Markiezaat: een dynamisch ecosysteem in vogelperspectief · PDF fileHidde Bult Vogelwerkgroep...

Markiezaat: een dynamisch

ecosysteem in vogelperspectief

Hidde Bult Vogelwerkgroep Bergen op Zoom

• Broedvogels

– Proefstrook (BMP-plot), jaarlijks sinds 1986

– Integrale karteringen door Ray Teixeira, vijfjaarlijks

– Kolonie- en pioniervogels (RIKZ > DGW > DPM)

• Watervogels: rust en voedsel

– Vijf maal/jaar: sep – nov – jan – mrt – mei

• Slaapplaats: rust en mest

– ganzen, Wulp, Kleine Zwaan, Aalscholver, meeuwen

– Middelste Zaagbek (uit Oosterschelde)

• Hoogwatervluchtplaats (HVP): rust

– Pijlstaat, Slobeend; Bonte Strandloper, Zilverplevier bij springtij

W-B VWG 17-09-2015

2

Natura2000 functies voor vogels in Markiezaat: Monitoring door VWG Bergen op Zoom sinds 1983

SWEV-dag 21 februari 2015 3

Nog altijd transformaties van vegetatie en landschap Twee beheersinstrumenten:

• Sluis met stuw – Bovengrens meerpeil

– Afgetopt regenmodel

• Begrazing, compartimenten: – Grazige ruigtes in oost en zuid

– Bosvorming in west

Semi-natuurlijk waterpeil: neerslag en verdamping Afvoer moet peil aftoppen: anders te weinig vlakke oevers

4 *Arjan van Beek, Waterschap Brabantse Delta 2013 WB VWG 17/09/15

▲ sep

feb

▼

1988 - 1997 1997 - 2003 2004- nu

60

cm

Capaciteit afvoer onvoldoende:

dit had afgevoerd moeten worden

Stuwpeil


28cm +NAP, 12/09/2012, voormalig slik (slibvrij)


48cm +NAP, 10/02/2008 Ca. 50cm +NAP, voormalig slik, doorzicht 20cm, 16/01/2016,

H. Bult, VWG Bergen op Zoom,

17/09/2009

Constant peil (Zoommeer,

Krammer-Volkerrak):

neerslag percoleert, snelle

ontzilting

Natuurlijk peil:

in winter stijgt peil en

regen loopt af over

maaiveld, trage ont-

zilting

Gevolg van semi-natuurlijk meerpeil:

trage ontzilting lage slikken

Hoge schorren: regenwater percoleert wel, snelle ontzilting

H. Bult, VWG Bergen op Zoom,

17/09/2009

Constant peil (Zoommeer,

Krammer-Volkerrak):

neerslag percoleert, snelle

ontzilting

Natuurlijk peil:

in winter stijgt peil en

regen loopt af over

maaiveld, trage ont-

zilting

Beheer: semi-natuurlijk meerpeil.

Gevolg: trage ontzilting lage slikken

Hoge schorren: regenwater percoleert wel, snelle ontzilting

Effect van meerpeil op abiotische variatie

• Enige meer in Nederland met semi-natuurlijk peilverloop

• Veel meer dynamiek dan in Krammer-Volkerak-Zoommeer

• Peilfluctuaties vergroten abiotische variatie en vertragen successie

• Spuitkop: enige eiland in regio, ideaal voor grondbroeders 9

50 cm +NAP

Markiezaatsmeer

Spuitkop

(Steenvliet)

Voormalig slik (matig voedselarm zand): hoog

Voormalig schor

(voedselrijke zavel)

0 cm +NAP

Markiezaatsmeer

Voormalig slik: laag

Voormalig schor


Spuitkop

(Steenvliet)


Beheersvisie 1988: kolonievogels* op Spuitkop Eiland (>30cm NAP), lastig voor grondpredatoren

Spuitkop

(Steenvliet)

*Teixeira, Veerkracht 19 (2014) 2; Strucker et al., 2015

< Lepelaar: 187 bp in 2014.

Grootste kolonie van Noord-

Brabant en buiten wadden.

