1

JAARBERICHT2013

2013

jaarbericht

Dicht bij de cliënt,

midden in de samenleving.

Jaarbericht 2013

praten respect�

ik

De vier pijlers van de SIG:

Transparantie

Respect

Autonomie

Professionaliteit

3

InhoudUtopia of participatiemaatschappij? 4De Centrale Cliëntenraad 5Extern tevredenheidsonderzoek 8Vertrouwenspersoon cliënten 10Schrijven bij klachten 11Klachten, ideeën en pluimen te over 12Centrale Verwantenraad 14De SIG en de toekomst

Aanpak met ondersteuning In voor Zorg, waarom 15Sociaal netwerk - over waardevolle ondersteuning en bezuinigingen 16Ambulante Ondersteuning werkt mee aan de toekomst 19Samenwerking goed voor regio, gemeente en wijk 21Teamwerkleerplannen 23

Dvd Totale Communicatie 24Nieuwbouw en nieuwe projecten 26Kinderen en jongeren - onzekere toekomst 27Wisselwerk naar De Schans 29Wat goed gaat en wat beter kan 31Beelden van Kwaliteit 32Ondernemingsraad 34Toekomstgericht sociaal beleid 35Arbeidsomstandigheden, ook voor deelnemers dagbesteding 36Ziekte en zeer 37Vertrouwenspersoon medewerkers 38Jaarverslag Klachtencommissie Medewerkers SIG 2013 39 Waar bleef het geld 41

4

Jaarbericht 2013

Utopia of participatiemaatschappij?

In 1516 schreef Thomas More zijn boek ‘Utopia’. Een schets van een ideale maatschappij waarin -als reactie op de sociale wantoestanden in die tijd in Engeland- een aantal sociale verbeteringen in woon- en leefomstandigheden was gerealiseerd. We hebben die ideale situatie nooit helemaal bereikt, kunnen we nu vaststellen, en de introductie van een tv-programma met die naam in 2014 zal er ook geen bijdrage aan leveren.

De participatiemaatschappij (het meedoen van burgers aan werk- en woonactiviteiten in eigen wijk en buurt, samen met hun verwanten en buren) is iets wat binnen de gehandicaptenzorg -en in elk geval binnen de SIG- steeds een nobel doel is geweest. En we zijn op weg om hier op vele gebieden resultaten te behalen!Het door onze minister-president misbruiken van het woord ‘participatiemaatschappij’ als een antwoord op en remedie voor de draconische bezuinigingen in de zorg die op ons afkomen, doet hier niets aan af. Hoogstens raakt het woord besmet en zullen we ons van andere beschrijvingen moeten bedienen.

Ooit beschreef ik in een eerder voorwoord de afhankelijkheid van onze doelgroep ‘mensen met een beperking’ van de goodwill en ruimte die anderen hun geven om ‘mee te mogen doen’. En, laten we dat niet vergeten, welke ondersteuning er mogelijk moet worden gemaakt om onze cliënten ook ècht mee te kunnen laten doen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld ouderen zijn onze cliënten levenslang en levensbreed -met zo goed als geen startkapitaal of opgebouwd vermogen- afhankelijk van de omstandigheden die wij, soms speciaal voor hen, creëren.

In dit verslag geven wij een beeld van de omstandigheden die de SIG creëert en die het leven van een mens met een beperking de moeite waard kunnen maken en zin kunnen geven. Op het gebied van werken en wonen, op het gebied van medezeggenschap en emancipatie, op het gebied van contacten met anderen en –last but not least- in de zin van daadwerkelijk participeren.

Utopia is de ideale wereld.Mensen met een beperking kunnen meer meedoen in de buurt.De SIG vindt dat de ideale wereld.De SIG werkt daaraan.

schrijven

5

Tevens laat de SIG zien welke deskundigheid nodig is en ingezet wordt om dit succesvol te doen. Zonder geld over de schutting te gooien, met respect, met integriteit en met een missie voor onze cliënten.

Zo nodigen wij de geestelijke nazaten van Thomas More uit om met ons mee te kijken.Laten we leren van wat er te zien is en van wat ooit al is bedacht. We willen met dit verslag laten zien hoe de SIG ieder jaar weer meer leert op de weg van ontplooiing en zinvolheid in het bestaan van onze cliënten. Aan u en hen de vraag of ons dat gelukt is.

Jan Kroft

De Centrale CliëntenraadDe Centrale Cliëntenraad van de SIG bestaat uit 13 personen, allen cliënt van de SIG.Het zijn Johan Vogelaar (voorzitter), Maries Beune (secretaris), Maaike van der Veen (penningmeester), Zoë Wijnands (notuliste), Anita Drayer, Jetty de Vries, Sonja Seubring, Marian Singer, Aron Jongman, Barry Hinzen, Sjaak Bleijendaal, Tibor Horvath en Dirk Tange.Ank van Duinen ondersteunt de raad. Ank is een coach van de LSR.

De leden van de CCR zijn allen ook lid van de cliëntenraad van hun locatie.Helaas zijn nog niet alle lokale cliëntenraden vertegenwoordigd.

CCR-leden Dirk Tange, Barry Hinzen en Theo van der Horst

6

Jaarbericht 2013

De Centrale Cliëntenraad is het officiële medezeggenschapsorgaan van de SIG.De Centrale Cliëntenraad heeft met de Centrale Verwantenraad afgesproken dat die sommige onderwerpen met de bestuurder bespreekt.De Centrale Verwantenraad geeft daarna een advies aan de Centrale Cliëntenraad.1 keer per jaar vergaderen de Centrale Cliënten en de Centrale Verwantenraad samen.

De raad heeft in 2013 10 keer vergaderd, waarvan 4 keer met de bestuurder (Jan Kroft) en de clustermanager Ambulante Ondersteuning (Hella Nuyten).

Waarover heeft de raad gepraat en advies gegeven in 2013- De WMO, hoe de organisatie zich daarop voorbereidt, en de zorgen die cliënten

daarover hebben.- Het vrijwilligersbeleid. In de toekomst zullen vaker vrijwilligers worden ingezet in de

begeleiding. Waar moet de SIG dan rekening mee houden.- Dagbesteding en vervoer. De SIG krijgt daar minder geld voor dan eerst; er is een

oplossing gevonden door vrijwilligers te werven als chauffeur.- Het vitaliteitsbeleid- De verbeterplannen die zijn gemaakt naar aanleiding van de cliënttevredenheids-

onderzoeken in 2012- De nieuwbouwplannen- Hoe wordt er in de locaties omgegaan met regels

CCR-voorzitter Johan Vogelaar

CCR-notulist Zoë Wijnands

7

- Worden de afspraken die zijn gemaakt over het toewijzen van een persoonlijk begeleider nageleefd?

- Het huishoudelijk reglement is op een paar punten aangepast- Meer bekendheid geven aan de vertrouwenspersoon.

Andere activiteitenEnkele leden bezochten een regionale bijeenkomst voor cliëntenraden. Ze leerden hoe je een werkplan kunt maken.Zorgbelang is een belangenorganisatie die cliëntenraden ondersteunt, ook bij de veranderingen met de WMO. Er zijn meerdere gesprekken geweest en bijeenkomsten bezocht van Zorgbelang.Vertegenwoordigers van de raad hebben gepraat met het Zorgkantoor over de samenwerking met de bestuurder.

Evaluatie van de samenwerking met het LSROnder leiding van de directeur van het LSR is gepraat over de samenwerking tussen de raad en de ondersteuner, Ank van Duinen. En over de samenwerking met de bestuurder en de clustermanager. Iedereen was tevreden. Natuurlijk zijn er ook dingen die beter kunnen. Bijvoorbeeld: makkelijkere taal gebruiken, en het contact met de achterban verbeteren. Hierover zijn nieuwe afspraken gemaakt.

CCR-leden Marian Singer, Sonja Seubring, Sjaak Bleijendaal en Anita Drayer

8

Jaarbericht 2013

Barbecue samen met de Centrale Verwantenraad Behalve hard werken was er ook tijd voor ontspanning. De raad heeft zoals elk jaar een barbecue gehad. Deze was samen met leden van deCentrale Verwantenraad. Zo was het een gezellig en nuttig samenzijn.

begeleider

logeerhuis

Generaal Spoorlaan

Jan Campert

Extern tevredenheidsonderzoek cliënten De SIG wil weten of cliënten tevreden zijn.

De LSR heeft het gevraagd aan cliënten.Cliënten zijn tevreden over de begeleiding.Cliënten willen een gezelliger steunpunt.Cliënten willen leuke dingen doen in hun vrije tijd.Cliënten willen meer weten over hun rechten.De SIG maakt een verbeterplan.De Centrale Cliëntenraad leest het plan.

Het begint een traditie te worden. Ook in 2013 heeft het LSR weer op 3 locaties onderzocht of de cliënten daar tevreden zijn over de zorg en begeleiding die wordt geboden.Deze keer is dat gebeurd bij de woonprojecten Generaal Spoorlaan en Jan Campertstraat in Haarlem, en

9

bij het Logeerhuis in IJmuiden.Er zijn vragen gesteld over:- hoe je woont - de begeleiders- contacten buitenshuis - school, werk en dagbesteding- de rechten van cliënten - ontwikkeling van jezelf.

Van alle locaties hebben voldoende cliënten meegedaan aan het onderzoek om er van uit te kunnen gaan dat dit representatief is voor iedereen. De cliënten hebben een individuele vragenlijst ingevuld.

