Managen van (top)muzikaal talent

Is er bij het orkest behoefte aan een huispsycholoog?

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 2

Doelstelling workshop Als psychiater/psychoanalytisch psychotherapeut

werk ik overwegend met individuele patienten Maar ik heb een bijzondere belangstelling voor

werk, dus ook voor uw werk en dat van musici Eerst geef ik een korte toelichting bij mijn betrok-

kenheid bij het ontwikkelen van artistiek talent Dan schets ik een beeld van de

werkomstandigheden van de musici in een orkest Aan het eind konkluderen we samen of we het

orkest iets te bieden hebben

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 3

Intensievere kennismaking met de wereld van het artistiek talent December ‘83 o.a. Rijks en Stedelijk in Amsterdam

bezet; protest tegen de afschaffing van de BKR Op verzoek bezettingsleiding bezoek aan de

nachtwachtzaal, centrum bezetting Zeker helft aanwezigen hyperventileerde door

sensore deprivatie & spanning (latere konklusie) Wie zangles? → ademhalingsoefeningen in de

groep! (simpelste interventie; bijna intuïtief) Leverde op: negen aanmeldingen voor mijn

praktijk & een ongekend prestige Toen al verbaasd: die mensen gaan door ook na

hun “pensioen” en ondanks meestal zeer matig inkomen

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 4

Prestige & consequenties 2003 voorzitter Stichting

Wonen en Werken voor Kunstenaars

SWWK verdeelt jaarlijks 70-100 ateliers en studio’s/1700

Herhaald onderzoek: > 80 % van kunstenaars kan geen commerciële huur betalen

Maart ’11 SWWK 50 jaar 50 jaar discussie over talent - 3 jaar: CAWA neemt ons

werk over: bijzondere gemeentelijke commissie

Gehrels: (buitenlands) top-talent & jong talent voorrang

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 5

Wie is hier een muzikaal (top) talent, hoe ontdekt en verder?

De spreker: meezingverbod LS Post aut propter het rechtshandig

geslagen zijn Wie van u speelt? Wie ontdekte het? Wie stimuleerde hoe? Wat doet u er mee?

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 6

Ontdekking van talent 30 mensen expliciet gesproken:

podiumkunstenaars, een cultuurcriticus, een toneelprofessor, docenten, kollegaas, de huisarts van het Concertgebouw, directeur vakbond musici

Talent is aangeboren capaciteit inclusief gevoel & capaciteit het te ontwikkelen, wordt door velen als + “gewoon” ervaren; besef van het “bijzondere” komt later door opmerkingen van anderen en dan herken je in retrospect: het gaat mij gemakkelijker af

Essentieel zijn pleizier èn discipline (de pianoleraar”: “ontdekking talent overigens niet altijd simpel, maar vooral de factor discipline wordt onderschat”)

Niet door iedereen vermeld, maar door sommigen heel nadrukkelijk: kwetsbaarheid!

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 7

Managen van talent Eisen aan het managen: echte belangstelling,

niet dwingen, stimuleren, waardering voor prestaties, taakgericht helpen, niet te belangrijk maken, te veel nadruk leggen op

Intuïtie van de manager speelt volgens enkelen een essentiële rol: het gaat bij de kunstenaar niet om ratio, maar frekwent om onbewust voelen en handelen (Nancy C. Adreasen: The Creative Brain, the science of genius, Penguin books) in combinatie met kennis en skills. Anderen: je moet het voelen en kunnen wel in kaart brengen inclusief beperkingen

Huisarts: hadden we maar een psycholoog ~ olympisch dames waterpoloteam China 2008

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 8

Nature of nurture: Volendam hoofdstad Nederpop Gesloten gemeenschap, 22.000 inwoners Gemeenschapscentrum € 3.500.000; vooral

eigen geld Nieuwe band krijgt studio toegewezen 4 x in huis promoveren naar betere studio Geleidelijk aan alle nodige begeleiding Zo ongeveer ook bij voetbal en andere sporten Competitief! Samenhang met hoog cocaïne-

gebruik en/of hoger zelmoordpercentage? Onderzoeksopzet daarvoor is gemaakt

Volendammer meer getalenteerd? Of talent eerder ontdekt en beter begeleid?

