Onderwijsinnovatie met open leermateriaal

leren van elkaar

Geef het door!Dit boekje is gemaakt om te leren van elkaar. Het staat vol met ervaringen en tips over samenwerken aan maatwerk en onderwijsinnovatie met open leermateriaal.

Schrijf je eigen tip achterin en geef dit boekje door!

8 x leren van elkaar

en verder... Wat docenten vinden van de Stercollecties

Ontwikkeling Stercollecties 2011 - 2016 Met deze scholen werken wij samen

Tips van lezers

8

14

20

26

3Differentiëren

Judith de Nijs Kaj Munk College

10

6Curriculum ontwikkeling

Bram Rodenburg & Marian Schelvis

Melanchthon Business School

18

8Onderwijsvernieuwing

Jeroen van Grunsven Picasso Lyceum

24

1

Open digitaal leermateriaal

Bram Middel CSG Jan Arentsz

4

7Samenwerken aan

maatwerk

Koen Evers & Tom van den Brink Cambium College

22

4Leermiddelen beleid

Wout Zilverberg & Paul Schuitman

dr. Aletta Jacobs College

12 5Verandermanagement

Huub van Hove & Peter van Lamoen Newmancollege

16

2

Van en met elkaar leren

Sander Niessing & Jelte van Bommel Liemers College

6

8 x leren van elkaar 5 jaar VO-content

4 5

‘Onze docenten kunnen zelf kiezen tussen methode of open materiaal en ontwikkeltijd’Bram Middel, Directeur bedrijfsvoeringCSG Jan Arentsz

Een sectie die kiest voor de Stercollecties, bespaart de school veel geld. De docenten van CSG Jan Arentsz in Alkmaar krijgen dat terug in de vorm van ontwikkeltijd. Met een slim rekenmodel kunnen ze zelf berekenen hoeveel lesuren hun keuze ze oplevert, of kost.

Bram Middel, directeur bedrijfs-

voering van de school: “Elk team

in elk van onze vestigingen

heeft de vrijheid om zelf zijn

onderwijs vorm te geven,

zolang het laten leren van leerlingen in

een excellent schoolklimaat maar centraal

staat. Secties kunnen daarom ook zelf een

keuze maken voor commercieel of open

lesmateriaal. Als een sectie kiest voor een

commercieel licentiemodel, is de kans

aanzienlijk dat de kosten het beschikbare

budget overschrijden. De sectie zal dan

met een oplossing moeten komen om die

meerkosten te betalen. Dat kan bijvoorbeeld

door minder lesuren in te roosteren en zo

te besparen op docentformatie zonder aan

kwaliteit in te leveren.”

Het rekenmodel gaat daarbij uit van een vast

budget per leerling. Het laat bij benadering

zien hoeveel lesuren ingeleverd moeten

worden om eventuele meerkosten te betalen

en hoeveel lesuren beschikbaar komen

wanneer open lesmateriaal wordt ingezet.

“Een sectie die voor de Stercollecties kiest,

kan die vrijgekomen uren inzetten om

het leermateriaal te arrangeren en aan te

vullen.”

Met het rekenmodel kunnen de docenten

van het Jan Arentsz een goed beredeneerde

keuze maken. Bram: “Secties beschouwen

VO-content steeds meer als een reëel

alternatief voor commercieel materiaal.

De beschikbaarheid en de kwaliteit van

de Stercollecties neemt zienderogen

toe. Een bijkomend voordeel is dat het

materiaal actueel is. Ook Eindexamensite.

nl, StudioRekenen en Count on Me hebben

grote potentie.”

Het open materiaal van VO-content is een

opstap naar het ideale onderwijs dat Bram

voor ogen heeft. “Een van mijn dromen is

dat onze professionals zelf de regie voeren

over hun belangrijkste instrument, het

leermateriaal en dat zij gretig gebruik ma-

ken van elkaars kennis en kwaliteiten. Dan

ontstaat er meer ruimte om te differentiëren

tussen leerlingen en ze beter te begeleiden.

Bij het realiseren van deze droom kan

VO-content een belangrijke faciliterende en

coördi nerende rol spelen. Maar ook nu al is

VO-content een niet meer weg te denken

speler in een redelijk dichtgetimmerde

markt. Een prestatie op zich!”

SECTIES BESCHOUWEN VO-CONTENT STEEDS MEER ALS EEN REËEL ALTERNATIEF VOOR COMMERCIEEL MATERIAAL

Gebruik een rekenmodel om de keuze van docenten tussen commercieel of open materiaal + ontwikkeltijd te faciliteren.

Open digitaal leermateriaal 5 jaar VO-content

6 7

Op alle vestigingen van het Liemers College in Didam en Zevenaar worden leerlingen actief betrokken bij de vormgeving van het onderwijs en de schoolorganisatie. Ze hebben frisse ideeën en kunnen elkaar, maar ook docenten ondersteunen bij het gebruik van ICT in de klas.

“Leerlingen hebben uitgespro-

ken ideeën over wat zij goed

onderwijs vinden”, vertelt

Sander Niessing, docent

biologie en ICT-innovator op de school. “Het

Liemers College wil gebruikmaken van deze

ideeën, want luisteren naar leerlingen leidt

tot beter onderwijs en een positief leer- en

werkklimaat.”

De leerlingen worden op verschillende

manieren betrokken bij het inrichten van het

onderwijs. Leerlingen, docenten en directie-

leden gaan samen op bezoek bij scholen met

best practices. Ook hebben de leerlingen al

jaren een actieve rol bij het ondersteunen

van medeleerlingen, wat ‘peersupport’ wordt

genoemd. Een voorbeeld hiervan zijn de

IT-coaches: leerlingen die zichzelf vrijwillig

hebben opgegeven om medeleerlingen te

ondersteunen bij het werken en leren met

een eigen device.

In iedere klas worden er twee IT-coaches

opgeleid om klasgenoten te ondersteunen.

Zij kunnen doorgroeien tot IT-coach+.

De IT-coaches+ beheren samen een zelf

opgezet online platform, itcoaches.nl, waar

mede leerlingen terechtkunnen met vra-

gen. “Deze leerlingen zijn zo talentvol en

gespecialiseerd in een onderwerp dat ook

veel docenten bij hen komen voor hulp. Zo

worden talenten bij het onderwijs betrokken

en zij krijgen waardering van hun medeleer-

lingen en docenten.”

“Op de vraag hoe een schooldag er in de toe-

komst uitziet, kwamen leerlingen niet alleen

met een andere indeling van de schoolweek,

maar ook met voorwaarden voor een nieuw

leerplatform. Deze leerlingen bouwden een

eigen app waar alles in zit dat zij misten. Dit

soort initiatieven zijn goud waard.”

LEERLINGEN KWAMEN NIET ALLEEN MET EEN ANDERE INDELING VAN DE SCHOOLWEEK, MAAR OOK MET VOORWAARDEN VOOR EEN NIEUW LEERPLATFORM

Jelte van Bommel heeft plezier in zijn rol als

IT-coach, laat hij via een app weten, maar

heeft het er wel druk mee. “Vroeger zei ik te-

gen alles ja. Een PowerPoint maken voor een

leraar, uitlegfilmpjes maken voor wiskunde

of bijvoorbeeld bijles geven.

