LA # 1magazine2016

Missie

Uit de missie van het Liberaal Archief:‘Het Liberaal Archief is het erf-goedcentrum voor alle indivi-duen en organisaties die het liberale gedachtegoed aanhan-gen, ontwikkelen of uitdragen. In het liberale gedachtegoed staan het vrije denken en hande-len en de individuele rechten centraal. Ze worden vertaald in het streven naar vrijheid, eman-cipatie, zelfontplooiing en democratie.’‘Het Liberaal Archief legt zich toe op het verzamelen en behe-ren van erfgoed van alle perso-nen, groeperingen en organisa-ties, ongeacht hun omvang, in België en Vlaanderen, die zich laten inspireren door het libe-rale gedachtegoed en het vrije denken en handelen.’‘Het Liberaal Archief is een open huis met een hoogstaande dienstverlening. Openheid, veel-zijdigheid en kwaliteit kenmer-ken de werking voor een divers publiek via informatie, vorming en beleving.’

Vier kerntakenVerzamelenDe collectie – meer dan tien kilometer lang – bestaat onder meer uit archief, boeken, tijd-schriften, foto’s, affiches, beeld- en geluidsopnamen, kranten, vlaggen, borstbeel-den, medailles, schilderijen en digitale bestanden.

BewarenDe collectie wordt bewaard volgens de internationaal geldende normen.

OnderzoekenHet Liberaal Archief is een wetenschappelijke instelling die in samenwerking met de uni-versiteiten onderzoek uitvoert.

OntsluitenHet Liberaal Archief stelt zijn collectie ter beschikking van het publiek. Dat gebeurt steeds meer langs digitale weg.

Raad van bestuur

VoorzitterJan Kerremans

OndervoorzittersProf. dr. Walter Prevenier Prof. dr. Patrick Stouthuysen

SecretarisProf. dr. Guy Schrans

PenningmeesterPhilippe Proost

LedenKurt Braeckman, Lieve De Cock, Miriam De Lille, Willy Devestel, Philippe Duyck, Elisabeth Gepts, Mehmet Sadik Karanfil, Herman Mennekens, Fons Mouling, Antoinette Pecher, prof. Manu Vandenbossche, Marleen Vanderpoorten, Paul Van de Voorde, Dirk Van Mechelen, Hilde Vautmans, prof. dr. Walter Ysebaert

DirecteurLuc PareynVanaf 1 juni 2016: Peter Laroy

ContactLiberaal Archief vzwKramersplein 239000 Gent

09 221 75 05

info@liberaalarchief.bewww.liberaalarchief.be

Openingstijdenmaandag tot vrijdag9-12 uur 13-17 uur

ColofonLA-Magazine is een uitgave van het Liberaal Archief en verschijnt eenmaal per jaar

Verantwoordelijke uitgeverLuc Pareyn, Kramersplein 23, 9000 Gent

Teksten en productie Vormgeving en druk IllustratiesTekst & Beeld, Gent Karakters, Gent Liberaal Archief

InhoudWoord vooraf 3

Dank voor het vertrouwen – interview met Luc Pareyn en Peter Laroy 4

Vergeet ze niet – Liberalen in het verzet 8

Samenwerking en activiteiten 10

Afscheid nemen – 200 jaar begrafeniscultuur 12

Het liberalisme, sociaal onverschillig? – Burgerpak en blauwe kiel 14

Helemaal digitaal 16

Dát wat hij verdiende, neen, hij kreeg het niet – Reimond Stijns 18

Was Epicurus de eerste liberaal? – De liberale canon 19

Afscheid van een monument – Albert Maertens. 1915-2015 20

Archiefaanwinsten 22

3magazine LA

Woord voorafAls voorzitter van het Liberaal Archief stel ik u graag het eerste nummer van het LA magazine voor. Daarin blikken we terug op enkele aspecten van het voorbije werkjaar.

De centrale figuur in onze werking van 2015 was zonder twijfel Albert Maertens, een van de belangrijkste vormgevers van het Vlaamse liberalisme in de twintigste eeuw. Hij werd in april 2015 honderd, maar overleed een kleine maand later. Het Liberaal Archief bracht hem hulde met een tentoonstelling, een herdenkingsnamiddag en een publicatie van de referaten hiervan.

In 2015 herdachten we ook 70 jaar einde van de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding van de Duitse kampen, voor het Liberaal Archief dé gelegenheid om een tentoonstelling en een avond te organiseren over liberalen in het verzet. Ook hierin kwam Albert Maertens aan bod, samen met andere liberale verzetslieden als Henri Story, Arthur Vanderpoorten, Omer Vanaudenhove en Karel Poma.

Onze Blauwe Zaal blijft het kloppend hart van onze publiekswerking, met in 2015 twaalf acti-viteiten die op een gemiddelde opkomst van 150 personen konden rekenen. Het zijn telkens weer ideale gelegenheden om voeling te houden met onze achterban en de erfgoedgemeen-schappen. Onze zaalinfrastructuur staat ook ter beschikking van onze archiefvormers en erf-goedpartners. Ze werd het afgelopen jaar ruim honderd keer gebruikt.

Hoogtepunt van onze wetenschappelijke werking was de doctoraatsverdediging van Carmen Van Praet over liberale hommes-orchestres en de sociale kwestie in de negentiende eeuw. Dr. Carmen Van Praet maakt intussen deel uit van de staf van het Liberaal Archief, met als kerntaak onze wetenschappelijke werking nog meer uit te diepen.

2015 was een jaar met maar liefst 11 nieuwe publicaties, vaak in samenwerking met andere erfgoedinstellingen. Op het vlak van archiefverwerving was het dan weer een vrij rustig jaar, met een aangroei van 230 meter en een 340-tal schenkingen.

We beseffen zeer goed dat we in een sector zitten die in volle beweging is, en waarin het digitale aanbod steeds belangrijker wordt. Daarom wil het Liberaal Archief in 2016 nog meer inzetten op de digitalisering van archieven, de uitbreiding van het digitale aanbod op de web-site en het verwerven van ‘digital born archives’. Ook de digitalisering van onze film- en video-collectie wordt voortgezet, in samenwerking met VIAA en Cinematek.

Ook aan de leiding van het Liberaal Archief zal dit jaar beweging te merken zijn, want eind mei geeft directeur Luc Pareyn de fakkel door aan zijn opvolger Peter Laroy. In dit LA magazine blikt Luc terug op zijn loopbaan binnen het Liberaal Archief dat onder zijn leiding is uitgegroeid tot dé Vlaamse wetenschappelijke instelling voor de studie van het liberalisme en het vrije denken en handelen.

Ik wens u veel leesgenot met dit eerste LA magazine.

Jan KerremansVoorzitter Liberaal Archief

4 LA magazine

Het Liberaal Archief heeft zijn ligging mee. Ondergebracht in een neoromaans pand op het Kramersplein, ligt het in het hart van de Gentse universiteits-buurt. In 1995 kon het Liberaal Archief dit U-vormige school ge-bouw aankopen. Na ingrijpende verbou - w ing en, werkt het per-

so neel vandaag in een comfortabel gebouw dat helemaal voldoet aan de vereisten van een hedendaagse erfgoed-instelling.Luc Pareyn leidt ons rond in het gebouw, dat in 2010 werd uitgebreid met een polyva-lente zaal. We starten in de leeszaal, een heldere ruimte die ondanks de vele boeken-rekken een luchtige indruk maakt. Bezoekers kunnen hier hun laptop inpluggen en aan de slag gaan. Al krijgt dit concurrentie van thuiswerk: door digitaliseringsprojecten kunnen onderzoekers steeds meer documenten gewoon thuis consulteren.