VerbeterpuntenToen de uitslag van de vragenlijsten bekend was hebben de cliënten er met elkaar over gepraat. Ze vertelden wat ze het belangrijkste vinden om te gaan verbeteren.

Op alle locaties wonen cliënten overwegend met plezier. Ze zijn tevreden over de begeleiding.

Verbeterpunten gaan over:- hoe je het steunpunt (de gezamenlijke ruimte) gezelliger kunt maken- hoe je leukere dingen kunt doen in je vrije tijd- meer weten over de rechten van cliënten

VerbeterplannenDe uitkomsten zijn op alle onderzochte locaties besproken. En ook met de Centrale Cliëntenraad.De teamleiders gaan nu samen met hun lokale cliëntenraad een verbeterplan maken.Dat plan sturen ze naar de CCR. De CCR kan controleren of het plan wordt uitgevoerd.En de CCR kijkt of de verbeterpunten ook belangrijk zijn voor cliënten van andere locaties.

BijzonderDe LSR vindt het bijzonder, zo zei men tegen clustermanager Hella Nuyten, dat cliënten van de SIG zo organisatiebreed en jaren achter elkaar tevreden zijn over de begeleiding en bejegening vanuit begeleiders van de SIG. Die opmerking vermelden we hier graag.

Marijke Dirks weet of ze tevreden is of niet

10

Jaarbericht 2013

Vertrouwenspersoon cliëntenDe SIG heeft voor de cliënten een vertrouwenspersoon. Cliënten kunnen bellen als er problemen zijn.19 cliënten belden de vertrouwenspersoon cliënten.Ze zijn allemaal geholpen.

Deze vertrouwenspersonen voor cliënten van de SIG zijn in 2013 door in totaal 19 mensen gebeld.

Voor 16 cliënten konden de vragen via de telefoon opgelost worden. Drie keer heeft de vertrouwenspersoon een bezoek gebracht aan een cliënt. Twee van deze bezoeken waren vanwege het feit dat de cliënt door de telefoon moeilijk te verstaan was. Een ander bezoek was om met de cliënt een brief te bespreken die hij van het SIG ontvangen had. Twee medewerkers hebben gebeld om vervolgens doorverwezen te worden naar de vertrouwenspersoon voor medewerkers.

Tabel 1. De meldingen

Aard van de melding Aantal

Vraag van cliënt 17

Vraag van medewerker 2

Totaal meldingen 19

Wat ging er goedEr zijn ten opzichte van 2012 veel meer meldingen gedaan. Totaal waren er in 2012 7 meldingen, waarvan 2 maal een cliënt, 3 maal een medewerker en 2 maal een verwant. In 2013 hebben 16 meer cliënten de weg gevonden naar het nummer van de vertrouwenspersoon.

Jan Croese is vertrouwenspersoon

Hella Hendriks is vertrouwenspersoon

Sylvia Mandemaker is vertrouwenspersoon

vertel

11

Wat kan beterNa analyse van de vragen van de cliënten blijkt dat veel vragen eigenlijk voor begeleiders of teamleiders binnen de organisatie te zijn. Cliënten worden door de vertrouwenspersoon naar ‘de lijn’ verwezen, zodat hun vraag opgelost kan worden. Wellicht kunnen deze vragen al eerder door medewerkers van de SIG opgepakt worden.

Schrijven bij klachtenDe SIG heeft een klachtencommissie cliënten.De klachtencommissie kreeg dit jaar geen klachten.De vertrouwenspersoon kan helpen bij een klacht.

De interne klachtencommissie SIG is in november 1995 opgericht. Ze vindt haar grondslag in de Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector van 1995 en de Klachtenregeling Cliënten SIG.

De commissie bestond in de verslagperiode uit de volgende leden:de heer J.J. Smuling te Overveen, lid voorgedragen door de cliëntenraad;de heer O. Moison te Haarlem, vervangend lid, voorgedragen door de Raad van Bestuur van de SIG;mevrouw M.A.M.M. Verspagen, onafhankelijk voorzitter.

Ook dit jaar waren er geen klachten die door de Klachtencommissie zijn behandeld.

Voordat je een klacht indient, is het goed om eerst te kijken of er andere oplossingen mogelijk zijn. Misschien kun je het probleem eenvoudig oplos-sen via de teamleider of clustermanager. Ook kan de teamleider of clustermanager je het telefoonnummer geven van de vertrouwenspersoon. Dit is iemand van buiten de SIG die naar je kan luisteren. Bij vertrouwelijke zaken (denk aan seksuele intimidatie) is het raadzaam meteen de vertrouwenspersoon of de Klachtencommissie in te schakelen.

schrijven

boosMarga Verspagen is voorzitter van de Klachten-commissie Cliënten

Cliënten of ouders/vertegen-woordigers die een beroep willendoen op de klachtencommissie kunnen een brief schrijven aan:

Voorzitter klachtencommissie cliënten, mevrouw M. Verspagenp/a Stichting SIGPostbus 101, 1940 AC BeverwijkDe SIG stuurt de brieven ongeopend door naar de voorzitter van de klachtencommissie.

woordigers die een beroep willendoen op de klachtencommissie kunnen een brief schrijven aan:

Voorzitter klachtencommissie cliënten,

12

Jaarbericht 2013

idee pluim

4

Klachten, ideeën en pluimen te over

Sommige cliënten waren niet tevreden.Ze klaagden over gedrag van anderen.Teamleiders hebben dit besproken en opgelost.3 cliënten waren heel tevreden. Ze gaven een pluim.2 medewerkers en 1 verwant hadden een idee.De verwant wilde dagbesteding bij de Steenhouwerij.Die komt in De Schans, dichtbij de Steenhouwerij.

De SIG is blij met alle pluimen, ideeën en klachten die binnenkomen. Het is goed om te merken dat mensen hun mond opendoen als ze ergens ontevreden over zijn, of ergens juist blij van worden of met de SIG meedenken. Ook pluimen (wat gaat goed?) en vooral klachten (wat kan beter?) zijn een vorm van meedenken, dus goed dat we er ook daar steeds meer van krijgen. Daarnaast is het goed dat cliënten hiermee leren, meer voor zichzelf op te komen.

Wat kan beter?In 2013 kreeg de Foboverbetercommissie (FVC) 25 klachtenformulieren: veel meer dan in 2012 (toen waren het er 8).Een overzicht:- 6x over gedrag - 4x over bejegening- 4x over afspraken - 2x over sfeer - 2x over geluidsoverlast - 2x over spullen- 2x over schoonmaak - 3x overige klachten

Alle klachten over de sfeer in een groep en gedrag van cliënten en begeleiders zijn besproken met de betreffende cliënten en met de teams. De klachten over bejegening zijn meteen opgepakt in de betreffende teams. Rond verdwenen spullen zijn afspraken gemaakt. Er is een afsluitbare kast geregeld voor een groep

13

waarvan de etenswaren werden ‘geleend’ en niet teruggebracht en er zijn met het team afspraken gemaakt over de voorbeeldfunctie van begeleiders. Geluidsoverlast is besproken met degenen die de overlast veroorzaakten en over de schoonmaak is overleg gepleegd met het schoonmaakbedrijf. De trage cliëntenPC is doorgegeven aan de afdeling ICT.De meeste klachten leidden tot een actie van de teamleider van de locatie.

Wat gaat goed?Pluimen waren er in 2013 ook. Ze gingen over de medewerkersdag Totale Communicatie die de SIG organiseerde op 4 april in het Kennemer Theater, over het opknappen van de tuin van een locatie, verzorging en begeleiding door een team.

Nieuwe ideeënDe ideeënbus begint te leven! Een idee voor een verwendag voor cliënten Gezinsondersteuning ligt ter uitwerking bij het team Gezinsondersteuning Midden-Kennemerland.Cliënten van het Anneko van der Laanhuis verhuizen in 2014 van Wijk aan Zee naar Beverwijk. Hun dagbesteding hebben ze nu in Wijk aan Zee. Het idee dat een verwant indiende: voor deze groep dagbesteding in Beverwijk te organiseren, liefst op loopafstand van de nieuwe locatie. Dit idee bleek naadloos in de plannen van de SIG te passen, dus we kunnen dat volledig uitvoeren.Het idee van cliënten van De Zeester om nieuw bestek te kopen zodat iedereen weer hetzelfde bestek had, is door de teamleider gehonoreerd. Er is weer voor iedereen blauw bestek.Het laatste idee dat in 2013 binnenkwam was om de vele picto’s die wij gebruiken (zie ook dit Jaarbericht) in een bestand te verzamelen waar medewerkers uit kunnen putten. Tot nu toe betrekken wij ze meest van www.visitaal.nl en van www.sclera.be, maar het is zeker eenvoudiger om ze, bewerkt en al, zelf beschikbaar te hebben.

Lydia Pennarts laat zien hoe ze een klachtenformulier invult

14

Jaarbericht 2013

gezin

gezin

gezin

Centrale Verwantenraad De Centrale Verwantenraad helpt de Centrale Cliëntenraad.De Centrale Verwantenraad denkt na over moeilijke dingen.De Centrale Verwantenraad praat met Jan Kroft.De CVR geeft raad aan de CCR.

Vier afgevaardigden van verwanten en wettelijk vertegenwoordigers van cliënten hebben zitting in de Centrale Verwantenraad, de CVR: Jaap Jan Smuling(voorzitter), Edith Kortbeek (secretaris), Hanny Lijesen en Bea Bartels.Samen behartigen zij de gemeenschappelijke belangen van de cliënten van de SIG. De Centrale Cliëntenraad (CCR) brengt de wettelijk verplichte adviezen uit aan de SIG. De CCR kan de CVR raadplegen als de SIG een advies vraagt.

