Inwerkdossier Economische zaken Bijlagen€¦ · Web viewNaam: Studentennummers: Kolya van Baal...

Inwerkdossier Economische zaken Bijlagen

Naam: Studentennummers: Kolya van Baal 2111230 Marijn Hoppenbrouwers 2116498 Jens Struik 2113570

24-3-2017

VoorwoordWelkom bij het inwerkdossier voor de portefeuille economische zaken in Heusden. Dit onderzoek is uitgevoerd in Heusden. Dit inwerkdossier is geschreven in het kader van een opdracht aan de opleiding bestuurskunde Avans Hogeschool te ‘s Hertogenbosch. We zijn met dit onderzoek van januari 2017 tot maart 2017 mee bezig geweest.

Onze docent Luc van Mil heeft ons geholpen bij de opzet van het onderzoek. Bij deze willen wij Luc van Mil dan ook bedanken voor zijn hulp.

Het begin van het onderzoek verliep stroef, maar met hulp van Jos Rooijmans kwamen we al snel in contact met personen binnen de gemeente Heusden die ons verder konden helpen met het onderzoek.

Deze personen in kwestie waren Esther van Wendel en Willem van Eijk. Zij zijn respectievelijk het contactpersoon voor bedrijven en (ex-)beleidsmedewerker. Omdat zij zo vriendelijk waren om tijd vrij te maken in hun drukke agenda’s hebben wij nieuwe inzichten gekregen over het beleidsterrein en extra toelichting als we iets niet begrepen. Zonder de hulp van hen hadden we dit inwerkdossier niet kunnen maken. Bij deze willen wij Willem van Eijk en Esther van Wendel daarom dan ook hartelijk bedanken.

Wij hopen dat u door middel van dit inwerkdossier goed voorbereid aan de slag kunt gaan als aankomende wethouder van economische zaken binnen de gemeente Heusden.

Met vriendelijke groeten,

Kolya van Baal

Marijn Hoppenbrouwers

Jens Struik

1

InhoudInleiding..............................................................................................................................................3

1. Beleid economische zaken Heusden...............................................................................................4

1.1. Doelstelling van de gemeente Heusden.............................................................................4

1.2. Economische samenwerkingsverbanden............................................................................4

1.3. Het ondernemingsklimaat verbeteren................................................................................4

1.4. Vlijmen als centrum van detailhandel................................................................................5

1.5. Project: Herontwikkeling van bedrijventerrein Metal Valley..............................................5

1.6. Ondersteuning van innovatie en bedrijvigheid in lokale economie....................................5

1.7. Overig economisch beleid..................................................................................................5

2. Beleidstheorie................................................................................................................................6

2.1. Doel van het beleid.............................................................................................................6

2.2. Input...................................................................................................................................6

2.3. Activiteiten:........................................................................................................................6

3. Beleidsomgeving Economische Zaken Heusden.........................................................................6

3.1. Langstraat samenwerkingsverband (Heusden, Waalwijk en Loon op Zand).......................6

3.2. Metal Valley Netherlands...................................................................................................7

3.3. Agrifood Capital..................................................................................................................7

3.4. Heusdens bedrijvenplatform (HBP)....................................................................................7

3.5. Parkmanagement Solaris....................................................................................................7

3.6. Hart van Brabant................................................................................................................7

3.7. Krachten van de beleidsomgeving......................................................................................7

4. Juridische paragraaf.......................................................................................................................8

4.1. Bevoegdheid voor het verstrekken van vergunningen.......................................................8

4.2. Bevoegdheid tot het verstrekken van subsidies.................................................................8

4.3. Delegatie van bevoegdheid:...............................................................................................9

4.4. Bevoegdheden bij economische activiteiten van gemeente...............................................9

5. Financiële paragraaf.....................................................................................................................10

6. Analyse organisatiecultuur.........................................................................................................12

7. Leiderschap dat aansluit op de organisatiecultuur....................................................................12

7.1. Positief mensbeeld..........................................................................................................12

7.2. Besluitvorming in overleg.................................................................................................13

7.3. Teammanagement............................................................................................................13

2

7.4. Transformationeel leiderschap.........................................................................................13

7.5. Bestuursstijl van de manager.................................................................................................13

Aandachtspunten.............................................................................................................................14

InleidingEen wethouder wordt benoemd door de raadsleden. De wethouder wordt hoofdverantwoordelijk gemaakt voor het beleid op een aantal portefeuilles. Het is de taak van de raad om kaders te stellen voor het beleid van het college. Daarnaast is het ook de taak van de raad om het beleid van het college te controleren.