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 9

Nature or nurture? Thorn blazershoofstad! Heel oud, Limburgs, wit stadje: 2500 inwoners Twee beroemde harmonieorkesten: Kerkelijke

(200 jaar; 150 jaar geleden) → Koninklijke; beide absolute wereldtop

1999 Documentaire Hans Heijnen: “De bokken en de geiten”

Succes: felle rivalitiet dwars door het stadje Leveranciers van blazers aan Nederlandse orkesten Meer talent in Thorn? Wat zou er gebeuren als we het kunstklimaat niet

afbraken (Wilders, Zijlstra) maar opbouwden? Twee RK dorpen: speelt dat rol? (toneelprofessor: ja)

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 10

Conservatorium → levert (top) talent, maar vooral paradox Iedereen getalenteerd, niet automatisch de

top Toekomst: les geven of/en ensembles Leren nauwelijks iets over samenwerking;

worden opgeleid alsof ze solisten worden Eventueel samenspel leren door zelfstudie, als

ze in orkest of kleiner ensemble gaan spelen Celliste zonder podiumdrang: “conservatorium

om echt met muziek bezig te zijn! Dus (?) geen discipli-ne. Na een jaar: studie muziek: veel meer samen-hang tussen studenten”

Paradox: leidt op tot samenspel, leert nauwelijks iets over samen

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 11

De oprichter & leider van een big band: pleizier ~ samenspel Hoe manage je die band? Ik manage niet! Zo noemt men tegenwoordig een band leiden! Zonder angst, met empathie vanuit erkenning

van kwetsbaarheid, vanuit vreugde in het delen van plezier, met relativerende humor, door wederzijds respect te tonen.

Te vermijden: onoprechtheid. Na te streven: wederzijds vertrouwen,

erkenning van individueel enthousiasme en talent. 

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 12

Pleizier en samenwerking Veel meer samenwerking en trouwens vaak ook

meer pleizier in kleinere ensembles Dirigent en ervaren muzikant Iván Fisher richtte

Boedapest Festival Orkest op; orkest speelt maximaal maar een half jaar per jaar

Andere maanden moeten leden in kleine ensembles spelen om samenwerking te leren

Voor hem zelf voordeel: kan in Amsterdam blijven wonen en van daar uit gastdirigeren

Ik persoonlijk: Concertgebouw Orkest heel vaak ma-gistraal, maar sprankelend pleizier paar keer per jaar

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 13

Concertgebouworkest: topmusici en hun werkomstandigheden! Sollicitatie: spelen achter een gordijn: “Bloed,

zweet en snaren: de mensen van het Concertgebouw-orkest”; AVRO 23/4/13 20.25 uur. Allerergste, wat er is voor een musicus. Laatste solo optreden!?

In die documentaire mooie voorbeelden van mentori-zing door oud-lid, beroemde klarinettist

Je wordt aangenomen op dat spel. Zegt verder niet veel over de geschiktheid om te werken in een groep, waarbij de sectie de referentie is, die je beoordeelt. “Komt van zelf” minstens een vraag

Voorbeeld: Duitse musica, tot en met sollicitatie ouders volledig in dienst van haar talent → alleen op een kamer, met de tram, koken → bijna totaal mis

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 14

Vervolg werkomstandigheden Je wordt dus beoordeeld door je sectiegenoten,

even grote of nog grotere ego’s, leden van het beste orkest van de wereld, die geen fouten mogen maken en dat natuurlijk ook niet doen. Horen wel al je fouten.

In kleinere ensembles helpt men elkaar met afstem-ming van instrumenten etc; hier niet

Intussen ben je al lang geen solist meer, maar moet je je volledig ondergeschikt maken: een krenking

Als speler hoor je het orkest niet in zijn geheel, maar vooral je eigen sectie. Dirigent maakt de secties tot één geheel

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 15

Werkomstandigheden 3 Je moet veel op reis. Op dit moment – naar

Petersburg, Moskou, Beijing – mocht de huisarts tegen de uitdrukkelijke wens van de direktie voor het eerst mee

Zij moeten wel telkens op het juiste moment pieken

En hun uren per dag studeren En zij hebben last van al die spanningen o.a.

door de opbloeiende relaties, jaloezie Naast het gebruikelijke ongenoegen in

sommige secties Zij moeten ondanks eventuele lichamelijke

onge-makken in topkonditie zijn

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 16

Mag je eindelijk in (groot) orkest spelen: kans op podiumangst!

Absolute top, 50% minstens last!

What would you think if I sang out of tune? Would you stand up and walk out on me? Lend me an ear and I'll sing you a song, And I'll try not to sing out of key, I get by with a little help from my friends. LENNON & McCARTNEY

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 17

Niet alle podia zijn hetzelfde: toneel versus muziek Prof. Elly Konijn: PhD Utrecht/Amsterdam: “Auteurs

spelen emoties; het vormgeven aan emoties op het toneel, een psychologische studie” (Boom ’94)

Musici hebben een instrument; de acteur is zijn instrument (zanger er tussen in). Muziek is de emotie

Opleiding acteur: grondige kennis van dit instrument Speelt uit verworven kennis emoties (task-emotion theory van Konijn).