Er is minimaal vier keer per jaar een vergadering van de CVR in aanwezigheid van de bestuurder van de SIG, Jan Kroft.Onderwerpen die in 2013 aan de orde kwamen:- Het vitaliteitsbeleid van de SIG- Advies aan de CCR over een Risico Inventarisatie en Evaluatie voor de cliënten dagbesteding, naast de

risico-inventarisatie die al in het begeleidingsplan wordt gemaakt.- De overgang van de AWBZ naar de WMO- De jaarrekening 2012 van de SIG- De huisvestingsplannen en de voortgang van de realisering ervan- Een notitie over de inhoud van de zorg richting 2020Op 2 oktober was er een gezamenlijke bijeenkomst van de CVR en de CCR.

De heer Smuling is contactpersoon van de Centrale Verwantenraad. Zijn e-mailadres is smuling@ziggo.nl Brieven aan de CVR, geadresseerd aan het Bestuursbureau SIG, worden doorgestuurd naar de voorzitter.

15

De SIG en de toekomst

Aanpakken met In voor ZorgDe regering verandert de afspraken over zorg. Dat heet WMO.De SIG moet mee veranderen.De SIG wil een goede organisatie blijven voor cliënten.In voor Zorg! hielp de SIG met nadenken.De SIG kan gemeenten helpen.Cliënten zijn het belangrijkst.

De veranderingen in het stelsel voor de gezondheidszorg worden op dit moment steeds concreter. Er is nog steeds grote onzekerheid over waar de SIG nu feitelijk mee geconfronteerd gaat worden, bijvoorbeeld in 2015, maar deze onzekerheid was ruim een jaar geleden nog veel groter.

Aan de slag met In voor Zorg!Dit was voor de SIG een van de redenen om al eerder een traject in te gaan met In voor Zorg! (IvZ). IvZ is door VWS in het leven geroepen en biedt organisaties de mogelijkheid om zich, op een nader te benoe-men thema, te laten begeleiden in de veranderingen naar het nieuwe zorgstelsel. In de praktijk gebeurt dit door de inzet vanuit IvZ van een aan de organisatie toegewezen coach. Ook is het mogelijk geweest om nog extra deskundigheden op ad interim basis in te huren.

Inktvlek breidt zich uit…Aanvankelijk met name voor het cluster AO wilde de SIG zich graag verdiepen in de noodzakelijke aanpassingen in de richting van de WMO. Later bleken de veranderingen fundamenteler en in feite eff ect te hebben op de totale organisatie. In het traject was er aandacht voor de houdingsverandering (het gaat veranderen en dus zullen we daarop in moeten spelen), de organisatieveranderingen (wat gaan we oppak-ken, wat niet en hoe organiseren we dat) en bedrijfsmatige veranderingen (hoe maken we het ondersteu-nende apparaat WMO- en nieuwe-AWBZproof ).

…maar we blijven onszelf…In een klein jaar hebben we veel werk verzet. We organiseerden bijeenkomsten met de volledige clusters

16

Jaarbericht 2013

AO en dagbesteding, werkgroepen gingen aan de slag, we ontplooiden op alle fronten pr-activiteiten en –het voornaamste- we zijn in gaan spelen op de nieuwe eisen van maatschappelijke participerende zorg. Dit zijn overigens termen waar de SIG met een kritische blik naar heeft gekeken omdat -naar onze opvatting- de ideologie het vaak overnam van de werkelijkheid. Uiteindelijk heeft de SIG heel dicht bij zichzelf kunnen blijven door het beste wat de organisatie in zich heeft in te zetten om de zorg zo goed mogelijk aan te passen. We startten pilots: samenwerkings- en wijkinitiatieven. We leerden methodes bij: de Sociale NetwerkStrategieën. Bedrijfsmatig besteedden we veel aandacht aan de verbetering van de productiecijfers (meer tijd voor face-to-face contacten).

…en werken aan de toekomstHet belangrijkste wat er gebeurd is, is dat we ‘mentaal’ de omslag hebben gemaakt. We zijn nog steeds kritisch over de bestuurlijk onvoldoende wijze waarop de veranderingen zijn ingezet en we zijn bezorgd over onze doelgroep: hoe moeten mensen met een beperking deze veranderingen doorstaan?De SIG is zich echter bewust van haar opdracht en zal, zo innovatief en flexibel als het maar kan, inspelen op de veranderende omstandigheden. Dit bewustzijn is mede gestimuleerd door het inzetten van In voor Zorg! Op deze manier konden we voldoende en expliciete aandacht hebben voor het veranderingsproces waarin we ons aanvankelijk noodgedwongen begaven, en waarover we gaandeweg enthousiaster zijn geworden.

Onderzoek naar kwaliteit van leven in de WMODe SIG heeft het initiatief genomen om samen met een aantal andere zorgorganisaties een longitudinaal onderzoek uit te laten voeren door de VU. Doel is, in beeld te krijgen wat de invloed van de invoering van de WMO is op de kwaliteit van leven van mensen met een beperking. In de komende jaren zullen we hier meer over horen.

Sociale netwerken

Sociaal netwerk – over waardevolle ondersteuning en bezuinigingen

De regering geeft minder geld voor cliënten.Vrienden en familie moeten cliënten helpen.De SIG helpt cliënten om dit te organiseren.De cliënt krijgt misschien meer vrienden.De SIG wil dat de zorg goed blijft.

17

In de visie van de SIG gaan we ervan uit dat mensen zingeving (kunnen) ervaren in contacten met ande-ren. En dat het voor onze cliënten belangrijk is om ze te ondersteunen in de omgang met mensen om hen heen die belangrijk voor hen zijn. We betitelen dit kortweg als sociaal netwerk.

Al in 2005 hebben we een dvd gemaakt die laat zien hoe dit een plaats krijgt in onze begeleiding. Vanaf 2006 worden alle SIG begeleiders regelmatig intern geschoold hierin, en is de sociaal netwerkkaart een onderdeel van het begeleidingsplan.

Sociaal netwerk minder vrijblijvendAnno 2013, in de voorbereiding op de WMO, is het thema sociaal netwerk op een heel andere manier actueel geworden. Nu met als invalshoek: bezuiniging. Eén van de uitgangspunten van de WMO is name-lijk dat iemand pas in aanmerking komt voor betaalde begeleiding wanneer eerst goed is onderzocht wat zijn eigen netwerk zou kunnen doen. En of de gevraagde hulp ook door vrijwilligers zou kunnen worden geboden. Ook voor cliënten van wie de begeleiding uit de AWBZ blijft worden betaald, zal meer en meer een beroep gedaan moeten worden op familie en bekenden (in jargon: ‘mantelzorgers’). Dit is niet meer alleen belangrijk omdat het waardevol kan zijn voor de cliënt, maar nu ook omdat het een bezuinigingsmogelijkheid is voor de overheid - en daarmee veel minder vrijblijvend voor een organisatie als de SIG.

Nieuwe manieren om te werken aan sociale netwerkenDaarom moesten we opnieuw goed kijken naar onze manier van werken met sociale netwerken. We con-stateerden dat het effect nog te mager is, ondanks het belang dat we eraan hechten. Het middel ‘sociaal netwerkkaart’ leek een doel op zich te worden zonder dat de kaart werd gebruikt om het netwerk te verbeteren of ermee samen te werken - niet in de laatste plaats omdat dit allemaal veel gemakkelijker gezegd is dan gedaan.Mede als gevolg van de urgentie die nu wordt gevoeld om op dit gebied werkelijke stappen vooruit te zet-ten zochten we een nieuwe impuls voor het werken aan sociale netwerken. We kozen voor de methodiek Sociale Netwerkstrategieën (SNS)

In mei werd de aftrap SNS gegeven in de vorm van een zogenaamd visiedebat waarbij het MT, alle team-leiders, stafmedewerkers en ambulant werkers aanwezig waren.Daarna volgde een groep medewerkers een scholing van vier dagen. Anderen zullen volgen. We formeer-den een ontwikkelteam dat dit veranderproces in denken en handelen gaat begeleiden.

Nieuwe werkwijzen ontwikkelenHet gedachtegoed van SNS gaat -net als de SIG- uit van de waarde van contacten met familie en naasten. Indien noodzakelijk moeten professionals hierin faciliterend en ondersteunend zijn aan de cliënt en zijn netwerk. Dit vraagt een behoorlijk omslag in denken, doen en samenwerken voor cliënten, familie en me-dewerkers. Als je een beperking hebt, betekent dat meestal dat je levenslang ondersteuning nodig hebt op meerdere levensgebieden. Dat kan een grote belasting voor het sociaal netwerk zijn.Goed communiceren met het sociaal netwerk is daarom van groot belang.

18

Jaarbericht 2013

Waardevolle veranderingenDeze manier van werken heeft ook consequenties voor het netwerk van de SIG. We werken nauw samen met welzijns- en vrijwilligersorganisaties en met organisaties die mantelzorgers ondersteunen. Doel voor iedereen is, te leren van elkaar. Alle belangrijke mensen rondom een cliënt willen we goed met elkaar laten samenwerken aan hetzelfde doel: goede ondersteuning die het welzijn bevordert (en ook nog eens goed-koper is). We noemen dat ‘samenwerking tussen informele en formele zorg’.Omdat gemeenten dit ook een belangrijk thema vinden hebben de gemeente Haarlem en de IJmond-gemeenten projectsubsidie verleend aan onder andere de SIG om nieuwe werkwijzes te ontwikkelen en opgedane ervaringen te delen met anderen.