Ik kan me voorstellen dat u het met heel wat minder moest rooien toen u 30 jaar geleden aan de slag ging als enige medewerker van het Liberaal Archief?Luc Pareyn: Dat kun je wel zeggen! Er was echt nog niets toen ik in 1986 begon. Het Liberaal Archief had zelfs nog geen eigen ruimte en kreeg een hoekje toegewezen in het

Willemsfondshuis. Dat dit een voorlopige oplossing was, stond van meet af aan vast, want er was maar plaats voor een heel bescheiden opslag van archieven. In de daarop-volgende jaren volgden ettelijke verhuisoperaties op diverse locaties zodat de noodzaak aan een eigen gebouw steeds dwingender werd.

Waarom is het Liberaal Archief opgericht en wat doet het precies?Luc Pareyn: Je zou het Liberaal Archief kunnen omschrijven als het geheugen van de liberale beweging. Die is nooit een toonbeeld van structuur geweest. Het was hoog tijd dat ze een centraal archief- en documenta-tiecentrum kreeg, want archivering was tot dan groten-deels aan de bewe-ging voorbijgegaan. Het Liberaal Archief wil alles bijeenbren-gen wat relevant is voor de geschie denis van het liberalisme en het vrije denken en handelen in ons land. Het stelt dat materiaal ter beschikking van onderzoe-kers en alle geïnteresseerden.

U heeft het Liberaal Archief samen met voorzitter Marcel Bots van nul opgebouwd. Hoe bent u aan die opdracht begonnen?Luc Pareyn: Vertrouwen winnen was in de beginjaren de grootste uitdaging. Ik heb veel tijd geïnvesteerd om het Liberaal Archief bekend te maken bij archiefvormers. Mensen die hun leven lang zorgvuldig stukken hadden ver-zameld, vonden het niet vanzelfsprekend om die over te dragen aan een pas opgerichte instelling. Want hoelang zou die het uitzingen? En wat zou er gebeuren met de documenten die zij zo nauwkeurig hadden bewaard? Ik

30 jaar aan het hoofd van het Liberaal ArchiefDank voor het vertrouwen

Dertig jaar lang was Luc Pareyn het gezicht van het Liberaal

Archief. Nu geeft hij de fakkel door aan Peter Laroy. Die werkte hier

twintig jaar geleden al even: ‘De infrastructuur is onherkenbaar

veranderd. Een pluim die Luc op zijn hoed mag steken.’

En de job van archivaris is al even ingrijpend geëvolueerd.

‘Door de digitalisering zijn

de verwachtingen enorm

gegroeid. Soms onrealistisch’

‘In het Liberaal Archief zit véél meer dan

de mensen denken’

Peter Laroy en Luc Pareyn

5magazine LA

voel me heel dankbaar dat ik mettertijd van zovelen het vertrouwen heb gekregen.

Welke persoonlijke archieven heeft u verworven?Luc Pareyn: Het is een lange lijst: we bezitten de archie-ven van zowel liberale families van de vorige generaties als van politici die vandaag nog volop actief zijn. Het persoons-archief dat we onlangs geïnventariseerd hebben, is dat van Lucienne Herman-Michielsens, die vooral naam heeft gemaakt met haar aandeel in de abortuswetgeving.

We volgen Luc Pareyn door de magazijnen van het Libe-raal Archief. De stukken worden bewaard in de voorma-lige klaslokalen van de stadsschool. Rijen en rijen dozen, netjes naast elkaar gestapeld en voorzien van een etiket. Een indrukwekkend aantal, en toch staat hier maar een fractie van de collectie. Acht van de in totaal tien kilome-ter archief wordt bewaard in een extern archiefdepot in Wondelgem.

We zien heel wat archiefstukken van verenigingen, maar ook van klinkende namen uit de liberale partij. Wat is de verhouding tussen het Liberaal Archief en Open-VLD?Luc Pareyn: Het Liberaal Archief is een onafhankelijke wetenschappelijke instelling die erkend is en gesubsidi-eerd wordt door de Vlaamse Gemeenschap, net zoals de collega’s ADVN, Amsab-ISG en KADOC. Het Liberaal Archief geniet het vertrouwen van Open-VLD en van tal-rijke andere liberale organisaties en personen.De verwerving van archieven is ideologisch gekaderd, maar voor het overige spelen er geen ideologische motie-ven. Tegenwoordig spreken we dan ook eerder over cul-turele archiefinstellingen. De leeszaal staat open voor iedereen, net zoals een openbare bibliotheek. Ons werk-

Markante stukkenHet Liberaal Archief bezit lokale, nationale en

internationale collecties. Van de verschillende

lokale verenigingen is het archief van de toneel-

kring Vooruit en zijn voorloper Geen Konst

Zonder Nijd uit Deinze het oudste, met een

handgeschreven verslagboek dat teruggaat

tot 1797.

Nationaal is het archief van het Willemsfonds

van groot belang. Het bestrijkt de periode sinds

de oprichting in 1851 tot heden en is volledig

bewaard. Om het afronden van de inventarisa-

tie van het archief van deze vrijzinnig-liberale

cultuurvereniging in de verf te zetten, organi-

seert het Liberaal Archief in 2017 een interna-

tionaal colloquium over volksontwikkeling in

de negentiende eeuw.

Ons internationaal topstuk is het archief-

fonds van de Mont Pèlerin Society. Deze club

van topeconomen werd opgericht in 1947 te

Montreux (Zwitserland) en legde zich toe op

de uitdieping van de principes van de vrije-

markteconomie. Onder de leden bevonden zich

klinkende namen als Friedrich Hayek, Milton

Friedman, Ludwig von Mises. Dit archief is

uniek in Europa en trekt vooral buitenlandse

vorsers aan. Enkel Stanford University (VS)

beschikt ook over dit archief, maar onze instel-

ling krijgt al eens Amerikanen over de vloer

omdat ze toegankelijker is!

6 LA magazine

veld is ook veel breder dan de geschiedenis van de liberale partij. We documenteren de liberale beweging in al haar vormen: sociale organisaties, culturele verenigingen, sport-kringen, muziekmaatschappijen, toneelgroepen, onderwijs-bonden e.a. We leggen de klemtoon op het vrije denken en handelen, en op de organisaties die zich daarop inspireren.

Een grote verandering voor het archiefwezen moet wel de digitale (r)evolutie zijn.Luc Pareyn: Ja, zonder twijfel. Vroeger was inventarisa-tie voldoende, nu heb je pas een archiefstuk als het digi-taal bestaat. Door de digitali-sering zijn de verwacht ingen van de gebruikers enorm gegroeid. Soms onrealistisch. Want iemand moet ervoor zorgen dat de stukken kwali-tatief gedigitaliseerd worden en online worden gezet. Het zijn niet de kaboutertjes die dat doen. En een professionele digitale opslag kost han-denvol geld, zelfs meer dan de fysieke opslag in de rekken.

Je ziet, het archief toegankelijker maken, daar zijn wij voortdurend mee bezig.

Het kan niet anders of de job van archivaris is de laatste decennia enorm veranderd.Luc Pareyn: Absoluut, het is ander werk geworden! Het Liberaal Archief is begonnen als een bewaarinstelling. Daar zijn wetenschappelijke publicaties bijgekomen: met boe-ken treed je naar buiten, en ze kunnen op zichzelf weer een aanleiding zijn om nieuw archief te verwerven. Ten-toonstellingen waren er in het begin amper, nu zowat per-manent. En sinds we over onze nieuwe zaal beschikken, organiseren we heel regelmatig publieksactiviteiten.

