Jaarbericht 2013

Nederlanders vinden gezondheid het aller-belangrijkste in het leven. Gelukkig genieten veel mensen van een goede gezondheid en leven we steeds langer. Een goede gezondheid is in de eerste plaats in het belang van elke burger, maar ook van de vitaliteit van de samenleving als geheel. Gezonde mensen participeren meer, zijn zelfredzamer, leveren een grotere bijdrage aan de economie en leggen minder beslag op het zorgstelsel. Tegelijkertijd kampt een flink aantal Nederlanders met gezondheidsachterstanden. De gezondheids- verschillen tussen lager en hoger opgeleiden zijn groot en dreigen groter te worden als we daar niets aan doen.

De Nederlandse overheid zet dan ook niet alleen in op behoud en verbetering van onze gezond-heid in het algemeen, maar ook op het verbeteren van de gezondheid van burgers met de grootste gezondheidsachterstanden. In oktober 2013 is het Nationaal Programma Preventie (NPP) Alles is Gezondheid verschenen. Hierin is de ambitie opgenomen de gezondheidsverschillen in Nederland te reduceren. Pharos onderschrijft deze ambitie van harte. Vanuit het uitgangspunt: gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen, werkten we in 2013 in al onze programma’s aan het streven om de kwaliteit van preventie en zorg voor lage ses-groepen en migranten op een zelfde niveau te brengen als voor andere burgers en om de gezondheid en het zelfmanagement te helpen versterken. Hierbij leggen we het accent op implementatie en het gebruik van kennis en goede aanpakken die er al zijn.

Programma Gezond in…In 2013 zijn we nagegaan op welke wijze wij de komende jaren nog meer kunnen bijdragen aan

het duurzaam terugdringen van gezondheids-achterstanden. In 2014 starten we samen met Platform31 en andere partijen het stimulerings- programma Gezond in... Hierin ondersteunen we gemeenten bij de lokale aanpak van gezondheids- achterstanden. Dit doen we onder andere door op maat te adviseren, nationale en internationale kennis te delen over wat werkt en goede aanpakken helpen op te schalen en verder te onderbouwen.

Programma Veiliger en beter geneesmiddelengebruik bij laaggeletterden en migrantenIn 2013 hebben we nog een ander programma voorbereid. Met de KNMP (Koninklijke Nederland-se Maatschappij ter bevordering der Pharmacie) hebben we overlegd over hoe het medicijngebruik onder laaggeletterden en migranten verbeterd kan worden. Dit heeft geresulteerd in het vierjarig programma Veiliger en beter geneesmiddelen-gebruik bij laaggeletterden en migranten dat we samen met de KNMP vanaf 2014 gaan uitvoeren. Het programma richt zich op een veiliger en beter geneesmiddelengebruik bij laaggeletterden en migranten.

De komende jaren zal Pharos haar kennis blijven inzetten om de gezondheidsverschillen te helpen reduceren en de kwaliteit van preventie en zorg voor lage ses-groepen en migranten op een zelfde niveau te brengen als voor andere burgers. We hopen met deze publieksversie van het jaarverslag een indruk te geven hoe we daar in 2013 aan hebben gewerkt.

Monica van Berkum, directeur Pharos

Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen

foto: Goedele Monnens

Een flink aantal Nederlanders kampt met forse gezondheidsachterstanden. De gezondheids-verschillen tussen lager en hoger opgeleiden zijn groot en dreigen groter te worden als we daar niets aan doen.

Laaggeletterden zijn mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Een op de negen volwas-sen Nederlanders is laaggeletterd. Een relatief groot aantal omschrijft de eigen gezondheids-toestand als matig of slecht. Ook blijken laag-geletterden vaker last te hebben van bepaalde ziekten en aandoeningen zoals:

Gezondheid en laaggeletterdheid

Gezondheidsverschillen

astma diabetes

hart-infarcten

psychischeproblemen

kanker

hogerrisico

Levensverwachting De verschillen in Nederland in levensverwachting tussen hoog- en laagopgeleiden zijn groot:

Gezond ervaren levensjarenDe verschillen in gezond ervaren levensjaren zijn nog veel groter. Verschil in gezonde levensjaren tussen hoog- en laagopgeleide mannen is:

Bronnen:• Nationaal Kompas Volksgezondheid, RIVM, 2014• Stichting Lezen & Schrijven, 2014

Gezondheidsverschillen op basis van opleiding

Etniciteit en ervaren gezondheidMigranten ervaren hun gezondheid als slechter dan autochtonen. Vooral migranten met een Turkse of Marokkaanse achtergrond ervaren hun gezondheid als slechter.

Laag opgeleide mannen leven 6.5 jaar korter dan hoog opgeleide mannen

6.5 jaarkorter

Laagopgeleide mannen ervaren 18.5 minder gezonde levensjaren.

