Literatuur en moderniteit, college 3

Nederlandse literatuurgeschiedenis

College 3 – Pluk van de Petteflet (1) en

Hoofdstuk 4 (frames)

Hoofdpunten college 2

• De moderne schrijver eigent zich een autonome positie toe

• De moderne schrijver onderzoekt kritisch de paradoxen van de moderniteit

Anne M.G. Schmidt, Pluk van de Petteflet (1968-1970)

Actuele problematiek in Pluk van de Petteflet

WoningnoodEcologische kwestiesPlanologische maatregelen (bevolkingsgroei)Dreiging uitsterven diersoorten

Actuele problematiek in Pluk van de Petteflet

WoningnoodEcologische kwestiesPlanologische maatregelen (bevolkingsgroei)Dreiging uitsterven diersoorten

Maar:

Deze onderwerpen zijn op verschillende momenten op uiteenlopende wijzen actueel

F. (Frits) J.J. Buytendijk

1951

Dit boek is een diepgaande studie van de vrouwelijke natuur uit biologisch, psychologisch en antropologisch gezichtspunt. Het lezen ervan leidt toit een beter verstaan van de vrouw en haar situatie in deze wereld. Hoeveel eigen kenmerken de vrouw ook in zich draagt – lichamelijke en geestelijke – , in wezen verschilt zij niet van de man. Deze gedachte ligt aan dit boek ten grondslag. Van hieruit tracht de auteur juist het eeuwig vrouwelijke, het verband tussen de natuur, de verschijningswijze en het bestaan der vrouw te begrijpen. Op deze grondslag kenmerkt hij ook de wereld van de vrouw als de wereld van het zorgen, tegenover die van de man: de wereld van het arbeiden. Door haar aanleg, gestelijk en lichamelijk, is haar bestaanswijze, haar wijze van uiten, haar werkwijze anders dan die van de man.

“Er is een vrouwenvraagstuk, niet omdat de vrouwen onderdrukt worden, maar omdat er een geheim der vrouwelijkheid is”

Frits Buytendijk

‘De Vrouw! Altijd weer De Vrouw! De Vrouw moet dit en de Vrouw wil dat. Maar wie is ze? En wat is ze? En hoe moet ik me haar voorstellen? Een mengsel van Rita Hayworth en mevrouw Roosevelt met nog een scheutje heilige Theresia en een staartje Top Naeff? Aldoor probeer ik me haar voor te stellen, maar wat ik zie voor mijn geestesoog is een zoet wezen met een tedere glimlach in een wit kleed. Ga weg, Vrouw, je irriteert me bovenmate’.

Annie M.G. Schmidt in 1951

23 januari 1970: openbare bh-verbranding bij het standbeeld van Dolle Mina (Wilhelmina Drucker )

Tweede feministische golf

Genderaspecten: vrouwen in Pluk

Moederlijke zorg (Helderder)

Lief, mooi (Aagje)

Huishouden (Helderder)

Genderaspecten: mannen in Pluk

Avontuurlijk (Stampertjes, Pluk, Stamper)

Geven de ruimte (Stamper, Majoor)

Mobiel (kraanwagen Pluk, auto Stamper)

Vinden oplossingen (Pen, Pluk)

Zorgen voor eten , ‘jagers’ (Stamper)


Alle mensen in functie zijn man:

• Agenten• Werkmannen• Pen• Conciërge• Parkmeester


Alle mensen in functie zijn man:

• Agenten• Werkmannen• Pen• Conciërge• Parkmeester

In film: de burgemeester is een vouw

De parkmeester

37

Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur

Uitgangspunten

38


Uitgangspunten:

1. Literatuurgeschiedenis is niet alleen een genre/boek, maar ook een doorgaand cultureel proces

Vaessens, Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur

De zwemmer die niet meer beweegt, zinkt onherroepelijk naar de bodem

≈ canoniciteit

39

Uitgangspunten:



De zwemmer die niet meer beweegt, zinkt onherroepelijk naar de bodem

≈ canoniciteit

40

Uitgangspunten:



41

Uitgangspunten:



Statische categorieën

‘Tekst’, ‘meesterwerk’

Dynamische categorieën

Circulatie, adaptatie, toe-eigening,

werking, transformatie

42


Uitgangspunten:


2. Literatuurgeschiedenis als

literatuurwetenschap• Empirisch domein: de tekst staat centraal• Methode: niet de auteur, maar de lezer

staat centraal• Theorie: weerstand bieden aan

essentialisme


43


Uitgangspunten:





essentialisme


De tekst heeft ‘kenmerken’

De lezer kent metadata aan teksten toe

44


Uitgangspunten:





essentialisme

3. Niet dekkend, maar exemplarisch


45

Traditionele literatuurgeschiedschrijving

Tijdbalk (voortgangslogica)


Potgieter c.s. Kloos c.s. Verwey c.s.