Luc Pareyn troont ons mee naar de nieuwbouw die enkele jaren geleden werd opgetrokken op de voormalige speel-plaats van het oude schoolgebouw. De verdieping bevat een vergaderzaal, terwijl de kelderruimte plaats voor opslag biedt. Maar de Blauwe Zaal op de gelijkvloerse ver-dieping, die volop plaats biedt voor tentoonstellingen en publieksactiviteiten, is het kloppend hart van het Liberaal Archief geworden.

‘Een netwerk uitbouwen, dat is de moderne visie van een archief’

7magazine LA

Peter Laroy, die Luc Pareyn na dertig jaar als directeur opvolgt, is ons gevolgd. Peter Laroy werkte ruim twintig jaar lang in het boekenvak, als uitgeefdirecteur van Acade-mia Press. Toch is zijn carrière in de vroege jaren 1990 uitgerekend hier begonnen. Als gewetensbezwaarde ver-vulde hij zijn burgerdienst in het Liberaal Archief.Peter Laroy: Vergeleken met nu is het onherkenbaar. We werkten met zes mensen in één kleine ruimte in een zijvleugel van het gebouw. Als je weet vanwaar we komen, is deze nieuwe infrastructuur een zegen. Ze nodigt uit tot dynamiek. We willen zeker voortgaan op de ingeslagen weg. Dat betekent zo mogelijk nog meer publieksactiviteiten. Nu de grote infrastructuurwerken achter de rug zijn en we een behoorlijk rijke collectie hebben bijeengebracht, ligt de weg ook open voor de uitdieping van de weten-schappelijke opdracht en de internationalisering.

Hoeveel mensen weten jullie met die publieksacti-viteiten aan te trekken?Luc Pareyn: Gemiddeld komen er op een activiteit zo’n 150 mensen af, wat lang niet slecht is. We proberen ook

een nieuw publiek aan te boren. Mensen die in de toe-komst misschien ook weer bereid zijn om archiefstukken aan te bieden.Peter Laroy: Een netwerk uitbouwen, dat is de moderne visie van een archief. Daaraan is Luc met deze infrastruc-tuur perfect tegemoetgekomen. Die visie zit in het gebouw. Het is veel méér dan een archief. We proberen in te spelen op wat leeft en beweegt in de maatschappij. We willen ons niet opsluiten in onze instelling. Een ander kern-woord voor de toekomst is samenwerking. De collega-archieven werken vandaag meer en meer samen. Tegelijk moeten we onze eigenheid bewaren. Het Liberaal Archief mag niet vergeten waar het als instelling vandaan komt.

8 LA magazine

Tijdens de Tweede Wereldoorlog gaan veel liberalen in het verzet. Sommigen uit patriottisme, allen omdat ze onze democratische vrijheden en verworvenheden koste wat kost willen verdedigen. Vaak betalen ze voor hun engagement een zware prijs. Ze worden opgepakt en gedeporteerd naar Duitse concentratiekampen. Sommi-gen, zoals Omer Vanaudenhove, overleven hun gevangen-schap. Anderen, zoals Arthur Vanderpoorten of Henri Story, keren nooit meer terug.

Coming manHenri Story (1897-1944) is de coming man van het Gentse liberalisme. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 1938 wordt hij schepen. Aan het begin van de bezetting wordt hij uit deze functie ontzet. Toch blijft Story vol vertrouwen naar de toekomst uitkijken. Hij werkt in het geheim mee aan de reorganisatie die de liberale par-tij de naoorlogse periode moet binnenloodsen. Ook in zijn eigen stad Gent ziet zijn poli-tieke toekomst er hoopvol uit. Zijn naam wordt al genoemd als mogelijke burgervader.Maar zover komt het niet. In het najaar van 1943 wordt

Liberalen in het verzetVergeet ze niet

Een grauw gestreept hemd in een ruwe stof, bewaard op het

Liberaal Archief. Op borsthoogte een omgekeerde rode drie-

hoek. De drager van dit kledingstuk was Omer Vanaudenhove

(1913-1994). Lang voor hij minister werd en de Liberale Partij

omvormde tot PVV zat Vanaudenhove opgesloten in een

Duits concentratiekamp. Vandaag is zijn verhaal – en dat van

vele anderen – minder bekend dan zou moeten.

Story aangehouden in zijn kantoor op de Kouter. De Duitsers hebben bewijzen dat hij hulp heeft geboden aan onderduikers, werk-weigeraars en neergeschoten Britse piloten.

Story is actief bij de inlichtingendienst Zero, de verzets-groep Socrates en de clandestiene pers. Hij wordt beschul-digd van spionage en sterft op 4 december 1944 in het con-centratiekamp van Gross-Rozen.

Hoe wreed en spijtigOp het moment van zijn aanhouding is Arthur Vander-poorten (1884-1945) een gevestigde naam in de nationale politiek. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is hij minister van Binnenlandse Zaken. Na de capitulatie van België volgt hij de andere ministers naar Frankrijk. Daar verleent hij hulp aan een ontsnappingslijn voor burgers die de bezette landen willen ontvluchten, richting Engeland. In januari 1943 wordt hij door het Vichy-regime aangehou-den en gevangengezet. Daarna volgt deportatie naar Duitsland en komt hij achtereenvolgens terecht in de con-centratiekampen van Buchenwald, Sachsenhausen en Ber-gen-Belsen. Daar bezwijkt hij aan tyfus op 3 april 1945, nauwelijks twee weken voor het kamp bevrijd wordt. ‘Daar ligt een mensch die de adem van de bevrijding reeds over zijn verhit gezicht voelt gaan en hij kan niet meer, zijn uur is gekomen, hoe wreed en spijtig’, schrijft dichter en auteur Karel Jonckheere over het bittere lot van Arthur Vanderpoorten.

‘Hij kan niet meer, zijn uur is gekomen, hoe

wreed en spijtig’

Arthur Vanderpoorten

9magazine LA

Laatste getuigenZijn kleinkinderen Marleen Vanderpoorten en Patrick Dewael, die beiden in zijn politieke voetsporen zijn getre-den, doen er alles aan om de herinnering aan hun groot-vader en zijn lotgenoten in de kampen levend te houden. En dat is nodig, want zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog vallen de laatste getuigen van de nazigruwel een voor een weg. Hoe belangrijk we het ook vin-den om de donkerste bladzij-den uit de Europese geschie-denis nooit te vergeten, toch blijken we de individuele ver-halen onvoldoende te kennen, zelfs die van illustere politici.Wie kan zonder aarzelen de naam noemen van de laatste liberale premier voor Charles Michel en Guy Verhofstadt? Het was Paul-Emile Janson (1872-1944). Hij bewoonde de Wetstraat 16 van 1937 tot 1938. En wie weet hoe het hem daarna verging? Bij het uitbreken van de Tweede Wereld-oorlog was hij minister van Justitie. Net als Arthur Vander-poorten vluchtte hij naar Frankrijk, waar hij werd gearres-teerd en gedeporteerd. De gewezen premier stierf op 3 maart 1944 in Buchenwald.

