Leerlijn samenwerkend leren

ICT en Samenwerkend leren

Leerlijn met lesvoorbeelden

HOI- ICT Haaksbergen

Marjolein Winterink

Beste docent, Voor u ligt de leerlijn voor ICT en samenwerkend leren. Deze leerlijn is uitgewerkt in opdracht van HOI-ict om leerkrachten een houvast te geven bij het toepassen van de ICT vaardigheden die leerlingen in de loop van de basisschool en het voortgezet onderwijs leren. U zult zich misschien afvragen waarom ICT wordt gecombineerd met samenwerkend leren. Binnen de projectgroep Onderwijsinnovatie en ICT kwam naar voren dat ze aan de slag wilden met het nieuwe leren. Samenwerkend leren hoort daarbij. Om de aangeleerde ICT vaardigheden in een context te plaatsen is gekozen voor de combinatie met samenwerkend leren. In deze handleiding vindt u naast de leerlijn informatie over samenwerkend leren en de combinatie met ICT. Voor meer informatie over samenwerkend leren en de totstandkoming van de leerlijn verwijs ik u naar de scriptie die in het kader van mijn afstuderen is geschreven. U kunt hem opvragen bij Wim Karreman van HOI- ict. Vriendelijke groeten, Marjolein Winterink

Inhoudsopgave

1

Inhoudsopgave

Inleiding _________________________________________________________________________3

1 Leerlijn ICT en samenwerkend leren, groep 5______________________________________5

1.1 De leerlijn ___________________________________________________________________5 1.2 Samenwerkend leren in groep 5 __________________________________________________9

1.2.1 Samenwerkend leren in tweetallen ____________________________________________9 1.2.2 Het vormen van groepjes ____________________________________________________9 1.2.3 Beoordelen van samenwerkend leren __________________________________________9

1.3 Lesideeën___________________________________________________________________10 1.3.1 Gedichten schrijven _______________________________________________________10 1.3.2 De provincies van Nederland________________________________________________11

2 Leerlijn samenwerkend leren en ICT, groep 6_____________________________________15

2.1 De leerlijn __________________________________________________________________15 2.1.1 De indeling van de leerlijn__________________________________________________15 2.1.2 Het lezen van de leerlijn ___________________________________________________15

2.2 Samenwerkend leren in groep 6 _________________________________________________18 2.2.1 Samenwerkend leren volgens de Legpuzzel methode _____________________________18 2.2.2 Het vormen van groepjes ___________________________________________________19 2.2.3 Beoordeling van het werk __________________________________________________19

2.3 Lesvoorbeelden ______________________________________________________________20 2.3.1 Klassenkrant ____________________________________________________________20 2.3.2 Topografie leren__________________________________________________________23

3 Leerlijn ICT en samenwerkend leren, groep 7_____________________________________27

3.1 De leerlijn __________________________________________________________________27 3.1.1 De indeling van de leerlijn__________________________________________________27 3.1.2 Het lezen van de leerlijn ___________________________________________________27

3.2 Samenwerkend leren in groep 7 _________________________________________________32 3.2.1 Samenwerkend leren volgens de Samen Leren methode___________________________32 3.2.2 ICT ondersteuning ________________________________________________________32 3.2.3 Vormen van groepjes______________________________________________________33 3.2.4 Beoordeling _____________________________________________________________34

3.3 Lesvoorbeelden ______________________________________________________________34 3.3.1 Discussie over milieuverontreiniging _________________________________________34 3.3.2 Bedreigde diersoorten _____________________________________________________36

4 Leerlijn samenwerkend leren en ICT, groep 8_____________________________________39

4.1 De leerlijn ____________________________________________________________________39 4.1.1 De indeling van de leerlijn__________________________________________________39 4.1.2 Het lezen van de leerlijn ___________________________________________________39

4.2 Samenwerkend leren in groep 8 _________________________________________________44 4.2.1 Samenwerkend leren door groepsonderzoek ____________________________________44 4.2.2 ICT ondersteuning ________________________________________________________46 4.2.3 Vormen van groepjes______________________________________________________46 4.2.4 Beoordeling van het werk __________________________________________________46

4.3 Lesvoorbeeld ________________________________________________________________46

Inhoudsopgave

2

4.3.1 Wereldwonderen _________________________________________________________46

5 Leerlijn ICT en samenwerkend leren, VO ________________________________________49

5.1 De leerlijn ____________________________________________________________________49 5.1.1 De indeling van de leerlijn__________________________________________________49 5.1.2 Het lezen van de leerlijn ___________________________________________________49

5.2 Samenwerkend leren op het VO _________________________________________________51 5.2.1 Samenwerkend leren door groepsonderzoek ____________________________________52 5.2.2 ICT ondersteuning ________________________________________________________53 5.2.3 Vormen van groepjes______________________________________________________53 5.2.4 Beoordeling van het werk __________________________________________________54

5.3 Opzetten project samenwerkend leren ondersteund door ICT __________________________55 5.3.1 Het opzetten van een project ________________________________________________55 5.3.2 Uitvoering van het project __________________________________________________56 5.3.3 Afronding van het project __________________________________________________56

6 Werken met een Elektronische Leeromgeving (ELO)_______________________________57

6.1 ELO ´Middeleeuwen` _________________________________________________________57 6.2 De inzet van een ELO in het basisonderwijs________________________________________58

7 Database internetlessen _______________________________________________________61

7.1 Het openen van de database ____________________________________________________61 7.2 Het toevoegen van een nieuwe site of les __________________________________________63 1.3 Zoeken naar lessen ___________________________________________________________64

Bijlage 1. Leerlijn ICT vaardigheden ________________________________________________65

Begrippenlijst____________________________________________________________________75

Aanbevolen literatuur _____________________________________________________________77

Inleiding

3

Inleiding

Deze leerlijn1* voor ICT en samenwerkend leren valt niet binnen de eisen van de kerndoelen, maar voorziet in de vraag vanuit de scholen naar handvatten om ICT vaardigheden te integreren in de dagelijkse klassenpraktijk. Deze leerlijn moet niet gezien worden als voorschrijvend maar als een bron van ideeën bij de invulling van ICT in de klas. Het verwerven van ICT vaardigheden door leerkrachten en leerlingen wordt tegenwoordig belangrijk gevonden. Maar het verwerven van ICT vaardigheden zou geen doel op zich moeten zijn. ICT vaardigheden moeten op een zinvolle manier ingezet worden bij het vervullen van onderwijskundige taken. Om zingeving te geven aan het verwerven van ICT vaardigheden is binnen het samenwerkingsverband besloten het inzetten van ICT te koppelen aan het nieuwe leren*. Samenwerkend leren* is hier een belangrijk onderdeel van. Om tot een volledige leerlijn te komen zijn eerst per onderdeel doelen geformuleerd deze zijn vervolgens per leerjaar geïntegreerd tot één leerlijn. De leerlijn is verdeeld in 4 onderdelen:

− ICT vaardigheden − Samenwerkingsvaardigheden − Informatievaardigheden − Houdingen

Binnen de ICT vaardigheden zijn de doelen van INDIGO* meegenomen. In Bijlage 1 vind u de losse ICT leerlijn. In de leerlijn is aangegeven welke doelen in INDIGO worden behandeld. De andere doelen zullen op een andere wijze aan de orde gesteld moeten worden. In deze handleiding is de volledige leerlijn per leerjaar opgenomen. Bij ieder leerjaar is een uitleg van de leerlijn te vinden, een uitleg over de vorm van samenwerkend leren die in dat leerjaar toegepast kan worden en één of meer lesvoorbeelden. Voor de hoogste groepen van het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs is een zogenaamde Elektronische Leeromgeving (ELO)* ontworpen ook hier is een beschrijving van opgenomen in hoofdstuk 6. U wordt op de hoogte gesteld wanneer deze klaar is voor gebruik. HOI-ict heeft het initiatief genomen om een database* voor internetlessen op te zetten. Deze database is op het moment van schrijven nog niet operationeel maar een beschrijving van de werking is opgenomen in hoofdstuk 7. In deze handleiding zult u het begrip samenwerkend leren vaak tegenkomen. Bij ieder leerjaar staat een wijze van samenwerkend leerjaar beschreven die het beste past bij de leeftijd van de kinderen en de ICT vaardigheden die ze op dat moment beheersen. Natuurlijk kunnen werkvormen* uit eerdere leerjaren herhaald worden dus kijk gerust bij de werkvormen van groep 6 als u groep 7 les geeft. De ene vorm van samenwerkend leren sluit de anderen niet uit!

1 Woorden met een * kunt u terugvinden in de begrippenlijst met een uitleg erbij.

Leerlijn ICT en samenwerkend leren, groep 5

5

1 Leerlijn ICT en samenwerkend leren, groep 5 De leerlijn voor ICT en samenwerkend leren heeft tot doel inzichtelijk te maken welke vaardigheden de leerlingen zouden moeten beheersen in groep 5 en hoe deze vaardigheden ingezet kunnen worden bij het samenwerkend leren. In deze handleiding voor groep 5 vind u allereerst de leerlijn die voor dit jaar is uitgezet. Ook wordt er geschetst op welke manier u in dit leerjaar aan de slag zou kunnen met samenwerkend leren. Verder vindt u lesideeën om u een beeld te geven bij het combineren van samenwerkend leren met ICT.

1.1 De leerlijn Leerlingen in groep 5 maken niet voor het eerst kennis met de computer. Veel kinderen hebben thuis en op school al met de computer gewerkt. Wel leren ze voor het eerst echt werken met tekstverwerkingsprogramma’s. De leerlingen krijgen via het programma INDIGO een veelheid aan ICT vaardigheden aangeboden. Het is de bedoeling dat de kinderen niet alleen leren hoe ze bepaalde handelingen uit moeten voeren maar ook welke functie het heeft. Door het leren werken met de computer te koppelen aan samenwerkingsvaardigheden wordt het geleerde in een context geplaatst. In groep 5 leren leerlingen in tweetallen samenwerken. Ze helpen elkaar bij het typen van een tekst voor hun werkstuk of gaan bijvoorbeeld zelf gedichtjes maken. Het samenwerken wordt in deze groep nog niet direct ondersteund door de ICT. Wel kunnen leerlingen samen aan de slag met bijvoorbeeld het maken van een tekst doordat ze elkaar afwisselen bij het typen en elkaar helpen bij de spelling. Dit biedt veel mogelijkheden voor het koppelen van een zwakkere leerling aan een sterkere leerling. In Tabel 1 is de leerlijn uitgewerkt. De kaders met de dubbele rode lijn geven aan welke doelstellingen bij elkaar horen. De mogelijke werkvorm daarbij staat in een gestippeld, blauw kader. Bij de basisvaardigheden staan niet alleen basisvaardigheden voor computergebruik maar ook op het gebied van samenwerken en houdingen. Als leerlingen samen gaan werken vestigt de leerkracht steeds de aandacht op één of meerdere van deze punten.

Tabel 1. Leerlijn ICT en samenwerkend leren, groep 5

ICT vaardigheden Samenwerkings-vaardigheden

Informatie-vaardigheden Houdingen

1. Basisvaardigheden

Leerlingen kunnen de computer en het beeldscherm aanzetten.

Leerlingen kunnen rustig en snel naar hun groep gaan

Leerlingen gaan zuinig en zorgvuldig om het materiaal.

Begrippen die te maken hebben met de computer actief gebruiken zoals beeldscherm, toetsenbord, muis, diskette, diskettestation, Cd-rom speler, printer en scanner.

Leerlingen kunnen zelf de benodigde materialen pakken op het moment dat er in groepjes gewerkt gaat worden.

Leerlingen pakken niet meer materiaal dan ze nodig hebben.

Leerlingen kunnen gericht klikken, dubbelklikken en slepen met de muis.

Leerlingen kunnen rustige werken in hun groep zonder anderen te storen, door zachtjes te praten.

Leerlingen zijn zich bewust dat ze anderen beïnvloeden door hun gedrag

Leerlingen kunnen inloggen op het schoolnetwerk gebruik makend van Inlognaam en wachtwoord.

Leerlingen blijven bij hun groepje tot de taak af is.

Leerlingen houden hun wachtwoord geheim voor anderen.

Leerlijn ICT en samenwerkend leren, 5

6



Leerlingen kunnen programma’s openen via het menu start bijvoorbeeld ‘Word’, Internet Explorer en Outlook Express.

Leerlingen kunnen programmavensters minimaliseren en maximaliseren en zo tussen programma’s schakelen.

Leerlingen kunnen een afbeelding inscannen.

Leerlingen kunnen een ingescande afbeelding bewerken tot een buikbare afbeelding.

Leerlingen weten dat de gewenste kwaliteit voor een afbeelding voor een website ongeveer 150 dpi is. Ook kunnen ze de afbeelding opslaan als JPEG- bestand.

2. Tekstverwerken

Leerlingen kunnen een tekstverwerkingsprogramma opstarten.

Leerlingen kunnen een nieuw document opstarten.

Leerlingen kunnen een tekst typen gebruik makend van hoofdletters en leestekens.

Leerlingen kunnen samengestelde tekens als ë en é typen.

Leerlingen kunnen door de tekst bewegen gebruik makend van HOME, END en pijltjes toetsen.

Leerlingen kunnen tekst verwijderen gebruik makend van Delete en Backspace toetsen.

Leerlingen kunnen een gemaakt document opslaan in hun eigen map of op een informatiedrager zoals een diskette of CD-rom.

Leerlingen kunnen in tweetallen aan een werkstuk werken. Daarbij wisselen ze elkaar af met typen en corrigeren ze elkaars spelling.

Leerlingen kunnen een web van trefwoorden maken.

Leerlingen weten het verschil tussen helpen en voorzeggen.

Leerlingen kunnen een document openen dat is opgeslagen in hun eigen map of op een informatiedrager.

Leerlingen kunnen naar anderen luisteren zonder onderbreken.

Leerlingen kunnen een woord opzoeken in een (elektronisch) woordenboek.

Leerlingen kunnen een ander op een positieve manier aanwijzingen geven

Leerlingen kunnen hun beurt afwachten.

Leerlingen kunnen handelingen ongedaan maken door op de knop ongedaan maken in de werkblak te klikken of gebruik te maken van de sneltoets Ctrl Z.

Leerlingen weten wat ze moeten doen.

Leerlingen luisteren goed naar de uitleg van de leerkracht en stellen meteen vragen als het onduidelijk is.


7



Leerlingen kunnen de tekst opmaken. Dat wil zeggen de tekst vet, cursief, onderstreept maken en groter of kleiner maken.

Leerlingen noemen groepsgenoten bij de naam.

Leerlingen hebben respect voor anderen.

Leerlingen kunnen middels een snelmenu (Ctrl D) lettertypes selecteren.

Leerlingen kunnen om hulp vragen als dat nodig is.

Leerlingen kunnen een bestaand document opslaan onder een nieuwe naam zodat het oorspronkelijke document onveranderd behouden blijft.

Leerlingen kunnen hun tekst controleren op spelfouten door gebruik te maken van de spellingscontrole.

Leerlingen kunnen meerdere woorden tegelijk vervangen door gebruik te maken van de functie zoeken en vervangen.

Leerlingen kunnen tekst kopiëren door deze te selecteren en op de knop kopiëren te klikken in de werkbalk.

Leerlingen kunnen tekst verplaatsen door gebruik te maken van knippen en plakken.

Leerlingen kunnen gestructureerde rijtjes maken door gebruik te maken van opsommingtekens en nummering.

Leerlingen kunnen een opgeslagen figuur invoegen.

Leerlingen kunnen de grootte van de figuur wijzigen en de tekstomloop wijzigen.

Leerlingen kunnen de afbeelding verplaatsen door klikken en slepen.

3. Website maken

Leerlingen kunnen een ‘Word’ document opslaan als webpagina.

Leerlingen werken in tweetallen aan een werkstuk, deze wordt als webpagina gepresenteerd.

Leerlingen kunnen bij het opslaan een titel meegeven aan de webpagina die te zien is in de titelbalk.

Leerlingen kunnen een ander een compliment geven over zijn bijdrage.

Leerlingen kunnen hun gemaakte werk presenteren aan anderen door middel van een website.

Leerlingen kunnen een achtergrondkleur toevoegen aan hun webpagina.


8



Leerlingen kunnen de opmaak van de tekst wijzigen. Ze kunnen lettertype, grootte en kleur wijzigen.

Leerlingen kunnen een lichtkrant toevoegen aan hun webpagina.

Leerlingen kunnen net als bij een gewoon ‘Word’ document een afbeelding invoegen.

Leerlingen kunnen net als bij een gewoon ‘Word’ document een afbeelding bewerken.

Leerlingen kunnen hun eigen website en die van andere kinderen bekijken op het kidsweb van de school.

Leerlingen kunnen nieuwe webpagina aanmaken.

Leerlingen kunnen een reeds gemaakte webpagina openen en bewerken.

Leerlingen kunnen webpagina’s aan elkaar koppelen door middel van hyperlinks.

Leerlingen kunnen de opmaak van een hyperlink wijzigen.

Leerlingen kunnen een webpagina opslaan.

Leerlingen kunnen bladwijzers aanbrengen binnen een webpagina.

Leerlingen kunnen hyperlinks maken naar bladwijzers.

Leerlingen weten dat hyperlinks binnen een pagina (naar bladwijzers) dienen om een pagina overzichtelijk te maken.

5. Werken met het WWW

Leerlingen kunnen hun eigen website en die van andere kinderen bekijken op het kidsweb van de school.

Leerlingen kunnen elkaars werk beoordelen en elkaar helpen bij het verbeteren van het werk (tweetallen).

Leerlingen kunnen een ander op een positieve manier aanwijzingen geven.


9

1.2 Samenwerkend leren in groep 5 Leerlingen gaan in groep 5 voor het eerst werken met INDIGO. Aan de hand van de vaardigheden die ze daar leren zullen ze gestimuleerd worden samen te gaan werken. In eerste instantie doen we dat in tweetallen, dit is voor zowel leerling als leerkracht de meest eenvoudige vorm. Moeilijkheden en conflicten zijn eenvoudig en snel op te lossen. Het werken in tweetallen zal beschreven worden aan de hand van de volgende punten: − Samenwerkend leren in tweetallen − Het vormen van groepjes − De beoordeling van de leerlingen

1.2.1 Samenwerkend leren in tweetallen Samenwerkend leren heeft een aantal verschillen met “gewoon samenwerken”. We spreken van samenwerkend leren als aan een aantal voorwaarden is voldaan: − Positieve wederzijdse afhankelijkheid: leerlingen hebben elkaar nodig om de opdracht te

kunnen voltooien. − Individuele verantwoordelijkheid: ieder groepslid wordt aangesproken op zijn eigen

verantwoordelijkheid. − Directe stimuleren interactie: om goed te kunnen samenwerken moeten leerlingen

optimaal met elkaar kunnen overleggen. − Sociale vaardigheden: leerlingen moeten over bepaalde minimale sociale vaardigheden

beschikken om met elkaar te kunnen samenwerken. Hier moet specifiek aandacht aan worden besteed.

− Evaluatie van groepsprocessen: na of tijdens het uitvoeren van de opdracht wordt geëvalueerd hoe de samenwerking is verlopen. De leerkracht speelt hierin een belangrijke rol.

Hoe kunt u dit in de praktijk nu het beste aanpakken? Als leerlingen samenwerken aan een verhaal kunnen ze bijvoorbeeld bij het verhaal dat ze samen hebben gemaakt ieder hun eigen illustraties maken. Daarmee zorgt u ervoor dat de leerlingen optimaal betrokken zijn om een goed verhaal te maken en elkaar te helpen. Maar u geeft ze ook de gelegenheid het verhaal op hun eigen manier aan te kleden. Iedere leerling krijgt zo een eigen versie van het gezamenlijke verhaal. In paragraaf 1.3 staan een aantal lesvoorbeelden geschetst die u een beter beeld kunnen geven van het samenwerkend leren in tweetallen.

1.2.2 Het vormen van groepjes Groepjes voor samenwerkend leren kunnen op verschillende manieren gevormd worden, onder andere: − Door leerlingen van hetzelfde of juist verschillend niveau samen te laten werken. − Door vriendjes en vriendinnetjes samen te laten werken. − Door leerlingen van verschillende sexe of culturele achtergrond samen te laten werken. − Op basis van interesse. Als leerlingen uit verschillende opdrachten mogen kiezen

werken leerlingen die dezelfde opdracht kiezen samen. In principe is het altijd verstandig om als leerkracht zelf de groepjes te vormen. Als u de leerlingen laat kiezen, kiezen ze vaak voor dezelfde partner. Ook zijn er altijd leerlingen waarmee niemand samen wil werken. Het is verstandig van de indeling geen discussiepunt te maken. De volgende keer werken ze weer met iemand anders samen en leerlingen moeten ook leren samenwerken met kinderen waar ze geen beste vriendjes mee zijn.

1.2.3 Beoordelen van samenwerkend leren Bij samenwerkend leren worden leerlingen gezamenlijk en individueel beoordeeld dat is de kracht van samenwerkend leren. Er is namelijk een noodzaak om samen te werken. Als de ander de opdracht niet goed uitvoert heeft dat ook invloed op jouw cijfer.


10

U kunt dit op een aantal verschillende manieren vorm geven. Het uiteindelijke cijfer of de beoordeling is bijvoorbeeld gebaseerd op een individueel en gezamenlijk cijfer. Beide tellen voor de helft mee. Of beide leerlingen krijgen hetzelfde cijfer. Als leerlingen samen een opdracht leren, bijvoorbeeld de tafels, kunt u ook met een beloning werken. Als beide leerlingen 18 van de 20 sommen goed hebben mogen ze bijvoorbeeld vrij kiezen.

