Kanker en depressie

Symposium Psychosociale oncologie

‘Sterkte met je tumor’

13 april 2017

Marijn Tijssen, psychiater MUMC+

(potentiële)

belangenverstrengeling Geen

Voor bijeenkomst mogelijk

relevante relaties met

bedrijven

Geen

Sponsoring of

onderzoeksgeld

Honorarium of andere

(financiële) vergoeding

Aandeelhouder

Andere relatie, namelijk

…

geen

geen

geen

geen

Disclosure belangen

Kanker en depressie

• Kanker is een levensbedreigende ziekte

– Verlies van gezondheid, pijn, angst, wanhoop en

dood

– Vergt veel aanpassingsvermogen

– Biologische kwetsbaarheid depressie

• Hoge comorbiditeit depressie

– Frequent gemist

– Verhoogt lijdensdruk, vermindert therapietrouw en

verslechtering van behandelresultaten

Inhoud

• Prevalentie en risicofactoren

• Diagnostiek en differentiaal diagnose

• Behandeling

– Focus op psychofarmacologische behandeling

Prevalentie

• Lifetime prevalentie1

– 10-15% ernstige depressieve stoornis

– 30-35% depressie en aanpassingsstoornissen

(chronische lichamelijke aandoeningen)

• Puntprevalentie2

– 6-13%

Prevalentie:

• Stadium: vergevorderd3

– 5-26% ernstige depressie

– 7-26% mild-matig ernstige depressie

• Soort kanker3

– Hersentumor: 41-93%

– Pancreascarcinoom: tot 50%

– Hoofdhalstumor: tot 42%

– Borstkanker: 4.5-37%

– Gynaecologische kanker: 23%

– Longkanker: 11%

Risicofactoren

• Eerdere depressie1,2,3

• Jongere leeftijd (<50 jaar) 1,2,3

• Beperkt sociaal netwerk/gebrek aan steun1,3

• Ernst aandoening

– Oncontroleerbare pijn1,2,3

– Fysieke beperkingen1/achteruitgang3

– Noodzaak tot continuering behandeling3

• Comorbide somatische problematiek1

Diagnose: knelpunten

• DD: ‘normale’, invoelbare somberheid vs. aanpassingsstoornis vs. depressie

• Depressieve kenmerken vs. gevolgen kanker

– Slaapproblemen

– Vermoeidheid

– Eetproblemen

• Depressie a.g.v. oncologische behandeling

– Interferon α3

– Prednison, Dexamethason2,3

– Aromataseremmers

• Exemestaan, Anastrozol, Letrozol4

– Procarbazine2

– Vincristine2

– Vinblastine2

Diagnose

• ‘Normale’ somberheid

• Aanpassingsstoornis

– Schatting 10-20%5

– Heterogene verzameling van klachten die optreden na blootstelling aan een stressvolle gebeurtenis5

– Niet in verhouding met de ernst of intensiteit van de stressor5

• Depressie

– Duur van klachten (> 2 weken) 1

– Toename ipv afname van klachten1

– Ernstigere/vreemdere somberheid dan normaal1

Diagnose: Symptomen

• Anhedonie1,2, disproportionele schuld- en schaamtegevoelens1,2, gevoelens hopeloosheid/waardeloosheid2, doodsgedachten/obsessie dood1,2

• Onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten1

• Cavanaugh criteria (2 items) 3

– Niet deelnemen aan medische zorg ondanks de mogelijkheid hiertoe

– Geen vooruitgang ondanks verbetering medische conditie/functioneren op lager dan verwacht niveau

• Endicott criteria (1 item) 3

– Sociaal terugtrekgedrag/verminderde spraakzaamheid

Diagnose: Vragenlijsten

• Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS)1

– Hoge sensitiviteit, lage specificiteit

– Totaal >12, depressie >8 verdere screening

• 4-DKL1

– distress, depressie, angst en somatisatie

Behandeling

• Multidisciplinaire behandeling

• Niet-medicamenteuze behandelingen

– Ondersteunende gesprekken

– Psychotherapie

– Activering

Behandeling: Psychofarmaca

• Indicatie antidepressiva: voorschrijven cf. indicatie

reguliere depressie6

• Gerichte keus op basis van werkingsprofiel/bijwerkingen

Behandeling: Psychofarmaca

• SSRI’s (Escitalopram, Sertraline)