Eind 2013 kunnen we constateren dat een nieuwe start is gemaakt met het werken aan en met het sociaal netwerk.De bewustwording wordt steeds groter en er worden, onder druk van de toekomst waarin minder geld voor begeleiding beschikbaar zal zijn, dingen echt anders gedaan op een manier die absoluut waardevol is gebleken. Met vertrouwen gaan we daarom verder met dit proces: anders doen waar het kan, om te behouden wat nodig is!

Hugo Worm, Wil van Hellemond en Tibor Horvath laten zien hoe een sociaal netwerk kan zijn

19

werken

AO

Ambulante Ondersteuning werktmee aan de toekomst

Woonbegeleiders zoeken met de cliënten meer vrijwilligers.Woonbegeleiders doen meer bij de cliënt.Er zijn minder vergaderingen.Woonbegeleiders werken samen met mensen buiten de SIG.De SIG heeft hier afspraken over gemaakt.

Ook 2013 heeft volledig in het teken gestaan van voorbereiding op de veranderingen die de transities van de AWBZ en de jeugdzorg met zich meebrengen en de aanpassingen die dat van ons vraagt. In dit ver-band spreken we kortweg over ‘de WMO’.De adviezen van de werkgroepen die in 2012 zijn opgezet hebben richting gegeven aan die veranderingen.

Veranderde houding en meer nadruk op eigen netwerkDe aanpassingen bestaan uit:- Een houdingsverandering: de begeleider zal zijn deskundigheid in de toekomst meer inzetten om de

cliënt en betekenisvolle mensen uit zijn omgeving te ondersteunen, en om vrijwilligers te coachen. Op die manier verbeteren we de samenwerking tussen informele en formele zorg. Om dit te kunnen is een aantal medewerkers geschoold in de werkwijze Sociale Netwerkstrategieën (SNS). We ondernemen meer activiteiten om vrijwilligers te kunnen inzetten voor taken die we eerder als professioneel definieerden.

- Goedkoper werken door de productiviteit van medewerkers te verhogen. Vanaf 1 januari is de overleg-tijd ingrijpend verminderd, het begeleidingsplan is aangepast (korter, met meer nadruk op de WMO-thema’s als eigen netwerk en vrijwilligers), begeleiders werken met een laptop zodat meer bij de cliënt thuis geregeld kan worden. Zo kan de begeleider ook flexibeler een werkplek kiezen.

Eind 2013 konden we concluderen dat alle inspanningen gelukkig niet voor niets zijn geweest. Ze leidden al tot een verhoging van de productiviteit.

Deskundigheid groterIn 2014 besteden we aandacht aan deskundigheidsbevordering op de thema’s die SIG-medewerkers nodig hebben om de specialistenrol te kunnen vervullen, zoals Sociale Netwerkstrategieën, Signs of Safety, Kwartiermaken.

20

Jaarbericht 2013

Samenwerkingsketens van Ambulante OndersteuningDe medewerkers van het cluster AO hebben te maken met drie verschillende samenwerkingsketens, allen met eigen partners en dynamiek. - We hebben de AWBZ-keten voor volwassenen. Dit is het meest bekende terrein omdat we op dit

moment in de regio de grootste aanbieder zijn van ambulante begeleiding.- In de jeugdketen zijn we een kleine speler, maar wel specialist op het gebied van ondersteuning van

ouders met een verstandelijke beperking. Deze groep wordt helaas vooralsnog niet her- en erkend binnen de Jeugdwet. Met de gemeenten in Zuid en Midden-Kennemerland zijn afspraken hierover vastgelegd in het transitiearrangement.

- De forensische keten: we begeleiden mensen met een beperking die in een penitentiaire inrichting verblijven of hun leven weer op de rails moeten zetten na verblijf in zo’n instelling. De SIG gaat deelnemen aan de zogenaamde proeftuinen in de penitentiaire inrichtingen in Noord-Holland voor de begeleiding van gedetineerden met een verstandelijke beperking. Voor de nazorg van ex-gedetineer-den werken we samen met het Veiligheidshuis.

Wil van Hellemond en Hugo Worm doen voor hoe een gesprek ambulante ondersteuning tegen-woordig gaat

21

werken blij

Samenwerking goed voor regio, gemeente en wijk

Samenwerken is erg belangrijk in de toekomst. De SIG werkt samen met veel andere organisaties.De SIG kan goed samenwerken.Cliënten van de SIG kunnen in de wijken werken.De wijk wordt gezellig door de cliënten van de SIG.

Samenwerking wordt belangrijker met de komst van de WMO. Voor de SIG is dit eigenlijk geen nieuws: we hebben al onze sporen verdiend in de samenwerking met welzijnswerk, verzorgingshuizen, buurtgroepen, thuiszorg, woningcorporaties, gemeenten, collega zorgaanbieders en noem maar op.

Winkeltjes in verzorgingshuizen, een brasserie in de wijk…Vele verzorgingshuizen in de regio kunnen een intern winkeltje in stand houden dankzij de cliënten dag-besteding van de SIG, die graag –met begeleiding- de winkel bemensen en hun diensten uitbreiden: niet alleen verkoop in de winkel, ook bezetting van horecafaciliteiten, het halen en rondbrengen van bood-schappen en andere diensten nemen ze graag voor hun rekening. We doen dit in samenwerking met de SHDH, die al gevraagd heeft of we nog meer winkeltjes kunnen openen.Ook met ViVa! Zorggroep zijn we in gesprek over het opzetten van meerdere winkeltjes. In Waterrijck in Heemskerk zorgen we er met onze cliënten dagbesteding voor dat er een brasserie open is waar ook de omwonenden een hapje en een drankje kunnen krijgen: om even lekker te zitten lezen of gezellig te lunchen. De vraag naar diensten van onze cliënten wordt zo groot dat we blij zijn met elke aanmelding, want we moeten nu genoeg cliënten werven voor alles wat we kunnen doen. HerinneringsmuseumIn samenwerking met het Net-Werk Vrijwilligershulp doen we mee met het bouwen aan een herinnerings-museum in Heemhave (Heemstede). De SIG wil hier dagbesteding leveren. We werken samen met Reinal-da Zorgbalans, Sint Jacob, de Historische Verening Heemstede/Bennebroek, Heemhave, Zorgbalans, SHDH, de gemeente Heemstede, en de Hartekamp groep

Gemeentepilots: ontdekken en lerenGemeentes willen zich goed voorbereiden op hun nieuwe verantwoordelijkheid. Ze doen graag ervaring op met nieuwe werkwijzes en willen daarbij ontdekken wat werkt en wat niet. Samenwerking tussen organisaties wordt daarin aangemoedigd. Dit past goed bij de SIG. In ons bestaan hebben we altijd al met

22

Jaarbericht 2013

veel organisaties samengewerkt en een groot netwerk opgebouwd. Uit onze tevredenheidsonderzoeken onder ketenpartners blijkt al jaren dat de SIG een betrouwbare en prettige samenwerkingspartner is. In de voorbereiding naar de WMO zijn de gemeenten druk met vele pilots en proeftuinen die ze initiëren, financieren en monitoren. Kernbegrippen daarbij zijn: eigen kracht en regie, netwerkversterking, inzet van vrijwilligers, wijkgericht werken, dagbestedingsactiviteiten bij welzijnsorganisaties.

Haarlem: ‘Samenwerking brengt zorg dichterbij’ Samen met Stichting De Baan en de Stichting Thuiszorg Gehandicapten ontwikkelen we een methodische werkwijze om informele en formele zorg zodanig te organiseren dat er 25% minder inzet van professionele begeleiding nodig is. Het werken vanuit de uitgangspunten Sociale Netwerkstrategieën is één van de mid-delen die daaraan bijdragen.

Beverwijk: ‘Met vereende kracht’In Beverwijk werken we met Stichting Welzijn Beverwijk, de Vrijwilligerscentrale en de Stichting Thuiszorg Gehandicapten als ketenpartner aan de ontwikkeling van een methodiek voor het organiseren van forme-le en informele zorg. Het doel is ook hier, voor de cliënten kwalitatief goede zorg behouden met minder (lees: meer gerichte) inzet van professionele begeleiding.

Velsen: ‘Kansen en zo’In Velsen werkt de SIG samen met Stichting Welzijn Velsen, Philadelphia, De Waerden, RIBW, Dijk en Duin, MEE en De Linde in het project ‘Kansen en Zo’ In ‘Kansen en zo’ willen we een vorm van activering en dag-besteding ontwikkelen op het snijvlak van zorg en welzijn

Heemskerk: ‘Zelf kansen vinden’Samen met de stichtingen Welschap Welzijn, Philadelphia, RIBW, Reakt, de Hartekamp Groep en MEE ont-wikkelen we activiteiten en vormen van begeleiding nabij de eigen woonomgeving.

Medewerkers buurtgerichterNu bijna alle volwassen cliënten verhuisd zijn of zullen verhuizen naar nieuwe appartementen, staat de SIG voor een nieuwe uitdaging: de locaties en cliënten nog meer integreren in de wijken.We kunnen dit doen door de steunpunten bij de locaties meer maatschappelijk te benutten: dus niet alleen voor de eigen cliënten, maar ook voor dienstverlening aan de buurt. Het belangrijkste is nu eerst dat medewerkers zich buurtgerichter opstellen. Voor velen is dat nieuw en daarom heeft de SIG samen met DOCK1 Haarlem een projectgroep in de Delftwijk (Haaarlem Noord) opgericht die zich oefent in het denken in mogelijkheden op buurtgebied en wat de SIG (cliënten en medewerkers) hierin kan betekenen. Mogelijke activiteiten om de ideeën te concretiseren willen we starten in Haarlem Noord. Ook cliënten kunnen daarin meer voor de wijk en de maatschappij gaan betekenen, ook in een combinatie van wonen en dagbesteding.