We kunnen stellen dat er een verschil tussen het werk als raadslid en wethouder is. Veel wethouders zijn in hun verleden raadslid geweest, zo ook u. Veel raadsleden die gevraagd worden als wethouder vinden het een hele bijzondere uitdaging. Als wethouder kom je in een heel nieuw wereldje terecht. Een inwerkdossier kan daarom van grote nut zijn. Wij als junior beleidsmedewerkers hopen dat u door middel van dit inwerkdossier goed voorbereid zult zijn op het werk als wethouder economische zaken in Heusden.

In het inwerkdossier zullen we kijken naar het doel van het collegebeleid op het beleidsterrein economische zaken. Daarnaast zullen we in kaart brengen welke instrumenten het college inzet om deze doelen te bereiken. Zo krijgt u als nieuwe wethouder een goed beeld van de richting die het college op wil met het beleidsterrein economische zaken. Daarnaast wordt voor u ook duidelijk hoe het college te werk gaat om deze doelen te bereiken.

Daaropvolgend wordt de beleidstheorie in kaart gebracht en gaan wij kijken naar de krachten en machten rondom het beleid. De krachten en machten van het beleid is eigenlijk een overzicht van de beleidsomgeving. In het hoofdstuk beleidsomgeving zullen we uitlichten met welke organisaties u in aanraking zult komen in uw nieuwe functie als wethouder economische zaken.

Daarnaast is het ook niet geheel onbelangrijk om uit te lichten wat de juridische bevoegdheden zijn van u als wethouder. We hebben daarom ook een paragraaf gewijd aan de juridische bevoegdheden van de wethouder economische zaken in Heusden.

Ook zullen wij een financieel overzicht geven van de lasten en baten van het beleidsterrein economische zaken in Heusden. Zo heeft u als wethouder al een indicatie van de kosten, opbrengsten en investeringen op het beleidsterrein economische zaken.

In een van de laatste paragrafen wijden we aandacht over de organisatiecultuur waarin u komt te werken. Daaropvolgend geven wij u advies over de vorm van leiderschap die in onze ogen ideaal aansluit op de organisatiecultuur.

Als onderzoekers sluiten wij dit inwerkdossier af met een aantal aanbevelingen. Wij geven in de aanbevelingen aan wat er nodig is om het functioneren van het beleidsterrein economische zaken te optimaliseren.

3

1. Beleid economische zaken Heusden1.1. Doelstelling van de gemeente HeusdenHet hoofddoel van de gemeente Heusden op het beleidsterrein economische zaken is dat er een stabiele en duurzame economische groei plaatsvindt. Daarbij is het van groot belang dat er een gunstig ondernemingsklimaat heerst in Heusden. De gemeente Heusden onderneemt erg veel om deze doelstelling te bewerkstelligen. Niet alles wat de gemeente doet kunnen wij onderzoekers echter in dit inwerkdossier verwerken. Mocht u na dit stuk gelezen te hebben nog vragen hebben dan verwijs ik u graag door naar de documenten ‘Sociaal-economisch plan 2015’ en ‘Economisch programma voor de Langstraat (2016)’ in de bijlage. (Gemeente Heusden, 2016)

1.2. Economische samenwerkingsverbandenAlvorens we beginnen met vertellen over het beleid op economische zaken is het van belang om te melden dat de gemeente Heusden economisch samenwerkt binnen verschillende organisaties. De gemeente Heusden werkt op economisch gebied veel samen met de gemeenten Waalwijk en Loon op Zand (ook wel de Langstraatgemeenten). Voorbeelden van andere bekende economische samenwerkingsverbanden zijn het Hart van Brabant en regio Noordoost Brabant. Hierover zal meer worden verteld in het hoofdstuk Beleidsomgeving.

1.3. Het ondernemingsklimaat verbeterenDe gemeente Heusden probeert bedrijven te trekken door een gunstig klimaat te realiseren voor ondernemers. Zo wil de gemeente Heusden het Keurmerk Veilig Ondernemen behalen voor alle bedrijventerreinen en wil men ook dat alle bedrijventerreinen goed onderhouden worden door de parkmanagementorganisaties in eind 2017. Een veiliger en schoner beleidsterrein zal de omgeving verbeteren waardoor het fijner wordt voor ondernemers om zich in Heusden te vestigen.