Vorig jaar werd het moeilijk om dat soort

dingen te blijven doen naast het ‘reguliere’

schoolprogramma, elke week drie avonden

sporten en contacten met vrienden onder-

houden. Ik ben het toen een beetje gaan

afbouwen. Nu geef ik eigenlijk alleen nog af

en toe bijles. Daarnaast help ik zo nu en dan

docenten als ze problemen met de computer

hebben. Verzoekjes zoals ‘Ik wil graag een

mooie video om te laten zien in de klas’ zijn

echter nog steeds welkom! :)”

Betrek leerlingen op verschillende manieren bij het inrichten van het onderwijs. Leerlingen hebben uitgesproken ideeën over wat zij goed onderwijs vinden.

‘Leerlingen betrekken is goud waard’Sander Niessing, docent biologie / ict-innovator en Jelte van Bommel, leerling / it-coach Liemers College

Van en met elkaar leren 5 jaar VO-content

8 9

“STERCOLLECTIE BIOLOGIE BIEDT PRIMA BASIS”Henk-Jan EbbersDocent biologie op het GSG Guido de Brès

“IK DENK DAT DE PRESTATIES BETER ZIJN,

JUIST OMDAT IK DE METHODEN AFWISSEL”

Esther Jonker Docent biologie op het Herbert Vissers College

“HET WERKT FIJN: DE STRUCTUUR IS STEEDS

HETZELFDE EN DUS VOOR LEERLINGEN HERKENBAAR”

Yvonne Nieuweboer Docent geschiedenis op

het Lyceum aan Zee

“MET STERCOLLECTIES KUNNEN LEERLINGEN

ZELFSTANDIGER WERKEN”

Miriam Schernus Docent Duits op Scholen aan Zee

“STERCOLLECTIES ZIJN AFWISSELEND EN FLEXIBEL. JE

KUNT ZELF KIEZEN WAT JE NUTTIG EN LEUK VINDT”

Jolanda Bouwmeester Docent Engels op

het Greijdanus

“HET LEUKSTE IS DAT JE DE VRIJHEID HEBT JE LESSEN IN TE KLEDEN

ZOALS JE WILT”

Els van der Zande Docent Engels op het

Kaj Munk College

“DE STERCOLLECTIES ENGELS ZIJN DE BASIS VAN ALLES

WAT WIJ DOEN”

Rachel Wolsink & Soraya Kuipers

Docenten Engels op Twents Carmel College, locatie De Thij

“DE STERCOLLECTIES NEMEN ME VEEL WERK UIT

HANDEN”

Sjoerd Horst Docent economie op het

Twents Carmelcollege

8 x leren van elkaar 5 jaar VO-content

“ER ZITTEN LEUKE IDEEËN BIJ EN HET HOUDT JE FLEXIBEL” Frans Carelsen Docent scheikunde op het Marianum

“LEERLINGEN ZIJN

REGISSEUR VAN HUN

ONDERWIJSPROCES”

Peter Kunnen

Docent biologie op

het Mediacollege

“JE KUNT GERICHTER MET LEERLINGEN AAN DE SLAG”

Peter Schenk Docent aardrijkskunde op

de Tooropmavo

“DE UITLEG IS DUIDELIJK EN DE OEFENINGEN

GEVARIEERD”

Cora van Bennekom Docent Nederlands op het Merewade College

“HET DIDACTISCH CONCEPT VAN HET VO-CONTENT MATERIAAL SPREEKT ME AAN EVENALS DE BLENDED AANPAK”

Henk Orsel Hoofd ICT op het Veluws College

“DE STERCOLLECTIES GEVEN ME DE VRIJHEID OM

TE KIEZEN”

André Leeuwenkamp Docent Duits op de Mavo aan Zee

Docenten over Stercollecties

10 11

Wanneer iedere leerling in zijn eigen tempo en op zijn eigen niveau kan werken, verandert de klassenstructuur zoals wij die nu kennen. Docent Judith de Nijs experimenteert dit jaar met differentiëren met behulp van de Stercollectie, waarbij leerlingen zelf hun tempo bepalen. Waar nodig volgt herhaling, verrijking of juist verdieping.

Sinds twee jaar werken drie klassen

van het Kaj Munk College in

Hoofddorp met Chromebooks. De

vakgroep Engels gebruikt daarbij

de Stercollecties. Het eerste jaar van

de pilot experimenteerde Judith vooral

met de hoeveelheid stof die een leerling

kan overzien. Wanneer het materiaal

per onderwerp wordt aangeboden,

blijkt de leerling voldoende vrijheid en

verantwoordelijkheid te krijgen, zonder

dat hij in de stof verdwaalt. Nu die ‘ideale’

dosering is vastgesteld, is de weg vrij om

een doorlopende leerlijn in de onderbouw te

creëren.

In de studieplanner vinden de leerlingen

de links naar het materiaal en de datum

waarop de toetsen uiterlijk gemaakt moet

zijn. Daarnaast krijgen ze per onderwerp

een overzicht van alle grammatica, dat ze

uit kunnen printen. Judith: “Idealiter geeft

de leerling zelf aan wanneer hij klaar is voor

de toets. Iedereen kan zo een onderwerp

afsluiten waar hij goed in is en meer tijd

besteden aan een vak dat minder goed gaat.

De Chromebookklassen lopen niet syn-

chroon met de parallelklassen. “Als aan

het einde van de derde klas alle doelen

maar zijn behaald. Het voordeel van de

Stercollecties is dat alle stof uit alle leerjaren

van alle niveaus beschikbaar is, zodat je

kunt zeggen: ‘dit zijn de eindcriteria, hier

moet je aan het einde van de onderbouw

aan voldoen. De route ernaartoe bepaal jij in

overleg met je docent’.”

IK GEEF NU OP EEN VEEL PERSOONLIJKER NIVEAU LES. DAARDOOR HEB IK VEEL MEER PLEZIER IN MIJN WERK!

Het liefst zou Judith zien dat leerlingen

straks voor ieder vak examen doen op het

tijdstip en het niveau dat bij ze past. “Een

leerling die met 15 jaar een vwo-diploma

haalt, dat moet kunnen.” Maar zover is het

nog lang niet en de pilot met Chromebooks

loopt alleen in de onderbouw. “Maar ik

kan een derdeklasser al wel vierdeklasstof

aanbieden.”

Judith geniet van haar veranderende rol

als docent en van de interactie met de

leerling die daaruit voortkomt. Ze merkt

dat de leerlingen in de Chromebookklassen

zelfstandiger werken en meer betrokken zijn

bij hun eigen leerproces. “Ik geef nu op een

veel persoonlijker niveau les. Daardoor heb

ik veel meer plezier in mijn werk. Ik krijg er

energie van!”

‘Een leerling kan zelf aangeven wanneer hij klaar is voor een toets’Judith de Nijs, Docent Engels Kaj Munk College

Laat de leerling in overleg met de docent zijn eigen

route naar de eindcriteria bepalen. Dit kan, omdat in de

Stercollecties alle stof uit alle leerjaren

van alle niveaus beschikbaar is.

Differentiëren 5 jaar VO-content

12 13

Toen na 2008 de leermiddelen bekostigd werden via de lumpsum, werd het leermiddelenbeleidsplan een geliefd hulpmiddel. Nu maatwerk en digitale didactiek de nieuwe standaard worden, is het plan aan een tweede leven toe.