Laagopgeleide vrouwen ervaren 19 minder gezonde levensjaren.

18.5 jaar 19.0 jaar

Laag opgeleide vrouwen leven 6.1 jaar korter dan hoog opgeleide vrouwen

jaarkorter6.1

15% van de Autochtonenervaart slechte gezondheid

29% van de Surinamerservaart slechte gezondheid

27% van de Antillianenervaart slechte gezondheid

45% van de Turkenervaart slechte gezondheid

39% van de Marokkanenervaart slechte gezondheid

Ondersteuning van zorgverleners bij het bieden van preventie en zorg die ook effectief en toegankelijk zijn voor laagopgeleiden en migranten. Dat is de voornaamste pijler van Preventie en Zorg Chronische Aandoeningen. Een greep uit onze activiteiten in 2013:

Duizend Moeders, dat is de naam van het project waarin we samen met het Erasmus MC vrouwen voorlichten over borstkanker en borstkanker-onderzoek. Eerder onderzoek (The attendance of migrant women at the national breast cancer screening in the Netherlands 1997–2008, Pharos 2010) wees uit dat in Nederland 84% van de autochtone vrouwen gebruikmaken van de screening op borstkanker tegenover 54% van de Marokkaanse en 62% van de Turkse vrouwen.Onbekendheid met kanker en preventie is de voornaamste reden hiervoor.

Via sociale media hebben we dochters gestimu-leerd om met hun moeders kennis te delen over borstkanker en preventieve screening. Uiteindelijk is het aan de moeders zelf om te beslissen of ze willen deelnemen. Maar dan wel op grond van kennis en feiten. De resultaten van het project zijn medio 2014 bekend.

Via sociale media kennis vergroten over borstkanker

In 2013 is de businesscase Ziekenhuiszorg voor migranten – Optimalisering van kwaliteit en doelmatigheid gepubliceerd. Twee concrete businesscases tonen aan hoe eenvoudige en relatief goedkope investeringen leiden tot verbetering van zorg voor migranten en laag-opgeleide patiënten. De eerste businesscase richt zich op ligduur en heropnames. De tweede op diabeteszorg.

Optimalisering kwaliteit en doelmatigheid ziekenhuiszorg

Een combinatie van interventies kan leiden tot effectievere diabeteszorg voor migranten:versterking zelfmanagement, vergroting van kennis, individueel actieplan, aanpassen voorlichtingsmateriaal.

Businesscase diabeteszorg

Meer lezen over optimalisering van ziekenhuiszorg? Het rapport is gratis te downloaden via www.pharos.nl

Preventie en Zorg Chronische Aandoeningen

Hoe kan je vrouwen informeren voor #borstkanker onderzoek? Inzetten op moederliefde via oa social media! @duizendmoeders

Nederlandsevrouwen

Marokkaansevrouwen

Turksevrouwen

Zelfmanagement Kennisvergroting

voorlichtingsmateriaal Individueel actieplan

84%62% 54%

Zorg en ondersteuning beter laten aansluiten bij laagopgeleide en migrantenjeugd en hun ouders. Dat is de essentie van het meerjarenprogramma Jeugd en Gezondheid. Wij benutten de kansen om via de jeugd gezondheidsachterstanden aan te pakken. Het aanbod aan preventie en zorg zien we het liefst dichtbij huis waardoor er minder een beroep wordt gedaan op zwaardere vormen van zorg.

Pharos heeft CJG’s en Sociale Wijkteams in Zeist, Nijmegen, Rotterdam en Zaandamgeadviseerd op het gebied van communicatie met laagopleide wijkbewoners of die met een migrantenachtergrond.

Gezond op school (nota Pharos, 2013) heeft geleid tot extra aandacht voor de sociaal- emotionele ontwikkeling van kinderen op de basisschool.

De nieuwe methodiek van Team Jong Zaandam is beschreven op verzoek van Zaandam en gepubliceerd onder de titel Wat gaat er goed in jullie gezin? (gratis te downloaden via www.pharos.nl)

Op verzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft Pharos folders aangepast rondom zwangerschap en conceptie zodat die nu ook toegankelijk zijn voor laag- geletterden of mensen die het Nederlands beperkt beheersen.

Communicatie trainingTrain uzelf op begrijpelijk communiceren met laag-opgeleiden.

* Teach back methode: Niet vragen: heeft u mij begrepen? Maar vraag degene tegenover u om in eigen woorden uit te leggen wat u heeft gezegd.

Let op taalgebruik en houdingJip en Janneke taalgebruik mag, maar neem geen Jip en Janneke houding aan.