46


N -N O



47


N -N O -O P…



48


N -N O -O P…


A […] M -M


49


N -N O -O P…


A […] M -M

vandaag


50


N -N O -O P…


A […] M -M

vandaag

Het (mythische) begin van de nationale letterkunde


51


N -N O -O P…


A […] M -M

vandaag

Het (mythische) begin van de nationale letterkunde


52


N -N O -O P…


A […] M -M


53

Narratieve beperking historiseren

N -N O -O P…


A […] M -M

Periode 1800 – heden: het ‘gouden tijdperk van de literatuur’ (Rancière)


Hoofdstuk 4: frames

55

Aard van het narratief

N -N O -O P…

1. Tijdbalk (voortgangslogica)

A […] M -M


De-essentialisering van de traditionele concepten

• Periodeconcepten

Romantiek ‘de historische romantiek’

56


• Periodeconcepten • Frames

Het romantische frame

Het realistische frame

Het avant-gardistische frame

Het modernistische frame

Het postmodernistische frame

57

De historische romantiek

Het historisch realisme

De historische avant-garde

Het historisch modernisme

Het historisch postmodernisme


De-essentialisering van de traditionele concepten


58

Frames

• Mentale constructies die bepalen

hoe we de wereld zien

George Lakoff


59

Frames

• Mentale constructies die bepalen

hoe we de wereld zien

George Lakoff

Don’t think of an elephant. Know your values and

frame the debate (2004).


60

Google afbeeldingen: ‘Romantisch’


61

Google afbeeldingen: ‘Romantisch’


62

Romantiek

• ‘Weltanschauung’• Wereldbeeld• Esthetica• Poëtica• ‘Way of seeing’• Wijze van denken• Kritische houding t.o.v. Verlichting• …

63

frame

Poetica *

Literaire denkstijl

• Houding t.o.v. de literatuur

Sociaal-culturele denkstijl

• Houding t.o.v. de moderniteit

* ‘Poëtica’: complex van opvattingen en vooronderstellingen over de aard en de functie van literatuur en schrijverschap

Referentiekader


64

Onbewust

Frames zijn onderdeel van collectieve onderbewustzijn van lezers en schrijvers; structuren in hun brein die ze niet kunnen en willen activeren. We kennen deze frames slechts door wat ze teweeg brengen.

LakoffKuitenbrouwer, p.69-77


65

Literatuurhistorische concepten als frames

Niet: elkaar historisch (chronologisch) opvolgende ‘gebeurtenissen’

Stromingen, bewegingen, richtingen…

Maar: synchroon lopende verschijnselen die vanuit een romantische,

een moderne, of een postmoderne logica verschillend worden

gearticuleerd en gewaardeerd Frames, verklaringsmodellen


66

Frame = conceptueel kader: ‘het discours van de romantiek’

vooronderstellingen, implicaties, ideologie

Literatuurhistorisch onderzoek: Het duiden en verklaren van interpretaties (‘symptomatische betekenissen’) die

in de loop van de tekstgeschiedenis aan een tekst zijn toegekend

‘Stromingen’: ‘de opkomst van de romantiek’

Het moment waarop een frame onderdeel wordt van de

literatuurhistorische werkelijkheid (actoren gaan het expliciteren) Een ‘romanticus’ is iemand die het romantische frame niet als frame

hanteert, maar er werkelijk in gelooft ‘Echte literatuur gaat over Gevoelens’…

67

Frames


bv. Het modernistische frame

geloof

vooronderstellingen over literatuur en wereld

68



geloof


Frames

69

Frames



geloof


‘Echte literatuur zet, anders dan amusement, aan tot denken’

70

Frames



geloof


heuristisch instrument

71

Frames



geloof



72

Frames



geloof



HET MODERNISTISCHE FRAME HET HISTORISCH MODERNISME

73

Frames: leeswijzen en tags


74


In talige signalen herkenbaar:• Metaforen• Ideolect• Binaire opposities


75


76



Hoofdpunten college 3

• Een tekst is méér dan een boek

• Canoniciteit is het verschijnsel dat teksten van betekenis blijven veranderen

• Canonieke teksten hebben een geschiedenis

• Tekstgeschiedenissen vormen het object van de literatuurhistorica/-cus

• De literatuurhistorica/-cus bestudeert de tekst, zijn verschijningsvormen en werking

• Schrijvers spreken over (historische) generaties en perioden, literatuurhistorici over (transhistorische) frames

• Een frame impliceert een literaire en een sociaal-culturele denkstijl; een houding t.o.v. De literatuur en een houding t.o.v. Moderniteit

Literatuur en moderniteit, college 3

Education

Transcript of Literatuur en moderniteit, college 3