“In ons nieuwe strategisch plan

staat dat we naar gepersonali-

seerd leren willen”, vertelt

Wout Zilverberg, directeur

havo/vwo van het dr. Aletta Jacobs College

in Hoogezand. “Maar wat verstaan we

daaronder? En hoe bereiken we dat?” Hoewel

de school geen deelnemer is, stapte de

directie voor een oriënterend gesprek naar

VO-content. “We spraken af dat Ster@dviseur

Paul Schuitman ons in vier bijeenkomsten

zou begeleiden bij het formuleren van een

leermiddelenbeleids plan.”

Paul: “Een leermiddelenbeleidsplan gaat

over veel meer dan leermiddelen. Het streeft

– in lijn met het Vier-in-Balansmodel van

Kennisnet – naar een natuurlijke samenhang

tussen visie, infrastructuur, middelen en

kennis. Dat komt tot uiting in de keuze voor

bepaalde leermiddelen. Het verbindt zo de

korte- en de langetermijnplannen van een

school.”

In het leermiddelenbeleidsplan van het dr.

Aletta Jacobs College staan bijvoorbeeld

hoofdstukken over lesgeven vanuit

leerdoelen, doelmatiger gebruik van de ELO

en het uitbreiden van de ‘loopbaanbegelei-

ding’. Wout: “Wil je dat leerlingen uitgaan

van leerdoelen, dan moet je als school

ook doelen stellen en daarop reflecteren.

Met een leermiddelenbeleidsplan kan je

resultaatgericht werken.” Ook voor scholen

die al eerder een leermiddelenbeleidsplan

schreven, kan het volgens Paul zinvol

zijn om dat opnieuw te doen. “Ten eerste

is het belangrijk om eerdere plannen te

evalueren en eventueel bij te stellen. Ten

tweede zijn de accenten verschoven. Veel

scholen willen nieuwe devices financieren

vanuit het leermiddelenbudget. Ook zijn er

nieuwe vormen van leer middelen, zoals de

Stercollecties. We hebben in het verleden

vaak gezien dat scholen vanuit de techniek

dachten, maar je kunt je beter eerst de

vraag stellen: wat willen we nu eigenlijk en

waarom?”

OP EEN ENKELE SCHOOL NEEMT OOK EEN LEERLING DEEL: DIE HOUDT DE BOEL SCHERP

Voor een breed draagvlak is het belangrijk

dat het plan helder geformuleerd, concreet

en haalbaar is. Het team dat het plan

schrijft, bestaat volgens Paul minstens

uit iemand uit het management, twee

personen uit de onderwijslaag, een collega

die betrokken is bij het ICT-beleid en iemand

die het boekenfonds beheert. “Op een enkele

school neemt ook een leerling deel: die

houdt de boel scherp.”

Komende maanden buigen de docenten

zich in zes bijeenkomsten met Paul over de

toepassing van het plan. Wout: “Als uit die

training blijkt dat het materiaal van

VO-content een bijdrage kan leveren

aan onze doelstellingen, dan kan ik me

voorstellen dat we deelnemer worden. We

kijken vanuit de behoefte.”

‘Wat verstaan we onder gepersonaliseerd leren en hoe bereiken we dat?’Wout Zilverberg, directeur havo/vwo en Paul Schuitman, Ster@dviseur VO-content dr. Aletta Jacobs College

Maak een leermiddelenbeleidsplan. Dit zorgt voor samenhang tussen visie, infrastructuur, middelen en kennis. Het verbindt de korte- en langetermijn plannen van een school.

Leermiddelenbeleid 5 jaar VO-content

Thema’s voor 5 vakken

72 Stercollecties

voor 10 vakken

47 Stercollecties

voor 9 vakken

Arrangeren in Wikiwijs

Maken

Begrippenlijsten

Stercollecties vmbo voor 7 vakken compleet

93 Stercollecties

voor 10 vakken

21-eeuwse vaardigheden uit Reisgids

Digitaal Leermateriaal

83 Stercollecties

voor 10 vakken

26 Stercollecties

voor 7 vakken

Geschikt voor alle devices

Eindtoetsen

2011 2012 2013 2014 2015 2016

Koppeling met Eindexamensite.nl

Beeld-fragmenten

Teleblik bij aardrijkskunde

en geschiedenis

Leerlingen volgen in drie

ELO’s

Stercollecties voor andere leerjaren en

vakken

Oefenprogramma Engels

Samenvattingen

Adaptief reken-programma

Portfolio

Stercollectie Informatica (i.s.m. Stichting

Enigma)

14 15

8 x leren van elkaar 5 jaar VO-content

Ontwikkeling Stercollecties 2011 - 2016

16 17

Juist op een school die een technasium herbergt en ‘design en media’ als verplicht vak aanbiedt, is de groeiende vraag naar digitale leermiddelen goed voelbaar, vertelt Huub van Hove, adjunct-directeur van het Newmancollege in Breda.

“De technasiumklassen kon-

den al werken op Chrome-

books van school en we

waren al deelnemer van

VO-content. Toch kwam het allemaal niet

goed van de grond. Toen vanuit het bestuur

het ambitieuze plan kwam om in een jaar

alle leerlingen met een device te laten

werken, hebben Peter van Lamoen en ik een

voorstel op tafel gelegd: We willen het klein

kunnen opbouwen. Dan laten we docenten

zelf ontdekken en kunnen we kijken waar

we tegenaan lopen.”

In 2015-2016 werd daarom een pilot ge-

start waarin twee van de drie reguliere

havo 2-klassen de beschikking kregen over

eigen Chromebooks. ICT-coördinator Peter:

“We wilden één klas ernaast houden om

te kunnen vergelijken.” Toen werd gepolst

welke docenten met de devices wilden gaan

werken. Huub: “Ik wilde ze zelf selecteren

om zeker te weten dat ze gemotiveerd waren

om het werk af te maken.” Daar zaten in

ieder geval de docenten bij die al met eigen

of open digitaal leermateriaal werkten. Peter:

“We hebben gekozen voor vijf vakken om

het stuurbaar te houden; steeds twee do-

centen per sectie, zodat je wel samen kunt

werken en elkaar kunt onder steunen.” Huub:

“Ik werd gevraagd of iedereen in een sectie

nu exact hetzelfde moest doen. Deed je dat

met boeken ook dan?”

Het team ging enthousiast aan de slag en

er werden creatieve oplossingen verzonnen

voor onverwachte problemen. Een docent

keek niet graag tegen de achterkant van de

schermpjes aan en besloot de tafels van de

leerlingen dan maar om te draaien. Uitein-

delijk bleek een groepsopstelling voor haar

het beste te werken. Peter: “Docenten hou-

den zichzelf en elkaar gemotiveerd door re-

sultaten te boeken. Als je zegt dat er volgend

jaar geen boek meer in komt, dan maak je

het docenten erg moeilijk. Wij zijn daarom

een voorstander van blended learning. En

met de Stercollecties heeft iedereen in ieder

geval een basis om mee te werken.”

IK WERD GEVRAAGD OF IEDEREEN IN EEN SECTIE NU EXACT HETZELFDE MOEST DOEN. DEED JE DAT MET BOEKEN OOK DAN?