‘De laatste getuigen van de nazigruwel

vallen een voor een weg’

Omer Vanaudenhove met andere overlevenden uit de Duitse kampen (derde rij, tweede van rechts)

Aan de vooravond van de zeventigste ver-

jaardag van het einde van de Tweede Wereld-

oorlog organiseerde het Liberaal Archief een

herdenkingsavond. In de Blauwe Zaal liep tot

16 juli een tentoonstelling over liberalen in het

verzet en in de Duitse concentratiekampen.

In de loop van 2016 verschijnen de teksten van

deze herdenkingsavond in boekvorm.

10 LA magazine

WelvaartsstaatEen welvaartsstaat is volgens Van Dale een maat-schappijmo-del waarbij de staat zich verantwoor-delijk stelt voor de welvaart en het welzijn van zijn burgers. Hoe zien hedendaagse kunste-naars de welvaartsstaat? En hoe is die voorgesteld op foto’s en affiches van 1945 tot vandaag?

Bier en jenever

De talloze lokale ambachtelijke brouwerijen en stokerijen illus-treren dat België altijd een plek van bier en jenever is geweest. Dat geldt al helemaal voor Vlaams- Brabant, thuishaven van de grootste biergigant ter wereld, maar evengoed van vele artisanale bedrijfjes die met veel liefde en stielkennis streekbieren brouwen.

Vlaams-Brabant drinkt. Bier- en jenever-cultuur sinds 1800 is een onderzoeks-project van de provincie Vlaams- Brabant in samenwerking met het ADVN, Amsab-ISG, KADOC en het Liberaal Archief.

Aangrijpendtijdsdocument

Meteen na de Eerste Wereld-oorlog schreef de populaire auteur Abraham Hans ’t Maagdeke

van Mesen. Het is een liefdes-roman, maar tegelijk, heet van de naald, een verslag over de oorlogsgruwel, de verwoestin-gen en de ellende die de Belgische bevolking vier jaar lang heeft moeten doorstaan.

Het Liberaal Archief, het Protestants Historisch Museum Abraham Hans en het Abraham Hansgenootschap publiceerden samen ’t Maagdeke van Mesen.

Het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) presenteerde de visie van acht artiesten in de tentoon-stelling De Welvaartsstaat. ADVN, Amsab-ISG, KADOC en het Liberaal Archief documenteerden het historische luik.

Het Liberaal Archief is geen eiland. Het werkt nauw samen met andere erfgoedorganisaties.

Anthuenis 80Onder bur-gemeester Georges Anthuenis beleefde het sociaal-liberalisme in Lokeren een hoogte-punt. Politieke medestanders én tegenstanders sloegen de han-den in elkaar voor een histo-risch goed gedocumenteerd liber amicorum naar aanleiding van de 80ste verjaardag van de gewezen burgervader.

’t Is niet nodig bescheiden te blijven is een uitgave van het Stadsarchief Lokeren in samenwerking met het Liberaal Archief.

StadsvernieuwerKarel Buls, burgemees-ter van Brussel in de belle épo-que, had moderne ideeën over stadsver-nieuwing.

Hij ontvouwde ze in zijn boek Esthétique des villes, dat zelfs vandaag nog beleidsmakers kan inspireren. Niet zelden botsten zijn visies met die van de koning-urbanist Leopold II. Brussels schepen Els Ampe schreef een uitgebreide inlei-ding bij het boek.

Esthétique des villes / Esthetiek der ste-den is een uitgave van het Willemsfonds van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Liberaal Archief.

11magazine LA

Het Liberaal Archief is veel méér dan een archief. Het houdt de vinger aan de pols van de samenleving en speelt in op wat leeft en beweegt in de maatschappij.

De wereld ons dorpGlobalisering en ethiek, het blijft een actueel maatschappe-lijk thema. Een politicus, Guy Verhofstadt, een econoom, Paul De Grauwe, en een histo-ricus, Hugo Van de Voorde, gaven elk hun visie op dit onderwerp en gingen erover in discussie.

Gewezen VRT-journalist Lukas Devos modereerde dit debat, een initiatief van het Liberaal Archief, Liberales en Uitgeverij Pelckmans.

Aanslag op de verlichtingNa de aanslag op Charlie Hebdo kwamen vier miljoen Fransen op straat voor de democrati-sche waarden. Toch kregen de betogers ook tegenkanting, want waren zij niet vooral islamo fobe burgers uit de midden klasse? Filosofe Tinneke Beeckman grijpt de aanslag en de reacties erop aan om de teloorgegane waarden van de verlichting te verdedigen.

Het Liberaal Archief, Liberales en het Willemsfonds organiseerden een debat-avond met Tinneke Beeckman, Etienne Vermeersch en Dirk Verhofstadt als start van het literaire festival Het Betere Boek.

Le deuxième sexe? Vrouwen worden nog altijd achteruit gesteld, van de vrouwen besnijdenis – waarvan Assita Kanko als klein meisje zelf het slachtoffer werd – tot het minder brutale maar net zo goed discriminerende glazen plafond. Voor de gedreven politica Assita Kanko is het zonneklaar: we hebben nood aan een nieuw feminisme. Dat is ook het thema van haar boek De tweede helft. Tijd voor een nieuwe feminisme.

Assita Kanko was te gast op een gespreks avond georganiseerd door het Liberaal Archief in samenwerking met Liberales.

Gent kleurde oranjeIn 2015 was het tweehonderd jaar geleden dat onze streken een deel werden van het Koninkrijk der Nederlanden. Deze constructie hield amper 15 jaar stand. Maar toch schaarde niet iedereen zich in 1830 achter de nieuwe Belgische staat. Heel wat men-sen uit de elite bleven Oranje trouw. Em. prof. dr. Els Witte schetste een geschakeerd beeld van de orangistische organisaties, gedragscodes en strategieën.

Voor deze lezing van Els Witte werkte het Liberaal Archief samen met het Willemsfonds, de andere fondsen, het Algemeen Nederlands Verbond Oost- en Zeeuws-Vlaanderen e.a.

Van apenprocestot vagevuurNu de seculiere samenleving opnieuw onder druk staat, kan het geen kwaad om de moei-zame geschiedenis van het atheïsme onder de loep te nemen. Paul Cliteur en Dirk Verhofstadt doen dat in Het Atheïstisch Woordenboek. Geen encyclopedisch werk, maar een alfabetische ordening van lem-ma’s over atheïsme en irrationa-liteit. Hekserij, mormonen en de lijkwade van Turijn passeren de revue, maar ook brede en actuele begrippen als multicul-turalisme en islamofobie.

Het Liberaal Archief en Liberales organiseerden een lezing van Dirk Verhofstadt, gevolgd door een uiteenzetting van Paul Cliteur.

Kunst en cultuur, een meetbaar begrip? Begin december werd in de Blauwe Zaal gedebatteerd over cultuur en politiek. Niemand minder dan minister van Cultuur Sven Gatz ging in discussie met Bart Caron, de voorzitter van de Commissie voor Cultuur van het Vlaams Parlement, en Andreas Tirez, kernlid van Liberales. Het werd een geani-meerd gesprek over al dan niet subsidiëren van cultuur, over de ‘onmeetbare’ intrinsieke waarde van kunst en cultuur, over erf-goed en over nog veel meer.

De debatavond was een organisatie van het Liberaal Archief en Liberales.

