10 11

ZelfsturingIn zijn werk als directeur van Franklin Covey, een organisatie voor advies en training, is zelfsturing een belangrijk begrip. De organisatie is gebaseerd op het gedachtegoed van Stephen Covey, auteur van het boek ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’. De eerste eigenschap – wees pro-actief – is van onschatbare waarde voor iedereen die geen slacht-offer wil zijn van omstandigheden, maar het leven op een positieve manier vorm wil geven. “Als je met mensen praat over heden of verleden, word je daar vaak niet vrolijker van. Er deugt van alles niet en ‘vroeger was alles beter’. Maar als je met diezelfde mensen praat over wat ze in de toekomst willen, dan komt er energie los. Dan gaan mensen nadenken over wat ze met hun leven willen. Dan gaat het over toekomstplaatjes en plannen maken en dat geeft positieve energie. Tenminste, meestal. Als je te horen hebt ge-kregen dat je een ernstige ziekte hebt, is dat minder vanzelf-sprekend. Dan is de toekomst immers ineens heel onzeker. Maar één ding geldt nog steeds: ook als je ziek bent moet je nadenken over je toekomst. De vraag blijft hetzelfde: wat wil je met de rest van je leven en hoe ga je dat voor elkaar krijgen? Hoe zorg je ervoor dat je de tijd die je nog hebt, plezierig door-brengt? Dat je die dingen doet je graag wilt doen. Dat je een inspiratiebron bent voor je omgeving en geen last. Dat, onge-acht hoe lang je leven nog is, je het op zo’n manier leeft dat je later terug kunt kijken met een gevoel: het is goed geweest.”

KiezenDat klinkt eenvoudig. Maar hoe kun je positief zijn als je hebt gehoord dat je kanker hebt? Dan ben je toch objectief gezien een slachtoffer? Dat klopt, zegt Jan Kuipers.”Maar het gaat erom hoe lang je je slachtoffer blijft voelen. Dat is de keuze. Als je wilt, kun je je over alles slachtoffer voelen. Zelfs de staatsloterij winnen kan voor sommige mensen een vloek zijn. Geluk en ongeluk hebben weinig te maken met omstandig-heden, maar alles met jouw antwoord op die omstandigheden. Er zijn mensen die onder de beste omstandigheden doodonge-lukkig zijn, en er zijn ook mensen die in moeilijke omstandig-heden nog steeds het leven naar hun hand weten te zetten.”Ter illustratie vertelt hij het verhaal van een collega die door een ongeluk in het ziekenhuis belandde. Toen hij bijkwam uit

Gezondheid en geluk gaan voor de meeste mensen hand in hand. Gezondheid staat al jaren met stip op 1 in onder-

zoeken naar de bepalende factoren voor geluk. Dus wat nu als je niet gezond bent of op een andere manier door ongeluk wordt getroffen? Ben je dan automatisch gedoemd tot som-berheid of depressie? Niets daarvan, verzekert Jan Kuipers. “Je hoeft geen slachtoffer te zijn van omstandigheden.”

Dat thema neemt een prominente plaats in in zijn boek ‘Creëer wind mee – profiteren van de natuurwetten van leiderschap’’. Daarin benoemt hij een aantal natuurwetten die mensen kunnen helpen om meer grip te krijgen op hun leven en het in de gewenste richting te sturen. Natuurwetten zijn universele wetten die overal ter wereld gelden. Ze zijn voor iedereen gelijk, werken zonder aanzien des persoons en ze gelden altijd en overal. Het meest simpele voorbeeld is de zwaartekracht. Die werkt van China tot Nicaragua, voor goede en minder goede mensen. Hoe beter je de zwaartekracht begrijpt, hoe beter je die in je voordeel kunt laten werken. En dat geldt ook voor de natuurwetten op het gebied van de omgang met jezelf en met anderen. Op het moment dat je begrijpt hoe ze werken en ze in je voordeel gebruikt, ben je als het ware ‘wind mee’ aan het creëren.