Focus op de DelftwijkDe SIG heeft zo’n 150 cliënten (24uurs verblijf, ambulante ondersteuning) in de Delftwijk in Haarlem. Met de buurt samen zien we in de WMO meer kansen om iets voor elkaar te betekenen, om breder met elkaar aan de gang te gaan om de kwaliteit van leven met iedereen voor iedereen te verbeteren. We kijken

DOCK1 Haarlem – een wijkgerichte welzijnsorganisatie voor en door burgers.

23

daarom nu wat voor mogelijkheden er zijn voor onze cliënten op het gebied van dagbesteding, mogelijk-heden voor dienstverlening in de buurt waarbij integratie, participatie en uitwisseling een logisch vervolg erop kunnen zijn.

Waar denken we aan? We kunnen een steunpunt openen aan de Generaal Spoorlaan voor alle cliënten van de SIG, met name AO en Gezinsondersteuning. De wijkraad en andere initiatiefgroepen kunnen er verga-deren, er kan iemand van de SIG meewerken aan het wijkkrantje, noem maar op. Cliënten van de SIG kunnen de krantjes bezorgen, ze kunnen werken in het buurtgroen, het schaakspel op het Marsmanplein bijhouden, blaadjes vegen in de herfst en het hele jaar door het plein schoonhouden, ze kunnen boodschappen doen voor ouderen in de wijk, boodschappen doen, werken in een maaltijden-

uitgiftepunt voor cliënten en anderen. Dit is een nuttige en zinvolle dagbesteding voor onze cliënten: mensen met een beperking die niet in het reguliere werk passen, maar wel degelijk waarde en kwaliteit van leven kunnen toevoegen aan onze maatschappij en daarmee aan hun eigen leven.

In De Schalkse Hoek in Schalkwijk komt in 2014 ruimte vrij om iets voor de buurt te kunnen betekenen. We denken aan een gezellige brasserie, misschien een eetcafé voor de buurt.

werkenbegeleider leren

Teamwerkleerplannen

Medewerkers bedenken zelf wat ze moeten leren.Ze kunnen alleen leren.Ze kunnen samen met het team leren.Ze kunnen leren onder het werken.Alle teams hebben een plan gemaakt.In 2014 gaan de teams met het plan werken.

In 2011 en 2012 hebben we het interne scholingsaanbod geëvalueerd en met elkaar vastgesteld wat de cruciale succes- en faalfactoren hiervan zijn. 2013 stond in het teken van het Teamwerkleerplan, waarin het principe van ‘werkleren’ een belangrijke plaats inneemt.

In een leefbare wijk kun je veilig buiten spelen.

24

Jaarbericht 2013

Leren in en met je teamBij het principe van werkleren staat het nemen van eigen verantwoordelijkheid voor het leerproces, het samen leren (met en van anderen) en het leren in de werkpraktijk centraal. De teamleider vervult hierin de rol van coach en draagt verantwoordelijkheid voor het bevorderen van een lerende cultuur binnen zijn team. De rol vanuit de organisatie (scholingscommissie en P&O) verschuift van een bovenal organiserende naar een meer faciliterende rol. In januari van dit jaar hebben alle teamlei-ders het verzoek ontvangen om in samenspraak met het team een teamwerkleerplan op te stellen. Om te komen tot dit plan is gevraagd om de huidige en gewenste situatie te beschrijven en aan te geven welke acties (wie & wat) er nodig zijn om te komen tot deze gewenste situatie.

De plannen liggen klaarIn april 2013 hebben de teamleiders hun plan gepresenteerd. Deze presentaties hebben de Scholings-commissie meer inzicht gegeven in welke behoeften en wensen er leven op teamniveau, maar ook welke onderlinge overeenkomsten en verschillen er zijn.

Niet alleen het vertrekpunt, maar ook de mate waarin de plannen reeds geconcretiseerd waren verschil-den onderling sterk per team. Ook werd geconstateerd dat er, naast verschillen, veel overeenkomsten waren tussen de teams. Het met en van elkaar leren en het delen en uitwisselen van kennis en ervaringen past hier -in het kader van werkleren– goed bij. Om deze reden is ervoor gekozen om het actieplan op clusterniveau verder uit te werken. Daarnaast zijn er clusteroverstijgende thema’s. Voor deze thema’s zal de Scholingscommissie een aanbod ontwikkelen.

In 2014 worden de plannen uitgevoerd die in het kader van het teamwerkleren zijn opgesteld.

leren

Dvd Totale CommunicatieDe SIG heeft een dvd gemaakt. Die dvd gaat over Totale Communicatie.Totale Communicatie betekent dat je op de juiste manier met elkaar praat. Je gebruikt alle manieren die er zijn om elkaar zo goed mogelijk te begrijpen. Je denkt na over de juiste woorden en het juiste tempo. Je gebruikt bijvoorbeeld pictogrammen of gebaren als dat nodig is. De dvd is op 4 april 2013 in het Kennemertheater gepresenteerd.

25

De begeleiders van de SIG hebben die dag ook les gehad in Totale Communicatie.De dvd wordt vanaf nu gebruikt om begeleiders les te geven inTotale Communicatie. De dvd wordt ook door andere organisaties besteld. Zij willen de dvd ook gebruiken!

Aan het einde van een zeer geslaagde studiedag voor medewerkers hebben we op 4 april in het Kennemer Theater in Beverwijk onze nieuwe dvd Totale Communicatie gepresenteerd. Circa 160 medewerkers namen deel aan onze studiedag over Totale Communicatie (TC), een methode waarbij bewust alle communicatiemiddelen worden ingezet ter ondersteuning van het (verbale) contact met cli-enten. Bij de SIG gaan we ervan uit dat mensen blij worden als ze het gevoel hebben baas over hun eigen leven te zijn. Voor die eigen regie is het belangrijk dat begeleiders begrijpen wat cliënten willen, zonder dat ze dat sturen of invullen. Totale Communicatie kan in belangrijke mate bijdragen aan het benoemen en bespreken van wat cliënten bezighoudt, waarmee we onze ondersteuning kunnen verbeteren.

WorkshopsIn negen workshops konden medewerkers tijdens deze TC-studiedag interactief kennismaken met diverse ondersteunende communicatiemiddelen. Zo oefenden de deelnemers in de workshop ‘Gebaren’ voor de spiegel met gebaren die horen bij begrippen als ‘bezorgd’, ‘schrikken’ en ‘boos’, met bijbehorende mimiek en lichaamshouding. “Het mooie is dat je bij het gebruik van gebaren vanzelf rustiger en in kortere zinnen gaat praten en ook je taalgebruik eenvoudiger houdt. Ook dat komt de communicatie ten goede”, vertelde workshopleidster Ilonka Magielse. In de workshop ‘Seksualiteit’ leerden de deelnemers hoe met gebruik van onder meer tekeningen, foto’s en picto’s dit lastige onderwerp beter bespreekbaar kan worden ge-maakt. In de workshop ‘Signaleringsplan’ werd gewerkt met kleuren, picto’s en observaties en in de work-shop Respectvol Communiceren oefenen de deelnemers in ‘waardenvrije’ bejegening. VanzelfsprekendDoel is dat op termijn alle medewerkers van de SIG op vanzelfsprekende wijze ondersteunende communicatie toepassen in hun contacten met cliënten. De dvd is ook door andere organisaties te bestellen en door enkele positieve recensies in de KLIK en tijd-schrift Markant gebeurt dit ook.

Alexandra, Bionda en Britney werken graag met foto’s en picto’s

26

Jaarbericht 2013

werken

Nieuwbouw en nieuwe projectenDe SIG heeft twee nieuwe gebouwen.In De Steenhouwerij gaan cliënten van het Anneko wonen.Er gaan ook 10 jongeren wonen.Het Bestuursbureau gaat werken in De Steenhouwerij.In de P.C. Boutensstraat wonen cliënten uit De Schalkse Hoek.Wisselwerk verhuist naar De Schans in Beverwijk.In Uitgeest is een nieuw ouderproject: de SWU.

De Steenhouwerij in BeverwijkDe Steenhouwerij, het nieuwe gebouw voor Bestuursbureau, cliënten van het Anneko van der Laanhuis en tien nieuwe jongeren, is bijna klaar.De cliënten en verwanten van het Anneko van der Laanhuis zijn volop bezig met de voorbereiding van de komende verhuizing. Verhuizen is leuk, maar afscheid nemen van een mooi dorp als Wijk aan Zee is een keerzijde ervan. Hier hebben we aandacht voor. Ook de jongeren die in het project ‘Alkmaarseweg’ (woningen met vrije opgang) gaan wonen, kunnen niet wachten tot het zover is.

Kevin van der Kuijl en Rob Kreulen willen graag verhuizen naar de Steenhouwerij

27

P.C. Boutensstraat in HaarlemDeze nieuwbouw verloopt volgens planning en is in november opgeleverd. In januari 2014 zijn de cliën-ten naar hun nieuwe woning verhuisd. De studio’s zijn prachtig geworden en cliënten zijn enthousiast. De meubelen voor de gezamenlijke ruimte zijn uitgezocht door een aantal cliënten en begeleiders. Een aantal cliënten uit De Schalkse Hoek verhuisde naar de P.C. Boutensstraat.