– Eerste keus vanwege milde bijwerkingenprofiel1

– Vaak keus ivm comorbide angstklachten

– Dosering cf. farmacotherapeutisch kompas

• Tricyclische antidepressiva (TCA’s)

– Cave anticholinerge bijwerkingen

– Effect op pijn

– Start 25 mg AN, iedere 2-4 dagen ophogen met 10-25 mg tot 100-150 mg1

– Controle bloedspiegels

• Overige antidepressiva

• Amfetaminen

– 1e keus bij mensen met korte levensverwachting1

Behandeling: antidepressiva Symptoom Antidepressivum

(neuro)pathische pijn3,7,8,9 SNRI (Duloxetine, Venlafaxine)

TCA

Agitatie, slaapprobleem1,3,7,8,9 Mirtazapine

Trazodon

TCA

Vermoeidheid, psychomotore

remming, concentratieproblemen 3,7,8,9

Bupropion

Misselijkheid3,7,8,9 Mirtazapine

Verminderde eetlust3,7,8,9 Mirtazapine

Opvliegers3,8,9 Venlafaxine

SSRI’s (Fluoxetine, Paroxetine,

Sertraline)

Behandeling: specifieke aandachtspunten

• SSRI’s3,9

– Risico serotoninesyndroom bij comorbide serotonerg werkende medicatie

• Mirtazapine

– Zelden: agranulocytose3,8

• Bupropion

– Verlaging prikkeldrempel insulten3,7,8

• Cardiale comorbiditeit7

– Liefst Sertraline: beperkte orthostatische hypotensie

• Trage darmmotiliteit, urineretentie, stomatitis3,7,8

– Geen middel met anticholinerge bijwerkingen kiezen

• Gebruik homeopathische middelen1

– Sint Jans Kruid: interactie Cyp450 systeem

Behandeling: Specifieke aandachtspunten

• Gebruik Tamoxifen3,8,9

– Interactie via Cyp450 (remming Cyp2D6

verminderde omzetting endoxifen verminderde

effectiviteit)

– Venlafaxine 1e keus, evt. Citalopram

Behandeling: Amfetamines1,3,7,8,9

• Antidepressief effect, vermindering vermoeidheid, verbetering concentratie

• Verslavend effect nvt, eetlustbevorderend

• Snelle werking (1-2 dagen)

• Dosering:

– Methylfenidaat 5 mg 2dd1 (uiterlijk 16.00 uur)

– Dagelijks verhogen tot gewenst effect, maximaal 20 mg 2dd1

• Bijwerkingen:

– nervositeit, prikkelbaarheid, tachycardie, hypertensie, slapeloosheid, tremoren

– psychotische belevingen/delier

Literatuur

1 IKNL Landelijke Richtlijn Depressie versie 2.0

2 Roy-Byrne PP. Diagnosis of psychiatric disorders in patients with cancer. In: UpToDate, Silver JM (Ed), UpToDate, Last updated Oct 02, 2014

3 Kissane DW, Maj M, Sartorius N. (2011) Depression and Cancer. John Wiley & Sons, Ltd.

4 www.farmacotherapeutischkompas.nl

5 Multidisciplinaire richtlijn aanpassingsstoornis bij patiёnten met kanker

6 Ostuzzi G, Matcham F, Dauchy S, Barbui C, Hotopf M. (2015). Antidepressants for the treatment of depression in people with cancer. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2015 (6). Doi: 10.1002/14651858.CD011006.pub2

7 Roy-Byrne PP. Management of psychiatric disorders in patients with cancer. In: UpToDate, Silver JM (Ed), UpToDate, Last updated Oct 02, 2014

8 Caruso R, Grassi L, Nanni MG, Riba M. Psychopharmacology in Psycho-oncology. Curr Psychiatry Rep (2013) 15:393

9 Thekdi SM, Trinidad A, Roth A. Psychopharmacology in Cancer. Curr Psychiatry Rep (2015) 17:529