Opening met Zoommeer (zout of zoet):

gemiddeld meerpeil ca. 5 cm +NAP

11

50 cm +NAP

Markiezaatsmeer

Spuitkop

Voormalig schor


0 cm +NAP

Spuitkop

Markiezaatsmeer

Voormalig schor


Ton Bakker

Dan kunstgrepen nodig om grondpredatoren te weren

Spuitkop: geen eiland meer, predatie kolonievogels


Slikken werden strandvlaktes:

mondiaal een bedreigd habitat

Biotoop van pioniers, zoals

Strandplevier Luuk Punt, Saxifraga

Strandplevier: broedparen*

13

jaar

19801985

19901995

20002005

20102015

bro

ed

pare

n

0

20

40

60

80

100

tota

al D

elta

0

100

200

300

400

500

Markiezaat

Delta

jaar

19801985

19901995

20002005

20102015

bro

ed

pare

n

0

20

40

60

80

100

Zoommeer

Markiezaat

Delta (Nederland): 64% afname sinds 1990

Markiezaat: afname na 1997, tijdelijk herstel 2009-2013

WB VWG 17/09/15

In Markiezaat 31 jaar na afsluiting nog pioniers, elders ca. 10 jaar !

In 2016 verdwenen. T.g.v. opkomst predatoren ?

?

2014**

Markiezaat, 4paar

* Tellingen VWG en RIKZ/DGW/DPM; **Strucker et al., 2015

14 WB VWG 17/09/15

Rietmoeras*

Aanvankelijk alleen in

onbegraasde comparti-

menten. Versnelt na

ontzilting van meer.

Markiezaat is na de

Biesbosch grootste

zoetwatermoeras in

de regio, met o.a.

Snor, Baardman.

Maar, zonder recreatie

of beroepsvaart: rust.

*Teixeira, Veerkracht 19 (2014) 2


Open grazige oevers:

begrazing (rundvee, IJslanders) en trage ontzilting

Weidevogels

periode19

78

198

4-88

1989

-93

1994

-98

1999

-03

2004

-05

2009

-10

bro

edpare

n

0

200

400

600

800

Scholekster

Kievit

Tureluur

Zomertaling

Veldleeuwerik

(Teixeira, Veerkracht 19 (2014) 2)

Graslanden verruigen en

vervilten. Mede daardoor

afname Kievit, Tureluur,

Scholekster. Nog wel

ideaal voor Veldleeuwerik


Broedvogels, doelstellingen beheersvisie 1988*:

bereikt in 2015?

12/05/2012

Spuitkop – Isolatie, belangrijk broedgebied: kolonievogels

Voormalig slik: – Trage ontzilting, successie remmen: drie decennia pioniers

– In 2016 verdwenen, grondpredatoren?

Oeverzone: – plaatselijk open grazige overgangen, weidevogels: Tureluur,

Veldleeuwerik, Graspieper

– elders rietmoeras: Baardman, Snor

Voormalig schor: snelle ontzilting

– oost: grazige ruigtes door begrazing, Kneu, Nachtegaal

– west: spontane bosvorming, Wielewaal, Zomertortel

Open water: slechte kwaliteit, weinig doorzicht – Ook negatieve effecten op niet-broedende vogels

* M. Loenders (RIJP rapport 1988 17cbd)

Waterkwaliteit Markiezaatsmeer

17 * Doorzicht: metingen Waterschap Brabantse Delta, VWG

jaar

1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

doorz

icht, m

ete

r

0

1

2

3

4

VWG

Waterschap

Kader Richtlijn Water

Meer met

dynamisch semi-

natuurlijk

peilregime

Maar,…..

waterkwaliteit

slechter dan

in Krammer-

Volkerak of

Zoommeer

WB VWG 17/09/15

Gevolgen voor niet broedende vogels?


Fuut: viseter. Maxima in nazomer voor slagpenrui: rust, ondiep water

IHD: seizoensgemiddelde 200

Saxifraga-Iztok Skornik


Fuut (viseter)

Markiezaat onder IHD en significante afname

< IHD: instandhoudingsdoel

< gemiddelde laatste vijf seizoenen

In 2011-2015 nog lager


Fuut (viseter): Markiezaat onder IHD, afname

Maar, ook landelijke populatie daalt sinds 1995

21

Welke variabelen verklaren fluctuaties van

Fuut en andere watervogels in Markiezaat?