Het huidige project loopt in havo 3 door en is

nu voor alle vier klassen in havo 2 ingevoerd

met nog eens twee extra vakken. Totaal zijn

er nu 25 docenten bij betrokken.

Huub: “Steeds meer docenten krijgen nu

door dat je devices nodig hebt om maatwerk

te kunnen leveren. Daarmee worden de re-

sultaten niet zozeer beter, maar de motivatie

groeit. Er worden nu enthousiast ervaringen

gedeeld aan de koffietafel.”

‘Begin klein: docenten houden zichzelf en anderen gemotiveerd door resultaten te boeken’ Huub van Hove, Adjunct-directeur en Peter van Lamoen, ICT-coördinator / docent natuurkunde Newmancollege

Begin een digitaliseringsproject met een paar gemotiveerde docenten, dan kunnen obstakels voortijdig worden weggenomen. Wanneer zij resultaten boeken, werkt dat aanstekelijk.

Verandermanagement 5 jaar VO-content

18 19

Er valt veel te ontdekken als je voor het eerst met digitaal leermateriaal gaat werken. Zorg daarom dat je er niet alleen voor staat. De sectie Engels van de Melanchthon Business School in Bleiswijk schakelde de hulp in van een Ster@dviseur.

“Als je een nieuwe weg inslaat,

kom je nogal wat tegen”,

vertelt sectieleider Bram

Rodenburg. “Inhoud elijk

weten we wel wat we willen, maar we

zijn vooral tegen het technische gedeelte

aangelopen. Hoe kun je in een arrangement

werken? Hoe kun je daar iets aan toevoegen?

Sommige collega’s hoef je niets uit te leggen,

andere collega’s kost het meer moeite.”

Voor ondersteuning klopte de sectie aan

bij Ster@dviseur Marian Schelvis. Een

Ster@dviseur kan bijvoorbeeld meedenken

over hoe een school digitaal leermateriaal

kan implementeren en kan begeleiden bij

het arrangeren. Marian: “Mijn opdracht op

deze school was: ondersteun deze docen-

ten zodat ze het materiaal voor een aantal

weken klaar hebben staan.”

Marian: “Ik vind het zo goed van deze school

dat curriculumontwikkeling niet tussen de

bedrijven door plaatsvindt: het is echt team-

werk. Bij een bijeenkomst is de hele sectie

aanwezig. Wanneer zo’n project door indivi-

duen gedragen wordt, dan ebt het snel weg.

Als ik word uitgenodigd voor een training

vraag ik daarom altijd eerst: ‘Wat gaan jullie

hierna doen?’ Directies verwach ten soms

dat de docenten het na een training zelf wel

oppakken; vaak valt dat tegen. Het staat of

valt bij de steun en de tijd die de docenten

van de school krijgen.”

Een keer in de week komen de vier docenten

Engels van Melanchthon Business School

twee klokuren bij elkaar om te arrangeren

en te bespreken waar ze tegenaan lopen. In

Wikiwijs hebben ze teams aangemaakt, zo-

dat ze elkaars arrangementen kunnen zien

en daarin kunnen samenwerken. “Maak een

concrete taakverdeling”, adviseert Marian,

“Je hoeft niet allemaal hetzelfde te doen en

te kunnen.” Bram: “Ook als sectieleider moet

je kunnen aangeven dat je iets niet snapt.

Een collega heeft me weleens aan de hand

genomen en me als een leerling aangewezen

waar ik moest klikken.”

Inmiddels heeft de sectie de eerste arrange-

menten op orde. Marian: “Na een training

van een dag kunnen ze weer een hele tijd

vooruit. Ik kan ook op afstand helpen: als ze

mij lid maken van die groep in Wikiwijs kan

ik meekijken. En misschien word ik gevraagd

om nog een keer langs te komen. Maar

uiteindelijk moeten ze het toch zelf doen.”

HET STAAT OF VALT BIJ DE STEUN EN DE TIJD DIE DE DOCENTEN VAN DE SCHOOL KRIJGEN

‘Curriculum-ontwikkeling is teamwerk’Bram Rodenburg, sectieleider Engels en Marian Schelvis, Ster@dviseur VO-content Melanchthon Business School

Maak een concrete taakverdeling. Je hoeft niet allemaal hetzelfde te doen en te kunnen.