Boodschap overbrengenIs mijn boodschap goed overgekomen? Gebruik de teach back methode *

Jeugd en gezondheid in 2013resultaten

Drie tips voor communiceren met laagopgeleiden

Meer informatieMeer uitleg over communiceren met laagopgeleide bewoners in de wijk? Bekijk het filmpje op:www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/gezondheidsverschillen/begrijpelijk-communiceren-video

2

1

3

Jeugd & gezondheid

Consumer Quality Index (CQ-index) vragen-lijsten meten ervaringen van patiënten. NIVEL, Pharos en het Kwaliteitsinstituur (CKZ) hebben vier CQ-index vragenlijsten (Huisartsenzorg, Ziekenhuisopname, Kraamzorg en Thuiszorg) toegankelijker gemaakt voor mensen met een migrantenachtergrond of laaggeletterden.

De lijsten zijn zowel aangepast op taalniveau: compacte en actieve zinnen als op begrijpelijk-heid. Zo zijn bijvoorbeeld specifieke Nederlandse uitdrukkingen geschrapt en is informatie toe- gevoegd over tolken.

De World Health Organization (WHO) benadrukt keer op keer het grote belang van actieve deelname van burgers zelf bij de aanpak van gezondheidsachterstanden. Een van de middelen daartoe is het delen van patiëntenervaringen. In Nederland zijn we al aardig op weg om de positie van burgers binnen de gezondheidszorg te vergroten. Toch zijn laagopgeleide en migranten- patiënten hier minder bij betrokken. Pharos zet zich in om participatie, zelfmanagement en eigen regie van deze groepen te stimuleren.

CQ-index vragenlijsten

Samen met het CBO heeft Pharos de handreiking Patiëntenparticipatie van migranten in onderzoek, kwaliteit en beleid ontwikkeld. Deze praktische toolkit biedt een overzicht van werkzame elementen en randvoor-waarden voor succesvolle participatie van migranten. Deze publicatie was in 2013 het meest gedownloade document van de Pharos website.

Participatie in onderzoek en kwaliteitsverbeteringstrajecten

Het hele onderzoek ‘Culturele validatie van vier CQI meetinstrumenten’ is gratis te downloaden via www.pharos.

CQ lijsten Huisartsenzorg, Ziekenhuisopname, Kraamzorg en Thuiszorg zijn aangepast op:

Wetgeving - Wetten die klachtrecht regelen en wetten die verplichten dat patiënten om feedback wordt gevraagd.

Partnerschap - Gezondheids-professionals gaan een partnerschap aan met de beoogde gemeenschap.

Good practices

Stimulerende factoren voor patiëntenparticipatie van migranten

Aanpassingen CQ vragenlijsten

Participatie en eigen regie in de zorg

Taalniveau

Begrijpelijkheid

Top publicatie in 2013

Download de toolkit via

pharos.nl

Goede zorg en ondersteuning van mantelzorgers bij dementie, terugdringing van eenzaamheid, stimulering van bewegen en veilig medicijngebruik van migranten en laagopgeleide ouderen, dat zijn de pijlers van Ouderen en Gezondheid. Uitgangspunt vormen de kracht en inbreng van ouderen zelf. Een greep uit onze activiteiten in 2013:

In 2013 vroegen we tijdens focusgroepen ouderen naar hun mening over kwaliteitscriteria in de zorg. Samen met onze samenwerkings-partners Zorgbelang Nederland en CSO (koepel van ouderenorganisaties) hebben we de uit- komsten gebundeld in de publicatie Ouderen over ondersteuning en zorg - Kwaliteitscriteria voor ondersteuning en zorg vanuit ouderenperspectief met extra aandacht voor kwetsbare ouderen, waaronder migrantenouderen.

In 2013 publiceerden we Zorgen voor je ouders is een manier van leven een onderzoek onder mantelzorgers van Turkse, Marokkaanse en creools-Surinaamse ouderen met dementie. Belangrijkste punt dat uit dit onderzoek kwam is de grote behoefte aan meer kennis over dementie bij deze mantelzorgers. Meer kennis draagt bij aan vroegsignalering en daarmee tijdige zorg en behandeling. Uit het onderzoek bleek ook dat er een grote behoefte is aan advies over omgaan met dementerende ouderen en over het ziekteverloop op langere termijn.

Kwaliteitscriteria ouderenzorg

Kennis is cruciaal!Uit het onderzoek bleek dat er een grote behoefte is aan kennis over omgaan met dementerende ouderen. Dit onderzoek is te downloaden via onze website: www.pharos.nl.

Ouderen & gezondheid

De belangrijkste thema's voor ouderen zijn:

Kwaliteit van leven1

Zelf de regie houden2

Thuis wonen en zorg dichtbij

3

Problemen voorkomen (preventie en vroegsignalering)

Duidelijke en toegankelijke informatie

4

5

Respectvol en vriendelijk bejegend worden

6

Samenwerking en afstemming

7

Betaalbare zorg8

foto: Arie Kievit / HH

Vluchtelingen en asielzoekers zijn extra kwetsbaar als het gaat om gender gerelateerd geweld. MOVISIE en Pharos hebben daarom een voorlichtingstraject uitgezet in met name Amsterdam en Rotterdam. Met behulp van peer-to-peer education zijn in 2013 600 vluch-telingen en asielzoekers afkomstig uit meer dan 10 verschillende landen voorgelicht over gender gerelateerd geweld en de mogelijkheden om hulp te zoeken en het geweld te keren.