• Landelijke populatie ?

• Waterkwaliteit (doorzicht) ?

• Ontzilting (chloride, Cl-) ?

• Meerpeil ?

– Oppervlakte voormalige slikken ?

– Beschikbaarheid ondiep water (0-10 cm) ?

• Multipele lineaire regressie

– Seizoensgemiddelden

– Absolute aantallen

WB VWG 17/09/15

Fuut: fluctuaties in Markiezaat Regressiemodel seizoengemiddelden: R2 = 0,67; P < 0,001

22

Variabelen, gemiddelden t P

Landelijke populatie 2,056 0,052

Chloride (Cl-), zoutconcentratie -0,759 0,456

Doorzicht 3,717 0,001

Meerpeil -2,203 0,038

Slikken -1,724 0,099

Ondiep water -1,175 0,253

WB VWG 17/09/15


Fuut: viseter Maxima in nazomer voor slagpenrui: rust, ondiep water

Saxifraga-Iztok Skornik

• Afname gerelateerd aan slechte waterkwaliteit

• Laag meerpeil is gunstig voor Fuut

Niet-broedende watervogels Variabelen die fluctuaties in Markiezaat verklaren

• Landelijke populatie

– Significant bij: Aalscholver, Lepelaar, Krakeend

• Ontzilting, speelt rol bij:

– Negatief: Aalscholver, Bergeend, Pijlstaart

– Positief: Knobbelzwaan, Tafeleend, totaal eenden,

Meerkoet

• Laag meerpeil is gunstig voor:

– Fuut, Aalscholver, Lepelaar, Grauwe Gans, Pijlstaart,

Tafeleend, totaal eenden (groei of bereikbaarheid planten,

dan wel vissen?)

– Geen enkele soort had baat bij hoog meerpeil

• Slechte waterkwaliteit (doorzicht):

– Afname: Fuut, Smient, totaal eenden

24

WB VWG 17/09/15


Markiezaat anno 2015: besluit niet-broedvogels

• Semi-natuurlijk peilverloop meer dynamiek en abiotische

variatie dan in Krammer-Volkerak-Zoommeer

• Geen recreatie of beroepsvaart, meer rust dan elders in

Delta: rui- en slaapplaats voor veel vogels

• Waterkwaliteit is een knelpunt voor ecosysteem (en IHD)

• Moet verbeteren, liefst met behoud van unieke dynamiek

12/05/2012 Zeearend, Erik de Jonge, BL Klapekster, Ton Bakker

Waterkwaliteit Markiezaatsmeer

• Algenbloei sinds 1992, eerst alleen in zomer, nu jaarrond

• Aanvoer nutriënten door*:

– (slaap)vogels: ganzen, meeuwen, aalscholver

– afgifte fosfaat (P) uit voormalige zeebodem

– aanvoer via kwel en beekje de “Blaffert”

• Lange verblijftijd water (trage verversing)*

• Geen P-opslag, maar P-recycling en retentie in waterlaag*

• Geen filterende (driehoeks) mosselen*

• Troebeling, mede door grote strijkvlakken*:

– Belemmert plantengroei

– Parameter voor waterkwaliteit

26 * Casper Cusell, Systeemanalyse Markiezaat, juni 2015, Witteveen + Bos WB VWG 17/09/15

27

• Analyse scenario ‘s door Witteveen + Bos*:

– Brak, zout uit Oosterschelde (via onderleider), zout uit

Zoommeer (gemaal of opening).

• Opening met Zoommeer (zout of zoet): – Minder dynamiek dan nu: van 60 cm naar 0 cm of << 30cm.

– Zonder kunstgrepen verdwijnt broedeiland: Lepelaar, enz.

– Gem. peil ca. 5 cm +NAP, voormalig slik valt droog. Ecologische val: predatie van pioniers door Vos, marters, enz.