Curriculumontwikkeling 5 jaar VO-content

2120

Wij werken samen met --- Agrarisch Opleidingscentrum Terra, Groningen - Alkwin Kollege, Uithoorn - Aloysiuscollege, 's-Gravenhage - Anna Van Ryn College, Nieuwegein - Ath vh Bernardinuscollege, Heerlen - SG Augustinianum, Eindhoven - Baudartius College, Zutphen - Beatrix College, Tilburg - Blariacumcollege, Venlo - SCOL Bonaventuracollege, Leiden - Bonhoeffer College, Castricum - Bornego College, Heerenveen - Candea College, Duiven - Charlemagne College, Landgraaf - Chr Scholengemeenschap Groene Hart, Alphen aan den Rijn - Christelijk College Groevenbeek, Ermelo - Christelijk Gymnasium, Utrecht - Christelijk Lyceum Scholengemeenschap, Veenendaal - Christelijke Scholengemeenschap A.M. van Schurman, Franeker - Christelijke Scholengemeenschap De Lage Waard, Papendrecht - Christelijke Scholengemeenschap Eekeringe, Steenwijk - Christelijke Scholengemeenschap CSV Het Perron, Veenendaal - Christiaan Huygens College, Eindhoven - Citadel College, Lent - College Den Hulster Scholengemeenschap, Venlo - Commanderij College, Gemert - Coornhertlyceum, Haarlem - CSV Walcheren, Middelburg - Da Vinci College, Leiden - De Baander, Amersfoort - De Compagnie SVO Praktijkonderwijs, Heerenveen - De Goudse Scholengemeenschap Leo Vroman, Gouda - De Meerwaarde, Barneveld - De Waerdenborch Scholengemeenschap, Holten - Driestar College, Gouda - Dunamare Vellesan College, IJmuiden - Emmacollege, Heerlen - Farel College, Ridderkerk - Fortes Lyceum Omnia, Gorinchem - Graaf Huyn College, Geleen - Gra�sch Lyceum Rotterdam, Rotterdam - Greijdanus College, Zwolle - Stedelijke Scholengemeenschap Grotiuscollege, Heerlen - Guido De Bres, Amersfoort - Bernardinuscollege, Heerlen - Herbert Vissers College, Nieuw-Vennep - Herlecollege, Heerlen - Het College Vos, Vlaardingen - Het Hooghuis, Oss - Het Nieuwe Lyceum, Bilthoven - Het Noordik, Almelo - Hondsrug College, Emmen - Ichthus College Scholengemeenschap, Veenendaal - IJburg College, Amsterdam - IJsselcollege, Capelle aan den IJsseL - Inspecteur Boelensschool, Schiermonnikoog - Interconfessionele Scholengemeenschap Arcus, Lelystad - Isendoorn College, Warnsveld - Jacob Roelandslyceum, Boxtel - CSG Jan Arentsz, Alkmaar - Kaj Munk College, Hoofddorp - Katholieke Scholengemeenschap St.- Canisius, Almelo - Katholieke School voor Praktijkonderwijs, Heerlen - Krimpenerwaard College, Krimpen aan den IJssel - Libertad Democratische School, Breda - Centraal bureau Quadraam Liemers College, Zevenaar - Linde College, Wolvega - Lorentz Groep, Arnhem - Lyceum Schravenlant, Schiedam - Maaswaal College, Wijchen - Maris College, 's-Gravenhage - Marnix College, Ede GLD - Martinus College, Grootebroek - Mundium College, Roermond - Newmancollege, Breda - Niftarlake College, Maarssen - Northgo College, Noordwijk ZH - Nuborgh College, Elburg - Nuovo Scholengroep, Utrecht - Centraal bureau Quadraam Olympuscollege, Arnhem - Onderwijsgroep Zuid-Hollandse Waarden, Ridderkerk - Oosterlicht College, Nieuwegein - Openbaar Stedelijk College Eindhoven, Eindhoven - Openbare Scholengemeenschap Sevenwolden, Heerenveen - Openbare Scholengroep Schoonoord, Zeist - Openbare School voor Praktijkonderwijs, Heerlen - Oranje Nassau College, Zoetermeer - OSG Erasmus Lyceum, Almelo - Ostrea Lyceum, Goes - Pius X College, Almelo - Praktijkschool Hulst, Hulst - Mavo Waldheim, Baarn - Purmerendse Scholengemeenschap, Purmerend - Randstad Lyceum, Rotterdam - Regionale Scholengemeenschap Enkhuizen, Enkhuizen - Regionale Scholengemeenschap Het Rhedens, Rozendaal - Regionale Scholengemeenschap Pantarijn, Wageningen - Regionale Scholengemeenschap Simon Vestdyk, Harlingen - Regionale Scholengemeenschap Slingerbos/Levant, Harderwijk - Regionale Scholengemeenschap Stad en Esch, Meppel - Regionale Scholengemeenschap Tromp Meesters, Steenwijk - Regius College Emmalaan Praktijkonderwijs, Schagen - Regius College Schagen, Schagen - Roelof van Echten College, Hoogeveen - Romboutscollege, Brunssum - RSG 't Rijks, Bergen op Zoom - Scala College, Alphen aan den Rijn - Scholen aan Zee 1 (Beroepsonderwijs), Den Helder - Scholen aan Zee 2 (Lyceum), Den Helder - Scholen Combinatie Zoetermeer - Picasso Lyceum, Zoetermeer - Scholen Gemeenschap Goeree Over�akkee, Middelharnis - Scholengemeenschap Panta Rhei, Amstelveen - Scholengemeenschap Were Di, Valkenswaard - Bernardinuscollege, Heerlen - SG Groenewald, Stein LB - Sint Maartenscollege, Voorburg - Sintermeertencollege, Heerlen - Sint-Janscollege, Hoensbroek - SOML Bisschop College Broekhin, Roermond - SOML K. Sg t Ursula, Horn - St Bonifatius Mavo, Emmeloord - Stichting Juzt.nl, Teteringen - Stichting Scholengroep Den Haag Zuid-West, 's-Gravenhage - Centraal bureau Quadraam Symbion, Didam - Trajectum