In 2016 heeft men ook een peiling gehouden over de tevredenheid van ondernemers in Heusden over het ondernemingsklimaat. De resultaten van deze peiling zijn te vinden in de bijlage. Heusden scoorde een 6,7 gemiddeld. Dit is vrij hoog t.o.v. de benchmark (6,3). Tijdens het analyseren van het resultaat zagen wij echter wel wat verbeterpunten voor de digitale dienstverlening voor ondernemers. Voor zover ons bekend is in dit onderzoek zijn er op basis van deze peiling nog geen concrete plannen gemaakt voor de verbetering van het ondernemingsklimaat. De oorzaak hiervan ligt bij het feit dat het beleidsterrein economische zaken onderbemand is. Het is een taak voor de aankomend beleidsmedewerker om op basis van de peiling over het ondernemingsklimaat nieuwe plannen te maken waardoor het ondernemingsklimaat kan worden verbeterd. Het is overigens ook het plan om 2 jaar na de peiling over het ondernemersklimaat de peiling opnieuw uit te voeren. Zo kan men de ontwikkeling van de economie in Heusden toetsen (Gemeente Heusden, 2016).

Tenslotte vindt men het ook van belang om in drie Langstraat Gemeenten en ondernemerspanel in te stellen die probleemoplossingen werken. In dit ondernemerspanel zullen ondernemers ondervraagd worden over de dienstverlening van de gemeente en de gemeentelijke beleidszaken. Het is de bedoeling om het ondernemerspanel eens per kwartaal in te zetten. (Langstraat, 2015)

4

1.4. Vlijmen als centrum van detailhandelVoor het detailhandelsbeleid wordt er ook om meerdere gebieden samengewerkt. Men probeert het centrum van Heusden goed bereikbaar te houden en de zichtbaarheid van detailhandel in Heusden te vergroten. Daarnaast wil de gemeente echter ook de verscheidenheid in de verschillende kernen behouden.

De gemeente onderneemt verschillende acties om deze doelen te verwezenlijken. Zo wil de gemeente de bereikbaarheid behouden door aandacht te houden voor een goed parkeerbeleid. Men wil het aantal bezoekers van de detailhandel vergroten door mee te doen aan een promotiecampagne. Daarnaast heeft men ook het plan om in de kern Vlijmen te investeren als centrum van de gemeente voor de detailhandel. Momenteel is men bezig met bouw van aanleg van nieuwe winkels in Vlijmen. Men verwacht dat de winkels eind 2017 aangelegd zullen zijn. (Gemeente Heusden, 2016)

1.5. Project: Herontwikkeling van bedrijventerrein Metal ValleyOp het bedrijventerrein Metal Valley wil men vernieuwende en ambachtelijke bedrijven op het gebied van Metaal en Engineering verwelkomen. Dit zorgt voor werkgelegenheid en kennisbehoud in de metaalindustrie. De verkoop van kavels blijven namelijk achter in Metal Valley t.o.v. andere bedrijventerreinen. Hiervoor gaat de gemeente Heusden zorgen dat er een goede infrastructuur is met nette bedrijfskavels. De gemeente Heusden gaat daarnaast de samenwerking tussen bedrijven stimuleren door middel van het parkmanagement en de ondersteuning van de stichting Metal Valley Netherlands. Men gaat trouwens ook Metal Valley verbinden aan de ontwikkelingen van maintenance/Gate2. Daarnaast wil men Metal Valley ook laten aansluiten bij SMART-industries in Hart van Brabant in 2017. (Gemeente Heusden, 2016)

1.6. Ondersteuning van innovatie en bedrijvigheid in lokale economieDe gemeente Heusden wil de bedrijvigheid en innovatie van de economie ondersteunen. Een stimuleringsfonds (uit Hart van Brabant) biedt daar de mogelijkheid toe. Het stimuleringsfonds heeft als doel startende ondernemers te ondersteunen, om innovaties te bewerkstelligen maar ook om de werklozen weer werk te bieden.