• Zoute varianten: – Nauwelijks verbetering van doorzicht* !

– Einde van het enige rustige zoetwatermoeras in de regio

– Identiek habitat in KVZ: minder biodiversiteit, geen garantie dat strandvlakten blijvend terugkeren

– Geen verbetering broedvogels, variabele effecten niet-broeders

Structurele oplossing waterkwaliteit:

verblijftijd water / nutriënten verkorten*

* Casper Cusell 2016. Watersysteemanalyse Markiezaatsmeer-Binnenschelde,

rapport Witteveen+Bos / Waterschap Brabantse Delta

28

• Analyse scenario ‘s door Witteveen + Bos*:

– Brak of zout (onderleider uit Oosterschelde, uit Zoommeer met

gemaal of opening).

• Habitat-verbeterende maatregelen die

moerasontwikkeling stimuleren

• Aanleg eilanden (om strijkvlakte te verkleinen)

• Gunstig voor veel niet-broedende vogels met IHD*

• Verbeteren van afvoer om verblijftijd te verkorten?

Zwak brakwater systeem handhaven

* Casper Cusell 2016. Watersysteemanalyse Markiezaatsmeer-Binnenschelde,

rapport Witteveen+Bos / Waterschap Brabantse Delta

Overstort

in SRV

Afvoerbuis naar SRV,

Hydrostatisch druk

29

Met dank aan:

Tellers

Ray Teixeira: broedvogelkarteringen

Brabants Landschap

Leo Santbergen (Waterschap Brabantse Delta)

Ron van der Hut (Bureau Waardenburg): ecotopen

Ronald Buskens (Royal Haskoning)

RIKZ/DGW/DPM: kunstbroedvogels, watervogels

En u voor uw aandacht !


Oosterschelde

< kade

Markiezaat

SRV

Functies voor Markiezaat: rust voor niet-broedvogels

Rustfunctie: slaapplaats

Wulp, ganzen, meeuwen

Middelste Zaagbek

Niet in Natura 2000 opgenomen

Middelste Zaagbek

Rustfunctie: HVP

(hoogwatervluchtplaats)

HVP

Steltlopers, Slobeend,

Pijlstaart, Smient

< sluis met

stuw


Markiezaat Natura 2000: instandhoudingsdoelen Voldoende (3), lager (12) of hoger (5)

Voedsel en rustfunctie Aantal Rustfunctie (HVP) Aantal

Fuut 200 Kluut* 140

Geoorde Fuut 50 Bontbekplevier* 360

Aalscholver* 680 Zilverplevier* 1.300

Lepelaar 50 Kanoet* 1.600

Kleine Zwaan 30 Bonte Strandloper* 6.400

Grauwe Gans 510 Zwarte Ruiter* 210

Brandgans 130

Bergeend 250

Smient 1.600

Krakeend 280

Wintertaling 700

Pijlstaart 480

Slobeend 150

Meerkoet 920

Gemiddelde of *maximum per seizoen


Markiezaat Natura 2000: instandhoudingsdoelen Voldoende (3), lager (6) of hoger (5)

Voedsel en rustfunctie Aantal Rustfunctie (HVP) Aantal

Fuut 200 Kluut* 140

Geoorde Fuut 50 Bontbekplevier* 360

Aalscholver* 680 Zilverplevier* 1.300

Lepelaar 50 Kanoet* 1.600

Kleine Zwaan 30 Bonte Strandloper* 6.400

Grauwe Gans 510 Zwarte Ruiter* 210

Brandgans 130

Bergeend 250

Smient 1.600

Krakeend 280

Wintertaling 700

Pijlstaart 480

Slobeend 150

Meerkoet 920

Gemiddelde of *maximum per seizoen

HVP-functies

IHDn Markiezaat

verstrengeld met

ontwikkelingen in

Oosterschelde

Markiezaat: een dynamisch ecosysteem in vogelperspectief · PDF fileHidde Bult Vogelwerkgroep...

Documents

Transcript of Markiezaat: een dynamisch ecosysteem in vogelperspectief · PDF fileHidde Bult Vogelwerkgroep...