Nieuw PGB-project in UitgeestStichting Wonen Uitgeest, opgericht door een groep betrokken ouders en verwanten, vroeg de SIG, de begeleiding te verzorgen van negen jong volwassenen met een PGB die in een woonproject in Uitgeest wonen. De SIG huurt het gebouw en berekent de kosten door. Het wonen met SIG-begeleiding startte in november met een nieuw team, gedeeltelijk bestaande uit me-dewerkers die hier intern naar gesolliciteerd hadden.

Kinderen en jongeren – onzekere toekomst

Jongeren oefenen wonen in het Logeerhuis.De Stampertjes horen bij het HKZ-certifi caat van de SIG. De regering weet nog niet hoe het verder met de kinderen moet.

Ruimer wonen en dus meer stofzuigen. Dirk Jan Remmerswaal en Wim Ulrich weten er alles van.

28

Jaarbericht 2013

DeeltijdwonenHet deeltijdwonen in het Logeerhuis is een succes. Cliënten, meest jongeren, kunnen er ‘oefenen’ in het uit huis gaan. Ze wonen een aantal dagen per week in het Logeerhuis en de overige dagen zijn ze weer (nog) thuis. De sfeer waarbinnen cliënten zo hun plek vinden is goed. De eerste evaluaties zijn positief. In de weekends wordt er uiteraard ook nog veel gelogeerd door andere cliënten. Deze combinatie wonen en logeren kan goed vormgegeven worden. Voor het eerst sinds jaren zijn er weer wachtlijsten. Dit heeft ook te maken met het feit dat elders in de regio logeermogelijkheden vervallen. De Stampertjes in ons HKZ-certifi caatStichting De Stampertjes is een sympathiek kinderdagopvangproject in Bloemendaal. Een aantal vrijwil-ligers (waaronder beroepskrachten van zorgorganisaties) vangt daar een aantal dagen per week jonge kinderen op in een regulier woonpand.De Stampertjes wil zich als vrijwilligersproject profi leren bij de gemeenten, niet alleen door goede opvang te bieden, maar ook door te laten zien dat de werkprocessen in orde zijn en dat er op systematische wijze aan verbetering wordt gewerkt.De SIG heeft De Stampertjes daarom op hun verzoek mee laten lopen in het certifi ceringstraject HKZ, en met succes. Ook De Stampertjes kunnen nu (met trots) het HKZ-keurmerk voeren.

De toekomstDe SIG is nu landelijk gezien één van de grotere spelers op het gebied van wonen (en opvoeding) voor kinderen. We bieden hen 24uurs verblijf in woonvoorzieningen voor kinderen en in gezinshuizen.In Nederland wordt heel druk gepraat over de toekomst van de kindzorg. We weten nog niet hoe dat eruit gaat zien. We praten veel met medewerkers, want één ding weten we zeker: op het gebied van kindzorg zal (ook bij de SIG) niets blijven zoals het nu is.

Wonen voor kinderen is ook: samen lekker spelen. Jennifer, Rowena en Nikita zijn bezig met domino.

29

verhuizen

koken

tuin

Wisselwerk naar De SchansDe SIG heeft zelf busjes voor cliënten dagbesteding.Wisselwerk komt in De Schans, met De Bakkerij en CreaSig.Cliënten werken in winkeltjes, in een brasserie.De Groengroep krijgt een nieuw stuk grond.De SIG weet nog niet hoe het in 2015 gaat.

VervoerDe Dagbesteding SIG breidt zich enorm uit, als je nagaat dat pas zeven jaar geleden de eerste winkel in een verzorgingshuis door ons werd geopend. Vervoer werd een steeds groter probleem dat is opgelost in goede samenwerking met IJmond Werkt. Sinds september 2013 heeft de SIG het vervoer in eigen beheer, waarbij IJmond Werkt de vrijwillige chauff eurs levert die zo werkervaring opdoen. Tot nu toe is dit goed te bekostigen uit de vergoeding die cliënten krijgen voor hun woonwerkverkeer. Daardoor hoeven we ze nu (nog) niet aan de nieuwe achtkilometergrens te houden en houden ze keuzevrijheid waar ze willen wer-ken. Voor cliënten realiseren we zaken die van belang zijn voor hun ervaren kwaliteit van leven: een eigen, bekend busje, een eigen, bekende chauff eur, keuzevrijheid in waar ze willen werken.We weten niet of we dit zo kunnen houden. In principe kunnen we nu niet zeggen dat iets toekomst-bestendig is, omdat we niet weten wat de toekomst ons biedt.

De SchansDe vele cliënten VG en GGZ die bij Wisselwerk in de oude Vlinderschool (door hen zelf opgeknapt) werk-ten, verhuisden in maart 2014 naar een gebouw dat ze waard zijn: De Schans in Beverwijk, een voormalig buurthuis dat daarvóór vele andere functies had. Het is een monumentaal gebouw in het centrum van Beverwijk dat er prachtig uitziet. Deelnemers en medewerkers van Wisselwerk, de Bakkerij en CreaSig zijn er trots op dat ze in dat gebouw hun werkplek hebben. Er zijn er een keramiekafdeling, een bakkerij, een afdeling glas in lood, een kaarsenmakerij, een afdeling textiel, een schildersatelier, een afdeling inpakken.Alle afdelingen kunnen in opdracht producten leveren aan bedrijven en particulieren. Op de begane grond komt een winkel met eigen ambachtelijk werk voor het winkelend publiek.De ligging van De Schans is zeer gunstig, in het centrum van Beverwijk. In de avonduren is het gebouw in gebruik als repetitieruimte en vergaderruimte. Hiermee is De Schans daadwerkelijk een multifunctioneel gebouw dat zowel overdag als ’s avonds dienst kan doen voor maat-schappelijke activiteiten in en rond de wijk.

30

Jaarbericht 2013

Samenwerking in dagbesteding RestaurantjesIn samenwerking met de dagbesteding van de SIG is in verzorgingscentrum Waterrijck van ViVa! Zorggroep een brasserie geopend waarin medewerkers, bewoners van het verzorgingscentrum en omwonenden iets kunnen drinken en eten. De brasserie wordt gerund door cliënten dagbesteding van de SIG en het wordt een succes. ViVa! wil nog wel tien restaurantjes met de SIG opzetten. Het wordt nu zaak om voldoende deelnemers te vinden die in de restaurantjes willen werken.WinkeltjesIn de verzorgingshuizen van de SHDH heeft de SIG al meerdere winkeltjes op basis van dagbesteding ge-realiseerd. SHDH en de SIG zien kansen voor meer activiteiten, ook op horecagebied, in deze verzorgings-huizen. Besprekingen zijn gaande, plannen worden gesmeed. GroenDe SIG heeft een stuk grond in gebruik waarop de Groengroep van Wisselwerk aan de slag kan. De groep kan zo groter worden en maatschappelijke ondersteuning bieden aan wie dat nodig heeft. Cliënten die liever niet bij anderen werken, kunnen op het stuk grond aan de slag. Producten, liefst ecologisch of bio-logisch, kunnen we voor een redelijke prijs verkopen, wat we over hebben kan naar voedselbank of naar anderen mensen die het nodig hebben.

Toekomst ongewisHet is spannend: de keuzes die de SIG moet maken kijkend naar het onbekende jaar 2015: hoe gaan we het dan doen? We weten dat het fi nancieel minder wordt, we weten niet wat er overblijft.

Joyce Koelemij en Lydia Pennarts maken het gebaar voor ‘werken’ en laten kaarsen zien die door Wisselwerk gemaakt zijn

31

jadenkenvallen

Wat goed gaat en wat beter kan Medewerkers willen leren van hun fouten.Ze vertellen wat er verkeerd ging.Ze denken samen na hoe het beter kan.

Met de meldingen van fouten, ongelukken en bijna-ongelukken (fobo’s) gaat het goed. Of niet goed, het is maar hoe je het bekijkt.Binnen de SIG is de alertheid op wat er allemaal (bijna) fout kan gaan gestegen en daarmee de meldingen van de fobo’s. We vinden dankzij al die meldingen steeds meer verbeterpunten om in de teams op te pakken.Een gevolg van medicatiefouten bijvoorbeeld is dat teams in een verbetertraject het aantal fouten probe-ren terug te dringen. Manco’s in de communicatie leiden, ook in een verbetertraject, tot betere afspraken over de overdracht tussen de diensten. Mopperende cliënten zorgen ervoor dat begeleiders, hierbij aange-moedigd door de teamleider die de klacht in ontvangst nam, weer eens stilstaan bij hoe het is om in een situatie van 24uursverblijf te moeten wonen. Zo leidt alles waar je je in eerste instantie een beetje voor schaamt (omdat je die fobo moet melden) uit-eindelijk tot betere kwaliteit van leven voor je cliënten. En dat maakt melden de moeite waard.Tijdens de verbetertrajecten blijkt veelal dat teamleden samen met goede ideeën komen en dat zaken verbeteren, soms alleen al dankzij de extra aandacht die ervoor is als gevolg van de meldingen. Het mag duidelijk zijn: elke niet gemelde fobo is een verbeterkans minder voor de individuele begeleider, het team, de organisatie.

Meldingen 2008-2013

300250200150100

500

1ekw

3ekw

1ekw

3ekw

1ekw

3ekw

1ekw

3ekw

1ekw

3ekw

1ekw

3ekw

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Cliënten incidenten

Medewerkers incidenten

32

Jaarbericht 2013

schrijven praten

Beelden van Kwaliteit Begeleiders kwamen kijken in locaties.Ze schreven op wat ze zagen. Dat is een verslag.Het team praat over het verslag.Het team denkt na over wat beter kan.De teamleider vraagt cliënten wat zij ervan vinden.