Naast het stimuleringsfonds wil men kennisintensieve branches bij elkaar krijgen om zo een innovatief klimaat te creëren. Hoe men deze kennisintensieve branches precies bij elkaar wil krijgen blijft ons echter onbekend in dit onderzoek. Tenslotte wil men de Stichting Metal Valley Netherlands ondersteunen met als doel om innovatie op het bedrijfsterrein Metal Valley te bevorderen. (Langstraat, 2015)

1.7. Overig economisch beleidWanneer men spreekt over vrijetijdseconomie; dan komen de beleidsterreinen van economische zaken, toerisme en recreatie erg dicht bij elkaar. Wanneer u meer te weten wil komen over de plannen in de toeristische vrijetijdseconomie dan verwijs ik u daarom graag door naar het inwerkdossier over het beleidsterrein toerisme en recreatie in Heusden dat is gemaakt door onze medestudenten.

Naast de vrijetijdseconomie is het voor de gemeente Heusden ook van belang dat de economische groei niet ten koste van de natuur gaat. Het maatschappelijk verantwoord ondernemen stimuleren (vb. parkmanagement verantwoordelijk voor groenonderhoud bedrijfsterrein) is dan ook het uitgangspunt in het beleid van het college. Men wil als college duurzame groene ruimte behouden en voor meer biodiversiteit zorgen. Feit is dat uw plannen in de toekomst steeds meer rekening dienen

5

te houden met het milieu en omgeving. Hiermee zult u rekening mee moeten houden in uw plannen. (Gemeente Heusden, 2016)

2. Beleidstheorie2.1. Doel van het beleidEen stabiele en gezonde economische ontwikkeling en werkgelegenheidsgroei in de gemeente Heusden2.2. Input

- Partijen ontevreden over de samenwerking tussen de Langstraat gemeenten Heusden, Waalwijk en Loon op Zand

- Groeiende vraag naar bedrijvenkavels door aantrekkende economie2.3. Activiteiten:

- Het bedrijfsleven faciliteren- Onderhouden en ontwikkelen van bedrijfsterreinen- Samenwerken met de Langstraat gemeenten- Ontwikkelingen van Agrifood Capital faciliteren- Een proactief beleid voeren ten aanzien van de verkoop van gemeentegrond en een

gefaseerde verkoop van cultuurgronden- Aanpassen inkoopbeleid voor versterking van de positie van het lokale MKB (midden- en

kleinbedrijf)- Samenwerkingsverbanden aangaan met andere gemeenten en organisaties

Heusden wil profiteren van de economische groei door het bedrijfsleven naar Heusden te halen en zo meer werkgelegenheid creëren. De gemeente heeft in totaal tien bedrijventerreinen variërend in grootte. Om de groei van deze bedrijventerreinen te stimuleren is de gemeente begonnen met “mogelijkmakers”. De mogelijkmakers zijn de ambtenaren die werken voor de gemeente Heusden maar ze hebben deze naam gekregen omdat ze zich inzette voor de ondernemers en hun ondersteunen. Hierbij nemen ze een hele actieve rol op. Ze kijken met de ondernemers mee en denken mee. Deze aanpak is uniek en heel effectief maar vereist wel flexibiliteit om te kunnen werken.

3. Beleidsomgeving Economische Zaken HeusdenOp deze pagina zal worden uitgelegd met welke organisaties uw als aankomend wethouder economische zaken allemaal in aanraking komt. De zogenaamde machten van de beleidsomgeving. We hebben lang niet alle organisaties vermeld, toch hebben we voor u even de belangrijkste organisaties op een rijtje gezet. Tenslotte zal in paragraaf 3.7 in kaar worden gebracht wat de zogenaamde krachten zijn van de beleidsomgeving. 3.1. Langstraat samenwerkingsverband (Heusden, Waalwijk en Loon op Zand)De provincie Noord-Brabant heeft lang gepusht voor grotere gemeenten met minimaal een inwonersaantal van 100.000. Dit sentiment werd ook toegepast bij de gemeenten Heusden, Waalwijk en Loon op Zand. Alle drie de gemeenten hadden geen interesse in een fusie en de druk vanuit de provincie is aan het afnemen.