Acteur heeft geen baas op het toneel, kan fouten corrigeren; musicus heeft een dictator op het podium

Konijn ook physiologie: snelle hartslag in de coulissen (Muziek heilig sinds verbod bierverkoop. Vergelijk

“Tomaat”)

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 18

‘Onmogelijk beroep’: musicus: speciaal werk met eigen spanning Podiumangst is te grote angst voor optreden in

het openbaar; podiumspanning is eerder heilzaam Vaak extreem bij audities, sollicitaties Je legt je ziel rechtstreeks bloot Nauwelijks invulling van eigen werkzaamheid Onder soms zeer lastige (gast-)dirigent (over

dirigen-ten heroïsche verhalen over podiumangst) Kritisch publiek + competitieve, eventueel

naijverige, deskundige collega’s, die elke fout horen

Een fout is niet goed te maken; op toneel meestal wel

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 19

‘Een onmogelijk beroep’: overige feiten, die voor spanning zorgen Reizen, ongunstige werktijden, matige beloning,

zeker vergeleken met de andere topploeg Ajax Werk is wel topsport, eist dus topconditie Een normaal mens zou liever in de zaal zitten

behalve .......bij het applaus? Beroepsziektes: rugpijn en allerlei andere

pijnklach-ten door tendinitis, verkeerde houding, lawaaidoof-heid (ernstig falen Arbodienst?) etc

Ziektes, die interfereren met beroepsuitoefening: blessures, rheuma, (beginnende) doofheid, CARA

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 20

Overige feiten 2 Psychiatrische ziektes & “neuroses” Sociale problemen, bijvoorbeeld rond oefenruimte Relatieproblemen, door moeilijke werktijden,

kinde-ren, die niet pikken: pa/ma nooit tijd, altijd weer weg (Olga Madsen: korte film Straf, 1974)

Alcohol- en/of drugsmisbruik o.a. tegen de podium-angst

Acculteratie problemen: inmiddels spelen er musici van 20 nationaliteiten in het orkest; moeten zich allemaal aanpassen aan het orkest

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 21

‘Het onmogelijke beroep’: ficties, die spanningen oproepen Het uitgangspunt: iemand zit op de juiste

stoel?? Overinvestering in het hoogbegaafde kind Kan rem op normale sociale ontwikkeling zijn Strijkt of blaast alleen voor andermans pleizier Persoonlijkheid: te perfect, te angstig ‘Foute’ gedachte’: niet perfect, fout ≡

waardeloos (zwart-wit denken, catastroferen, ik ≡ mijn prestatie)

Idem: allelei gedachten met betrekking tot faalangst

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 22

Literatuur over podiumangst Met name uit eerste twee veel zelfhulp te

destilleren: Pim Wippoo & Liesbeth Citroen: ‘Podiumangst’,

Boom, Amsterdam/Meppel 1998 Stuart Edward Dunkel: ‘The Audition Process,

anxiety management and coping strategies’, Pendagrou Press, Stuyvesant NY, 1989

Voor professionals: R.T. Sataloff, A.G. Brandfon-brener, R.J. Lederman (eds): ‘Textbook of Performing Arts Medicine’ (sec. Ed.) 1998

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 23

Zelfhulp Twee eerste boeken bevatten beschrijvingen

en adviezen, ook heel nuttig voor de professional

Benadrukken, dat podiumangst geen schande is

Adviseren omtrent een goede conditie, een ontspannen leefwijze, een goede voorbereiding

Wijzen op preventie via fysiotherapie Zelfmedicatie (alcohol + drugs) geen oplossing

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 24

Psychofarmaca β-blokkers (o.a. propranolol) + 25 % van

de musici gebruikt het ter eniger tijd; voorzichtig met dosering > 10 mg

Benzodiazepines: nadeel; afhankelijkheid + bijwerkingen als sufheid; liever niet

Azapironen: buspirone Selectieve serotinine heropname

remmers: indien ernstig, chronisch en gecombineerd met meerdere sociale angstsymptomen; let op bijwerkingprofiel

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 25

Psychotherapie

Cognitieve Gedragstherapie twee wegen: Via imaginaire confrontatie of Uitdagen van ‘foute gedachten’ en foute

basale aannames Psychoanalyse en psychoanalytische

therapieën: Het bewust maken van onbewuste conflicten

tussen strevingen, die vrijheid om prettig muziek te maken afremmen

29-11-13

het managen van muzikaal talent

martin willems 26

Opmerkingen bij het aanbod aan het orkest Sport begon ook met dokter & “fysio”

(CO uniek met zijn huisarts) Graag correctie feitenmateriaal Aanbiedingen oplossingen acceptabel Mentorizing moeilijk: kennis en skills? Dus coaching? Individueel? Sectie? Orkest? Adviezen leiding?