Literatuur en moderniteit, college 9

Literatuur en moderniteit (MNL 2)

College 9 – Het postmodernistische frame

Thomas Vaessens

Hoofdpunten vorige college

Het historisch modernisme zoekt naar artistieke antwoorden op een

cultuurpessimistische interpretatie van de modernisering (democratisering,

nivellering)

Het (normatieve) onderscheid tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur is een van de

basisaannames van net modernistische frame

Het modernistische frame: Literaire denkstijl: tekst is mechaniek; lezen is analyse (normen: autonomie, complexiteit,

samenhang) Sociaal-culturele denkstijl: autonoom t.o. heteronoom

Postmodernisme:

de clichés

Carlo Maria Mariani, La Mano Ubbidisce all’Intelletto (1983)

• Niets is werkelijk• Het einde van de grote verhalen• Het einde van de geschiedenis • Waarden-relativisme

• Eclecticisme • Anything goes

Negatieve bias:

‘Het P-woord’

http://www.elsewhere.org/pomo/

The Postmodernism Generator

http://www.elsewhere.org/pomo/

Enkele kernwoorden:

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit

Metafysica van de presentie

(Sociaal) constructivisme en/of perspectivisme

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit


Decentrering van het subject

Pluraliteit van discursieve formaties

Implosie van betekenis

Enkele kernwoorden:

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit



‘Met een extreme simplificatie noemen we “post-modern”: het ongeloof aan de meta-vertellingen’

‘De grote vertellingen zijn weinig geloofwaardig geworden. Men komt dan in de verleiding de grote vertelling van de teloorgang van de grote vertellingen ingang te doen vinden’.

Jean Francois Lyotard

Het postmoderne moment:

We hielden ermee op de filosofische, religieuze en ideologische fundamenten van ons denken en handelen als universeel geldige legitimeringsprincipes te zien. We gingen ze ontmaskeren als menselijke constructies

Het postmoderne moment:

We hielden ermee op de filosofische, religieuze en ideologische fundamenten van ons denken en handelen als universeel geldige legitimeringsprincipes te zien. We gingen ze ontmaskeren als menselijke constructies

Voorbeeld: kolonialisme - postkolonialisme

‘Onder humanisme versta ik al die toonaarden waarin men tegen de westerse mens heeft gezegd: “Zelfs als u de macht niet uitoefent, kunt u toch soeverein zijn”. Of nog beter: “hoe meer u ervan af ziet de macht uit te oefenen en hoe beter u zich schikt in wat u wordt opgelegd, des te meer soeverein zult u zijn” […]. Kortom: het humanisme is alles waarmee men in het westen de wens om macht te verwerven heeft afgedamd − het aan de macht willen komen heeft verboden, de mogelijkheid om de macht te grijpen heeft uitgesloten. De kern van het humanisme is de theorie van onderwerp en onderworpenheid’ .

Michel Foucault in 1973

Enkele kernwoorden:

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit



Jacques Derrida (1976)‘il n’y a pas de hors-texte’

('Er is niets buiten de tekst‘)

± Er is niet zoiets als een buiten de tekst liggende werkelijkheid

± Wij hebben geen onafhankelijke toegang tot een voor-talige werkelijkheid. Onze waarheden zijn sociale en culturele constructies, ze worden niet gevonden maar gemaakt.

± Tekst – Textum (lat.) = weefsel: stel je een tekst voor als een oneindig vertakt weefsel van met elkaar verbonden draadjes: alles is onbenoembaar verweven met iets anders. Wie tekst gebruikt, kan niet buiten dat weefsel treden

Enkele kernwoorden:

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit



Rorty spreekt van ‘the metaphysicians attempt to rise above the plurality of appearances in the hope that, seen from the heights, an unexpected unity will become evident – a unity which is a sign that something real has been glimpsed, something which stands behind the appearances and produces them’

Richard Rorty, 1989

Postmodernisme: constructivistisch uitgangspunt

En dus: neiging tot deconstructie

Derrida: deconstructie oorspr. Vertalining van ‘Abbau’

Enkele kernwoorden:

Anti-teleologisch

Metanarrative

Intertextualiteit

Reflexiviteit



Typ hier de footer 21

Kennisleer (epistemologie)

Constructivisme = kennistheorie

Verschijnselen in de werkelijkheid zijn sociale constructies

een bepaald verschijnsel wordt slechts ervaren als iets dat werkelijk bestaat en van andere zaken onderscheidbaar is, omdat daarover in de samenleving een (vaak impliciete) afspraak is gemaakt

Zijnsleer (ontologie)

Objectivisme t.o. constructivisme

Centre Georges Pompidou (1977)

Neue Staatsgalerie, Stuttgart (1977-1984)

Neue Staatsgalerie,Stuttgart (1977-1984)

Vaessens, Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur 26

27

Poëtica (literaire denkstijl):o Er is geen fundamenteel verschil tussen de handelingen van het schrijven en

het lezen: zowel de tekst als de lectuur worden opgevat als (de)constructie. De literaire tekst wordt opgevat ofwel als een constructie

(aangebrachte eenheid) die (buiten de controle van de auteur om) verbonden is met ideologische vooronderstellingen ofwel juist als deconstructie van dergelijke vooronderstellingen.

Het lezen van een literaire tekst wordt niet opgevat als een (re-constructieve) poging te begrijpen welke inhoud (opvatting, gedachte, gevoel) er aan de handeling van het schrijven vooraf ging. In plaats daarvan is lezen ofwel een scheppingsdaad op zichzelf (de interpretatie als constructie), ofwel een poging de tegen de gerepresenteerde eenheid in te lezen (de-constructie).

o De belangrijkste poëticale norm die in het postmodernistische frame geldt, is de norm van de zelfreflexiviteit. Teksten en lecturen van teksten moeten zich bewust tonen van hun eigen voorlopigheid en hun ideologische en discursieve inbedding.

Referentiekader (sociaal-culturele denkstijl):

o De moderniteit wordt gerecipieerd als een conditie waarin metavertellingen (verhalen, samenhangen, systemen) onkritisch ingezet worden ter legitimatie van menselijk handelen en denken. Vanuit het postmodernistische frame worden deze metavertellingen gezien als ideologische constructen die allerlei (betwijfelbare) aannames naturaliseren en daarmee een vorm van geweld uitoefenen (buitensluiting, marginalisering). Deze houding ten opzichte van de moderniteit krijgt vorm in een obsessie met een aantal metaforische opposities die samengenomen kunnen worden onder de overkoepelende tegenstelling open-gesloten. Elke eenheid of orde wordt als een gesloten (en daardoor dictatoriaal) systeem gezien, dat dient te worden opengebroken.

Open veronderstelt onvoltooidheid, veranderbaarheid en voorlopigheid.

Connotaties: anarchie, on-orde, onbegrensd… Gesloten veronderstelt fixatie en beslotenheid.

Connotaties: hiërarchie, orde, grens…

Vaessens, Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur 28

Hoofdpunten college 9

Het historisch postmodernisme twijfelde radicaal aan alle filosofische,

religieuze en ideologische fundamenten van ons denken en handelen.

Het zouden geen universeel geldige legitimeringsprincipes zijn, maar

menselijke constructies

(Sociaal) constructivisme Perspectivisme

Het postmodernistische frame: Literaire denkstijl: tekst en lezen worden opgevat als (de)constructie. Norm: zelfreflexiviteit. Sociaal-culturele denkstijl: open vs. gesloten

Typ hier de footer 30

• W.J. van den Akker, ‘Een onduidelijk kletsverhaal’. (DBNL)• Dirk van Bastelaere, ‘Rifbouw (een klein abc)’. In: Wwwhhoooosshhh (Blackboard)• Th. De Boer, ‘Awater als plaatsvervanger’. (Blackboard)• Odile Heynders, ‘Reisgenoten; over correspondenties in poëzie’. (Blackboard)

Te lezen voor volgend hoorcollege (over ‘Awater’):

Literatuur en moderniteit, college 9

Education

Transcript of Literatuur en moderniteit, college 9