12 LA magazine

Geen thema zo universeel als het afscheid en de dood. Toch is de manier waarop we ermee omgaan wel degelijk aan veranderingen onderhevig. In de negentiende eeuw verliest de organisatie van begrafenissen de eenvoud van daarvoor. De cultus van de dood raakt populair, begraaf-plaatsen worden oorden van herinnering die zelfs een donkere romantiek uitstralen. De Kerk had het hele ceremonieel rond ster-ven en begraven stevig in handen. Wie de pastoor achter een berechtingskruis zag lopen, wist dat hij op weg was om het laatste oliesel toe te dienen en hield even halt om een kruis te slaan. Oudere mensen hebben vandaag nog levendige herinneringen aan het tafereel. ‘Dikwijls was het ’s morgens vroeg, als het nog donker was. De misdienaar

200 jaar begrafeniscultuurAfscheid nemen

Onze omgang met de dood is in de laatste twee eeuwen

enorm veranderd. Nog niet zo lang geleden nam een hele

gemeenschap afscheid volgens een strak maar vertrouwd

ceremonieel, stevig in handen van de Katholieke Kerk.

Vandaag kan men ook rond het levenseinde individuele keuzes

uitdrukken. Die evolutie gebeurde niet zonder slag of stoot.

ging voor met een lantaarn en een bel, die hij om de zoveel stappen liet rinkelen. Ik vond dat als kind best griezelig, want je wist waarvoor het was.’

Huiselijk gebeurenDe familie die de priester laat komen, weet wat haar te doen staat: ze zet een

tafel klaar met een wit laken, een crucifix erop en twee brandende kaarsen. Een overlijden is een huiselijk gebeu-ren, weinig mensen sterven in het ziekenhuis. Tegelijk is de hele gemeenschap betrokken bij het afscheid. Buren komen de opgebaarde overledene thuis groeten, het hele dorp woont de begrafenis bij.De burgerlijke begrafenissen die vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw ingang vinden, doen de vertrouwde routine op haar grondvesten daveren. Van overheidswege komt er steeds meer regelgeving. De Kerk reageert fel nu er geraakt wordt aan een domein dat generaties lang exclusief het hare is geweest. De eerste geseculariseerde begraafplaatsen worden de inzet van een ware kerkhof-oorlog. In Sint-Denijs (nabij Kortrijk) steken kwade katho-lieken de oogsten van liberalen in brand nadat een niet-gewijde begraafplaats verplicht in gebruik is genomen.

Bestormd sterfbedDe liberalen reageren niet minder emotioneel. Verschil-lende vrijdenkers dreigen ermee hun familie te onterven als die het in haar hoofd zou halen om een priester aan hun sterfbed te roepen. Na de dood van de student Adolphe Dufranne in 1858 schrijven libe-rale kranten verontwaardigd ‘dat priesters en paters van alle kleur zijn sterfbed om zo te zeggen bestormd hebben’. Nog in de jaren 1920 laat schrijfster Virginie Loveling in haar testa-ment optekenen: ‘Mocht het gebeuren, buiten mijn wil, dat ik op mijn sterfbed berecht worde, zoo verzoek ik mijn tes-tamentuitvoerders protest daartegen aan te teekenen in de dagbladen.’

‘Om de zoveel stappen liet

de misdienaar zijn bel rinkelen. Ik vond

dat als kind best griezelig, want je wist

waarvoor het was’

‘Priesters en paters van alle kleur wilden zijn sterfbed bestormen’

13magazine LA

Badkuip‘Met spijt moeten wij hieraan toevoegen dat hij zich niet met de Kerk heeft verzoend’, meldt het katholieke blad Le Bien Public bij het verslag van het overlijden van Hippo-lyte Metdepenningen in 1881. Het afscheid van de oude Gentse liberale patriarch en vrijmetselaar verloopt geheel volgens burger-lijke procedures. Hoewel niemand het anders had verwacht, komen, zeker de katholieke kranten er woorden voor tekort. Metdepenningen wordt begraven op de Wester-begraafplaats, door katholieken misprijzend het ‘geuzen-kerkhof’ genoemd. Buitenkerkelijke begrafenissen dwin-gen architecten om na te denken over nieuwe graf monumenten en een aangepaste symboliek. Het praal-graf van Metdepenningen, vervaardigd door beeldhouwer Paul de Vigne, is een sarcofaag op een hoge sokkel, beweend door een halfnaakte pleurante. Het al bij al sobere ontwerp krijgt van de Gentenaars onmiddellijk een bijnaam: ‘de badkuip’. Hoewel klassiek, oogt zijn overlijdensbericht vanzelfspre-kend anders dan een doodsbrief-met-kruis. Tegelijk duikt een gebruik op dat niet ongewoon is bij het overlijden van vooraanstaande burgers, of die nu katholiek zijn of vrijden-kend. Onderaan de brief zijn twee coupons toegevoegd, telkens goed voor één brood. Het lijdt geen twijfel dat die bonnen niet bestemd zijn voor de geadresseerden zelf. Zij mogen ze uitdelen aan behoeftigen naar keuze. Een sail-lant detail maakt dat ook duidelijk: de doodsbrief is opge-steld in het Frans van de bourgeoisie, de broodbonnen in het Nederlands.

‘Het praalgraf van Hippolyte

Metdepenningen kreeg onmiddellijk

een bijnaam: de badkuip’

Meer weten?

Het Liberaal Archief publiceerde in 2015 het boek R.I.P. Aspecten van 200 jaar begrafeniscultuur in Vlaanderen, samengesteld door Tamara Ingels. Het organiseerde in het voorjaar ook de gelijk namige tentoonstel-ling in het Provinciaal Cultuurcen-trum Caermersklooster te Gent, in het kader van het Museum van de Vlaamse Sociale Strijd van de Provincie Oost-Vlaanderen.

14 LA magazine

De beeldvorming rond het liberalisme is niet altijd vleiend: kapitalistisch, conservatief, sociaal onverschillig. Wie er de geschiedenis op naslaat, kan nochtans niet anders dan besluiten dat het liberalisme in essentie een progressieve en optimistische beweging is, die opkomt voor vrijheid, gelijke kansen en sociale rechtvaardigheid.In de negentiende eeuw tekent zich een verschil af tussen de doctrinaire en de radicale of sociale liberalen. De eerste stroming inter-preteert vrijheid vooral als zo weinig mogelijk staats-ingrijpen. De tweede kent de overheid een actieve rol toe in zaken als werkloosheid, kinderarbeid, gezondheid en vooral onderwijs. Tegenover de doctrinaire vleugel van de Liberale Partij vormen de sociaalliberalen een minderheidsstroming. Toch slagen ze

Burgerpak enblauwe kielHet liberalisme, sociaal onverschillig?Gent staat vandaag vooral bekend als een socialistisch

bastion. Maar de wortels van de sociaaldemocratie liggen

in het sociaalliberalisme. Progressieve politici als Gustave

Callier, François Laurent en Louis Varlez ijverden met

succes voor de emancipatie van de arbeidersklasse in

de Arteveldestad.

erin om belangrijke sociale verwezenlijkin-gen door te drukken die het lot van de arbeiders sterk zullen verbeteren.

Kosteloos volksonderwijsGent is in de negentiende eeuw in ijltempo uitgegroeid tot een industriestad. Het ‘Manchester van het vasteland’ boomt, maar zijn arbeiders wonen en werken in schrij-nende omstandigheden. In de textielfabrieken zijn niet alleen mannen voor een hongerloon aan de slag, maar ook vrouwen en kinderen, nóg goedkopere arbeidskrachten. Hoe een schoolgebouw er aan de binnenzijde uitziet, kun-nen de meeste van die kinderen zich nauwelijks inbeelden. Om zich aan hun ellendige lot te ontworstelen, moeten ook arbeiderskinderen naar school kunnen gaan. Daar maken de sociaalliberalen een strijdpunt van. Kosteloos volksonderwijs wordt dé speerpunt van het sociaallibera-lisme. Vanaf 1827 ontstaan onder impuls van burgemees-ter Joseph Van Crombrugghe de eerste volksscholen. Ze zijn de uitdrukking van het fundamentele vertrouwen van de sociaalliberalen in de arbeidersklasse. Wie kan lezen, schrijven en rekenen heeft de instrumenten in handen om zich in de maatschappij op te werken.