Omgaan met omstandighedenZijn favoriete natuurwet is deze: ‘Ik ben vrij om te kiezen en verantwoordelijk voor mijn keuzes’. “Dat vind ik echt een prachtig gegeven”, zegt Jan Kuipers enthousiast. “Het is fan-tastisch als je beseft dat je zelf maximaal sturing kunt geven aan je eigen leven. Dat jij aan het roer zit en niemand anders.”Maar is dat niet wat al te makkelijk gezegd? Iets wat vooral geldt als het leven gladjes verloopt? Er zijn toch dingen die je overkomen, die je liever niet had gehad? Verdriet, tegenslagen, ziekte…. “Je hebt de omstandigheden inderdaad niet altijd in de hand”, erkent hij volmondig. “Maar wat je wel altijd in de hand hebt, is de manier waarop je met die dingen omgaat. Of je je erdoor uit het veld laat slaan of niet. Of je het je geluk laat beïnvloeden of niet. In die zin maakt het dus eigenlijk niet uit of je ziek bent of gezond. Je bepaalt in alle omstandig-heden zelf je houding ten aanzien van de dingen die je over-komen, en dat bepaalt uiteindelijk je gevoel van welzijn.”

Een gezonde omgang met tegenslagen

Jan Kuijpers: ‘Je kunt zelf wind mee creëren’

Fragment uit ‘Creëer wind mee’

“In welke omstandigheden je ook zit, het is altijd mogelijk wind mee te creëren. Al is het maar een klein beetje, net genoeg om te zorgen dat dingen een stukje gemakkelijker en eenvoudiger gaan. Hoe dat kan? Heel eenvoudig: door mee te werken met de natuur.”

Leven is een avontuur. Je weet niet altijd wat je te wachten staat en wat er op je pad komt.

Je kunt getroffen worden door ziekte, verdriet of ongeluk. Die dingen laten zich niet weg-

poetsen. Maar je kunt er wel iets tegenover stellen. Zoals Jan Kuipers ontdekte: niemand

hoeft slachtoffer te zijn. Zijn advies voor een in alle opzichten gezond leven: meewerken met

de natuur! Tekst: Petra Pronk Foto’s: Leonard Davids

Informatie: Marry Foelkel Tekst: Petra Pronk

Kruiden natuurlijke heelmeesters

ReceptVlierbessendrank

Ingrediënten1000 g vlierbessen2 citroenen2 kruidnagels300 g marmello (suiker met pectine) Breng de vlierbessen aan de kook met de marmello. Ongeveer 10 minuten door laten koken, tot de bessen helemaal gaar zijn. Doe het prutje door een roerzeef, gooi de drab weg. Giet het vocht vervolgens in flessen met een rubberring en op de kop wegzet-ten. Dan heb je een drankje dat de hele winter meegaat en dat de griep op afstand houdt. Tip: De in Nederland minder bekende maar heerlijke vogel-kers is op precies dezelfde wijze te verwerken als de vlierbes. De vogelkers bevat amygdaline, een sterk antikanker middel. De bes zit boordevol antioxidanten en je kunt er oergezonde en heerlijke gelei van maken.

12 13

de narcose stond er een arts bij zijn bed die zei: ‘Het spijt me enorm, maar we hebben uw been af moeten zetten’. “Er ging op dat moment van alles door zijn hoofd. Het einde van zijn leven zoals het tot op dat moment was geweest. Hij had alle reden om zich slachtoffer te voelen van omstandigheden, maar hij koos ervoor te kijken naar de mogelijkheden. Dus zei hij: ‘Mag ik dan nu van u de brochure voor de prothesen?’ Dat is een ijzersterk voorbeeld van iemand die weer de regie over zijn eigen leven neemt, ook in lastige omstandigheden.”