1.3 Lesideeën Hieronder staat een tweetal lesideeën uitgewerkt om u een beeld te geven hoe u de ICT vaardigheden in kunt zetten bij samenwerkend leren.

1.3.1 Gedichten schrijven Bij een thema of een taalles over dichten kan deze les goed worden ingepast.

Aansluiting bij de leerlijn

Deze les sluit als volgt aan bij de leerlijn voor samenwerkend leren en ICT: − Tekstverwerken

Leerlingen gaan in tweetallen aan de gedichten werken. Bij het kopje tekstverwerken staat deze werkvorm genoemd. Alle genoemde doelen kunnen bij deze les ingezet worden. U kunt van tevoren bepalen welke u het belangrijkst vindt.

− Website maken Leerlingen kunnen de gemaakte gedichten opnemen op hun webpagina. Het maken van een webpagina is opgenomen in INDIGO.

Voorbereiding

Leg verschillende gedichtenbundels klaar waar leerlingen in kunnen lezen en kijken. Eventueel kunnen leerlingen ter voorbereiding een gedicht uitzoeken dat ze mooi vinden. Laat de leerlingen in een kringgesprek enkele gedichten voorlezen en bespreek de verschillen en overeenkomsten. Niet alle gedichten rijmen. Haiku´s zijn bijvoorbeeld gebaseerd op hele anderen regels. Verdeel de groep in tweetallen. Bij een oneven aantal is er één groepje van drie. U maakt zelf de groepjes. Leg de leerlingen tijdens de voorbereiding uit dat ze samen moeten werken aan één gedicht. Nadat u de opdracht heeft uitgelegd neemt u de tijd om met de leerlingen te bespreken waar zij denken dat ze op moeten letten bij het samenwerken.

Aan het werk

Leerlingen werken samen aan gedichten die ze op hun website zullen publiceren. Ze kiezen een onderwerp en maken hierbij een woordenweb. Zie figuur 1.

Figuur 1. Woordenweb


11

Na het maken van het woordenweb overleggen leerlingen wat ze met het gedicht willen vertellen. Als dit gedaan hebben nemen ze plaats achter de computer en starten ‘Word’ op. Om en om verzinnen de leerlingen een zin. Ze typen steeds de zin die de ander verzint. Als het gedicht klaar is maken ze er een illustratie bij. Deze kan bij het uitgeprinte gedicht worden getekend of worden ingescand afhankelijk van de vaardigheden van de leerlingen.

Beoordeling

De manier waarop u het gezamenlijke werk van de leerlingen beoordeeld is deels afhankelijk van uw eigen voorkeur. U kunt er bijvoorbeeld kiezen voor een combinatie van een gezamenlijk cijfer met een individueel cijfer. Neem in uw beoordeling ook de samenwerking mee. Bespreek achteraf met de verschillende groepen in een kringgesprek hoe de samenwerking is verlopen. Leerlingen kunnen elkaar dan ook tips geven over het samenwerken. Vraag ook naar dingen die de leerlingen moeilijk vonden en zoek samen naar oplossingen.

Tips

Bij deze les kunt u onder andere gebruik maken van de volgende websites en boeken: http://www.kindergedicht.nl/ Op deze site staan gedichten door en voor kinderen. Leerlingen kunnen hier tips lezen en kunnen hun zelf geschreven gedichten opsturen. Denk ook eens aan het boek “Gruwelijke rijmen” van Roald Dahl. Een aantal sprookjes zijn op humoristische wijze op rijm gezet! Wel even eerst zelf doorlezen want niet alle gedichten zijn geschikt voor jonge lezertjes!

1.3.2 De provincies van Nederland Het volgende lesidee is ontleend aan een webkwestie die is opgenomen in de database van HOI-ict. Het adres van de website is: http://www.webkwestie.nl/provincies/index.htm


Deze les sluit als volgt aan bij de leerlijn: − Tekstverwerken

Leerlingen kunnen de antwoorden de vragen verwerken in een ‘Word’ document. Ze leren in INDIGO hoe ze een bestaand document kunnen openen in ‘Word’.

− Website maken Deze les kan verbonden worden aan het maken van een website als leerlingen al hun gemaakte werk op hun website publiceren. In principe is wordt bij deze les vooral het tekstverwerken als ondersteuning ingezet.

Voorbereiding

Op de website staat beschreven hoe de les in zijn werk gaat als er samengewerkt wordt. Er kan ook gekozen worden voor individuele uitwerking. In dit geval gaan we uit van groepjes van twee leerlingen. In geval van een oneven aantal leerlingen wordt één groepje van drie leerlingen gevormd. Bij deze opdracht gaat het erom dat ieder groepje een provincie uitwerkt. In het meest ideale geval heeft u 12 groepjes zodat ieder groepje een eigen provincie uit kan werken. Het resultaat van de gezamenlijke inspanning is een provincieatlas. De leerlingen kunnen de steden van de provincies leren uit deze atlas. Het is de bedoeling dat de leerlingen de kaartjes van de provincie uitprinten. Maar in de meeste gevallen is het beter de kaartjes van de


12

aardrijkskundemethode te gebruiken. Ieder groepje krijgt dan een kopie van de provincie die zij uit gaan werken. Op de website zijn werkbladen te vinden die u aan kunt passen indien u dat nodig vindt. U kunt bijvoorbeeld beslissen dat het beter is niet het Internet te gebruiken. De leerlingen moeten onder andere de vlag van hun provincie tekenen. Bij Tips kunt u een aantal webbronnen vinden waar deze informatie te vinden is. De aardrijkskundeboeken en atlassen kunnen ook een goede bron vormen. Bespreek van te voren met de gehele groep duidelijk wat er van hen verwacht wordt en maak afspraken over het samenwerken. Maak duidelijk dat de leerlingen elkaar bij het werken op de computer af moeten wisselen. Geef ook aan welke boeken de leerlingen kunnen gebruiken om hun antwoorden te vinden.

Materiaal

U hebt het volgende materiaal nodig: − Kaartjes van alle provincies − Werkbladen in ‘Word’ geplaatst in de map mijn documenten van iedere leerling. − Per groepje één uitgeprinte versie van het werkblad.

Aan het werk

De leerlingen nemen de uitgeprinte versie van het werkblad samen door. Ze bespreken samen waar ze de informatie die ze nodig hebben zouden kunnen vinden. Ze beantwoorden met behulp van de atlas en andere bronnen de vragen op papier. Afhankelijk van het aantal computers kan er ook voor gekozen worden meteen achter de computer plaats te nemen en de vragen in te typen. De leerlingen werken de vragen uit op het werkblad in ‘Word’. Ze maken er een mooi geheel van door de vragen netjes in te typen en de tekst te bewerken. Als alle provincies zijn uitgewerkt kunt u ze bundelen tot een boekje waar de leerlingen gebruik van kunnen maken bij het leren van de topografie.

Beoordeling

Kijk bij het beoordelen van het gezamenlijke werk naar de volgende punten: − Hoe hebben de leerlingen samen gewerkt? − Hebben ze aan de opdracht voldaan? − Hebben ze zich gehouden aan de afspraken die van tevoren waren gemaakt onder

andere over de manier van samenwerken? Het is bij deze opdracht wellicht moeilijk een individueel cijfer te geven voor het werk. U kunt de leerlingen in tweetallen de provincie laten leren die aan de beurt is en dan middels een individuele toets een cijfer geven. Als alle leerlingen van de klas een voldoende halen kunt u hier een beloning aan verbinden. Leerlingen worden op deze manier gestimuleerd elkaar te helpen en te overhoren. U moet ze dan wel de mogelijkheid bieden samen te leren en elkaar te overhoren.


13

Tips

U kunt bij de uitvoering van deze les gebruik maken van de volgende bronnen: www.12provincies.nl Hier is informatie te vinden voor spreekbeurten speciaal voor basisschoolkinderen. www.provincies.nl Deze website geeft informatie over de verschillende provincies van Nederland. De hiervoor genoemde website is hier ook terug te vinden. www.shipmate.nl/provinci.htm Via deze link zijn de verschillende vlaggen van de provincies te vinden. Ook de vlaggen van andere landen zijn hier te vinden.


14


15

2 Leerlijn samenwerkend leren en ICT, groep 6 In groep 5 werd gestart met INDIGO daar wordt in groep 6 verder mee gewerkt. Het zal u opvallen dat niet alle vaardigheden die in INDIGO worden aangeboden in de leerlijn voor groep 6 opgenomen. Dit komt omdat sommige vaardigheden beter passen bij leerlingen uit groep 7 of 8. Het werken met een elektronische agenda past beter bij groep 7 en 8 omdat deze leerlingen ook daadwerkelijk huiswerk meekrijgen. Het streven is leerlingen alleen die vaardigheden aan te bieden die ze ook daadwerkelijk in de praktijk gebruiken. In bijlage 1 kunt u zien welke vaardigheden uit de leerlijn in INDIGO voorkomen. In paragraaf 2.1 wordt de leerlijn voor groep 6 beschreven aan de hand van de indeling van de leerlijn en een beschrijving hoe de leerlijn gelezen moet worden. Na de beschrijving van de leerlijn wordt in paragraaf 2.2 het samenwerkend leren in groep 6 beschreven. Hier wordt ook een lesvoorbeeld gegeven om te schetsen hoe een les aan kan sluiten bij de leerlijn.

2.1 De leerlijn Leerlingen in groep 6 hebben in het vorige leerjaar ruime ervaring opgedaan met het werken met de computer. De leerlijn richt zich in groep 6 niet alleen op tekstverwerken en het maken van een website er komen een aantal vaardigheden bij. Leerlingen leren onder andere e-mailen, werken met het WWW en discussielijsten. Deze nieuwe vormen van werken met ICT zullen worden ingezet bij het samenwerkend leren.

2.1.1 De indeling van de leerlijn De leerlijn, zie Tabel 2, heeft 4 kolommen, de eerste kolom bevat de ICT vaardigheden. Deze vaardigheden zijn ontleend aan de leerlijn voor ICT vaardigheden deze zijn opgenomen in Bijlage 1. Aan deze ICT vaardigheden zijn samenwerkingsvaardigheden, informatievaardigheden en houdingen gekoppeld. Hierdoor kunnen, afhankelijk van het niveau, verschillende vormen van samenwerkend leren gekoppeld worden aan de ICT vaardigheden. De kaders met de dubbele rode lijn geven aan welke doelstellingen bij elkaar horen. De mogelijke werkvorm daarbij staat in een gestippeld, blauw kader. Bij de basisvaardigheden staan niet alleen basisvaardigheden voor computergebruik maar ook op het gebied van samenwerken en houdingen. Als leerlingen samen gaan werken vestigt u steeds de aandacht op één of meerdere van deze punten.

2.1.2 Het lezen van de leerlijn Als u in de leerlijn kijkt ziet u als eerste de basisvaardigheden staan die de leerlingen dit jaar moeten leren beheersen. Bij tekstverwerken ziet dat de leerlingen samen gaan werken volgens de Legpuzzel methode, ‘Word’ wordt gebruikt voor tekstverwerken. Als u kijkt bij het kopje “Werken met een e-mail programma” ziet u dat ook hier de Legpuzzel methode wordt genoemd, e-mail wordt gebruikt voor het uitwisselen van informatie. Evenzo wordt het WWW gebruikt voor het verzamelen van informatie en de discussielijst voor het voeren van discussies. Alle ICT vaardigheden samen vormen een ondersteuning voor het werken met de Legpuzzel methode. In paragraaf 2.3 zullen een tweetal lesvoorbeelden worden gegeven waardoor u nog duidelijker kunt zien hoe u de ICT vaardigheden in kunt zetten bij het samenwerkend leren. Hoe de Legpuzzel methode in zijn werk gaat staat beschreven in paragraaf 2.2. U kunt hier informatie terugvinden over de indeling van de groepen en verschillende vormen van het werken met deze methode voor samenwerkend leren.


16

Tabel 2. Leerlijn voor samenwerkend leren en ICT, groep 6




Leerlingen kunnen omgaan met de beschikbare randapparatuur op school zoals printer, scanner, microfoon en eventueel een digitale camera.


Leerlingen kunnen gerichte vragen stellen om de opdracht te verduidelijken.

Leerlingen luisteren aandachtig naar de uitleg van de leerkracht en de vragen van andere leerlingen.

Leerlingen kunnen bestanden opslaan op een diskette of CD-rom en vice versa vanuit programma’s of bestandsbeheer.

Leerlingen kunnen nagaan of iedereen het snapt.

Leerlingen kunnen in kleine groepjes de leerstof verkennen.

Leerlingen leren blind typen door het volgen van een cursus binnen of buiten schooltijd.

Leerlingen kunnen uitleg geven aan andere leerlingen.

2 Tekstverwerken

Leerlingen kunnen de inspringing van rijtjes veranderen door gebruik te maken van de knop inspringing vergroten/ verkleinen in de werkbalk.

Leerlingen kunnen samenwerkend leren dmv de Legpuzzel methode, ‘Word’ wordt gebruikt voor de verslaglegging.

Leerlingen kunnen een eenvoudig verslag maken met vaste onderdelen zoals inleiding, inhoudsopgave, conclusie en bronvermelding.

Leerlingen besteden aandacht aan de verzorging van hun werk.

Leerlingen kunnen symbolen invoegen in de tekst door gebruik te maken van Invoegen Symbool.

Leerlingen kunnen ervoor zorgen dat iedereen gericht blijft op de taak.

Leerlingen beheersen een aantal presentatietechnieken zoals duidelijk spreken, publiek aankijken en niet oplezen van een blaadje.

Leerlingen kunnen figuur bijsnijden door te klikken op de knop bijsnijden in de werkbalk figuur en vervolgens de randen te verslepen.

Leerlingen kunnen omgaan met kritiek.

Leerlingen kunnen in ‘Word’ teksten voor verschillende doeleinden vorm geven.

Leerlingen kunnen een figuur in een kader plaatsen.

Leerlingen kunnen groepswerk evalueren.

Leerlingen kunnen delen van een document afdrukken door selecteren.

4 Werken met een e-mailprogramma

De leerlingen kunnen binnen Outlook controleren of er nieuwe berichten zijn en kunnen deze bekijken.

Leerlingen kunnen samenwerkend leren dmv de Legpuzzel methode, e-mail wordt gebruikt voor de uitwisseling van informatie.

Leerlingen kunnen uit gegeven informatie de belangrijkste punten halen en deze doorgeven naar de andere leden van hun groepje.

Leerlingen spreken samen met de leerkracht regels af voor het verzenden/ ontvangen van e-mail.

Leerlingen kunnen een nieuw bericht aanmaken.

Leerlingen kunnen ideeën bijdragen.

Leerlingen kunnen een deskundige om advies/ informatie vragen.

Leerlingen letten op hun taalgebruik bij het verzenden van e-mail.


17



Leerlingen kunnen anderen op een positieve manier aanmoedigen bij te dragen.

Leerlingen kunnen andere leerlingen informatie toesturen die voor hen van belang is.

Leerlingen kunnen een geadresseerde selecteren uit het adresboek van Outlook.

Leerlingen kunnen een ander een compliment geven voor zijn bijdrage.

Leerlingen kunnen informatie op waarde inschatten.

Leerlingen kunnen een bericht verzenden.

Leerlingen kunnen een nieuw bericht openen en beantwoorden.

Leerlingen kennen de iconen in het “Postvak In” die staan voor ongelezen, gelezen, beantwoorde en doorgestuurde berichten.

Leerlingen kunnen berichten verwijderen uit hun “Postvak In” door ze te verplaatsen naar de prullenbak of door ze middels shift+delete definitief te verwijderen.

Leerlingen kunnen de prullenbak legen.

Leerlingen kunnen een verwijderd bericht terughalen door de handeling ongedaan te maken.

Leerlingen kunnen zich op verschillende manieren afmelden bij Outlook.

Leerlingen kunnen een bijlage toevoegen aan een bericht.

Leerlingen kunnen een meegestuurde bijlage bij een bericht bekijken.

Leerlingen kunnen een bijlage opslaan.

Leerlingen kunnen een bericht met bijlage doorsturen.

Leerlingen kunnen een bericht versturen naar een selectie uit een maillijst.

5 Werken met het WWW

Leerlingen kunnen een website openen door de URL in te typen.

Leerlingen kunnen samenwerkend leren dmv de Legpuzzel methode, het WWW wordt gebruikt als informatiebron.

Leerlingen kunnen informatie van het internet verwerken in een werkstuk.

Leerlingen hebben respect voor het intellectuele eigendom van anderen.


18



Leerlingen kunnen een webpagina ofline beschikbaar maken door hem op de harde schijf op te slaan

Leerlingen kunnen verschillende soorten informatie bronnen benoemen en weten dat deze om verschillende zoekmethoden vragen.

Leerlingen nemen geen informatie over van het internet zonder de bronnen aan te geven.

Leerlingen kunnen video, geluidsbestanden en plaatjes opslaan op de harde schijf.

Leerlingen maken kennis met zoekmachines en kunnen enkelvoudige zoekopdrachten uitvoeren.

Leerlingen kunnen heen en weer gaan door pagina’s door gebruik te maken van volgende en vorige.

6 Werken met een discussielijst

Leerlingen kunnen in Outlook de map met discussies openen.

Leerlingen kunnen deelnemen aan een discussie.

Leerlingen kunnen hun standpunt met argumenten onderbouwen.

Leerlingen kunnen een nieuwe discussie starten.

Leerlingen kunnen anderen op een positieve manier aanmoedigen bij te dragen.

Leerlingen kunnen een bijdrage leveren aan een bestaande discussie.

Leerlingen kunnen een idee bekritiseren niet de persoon.

Leerlingen hebben respect voor de mening van anderen.

2.2 Samenwerkend leren in groep 6 In groep 6 zullen de leerlingen leren werken volgens de Legpuzzel methode. Deze methode laat de leerlingen samenwerken door iedere leerling verantwoordelijk te maken voor een deel van de leerstof. De groep heeft de verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat iedereen zich alle leerstof eigen maakt. De Legpuzzel methode zal aan de hand van de volgende punten beschreven worden: − Samenwerkend leren volgens de Legpuzzel methode − Het vormen van groepjes − Beoordeling van het werk

2.2.1 Samenwerkend leren volgens de Legpuzzel methode De Legpuzzel methode gaat uit van het principe dat leerlingen elkaar nodig hebben om de leertaak uit te kunnen voeren. Door de leerstof te verdelen over de verschillende leerlingen in een groepje hebben ze elkaar nodig om de puzzel compleet te maken.

Leren van leerstof

Dit kan bijvoorbeeld door de leerstof te verdelen in vier gelijke stukken. De klas is verdeeld in groepjes van vier kinderen. Van ieder groepje zijn de nummers 1 verantwoordelijk voor deel 1 van de leerstof, de nummers 2 voor deel 2 van de leerstof enzovoort. Alle nummers 1 gaan bij elkaar zitten en nemen samen de leerstof door, de nummers 2, 3 en 4 doen hetzelfde. De leerlingen krijgen daar een bepaalde tijd voor. Als die tijd voorbij is gaan ze terug naar hun groep, iedere leerling legt nu zijn deel van de leerstof uit aan de anderen van de groep. De


19

leerlingen moeten ervoor zorgen dat iedereen het snapt. Zie voor een concreet voorbeeld paragraaf 2.3.2 “Topografie leren”.

Samen een werkstuk maken

Leerlingen kunnen ook in een groep van vier leerlingen samenwerken aan een werkstuk. Iedere leerling neemt dan een hoofdstuk of een taak voor zijn rekening. Bij een werkstuk over een land kunnen bijvoorbeeld 4 hoofdstukken worden gemaakt: − Politiek − Natuur − Toerisme − Geloof Naast de hoofdstukken krijgt iedere leerling ook nog een taak mee. Eén leerling moet er bijvoorbeeld voor zorgen dat alle onderdelen worden samengevoegd. Een andere leerling zorgt dat er illustraties bij de tekst komen. Ook leest van de groep de stukken door op spelfouten een vierde zorgt voor de planning. Zoals u ziet kan het samenwerken volgens de Legpuzzel methode op verschillende manieren worden ingevuld. De sleutel is dat ieder groepslid een eigen taak en verantwoordelijkheid heeft. De groepsleden zijn hierdoor van elkaar afhankelijk en moeten samenwerken om de taak goede te volbrengen. Hierna kunt u lezen waar u op kunt letten bij het vormen van groepjes voor samenwerkend leren volgens de Legpuzzel methode. Lesvoorbeelden zijn terug te vinden in paragraaf 2.3.

2.2.2 Het vormen van groepjes Het is de bedoeling dat leerlingen samen gaan werken in groepjes van 4 leerlingen. Indien er sprake is van een oneven aantal leerlingen worden een paar groepjes van drie gevormd. Het is niet te adviseren grotere groepjes te vormen omdat samenwerken moeilijker wordt naarmate de groep groter wordt. Bij het samenwerken volgens de Legpuzzel methode is het van belang dat leerlingen elkaar aanvullen en ondersteunen. Het indelen van de groepjes kan dus het beste niet willekeurig gebeuren. De leerlingen kunnen ingedeeld worden op hun kwaliteiten. Het is niet raadzaam alle zwakke of sterke leerlingen in één groep te plaatsen. Bedenk ook waar de zwakke leerlingen goed in zijn en plaats ze in een groepje waar ze de kans zullen krijgen hun sterke punten uit te buiten.