Desondanks is er nog wel een grote focus op samenwerken met andere gemeenten. Een samenwerkingsverband hierbij is die voor de Langstraat. De Langstraat is een streek dat door drie gemeenten gaat: Heusden, Waalwijk en Loon op Zand. De drie gemeenten maken samen de

6

bestemmingsplannen en proberen de industrie goed te verdelen. Heusden krijgt bijvoorbeeld de metaalindustrie terwijl Waalwijk de focus legt op de logistiek. De gemeenten werken ook samen bij projecten voor de Langstraat bijvoorbeeld met het promoten van de recreatie en toerisme in de Langstraat. Er is wel kritiek op de samenwerking tussen de drie gemeenten omdat zowel de provincie als sommige lokale politici vinden dat de samenwerking te moeizaam gaat.

3.2. Metal Valley NetherlandsIn Drunen werden door Lips vroeger schroeven voor schepen gemaakt. Dat is later opgeknipt en de productie werd verplaatst naar China. Dit was een probleem voor de gemeente en provincie want de staalindustrie is belangrijk voor de werkgelegenheid en de economische groei. Daarom besloot de gemeente, in overleg met de provincie, alle vrijgekomen grond op te kopen en het gebied opnieuw te gaan inrichten voor de staalindustrie. Daarom mogen kavels bij Metal Valley alleen verkocht worden aan bedrijven die zich bezighouden met de staalindustrie.3.3. Agrifood CapitalAgrifood Capital is een samenwerkingsverband met alle 19 gemeenten in Noordoost-Brabant. Het is een agrarische en voeding tak Agrifood Capital. (2008). Het doel is om de kennis van bedrijven te bundelen waardoor Noordoost-Brabant een leider wordt binnen de Agrifood markt. Maar ze hebben ook projecten voor de arbeidsmarkt, keteninnovatie, ondernemerschap en gezondheid. Elke vier jaar betalen de gemeenten ongeveer vier euro per inwoner voor de kosten van de samenwerking. Daarom zijn de gemeenteraden soms ontevreden als de samenwerking minder oplevert dan bij andere gemeenten maar iedereen gelooft dat dat regionale samenwerking noodzakelijk is en daarom blijven ze lid. 3.4. Heusdens bedrijvenplatform (HBP)Het Heusdens bedrijvenplatform is een vereniging dat bestaat uit 200 bedrijven en ondernemers dat onder andere als doel heeft om de belangen van de ondernemers te behartigen en als spreekbuis te dienen bij politieke, bestuurlijke of infrastructurele kwesties.3.5. Parkmanagement SolarisParkmanagement Solaris beheert alle bedrijventerreinen in Heusden. Een parkmanagement onderhoud een bedrijventerrein en zorgt voor voorzieningen. Ze zorgen ook voor goed contact tussen de bedrijven onderling maar spelen ook een grote rol in de communicatie tussen de gemeente en bedrijven en andersom.3.6. Hart van BrabantHart van Brabant is een samenwerkingsverband tussen negen gemeenten in Midden-Brabant. Het is een gemeenschappelijke regeling. Een gemeenschappelijke regeling is een publiekrechtelijk samenwerkingsverband dat betekent dat bepaalde taken en bevoegdheden centraal worden uitgevoerd. De burgemeesters van de gemeenten vormen het centrale bestuur. Een van de portefeuilles is economische zaken, recreatie & toerisme. De afspraken die op dit niveau gemaakt worden beperken de beleidsvrijheid. Deze informatie stond vermeld op de site van Hart van Brabant Hartvanbrabant. (2013). 3.7. Krachten van de beleidsomgevingDe geografische ligging van Heusden tussen twee regio’s en in het hart van Brabant maakt het dat samenwerking noodzakelijk is voor een goede economische groei. De lokale politiek gelooft hier ook in en steunt veel samenwerkingsverbanden. Bij de Langstraat is er ook veel druk op samenwerking vanuit de provincie. Want de provincie ziet graag dat Heusden, Waalwijk en Loon op Zand fuseren.

Voor economische zaken zijn de bedrijventerreinen belangrijk. Hier ligt dan ook de focus op van economische zaken. De ligging heeft hier geen invloed op maar door de economische groei is er wel veel vraag voor bedrijvenkavels. De industrie heeft altijd al een belangrijke rol gespeeld voor de werkgelegenheid in Brabant daarom is er veel draagvlak voor het industrieterrein beleid.