College, Utrecht - Twents Carmel College, Oldenzaal - Udens College, Uden - Unic, Utrecht - SCOL Visser t Hooft Lyceum, Leiden - Werkplaats Kindergemeenschap, Bilthoven - Willem De Zwijger, Schoonhoven - 2college locatie Durendael, Oisterwijk - 2College locatie De Nieuwste School, Tilburg - 2college locatie Ruiven, Berkel-Enschot - 2college locatie Jozefmavo, tilburg - Ashram College locatie Alphen, Alphen aan den Rijn - Atlas College locatie SG De Dijk, Hoorn NH - Atlas Colege locatie De Triade, Hoorn NH - Cambium College locatie Buys Ballot, Zaltbommel - Christelijk College Zeist locatie Adol�aan, Zeist - CSG Calvijn locatie Lombardijen, Rotterdam - CSG Calvijn locatie Juliana, Rotterdam - CSG Calvijn locatie Meerpaal, Rotterdam - Clusius College locatie Castricum, Alkmaar - Develsteincollege, locatie Zwijndrechtse Waard, Zwijndrecht - Dollard College locatie Hommesplein, Winschoten - Dollard College locatie Oude Pekela, Winschoten - Dr Nassau College locatie Noord Drenthe, Assen - Dr Nassau College locatie Juniorcollege, Assen - Dr Nassaucollege locatie Oost Drenthe, Assen - Elzendaalcollege locatie Gennip, Boxmeer - Etty Hillesum Lyceum locatie Het Stormink, Deventer - Gelders Mozaiek locatie Beekdal Lyceum, Arnhem - Gelders Mozaiek locatie 't Venster, Arnhem - Het Baken locatie Poort, Almere - Het Schoonhovens College, Schoonhoven - Interconf Hofstadcollege locatie Hofstadcollege, 's-Gravenhage - Interconf. Scholengroep Westland locatie Irenestraat, Naaldwijk - Jan van Brabant College locatie Deltaweg, Helmond - Johan de Witt Scholengroep locatie Duinweg, 's-Gravenhage - Lauwers College locatie Grijpskerk, Buitenpost - Piter Jelles locatie Leeuwarder Lyceum, Leeuwarden - Piter Jelles locatie Het Stedelijk Gymnasium, Leeuwarden - Piter Jelles locatie De Dijk, Leeuwarden - Piter Jelles locatie Montessori High School, Leeuwarden - Piter Jelles locatie De Foorakker, Leeuwarden - Piter Jelles locatie Dalton, Leeuwarden - Linnaeus College Haarlem locatie Paulus Mavo, Haarlem - Melanchthon, Rotterdam - Meridiaancollege, locatie Muurhuizen, Amersfoort - Minkema College locatie Steinhagenseweg, Woerden - Omo scholengr. Mollerlyceum locatie Bolwerk, Bergen op Zoom - Omo Scholengr. Mollerlyceum locatie Zuidwesthoek, Bergen op Zoom - Omo Scholengr. Mollerlyceum locatie Ravelijn, Bergen op Zoom - OSG Het Stedelijk locatie Junior College Zwering, Enschede - OSG Het Stedelijk locatie Innova, Enschede - OSG Het Stedelijk locatie Vakcollege, Enschede - OSG Singelland locatie VHS-Burgum, Drachten - Over Betuwe College locatie Junior College, Bemmel - Pax Christi College locatie  Beneden Leeuwen - Druten, Druten - ROC West-Brabant locatie Effent, Etten-Leur - rsg de Borgen Locatie Nijeborg, Leek - rsg de Borgen Locatie Ronerborg, Roden - Scholengemeenschap Breda locatie Mencia Sandrode, BREDA - Scholengemeenschap van de Capellen locatie Lassuslaan, Zwolle - SG Amsterdam-Zuid locatie Vinse school, Amsterdam - Solyvius College locatie Hoofdvaartcollege, Hoofddorp - St Stanislascollege locatie Krakeelpolderweg, Delft - OSC Zwolle en Regio locatie Thorbecke Scholengem, Zwolle - Ubbo Emmius SGM, Stadskanaal - Vallei College, Amersfoort - Van Lodensteincollege locatie Barneveld, Amersfoort - Van Maerlant locatie onderwijsboulevard, 's-Hertogenbosch - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm Loc. Laar en Berg, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm Loc. Gr. Goylant, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm loc. St. Aloysius, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm loc. Mavo, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm loc. Thijm, Hilversum - Voortgezet Onderwijs Veghel locatie Fioretti College, Veghel - Wolfert van Borselen scholengroep locatie PRO, Rotterdam - VSO Altra College Centrum, Amsterdam - VSO De Ontdekking, Nieuw-Buinen - VSO Heliomare College, Wijk aan Zee - VSO Mytylschool De Brug, Rotterdam - VSO Onderwijscentrum Het Roessingh, Enschede - VSO Pleysier College, Den Haag - VSO Stichting Ibbo Chalcedoon, Meppel - VSO Stichting onderwijsgroep Amersfoort, Amersfoort - VSO Werkenrode, Groesbeek - VSO De Kleine Prins locatie Trappenberg, Baarn - VSO Xaveriusschool, Geleen - Rooms Katholiek Centraal Schoolbestuur Curacao, Curacao - De Zandloper NTC school, Mali - Het Schakel College Aruba, Oranjestad Aruba - Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs Curacao, Curacao - Penta college locatie Hoogvliet, Rotterdam - Mariendael Mavo, Arnhem - Wellant college locatie mavo Stek, Dordrecht - Wellant college locatie mavo Westplas, Aalsmeer - Veluws college locatie Mheenpark, Apeldoorn - Amadeus Lyceum, Vleuten - Johannes Fontanus College, Barneveld - Bonnefanten College, Maastricht --- Jouw school hier?

