie nieuwe stoornissen geïntroduceerd die zich op de vage grens met normaal gedrag bevinden: eetbuistoornis (Binge-Eating Disorder; bed), milde neurocognitieve stoornis (Mild Neurocognitive Disorder; mnd) en de disruptieve stemmingsdysre-gulatiestoornis (Disruptive Mood Dysregulation Disorder; dmdd). Als deze diagnoses niet terughoudend worden gebruikt, zullen miljoenen in essentie normale mensen ten onrechte zo’n etiket opgeplakt krij-gen, worden onderworpen aan een in potentie schadelijke behandeling en een onnodig stigma krijgen. De dsm-5 heeft ook de eisen voor de diagnose van bestaande stoornissen verlaagd. Zo zijn bijvoorbeeld twee weken van normaal verdriet een depressieve stoornis geworden. De criteria voor adhd bij volwassenen zijn minder strikt geworden, waar-door deze aandoening gemakkelijk verward kan worden met normale afleidbaarheid en de diagnose misbruik van voorgeschreven stimule-rende middelen vergemakkelijkt omwille van prestatieverbetering of recreatief gebruik. De dsm-5 heeft vroeg misbruik van een middel en afhankelijkheid van een middel in het laatste stadium (verslaving) in elkaar geschoven, waardoor de grote verschillen in verloop en behan-delingsbehoeften door elkaar lopen, en er onnodige stigma’s worden gecreëerd.¹⁶


Geen van deze veranderingen was gebaseerd op een stevig weten-schappelijk fundament; geen ervan is afdoende getoetst; van geen ervan is aangetoond dat ze gerelateerd zijn aan een effectieve behandeling; en ze leiden allemaal tot ernstig verkeerd gebruik. Zo is bijvoorbeeld de disruptieve stemmingsdysregulatiestoornis in de dsm-5 opgenomen, ook al is deze slechts door één onderzoeksgroep onderzocht, geduren-de niet meer dan zes jaar. Een verzoek van 51 ggz-verenigingen waarin stond dat de veranderingen van de dsm-5 door onafhankelijke deskun-digen moeten worden onderworpen aan evidence-based onderzoek, is zonder enige uitleg verworpen.¹⁷ De dsm-5 heeft daarmee de sluisdeur naar een diagnostische inflatie en buitensporig medicijngebruik wijd opengezet.

WaarschuwingskadersIk adviseer om voorzichtig te zijn met de veranderingen die door de DSM-

5 zijn geïntroduceerd en diagnostische inflatie aanmoedigen. Om cli-

nici te helpen met het vermijden van een dergelijke inflatie, heb ik bin-

nen relevante paragrafen waarschuwingskaders met problematische

DSM-5-stoornissen opgenomen. In die kaders leg ik uit waarom ik denk

dat deze specifieke diagnoses alleen bij uitzondering gebruikt mogen wor-

den, als ze al gebruikt moeten worden. Waarschuwingskaders volgen ook

na de prototypische beschrijvingen van diagnoses van de stoornissen die

het snelst verkeerd gediagnosticeerd zullen worden als de verlaagde DSM-

5-drempels gehanteerd worden.

Bedenk dat niet alle symptomen en problemen in het leven veroorzaakt worden door psychische stoornissen en dat ten onrechte gestelde diag-noses extreem schadelijk kunnen zijn voor de betrokkene. In urgente situaties is het altijd veel veiliger en accurater om te onderdiagnosti-ceren dan om te overdiagnosticeren. Het is een kleine moeite om een diagnose toe te voegen als later blijkt dat die op zijn plaats is. Zodra er echter een verkeerde diagnose is gesteld, gaat die een eigen leven leiden en is het erg moeilijk om deze ongedaan te maken. In de rest van dit hoofdstuk geef ik clinici een aantal praktische richtlijnen om tot een accurate diagnose te komen.

WaarschuwingskadersIk adviseer om voorzichtig te zijn met de veranderingen die door de DSM-

5 zijn geïntroduceerd en diagnostische inflatie aanmoedigen. Om cli-

nici te helpen met het vermijden van een dergelijke inflatie, heb ik bin-

nen relevante paragrafen waarschuwingskaders met problematische

DSM-5-stoornissen opgenomen. In die kaders leg ik uit waarom ik denk

dat deze specifieke diagnoses alleen bij uitzondering gebruikt mogen wor-

den, als ze al gebruikt moeten worden. Waarschuwingskaders volgen ook

na de prototypische beschrijvingen van diagnoses van de stoornissen die

het snelst verkeerd gediagnosticeerd zullen worden als de verlaagde DSM-

5-drempels gehanteerd worden.

Psychiatrische diagnostiek - Allen Frances (leesfragment)

Documents

Transcript of Psychiatrische diagnostiek - Allen Frances (leesfragment)