‘1837: de jonge Gustave Callier

verbaast ouders en leerkrachten met een pleidooi voor

verplicht lager onderwijs’

Gustave Callier(1819-1863) Schepen van Openbaar Onderwijs

15magazine LA

Stokpaardje van CallierNa de volksscholen wordt in 1853 de eerste avondschool opgericht, en nog geen tien jaar later ook de zondags-school. Later volgen het beroeps- en het buitengewoon onderwijs. In 1914 wordt uiteindelijk de leerplicht inge-voerd. Die leerplicht is reeds het stokpaardje van Gents schepen Gustave Callier. In 1837, pas afgestudeerd aan het atheneum aan de Ottogracht, houdt hij als primus de tra-ditionele toespraak tijdens de prijsuitreiking. De jeugdige Callier verbaast het publiek van ouders en leerkrachten door niet louter de obligate dankwoorden uit te spreken, maar door een vurig pleidooi te houden voor verplicht lager onderwijs voor iedereen. Vooruitgangsoptimisme en inzet voor sociale emancipatie kenmerken zijn politieke carrière. Wanneer Callier sche-pen van Openbaar Onderwijs is (1858-1863), wordt Gent koploper op het domein van de scholenbouw en de ver-ruimde toegang tot het onderwijs. In vijf jaar tijd gaan niet alleen vijftien nieuwe stadsscholen open, maar verdubbelt ook het aantal leerlingen in de gratis onderwijsinstellingen. Zelfs politici die later furore maken in de socialistische par-tij – Edward Anseele om maar meteen de grootste naam te noemen – liepen school in het door de sociaalliberalen opgerichte kosteloze onderwijs.

Het Gentse modelHet werk van Gustave Callier wordt voortgezet door zijn vriend François Laurent. Hij introduceert in alle stads-scholen het schoolsparen, overtuigd als hij is dat sparen voor de arbeidersklasse de eerste stap is naar meer wel-vaart en ontvoogding. Nog een opvallende naam is Louis Varlez. In 1900 lanceert hij ‘le modèle de Gand’, een werk-loosheidsfonds gebaseerd op zelfhulp en spaarzaamheid. Dit Gentse systeem wordt overgenomen in binnen- en buitenland.Sociaal onverschillig, het liberalisme? Allesbehalve. De Gentse geschiedenis toont duidelijk aan hoe het sociaal-liberalisme in de praktijk is gebracht. Niet alleen in het ver-leden trouwens, ook vandaag nog. Juist in deze stad vaart paars – intussen aangevuld met groen – al decennialang een progressieve koers.

Meer weten? Wie zich hierin verder wil verdiepen, verwijzen we graag naar de jongste publicatie van professor Guy Schrans, Tussen burgerpak en blauwe kiel. Sociaal-liberalen in Gent 1789-1914, een uitgave van het Liberaal Archief.

Liberale duizendpoten en de sociale kwestieIn de negentiende eeuw

evolueert de maatschap-

pij van een agrarische

naar een industriële

samenleving. Vooral in

de steden brengt die

ontwikkeling een pak

problemen met zich

mee: sloppenwijken en

verkrotting, drankmis-

bruik en prostitutie, epidemieën, luchtveront-

reiniging, gevaarlijke arbeidsomstandigheden,

angst voor criminaliteit en zedelijk verval.

Voor de elite vallen al die topics samen onder

één noemer: ‘de sociale kwestie’.

Hoe gaat de maatschappelijke bovenlaag om

met die sociale kwestie? Verdeeld, zo blijkt.

Sociaaleconomische thema’s verscheuren de

politiek net zozeer als de klerikale/antiklerikale

tweedeling. De Liberale Partij valt uiteen in de

meer conservatieve stroming die haar afge-

vaardigden naar Kamer en Senaat stuurt, en in

de sociaalliberalen, die vooral plaatselijk actief

zijn. Die laatsten, allen afkomstig uit de Frans-

talige burgerij, ijveren voor sociale emancipatie

van de arbeidersklasse. Het zijn hommes-

orchestres, duizendpoten met kennis van zaken

en een sterk geloof in de maakbaarheid van de

maatschappij. Ze doen voorstellen die niet altijd

getuigen van evenveel werkelijkheidszin, maar

dragen in niet geringe mate bij tot de humani-

sering van het maatschappelijk denken.

Meer weten? Het wetenschappelijk samenwerkingsverband tussen de Universiteit Gent en het Liberaal Archief resul-teerde in 2015 in het doctoraal proefschrift van Carmen Van Praet over een weinig bekend aspect van de liberale beweging, het sociaalliberalisme: Liberale hommes-orchestres en de sociale kwestie in de negen-tiende eeuw. Na de verdediging van haar proefschrift in de Blauwe Zaal van het Liberaal Archief in september, mag ze zich doctor in de geschiedenis noemen. In 2016 wordt deze fundamentele studie in boekvorm uitgegeven.

Carmen Van Praet

16 LA magazine

Toch een kleine kanttekening: in Vlaanderen zijn nog altijd geen sluitende systemen of uniforme standaarden uitgewerkt. Elke instelling beslist zelf met wie ze in zee gaat en wanneer en hoe ze dat doet. De investeringen zijn fors en ook de actualisering die zich na enkele jaren opdringt, kost veel geld en brengt telkens nieuwe uit-dagingen met zich mee. Er is nood aan overkoepeling. Bij de buurlanden is op dat gebied al meer vooruitgang geboekt. Voorbeelden zijn het Delpher-project in Neder-land en het Gallica-project in Frankrijk.

Een eerste stap in de goede richting is de oprichting van het VIAA, het Vlaams Instituut voor Archivering, dat zich focust op het duurzaam bewa-ren en toegankelijk maken van audiovisueel en digitaal erf-goed. Dankzij de tussenkomst

van het VIAA worden tal van films op pellicule of video-banden met intussen vergeten standaarden als Betamax of VHS uit het Liberaal Archief gedigitaliseerd. Binnen afzienbare tijd zal het publiek de resultaten daarvan online kunnen raadplegen.

Nu al digitaal en online raadpleegbaar zijn een aantal titels uit de tijdschriftencollectie van het Liberaal Archief. Uitga-ven die enkel in het Liberaal Archief worden bewaard, krijgen voorrang. Van Het Volksbelang zijn alle nummers

Helemaal digitaalDe digitale revolutie is een voortdurende uitdaging voor de archief-

en erfgoedsector. Gebruikers willen de collecties steeds meer op

hun bureau of thuis consulteren. Vaak is dat perfect mogelijk.

Heel wat stukken uit het Liberaal Archief zijn beschikbaar via

www.liberaalarchief.be. De website groeit jaarlijks aan met

duizenden pagina’s gedigitaliseerde bestanden.

17magazine LA

sinds 1867 online beschikbaar. Het Liberaal Archief werkt ook mee aan het project Nieuws van de Groote Oorlog dat kranten en frontblaadjes uit de Eerste Wereldoorlog via de website www.hetarchief.be ter beschikking stelt van een breed publiek.