Wij werken samen met --- Agrarisch Opleidingscentrum Terra, Groningen - Alkwin Kollege, Uithoorn - Aloysiuscollege, 's-Gravenhage - Anna Van Ryn College, Nieuwegein - Ath vh Bernardinuscollege, Heerlen - SG Augustinianum, Eindhoven - Baudartius College, Zutphen - Beatrix College, Tilburg - Blariacumcollege, Venlo - SCOL Bonaventuracollege, Leiden - Bonhoeffer College, Castricum - Bornego College, Heerenveen - Candea College, Duiven - Charlemagne College, Landgraaf - Chr Scholengemeenschap Groene Hart, Alphen aan den Rijn - Christelijk College Groevenbeek, Ermelo - Christelijk Gymnasium, Utrecht - Christelijk Lyceum Scholengemeenschap, Veenendaal - Christelijke Scholengemeenschap A.M. van Schurman, Franeker - Christelijke Scholengemeenschap De Lage Waard, Papendrecht - Christelijke Scholengemeenschap Eekeringe, Steenwijk - Christelijke Scholengemeenschap CSV Het Perron, Veenendaal - Christiaan Huygens College, Eindhoven - Citadel College, Lent - College Den Hulster Scholengemeenschap, Venlo - Commanderij College, Gemert - Coornhertlyceum, Haarlem - CSV Walcheren, Middelburg - Da Vinci College, Leiden - De Baander, Amersfoort - De Compagnie SVO Praktijkonderwijs, Heerenveen - De Goudse Scholengemeenschap Leo Vroman, Gouda - De Meerwaarde, Barneveld - De Waerdenborch Scholengemeenschap, Holten - Driestar College, Gouda - Dunamare Vellesan College, IJmuiden - Emmacollege, Heerlen - Farel College, Ridderkerk - Fortes Lyceum Omnia, Gorinchem - Graaf Huyn College, Geleen - Gra�sch Lyceum Rotterdam, Rotterdam - Greijdanus College, Zwolle - Stedelijke Scholengemeenschap Grotiuscollege, Heerlen - Guido De Bres, Amersfoort - Bernardinuscollege, Heerlen - Herbert Vissers College, Nieuw-Vennep - Herlecollege, Heerlen - Het College Vos, Vlaardingen - Het Hooghuis, Oss - Het Nieuwe Lyceum, Bilthoven - Het Noordik, Almelo - Hondsrug College, Emmen - Ichthus College Scholengemeenschap, Veenendaal - IJburg College, Amsterdam - IJsselcollege, Capelle aan den IJsseL - Inspecteur Boelensschool, Schiermonnikoog - Interconfessionele Scholengemeenschap Arcus, Lelystad - Isendoorn College, Warnsveld - Jacob Roelandslyceum, Boxtel - CSG Jan Arentsz, Alkmaar - Kaj Munk College, Hoofddorp - Katholieke Scholengemeenschap St.- Canisius, Almelo - Katholieke School voor Praktijkonderwijs, Heerlen - Krimpenerwaard College, Krimpen aan den IJssel - Libertad Democratische School, Breda - Centraal bureau Quadraam Liemers College, Zevenaar - Linde College, Wolvega - Lorentz Groep, Arnhem - Lyceum Schravenlant, Schiedam - Maaswaal College, Wijchen - Maris College, 's-Gravenhage - Marnix College, Ede GLD - Martinus College, Grootebroek - Mundium College, Roermond - Newmancollege, Breda - Niftarlake College, Maarssen - Northgo College, Noordwijk ZH - Nuborgh College, Elburg - Nuovo Scholengroep, Utrecht - Centraal bureau Quadraam Olympuscollege, Arnhem - Onderwijsgroep Zuid-Hollandse Waarden, Ridderkerk - Oosterlicht College, Nieuwegein - Openbaar Stedelijk College Eindhoven, Eindhoven - Openbare Scholengemeenschap Sevenwolden, Heerenveen - Openbare Scholengroep Schoonoord, Zeist - Openbare School voor Praktijkonderwijs, Heerlen - Oranje Nassau College, Zoetermeer - OSG Erasmus Lyceum, Almelo - Ostrea Lyceum, Goes - Pius X College, Almelo - Praktijkschool Hulst, Hulst - Mavo Waldheim, Baarn - Purmerendse Scholengemeenschap, Purmerend - Randstad Lyceum, Rotterdam - Regionale Scholengemeenschap Enkhuizen, Enkhuizen - Regionale Scholengemeenschap Het Rhedens, Rozendaal - Regionale Scholengemeenschap Pantarijn, Wageningen - Regionale Scholengemeenschap Simon Vestdyk, Harlingen - Regionale Scholengemeenschap Slingerbos/Levant, Harderwijk - Regionale Scholengemeenschap Stad en Esch, Meppel - Regionale Scholengemeenschap Tromp Meesters, Steenwijk - Regius College Emmalaan Praktijkonderwijs, Schagen - Regius College Schagen, Schagen - Roelof van Echten College, Hoogeveen - Romboutscollege, Brunssum - RSG 't Rijks, Bergen op Zoom - Scala College, Alphen aan den Rijn - Scholen aan Zee 1 (Beroepsonderwijs), Den Helder - Scholen aan Zee 2 (Lyceum), Den Helder - Scholen Combinatie Zoetermeer - Picasso Lyceum, Zoetermeer - Scholen Gemeenschap Goeree Over�akkee, Middelharnis - Scholengemeenschap Panta Rhei, Amstelveen - Scholengemeenschap Were Di, Valkenswaard - Bernardinuscollege, Heerlen - SG Groenewald, Stein LB - Sint Maartenscollege, Voorburg - Sintermeertencollege, Heerlen - Sint-Janscollege, Hoensbroek - SOML Bisschop College Broekhin, Roermond - SOML K. Sg t Ursula, Horn - St Bonifatius Mavo, Emmeloord - Stichting Juzt.nl, Teteringen - Stichting Scholengroep Den Haag Zuid-West, 's-Gravenhage - Centraal bureau Quadraam Symbion, Didam - Trajectum College, Utrecht - Twents Carmel College, Oldenzaal - Udens College, Uden - Unic, Utrecht - SCOL Visser t Hooft Lyceum, Leiden - Werkplaats Kindergemeenschap, Bilthoven - Willem De Zwijger, Schoonhoven - 2college locatie Durendael, Oisterwijk - 2College locatie De Nieuwste School, Tilburg - 2college locatie Ruiven, Berkel-Enschot - 2college locatie Jozefmavo, tilburg - Ashram College locatie Alphen, Alphen aan den Rijn - Atlas College locatie SG De Dijk, Hoorn NH - Atlas Colege locatie De Triade, Hoorn NH - Cambium College locatie Buys Ballot, Zaltbommel - Christelijk College Zeist locatie Adol�aan, Zeist - CSG Calvijn locatie Lombardijen, Rotterdam - CSG Calvijn locatie Juliana, Rotterdam - CSG Calvijn locatie Meerpaal, Rotterdam - Clusius College locatie Castricum, Alkmaar - Develsteincollege, locatie Zwijndrechtse Waard, Zwijndrecht - Dollard College locatie Hommesplein, Winschoten - Dollard College locatie Oude Pekela, Winschoten - Dr Nassau College locatie Noord Drenthe, Assen - Dr Nassau College locatie Juniorcollege, Assen - Dr Nassaucollege locatie Oost Drenthe, Assen - Elzendaalcollege locatie Gennip, Boxmeer - Etty Hillesum Lyceum locatie Het Stormink, Deventer - Gelders Mozaiek locatie Beekdal Lyceum, Arnhem - Gelders Mozaiek locatie 't Venster, Arnhem - Het Baken locatie Poort, Almere - Het Schoonhovens College, Schoonhoven - Interconf Hofstadcollege locatie Hofstadcollege, 's-Gravenhage - Interconf. Scholengroep Westland locatie Irenestraat, Naaldwijk - Jan van Brabant College locatie Deltaweg, Helmond - Johan de Witt Scholengroep locatie Duinweg, 's-Gravenhage - Lauwers College locatie Grijpskerk, Buitenpost - Piter Jelles locatie Leeuwarder Lyceum, Leeuwarden - Piter Jelles locatie Het Stedelijk Gymnasium, Leeuwarden - Piter Jelles locatie De Dijk, Leeuwarden - Piter Jelles locatie Montessori High School, Leeuwarden - Piter Jelles locatie De Foorakker, Leeuwarden - Piter Jelles locatie Dalton, Leeuwarden - Linnaeus College Haarlem locatie Paulus Mavo, Haarlem - Melanchthon, Rotterdam - Meridiaancollege, locatie Muurhuizen, Amersfoort - Minkema College locatie Steinhagenseweg, Woerden - Omo scholengr. Mollerlyceum locatie Bolwerk, Bergen op Zoom - Omo Scholengr. Mollerlyceum locatie Zuidwesthoek, Bergen op Zoom - Omo Scholengr. Mollerlyceum locatie Ravelijn, Bergen op Zoom - OSG Het Stedelijk locatie Junior College Zwering, Enschede - OSG Het Stedelijk locatie Innova, Enschede - OSG Het Stedelijk locatie Vakcollege, Enschede - OSG Singelland locatie VHS-Burgum, Drachten - Over Betuwe College locatie Junior College, Bemmel - Pax Christi College locatie  Beneden Leeuwen - Druten, Druten - ROC West-Brabant locatie Effent, Etten-Leur - rsg de Borgen Locatie Nijeborg, Leek - rsg de Borgen Locatie Ronerborg, Roden - Scholengemeenschap Breda locatie Mencia Sandrode, BREDA - Scholengemeenschap van de Capellen locatie Lassuslaan, Zwolle - SG Amsterdam-Zuid locatie Vinse school, Amsterdam - Solyvius College locatie Hoofdvaartcollege, Hoofddorp - St Stanislascollege locatie Krakeelpolderweg, Delft - OSC Zwolle en Regio locatie Thorbecke Scholengem, Zwolle - Ubbo Emmius SGM, Stadskanaal - Vallei College, Amersfoort - Van Lodensteincollege locatie Barneveld, Amersfoort - Van Maerlant locatie onderwijsboulevard, 's-Hertogenbosch - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm Loc. Laar en Berg, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm Loc. Gr. Goylant, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm loc. St. Aloysius, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm loc. Mavo, Hilversum - Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm loc. Thijm, Hilversum - Voortgezet Onderwijs Veghel locatie Fioretti College, Veghel - Wolfert van Borselen scholengroep locatie PRO, Rotterdam - VSO Altra College Centrum, Amsterdam - VSO De Ontdekking, Nieuw-Buinen - VSO Heliomare College, Wijk aan Zee - VSO Mytylschool De Brug, Rotterdam - VSO Onderwijscentrum Het Roessingh, Enschede - VSO Pleysier College, Den Haag - VSO Stichting Ibbo Chalcedoon, Meppel - VSO Stichting onderwijsgroep Amersfoort, Amersfoort - VSO Werkenrode, Groesbeek - VSO De Kleine Prins locatie Trappenberg, Baarn - VSO Xaveriusschool, Geleen - Rooms Katholiek Centraal Schoolbestuur Curacao, Curacao - De Zandloper NTC school, Mali - Het Schakel College Aruba, Oranjestad Aruba - Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs Curacao, Curacao - Penta college locatie Hoogvliet, Rotterdam - Mariendael Mavo, Arnhem - Wellant college locatie mavo Stek, Dordrecht - Wellant college locatie mavo Westplas, Aalsmeer - Veluws college locatie Mheenpark, Apeldoorn - Amadeus Lyceum, Vleuten - Johannes Fontanus College, Barneveld - Bonnefanten College, Maastricht --- Jouw school hier?