Vanaf september heeft de SIG voor de tweede keer een traject ‘Beelden van Kwaliteit’ uitgevoerd. Hierbij hebben door Beelden van Kwaliteit geschoolde observatoren van de SIG en Odion in elkaars organisatie op drie locaties geobserveerd. Naast ‘verbinding’ en ‘het inzetten van de verbinding voor de ontwikkeling’ keken de observatoren ook hoe begeleiding omgaat met het ‘initiatief van de cliënt’.

Lange observaties door teams besproken met KwaliteitspanelNet als bij de pilot in 2011 zijn deze observaties besproken met het team en een kwaliteitspanel. Deze gesprekken hadden als doel om de kwaliteit van zorg te verbeteren. Begin 2014 volgt het eindverslag met de observaties, het gesprek met het kwaliteitspanel en de mogelijke verbeterpunten. Deze verbetertrajecten zullen goed gevolgd worden door de betrokken teamleiders en clustermanagers om de resultaten van de observaties voldoende te benutten.

Korte observaties waardenvrij besproken in teamsNaast deze samenwerking met Odion zijn in september ook alle locaties van de SIG bezocht door even-eens geschoolde interne observatoren. Zij maakten een kort observatieverslag op een door het team of de teamleider aangedragen thema. Deze vier SIG-medewerkers hebben naast verbinding, ontwikkeling en het initiatief van de cliënt gekeken naar de manier van contact maken en afsluiten tussen begeleider en cliënt, de zogenaamde contactcirkels. Deze observaties duurden maximaal twee uur. Begin 2014 worden de korte observatieverslagen in de locaties besproken. Tijdens het Koersoverleg in no-vember hebben alle teamleiders handvatten gekregen om de gesprekken over deze verslagen zo objectief mogelijk te voeren. Ook uit deze gesprekken kunnen verbetertrajecten volgen. In het tweede kwartaal van 2014 zullen de interne auditors deze trajecten volgen en auditen.

33

Wat doet dit met het begeleidingsplan en de begeleiding?Naast de externe en interne observaties wordt er gekeken naar de mogelijke invloed van de observaties op de kwaliteit van de begeleidingsplannen. Een externe onderzoeker van de LFB heeft in de zomer van 2013 verschillende begeleidingsplannen gelezen en persoonlijk begeleiders geïnterviewd. Ze zal dit weer doen in de zomer van 2014. Zij zal een verslag met conclusie schrijven over de mogelijke veranderingen in het begeleidingsplan of in de begeleiding van de cliënt.

Wat vinden de cliënten ervan?Naar aanleiding van een vraag van een medewerkster die een hbo-opleiding doet, bleek dat de rol van de cliënt in het verbetertraject Beelden van Kwaliteit nog te klein is.In 2014 worden stappen gezet om dit te verbeteren. We denken aan raadpleging van de CCR over het geheel en de Lokale Cliëntenraden over het verbeterplan van de locatie.

In 2013 maakte de SIG een dvd Totale Communicatie. Er staan voorbeelden op van hoe je met cliënten kunt communiceren. Ook voor Marijke Dirks, Anja Admiraal en Anita Draijer was de dvd leuk om naar te kijken.

34

Jaarbericht 2013

begeleider

Ondernemingsraad De OR heeft weinig leden.Elke locatie heeft een contactpersoon OR.De contactpersonen geven OR-informatie aan het team.De OR praat veel over de WMO. De toekomst is spannend.Veel vertellen is belangrijk. Het is veel werk.De OR zoekt nieuwe leden.

De OR is belangenbehartiger, spreekbuis en antenne van en voor SIG-werknemers. We denken, praten en onderhandelen mee, stemmen in (of niet) en geven advies aan de SIG. De OR vergadert éénmaal per maand, daarnaast is er ook éénmaal per maand een overlegvergadering met de raad van bestuur. Verga-derdata, -tijden, en -notulen van de OR zijn voor alle medewerkers op Intranet in te zien.

Contactpersonen in de teamsVoor goed contact met de achterban zijn in elke voorziening/team van de SIG contactpersonen actief. Zij komen driemaal per jaar bij elkaar om informatie te delen en uit te wisselen. Alle contactpersonen hebben een vast aanspreekpunt binnen de ondernemingsraad. De contactpersonen zorgen ervoor dat hun team op de hoogte is van de zaken waarmee de ondernemingsraad zich bezighoudt en brengt de OR op de hoogte van wat er speelt op de werkvloer.

Informatievoorziening WMODe OR besteedde in 2013 veel aandacht aan informatievoorziening en openheid binnen de organisatie. Vooral op het gebied van de WMO was er voortdurend sprake van het omgaan met steeds verschuivende maatregelen en inzichten bij de gemeenten, maar ook vanuit de overheid. De SIG speelt daar zo goed mogelijk op in en probeert ook voor de toekomst de zorg voor cliënten zo goed mogelijk te garanderen. Dat daarbij de mening en inzet van medewerkers belangrijk is moge duidelijk zijn. Vooral het toekomstgericht sociaal beleid heeft de aandacht van de OR. De toekomst voor medewerkers bij de SIG is een spannende aangelegenheid. Veel medewerkers geven aan het wel af te wachten of hebben vertrouwen in het beleid van de SIG. De situatie zal pas merkbaar worden op het moment dat er veranderingen plaats gaan vinden.

Heldere communicatieDe OR vindt het belangrijk om hier al op vooruit te lopen. Om te beginnen proberen we een bijdrage te leveren aan heldere communicatie naar medewerkers. Vandaar ook dat ondermeer een deel van de bijeenkomsten van de contactpersonen besteed wordt aan informatie over de nieuwste ontwikkelingen en hoe de SIG daar mee omgaat.

35

Ontwikkelingen maken uitbreiding noodzakelijkDe OR en de bestuurder zijn van mening dat uitbreiding van de OR noodzakelijk is. Om de toekomst goed tegemoet te gaan hebben we een brede vertegenwoordiging nodig vanuit alle onderdelen van de SIG.De veranderingen zullen niet alleen invloed hebben op ambulante begeleiding of dagbesteding. Vandaar ook de oproep aan alle medewerkers om na te denken over een rol als ondernemingsraadlid.In 2014 wil de OR met meer leden in de ondernemingsraad aan de slag. Met een bredere vertegen-woordiging kunnen we beter inspelen op alle veranderingen en wat er bij medewerkers in de organisatie leeft en hierop anticiperen.

Ondernemingsraadsleden in 2013 Francien van Kruisbergen (voorzitter) Sylvia van der Woude Remi Peterse Linda Smit Sandra Bogaert (ambtelijk secretaris)

De OR hoopt ook in de komende jaren bij te blijven dragen aan een organisatie waarin werknemers gehoord en gezien worden, zonder daarbij het belang van de SIG uit het oog te verliezen.

praten werken

Toekomstgericht sociaal beleidDe toekomst kan veel veranderen voor medewerkers.De SIG praat met medewerkers over de toekomst.

De politieke herbezinning op de langdurige zorg heeft aanzienlijke gevolgen voor de toekomstige dienst-verlening van de SIG. De huidige en toekomstige maatregelen maken het noodzakelijk dat de SIG haar organisatie, cliënten en medewerkers hierop voorbereidt.

Medewerkers zijn hier in een vroeg stadium bij betrokken in de vorm van informatieve en interactieve bijeenkomsten en deelname aan diverse werkgroepen. Dit heeft al geleid tot het ontplooien van nieuwe initiatieven en tot veranderingen die vooral gericht zijn op effi ciency en kostenreductie. Deze veranderin-gen worden in toenemende mate ook voor medewerkers zichtbaar en soms ook voelbaar.

36

Jaarbericht 2013

Informatie en voorbereidende maatregelenHoewel pas in 2014 duidelijk zal worden welke gevolgen de toekomstige maatregelen zoals de nieuwe WMO en nieuwe Jeugdwet hebben voor de dienstverlening van de SIG, stond 2013 reeds in het teken van het toekomstbestendig maken van het sociaal beleid. Er is nog geen duidelijkheid of en zo ja, welke gevolgen de veranderingen hebben voor de werkgelegenheid binnen de SIG. Toch is met het oog op de toekomst vooral de interne communicatie met en informatievoorziening naar medewerkers een belangrijk thema, alsmede mobiliteitsbevorderende maatregelen. In de loop van 2013 zijn met verschillende medewerkers binnen het cluster Ambulante Ondersteuning en het cluster Kinderen & Jongeren toekomst-gesprekken gevoerd. Ook de inzet van fl exibele arbeidskrachten en de mogelijkheden voor functiediff e-rentiatie zijn thema’s die in het kader van een toekomstbestendig sociaal beleid genoemd zijn en mogelijk in 2014 nader onderzocht worden.

werken

Arbeidsomstandigheden, ook voor deelnemers dagbesteding

Veilig werken is belangrijk.De SIG keek of het werk veilig genoeg is bij dagbesteding.In 2014 kijkt de SIG ook bij cliënten dagbesteding.

De Risico Inventarisaties & Evaluaties Arbeidsomstandigheden (RIE) zijn dit jaar uitgevoerd in de volgende locaties:- Wisselwerk - winkel IJmuiden- winkel De Blinkert - winkel Driehuis - woonlocatie Garmt Stuivelingstraat - woonlocatie BickerlaanDe plannen van aanpak zijn af en de benodigde acties worden uitgevoerd.