2.2.3 Beoordeling van het werk Het eenvoudigst te beoordelen zijn taken waarbij leerlingen samen leerstof geleerd hebben. Leerlingen helpen elkaar bij het inoefenen van de leerstof maar worden individueel getoetst. U kunt bij deze opdrachten echter de groep ook een beoordeling geven, zij zijn namelijk ook verantwoordelijk voor de prestaties van de anderen omdat ze samen geoefend hebben. U kunt dan de groep beoordelen door hun prestaties te vergelijken met eerdere prestaties. Deze beoordeling kunt u het beste geven met woorden en niet met een cijfer. Bijvoorbeeld: − Vier van de vier groepsleden verbeteren hun prestatie: heel goed. − Drie van de vier groepsleden verbeteren hun prestatie: goed − Twee van de vier groepsleden verbeteren hun prestatie: voldoende. − Eén van de vier groepsleden verbetert zijn prestatie: moet beter. − Geen van de vier groepsleden verbetert zijn prestatie: moet beter.

Als er sprake is van een gezamenlijk eindproduct is het vaak moeilijk te achterhalen wat iedere leerling heeft bijgedragen. Alle leerlingen krijgen dan hetzelfde cijfer. Om toch te kunnen kijken of iedere leerling dit cijfer verdient heeft kunt u een aantal technieken toepassen:


20

− Interview U vraagt aan iedere leerling hoe hij heeft bijgedragen aan het gezamenlijke werk. U vraagt bijvoorbeeld: “Jullie hebben samen dit werkstuk gemaakt. Wat heb jij precies gedaan? Hoe heb je dat aangepakt? Ben je tevreden met wat jullie gemaakt hebben?” Dit soort vraaggesprekjes kunnen plaatsvinden met individuele leerlingen, de werkgroep of klassikaal.

− Klassikale rapportage de groepjes presenteren klassikaal hun groepswerk. De andere leerlingen en de leerkracht stellen er vragen over. Uit de manier waarop leerlingen de vragen beantwoorden en de presentatie geven krijgt u een indruk van het begrip en de betrokkenheid van de individuele leerlingen.

− Individuele toets Het is mogelijk, nadat het gezamenlijke product is afgerond, over hetzelfde thema een individuele toets af te nemen.

Niet alleen de resultaten van de samenwerking maar ook de samenwerking op zich moet besproken worden. Door groepjes die goed samenwerken te belonen met een compliment een certificaat, een ster achter hun naam stimuleert u het goede gedrag. Deze samenwerking wordt bij voorkeur niet in cijfers beloond. Het beste kunt na iedere samenwerkingsactiviteit even kort met de klas nabespreken hoe het is gegaan. Het belonen van het goed samenwerken met stickers, potloden of anderszins materiële beloningen is niet aan te raden omdat de beloning anders een doel op zich wordt.

2.3 Lesvoorbeelden In deze paragraaf worden een tweetal lesvoorbeelden geschetst die u zo in de klas kunt gebruiken, de klassenkant in paragraaf 2.3.1 en Topografie leren in paragraaf 2.3.2.

2.3.1 Klassenkrant Vrijwel iedere school kent het fenomeen schoolkrant. Deze opdracht waarin een klassenkrant wordt gemaakt sluit hier bij aan.


Deze les past als volgt binnen de leerlijn voor samenwerkend leren en ICT van groep 6: − Tekstverwerken

Leerlingen werken samen in groepjes en gaan onder andere als verslaggever stukjes schrijven in ‘Word’. Als u kijkt bij tekstverwerken ziet u als methode de Legpuzzel methode genoemd. Verder ziet u een aantal doelen op verschillende gebieden die verwezenlijkt kunnen worden. Niet alle doelen komen in deze les aan bod.

− Werken met een e-mailprogramma Leerlingen gebruiken e-mail om de geschreven stukjes naar de redactie te mailen. Dit doen ze door hun uitgetypte nieuws als een bijlage bij te voegen. Leerlingen kunnen zo oefenen met het versturen van zinvolle e-mail. De redactie leest het geschreven stuk en geeft een reactie door de mail te beantwoorden. Eventueel kan om aanvullende informatie worden gevraagd en om bijstelling van het stuk.

− Werken met het WWW Afhankelijk van het onderwerp van de klassenkrant kan er door leerlingen op het Internet naar informatie worden gezocht. Er kan bijvoorbeeld een stuk worden opgenomen dat “Website van de week/ maand” heet.

Voorbereiding

Bij het maken van een echte krant zijn er verschillende taken te onderscheiden. Zo zijn er journalisten, fotografen, redacteurs, drukkers en mensen die voor de verspreiding zorgen. Bij deze opdracht worden deze verschillende taken binnen de groepjes verdeeld. U kunt bij het maken van de krant kiezen voor een thema of verschillende onderdelen, die ook in een echte krant te vinden zijn, over de kinderen verdelen. De onderwerpen kunt u in bijvoorbeeld een


21

kringgesprek vaststellen. U kunt de kinderen ook vragen echte kranten mee te nemen en samen te kijken wat er zoal te vinden is in een echte krant. U stelt van te voren groepjes van vier kinderen samen, als dit niet mogelijk is worden er enkele groepjes van drie leerlingen gevormd. U kunt er natuurlijk ook voor kiezen leerlingen in een groepje te laten samenwerken dat al eerder is gevormd voor een andere opdracht.

Materiaal

U hebt bij deze opdracht het volgende materiaal nodig: − Kladpapier voor ieder groepje om te brainstormen over het nieuws en artikelen in klad te

schrijven. − Digitale fotocamera om nieuws te voorzien van foto´s. − Papier en tekenspullen om artikelen te voorzien van illustraties of de strip van de week/

maand te maken bijvoorbeeld. − Kranten van die week om met leerlingen het nieuws te bespreken en te kijken hoe de

krant wordt vormgegeven.

Inleiding

In een kringgesprek legt u uit wat de bedoeling van de opdracht is. U besteedt vooral aandacht aan het feit dat de leerlingen moeten samenwerken en wat u wat dat betreft van ze verwacht. Leerlingen al eerder kennis hebben gemaakt met samenwerkend leren kunt u nog even de afspraken doornemen die daar in het verleden over zijn gemaakt. U legt aan de leerlingen uit dat jullie vandaag een klassenkrant gaan maken. Als u zelf geen thema heeft vastgesteld bespreekt u met de leerlingen wat er allemaal in de krant moet komen te staan. Dat kunnen onderwerpen zijn die ook in een echte krant zijn terug te vinden maar ook onderwerpen die aan de school of klas zijn gerelateerd. Denk bijvoorbeeld aan:

− Sport (over de schoolteams en hun prestaties, met interviews bijvoorbeeld). − Leerlingen van de week (jarigen) − Strip van de week − Schoolreis − Interessante projecten die de klas of school heeft gedaan − Milieu − Roddelrubriek met alleen maar leuke roddels natuurlijk − Aankondigingen van schoolactiviteiten − Ingezonden brieven − Een stuk over pesten of een ander onderwerp dat leerlingen bezig houdt. − Etc.

U kunt de opdracht vervolgens op verschillende manieren uitvoeren: − U geeft iedere groep een onderwerp. Binnen de groep worden de taken van journalist,

fotograaf, redacteur en drukker/ verspreider verdeeld. De eindreactie is in handen van een groepje kinderen door de leerlingen aangewezen of door u gekozen. Zij zorgen ervoor dat alle geschreven stukjes dezelfde lay-out krijgen. Ook zorgen zij da het beeldmateriaal bij de juiste stukjes wordt geplaatst.

− Iedere groep krijgt een rol toegewezen en de redactie deelt de geschreven stukken in. De eerste vorm is, zeker de eerste keer dat de opdracht wordt uitgevoerd, een aanrader. Iedere groep is verantwoordelijk voor de verdeling van de taken binnen zijn eigen groep. Een eindredactie zorgt voor de afwikkeling. Voor de leerlingen is het geheel dan het beste te overzien. Bespreek ook met de leerlingen wanneer ze de computer kunnen gebruiken om hun stukjes uit te typen. De stukjes voor de krant kunnen op verschillende manieren tot stand komen. Leerlingen kunnen iemand interviewen. Daarbij maken ze met het hele groepje de vragen waarna twee leerlingen het interview afnemen. Eén stelt de vragen de ander schrijft. Het interview op band opnemen is ook mogelijk.


22

Een andere manier is het doen van een onderzoek in de buurt naar bijvoorbeeld zwerfvuil, vogels etc. Hierbij worden dan foto´s gemaakt en deze kunnen bij het stuk worden geplaatst. Ook kunnen leerlingen een enquête houden over een bepaald onderwerp. Kortom er zijn vele mogelijkheden om de klassenkrant te vullen.

Aan het werk

Als iedere groep weet wat hij of zij moet doen kunnen ze aan het werk. De leerlingen bespreken samen waar ze over gaan schrijven en verdelen de taken binnen de groep. De leerlingen gaan goed na of iedereen in de groep snapt wat de bedoeling is. Binnen de groep worden de volgende taken verdeeld. Iemand is verantwoordelijk voor het maken van de foto´s bij de stukjes. Een ander is redacteur en zorgt dat het beeldmateriaal bij het juiste verhaal wordt geplaatst (op de computer). De redacteur zorgt ook dat de spelfouten eruit worden gehaald. Iedere leerling schrijft alleen of samen met een ander een stuk voor de krant. Iedereen is dus journalist. Verder levert iedere groep een leerling die helpt bij het kopiëren, nieten en verspreiden van de krant. Als de leerlingen een stuk af hebben zorgen ze ervoor dat er, indien nodig, een illustratie bij gemaakt wordt in de vorm van een foto of tekening. Als ze dit gedaan hebben werken ze het uit op de computer. De tekening of foto wordt bewerkt en erbij geplaatst door de leerling met de rol van redacteur. Als de leerlingen alle stukjes van hun deel van de krant af hebben worden deze naar de hoofdredactie gemaild. Eén van de groepen heeft deze taak toegewezen gekregen. Deze groep zorgt dat alle stukjes dezelfde opmaak krijgen. Uiteindelijk kan de klassenkrant gaan lijken op Figuur 2. Net als bij een echte krant staat onder de naam van de krant een colofon met jaargang nummer, uitgever en datum. Een aantal leerlingen zorgt ervoor dat de krant gedrukt, geniet en verspreid wordt. Dit kan een groepje zijn of uit iedere groep één leerling afhankelijk van het aantal groepjes.

Beoordeling

Iedere leerling kan beoordeeld worden voor de stukjes die hij samen met anderen of alleen voor de krant heeft geschreven. Verder worden groepjes beoordeeld voor de manier waarop ze samen hebben gewerkt. De klas als geheel kan ook een beoordeling krijgen voor het eindresultaat.

Figuur 2. Voorbeeld Klassenkrant


23

Tips

U kunt bij de uitvoering van deze les gebruik maken van de volgende bronnen: www.telegraaf.nl De Telegraaf heeft net als vele andere kranten een online krant. Kijk ook naar de websites van de plaatselijke kranten. www.jeugdjournaal.nl Het jeugdjournaal heeft een leuke site voor kinderen waar ze over het laatste nieuws kunnen discussiëren. Leuke aanvullende ideeën De krant kan ook als bijlage in een mail naar ouders, oud- leerlingen of familie in het buitenland verspreid worden.

2.3.2 Topografie leren De Legpuzzel methode kan niet alleen gebruikt worden voor het maken van werkstukken of een ander gezamenlijk product. Het kan ook gebruikt worden voor bijvoorbeeld het leren van topografie. Deze lesbeschrijving kan toegepast worden voor alle topografie lessen waarbij leerlingen plaatsen moeten leren. Als u een beperkt aantal computers tot uw beschikking hebt kunt de expertgroepen één voor één samen informatie laten zoeken en verwerken. Stel hierbij wel een tijdslimiet.


Deze les sluit als volgt aan bij de leerlijn voor ICT en samenwerkend leren: − Tekstverwerken

Leerlingen werken informatie over een aantal topografische plaatsen, wateren of gebergtes uit in Word. Deze informatie wordt later gebruikt bij het leren van de topografie.

− Werken met het WWW Leerlingen kunnen op Internet op zoek gaan naar informatie over de plaatsen die zij gaan beschrijven. Leg de nadruk op het combineren van zoektermen en maak liefst gebruik van zoekmachines waar leerlingen al eens eerder mee gewerkt hebben.

− Werken met een e-mail programma Leerlingen mailen elkaar hun uitwerkingen toe, één van de groepsleden voegt alle uitwerkingen samen. De eindversie van de groep wordt naar de leerkracht gemaild.

Bij deze les kan eventueel gebruik gemaakt worden van een digitale atlas. De leerlingen kunnen deze gebruiken om de plaatsen op te zoeken en achtergrondinformatie te vinden. Indien u geen digitale atlas heeft op uw school volstaan de gewone atlassen.

Voorbereiding

Voor de les moet u een aantal voorbereidingen treffen. U verdeeld uw klas in groepjes van vier leerlingen als dit niet kan maakt een paar groepjes van drie leerlingen. Maak de groepjes zo divers mogelijk en zet leerlingen van verschillende niveaus in één groep. Bepaal welke topografie er centraal staat en welke plaatsen de leerlingen moeten leren. Maak voor iedere leerling een kaartje waar de plaatsen staan ingetekend met een nummer erbij. Leg vervolgens atlassen klaar één per twee leerlingen, ze werken samen in tweetallen bij het vinden van de plaatsen. Verdeel de te leren plaatsen in vieren. Alle nummers 1 werken straks plaats 1 t/m 5 uit alle nummers 2 plaats 5 t/m 10 etc.


24

Materiaal

U hebt de volgende materialen nodig voor deze les: − Kaartjes met de plaatsen die de leerlingen moeten leren ingetekend. − Atlassen (al dan niet op de computer) − Wandkaart

Inleiding

U bespreekt met de leerlingen aan de hand van een wandkaart of de kleine kaartjes welke topografie er in deze les centraal staat. Om welk land, werelddeel gaat het? Zijn leerlingen daar wel eens geweest of weten ze al iets vanaf? Welke plaatsen kunnen ze al benoemen? Het is niet de bedoeling nu alle plaatsen al te bespreken. Vertel de leerlingen in welke groep ze zitten en laat ze bij elkaar gaan zitten. Leg uit dat iedere leerling een deel van de plaatsen gaat opzoeken in de atlas. Bij iedere plaats moeten ze een bijzonderheid opzoeken. Dat kan een bezienswaardigheid zijn maar ook dat de plaats al heel lang bestaat bijvoorbeeld. Leerlingen hebben straks dus niet alleen de plaatsen opgezocht in de atlas maar moeten er ook iets bijzonders over kunnen vertellen. Daarbij mogen ze gebruik maken van het WWW, e-mail (iemand om hulp vragen), encyclopedie en atlas.

Aan het werk

Als de leerlingen in hun groepjes uiteen zijn gegaan wordt het werk verdeeld. Iedere leerling krijgt een deel van de topografie toegewezen. Vervolgens gaan alle leerlingen die voor hun groepje deel één uit gaan werken bij elkaar zitten, de leerlingen die deel twee doen gaan ook bij elkaar zitten etc. Dit zijn de expertgroepjes. In deze expertgroepjes zoeken ze de plaatsen op en gaan op zoek naar kenmerken bij deze plaatsen op het Internet, in de atlas, encyclopedie of wat er verder voor handen is. De informatie wordt verwerkt in Word. De expertgroepjes wisselen de informatie uit en maken samen één document. Eén leerling per expertgroep krijgt van alle leerlingen de uitwerkingen toegestuurd via de e-mail. Als alle info is samengevoegd wordt het weer naar alle leden van de expertgroep gestuurd. Als ze dit hebben ontvangen printen ze het uit en kunnen ze terug naar hun groep. In de groep heeft nu iedere leerling 5 plaatsen met kenmerken uitgewerkt. Alle leerlingen samen hebben bij iedere plaats bijzonderheden. Ze gaan deze informatie nu met elkaar delen. Ze leggen om de beurt één plaats uit. Deze wordt bij het correcte nummer gezet en de andere leerlingen mogen vragen stellen als iets niet duidelijk is. Als alle plaatsen geweest zijn voegt één leerling alle informatie samen in één document. Na het uitwisselen van de informatie gaan de leerlingen de topografie leren. Ze overhoren elkaar en vragen ook naar de kenmerken. Deze kunnen ook als ezelsbruggetjes gebruikt worden. Vaak is een plaats makkelijker te onthouden als je er meer over weet. Als afsluiting maken leerlingen een individuele toets. Als iedereen binnen de groep een voldoende heeft kunt u hier een bonus aan verbinden. In op de volgende pagina staat de les puntsgewijs weergegeven.

Beoordeling

U kijkt naar het werk dat de leerlingen op de computer hebben gemaakt. Ziet het er verzorgt uit? Hebben ze de vaardigheden die ze tot nu toe hebben geleerd ook toegepast? Hoe verliep de samenwerking in de groepjes en de expertgroepen? Bespreek met de leerlingen wat er goed ging en waar problemen waren. Maak eventueel afspraken voor een volgende keer. De toets beoordeeld u zoals u dat anders ook doet. Er wordt een cijfer in woorden gegeven voor de groepsprestatie. Kijk ook naar de vooruitgang van de leerlingen ten opzichte van de vorige topografietoets die ze gemaakt hebben.


25

Tabel 3. Stappenplan Topografieles

Stappen Leerlingen Leerkracht

1. De leerkracht legt de opdracht uit en de klas wordt verdeeld in groepjes.

− Luisteren en vragen stellen. − In groepjes gaan zitten.

− Uitleggen van de taak en verdelen materialen.

− Begeleiding bieden bij het klaarzetten van de groepjes

2. Werk verdelen binnen de groepjes.

− Bepalen wie welke deel uit gaat werken.

− Kijken of iedereen het snapt.

− Zorgen dat het overleg in de groepjes volgens de afspraken gebeurt.

− Begeleiden van groepjes bij problemen.

3. Alle leerlingen die voor hun groepje deel 1 uitwerken gaan bij elkaar zitten, zo ook deel 2 t/m 4.

− Leerlingen zoeken de plaatsen op in de atlas en schrijven de namen bij het juiste nummer.

− Bij iedere plaats worden één of meer kenmerken gezocht (eigen ervaring, atlas, WWW, encyclopedie).

− De leerlingen zoeken steeds twee aan twee informatie over één of meer plaatsen.

− De informatie wordt uitgewerkt in Word.

− Samenvoegen van de informatie door één lln.

− Nabespreking in de groepjes.

− Rondlopen en kijken of de samenwerking goed verloopt.

− Aanwijzingen geven bij het zoeken van informatie.

4. Alle leerlingen gaan terug naar hun eigen groep om de gevonden informatie uit te wisselen.

− Leerlingen vertellen bij iedere plaats die ze hebben opgezocht de kenmerken die ze gevonden hebben.

− Leerlingen noteren de correcte plaats bij de nummers.

− Alle informatie wordt in één Word document gezet.

− Opletten of leerlingen goed naar elkaar luisteren en vragen stellen als ze het niet snappen.

5. Topografie leren

− Leerlingen leren de plaatsen en gebruiken de kenmerken als ezelsbruggetje.

− Leerlingen overhoren elkaar en kijken of iedereen het snapt.

− Aanwijzingen geven bij het overhoren. Bijv. niet de plaatsen op nummer leren.

6. Toets − Alle leerlingen maken een individuele toets. − Voorbereiden toets.


26


27

3 Leerlijn ICT en samenwerkend leren, groep 7 In groep 7 hebben leerlingen al een hoop ervaring opgedaan met ICT en samenwerkend leren. De meeste leerlingen zullen vaardig tot zeer vaardig zijn op de computer, het inzetten van deze vaardigheden in de lessen zal voor leerlingen een extra motivatie kunnen zijn. Leerlingen uit groep 7 hebben al met verschillende soorten samenwerkend leren kennis gemaakt, dit jaar gaan ze aan het werk volgens de methode Samen Leren. Er zal in paragraaf 3.1 eerst een geschetst worden hoe de leerlijn voor groep 7 eruit ziet. In paragraaf 3.2 wordt de methode Samen Leren beschreven. Tot slot worden in paragraaf 3.3 een paar lesvoorbeelden gegeven.

3.1 De leerlijn In groep 7 worden de ICT vaardigheden van de leerlingen verder uitgebreid. De leerlingen hebben als het goed is INDIGO helemaal doorgewerkt. De geleerde vaardigheden kunnen nu ingezet worden om het leerproces te ondersteunen. De leerlijn geeft echter nog een aanvulling op INDIGO. Er zijn een tweetal vaardigheden waar de leerlingen dit jaar voor het eerst kennis mee maken:

− Werken met spreadsheets − Werken met PowerPoint

Allereerst zal de indeling van de leerlijn worden besproken in paragraaf 3.1.1, het lezen van de leerlijn wordt in 3.1.2 besproken.

3.1.1 De indeling van de leerlijn De leerlijn heeft 4 kolommen, zie Tabel 4, de eerste kolom bevat de ICT vaardigheden. Deze vaardigheden zijn ontleend aan de leerlijn voor ICT vaardigheden deze zijn opgenomen in Bijlage 1. Aan deze ICT vaardigheden zijn samenwerkingsvaardigheden, informatievaardigheden en houdingen gekoppeld. Hierdoor kunnen, afhankelijk van het niveau, verschillende vormen van samenwerkend leren gekoppeld worden aan de ICT vaardigheden. De kaders met de dubbele rode lijn geven aan welke doelstellingen bij elkaar horen. De mogelijke werkvorm daarbij staat in een gestippeld, blauw kader.