Oktober 2016

8 x leren van elkaar 5 jaar VO-content

22 23

Iedere donderdagmiddag komt op het Cambium College in Zaltbommel een ‘leergemeenschap’ van docenten bij elkaar die het brugklascurriculum voor volgend jaar ontwerpen. De bijeenkomsten worden voorbereid door een projectleider, die er ook op toeziet dat de doelen worden behaald.

Nog maar anderhalf jaar geleden

werd ICT op het Cambium

College slechts mondjesmaat

gebruikt. Inmiddels is er flink

geïnvesteerd in de infrastructuur en is er

een laptoppilot van start gegaan in twee

brugklassen. De sleutel van succes lijkt te

liggen in planning en coördinatie. Terwijl

conrector havo Tom van den Brink ver-

antwoording aflegt aan de directie, stuurt

project leider Koen Evers de docenten aan.

“Het eerste cohort leraren dat in de pilot-

klassen lesgeeft, heeft zich daarvoor zelf

aangemeld”, vertelt Tom. “Die docenten

vormen nu een ‘leergemeenschap’ om het

curriculum voor de brugklas te ontwikkelen.

Volgend jaar zullen ook hun collega’s met

dat materiaal moeten werken.”

Iedere donderdagmiddag gaan de docenten

aan de slag met hun eigen lesprogramma.

Door dat in één ruimte te doen, kunnen ze

onder andere gemakkelijker dwarsverban-

den tussen vakken leggen en proefwerk-

roosters afstemmen. Koen: “Het is belangrijk

dat de agenda van die bijeenkomsten er zó

uitziet dat je elkaar nodig hebt, anders gaan

mensen hun lessen thuis voorbereiden.”

De bijeenkomsten volgen een cyclus van vier

weken. Tijdens de eerste bijeenkomst wordt

de leerlijn uitgezet. De week erna gaan

de docenten in werkgroepen aan de slag,

bijvoor beeld om te kijken hoe Officevaardig-

heden bij verschillende vakken onderge-

bracht kunnen worden. In de derde week is

er ruimte voor scholing, waarvoor externe

experts kunnen worden ingeschakeld. In

de laatste bijeenkomst van de cyclus wordt

gekeken naar wat verschillende onder-

wijsideeën voor het curriculum kunnen

betekenen.

Belangrijkste leerpunt tot nu toe? Tijd. Tom:

“Je moet je mensen tegemoetkomen in het

taakbeleid. Iedere docent krijgt 90 uur om

te professionaliseren, die kan je hiervoor

volledig inzetten.” Koen: “Maar willen we een

grote slag maken, dan moeten we mensen

ook fysiek bij elkaar brengen. Inroosteren

dus.”

Het is de verantwoordelijkheid van de

project leider om ‘het vuurtje brandend te

houden’. Koen: “Ik zorg ervoor dat de docen-

ten zelf doelen stellen en zie erop toe dat die

worden behaald.” Daar ligt ook een belang-

rijke taak voor Tom: “Ik ben verantwoordelijk

voor het functioneren van het personeel.”

IK ZORG ERVOOR DAT DE DOCENTEN ZELF DOELEN STELLEN

‘Docenten maken hun eigen leerlijnen en leggen dwarsverbanden’ Koen Evers, docent / projectleider en Tom van den Brink, conrector havo Cambium College

Kom mensen tegemoet in het taakbeleid. En wil je een grote slag maken, dan moet je mensen ook

fysiek bij elkaar brengen. Inroosteren dus.

Samenwerken aan maatwerk 5 jaar VO-content

24 25

Gepersonaliseerd leren vraagt om een andere houding van leerling en docent, maar ook van de school als geheel. Het onderwijs op het Picasso Lyceum in Zoetermeer draait om persoonlijke begeleiding, van leerling én docent.

Twaalf jaar geleden wilde het

Picasso Lyceum een nieuw gebouw

bouwen. Dat riep de vraag op hoe

het onderwijs als geheel vorm-

gegeven moest worden. “We besloten dat

we wilden werken aan talentontwikkeling”,

vertelt rector Jeroen van Grunsven. “Vandaar

onze slogan ‘Onderwijs op maat voor jou’.”

De school deed vervolgens mee met twee

projecten, die gaandeweg invloed hadden

op de cultuur op school. In het kader van de

pilot Meerdere Examenmomenten konden

leerlingen in het examenjaar op drie mo-

menten examen doen. Deze OCW-pilot is in

2008 gestopt ondanks erg goede ervaringen.

“Sinds 2008 is wel de wet- en regelgeving

steeds versoepeld, zodat leerlingen eerder of

op een hoger niveau examen mogen doen.

Wij hebben steeds op deze versoepeling

proberen in te spelen.”

In het project ‘Durven, delen, doen’ van de

VO-raad, liet het Picasso daarna onderzoe-

ken hoe je het effect van het onderwijs op

een leerling kunt meten. “De conclusie was

dat je leerlingen alleen goed kan monitoren

als je ze intensief coacht: als je ze doelen

laat stellen en daarop laat reflecteren.”

Dat gebeurt sindsdien stelselmatig. Omdat

coaching en maatwerk gemeengoed werden

op het Picasso, werd de school ook aantrek-

kelijk voor topsporters en hoogbegaafden.

En zo is zitten blijven niet altijd nodig:

een leerling hoeft alleen de vakken over te

doen waarvoor hij niet goed scoorde. “De

‘doubleur’ zit dus niet meer ongemotiveerd

achterin de klas.” Ongeveer twintig procent

van de leerlingen volgt inmiddels een aange-

past lesprogramma.

DE STERCOLLECTIES ZIJN VOOR ONS WAARDEVOL OMDAT DE LEERLING ER ALTIJD MEE AAN DE SLAG KAN, WAAR EN WANNEER HET HÉM UITKOMT

De maatwerkleerling is zelf verantwoordelijk

voor zijn rooster. Dat maakt hij in overleg

met de mentor en de vakdocent. Jeroen: “De

Stercollecties zijn voor ons waardevol omdat

de leerling er altijd mee aan de slag kan,

waar en wanneer het hém uitkomt.”

Iedere docent op het Picasso volgt een

cursus resultaatgerichte coaching om de

leerling en nog beter te kunnen begeleiden.

En: het managementteam voert op dezelf-

de manier begeleidingsgesprekken met de

docenten. “Dat is mijn belangrijkste advies:

zorg dat je in alles wat je als school doet

hetzelfde doel nastreeft. Geef docenten het-

zelfde vertrouwen als dat je wil dat zij aan

hun leerlingen schenken.”

‘Coach de docenten net zo goed als de leerlingen’Jeroen van Grunsven, Rector Picasso Lyceum

Zorg dat je in alles wat je als school

doet hetzelfde doel nastreeft. Geef de

docenten hetzelfde vertrouwen als dat

je wil dat zij aan hun leerlingen schenken.

Onderwijsvernieuwing 5 jaar VO-content

26 27

8 x leren van elkaar 5 jaar VO-content

colofon

tekst Van Moll Media - fotografie Annelies Verhelst Fotografie - ontwerp Mevrouw van Mulken - drukwerk Zwaan Printmedia - eindredactie Karen van Herpen - coördinatie Monique Schreurs

Geef het door!

Ik geef dit boekje door aan

Mijn tip is

Hartelijke groet van

Ik geef dit boekje door aan

Mijn tip is

Hartelijke groet van

Ik geef dit boekje door aan

Mijn tip is

Hartelijke groet van

Ik geef dit boekje door aan

Mijn tip is

Hartelijke groet van

Ik geef dit boekje door aan

Mijn tip is

Hartelijke groet van

Ik geef dit boekje door aan

Mijn tip is

Hartelijke groet van

Dit is een uitgave van Stichting VO-content ter ere van het 5-jarig jubileum. Stichting VO-content werkt samen met scholen in het voortgezet onderwijs aan de

geleidelijke overgang naar onderwijzen en leren op maat. Basis hiervoor vormt open en online leermateriaal dat maatwerk mogelijk maakt: de Stercollecties.

Naast de open digitale leermiddelen ondersteunt Stichting VO-content scholen met extra programma’s, trainingen en begeleiding.

vo-content.nl