Gender gerelateerd geweldVoorlichters gender gerelateerd geweldfoto’s: Eelco Gorter

Haimanot Belaygeboren in

Ethiopië

Assan Sare Bidiga geboren in

Burkina Fasso

Jamila Tallageboren in

Afghanistan

Nederland heeft een zero tolerance beleid rondom meisjesbesnijdenis. Pharos vervult sinds 1993 de rol van landelijk kenniscentrum op dit terrein. In 2013 hebben we in samen-werking met het Erasmus Medisch Centrum een onderzoek gepubliceerd over de pre-valentie van vrouwelijke genitale verminking in Nederland. Jaarlijks blijken 40 tot 50 meisjes in Nederland het risico te lopen op besnijde-nis. Verder blijken in Nederland bijna dertig duizend vrouwen te wonen die besneden zijn. Uit het onderzoek bleek het belang van het

HandelingsprotocolIn 2013 is aangepast en geactualiseerd: het Handelingsprotocol Genitale Verminking bij minderjarigen - Uitleg en handvatten bij aanpak VGV voor Advies- en Meldpunten Kindermishandeling, Raad voor de Kinderbescherming en Politie.

Opeenvolgende ontwikkelingen in 2013 maakten dat Pharos veelvuldig werd geconsulteerd over zaken die te maken hadden met de gezondheid van asielzoekers. Bijvoorbeeld over de medische overdrachtsmomenten in de keten. Zelf organiseerden we een invitational conference waarin we met partners van gedachten wisselden over gezondheid en (alternatieven voor) detentie.

voortzetten van het huidige beleid rondom vgv. Indien de aandacht verslapt, lopen we het risico geconfronteerd te worden met weer hogere aantallen van vgv.

Gezondheid asielzoekers & vluchtelingen

Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV)

Laaggeletterdheid

Gezondheidsvaardigheden

Dementie

Opvoedingsondersteuning

Diabetes en Zelfmanagement

Ouderen en bewegen

Pharos verzorgt deskundigheidsbevordering voor diverse professionals en organisaties.

Een greep uit de trainingen van Pharos: herken-nen laaggeletterdheid, communicatieve vaardigheden en ondersteuning bij zelfmanage-ment en therapietrouw. In 2013 verzorgden we ook trainingen samen met beroeps-en brancheor-ganisaties zoals Het Nederlands Huisartsenge-nootschap (NHG) of De Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) en gastdocentschappen bij onder andere de Netherlands School of Public & Occupational Health (NSPOH).

Ouderbetrokkenheid in de jeugd ggz Tips voor communicatie

Meer dan 100 soorten kanker Toolkit voorlichtingen aan migranten over kanker

Phaxx Vakblad Pharos

Trainingen

Een greep uit onze publicaties

Factsheets

Kennis delen via trainingen, publicaties & digitale kanalen

Op de hoogte blijven van activiteiten van Pharos?Abonneer u op de digitale nieuwsbrief via www.pharos.nl

Gezondheidsbevorderende instituten Rijksoverheid Gemeenten

Jeugdgezondheidszorg GGD-en Universiteiten en (academische) ziekenhuizen

Verzekeraars en private partijen Ouderenorganisaties Partijen in de zorg

Zorgprofessionals en aanbieders in de eerste lijnszorg Apothekers Patiënten en

cliëntenorganisaties Gezondheidsfondsen Onderwijs

Pharos

Bezoekadres: Postadres: Contact:

Arthur van Schendelstraat 620, 3511 MJ Utrecht

Postbus 13318, 3507 LH Utrecht

www.pharos.nl, info@pharos.nl, 030-234 98 00

Pharos werkt gezondheidszorgbreed en heeft een breed en gevarieerd netwerk. Partners en klanten zijn onder andere:

Vragen aan Pharos

facebook.com/pharoskennis

twitter.com/pharoskennis

linkedin.com/company/pharos

Hoe herken ik laaggeletterdheid?

Hoe verleid ik cliënten tot gezond

gedrag?

Hoe versterk ik eigen regie en zelfmanagement van mensen

met beperkte gezondheidsvaardigheden?

Hoe bereik en betrek ik lage ses-groepen?

Hoe sluiten we in onze intake en aanbod aan bij de

achtergrond van verschillende migrantengroepen?

Welke interventies werken goed bij de aanpak van

gezondheidsachterstanden?