In aanvulling hierop kunnen we vertellen dat de SIG in 2014 begint met een zelf ontwikkelde RIE voor deelnemers dagbesteding. We starten in het eerste halfj aar met een pilot en na de zomervakantie gaan alle cliënten van alle dagbestedingslocaties erin mee.

In 2013 is er in het kader van het Arbobeleid aandacht geweest voor:- Actualisatie van beleid en protocol rondom medicatieverstrekking. Dit krijgt zijn vervolg in 2014.

37

- Er is op initiatief van medewerkers van De Zeester een checklist “wat valt op” (rondje veiligheid op de locatie) gemaakt. Deze is op Intranet gezet en kan desgewenst worden gebruikt voor het nalopen van een aantal risicovolle onderdelen op een locatie. Denk aan de stopcontacten, bereikbaarheid van vluchtroutes en het gebruik van verlengsnoeren.

- Het contract met onze bhv-opleider Medi-Select is met drie jaar verlengd. Alle gediplomeerde bhv’ers gaan hier jaarlijks op herhalingstraining. Alle andere medewerkers krijgen in 2014 weer een scholing basis-bhv.

- Er loopt en sollicitatieprocedure voor de teamoverstijgende taak van ergocoach, waarvoor door vertrek van de vorige coach nu een vacature bestaat.

begeleiderziek / pijn

Ziekte en zeer

In 2013 waren minder medewerkers ziek dan in 2012.De SIG werkt eraan dat nog minder medewerkers ziek worden.

In 2013 is het totale verzuim binnen de SIG gedaald ten opzichte van 2012. Op clusterniveau is er vanaf het tweede kwartaal in 2013 binnen de clusters Kinderen & Jongeren en Volwassenen eveneens sprake van een daling. Voor het cluster Ambulante Ondersteuning is er in 2013 sprake van een fl inke stijging ten op-zichte van 2012, voor een belangrijk gedeelte veroorzaakt door langdurig verzuim dat niet tot nauwelijks beïnvloedbaar is. Ook binnen de dagbesteding is het verzuim ver bovengemiddeld. Ook hier is sprake van langdurig verzuim, maar ook de verzuimfrequentie is hier, evenals in het cluster Ambulante ondersteuning, bovengemiddeld.

Roel Geerling en Theo van den Horst maken schoon. Oppassen dat jullie niet uitglijden, heren!

38

Jaarbericht 2013

begeleidervertel

Vertrouwenspersoon medewerkersSoms is een cliënt boos.De begeleiders helpen dan de cliënt.De vertrouwenspersoon medewerkers belt later de begeleider.

In 2013 heeft de vertrouwenspersoon de eerste 10 maanden (tot 1 november 2013) 75 meldingen ontvangen. Ruim 97% van deze meldingen werden gedaan naar aanleiding van een agressie-incident.

In vergelijking met het voorgaande jaar waarin in 2012 in totaal 77 meldingen gedaan zijn, lijkt er dus sprake van een stijging van het aantal meldingen. Nog niet duidelijk is of er ook sprake is van een stijging van incidenten, of dat medewerkers vaker worden verwezen naar de vertrouwenspersoon.

Het aantal keren dat er een melding gedaan wordt rondom één incident is toegenomen. Dit komt omdat er dan meerdere medewerkers bij betrokken zijn geweest. Hierbij is het tevens heel verschillend hoe medewerkers reageren op eenzelfde incident. Het gaat hierbij namelijk om de ervaring door de medewerker. Wat voor de ene medewerker heel indrukwekkend is geweest, kan een andere medewerker al vrij snel vergeten. Dit onderstreept nogmaals het belang om daarom in alle gevallen van een incident de vertrouwenspersoon in te schakelen omdat de beleving hiervan subjectief is en er dus geen richtlijnen opgesteld kunnen worden wanneer je wel en wanneer je hiervan geen melding doet bij de vertrouwens-persoon. Eigenlijk geven vrijwel alle medewerkers aan dat ze erg tevreden zijn over de eerste opvang door collega’s en teamleider na een incident. Meteen je verhaal kunnen doen is erg belangrijk. Zeker ook het nazorg-gesprek een aantal dagen later is hierin belangrijk. Medewerkers voelen zich gesterkt wanneer zij gesteund worden door hun directe werkomgeving en dit is ook wat de vertrouwenspersoon vaak heeft terugge-hoord. Ook de mogelijkheid om de eerstvolgende dienst samen met een collega te werken of te kunnen ruilen als het bijvoorbeeld een slaapdienst betreft, wordt als zeer prettig ervaren. Er wordt hierin vanuit de leidinggevenden ruimte geboden en meegedacht.In enkele gevallen vinden medewerkers het niet prettig om gebeld te worden door de vertrouwens-persoon. Wanneer een medewerker aangeeft hier geen behoefte aan te hebben, wordt dit uiteraard gerespecteerd.

39

begeleider boos

Jaarverslag Klachtencommissie Medewerkers SIG

Er is een Klachtencommissie Medewerkers.De Klachtencommissie heeft drie nieuwe leden.Er zijn geen klachten van medewerkers geweest.

InleidingDe klachtencommissie medewerkers SIG heeft tot doel om medewerkers (ruim geïnterpreteerd, dus inclusief vrijwilligers) die werkzaam zijn bij de SIG de mogelijkheid te geven een klacht in te dienen over ongewenste omgangsvormen in de meest brede zin van het woord. Het is de bedoeling dat een medewerker eerst de klacht met zijn direct of naast hogere leidinggevende bespreekt. Als dit niet tot een oplossing leidt of als bespreking intern niet mogelijk is kan de medewerker zich rechtstreeks tot de vertrouwenspersoon wenden. Als het bespreken van de klacht met je leidinggevende of de vertrouwenspersoon niet leidt tot het ge-wenste resultaat kan de klacht worden voorgelegd aan de Klachtencommissie.Mocht het voor de medewerker geen oplossing lijken of als het voor hem/haar anderszins niet tot de mo-gelijkheden behoort om zijn klacht met de direct of naast hogere leidinggevende of vertrouwenspersoon te bespreken dan staat voor de medewerker ook de mogelijkheid open om rechtsreeks de klachtencom-missie te benaderen. Het belangrijkste is immers dat het probleem wordt opgelost.

Samenstelling De Klachtencommissie Medewerkers SIG bestaat uit drie leden. Een onafhankelijk voorzitter, een lid aange-wezen door de werkgever en een lid aangewezen door de OR. Jenny Buiten is namens de werkgever lid van de commissie, Liesbeth Bonis namens de medewerkers en Brigitte van Wijhe is als onafhankelijk voorzitter benoemd.

40

Jaarbericht 2013

Werkzaamheden 2013In juli is er door de klachtencommissie geschreven stukje geplaatst in het SIGbericht om zo de medewer-kers van de SIG meer bekend te maken met de klachtencommissie. Op 10 oktober 2013 zijn de leden en de directeur/bestuurder Jan Kroft bij elkaar gekomen om het afgelo-pen jaar te evalueren. Aansluitend was er een afspraak met de OR om het afgelopen jaar te bespreken. Er is afgesproken dat de leden van de klachtencommissie in 2014 worden uitgenodigd bij een vergadering van de OR.In 2013 heeft de klachtencommissie geen klachten van medewerkers ontvangen

Plannen voor 2014De personeelsfunctionaris van de SIG werkt aan een aangepast klachtenreglement. Doel van dit nieuwe reglement is, de klachtencommissie slagvaardiger te maken voor het geval een klacht wordt ingediend. Daarnaast zullen de leden zich blijven inzetten om de klachtencommissie meer bekendheid te geven. Op die manier wordt de Klachtencommissie voor medewerkers laagdrempelig en zullen ze, indien nodig, niet aarzelen om een klacht in te dienen. Tevens zal daarbij nauw contact met de directeur van het SIG worden onderhouden Ook zal er in het vierde kwartaal van 2014 een evaluatiemoment met de OR plaatsvinden.

Brigitte van WijheVoorzitter klachtencommissie

Suzanne Breevoort en Mariska van den Ing vinden geld soms ook best lastig

41

Personeelskosten

11%

spaarvarken

Overgehouden van het budget

7%

Bezittingen

3%

Activiteiten

begeleider

Huisvestings-kosten

Picto gebouw

gebouw

15%

59%

Cijfers 2012

Algemenekosten

Voeding

Voedingskosten en schoonmaak

5%

Cliëntgebondenkosten

geld

Waar bleef het geld

geld

Waar bleef het geld

42

Jaarbericht 2013

schrijven

Colofon

Aan dit nummer werkten mee:José BechtoldJacquelien BeentjesSandra BogaertNellie Borst (eindredactie)Linde DijkstraMirjam van KesselJan KroftHella HendriksIlonka MagielseHella NuytenAstrid ReulenJaap Jan SmulingMadelon TimmermanArjan VermonsMarga VerspagenBrigitte van Wijhe

Picto’sJosé Bechtold (selectie)Bronnen:www.visitaal.nlwww.sclera.be

Foto’sAnk van Duinen (CCR)Steven van der Hoeff Jurriaan Hoefsmit (Jan Kroft)De Waerden (vertrouwenspersonen cliënten)

Hij/zijWaar ‘hij’ staat, kan ook ‘zij’ worden gelezen

hij en zij

44

Jaarbericht 2013

Bestuursbureau:Alkmaarseweg 1 1947 DA BeverwijkPostbus 101 1940 AC Beverwijk

Telefoon 0251 257 857Fax 0251 257 899e-mail info@sig.nu

www.sig.nu