Overwinning op jezelfEen goede omgang met tegenslagen of ziekte begint met het accepteren van de omstandigheden. Verzet, boosheid, denken ‘had ik maar…’ is allemaal contraproductief. Je moet de werke-lijkheid als vertrekpunt nemen en van daaruit gaan werken. Als je uitgaat van het idee dat leven groeien betekent, hoeft ook ernstige tegenslag daar geen einde aan te maken. Groeien is iets wat je volgens Jan Kuipers onder alle omstandigheden kunt doen, mits je bereid bent je blikrichting bij te stellen. “Misschien kun je niet meer dezelfde dingen als vroeger, maar je kunt vast wel nieuwe, andere dingen. Het kan zijn dat je nieuwe uitdaging is dat je jezelf de vraag stelt: ‘Wat kan ik hier-van leren?’ Of: ‘Hoe zorg ik dat ik hier sterker uitkom?’ Of, met een heel andere focus: ‘Wat zou ik vanuit deze positie kunnen betekenen voor mijn omgeving?’ De manier waarop sommige mensen met ziekte of verdriet omgaan, kan voor hun omgeving een bron van inspiratie zijn. Denk aan de impact die je als ouders op kinderen kunt hebben, door te laten zien dat je ook in moeilijke omstandigheden overeind kunt blijven en zelfs kunt blijven lachen. Het leven draait om overwinningen beha-len op jezelf. Dat geeft kracht en energie. De grote vraag is: stop je daarmee omdat je ziek bent? Of ga je gewoon door met le-ven? Het antwoord op die vraag is heel bepalend voor hoe je je voelt. Je kunt misschien niet meer de Alpe ‘d Huez opfietsen, maar er zijn altijd dingen die je nog wel kunt. Zelfs als je op bed ligt, kun je overwinningen op jezelf halen, bijvoorbeeld leren msn-en en zo contact met kinderen en kleinkinderen onder-houden. Ga gedichten schrijven. Maar doe iets dat kan binnen jouw omstandigheden en dat voor jou iets uitdagends heeft.”

Bij het behalen van overwinningen op jezelf kunnen de na-tuurwetten volgens Jan Kuipers helpen om wind mee te creë-ren. Dat klinkt een beetje gek. Is ‘wind’ nu niet per definitie iets wat zich aan onze controle onttrekt? Je hebt wind mee of je hebt hem tegen. Toch? Maar Jan Kuipers is het daar niet mee eens. Hij weet uit eigen ervaring dat je met de natuur mee kunt werken of er tegenin. En welke van de twee je kiest maakt een wereld van verschil. Niet alleen voor hoe je je voelt, maar ook voor het eindresultaat. Een bemoedigende gedachte voor men-sen die graag het roer in eigen hand houden en zelf hun koers uitzetten, ook onder moeilijke omstandigheden. Zo is het ook mogelijk om heel bewust te bouwen aan een gezond en ont-spannen leven.

Vier dimensiesHet belangrijkste wat je moet weten voordat je die wijsheid in praktijk kunt brengen, is wat Jan Kuipers ‘de grondwet’ noemt: het idee dat je als mens uit verschillende dimensies bestaat, namelijk lichaam, verstand, hart en ziel. Dat besef is cruciaal voor het vormgeven aan een gezond en gelukkig leven. Elke dimensie heeft zijn eigen functie en samen vormen ze een ondeelbaar geheel, een unieke mix die mensen maakt tot wie ze zijn.Dat is geen vrijblijvende constatering, waarschuwt Kuipers. Als je weet dat je als mens uit die vier dimensies bestaat, zul je die ook alle vier heel serieus moeten nemen. Ze hebben

namelijk elk hun eigen behoeften. Het lichaam wil verzorgd worden. Het hart heeft behoefte aan contact met anderen, een prettige liefdevolle omgeving. Het verstand wil intellectueel uitgedaagd worden. En de ziel ten slotte heeft de behoefte om een zinvolle bijdrage te leveren. Die vier dimensies vormen het fundament van ons mens-zijn. Op het moment dat je een van die behoeften niet serieus neemt en delen van jezelf negeert, krijg je de rekening gepresenteerd.

BalansIeder mens zit anders in elkaar en dus ligt ook bij iedereen de verhouding tussen de vier dimensies anders. De een legt veel nadruk op het fysieke, terwijl de ander graag bezig is op het intellectuele vlak. Er is geen ‘goed of slecht’, het gaat erom dat je aan alle vier de elementen precies die aandacht en tijd moet besteden die voor jou goed voelen. “Alles draait om ba-lans”, zegt Jan Kuipers. Als je lichaam een grote inspanning heeft geleverd, moet je het vervolgens voldoende rust geven. En als je een poos heel erg bezig bent geweest met je hoofd, bijvoorbeeld op je werk, kan het heel goed zijn om daarna eens lekker een uur te gaan sporten. Wat je ook doet, luister naar je lichaam. Dat weet perfect wat jij nodig hebt. En het laat ook van zich horen als het vindt dat het niet goed behan-deld wordt. Op het moment dat je van binnen een hardnekkig stemmetje zachtjes hoort protesteren, weet je dat er sprake is van disbalans en je een van je dimensies verwaarloost. Door niet naar je lichaam te luisteren kun je het jezelf heel moeilijk maken, maar omgekeerd geldt: door deze natuurwet toe te passen kun je heel veel wind mee voor jezelf creëren.”