3.1.2 Het lezen van de leerlijn Dit jaar komen een aantal nieuwe vaardigheden aan de orde waaronder:

− Werken met leertaken − Werken met Outlook Web Access − Werken met een Elektronische leeromgeving − Werken met spreadsheets − Werken met PowerPoint

In de leerlijn ziet u eerst de basisvaardigheden die de leerlingen dit jaar moeten leren beheersen. Bij tekstverwerken ziet u dat leerlingen samen gaan werken in Formele groepen. Dat wil zeggen dat ze samenwerken in groepen die voor langere tijd gevormd worden. Als leerlingen samenwerken aan een werkstuk wordt ‘Word’ gebruikt voor de verslaglegging. De andere vaardigheden die dit jaar aan bod komen kunnen ook een rol spelen bij de totstandkoming van een werkstuk.

− Het WWW wordt gebruikt voor het zoeken van informatie; − de elektronische agenda wordt gebruikt voor het vastleggen van afspraken en

deadlines; − leertaken worden gebruikt om (groepen) leerlingen taken toe te wijzen; − de ELO wordt gebruikt om documenten uit te wisselen; − spreadsheets kunnen gebruikt worden voor het verwerken van gegevens; − PowerPoint wordt gebruikt om de uitkomsten van het werkstuk te presenteren.


28

In de leerlijn ziet u dat leerlingen ook samenwerken in basisgroepen. Hoe dit precies in zijn werk gaat kunt u lezen in paragraaf 3.2. Daar wordt samenwerkend leren in groep 7 uitgebreider toegelicht.





Leerlingen kunnen via bestandsbeheer hun bestanden ordenen door mappen aan te maken en te verwijderen.

Leerlingen kunnen samen doelen vaststellen voor het uit te voeren project.

Leerlingen kunnen verschillende informatiebronnen benoemen en weten dat deze verschillen-de zoekmethoden vragen.

Leerlingen kunnen bestanden verplaatsen tussen mappen.

Leerlingen kunnen samen taken en rollen definiëren en verdelen.

Leerlingen kunnen informatie zoeken op een tijdslijn of kaart.

Leerlingen kunnen bestanden zoeken met de verkenner

Leerlingen kunnen zelf bepalen welke materialen ze nodig hebben.

2 Tekstverwerken

Leerlingen kunnen figuur bijsnijden door te klikken op de knop bijsnijden in de werkbalk figuur en vervolgens de randen te verslepen.

Leerlingen werken samen in formele groepen, Word wordt gebruikt voor de verslaglegging.

Leerlingen kunnen een verslag maken met vaste onderde-len zoals inleiding, inhoudsopgave, conclusie en bronvermelding.

Leerlingen kunnen een figuur in een kader plaatsen.

Leerlingen kunnen uitleg geven aan andere leerlingen.

Leerlingen kunnen een presentatie verzorgen afgestemd op de doelgroep, beschikbare tijd en materiaal en de eisen van de docent.

Leerlingen kunnen delen van een document afdrukken door selecteren.

Leerlingen kunnen groepswerk evalueren.

Leerlingen kunnen verbanden leggen.

Leerlingen kunnen een tabel maken binnen een document.

Leerlingen kijken of iedereen het snapt.

Leerlingen kunnen meerdere documenten samenvoegen tot één document.

Leerlingen kunnen ervoor zorgen dat iedereen geconcentreerd blijft.

5 Werken met het WWW

Leerlingen kunnen een website openen door het intypen van een URL.

Leerlingen werken samen in formele groepen, het WWW wordt gebruikt voor het zoeken van informatie.

Leerlingen kunnen enkelvoudige zoekopdrachten uitvoeren en zoeken met boleaanse operatoren.

Leerlingen kunnen programma’s downloaden van het internet en opstarten.

Leerlingen kunnen een logische combinatie van zoektermen samenstellen.


29



Leerlingen kunnen opzoeken welke sites eerder bezocht zijn bij geschiedenis.

Leerlingen kunnen websites toevoegen aan mijn favorieten.

Leerlingen kunnen favorieten ordenen door het aanmaken van mappen.

6 Werken met een discussielijst

Leerlingen kennen de betekenis van discussiedraden.

Leerlingen werken samen in informele groepen, de discussielijst wordt gebruikt voor discussie.

Leerlingen kunnen hun standpunt met argumenten onderbouwen.

Leerlingen hebben respect voor de mening van een ander.

Leerlingen kunnen anderen op een positieve manier aanmoedigen om bij te dragen.

Leerlingen kunnen een persoonlijke reactie geven op een discussie door de betreffende persoon een e-mail te sturen. Leerlingen kunnen

een idee bekritiseren niet de persoon.

Leerlingen kunnen interessante discussiebijdragen doorsturen naar anderen.

Leerlingen kunnen consensus bereiken en hun standpunt doorsturen andere groepen.

7 Werken met een elektronische agenda

Leerlingen kunnen hun eigen agenda openen in Outlook

Leerlingen werken samen in basis-groepen en formele groepen, de agenda wordt gebruikt voor het maken van afspraken.

Leerlingen weten dat anderen afhankelijk zijn van hun werk en houden zich aan gemaakte afspraken.

Leerlingen kunnen een afspraak noteren in hun digitale agenda.

Leerlingen houden zich aan gemaakte afspraken.

Leerlingen kunnen bij een terugkerende afspraak gebruik maken van een terugkeerpatroon.

Leerlingen kunnen hun digitale agenda gebruiken afspraken te maken met andere leerlingen die ze hiervoor een uitnodiging sturen.

Leerlingen kunnen een gemaakte (groeps) afspraak annuleren.

Leerlingen kunnen een afspraak kopiëren naar de groepsagenda.

Leerlingen kunnen de groepsagenda openen.

Leerlingen kunnen de schoolkalender bekijken.


30



Leerlingen kunnen evenementen/ afspraken van de schoolkalender naar hun eigen agenda kopiëren.

8 Werken met leertaken

Leerlingen kunnen een leertaak die via de mail is ontvangen openen en accepteren of weigeren.

Leerlingen werken samen in formele groepen, via leertaken krijgen ze opdrachten toegewezen.


Leerlingen kunnen een geaccepteerde taak terugvinden in hun map taken.

Leerlingen kunnen anderen op een positieve manier aanmoedigen om bij de dragen.


Leerlingen kennen het verschil tussen helpen en voorzeggen.

Leerlingen kunnen een leertaak maken en het resultaat verzenden.

Leerlingen kunnen kijken of iedereen het snapt.

Leerlingen kunnen voltooide leertaken verwijderen uit hun map taken.

Leerlingen kunnen ervoor zorgen dat iedereen geconcentreerd blijft.

Leerlingen weten dat anderen hun nodig hebben om hun werk goed te kunnen doen.

Leerlingen kunnen een statusrapport verzenden aan de opdrachtgever over de aan hen toegewezen taken.

Leerlingen kunnen elkaar uitleg geven.

Leerlingen dragen allemaal evenveel bij aan het groepswerk.

Leerlingen kunnen vrije leertaken vinden in de map leertaken van hun groep.

9 Werken met Outlook Web Access

Leerlingen kunnen een verbinding met het internet tot stand brengen.

Leerlingen werken op verschillende manieren samen, via OWA kunnen ze vanuit huis inloggen op het schoolnetwerk.

Leerlingen weten dat het werken op het internet via een telefoonlijn geld kost.

Leerlingen kunnen thuis inloggen op het schoolnetwerk.

Leerlingen kunnen thuis werken met Outlook Web Access om e-mail te ontvangen.

Leerlingen kunnen thuis een bijlage ontvangen, openen en opslaan.

Leerlingen kunnen thuis berichten verplaatsen en verwijderen.

Leerlingen kunnen thuis nieuwe e-mail berichten versturen (met een bijlage).

Leerlingen kunnen thuis deelnemen aan een discussie.

Leerlingen kunnen thuis hun agenda bijwerken en raadplegen en de school- en klassenagenda bekijken.

Leerlingen kunnen thuis werken met leertaken.

10 Werken met een e-learning platform


31



Leerlingen kunnen documenten uitwisselen met anderen.

Leerlingen werken samen in Formele groepen, de ELO wordt gebruikt voor het uitwisselen van documenten.

Leerlingen kunnen hoofd en bijzaken onderscheiden.

Leerlingen houden zich aan gemaakt afspraken en deadlines.

Leerlingen kunnen interessante weblinks toevoegen aan de omgeving.

Leerlingen kunnen documenten uploaden naar een gezamenlijke werkplaats zodat er samen met anderen aan gewerkt kan worden.

Leerlingen zijn onderdeel van een vaste basisgroep waarin leerlingen elkaar helpen, indien nodig. Zieke leerlingen krijgen bijvoorbeeld huiswerk doorgegeven via ELO of middels e-mail.

Leerlingen zijn bereid elkaar te helpen.

Leerlingen kunnen werken met organisatorische informatie zoals roosters en agenda’s.

11 Werken met een spreadsheet Leerlingen kunnen een bestand

openen

Leerlingen kunnen verschillende gegevens invoeren zoals getallen, tekst en formules.

Leerlingen werken samen in formele groepen, spreadsheets worden gebruikt bij het verwerken van informatie van een onderzoek.

Leerlingen kunnen relevante vragen formuleren.

Leerlingen respecteren de privacy van ondervraagden.

Leerlingen kunnen de basisfuncties optellen, aftrekken en vermenigvuldigen gebruiken.

Leerlingen kunnen bij het uitvoeren van het onderzoek de taken verdelen.

Leerlingen kunnen verkregen data invoeren en verwerken in Excel.

Leerlingen kunnen de breedte van kolommen aanpassen.

Leerlingen kunnen op een specifieke plek rijen en kolommen invoeren.

Leerlingen kunnen de opmaak van de cellen aanpassen.

Leerlingen kunnen grafieken en grafische voorstellingen genereren om ingevoerde gegevens weer te analyseren.

Leerlingen kunnen grafieken genereren om de uitkomsten van hun onderzoek weer te geven.

Leerlingen kunnen een spreadsheet opslaan

Leerlingen kunnen (delen van) een spreadsheet printen.

Leerlingen kunnen grafieken met labels en titels printen.


32



12 Werken met PowerPoint Leerlingen kunnen een nieuwe

presentatie opstarten Leerlingen werken samen in Formele en informele groepen, PowerPoint wordt gebruikt om te presenteren.

Leerlingen kunnen een presentatie verzorgen afgestemd op de doelgroep, beschikbare tijd en materiaal en de eisen van de docent.

Leerlingen kunnen een nieuwe dia invoegen op een willekeurige plaats in een presentatie

Leerlingen kunnen de taken eerlijk verdelen.

Leerlingen kunnen verbanden leggen.

Leerlingen kunnen tekst invoeren en bewerken in PowerPoint.

Leerlingen kunnen een idee bekritiseren niet de persoon


3.2 Samenwerkend leren in groep 7 In groep 7 gaan leerlingen samenwerken volgens een methode die Samen Leren wordt genoemd. Leerlingen gaan samenwerkend leren op verschillende manieren. In basisgroepen, informele groepen en formele groepen. Samenwerkend leren in groep 7 wordt uitgelegd aan de hand van de volgende punten:

− Samenwerkend leren volgens de Samen Leren methode − ICT ondersteuning − Vormen van groepjes − Beoordeling

3.2.1 Samenwerkend leren volgens de Samen Leren methode Bij Samen Leren wordt er in de klas in een drietal verschillende soorten groepen samengewerkt. U hoeft niet alle groeperingvormen toe te passen. Het gaat om de volgende drie groeperingvormen:

− Basisgroepen Leerlingen zijn onderdeel van een vaste groep. Deze leerlingen helpen elkaar bij bijvoorbeeld het maken van huiswerk. Ze komen één keer per week bij elkaar om te bespreken welke problemen leerlingen hebben. Ook zorgen zij ervoor dat zieke leerlingen op de hoogte zijn van huiswerk.

− Informele groepen In deze groepen, die voor de duur van tien minuten tot een heel lesuur gevormd worden, worden korte discussies gevoerd over de lesstof. Dit wordt gebruikt om de aandacht van leerlingen te richten.

− Formele groepen Leerlingen werken gedurende langere tijd samen om gezamenlijke doelen te verwezenlijken. Hierbij kan gedacht worden aan het nemen van beslissingen, probleem oplossen, een verslag schrijven, woordjes leren of een experiment uitvoeren.

3.2.2 ICT ondersteuning Het werken in basisgroepen is een werkvorm die moet passen binnen uw klassensituatie en manier van lesgeven. Deze groeperingvorm is vooral bedoeld om leerlingen elkaar te laten helpen bij het maken van huiswerk. Ook zorgen de leerlingen ervoor dat zieken op de hoogte zijn van huiswerk en andere activiteiten op school. Deze vorm van samenwerkend leren kan ondersteund worden door gebruik van de elektronische agenda, elektronische leeromgeving, e-mail en de discussielijst. Leerlingen komen minimaal eens per week bij elkaar en overleggen via e-mail, ELO, en/ of de discussielijst. Leerlingen leren op deze manier ICT in


33

te schakelen voor het uitwisselen van informatie en het inroepen van hulp van anderen. De ELO is op het moment van schrijven nog niet beschikbaar voor het basisonderwijs, in hoofdstuk 6 ziet u hoe de leeromgeving is gebruikt op “Het Assink”. Het werken in Informele groepen vind, normaal gesproken, voornamelijk plaats tijdens de les en de instructie. Van ICT ondersteuning kan dan veelal geen sprake zijn. Deze vorm van samenwerkend leren heeft vooral tot doel leerlingen warm te maken voor en voor te bereiden op de les. Het is de bedoeling dat dit vooral gedaan wordt door discussie, hiervoor kan het werken met een discussielijst gebruikt worden. Als voorbereiding op de les kunt u leerlingen laten discussiëren over een onderwerp. U kunt bijvoorbeeld vragen dat ze een bepaald standpunt in moeten nemen ten opzichte van een stelling. Bij een les over natuurbescherming kunt u leerlingen in groepjes laten discussiëren via de discussielijst. Daar hebben ze dan een aantal dagen de tijd voor en ze moeten bijvoorbeeld minimaal drie keer gereageerd hebben. Als start van de les worden de uitkomsten van de discussie gebruikt. Voordeel hiervan is dat ook verlegen leerlingen hun zegje kunnen doen en er rustig over na kunnen denken. Formele groepen worden voor langere tijd gevormd en hebben tot doel leerlingen goed samen te laten werken aan grotere projecten. Dit kan een werkstuk zijn, maar ook het leren van leerstof. Net als bij de Legpuzzel methode kan hierbij het werk verdeeld worden over de verschillende groepsleden. De uitvoering van de opdracht kan ondersteund worden door een elektronische leeromgeving. Leerlingen kunnen dan documenten, interessante weblinks en andere informatie opslaan en uitwisselen. Ook kunnen ze met groepsleden en andere groepen discussiëren. De werking van de elektronische leeromgeving wordt uitgelegd in hoofdstuk 6.

3.2.3 Vormen van groepjes Het vormen van groepjes kan net als in de voorgaande leerjaren plaatsvinden op basis van verschillende criteria.

− Niveau: leerlingen van eenzelfde of juist een verschillend niveau worden in één groepje geplaatst

− Sexe: jongens en meisjes werken samen. − Vriendjes en vriendinnetjes mogen samenwerken. − Interesse: leerlingen met dezelfde interesse mogen samenwerken.

Zoals al eerder gezegd kunt als leerkracht het beste de groepjes zelf vormen. Op die wijze kunt u namelijk het beste uit alle leerlingen halen. Sommige leerlingen zullen niet echt een kans krijgen te laten zien wat ze kunnen als ze met bepaalde andere leerlingen samenwerken. Bij het Samen Leren kunt u bij iedere groeperingvorm voor een andere manier van groeperen kiezen. Basisgroepen zijn groepen die in principe voor langere tijd gevormd worden, dat kan de duur van een schooljaar zijn maar ook voor een half jaar. Leerlingen leren elkaar goed kennen en kunnen goed inschatten wat zwakke en sterke punten zijn van de andere leerlingen. Zo kunnen ze elkaar goed helpen. De leerlingen in deze groep moeten goed met elkaar op kunnen schieten, als u van bepaalde leerlingen weet dat ze echt niet samen kunnen is het raadzaam ze niet in dezelfde basisgroep te plaatsen. Het is te adviseren in één basisgroep zoveel mogelijk leerlingen van verschillende sexe en niveau bij elkaar te plaatsen, zo kunnen leerlingen elkaar mooi aanvullen. Informele groepen worden vaak voor een korte periode gevormd. Dit is vaak niet langer dan een lesuur. Deze groepen kunnen het beste gevormd worden op basis van de klassenindeling. Leerlingen die naast elkaar zitten werken samen. Als het gaat om een opdracht waarbij leerlingen gedurende een week samen discussiëren over een onderwerp kan gekozen worden om groepjes van leerlingen samen te stellen op basis van interesse of niveau. Formele groepen werken voor langere tijd samen aan een werkstuk of opdracht. De samenstelling van de groepen kan dan het beste plaats vinden op basis van niveau. Iedere


34

leerling moet in een groep geplaatst worden waar hij zijn talenten uit kan buiten. Daarbij moet u ook naar het karakter van de leerlingen kijken, leerlingen die erg verlegen zijn moeten bijvoorbeeld niet bij twee of drie bazige types in de groep worden gezet.

3.2.4 Beoordeling Net als bij de Legpuzzel methode is de wijze van beoordeling deels afhankelijk van uw eigen voorkeur. Als leerlingen samenwerken, is het echter wel belangrijk dat ze hier erkenning voor krijgen in de vorm van een beoordeling.Dit gedaan worden op dezelfde manier als bij de Legpuzzel methode, zie groep 6. Voor het werken in de basisgroepen is een beoordeling in de vorm van een cijfer niet echt nodig. Leerlingen werken samen in de basisgroep om elkaar te helpen. Eens in de zoveel tijd bekijken hoe de samenwerking verloopt zal hier voldoende zijn. Ook kunt u met alle groepen samen evalueren zodat ze van elkaar kunnen leren. Bij het werken in Informele groepen is evaluatie zinnig een beoordeling zal niet altijd nodig zijn. Als leerlingen korte of langere discussies voeren moet vooral ook de manier van samen discussiëren geëvalueerd worden. Dit kan het beste klassikaal gebeuren zodat leerlingen kunnen leren van de ervaringen van andere groepjes. U kunt dan samen met de klas vaststellen wanneer een discussie het beste verloopt. Bespreek dan punten als: bij het onderwerp blijven, een idee bekritiseren niet de persoon, beleefd blijven, geen scheldwoorden gebruiken etc. Het werken in formele groepen gebeurt meestal bij grotere projecten of werkstukken waar een presentatie of een toets aan verbonden is. U kunt leerlingen naast het groepscijfer ook een individueel cijfer geven. Of u geeft individuele beoordelingen met bonussen voor het groepswerk. Het cijfer kan ook voor 1/3 bepaald worden door het groepswerk en voor 2/3 door het individuele werk.

3.3 Lesvoorbeelden Bij samenwerkend leren volgens de methode Samen Leren passen verschillende soorten lessen. Het werken in basisgroepen wordt niet uitgelegd aan de hand van een lesvoorbeeld omdat deze vorm van samenwerkend leren niet door iedere leerkracht toegepast zal worden. Leerlingen komen dan bij elkaar voor een wekelijks overleg over huiswerk en eventuele problemen bij vakken. Hier past geen lesschets bij. Bij het werken in Informele Groepen is een lesvoorbeeld opgenomen over het voeren van een discussie als voorbereiding op de les (3.3.1). Het werken in Formele groepen wordt uitgelegd aan de hand van een les over bedreigde diersoorten (3.3.2).

3.3.1 Discussie over milieuverontreiniging Als voorbereiding op een biologieles over het milieu kunt u de leerlingen in groepjes van drie of vier laten discussiëren over het onderwerp. Dit valt dan onder het werken in Informele groepen. De les zal uiteen gezet worden aan de hand van de volgende punten:

− Aansluiting bij de leerlijn − Voorbereiding − Materiaal − Inleiding − Aan het werk − Beoordeling − Tips


Deze les sluit als volgt aan bij de leerlijn: − Werken met een discussielijst

Leerlingen werken samen in informele groepen, de discussielijst wordt ingezet om te discussiëren over een van tevoren vastgesteld thema.


35

! Let op!

Leerlingen laten discussiëren via een discussie platform kan heel zinvol zijn als leerlingen tenminste wel de vaardigheid bezitten om te discussiëren. Als ze nog nooit een discussie hebben gevoerd kunt u dit het beste eerst aan de orde laten komen in bijvoorbeeld een kringgesprek.

Voorbereiding

U bedenkt een aantal uitdagende stellingen bij het onderwerp milieuverontreiniging. Ieder ander onderwerp is natuurlijk ook mogelijk. Deze stellingen zullen in het voorbereidende kringgesprek worden besproken.