Haarscherpe scans laten de bezoekers van de website toe om, om het even wanneer, unieke handgeschreven stuk-ken in te zien. Zo zijn alle verslagen van de bestuursverga-deringen van het Willemsfonds, een bijzonder waardevolle bron voor het culturele leven van de negentiende eeuw, gedigitaliseerd en recent online geplaatst. Ook verslag-boeken van verschillende lokale en regionale liberale poli-tieke verenigingen (bv. Brussel, Brugge, Ninove, Deinze) staan online. Wie meer wil weten over de liberale partij, begint het best met een bezoek aan de website. Je vindt er onder meer de opeenvolgende statuten van de partij, verkiezingsprogramma’s, congresresoluties en volledige reek sen van partijperiodieken.

Ook wie op zoek is naar beeldmateriaal vindt op de web-site zijn gading, met digitale opnames van sprekende beel-den uit de rijke fotocollectie, alsook van affiches, vlaggen, porseleinkaarten, diploma’s, medailles, menu’s, prentbrief-kaarten en musealia.

www.liberaalarchief.be

Naast inventarissen, gedigitaliseerde archief-

bestanden, de bibliotheekcatalogus en staal-

kaarten uit de iconografische collecties, kunt u

op de website uiteraard terecht voor informatie

over onze activiteiten en publicaties. U vindt

er ook de link om de nieuwsbrief Het Kramers-

plein te ontvangen. Een handig instrument

voor onderzoekers, studenten en andere geïn-

teresseerden is de Blauwe wie is wie,

een bio-bibliografie.

Om het contact met de ruime erfgoedgemeenschap te onderhouden, koos het Liberaal Archief eveneens reso-luut voor de digitale weg, met de elektronische nieuws-brief Het Kramersplein. Vier á vijf keer per jaar lezen geïn-teresseerden over wat reilt en zeilt in het Liberaal Archief. Elk nummer sluit af met een Blauwe Doos, ‘une petite his-toire’ die verband houdt met de ruime collectie. Uitnodi-gingen voor boekvoorstellingen, lezingen, tentoonstellin-gen e.d. worden digitaal verspreid via de Nieuwsflash.

18 LA magazine

Meer weten?De biografie Reimond Stijns. Van ‘Arm Vlaanderen’ tot ‘Hard labeur’ van Paul de Pessemier ’s Gravendries is een uitgave van C. de Vries-Brouwers, met medewerking van het Liberaal Archief.

Dát wat hij verdiende, neen, hij kreeg het niet

‘Arm Vlaanderen’, we horen deze term nog steeds, aan het eind van gefrustreerde lezers-brieven of in nijdige commentaren op internet-fora. Dat Arm Vlaanderen ook de titel is van een roman, is minder bekend. De naam van de schrijver is nóg minder bekend. Zelfs bij zijn tijdgenoten. Nochtans wisten collega’s Reimond Stijns wel naar waarde te schatten. Zijn neef Herman Teirlinck gaf hem een plaats ‘geheel vooraan in de rij onzer beste schrijvers’. Helaas sprak hij die woorden pas uit in ’s mans grafrede. Cyriel Buysse zat ermee dat de erkenning voor Stijns was uitgebleven: ‘Men kende hem wel, sommigen zelfs prezen hoog zijn werken; maar, dát wat hij verdiende, neen, hij kreeg het niet.’Reimond Stijns stierf in 1905, verbitterd en voortijdig versleten. Hij was pas vijfenvijftig. Kort daarvoor had hij met Hard labeur – in de jaren 1980 verfilmd door de BRT – het natura-lisme geïntroduceerd in de Vlaamse literatuur. Dat niemand minder dan Louis Paul Boon de roman vele jaren later zou prijzen als ‘het mooiste, het gaafste, dat de naturalistische periode in onze litera-tuur heeft voortge-bracht’, daarvan had hij alleen maar kunnen dromen.

Publicaties

19magazine LA

Meer weten? De liberale canon van Dirk Verhofstadt is uitgegeven bij Houtekiet in samenwerking met het Liberaal Archief.

Was Epicurus de eerste liberaal?

Een hedonistische egoïst, zo wordt de Griekse wijs-geer Epicurus wel eens omschreven. Maar dat beeld klopt niet. Genot nastreven is cruciaal, maar exta-tische uitspattingen horen daar niet bij. ‘Voldoen aan de natuurlijke en noodzakelijke behoeften’, zo ziet Epicurus de invulling van genot. Wat moet een mens doen om persoonlijk geluk te bereiken? Zich bevrijden van de angst voor de goden en voor de dood. Dat klinkt als een moderne, zelfs liberale gedachte. Epicurus heeft er een plaats mee verdiend in De liberale canon. Hij is de vroegste en meest verrassende naam in een lijst van zestig den-kers die het liberale ideeëngoed door de eeuwen heen hebben gevormd en verrijkt. Wie vinden we nog terug? Usual suspects als Locke, Hobbes, Voltaire, Montesquieu, Kant, Popper. Toch is het gezelschap diverser dan je misschien zou denken: de Peruviaanse Nobelprijswinnaar literatuur Mario Vargas Llosa is present, net als zijn misschien iets minder bekende landgenoot Hernando de Soto; Olympe de Gouges is de Franse feministe die het niet nam dat de Déclaration des droits de l’homme et du citoyen enkel gold voor mannen; Irshad Manji werd op slag bekend met haar boek The trouble with Islam; de jonge Alicja Gescinka is geboren in Warschau en opge groeid in Gent. Als zevenjarige nieuwkomer viel de zo geprezen vrijheid van het Westen haar tegen. Want wat heb je aan speel-goedwinkels als je niet over geld beschikt om een pop te kopen?

Bibliotheek

Met een kleine 60.000 titels is de bibliotheek van het Liberaal Archief de belangrijkste in Vlaanderen over de historische en actuele liberale beweging, het vrije denken en handelen, en aanverwante thema’s als vrijzinnigheid, schoolstrijd, ethische kwesties, scheiding tussen kerk en staat, anti-klerikalisme. Alle publicaties worden ingevoerd in de digitale catalogus, die u kan raadplegen op de website. De verzameling kranten en tijd-schriften telt ruim 2.500 nationale en internatio-nale maar ook heel wat lokale titels. Ze bevat onder meer de volledige collectie van Het Laatste Nieuws, De Nieuwe Gazet, La Flandre Libérale en Het Volksbelang. Tijdschriften worden ook gedigi-taliseerd. Zo kunt u Baes Kimpe (1857-1859) of Het Volksbelang (sinds 1867!) bij u thuis in de zetel lezen. Elektronische tijdschriften worden vanzelf-sprekend ook opgenomen in de collectie.

20 LA magazine

De omstandigheden waar in Albert Maertens in 1915 ter wereld komt, klinken van-daag pijnlijk actueel. Zijn moeder vlucht uit Torhout voor het oorlogsgeweld en bevalt over de Nederlandse grens, in Aardenburg. Na de oorlog pikt de familie

het leven in Torhout weer op. Vader Maertens is er arts en als liberaal actief in de gemeentepolitiek en het vereni-gingsleven. Albert Maertens studeert rechten in Gent. Een bevlogen studax is hij niet, maar toch legt hij tijdens zijn studenten-tijd de kiem voor zijn latere succesvolle loopbaan. Het netwerk dat hij in Gent op-bouwt, blijft hij zijn leven lang trouw. Maertens is er voorzit-ter van drie studentenvereni-gingen: het Liberaal Vlaams Studentenverbond, ’t Zal Wel Gaan en de Vereniging van Antifascistische Studenten. Zijn engagement voor de democratie zet hij voort tij-dens de bezetting door lid te worden van het verzet. In 1942 houdt de bezetter hem aan en sluit hem op in de Gentse gevangenis. Maar Maer-tens heeft meer geluk dan veel van zijn lotgenoten en bij gebrek aan bewijs komt hij weer vrij.