Enkele voorbeelden van natuurwetten:

Grondwet: De mens is een ondeelbaar individu met een lichaam, hart, verstand en ziel.Wet 1: Productiemiddelen (in dit geval: het menselijk lichaam, red.) vragen onderhoud.Wet 2: Ik ben vrij om te kiezen en verantwoordelijk voor mijn eigen keuzen.Wet 3: De mentale schepping gaat vooraf aan de fysieke schepping.Wet 4: Alle keuzen die ik nu maak, hebben invloed op mijn toekomst.

Informatie: Marry FoelkelTekst: Petra Pronk

Ze zijn er weer, de vlierbessen. Overal zijn de struiken te vinden met hun

kenmerkende donkerpaarse bessen. Loop er niet zomaar langs maar profiteer er-van, want de vlier is een echte medicijn-kast met al zijn bruikbare onderdelen.

De vlier heeft een lange geschiedenis. Het is een van de oudste cultuurgewas-sen. Hij is al bekend uit het Neoliticum (Nieuwe Steentijd, 11.000 voor Chr.). Marry Foelkel is een enthousiast ge-bruiker van alle onderdelen van de vlier, omdat hij boordevol geneeskrachtige eigenschappen zit. “De vlier geldt als de medicijnkast van de boeren”, vertelt Mary. “Elke boer had ze vroeger op het erf staan, dichtbij de melkschuur, omdat de geur vliegen en insecten op afstand houdt. Dat maakt de vlier ook ideaal tegen muggenbeten. Je insmeren met vlierblad is een probaat antimugmiddel. Maar de vlier helpt ook voor ernstiger klachten. Hij staat bol van de antivirale eigenschappen en is een sterke antioxidant. Zo wordt hij gebruikt bij keelklachten, astma of reumatische pijnen. Dat laatste omdat hij sterk ont-zurend werkt. De bessen zijn ook vocht-afdrijvend.” Kortom: we hebben hier te maken met een echte ‘alleskunner’.

Alle onderdelenHet aardige van de vlier is dat je er het hele jaar door plezier van hebt. Dat be-gint al in januari als de eerste blaadjes aan de bomen komen. Die zijn prima te gebruiken voor een reinigende voor-jaarskuur. Als de blaadjes worden

gekookt in kokosvet, kan er een genees-krachtig zalfje van gemaakt worden dat helpt tegen winterhanden en aambeien. De bast wordt gebruikt als zweetmiddel en braakmiddel. De bessen hebben een sterk antivirale werking. Er is een beroemd antigriep-drankje voor kinderen op basis van vlierbessen, genaamd Sambucol. Weten-schappelijk is aangetoond dat dit werkt op 15 influenzavirussen. De antivirale werking staat volgens Marry dus buiten kijf, maar ze raadt mensen niet aan om het drankje te kopen: veel te duur. “Er is een veel goedkoper alternatief: pluk ge-woon een paar kilo vlierbessen en maak je eigen drankje (zie recept). Dan kom je gratis gezond de winter door.”Een waarschuwing is hier op zijn plaats. Zolang ze groen zijn, zijn de bessen, in grote hoeveelheden gebruikt, giftig. In kleine hoeveelheden werken ze laxe-rend. Je kunt er diaree van krijgen. Gooi groene bessen dus liever weg.

JudasoorDe vlier dient als gastheer voor een ander geneeskrachtig element: Judasoor. Als de vlier beschadigt, doordat er bij-voorbeeld een tak afbreekt, groeit op de beschadigde plek binnen de kortste keren een paddenstoel. Als het droog is, is hij pikzwart maar bij vochtig weer is hij fluweelachtig en aan de buitenkant geaderd. Judasoor heeft de vorm van een oorschelp. Volgens de overlevering hing Judas Iskarioth zich op aan een vlier nadat hij Jezus had verraden. Het is een paddenstoel met een stevige ‘bite’, heerlijk in allerlei recepten. Maar Judasoor is niet alleen lekker, het is ook heel gezond. De paddenstoel staat, net

Vlierbes: medicijnkast van de boeren

als shi-take, bekend om zijn tumorrem-mende werking. De eigenschap die hij op de boom vertoont (namelijk bescher-men tegen schadelijke stoffen), vertoont hij ook bij de mens.