Materiaal

U heeft bij deze les niet noodzakelijkerwijs materiaal nodig. U kunt bij een les over milieuverontreiniging bijvoorbeeld het volgende materiaal klaarleggen:

− Krantenartikelen over milieuverontreiniging − Blaadjes van bijvoorbeeld Greenpeace met artikelen over het milieu

Inleiding

In een kringgesprek introduceert u het thema. U legt de leerlingen uit dat ze in groepjes van drie of vier over een stelling gaan discussiëren. Welke stelling dit wordt zal tijdens het kringgesprek bepaald worden. Leerlingen gaan stemmen welke stelling het wordt. Ze krijgen ook de mogelijkheid zelf een stelling in te brengen. De hele klas zal over dezelfde stelling discussiëren. Iedere leerling moet in ieder geval drie keer een bijdrage leveren aan de discussie. Denk bijvoorbeeld aan de volgende stellingen:

− De afvalheffing is slecht voor het milieu. − Mensen die papier op straat gooien moeten opruimen. − Duur openbaar vervoer is slecht voor het milieu. − Het varen met olietankers vlakbij natuurgebieden moet verboden worden.

Of aan een meer open stelling waarbij leerlingen zelf oplossingen kunnen opperen: − Mensen die papier op straat gooien moeten bestraft worden door: − Hoe zou jij ervoor kunnen zorgen dat je minder afval produceert?

Aan het werk

Na het kiezen van een stelling gaan de groepjes gewoon aan het werk. Er wordt afgesproken wanneer leerlingen achter de computer kunnen. Deze les kan goed tijdens het zelfstandig werken worden uitgevoerd. Spreek af welke leerling er begint in ieder groepje en hoe lang ze achter de computer mogen om hun mening te typen. Eventueel kunnen ze van tevoren op papier één en ander uitschrijven. Leerlingen mogen alleen via de computer discussiëren. Als alle leerlingen hun bijdragen hebben geleverd sluit u de discussie en wordt het geheel nabesproken in de kring.

Beoordeling

Leerlingen worden niet met een cijfer beoordeeld. Het is belangrijk dat leerlingen leren hoe ze goed kunnen discussiëren. In het kringgesprek wordt de les geëvalueerd. Welke bijdragen waren met name goed en waarom? Ga in op het onderbouwen van je mening met feiten. Deze kunnen ze ook op het Internet vinden bijvoorbeeld. Geef bij de uitvoering van een les ook altijd aan of leerlingen extra informatie mogen opzoeken om hun mening te onderbouwen. Pas na een aantal discussielessen kunnen leerlingen beoordeeld worden op hun


36

bidrage. Let dan op de inhoud van hun inbreng en kijk of ze de aanwijzingen uit de vorige les hebben meegenomen.

Tips

U kunt bij de uitvoering van deze les gebruik maken van de volgende bronnen: www.greenpeace.nl Een organisatie die opkomt voor de natuur en milieuvervuiling tegen wil gaan. www.webkwesties.nl/afval Een webkwestie over afval.

3.3.2 Bedreigde diersoorten Als leerlingen samenwerken in Formele groepen is dit voor langere tijd om samen te werken aan het leren van leerstof of het maken van een werkstuk. In deze les werken de leerlingen samen rond het thema bedreigde diersoorten.


Deze les sluit als volgt aan bij de leerlijn: − Werken met een tekstverwerkingsprogramma

Leerlingen werken ieder hun deel van de opdracht uit in Word. − Werken met een elektronische agenda

Leerlingen plannen afspraken en deadlines in hun agenda. − Werken met het WWW

Leerlingen gaan op zoek naar informatie voor hun werkstuk op het Internet. − Werken met PowerPoint

Leerlingen presenteren hun werkstuk in PowerPoint

Voorbereiding

U zoekt zelf informatie op over bedreigde diersoorten door bijvoorbeeld bovenstaande website te bekijken. Ook kunt u materiaal uit de bibliotheek halen over verschillende bedreigde diersoorten. De leerlingen gaan in groepjes een werkstuk maken over een bedreigde diersoort.

Materiaal

Het meeste materiaal zullen de leerlingen zelf gaan verzamelen door te zoeken op Internet en de mediatheek op school. U kunt de volgende materialen klaarleggen:

− Boeken over bedreigde diersoorten − Allerlei natuurbladen met artikelen erin − Informatie over natuurbeschermingsorganisaties

Inleiding

Er zijn veel bedreigde diersoorten op de wereld. Sommige dreigen uit te sterven omdat hun leefgebied wordt bedreigd anderen door overbejaging. Ook de verandering van het klimaalt speelt een rol bij het uitsterven van diersoorten. Leerlingen gaan in groepjes van vier een verslag schrijven over een bedreigde diersoort. Daarbij kunnen de volgende vragen centraal staan:

− Waarom zijn er zoveel bedreigde diersoorten of, nog erger, zijn er zoveel uitgestorven?

− Wat voor invloed heeft dit op het natuurlijke evenwicht?


37

− Wat is er allemaal ondernomen om het uitsterven van deze kostbare dieren tegen te gaan?

− Hoe kunnen we helpen? In een kringgesprek introduceert u het thema. Welke bedreigde diersoorten kennen de kinderen? Maak samen een lijst op het bord. Zoek van tevoren een aantal diersoorten op en zorg voor een redelijk uitgebreide lijst. Inventariseer over welke diersoorten de leerlingen een werkstuk zouden willen maken. Zorg ervoor dat geen twee groepjes een werkstuk maken over hetzelfde dier. U kunt ieder groepje laten kiezen uit twee diersoorten of u vraagt de leerlingen welke diersoort ze leuk vinden. U formeert dan groepjes op basis van interesse. Het probleem hierbij is dat u geen invloed heeft op het vormen van de groepjes.

Aan het werk

De leerlingen bespreken welke vragen ze willen stellen over hun diersoort. De bovengenoemde vragen kunnen als een leidraad dienen. De leerlingen verdelen binnen hun groep de taken. Iedereen krijgt bijvoorbeeld een vraag toegewezen die hij of zij uit moet werken. De leerlingen gaan eerst op zoek naar informatie bij hun vraag. Ze maken aantekeningen en bespreken deze informatie binnen hun groep. Ze kijken of er nog meer dingen besproken moeten worden in hun werkstuk. Bij iedere vraag/ hoofdstuk in het verslag moet meer dan één bron gebruikt worden. Leerlingen mogen niet klakkeloos overschrijven uit een boek of kopiëren van Internet. Ze moeten bij het hoofdstuk aangeven welke bronnen ze gebruikt hebben. Als iedere leerling weet wat hij moet doen gaan ze hun deel van het werkstuk uitwerken. Eén leerling heeft de taak om van alle hoofdstukken één geheel te maken. Als laatste schrijven de leerlingen samen een inleiding waarin ze:

− Uitleggen waarom ze dit dier gekozen hebben − Vertellen wat ze hebben gedaan om dit werkstuk te maken − Vertellen welke leerling welk hoofdstuk heeft geschreven

Als alle groepen hun werkstuk afhebben bereiden ze een presentatie voor waarin de 4 hoofdvragen worden beantwoord die bij Inleiding werden genoemd. Als alle presentaties afhebben wijst de leerkracht van iedere groep één leerling aan die de presentatie geeft. Hierdoor moeten alle leerlingen de presentatie van hun groep kunnen geven.

Beoordeling

De beoordeling is gebaseerd op het gezamenlijke werkstuk en de individuele uitwerking van het eigen deel van de leerling. Leerlingen moeten aangeven welke deel van het werkstuk ze voor hun rekening hebben genomen hierdoor kunnen ze ook een individuele beoordeling krijgen.


38

Tips U kunt bij de uitvoering van deze les gebruik maken van de volgende bronnen:

− www.webkwestie.nl/bedreigde_diersoorten.nl Bij deze webkwestie werken leerlingen aan een werkstuk rond het thema bedreigde diersoorten. Deze les is daar deels op gebaseerd.

− http://www.tenan.vuurwerk.nl/indexnl.htm Een internationaal project over bedreigde diersoorten. Er zijn veel werkstukken opgenomen van kinderen. U kunt ook deelnemen met uw klas.

− http://www.echt-nieuws.nl/bdie.htm Waardoor sterven dieren uit? Een artikel dat goed als achtergrondinformatie gebruikt kan worden.

− www.rangerclub.nl De kindersite van het wereld natuurfonds. Veel informatie over natuur en natuurlijk bedreigde diersoorten.


39

4 Leerlijn samenwerkend leren en ICT, groep 8 Groep 8 is het laatste jaar van de basisschool en de leerlingen zullen dit jaar voorbereid worden op het voortgezet onderwijs. De ICT vaardigheden die ze dit jaar opdoen zullen ze volgend jaar grotendeels zelfstandig moeten kunnen inzetten. Ook samenwerkend leren zal in een aantal vakken toegepast worden. Op “Het Assink” zijn al een aantal pilot projecten met enthousiasme ontvangen. De leerlijn voor ICT en samenwerkend leren wordt in paragraaf 4.1 besproken, in paragraaf 4.2 zal samenwerkend leren in groep 8 door Groepsonderzoek worden uitgelegd. Tot slot wordt in paragraaf 4.3 nog een lesvoorbeeld gegeven.

4.1 De leerlijn In groep 8 staat de voorbereiding op het VO centraal. Leerlingen moeten steeds zelfstandiger gaan werken en ook het samenwerkend leren zal grotendeels zelfsturend zijn. Leerlingen zullen ook gaan leren werken met een ELO als deze beschikbaar komt voor het basisonderwijs. Door te leren werken met de ELO in een situatie waar leerlingen andere leerlingen en de leerkracht dagelijks zien kan het in een vrij ontspannen sfeer geleerd worden. De indeling van de leerlijn zal eerst besproken worden in paragraaf 4.1.1, het lezen van de leerlijn wordt in 4.1.2 besproken.

4.1.1 De indeling van de leerlijn De leerlijn heeft 4 kolommen, de eerste kolom bevat de ICT vaardigheden. Deze vaardigheden zijn ontleend aan de leerlijn voor ICT vaardigheden deze zijn opgenomen in Bijlage 1. Aan deze ICT vaardigheden zijn samenwerkingsvaardigheden, informatievaardigheden en houdingen gekoppeld. Hierdoor kunnen, afhankelijk van het niveau, verschillende vormen van samenwerkend leren gekoppeld worden aan de ICT vaardigheden. De werkvormen die in de leerlijn zijn opgenomen zijn aangegeven met een blauw, gestreept kader. De vaardigheden die erbij horen zijn omgeven door een rode, dubbele lijn.

4.1.2 Het lezen van de leerlijn De nieuwe vaardigheden die de leerlingen in groep 7 aangeboden hebben gekregen worden dit jaar verder verdiept. Leerlingen hebben vorig jaar al eens kennis gemaakt met het werken met PowerPoint, dit jaar zullen ze er meer ervaring mee opdoen. Als voorbereiding op het samenwerkend leren op het voortgezet onderwijs wordt dit jaar begonnen met Groepsonderzoek. Deze manier van samenwerkend leren zal in paragraaf 4.2 nader worden uitgelegd. Als u kijkt bij tekstverwerken ziet u dat leerlingen in groepjes van drie of vier een Groepsonderzoek uitvoeren, “Word” wordt gebruikt voor het tekstverwerken. De discussielijst wordt ingezet voor overleg of discussie met andere groepen of binnen de eigen groep. Bij werken met de discussielijst kunt u zien dat deze ingezet wordt voor overleg en discussie binnen de eigen groep maar ook met andere groepen. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld overleggen over goede sites waar ze informatie kunnen vinden. De elektronische agenda wordt gebruikt voor het maken van afspraken en het vastleggen van deadlines. Leertaken kunnen gebruikt worden om de verschillende groepen taken toe te wijzen. Via Outlook Web Access kunnen leerlingen ook thuis hun mail bekijken en met leertaken aan de slag. In groep 7 hebben de leerlingen al kennis kunnen maken met de Elektronische leeromgeving, dit jaar zal de ELO wederom als ondersteuning gaan dienen bij het samenwerkend leren. IN het laatste van de basisschool zullen leerlingen nog veelal samenwerken met leerlingen die fysiek in hetzelfde lokaal aanwezig zijn. Op het voortgezet onderwijs zitten leerlingen niet de hele dag in hetzelfde lokaal, ook zijn de contacten met de leerkracht minder frequent.


40

Leerlingen kunnen met medestudenten en docenten communiceren via de ELO welke ook het uitwisselen van documenten mogelijk maakt. Als leerlingen data moeten verwerken gebruiken ze spreadsheets, ze kunnen dan ook verschillende soorten grafieken bij de data genereren en berekeningen doen. Bij het presenteren van hun werk wordt in PowerPoint een presentatie gemaakt. Eén van de groepsleden presenteert het werk aan de hele klas. Of alle groepsleden nemen een deel van de presentatie voor hun rekening. In Tabel 5 is de leerlijn opgenomen. De kaders met de dubbele rode lijn geven aan welke doelstellingen bij elkaar horen. De mogelijke werkvorm daarbij staat in een gestippeld, blauw kader.



Informatie-vaardigheden Attitudes

2 Tekstverwerken Leerlingen kunnen een tabel maken

binnen een document. Leerlingen gaan groepjes van drie of vier een groepsonderzoek uitvoeren, Word wordt gebruikt voor tekstverwerking.

Leerlingen kunnen een probleemstelling formuleren om efficiënt informatie te zoeken.

Leerlingen zorgen dat hun werk er verzorgt uitziet.

Leerlingen kunnen verschillende soorten koppen gebruiken om een document in te delen.

Leerlingen kunnen consensus bereiken.

Leerlingen kunnen hoofdvraag in deelvragen opdelen.

Leerlingen kunnen een automatische inhoudsopgave genereren.

Leerlingen kunnen een kop en voettekst invoegen.

Leerlingen kunnen paginanummering invoegen.

Leerlingen kunnen meerdere documenten samenvoegen tot één document.

6 Werken met een discussielijst Leerlingen kennen de betekenis van

discussiedraden. Leerlingen gaan in groepjes van drie of vier een groepsonderzoek uitvoeren, de discussielijst wordt gebruikt voor overleg en discussie.

Leerlingen kunnen hun standpunt onderbouwen met argumenten.

Leerlingen letten op hun taalgebruik.

Leerlingen kunnen een persoonlijke reactie geven op een discussie door de betreffende persoon een e-mail te sturen.

Leerlingen kunnen op de ideeën van anderen voortbouwen.


Leerlingen kunnen interessante discussiebijdragen doorsturen naar anderen.

Leerlingen kunnen een idee bekritiseren niet de persoon.



41



Leerlingen kunnen hun eigen agenda openen in Outlook

Leerlingen gaan groepjes van drie of vier een groepsonderzoek uitvoeren, de agenda wordt gebruikt om het werk te plannen en verdelen.


Leerlingen kunnen een afspraak noteren in hun digitale agenda.


Leerlingen kunnen bij een terugkerende afspraak gebruik maken van een terugkeerpatroon.

Leerlingen kunnen hun digitale agenda gebruiken afspraken te maken met andere leerlingen die ze hiervoor een uitnodiging sturen.

Leerlingen kunnen een gemaakte (groeps) afspraak annuleren.

Leerlingen kunnen een afspraak kopiëren naar de groepsagenda.

Leerlingen kunnen de groepsagenda openen.

Leerlingen kunnen de schoolkalender bekijken.

Leerlingen kunnen evenementen/ afspraken van de schoolkalender naar hun eigen agenda kopiëren.

8 Werken met leertaken Leerlingen kunnen een leertaak die

via de mail is ontvangen openen en accepteren of weigeren.

Leerlingen werken in groepjes van 3 of 4 aan een groepsonderzoek, leertaken worden gebruikt om de taken over de groepjes te verdelen.

Leerlingen kunnen een geaccepteerde taak terugvinden in hun map taken.


Leerlingen kunnen een leertaak maken en het resultaat verzenden.

Leerlingen kunnen het werk eerlijk verdelen.

Leerlingen kunnen voltooide leertaken verwijderen uit hun map taken.

Leerlingen kunnen een statusrapport verzenden aan de opdrachtgever over de aan hen toegewezen taken.

Leerlingen kunnen vrije leertaken vinden in de map leertaken van hun groep.



42



Leerlingen kunnen een verbinding met het internet tot stand brengen.

Leerlingen werken in groepjes van drie of vier aan een groepsonderzoek, OWA kan gebruikt worden om thuis het werk te bekijken.

Leerlingen weten dat het werken op het internet via een telefoonlijn geld kost.

Leerlingen kunnen thuis inloggen op het schoolnetwerk.

Leerlingen kunnen thuis werken met Outlook Web Access om e-mail te ontvangen.


Leerlingen kunnen thuis berichten verplaatsen en verwijderen.

Leerlingen kunnen thuis nieuwe e-mail berichten versturen (met een bijlage).

Leerlingen kunnen thuis deelnemen aan een discussie.

Leerlingen kunnen thuis hun agenda bijwerken en raadplegen en de school- en klassenagenda bekijken.

Leerlingen kunnen thuis werken met leertaken.

Leerlingen kunnen thuis inloggen op de ELO.



Leerlingen gaan groepjes van drie of vier een groepsonderzoek uitvoeren, de ELO wordt gebruikt als werkplaats.

Leerlingen gebruiken de ELO om documenten uit te wisselen en te laten beoordelen door de leerkracht.


Leerlingen kunnen interessante weblinks en literatuur toevoegen aan de omgeving.

Leerlingen delen informatie met groepsgenoten en leerlingen uit andere groepen.


Leerlingen zijn bereid kennis te delen met anderen zonder daar direct iets voor terug te verwachten.


Leerlingen kunnen op de ideeën van anderen verder bouwen.

Leerlingen kunnen een hoofdvraag in deelvragen opdelen.

Leerlingen kunnen een ander samenvatten om te laten zien dat ze hem snappen.

Leerlingen kunnen verbanden leggen tussen informatie uit verschillende bronnen.


Leerlingen kunnen samen hun werk indelen en verdelen.

Leerlingen kunnen uit verschillende bronnen informatie verzamelen.

11 Werken met een spreadsheet


43



Leerlingen kunnen een bestand openen

Leerlingen gaan groepjes van drie of vier een groepsonder-zoek uitvoeren, spreadsheets worden gebruikt voor dataverwerking.

Leerlingen verkregen data invoeren en verwerken in Excel.

Leerlingen kunnen verschillende gegevens invoeren zoals getallen, tekst en formules.

Leerlingen kunnen de basisfuncties optellen, aftrekken en vermenigvuldigen gebruiken.

Leerlingen kunnen de breedte van kolommen aanpassen.

Leerlingen kunnen op een specifieke plek rijen en kolommen invoeren.

Leerlingen kunnen de opmaak van de cellen aanpassen.

Leerlingen kunnen grafieken en grafische voorstellingen genereren om ingevoerde gegevens weer te analyseren.

Leerlingen kunnen een spreadsheet opslaan

Leerlingen kunnen (delen van) een spreadsheet printen.

Leerlingen kunnen grafieken met labels en titels printen.

12 Werken met PowerPoint Leerlingen kunnen een nieuwe

presentatie opstarten Leerlingen gaan in groepjes van drie of vier een groepsonder-zoek uitvoeren, PowerPoint wordt gebruikt om resultaten te presenteren.

Leerlingen beheersen een aantal presentatietechnieken zoals duidelijk spreken, je publiek aankijken en niet oplezen van een blaadje.

Leerlingen kunnen een nieuwe dia invoegen op een willekeurige plaats in een presentatie

Leerlingen kunnen

de taken eerlijk

verdelen.

Leerlingen kunnen een presentatie afstemmen op beschikbare tijd en materiaal.

Leerlingen kunnen tekst invoeren en bewerken in PowerPoint. Leerlingen kunnen het

groepsproces analyseren.

Leerlingen kunnen de meest toepasselijke presentatievorm kiezen.

Leerlingen kunnen werken met verschillende beeldweergaven.

Leerlingen kunnen verbanden leggen tussen de informatie die ze presenteren.


44



Leerlingen kunnen afbeeldingen opnemen in een presentatie.

Leerlingen kunnen in hun presentatie verschillende symboolsystemen combineren. Bijv. beeld, geluid en tekst.

Leerlingen kunnen een presentatie geven met gebruikmaking van visuele ondersteuning.

4.2 Samenwerkend leren in groep 8 In groep 8 gaan leerlingen samenwerkend leren door Groepsonderzoek deze manier van samenwerken wordt in deze paragraaf uitgelegd aan de hand van de volgende punten:

− Samenwerkend leren door groepsonderzoek − ICT ondersteuning − Vormen van groepjes − Beoordeling van het werk

4.2.1 Samenwerkend leren door groepsonderzoek Het samenwerkend leren in groep 8 bereid de leerlingen voor op de manier van leren en samenwerken op het voortgezet onderwijs. Leerlingen gaan veel meer hun eigen onderwijsproces sturen en zelf hun kennis vergaren. Deze manier van leren is gebaseerd op het constructivisme. Er wordt vanuit gegaan dat leerlingen het meest leren van kennis die ze zelf vergaard en opgebouwd hebben. Ze halen geen voldongen feiten uit boeken die ze vervolgens uit hun hoofd moeten leren, maar gaan zelf actief op zoek naar antwoorden op relevante vragen. Groepsonderzoek verloopt volgens zes stappen:

Stap 1: De klas stelt subonderdelen op en wordt verdeeld in onderzoeksgroepen. Stap 2: Groepen plannen hun onderzoek. Stap 3: Groepen voeren hun onderzoek uit. Stap 4: Groepen plannen hun presentatie. Stap 5: Groepen maken hun presentatie. Stap 6: Leerkracht en leerlingen evalueren hun projecten.

Hoe deze manier van samenwerkend leren in zijn werk gaat wordt in Tabel 6 verder toegelicht. In de linkerkolom staan de stappen van het groepsonderzoek, daarnaast staan de doelen van het leerproces, in de rechterkolom staan de taken van de leerkracht. In paragraaf 4.3 staat het stappenplan nog eens uitgelegd aan de hand van een lesvoorbeeld.