Uitzonderlijk aanbodIs het die traumatische ervaring die hem doet beslissen om voortaan discreet in de schaduw te blijven? Om invloed

Albert Maertens. 1915-2015Afscheid van een monument

In 2015 moet de liberale wereld afscheid nemen van een monument.

Albert Maertens overlijdt op 23 mei, een kleine maand na zijn honderdste

verjaardag. Een politieke carrière ambieerde hij nooit. Toch heeft hij,

meer dan wie ook, het Vlaamse liberalisme in de tweede helft van

de twintigste eeuw vormgegeven.

uit te oefenen, maar buiten elke formele machtspositie om? De kans om zo’n rol te spelen dient zich in elk geval kort na de bevrijding aan. Julius Hoste, eigenaar-directeur van Het Laatste Nieuws, vraagt Maertens om mee de krant te leiden. Het is een uitzonderlijk aanbod voor iemand die nauwe-lijks zes jaar daarvoor de universiteitsbanken heeft verla-ten. Maar helemaal uit de lucht vallen, komt dit voorstel ook niet. Maertens is Hoste opgevallen als studenten-leider. Hij ziet dat de ondernemende jongeman wel eens de juiste persoon kan zijn om Het Laatste Nieuws na de bezettingsjaren opnieuw op de sporen te krijgen. Maertens’ taak is niet min: hij moet de naoorlogse redac-tie vanuit het niets opbouwen. Bij zijn zoektocht naar journalistiek talent met een liberale en humanistische ach-tergrond komt hij vanzelf terecht bij de vrienden en bekenden uit zijn Gentse studententijd.

Aan de zijde van Sophia LorenMaertens blijkt ook een neus te hebben voor wat het lezerspubliek wil. Lang voor de term ingeburgerd raakt, heeft hij onderwerpen over human interest al volop geïnte-greerd. Sociale thema’s gaat hij niet uit de weg, integen-deel, maar ook sport en film(sterren) krijgen een belang-rijke rol. Hoewel hij de discretie zelve is, zien we Maertens toch al eens op de foto aan de zijde van Eddy Merckx en zelfs Sophia Loren.Na de dood van Hoste bouwt Maertens Het Laatste Nieuws verder uit tot een volkse krant voor een zo breed mogelijk publiek, maar tegelijk met een nadrukkelijk emancipatorisch en liberaliserend tintje. Het Vlaams- liberale en humanistische karakter van de krant verankert hij door de oprichting van de Stichting Het Laatste Nieuws (nu Raad Het Laatste Nieuws), die als onafhankelijke scheidsrechter blijft waken over de ideologische lijn.

‘Was het de traumatische oorlogservaring

die hem doet beslissen om

voortaan discreet in de schaduw

te blijven?’

De jonge Albert Maertens

21magazine LA

Maertens’ rol in het medialandschap overstijgt trouwens Het Laatste Nieuws. Zo is hij ook bestuurder van het pers-agentschap Belga en voorzitter van de raad van bestuur van de toenmalige BRT.

Regisseur achter de schermenVia Het Laatste Nieuws en zijn andere bladen, maar ook door zijn immens persoonlijk netwerk kan Maertens decennialang wegen op het politieke bestel, in het bijzon-der op de ontwikkelingen binnen de liberale beweging. Van de jaren 1950 tot het einde van de jaren 1970 is hij de discrete regisseur achter de schermen, die onverdroten ijvert voor de eisen van de Vlaamse, liberale en vrijzin-nige beweging. Dat doet hij ook als drijvende kracht achter tal van Vlaamse libe-rale en culturele verenigin-gen in Brussel. Maertens is een enthousi-ast deelnemer aan het Vlaamse culturele leven in de hoofdstad. Vooral de KVS draagt hij een warm hart toe. Naast theater houdt hij vooral van schilderkunst. In zijn appartement in Oostende, waar hij zich na zijn car-rière terugtrekt, is hij omringd door schilderijen van zijn favoriete artiest Jan Cox. Tot op hoge leeftijd bleef hij genieten van schoonheid: kunst en het zeezicht.

Meer weten?

Het Liberaal Archief herdacht Albert Maertens op 3 oktober met een hulde zitting in de Blauwe Zaal. Vijf sprekers – Walter Prevenier, Herman De Croo, Guy Vanhengel, Frieda Joris en Adriaan Raemdonck – haalden herinneringen aan hem op. Hun bijdragen zijn gebundeld in het huldeboek Albert Maertens, 1915-2015. Het Liberaal Archief heeft zijn gebouw aan het Kramersplein de naam Centrum Albert Maertens gegeven.

‘Lang voor de term ingeburgerd raakt,

heeft Maertens onderwerpen over human interest al

volop geïntegreerd in de katernen van Het Laatste Nieuws’

De gevel van Het Laatste Nieuws met een kunstwerk van Paul Van Hoeydonck

Krantenbaas Maertens met Sophia Loren

Karel Poma en Albert Maertens

22 LA magazine

Van al wat binnenkomt, wordt onmiddellijk een beknopt overzicht gemaakt. Een uitgebreidere inventaris volgt later. De collectie wordt bewaard in het interne depot (Kramersplein) en in twee externe depots (o.m. Wondel-gem). Om het verval van – soms heel fragiele – archief-stukken tegen te gaan, wordt nieuw binnengekomen materiaal onmiddellijk zuurvrij verpakt volgens de recente internationale normen. Daarnaast worden reeds vroeger verworven collecties systematisch opnieuw ingepakt, een arbeidsintensieve klus. In 2015 werd de herverpakking van de krantencollectie voltooid, en werd gestart met het zuurvrij verpakken van de tijdschriften.

Het Liberaal Archief in cijfers• 10.545 strekkende meter = het volledige volume aan

archiefbestanden• 732 meter = archief dat volledig geïnventariseerd is• 11.867 strekkende meter = opslagruimte, verdeeld

over een intern en twee externe depots• 760 meter = archief dat in 2015 is overgebracht

van het Kramersplein naar het depot Wondelgem• 30,74 meter = aangroei in 2015 van het archief van

de liberale vakbond ACLVB, de grootste aangroei van archieven van organisaties

• 84,85 meter = aangroei in 2015 van het archief van Herman De Croo, de grootste aangroei van persoons-archieven

De grootste schenkers in 2015• Liberale vakbond ACLVB• Jong VLD• Herman De Croo• Annemie Neyts• Leo Ponteur• Marc Verwilghen

Nieuwin het archiefRuim tien kilometer, dat is de omvang van het

Liberaal Archief. De rijke en diverse collectie

groeit elk jaar aan door archiefoverdrachten en

spontane schenkingen van honderden personen

en instellingen. Het betreft al lang niet meer louter

‘klassieke’ papieren stukken, maar ook vele gigabytes

aan digitaal archief. Daarnaast gaat het Liberaal

Archief zelf actief op zoek naar ‘nieuw’ materiaal.

En ook archief van…• Samenwerkende Maatschappij De Broedermin,

Balegem• Familiearchief van Napoleon Destanberg • Robert Godding• De Zwarte Komedie

Robert Godding (1883-1953)Minister van Koloniën

23magazine LA