45

Tabel 6. Stappenplan Groepsonderzoek

Stappen Leerproces Rol leerkracht

1. De klas stelt subonderwerpen op en wordt verdeeld in onderzoeksgroepen.

− Mogelijkheden verkennen − Persoonlijke kennis koppelen

aan het probleem − Vragen genereren − Vragen sorteren − Subonderwerpen bepalen − Een onderwerp uitkiezen voor

onderzoek

− Verkennende discussies leiden − Materiaal aanbieden − Interesse voor het probleem

opwekken − Coördineren van organisatie van

onderzoek

2. Groepen plannen hun onderzoek.

− Gezamenlijke planning − Genereren van vragen − Verduidelijken van gedachten met groepsgenoten − Bepalen wat er bestudeerd gaat worden − Relevante bronnen kiezen − Bepalen wat onderzocht gaat worden − Taken verdelen

− Groepen helpen bij het formuleren van realistische plannen − Helpen bij het handhaven van goede samenwerking − Groepen helpen bij het vinden van goede bronnen

3. Groepen voeren hun onderzoek uit.

− Informatie verzamelen uit verschillende bronnen − Relevantie van bronnen vergelijken en evalueren − Uitleggen, uitbreiden en verfijnen van kennis en generaliseren van informatie − Antwoorden op vragen formuleren

− Helpen bij studie vaardigheden − Helpen bij het verkennen van bronnen − Helpen bij het leggen van verbanden tussen bronnen − Helpen bij het goed samenwerken

4. Groepen plannen hun presentatie.

− Vaststellen van belangrijkste bevindingen uit de literatuur − Uitleggen, vergelijken en evalueren van bevindingen − Bevindingen in verband brengen met het probleem − Beslissen hoe bevindingen gepresenteerd gaan worden

− Coördineren van groepsplannen − Overleggen met de stuurgroep − Helpen bij het verkrijgen van materiaal − Zorgen dat alle groepsleden participeren

5. Groepen maken hun presentatie.

− Demonstreren van betekenisvol gebruik van kennis − Evalueren van de duidelijkheid, aard en relevantie van andere presentaties − Nieuwe verbanden leggen tussen subonderwerpen

− Coördineren van de groepspresentaties − Leiden van discussies met commentaar van studenten − Vaststellen van regels voor het geven van feedback − Aanwijzen van verbanden tussen subonderwerpen

6. Leerkracht en leerlingen evalueren hun projecten.

− Evalueren van belangrijkste ideeën uit het onderzoek − Evalueren van feitenkennis − Integreren van bevindingen van alle groepen − Reflecteren op prestaties als onderzoekers en groepsleden

− Evalueren van begrip van belangrijkste ideeën − Evalueren van kennis over nieuwe concepten en feiten − Evalueren van integratie van bevindingen van alle groepen − Ondersteunen van het reflecteren op proces en inhoud van onderzoek door leerlingen


46

4.2.2 ICT ondersteuning Deze manier van samenwerkend leren kan goed ondersteund worden door een ELO. Op “Het Assink” is vorig jaar bij wijze van proef al eens gebruik gemaakt van een ELO. Leerlingen konden op de ELO discussiëren, documenten uitwisselen en overleggen met de leerkracht. De ELO staat beschreven in hoofdstuk 6. Op moment van schrijven is er nog geen omgeving beschikbaar voor het basisonderwijs. Zo gauw dit wel het geval is zal deze basis kunnen gaan vormen voor het samenwerkend leren. In plaats van een ELO kunnen e-mail en de discussielijst een goede ondersteuning vormen voor het samenwerkend leren. Bij projecten waar leerlingen gedurende langere tijd samenwerken kunt u voor iedere groep een aparte map aanmaken waar ze hun gezamenlijke documenten kunnen opslaan.

4.2.3 Vormen van groepjes Bij Groepsonderzoek kunnen groepjes op verschillende manieren gevormd worden afhankelijk van de gestelde doelen. De groepjes kunnen gevormd worden op basis van een aantal criteria:



Als u de leerlingen zelf groepjes laat vormen loopt u het risico dat leerlingen om de verkeerde redenen met elkaar willen samenwerken. Ook zijn er altijd leerlingen die buiten de boot vallen. Het beste kunt u daarom zelf de groepen samenstellen en regelmatig rouleren. Door te rouleren werken de leerlingen met zoveel mogelijk verschillende andere leerlingen samen. U kunt er ook voor kiezen dat leerlingen een voorkeur mogen opgeven. U kunt deze voorkeur dan meenemen in de indeling van de groepen.

4.2.4 Beoordeling van het werk De beoordeling van het werk wordt gebaseerd op het product dat de leerlingen hebben gemaakt in de vorm van bijvoorbeeld een werkstuk. Ze krijgen naast een groepscijfer een individueel cijfer gebaseerd op hun aandeel in het gezamenlijke werkstuk.

4.3 Lesvoorbeeld In het kader van het vak aardrijkskunde kunnen verschillende soorten onderzoeksvragen worden gesteld. Denk daarbij bijvoorbeeld aan:

− Welke minderheidsgroepen zijn er in Nederland en zijn dit wel echte minderheidsgroepen?

− Welke soorten natuurrampen zijn er en hoe worden ze veroorzaakt? − Welke grondsoorten zijn er in Nederland en welke gevolgen heeft dit voor wonen,

werken en landbouw? − Welke wereldwonderen zijn er en door wie en waarom zijn ze ontstaan?

De vraag over wereldwonderen is uitgewerkt tot een lesvoorbeeld. Het stappenplan voor groepsonderzoek wordt ook ingevuld aan de hand van deze les.

4.3.1 Wereldwonderen Er 7 klassieke wereldwonderen op deze wereld. De meeste van deze wereldwonderen bestaan niet meer en zijn alleen bekend uit legendes en opgravingen. Van sommige wereldwonderen is niet eens bekend waar ze precies lagen. Het gaat om de volgende 7 wereldwonderen:

− Piramides van Gizeh − Hangende tuinen van Babylon − Tempel van Artemis in Efese


47

− Het beeld van Zeus − Het mausoleum van Halicarnassus − De kolossus van Rhodos − De pharos van Alexandrië

Naast de 7 klassieke wereldwonderen zijn er ook 7 moderne wereldwonderen benoemd:

− De Tai Mahal − De Chinese muur − De beelden van Paaseiland − De Eiffeltoren − De Mayastad Tikal in Centraal- Amerika − De Space Shuttle − De kathedraal van Chartres, Frankrijk

Deze moderne wereldwonderen zullen meer tot de verbeelding van de studenten spreken omdat sommige leerlingen wellicht één of meer van deze wereldwonderen gezien hebben. Doordat deze wereldwonderen meer zijn dan een legende is er meer informatie over te vinden. Bij de uitwerking van de les wordt uitgegaan van de lijst met moderne wereldwonderen.


Deze les sluit als volgt aan bij de leerlijn: − Tekstverwerken − Werken met een e-mailprogramma

Het werken met e-mail staat niet de leerlijn voor groep 8 opgenomen omdat de leerlingen deze vaardigheid al beheersen.

− Werken met het WWW Ook met het werken met het WWW hebben de leerlingen in voorgaande jaren al ervaring opgedaan. Zie voor de doelen de leerlijn van groep 6 en 7.

Voorbereiding

U deelt tevoren de groepjes in, plaats leerlingen met verschillende niveaus en vaardigheden in één groep. Als u zelf meer wil weten over de wereldwonderen kunt u de websites bezoeken die bij “tips”staan genoemd. Verder moet u de computers reserveren voor uw klas.

Materiaal

U hebt bij deze les niet veel materiaal nodig: − Kladpapier voor leerlingen − Atlas per groepje − Eventueel gekopieerde landkaarten om de wonderen in te tekenen

Inleiding

Tijdens een klassengesprek introduceert u het thema de wereldwonderen. U vraagt of de leerlingen hier wel eens van gehoord hebben en of ze er enkele kunnen noemen. U legt het verschil uit tussen de klassieke en de moderne wereldwonderen. U verteld dat ze in een groepje van vier leerlingen één van de wereldwonderen uit zullen kiezen om uit te werken. U laat de groepjes enkele minuten overleggen welk wereldwonder ze uit zouden willen werken. U laat ze ook een tweede keus opgeven. Als alle groepen hebben overlegd worden de wonderen verdeeld. Iedere groep werkt een ander wonder uit. Probeer consensus te bereiken over de verdeling van de wereldwonderen.

Aan het werk

De leerlingen komen bij elkaar en stellen deelvragen op over hun wereldwonder. Dit kunnen vragen zijn zoals:


48

− Waar staat het wereldwonder? − Wanneer is het gebouwd? − Hoe is het gebouwd? − Waar diende het voor?

Deze vragen moeten de leerlingen zelf formuleren. Als ze dit gedaan hebben gaan ze op zoek naar informatie op het WWW, in de mediatheek en in de digitale encyclopedie als uw school die heeft. Als ze een aantal bronnen gevonden hebben komt de groep weer bij elkaar en bespreken ze de informatie die ze gevonden hebben. Komen er nieuwe vragen op na het vinden van deze informatie? Het kan zijn dat leerlingen iets ontdekken dat ze ook willen bespreken. Als ze alle vragen hebben geformuleerd worden de vragen verdeeld onder de leerlingen. Iedere leerling werkt één of meer vragen uit. Sommige vragen zijn meer werk dan andere, daar moeten de leerlingen rekening mee houden. De leerkracht loopt rond en kijkt of de verdeling van het werk goed verloopt en of het eerlijk gebeurt. De leerlingen werken hun vragen uit in Word ze vermelden welke bronnen ze hebben gebruikt. Voor iedere vraag moeten ze minimaal twee bronnen gebruiken. Dit mogen twee interbronnen zijn, maar ook een website en een boek. Als alle vragen beantwoord zijn voegen de leerlingen het samen tot één werkstuk. Ze zorgen voor een goede lay-out en letten op de taalfouten. Om het onderzoek af te ronden bereiden ze een presentatie voor in PowerPoint, iedere leerling presenteert zijn eigen vragen.

Beoordeling

Leerlingen worden beoordeeld op de samenwerking, het werkstuk en de presentatie. De manier van beoordelen is afhankelijk van uw eigen voorkeur. U kunt cijfers geven maar ook in woorden beoordelen. Kijk ook in hoeverre de leerlingen de vaardigheden op ICT gebied hebben toegepast.

Tips

U kunt bij de uitvoering van deze les gebruik maken van de volgende bronnen: http://wereldwonderen.pagina.nl Op deze webpagina zijn allerlei websites over wereldwonderen verzameld. Er worden ook wereldwonderen genoemd die er later bij zijn verzonnen. http://people.zeelandnet.nl/acoomens/de7.htm De 7 klassieke wereldwonderen zijn verzameld op deze site. http://www.webkwestie.nl/wereldwonderen/ Een webkwestie over wereldwonderen. Kan goed gebruikt worden als informatiebron.

Leerlijn ICT en samenwerkend leren, VO

49

5 Leerlijn ICT en samenwerkend leren, VO Op het voortgezet onderwijs hebben leerlingen voor ieder vak een andere leerkracht. Leerlingen hebben op het basisonderwijs al veel ervaringen opgedaan met ICT en samenwerkend leren. De meeste leerlingen zullen in staat zijn redelijk zelfstandig aan de slag te gaan. De leerlijn wordt in paragraaf 5.1 besproken. In paragraaf 5.2 wordt het samenwerkend leren op het voortgezet onderwijs omschreven. IN paragraaf 5.3 wordt geen lesvoorbeeld gegeven maar beschreven hoe ICT ingezet kan worden om een project voor samenwerkend leren te ondersteunen.

5.1 De leerlijn Op het voortgezet onderwijs leren leerlingen weinig nieuwe vaardigheden ze zullen de ICT vaardigheden die ze op het basisonderwijs hebben opgedaan op veel grotere schaal in gaan zetten. Leerlingen op het VO moeten bij veel meer vakken werkstukken inleveren waarbij ze gebruik maken van de computer. Op "Het Assink" worden ook roosters en vakinformatie op het Internet gepubliceerd. Bij een aantal vakken wordt gebruik gemaakt van de computer als ondersteuning van het onderwijs. Bij één vak wordt gebruik gemaakt van een ELO bij een ander vak wordt gebruik gemaakt van mappen op het intranet. Hoe met de ELO gewerkt werd bij het vak Nederlands staat beschreven in hoofdstuk 6.

5.1.1 De indeling van de leerlijn De leerlijn heeft 4 kolommen, de eerste kolom bevat de ICT vaardigheden. Deze vaardigheden zijn ontleend aan de leerlijn voor ICT vaardigheden deze zijn opgenomen in Bijlage 1. Aan deze ICT vaardigheden zijn samenwerkingsvaardigheden, informatievaardigheden en houdingen gekoppeld. Hierdoor kunnen, afhankelijk van het niveau, verschillende vormen van samenwerkend leren gekoppeld worden aan de ICT vaardigheden. De werkvormen die in de leerlijn zijn opgenomen zijn aangegeven met een blauw, gestreept kader. De vaardigheden die erbij horen zijn omgeven door een rode, dubbele lijn.

5.1.2 Het lezen van de leerlijn Op het voortgezet onderwijs worden de vaardigheden die de leerlingen op het basisonderwijs hebben verworven verder verfijnd. De ICT vaardigheden zullen ingezet worden om het samenwerkend leren te ondersteunen. In Tabel 7 staat de leerlijn voor de eerste twee klassen van het VO weergegeven. Bij tekstverwerken ziet u dat de leerlingen in groepjes van drie of vier leerlingen een groepsonderzoek gaan uitvoeren. De leerlingen hebben op het basisonderwijs ook al eens kennis gemaakt met deze methode van samenwerkend leren. Het verschil is dat op het VO meer gebruik gemaakt zal worden van afstandsleren. Leerlingen gaan ook samenwerken op afstand door gebruik te maken van een ELO. PowerPoint zal gebruikt worden om presentaties voor te bereiden. In combinatie met beeldbewerkingprogramma’s voor het maken en bewerken van afbeeldingen kunnen leerlingen een geïllustreerde presentatie maken.


50

Tabel 7. Leerlijn voor ICT en samenwerkend leren, VO



2 Tekstverwerken Leerlingen kunnen verschillende

soorten koppen gebruiken om een document in te delen.

Leerlingen gaan groepjes van drie of vier een groepsonderzoek uitvoeren, Word wordt gebruikt voor de verslaglegging.

Leerlingen kunnen een verslag maken met vaste onderdelen als voorwoord, inleiding, hoofdstukken en conclusies.

Leerlingen besteden aandacht aan de verzorging en lay-out van hun werk.

Leerlingen kunnen een automatische inhoudsopgave genereren.

Leerlingen kunnen taken verdelen.

Leerlingen kunnen een kop en voettekst invoegen.

Leerlingen kunnen paginanummering invoegen.

Leerlingen kunnen tabellen, grafieken, figuren en objecten importeren.

4 Werken met een e-mail programma

Leerlingen kunnen omgaan met berichten in een vreemde taal.

Leerlingen gaan in groepjes van drie of vier een groepsonderzoek uitvoeren, mail wordt gebruikt voor communicatie.

Leerlingen kunnen een deskundige om hulp/ advies vragen.

Leerlingen letten op hun taalgebruik.



Leerlingen gaan groepjes van drie of vier een groepsonderzoek uitvoeren, de ELO wordt gebruikt als werkplaats.

Leerlingen gebruiken de ELO om documenten uit te wisselen en te laten beoordelen door de leerkracht.


Leerlingen kunnen interessante weblinks toevoegen aan de omgeving.

Leerlingen delen informatie met groepsgenoten en leerlingen uit andere groepen.


Leerlingen zijn bereid kennis te delen met anderen zonder daar direct iets voor terug te verwachten.


Leerlingen kunnen op de ideeën van anderen verder bouwen.

Leerlingen kunnen een hoofdvraag in deelvragen opdelen.


Leerlingen kunnen een ander samenvatten om te laten zien dat ze hem snappen.

Leerlingen kunnen samen hun werk indelen en verdelen.

Leerlingen kunnen uit verschillende bronnen informatie verzamelen.

12 Werken met Power Point


51



Leerlingen kunnen werken met verschillende beeldweergaven.

Leerlingen gaan in groepjes van drie of vier een groeps-onderzoek uitvoeren, Powerpoint wordt gebruikt om resultaten te presenteren.

Leerlingen kunnen hun presentatie afstemmen op de doelgroep, beschikbare middelen en de wensen van de docent.

Leerlingen kunnen afbeeldingen opnemen in een presentatie.

Leerlingen kunnen verbanden leggen tussen informatie uit verschillende bronnen.

Leerlingen kunnen tabellen en grafieken opnemen in een presentatie.

Leerlingen kunnen een presentatie geven met gebruikmaking van visuele ondersteuning.

Leerlingen kunnen filmpjes opnemen in een presentatie.


13 Werken met beeldbewerkings-programma´s

Leerlingen kunnen de grootte van afbeeldingen aanpassen.

Leerlingen voeren in groepjes van 3 of 4 een groepsonderzoek uit, beeldbewerkings-programma´s worden gebruikt om hun werk visueel te ondersteunen.


Leerlingen kunnen de kleuren van afbeeldingen aanpassen.

Leerlingen kunnen tekst toevoegen aan een afbeelding.

Leerlingen kunnen meerdere afbeeldingen combineren.

Leerlingen kunnen zelf afbeeldingen maken.

5.2 Samenwerkend leren op het VO Samenwerkend leren is op "Het Assink" geen nieuwe manier van werken. In het schooljaar 2002-2003 is een pilot project uitgevoerd waarbij leerlingen samenwerkten om tot een stadsontwerp te komen. In een ander project werkten leerlingen samen aan een project rond Literatuur uit de Middeleeuwen. Dit project werd ondersteund door een Elektronische Leeromgeving die door de docent, Jos Beun, is ontworpen. Een beschrijving van de leeromgeving is te vinden in hoofdstuk 6. In deze paragraaf zal de methode Groepsonderzoek worden besproken aan de hand van de volgende punten:

− Samenwerkend leren door groepsonderzoek − ICT ondersteuning − Vormen van groepjes − Beoordelen van het werk


52

Deze methode is in het vorige hoofdstuk ook al toegelicht omdat in groep 8 ook met Groepsonderzoek wordt gewerkt. Op het VO wordt bij deze vorm van samenwerkend leren gebruik gemaakt van een ELO.

5.2.1 Samenwerkend leren door groepsonderzoek In groep 8 hebben leerlingen al kennis gemaakt met groepsonderzoek. Hierbij gaan leerlingen veel meer hun eigen onderwijsproces sturen en zelf hun kennis vergaren. Deze manier van leren is gebaseerd op het constructivisme. Er wordt vanuit gegaan dat leerlingen het meest leren van kennis die ze zelf vergaard en opgebouwd hebben. Ze halen geen voldongen feiten uit boeken die ze vervolgens uit hun hoofd moeten leren, maar gaan zelf actief op zoek naar antwoorden op relevante vragen. Groepsonderzoek verloopt volgens zes stappen:

Stap 1: De klas stelt subonderdelen op en wordt verdeeld in onderzoeksgroepen. Stap 2: Groepen plannen hun onderzoek. Stap 3: Groepen voeren hun onderzoek uit. Stap 4: Groepen plannen hun presentatie. Stap 5: Groepen maken hun presentatie. Stap 6: Leerkracht en leerlingen evalueren hun projecten.

Hoe deze manier van samenwerkend leren in zijn werk gaat wordt in Tabel 8 verder toegelicht. In de linkerkolom staan de stappen van het groepsonderzoek, daarnaast staan de doelen van het leerproces, in de rechterkolom staan de taken van de leerkracht.

Tabel 8. Stappenplan Groepsonderzoek


1. De klas stelt subonderwerpen op en wordt verdeeld in onderzoeksgroepen.

− Mogelijkheden verkennen − Persoonlijke kennis koppelen

aan het probleem − Vragen genereren − Vragen sorteren − Subonderwerpen bepalen − Een onderwerp uitkiezen voor

onderzoek

− Verkennende discussies leiden − Materiaal aanbieden − Interesse voor het probleem

opwekken − Coördineren van organisatie van

onderzoek

2. Groepen plannen hun onderzoek.

− Gezamenlijke planning − Genereren van vragen − Verduidelijken van gedachten met groepsgenoten − Bepalen wat er bestudeerd gaat worden − Relevante bronnen kiezen − Bepalen wat onderzocht gaat worden − Taken verdelen

− Groepen helpen bij het formuleren van realistische plannen − Helpen bij het handhaven van goede samenwerking − Groepen helpen bij het vinden van goede bronnen

3. Groepen voeren hun onderzoek uit.

− Informatie verzamelen uit verschillende bronnen − Relevantie van bronnen vergelijken en evalueren − Uitleggen, uitbreiden en verfijnen van kennis en generaliseren van informatie − Antwoorden op vragen formuleren

− Helpen bij studie vaardigheden − Helpen bij het verkennen van bronnen − Helpen bij het leggen van verbanden tussen bronnen − Helpen bij het goed samenwerken


53


4. Groepen plannen hun presentatie.

− Vaststellen van belangrijkste bevindingen uit de literatuur − Uitleggen, vergelijken en evalueren van bevindingen − Bevindingen in verband brengen met het probleem − Beslissen hoe bevindingen gepresenteerd gaan worden

− Coördineren van groepsplannen − Overleggen met de stuurgroep − Helpen bij het verkrijgen van materiaal − Zorgen dat alle groepsleden participeren

5. Groepen maken hun presentatie.

− Demonstreren van betekenisvol gebruik van kennis − Evalueren van de duidelijkheid, aard en relevantie van andere presentaties − Nieuwe verbanden leggen tussen subonderwerpen

− Coördineren van de groepspresentaties − Leiden van discussies met commentaar van studenten − Vaststellen van regels voor het geven van feedback − Aanwijzen van verbanden tussen subonderwerpen

6. Leerkracht en leerlingen evalueren hun projecten.

− Evalueren van belangrijkste ideeën uit het onderzoek − Evalueren van feitenkennis − Integreren van bevindingen van alle groepen − Reflecteren op prestaties als onderzoekers en groepsleden

− Evalueren van begrip van belangrijkste ideeën − Evalueren van kennis over nieuwe concepten en feiten − Evalueren van integratie van bevindingen van alle groepen − Ondersteunen van het reflecteren op proces en inhoud van onderzoek door leerlingen

5.2.2 ICT ondersteuning De ICT ondersteuning bestaat bij voorkeur uit een ELO welke dezelfde functionaliteiten heeft als de eerder genoemde omgeving die Jos Beun ontworpen heeft. Een bescchrijving van deze omgeving is terug te vinden in hoofdstuk 6. Via de ELO communiceren leerlingen met elkaar en de leerkracht. Middels de nieuwsrubriek houdt u de leerlingen op de hoogte van eventuele veranderingen. Ook veel gestelde vragen kunt u daar beantwoorden. Iedere werkgroep heeft zijn eigen omgeving waar alleen u en de leerlingen van die groep toegang hebben. In deze omgeving is een map met opdrachten te vinden alsmede een map waar de stukken die af zijn kunnen worden geplaatst. Leerlingen kunnen via een discussiebord met elkaar overleggen en elkaar tips geven. Doordat leerlingen kunnen communiceren via de ELO hoeven ze niet allemaal tegelijkertijd bezig te zijn met het project.

5.2.3 Vormen van groepjes Bij Groepsonderzoek kunnen groepjes op verschillende manieren gevormd worden afhankelijk van de gestelde doelen. De groepjes kunnen gevormd worden op basis van een aantal criteria:



Als u de leerlingen zelf groepjes laat vormen loopt u het risico dat leerlingen om de verkeerde redenen met elkaar willen samenwerken. Ook zijn er altijd leerlingen die buiten de boot vallen. Het beste kunt u daarom zelf de groepen samenstellen en regelmatig rouleren. Door te rouleren werken de leerlingen met zoveel mogelijk verschillende andere leerlingen samen. U


54

kunt er ook voor kiezen dat leerlingen een voorkeur mogen opgeven. U kunt deze voorkeur dan meenemen in de indeling van de groepen.

5.2.4 Beoordeling van het werk De beoordeling van het werk kan plaatsvinden op basis van een individuele toets. Bij het project literatuur uit de middeleeuwen kregen leerlingen aan het eind een individuele toets over de totale leerstof. Er werd voor deze manier van beoordelen gekozen omdat alle leerlingen op dezelfde manier getoetst moesten worden. De leerlingen uit de parallelklas kregen op de traditionele manier les dus daarom moest voor een toets gekozen worden. Voor de motivatie van de leerlingen is het beter om ook een gezamenlijk cijfer te geven zodat samenwerken geen optie maar een noodzaak wordt.


55

5.3 Opzetten project samenwerkend leren ondersteund door ICT Het project literatuur uit de Middeleeuwen dat op "Het Assink" is uitgevoerd is een project dat zeker navolging verdiend. Bij ieder vak zal het opzetten van een project voor samenwerkend leren op een andere manier verlopen. Hieronder volgt een korte beschrijving van het opzetten van zo’n project. Bij het project wordt er vanuit gegaan dat u de beschikking heeft over een ELO en dat u gaat werken met de methode Groepsonderzoek.

5.3.1 Het opzetten van een project Het opzetten van een project voor samenwerkend leren ondersteund door ICT vergt enige voorbereiding. Als u dit echter één keer heeft gedaan kunt het volgende leerjaar met enige aanpassingen het project weer gebruiken. In Tabel 9 treft u een stappenplan aan dat u als richtlijn kunt gebruiken bij het opzetten van een project. Dit stappenplan is gebaseerd op het project “Literatuur uit de Middeleeuwen” en op een stappenplan van Wieland (http://test3.eccoo.rug.nl/dd/didactiek_algemeen71).

Tabel 9. Stappenplan opzetten project samenwerkend leren ondersteund door ICT

Stap Taak 1 Verkenning leerstof − Geef in enkele zinnen aan welke leerstof er tijdens het

project centraal staat − Verdeel de leerstof in subonderdelen − Geef per subonderdeel doelen aan − Selecteer leermiddelen

2 Randvoorwaarden − Stel vast op welke manier de doelgroep het beste werkt.

− Stel vast hoeveel tijd u beschikbaar heeft voor het project.

− Verdeel de taken van de leerlingen over de beschikbare tijd.

− Reserveer het computerlokaal zodat leerlingen daar gebruik van kunnen maken.

− Stel vast hoe het project beoordeeld zal worden (groepscijfer, individuele toets, beide)

3 Hulpmaterialen maken − Maak bij ieder subonderdeel een blad met richtlijnen voor de uitwerking van het project.

− Geef bij ieder project een tweetal bronnen aan waar leerlingen zich in kunnen lezen.

4 Voorbereiden ELO − Stel vast hoeveel leerlingen u heeft − Maak voor iedere leerling een inlognaam en

wachtwoord − Maak groepjes van drie of vier leerlingen − Verdeel de subonderdelen over de groepjes − Maak voor ieder groepje een werkgroepomgeving aan

5 Invullen ELO − Schrijf een welkomstwoord voor de leerlingen − Plaats de opdrachten op de ELO − Publiceer de groepsindeling op de ELO − Plaats de opdrachtenbladen voor de groepen in de

omgeving van die werkgroep 6 Begeleiding leerlingen − Kijk liefst iedere dag op de ELO voor nieuwe

bijdragen van de leerlingen (Wat is er nieuw). − Stel vast welke leerlingen teveel of te weinig

bijdragen en spreek ze hier op aan. − Beoordeel de kwaliteit van het werk en geef

aanwijzingen. − Geef begeleiding tijdens de contact uren in de klas of

computerlokaal


56

5.3.2 Uitvoering van het project De uitvoering van het project staat of valt met een goede planning. U moet als voorbereiding goed vaststellen wat u van het project verwacht. Vooral de leerdoelen moet u goed op een rij hebben. Ook het begeleidende materiaal voor de leerlingen moet u goed voorbereiden. Tijdens het project bent u de meeste tijd kwijt aan het begeleiden van de leerlingen. U moet steeds weten waar ze mee bezig zijn en wie wat doet binnen iedere projectgroep. Leerlingen die er met de pet naar gooien moeten al in een vroeg stadium worden aangepakt. Ook de consequenties hiervoor moeten duidelijk zijn. Het stappenplan van de kant van de leerlingen is terug te vinden in Tabel 8. De leerlingen moeten zelf de taken verdelen en overleggen. Door de discussielijst te bekijken kunt u de werkzaamheden van de leerlingen volgen en kijken hoe de taken verdeeld zijn. De taakverdeling kan ook tijdens de contact uren plaatsvinden. Leerlingen nemen daarna een document met de taakverdeling op in de ELO zodat u kunt zien hoede taken verdeeld zijn.

5.3.3 Afronding van het project De afronding van het project kan plaatsvinden door presentaties die de leerlingen geven over het onderdeel van het project dat zij hebben uitgevoerd. De totale leerstof die door alle groepen samen is gegenereerd vormt vervolgens de leerstof voor een afsluitende toets die alle leerlingen individueel maken. Het cijfer voor het groepswerk wordt dan gemiddeld met het individuele tentamencijfer.

Werken met een ELO

57

6 Werken met een Elektronische Leeromgeving (ELO) Het werken met een ELO is op de meeste scholen nog geen onderdeel van de dagelijkse praktijk. Voor het voortgezet onderwijs zijn al omgevingen beschikbaar maar het werken met ELO op de basisschool staat nog in de kinderschoenen. Binnen het samenwerkingsverband zal de komende jaren ook voor het basisonderwijs een omgeving ontwikkeld worden. Op 'Het Assink' is al een pilot project uitgevoerd waarbij leerlingen samenwerkten met een ELO als ondersteuning. Een korte beschrijving van dit project is opgenomen in paragraaf 6.1. Hoe een ELO ingezet kan worden in het basisonderwijs staat kort beschreven in paragraaf 6.2.

6.1 ELO ´Middeleeuwen` Voor het onderwerp literatuur in de middeleeuwen is door Jos Beun van “Het Assink” een Elektronische leeromgeving ontworpen in samenwerking met Sjoerd de Vries van Konict. In het leerjaar 2002- 2003 vielen veel lessen uit door feestdagen en vakanties, de leerlingen laten werken via een Elektronische Leeromgeving (ELO) moest uitkomst bieden. De verschillende onderwerpen op het gebied van literatuur in de Middeleeuwen, onder andere politiek, geloof en toneel, werden over groepjes van vier leerlingen verdeeld. Iedere groep kreeg richtlijnen voor het uitwerken van zijn onderwerp. Onderling verdeelden de leerlingen de taken. Via de ELO kunnen leerlingen gegevens uitwisselen, overleggen en discussiëren. Op deze manier konden ze ook op afstand met elkaar en de leerkracht communiceren. Onderstaand staat kort beschreven hoe de omgeving werkt. Als de gebruikers zijn ingelogd met gebruikersnaam en wachtwoord komen ze bij de startpagina (Figuur 3).

Figuur 3. Startpagina ELO Middeleeuwen

Via het menu kunnen de gebruikers de verschillende onderdelen van de ELO bekijken. Gebruikers kunnen nog eens nalezen hoe het werkt door te klikken op ‘Hoe werkt het?’. Door op ‘Wat is er nieuw’ te klikken wordt een overzicht gegenereerd van alle documenten links en dergelijke die het laatst aan de leeromgeving zijn toegevoegd.

Werken met een ELO

58

Bij ‘Nieuws’ plaatst de docent onder andere mededelingen en deadlines. In de ‘Algemene werkruimte’ kan gediscussieerd worden door alle gebruikers. De groepen kunnen elkaar ook om hulp vragen en anderen tips geven als ze sites of literatuur zijn tegengekomen die voor andere groepen bruikbaar zou kunnen zijn. De docent kan hier ook vragen beantwoorden die door leerlingen zijn gesteld.

Onder ‘Werkgroep’ (Figuur 4) vinden de verschillende werkgroepen een eigen omgeving waar alleen leden van de werkgroep en de docent toegang hebben. U ziet hier de werkplaats van de werkgroep ‘Toneel’. Alle werkplaatsen hebben vier onderdelen. Een archief waar ze allerlei documenten, weblinks en literatuurverwijzingen op kunnen slaan. Een groepsdiscussie waar leerlingen met elkaar kunnen discussiëren over de uitwerkingen en elkaar aanwijzingen kunnen geven. Er is een map waar opdrachten in staan en een map waar uitwerkingen geplaatst kunnen worden. Alle gebruikers van de leeromgeving kunnen elkaar berichtjes sturen, onder de knop ‘Berichten’ kunnen deze worden bekeken. De docent kan leerlingen zo persoonlijke feedback geven en leerlingen kunnen elkaar berichten sturen. Verder is er in het menu nog een knop ‘Uitgebreid zoeken’ te vinden waarmee de gebruikers op verschillende manieren naar documenten en andere bronnen kunnen zoeken op de site. Helemaal onderaan is de knop ‘Help’ te vinden waar leerlingen bij problemen met de werking van de site aanwijzingen kunnen vinden.

6.2 De inzet van een ELO in het basisonderwijs Een Elektronische Leeromgeving kan gebruikt worden om het leren en communiceren van leerlingen te ondersteunen. Bij communicatie hebben we het dan niet alleen over communicatie tussen leerlingen maar ook tussen leerling en leerkracht en eventueel zelfs leerkracht en ouders/ verzorgers. Een ELO kan op verschillende manieren ingezet worden om het onderwijs te ondersteunen. Leerlingen kunnen er bijvoorbeeld opdrachten vinden die ze kunnen uitvoeren alleen of in groepjes. Ook kunnen leerlingen als ze in groepjes samen gaan werken gezamenlijke documenten in een afgeschermd onderdeel van de leeromgeving

Figuur 4. Startpagina werkgroep ‘Toneel’

Werken met een ELO

59

plaatsen. Alleen de leerlingen uit hun groepje en de leerkracht kunnen deze documenten openen en bewerken. Dit onderdeel van de leeromgeving wordt ook wel de werkplaats genoemd. Een andere belangrijke functie is een discussieplatform waar leerlingen en leerkracht kunnen discussiëren over uiteenlopende onderwerpen of interessante weblinks op kunnen nemen. Het werken met een ELO is met name geschikt voor de bovenbouw van het basisonderwijs. In de bovenbouw wordt samengewerkt volgens de Samen Leren methode en door middel van Groepsonderzoek. In Tabel 10 kunt u zien welke onderdelen van een ELO als ondersteuning kunnen dienen bij deze twee vormen van samenwerkend leren.

Tabel 10. Samenwerkend leren ondersteund door ELO

Werkvorm Activiteit Onderdeel ELO Samen Leren − Basisgroepen − Informele groepen

− Formele groepen

− Hulp bieden bij huiswerk − Discussiëren en

brainstormen − Uitwisselen van

documenten − Overleg − Verzamelen van weblinks

en andere informatie

− Discussieplatform − Discussieplatform

− Werkplaats of archief

− Discussieplatform en e-mail − Archief

Groepsonderzoek − Informatie uitwisselen

− Uitwisselen van documenten

− Overleg en discussie

− Werkplaats, archief of discussieplatform

− Werkplaats of archief

− Discussieplatform In eerste instantie kunt u gebruik maken van de werkplaats om leerlingen documenten uit te laten wisselen waar ze samen aan moeten werken. Hoe meer u, en de leerlingen, vertrouwt raken met de leeromgeving en het samenwerkend leren hoe meer onderdelen van de leeromgeving u in kunt gaan zetten om het leren te ondersteunen.

Werken met een ELO

60

Database internetlessen

61

7 Database internetlessen In het kader van het project Onderwijsinnovatie en ICT heeft HOI- ict een database ingericht waar leerkrachten internetlessen kunnen plaatsen en vinden. Het is de bedoeling dat deze database in een aantal jaren uitgroeit tot een uitgebreide informatiebron voor leerkrachten die met ICT aan de slag willen. Enthousiaste leerkrachten met goede ideeën kunnen deze hier delen met andere leerkrachten. Hier zal kort worden uitgelegd waar u database kunt vinden en hoe u ermee kunt werken.

7.1 Het openen van de database

1. Open uw internetbrowser ga naar het adres www.HOI-ict.nl

U komt op de startpagina van HOI- ict

2. Klik op Database in de menubalk

U komt op de pagina van de database.

3. Klik op uitleg


62

Er verschijnt een nieuw scherm over het oude heen.

4. klik op het kruisje om het scherm te sluiten.

U kunt nu verder gaan met het toevoegen van een nieuwe les of zoeken naar lessen.


63

7.2 Het toevoegen van een nieuwe site of les U kunt eigen gemaakte ICT lessen toevoegen aan de site. In onderstaande afbeelding ziet u welke informatie u in moet voeren. Het is belangrijk zoveel mogelijk informatie op te geven bij het invoeren van een les, alleen dan kunnen de lessen door anderen gemakkelijk worden gevonden.

1. Voer uw naam, school en plaats in

2. Voeg

werkbladen/ lessen toe door op de knop bladeren te klikken

3. Geef één of meerdere webadressen op die bij de les horen

4. Geef een doelgroep en vak- vormingsgebied op. Door te klikken en de CTRL toets in te houden kunt u er meerdere selecteren.

5. Selecteer een doorlooptijd en mate van begeleiding voor de les.

6. Geef aan of de les individueel of in groepjes verwerkt kan worden.

7. Definieer trefwoorden

8. Klik op opsturen


64

1.3 Zoeken naar lessen Het zoeken naar lessen in de database gebeurt op basis van verschillende gegevens. Naast trefwoorden kunt u ook op doelgroep, vak-vormingsgebied, doorlooptijd en mate van begeleiding zoeken. Hoe meer voorwaarden u gebruikt, hoe minder treffers u zult krijgen. Als u geen treffers vind bij een zoekactie kunt u nog eens proberen te zoeken met minder selectievakjes aangevinkt. 1. Geef aan, aan welke voorwaarden de les

moet voldoen door één of meerdere selectievakjes aan te klikken of regels te selecteren.

2. Klik op zoeken

Tip! Als u geen treffers vindt probeer het dan nog eens met minder trefwoorden of kenmerken.

ICT vaardigheden

65

Bijlage 1. Leerlijn ICT vaardigheden

Deze leerlijn voor ICT vaardigheden is tot stand gekomen na een analyse van bestaande leerlijnen en overleg met betrokken leerkrachten.

Verklaring van gebruikte symbolen: • leerdoel wordt in betreffende leerjaar deels aangeboden 8 leerdoel wordt in betreffende leerjaar aangeboden 4 leerdoel is in voorgaand leerjaar aangeboden In de kolom IN wordt aangegeven of het betreffende leerdoel in INDIGO wordt aangeboden. U kunt de leerlijn ook als afvinklijst gebruiken door de vaardigheden in de linkerkolom af te strepen.

Tabel 11. Leerlijn ICT vaardigheden

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 1. Basisvaardigheden

computergebruik

Aanzetten van de computer Leerlingen kunnen de computer en het beeldscherm aanzetten. 8 4 4 4 4 4

Onderdelen van de computer kunnen benoemen

Begrippen die te maken hebben met de computer actief gebruiken zoals beeldscherm, toetsenbord, muis, diskette, diskettestation, CD-rom speler, printer en scanner.

8 4 4 4 4 4

Muisvaardigheid Leerlingen kunnen gericht klikken, dubbelklikken en slepen met de muis.

8 4 4 4 4 4

Inloggen met gebruikersnaam en wachtwoord

Leerlingen kunnen inloggen op het schoolnetwerk gebruik makend van Inlognaam en wachtwoord.

8 8 4 4 4 4 4

Opstarten van programma’s via het menu start

Leerlingen kunnen programma’s openen via het menu start bijvoorbeeld Word, Internet Explorer en Outlook Express.

8 8 4 4 4 4 4

Minimaliseren en maximaliseren Leerlingen kunnen programmavensters minimaliseren en maximaliseren en zo tussen programma’s schakelen.

• 8 4 4 4 4 4

Beheren van bestanden via bestandsbeheer

Leerlingen kunnen via bestandsbeheer hun bestanden ordenen door mappen aan te maken en te verwijderen.

8 4 4 4

Bestanden verplaatsen Leerlingen kunnen bestanden verplaatsen tussen mappen. 8 4 4 4

Zoeken met verkenner Leerlingen kunnen bestanden zoeken met de verkenner 8 4 4 4

! Let op! Als u bij de verklaring van de gebruikte symbolen géén balletje, kruisje of vinkje ziet staan heeft u niet het juiste lettertype op uw computer geïnstalleerd. Vraag aan uw ICT coördinator of hij het lettertype Monotype Sorts op uw computer zet.

ICT vaardigheden

66

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 Bedienen van randapparatuur Leerlingen kunnen omgaan met de

beschikbare randapparatuur op school zoals printer, scanner, microfoon en eventueel een digitale camera.

• 8 4 4 4 4

Werken met de scanner Leerlingen kunnen een afbeelding inscannen.

8 8 4 4 4 4 4

Afbeelding bewerken Leerlingen kunnen een ingescande afbeelding bewerken tot een buikbare afbeelding.

8 8 4 4 4 4 4

Afbeeldingen voor websites Leerlingen weten dat de gewenste kwaliteit voor een afbeelding voor een website ongeveer 150 dpi is. Ook kunnen ze de afbeelding opslaan als JPEG- bestand.

8 8 4 4 4 4 4

Bestanden kunnen overzetten van harde schijf naar diskette of CD-rom en omgekeerd

Leerlingen kunnen bestanden opslaan op een diskette of CD-rom en vice versa vanuit programma’s of bestandsbeheer.

8 4 4 4 4

Blind typen (optioneel) Leerlingen leren blind typen door het volgen van een cursus binnen of buiten schooltijd.

8 4 4 4 4

2 Tekstverwerken Opstarten van Word of een ander

tekstverwerkingsprogramma

8 8 4 4 4 4 4

Aanmaken van een nieuw document

Leerlingen kunnen een nieuw document opstarten.

8 8 4 4 4 4 4

Maken van hoofdletters en speciale tekens (toetsenbord)

Leerlingen kunnen een tekst typen gebruik makend van hoofdletters en leestekens.

8 8 4 4 4 4 4

Typen van samengestelde tekens Leerlingen kunnen samengestelde tekens als ë en é typen.

8 8 4 4 4 4 4

Het bewegen door de tekst Leerlingen kunnen door de tekst bewegen gebruik makend van HOME, END en pijltjes toetsen.

8 8 4 4 4 4 4

Het verwijderen van tekst Leerlingen kunnen tekst verwijderen gebruik makend van Delete en Backspace toetsen.

8 8 4 4 4 4 4

Opslaan van een document Leerlingen kunnen een gemaakt document opslaan in hun eigen map of op een informatiedrager zoals een diskette of CD-rom.

8 8 4 4 4 4 4

Het openen van een opgeslagen document

Leerlingen kunnen een document openen dat is opgeslagen in hun eigen map of op een informatiedrager.

8 8 4 4 4 4 4

Ongedaan maken van handelingen Leerlingen kunnen handelingen ongedaan maken door op de knop ongedaan maken in de werkblak te klikken of gebruik te maken van de sneltoets Ctrl Z.

8 8 4 4 4 4 4

Tekst opmaken Leerlingen kunnen de tekst opmaken. Dat wil zeggen de tekst vet, cursief, onderstreept maken en groter of kleiner maken.

8 8 4 4 4 4 4

Lettertypes selecteren Leerlingen kunnen middels een snelmenu (Ctrl D) lettertypes selecteren.

8 8 4 4 4 4 4

ICT vaardigheden

67

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 Koppen gebruiken Leerlingen kunnen verschillende

soorten koppen gebruiken om een document in te delen.

• 8 4

Inhoudsopgave Leerlingen kunnen een automatische inhoudsopgave genereren.

• 8 4

Invoegen van kop en voettekst Leerlingen kunnen een kop en voettekst invoegen. • 8 4

Paginanummering Leerlingen kunnen paginanummering invoegen. • 8 4

Document opslaan onder een nieuwe naam

Leerlingen kunnen een bestaand document opslaan onder een nieuwe naam zodat het oorspronkelijke document onveranderd behouden blijft.

8 8 4 4 4 4 4

Spellingscontrole gebruiken Leerlingen kunnen hun tekst controleren op spelfouten door gebruik te maken van de spellingscontrole.

8 8 4 4 4 4 4

Zoeken en vervangen gebruiken Leerlingen kunnen meerdere woorden tegelijk vervangen door gebruik te maken van de functie zoeken en vervangen.

8 8 4 4 4 4 4

Het kopiëren van tekst Leerlingen kunnen tekst kopiëren door deze te selecteren en op de knop kopiëren te klikken in de werkbalk.

• 8 4 4 4 4 4

Verplaatsen van tekst door knippen en plakken

Leerlingen kunnen tekst verplaatsen door gebruik te maken van knippen en plakken.

• 8 4 4 4 4 4

Opsommingtekens en nummering Leerlingen kunnen gestructureerde rijtjes maken door gebruik te maken van opsommingtekens en nummering.

8 8 4 4 4 4 4

Inspringing Leerlingen kunnen de inspringing van rijtjes veranderen door gebruik te maken van de knop inspringing vergroten/ verkleinen in de werkbalk.

• 8 4 4 4 4

Symbolen invoegen Leerlingen kunnen symbolen invoegen in de tekst door gebruik te maken van Invoegen Symbool.

8 8 4 4 4 4

Invoegen Figuur Leerlingen kunnen een opgeslagen figuur invoegen.

8 8 4 4 4 4 4

Grootte en tekstomloop van de figuur wijzigen

Leerlingen kunnen de grootte van de figuur wijzigen en de tekstomloop wijzigen.

8 8 4 4 4 4 4

Verplaatsen van een afbeelding Leerlingen kunnen de afbeelding verplaatsen door klikken en slepen.

8 8 4 4 4 4 4

Bijsnijden van een figuur Leerlingen kunnen figuur bijsnijden door te klikken op de knop bijsnijden in de werkbalk figuur en vervolgens de randen te verslepen.

8 • 8 4 4 4

Figuur in kader plaatsen Leerlingen kunnen een figuur in een kader plaatsen.

8 • 8 4 4 4

ICT vaardigheden

68

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 Afdrukken Leerlingen kunnen delen van een

document afdrukken door selecteren.

• 8 4 4 4

Importeren tabellen, grafieken, figuren en objecten.

Leerlingen kunnen tabellen, grafieken, figuren en objecten importeren.

8 4

Tabel maken Leerlingen kunnen een tabel maken binnen een document. • 8 4 4

Documenten samenvoegen Leerlingen kunnen meerdere documenten samenvoegen tot één document.

• 8 4 4

3 Website maken Een Word document opslaan als

Webpagina Leerlingen kunnen een Word document opslaan als webpagina.

8 8 4 4 4 4 4

Een titel geven aan een webpagina Leerlingen kunnen bij het opslaan een titel meegeven aan de webpagina die te zien is in de titelbalk.

8 8 4 4 4 4 4

Achtergrondkleuren invoegen Leerlingen kunnen een achtergrondkleur toevoegen aan hun webpagina.

8 8 4 4 4 4 4

Opmaak van tekst wijzigen Leerlingen kunnen de opmaak van de tekst wijzigen. Ze kunnen lettertype, grootte en kleur wijzigen.

8 8 4 4 4 4 4

Invoegen van een lichtkrant Leerlingen kunnen een lichtkrant toevoegen aan hun webpagina.

8 8 4 4 4 4 4

Invoegen van een afbeelding Leerlingen kunnen net als bij een gewoon Word document een afbeelding invoegen.

8 8 4 4 4 4 4

Bewerken van een afbeelding Leerlingen kunnen net als bij een gewoon Word document een afbeelding bewerken.

8 8 4 4 4 4 4

Bekijken website op kidsweb Leerlingen kunnen hun eigen website en die van andere kinderen bekijken op het kidsweb van de school.

8 8 4 4 4 4 4

Aanmaken van een nieuwe webpagina

Leerlingen kunnen nieuwe webpagina aanmaken.

8 8 4 4 4 4 4

Bewerken van een bestaande webpagina

Leerlingen kunnen een reeds gemaakte webpagina openen en bewerken.

8 8 4 4 4 4 4

Koppelen van webpagina’s Leerlingen kunnen webpagina’s aan elkaar koppelen door middel van hyperlinks.

8 8 4 4 4 4 4

Opmaak hyperlink Leerlingen kunnen de opmaak van een hyperlink wijzigen.

8 8 4 4 4 4 4

Opslaan webpagina Leerlingen kunnen een webpagina opslaan.

8 8 4 4 4 4 4

Bladwijzers maken Leerlingen kunnen bladwijzers aanbrengen binnen een webpagina.

8 8 4 4 4 4 4

Hyperlinks maken naar bladwijzers

Leerlingen kunnen hyperlinks maken naar bladwijzers.

8 8 4 4 4 4 4

Functie van hyperlinks naar bladwijzers

Leerlingen weten dat hyperlinks binnen een pagina (naar bladwijzers) dienen om een pagina overzichtelijk te maken.

8 8 4 4 4 4 4

ICT vaardigheden

69

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 4 Werken met een e-

mailprogramma

Controleren op nieuwe berichten De leerlingen kunnen binnen Outlook controleren of er nieuwe berichten zijn en kunnen deze bekijken.

8 8 4 4 4 4

Nieuw bericht aanmaken Leerlingen kunnen een nieuw bericht aanmaken.

8 8 4 4 4 4

Gebruiken van adresboek Leerlingen kunnen een geadresseerde selecteren uit het adresboek van Outlook.

8 8 4 4 4 4

Verzenden bericht Leerlingen kunnen een bericht verzenden.

8 8 4 4 4 4

Lezen en beantwoorden berichten Leerlingen kunnen een nieuw bericht openen en beantwoorden.

8 8 4 4 4 4

Iconen Leerlingen kennen de iconen in het postvak in die staan voor ongelezen, gelezen, beantwoorde en doorgestuurde berichten.

• 8 4 4 4 4

Onderhouden postbus Leerlingen kunnen berichten verwijderen uit hun postvak in door ze te verplaatsen naar de prullenbak of door ze middels shift+delete definitief te verwijderen.

8 8 4 4 4 4

Prullenbak legen Leerlingen kunnen de prullenbak legen.

8 8 4 4 4 4

Verwijderde berichten terug halen Leerlingen kunnen een verwijderd bericht terug halen door de handeling ongedaan te maken.

8 8 4 4 4 4

Afmelden Leerlingen kunnen zich op verschillende manieren afmelden bij Outlook.

8 8 4 4 4 4

Bijlage meesturen Leerlingen kunnen een bijlage toevoegen aan een bericht.

8 8 4 4 4 4

Bijlage openen Leerlingen kunnen een meegestuurde bijlage bij een bericht bekijken.

8 8 4 4 4 4

Bijlage opslaan Leerlingen kunnen een bijlage opslaan.

8 8 4 4 4 4

Bijlage doorsturen Leerlingen kunnen een bericht met bijlage doorsturen.

8 8 4 4 4 4

Bericht naar lijst van personen Leerlingen kunnen een bericht versturen naar een lijst van personen.

8 8 4 4 4 4

Selectie maken uit lijst Leerlingen kunnen een bericht versturen naar een selectie uit een maillijst.

8 8 4 4 4 4

Berichten in een vreemde taal Leerlingen kunnen omgaan met berichten in een vreemde taal. 8 4

5 Werken met het WWW Verbinding maken Leerlingen kunnen een verbinding

met het internet tot stand brengen. 8 8 4 4 4 4

URL Leerlingen kunnen een website openen door de URL in te typen. • 8 4 4 4 4

Webpagina ofline bekijken Leerlingen kunnen een webpagina ofline beschikbaar maken door hem op de harde schijf op te slaan

• 8 4 4 4 4

ICT vaardigheden

70

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 Downloaden video,

geluidsbestanden en plaatjes Leerlingen kunnen video, geluidsbestanden en plaatjes opslaan op de harde schijf.

• 8 4 4 4 4

Downloaden programma’s Leerlingen kunnen programma’s downloaden van het internet en opstarten.

• 8 4 4 4

Geschiedenis Leerlingen kunnen opzoeken welke sites eerder bezocht zijn bij geschiedenis.

8 4 4 4

Favorieten Leerlingen kunnen websites toevoegen aan mijn favorieten. 8 4 4 4

Ordenen favorieten Leerlingen kunnen favorieten ordenen door het aanmaken van mappen.

8 4 4 4

Volgende en vorige Leerlingen kunnen heen en weer gaan door pagina’s door gebruik te maken van volgende en vorige.

8 4 4 4 4

6 Werken met een discussielijst Discussie openen in Outlook Leerlingen kunnen in Outlook de

map met discussies openen. 8 8 4 4 4 4

Starten nieuwe discussie Leerlingen kunnen een nieuwe discussie starten.

8 8 4 4 4 4

Bijdragen aan een discussie Leerlingen kunnen een bijdrage leveren aan een bestaande discussie.

8 8 4 4 4 4

Discussiedraden Leerlingen kennen de betekenis van discussiedraden.

8 • 8 4 4

Persoonlijke reactie Leerlingen kunnen een persoonlijke reactie geven op een discussie door de betreffende persoon een e-mail te sturen.

8 • 8 4 4

Doorsturen discussiebijdrage Leerlingen kunnen interessante discussiebijdragen doorsturen naar anderen.

8 • 8 4 4


Openen agenda Leerlingen kunnen hun eigen agenda openen in Outlook

8 • 8 4 4

Afspraak noteren Leerlingen kunnen een afspraak noteren in hun digitale agenda.

8 • 8 4 4

Terugkeerpatroon Leerlingen kunnen bij een terugkerende afspraak gebruik maken van een terugkeerpatroon.

8 8 4 4 4

Afspraak maken met anderen Leerlingen kunnen hun digitale agenda gebruiken afspraken te maken met andere leerlingen die ze hiervoor een uitnodiging sturen.

8 8 4 4 4

Annuleren groepsafspraak Leerlingen kunnen een gemaakte (groeps) afspraak annuleren.

8 8 4 4 4

Kopiëren afspraken Leerlingen kunnen een afspraak kopiëren naar de groepsagenda. 8 4 4 4

Openen groepsagenda Leerlingen kunnen de groepsagenda openen. 8 4 4 4

Schoolkalender bekijken Leerlingen kunnen de schoolkalender bekijken. 8 4 4 4

ICT vaardigheden

71

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 Afspraken schoolkalender naar

eigen agenda kopiëren. Leerlingen kunnen evenementen/ afspraken van de schoolkalender naar hun eigen agenda kopiëren.

8 4 4 4

8 Werken met leertaken Leertaak openen Leerlingen kunnen een leertaak

die via de mail is ontvangen openen en accepteren of weigeren.

8 8 4 4 4

Map taken bekijken Leerlingen kunnen een geaccepteerde taak terugvinden in hun map taken.

8 8 4 4 4

Leertaak maken en verzenden Leerlingen kunnen een leertaak maken en het resultaat verzenden.

8 8 4 4 4

Voltooide taken wissen Leerlingen kunnen voltooide leertaken verwijderen uit hun map taken.

8 8 4 4 4

Statusrapport verzenden Leerlingen kunnen een statusrapport verzenden aan de opdrachtgever over de aan hen toegewezen taken.

8 8 4 4 4

Vrije leertaken maken Leerlingen kunnen vrije leertaken vinden in de map leertaken van hun groep.

8 8 4 4 4


Inloggen Leerlingen kunnen thuis inloggen op het schoolnetwerk.

8 8 4 4

Thuis e-mail ontvangen Leerlingen kunnen thuis werken met Outlook Web Access om e-mail te ontvangen.

8 • 8 4 4

Bijlagen ontvangen, openen en opslaan


8 • 8 4 4

Postbus onderhouden Leerlingen kunnen thuis berichten verplaatsen en verwijderen.

8 • 8 4 4

Thuis e-mail versturen Leerlingen kunnen thuis nieuwe e-mail berichten versturen (met een bijlage).

8 • 8 4 4

Thuis bijdragen aan een discussie Leerlingen kunnen thuis deelnemen aan een discussie.

8 • 8 4 4

Thuis agenda raadplegen Leerlingen kunnen thuis hun agenda bijwerken en raadplegen en de school- en klassenagenda bekijken.

8 • 8 4 4

Thuis werken aan leertaken Leerlingen kunnen thuis werken met leertaken.

8 • 8 4 4

Thuis inloggen op de ELO Leerlingen kunnen thuis inloggen op de ELO • 8 4


Uitwisselen van documenten Leerlingen kunnen documenten uitwisselen met anderen. • 8 4 4

Toevoegen van interessante links Leerlingen kunnen interessante weblinks toevoegen aan de omgeving.

• 8 4 4

Plaatsen van documenten in een werkplaats


• 8 4 4

ICT vaardigheden

72

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 Werken met informatie Leerlingen kunnen werken met

organisatorische informatie zoals roosters en agenda’s.

• • 8 4

11 Werken met een spreadsheet Openen bestand Leerlingen kunnen een bestand

openen • 8 4 4

Gegevens invoeren Leerlingen kunnen verschillende gegevens invoeren zoals getallen, tekst en formules.

• 8 4 4

Basisfuncties gebruiken Leerlingen kunnen de basisfuncties optellen, aftrekken en vermenigvuldigen gebruiken.

• 8 4 4

Aanpassen van de kolommen Leerlingen kunnen de breedte van kolommen aanpassen. • 8 4 4

Invoegen rijen en kolommen Leerlingen kunnen op een specifieke plek rijen en kolommen invoeren.

• 8 4 4

Opmaken cellen Leerlingen kunnen de opmaak van de cellen aanpassen. • 8 4 4

Grafieken Leerlingen kunnen grafieken en grafische voorstellingen genereren om ingevoerde gegevens weer te analyseren.

• 8 4 4

Kop en voetregel Leerlingen kunnen een kop en voetregel maken. •

Opslaan van een spreadsheet Leerlingen kunnen een spreadsheet opslaan • 8 4 4

Spreadsheet printen Leerlingen kunnen (delen van) een spreadsheet printen. • 8 4 4

Grafieken printen Leerlingen kunnen grafieken met labels en titels printen. • 8 4 4

12 Werken met Power Point Nieuwe presentatie Leerlingen kunnen een nieuwe

presentatie opstarten • 8 4 4 4

Dia invoegen Leerlingen kunnen een nieuwe dia invoegen op een willekeurige plaats in een presentatie

• 8 4 4 4

Tekst invoeren en bewerken Leerlingen kunnen tekst invoeren en bewerken in Powerpoint. • 8 4 4 4

Beeldweergave Leerlingen kunnen werken met verschillende beeldweergaven. 8 4 4

Importeren afbeeldingen Leerlingen kunnen afbeeldingen opnemen in een presentatie. 8 4 4

Importeren tabellen/ grafieken Leerlingen kunnen tabellen en grafieken opnemen in een presentatie.

8 4

Importeren filmbeelden Leerlingen kunnen filmpjes opnemen in een presentatie. 8 4

13 Werken met beeldbewerkings-programma´s

Grootte afbeelding Leerlingen kunnen de grootte van afbeeldingen aanpassen. 8 4

Kleuren afbeelding Leerlingen kunnen de kleuren van afbeeldingen aanpassen. 8 4

Tekst toevoegen Leerlingen kunnen tekst toevoegen aan een afbeelding. 8 4

Afbeeldingen samenvoegen Leerlingen kunnen meerdere afbeeldingen combineren. 8 4

ICT vaardigheden

73

Onderdeel Doel IN 5 6 7 8 V1 V2 Tekeningen maken Leerlingen kunnen zelf

afbeeldingen maken. 8 4

ICT vaardigheden

74

Begrippenlijst

75

Begrippenlijst Verschillende begrippen die in de handleiding gemarkeerd zijn hier terug te vinden met een korte uitleg erbij.

Database Een database is te vergelijken met de computer van een bibliotheek. In een database zijn allerlei gegevens opgeslagen waar verschillende kenmerken aan zijn gekoppeld. In het geval van de database van HOI-ict zijn er lessen in opgeslagen met kenmerken zoals doelgroep, vak- vormingsgebied en doorlooptijd. Als u een les uit de database wil halen kunt u selecteren op één of meerdere van de opgeslagen kenmerken. Hoe meer kenmerken u selecteert, hoe minder treffers u zult u krijgen.

ELO ELO staat voor elektronische leeromgeving. Een ELO is een omgeving waar geleerd kan worden of waar het leren ondersteund wordt. Op 'Het Assink' is gebruik gemaakt van een ELO die het leren ondersteund. De leerlingen zorgen zelf voor de lesstof die ze opzoeken, verwerken en in de omgeving plaatsen waar andere leerlingen en de leerkracht kunnen bekijken wat ze hebben gedaan.

INDIGO INDIGO staat voor INteractief DIgitaal Onderwijsleerpakket. INDIGO is een lespakket voor de groepen 5 en 6 van het basisonderwijs waarmee leerlingen ICT- vaardigheden leren. Dit pakket is ontwikkelt door AaVeeZet (www.aaveezet.nl).

Leerlijn Een leerlijn geeft voor een bepaald leergebied aan hoe leerlingen tot het gestelde einddoel komen. In het geval van de leerlijn voor ICT en samenwerkend leren is einddoel leerlingen zo vaardig te maken op het gebied van ICT en samenwerkend leren dat ze deze vaardigheden aansluiten op de manier van werken op het VO.

Nieuwe leren

Het nieuwe leren houdt onder andere in dat er met verschillende vernieuwende werkvormen gewerkt wordt. Het gaat daarbij om de volgende werkvormen:

− interactief leren − adaptief leren − individueel leren − leren leren − samenwerkend leren

Samenwerkend leren

Samenwerkend leren is een vorm van onderwijs waarbij leerlingen samen moeten werken om en project te kunnen uitvoeren. Samenwerkend leren heeft een aantal verschillen met “gewoon samenwerken”. We spreken van samenwerkend leren als aan een aantal voorwaarden is voldaan: − Positieve wederzijdse afhankelijkheid: leerlingen hebben elkaar nodig om de opdracht te

kunnen voltooien. − Individuele verantwoordelijkheid: ieder groepslid wordt aangesproken op zijn eigen

verantwoordelijkheid. − Directe stimulerende interactie: om goed te kunnen samenwerken moeten leerlingen

optimaal met elkaar kunnen overleggen.

Begrippenlijst

76

− Sociale vaardigheden: leerlingen moeten over bepaalde minimale sociale vaardigheden beschikken om met elkaar te kunnen samenwerken. Hier moet specifiek aandacht aan worden besteed.

− Evaluatie van groepsprocessen: na of tijdens het uitvoeren van de opdracht wordt geëvalueerd hoe de samenwerking is verlopen. De leerkracht speelt hierin een belangrijke rol.

Werkvormen voor samenwerkend leren

Er zijn verschillende werkvormen voor samenwerken leren, in de leerlijn zijn vier verschillende vormen opgenomen: − Samenwerken in tweetallen − Legpuzzel methode − Samen Leren − Groepsonderzoek

Deze vormen van samenwerkend leren zijn beschreven in de handleiding.

Aanbevolen literatuur

77

Aanbevolen literatuur Samenwerkend leren Bontekoe, H., Förrer, M., Meijer, P., & Vught, J. van (1994). Samen werken, samen leren. Samenwerkend leren in het basisonderwijs. Hoevelaken: CPS. ISBN 90-6508-276 X Ebbens, S., Ettekoven, S. & Rooijen, J. van (1997). Samenwerkend leren. Praktijkboek. Groningen: Wolters- Noordhoff. ISBN 90-01-30750-7 Kagan, S. (2003). Structureel coöperatief leren. Middelburg: Meulenberg ISBN 90-74233-13-9 Zie ook (www.rpcz.nl) Samenwerkend leren en ICT Lange, J. (2003). Samenwerkend leren, ondersteund door ICT. Utrecht: Stichting SURF. ISBN 90-74256-23-6 Deze publicatie kunt u ook downloaden van de website www.surf.nl.

Leerlijn samenwerkend leren

Documents

Transcript of Leerlijn samenwerkend leren