7

4. Juridische paragraafDe economie van een gemeente, in dit geval Heusden, betreft de dienstverlening zoals vergunningen, administratieve lasten, maar ook een deel waarin de gemeente probeert de economie te stimuleren door bv. het verstrekken van subsidies. In deze paragraaf zullen we u op de hoogte brengen van de juridische bevoegdheden die het college toegekend heeft gekregen. 4.1. Bevoegdheid voor het verstrekken van vergunningenDe gemeente Heusden heeft recht vergunningen te verstrekken. Juridisch kader hiervoor is deels door de centrale overheid en deels door de gemeenteraad gecreëerd. Voorbeelden zijn de omgevingsvergunning, exploitatievergunning Drank en horeca, de APV, parkeervergunning. Hieronder hebben wij een voorbeeld van zo een vergunning:

Naam Wet Bevoegdheden

Beleidsnota vestigingsmogelijkheden (ruimte voor bedrijvigheid in Heusden), 30-10-2012, gemeenteraad

Onbekend

College heeft de bevoegdheid te bepalen welke bedrijven op welke bedrijfsterrein zich mag vestigen.

Bron: ("Beleidsnota vestigingsmogelijkheden (ruimte voor bedrijvigheid in Heusden)", 2012)

(“Vestigingsmogelijkheden Ruimte voor bedrijvigheid in Heusden”, 2012)4.2. Bevoegdheid tot het verstrekken van subsidiesDeze subsidieregeling bepaalt welke activiteiten in aanmerking kunnen komen voor subsidie, wat de grondslagen zijn voor de berekening van de subsidie en welke specifieke voorschriften eventueel van toepassing zijn.

Waarderingssubsidies Hierbij is er geen directe relatie tussen de kostprijs van de activiteit en de hoogte van het subsidiebedrag. De gemeente drukt met deze subsidie haar waardering uit voor de activiteit van de subsidieontvanger.

Budgetsubsidies. Hiervoor is maatwerk nodig omdat het meestal om één gesubsidieerde instelling gaat die de betreffende taken binnen de gemeente Heusden uitvoert.

Projectsubsidies zijn incidentele subsidies die worden ingezet voor met name vernieuwende activiteiten die Heusden op een positieve wijze op de kaart zetten.


Algemene Subsidieverordening gemeente Heusden 2016, 07-07-2015, vastgesteld door de gemeenteraad

Artikel 149 van de Gemeentewet en titel 4.2 van de Algemene wet bestuursrecht

- Burgemeester en wethouders zijn bevoegd tot het beslissen op aanvragen om subsidie

- Er is een maximum aan de lengte van de periode waarin de subsidie wordt verkregen van 4 jaar. Ook kan het college een

8

maximum aan het totale bedrag van subsidies stellen

Bron: ("Algemene Subsidieverordening gemeente Heusden 2016", 2015)

4.3. Delegatie van bevoegdheid:Het overdragen door een bestuursorgaan van zijn bevoegdheid tot het nemen van besluiten aan een ander die deze onder eigen verantwoordelijkheid uitoefent


Besluit grondprijzen 2017, 20-12-2016, vastgesteld door de gemeenteraad

10.1 van de Algemene wet bestuurs-Recht

Het college krijgt van de Raad de bevoegdheid om voor de projectmatig te bouwen woningen per bouwplan een grondprijs uit te onderhandelen binnen de marktconforme marges voor residuele grondprijzen

Bron: ("Besluit grondprijzen 2017", 2016)

4.4. Bevoegdheden bij economische activiteiten van gemeente


Aanwijzing economische activiteiten Wet markt en overheid, 03-06-2014, vastgesteld door de gemeenteraad.

Onderdeel van deMededingings-Wet

De gemeente mogen producten en diensten wel aanbieden, maar dan in beginsel aan de afnemer de integrale kostprijs in rekening moet brengen.

Algemene inkoopvoorwaarden gemeente Heusden, 17-08-2010, vastgesteld door college van burgemeester en wethouders

Onbekend Als de gemeente zelf diensten of producten koopt van een leverancier doet zij dit onder haar eigen vastgestelde voorwaarden.

Bron: ("Aanwijzing economische activiteiten Wet markt en overheid", 2007) ("Algemene inkoopvoorwaarden gemeente Heusden", 2010)

9

5. Financiële paragraafBetalingen (x1000)

Begroting 2016 Meerjarenraming 2017 Meerjarenraming 2018

Lasten

Markten

Bevordering bedrijvigheid

Opbrengst marktgelden

40

288

-

40

315

-

40

315

-

Totaal der lasten 328 355 355

Baten

Markten

Bevordering bedrijvigheid

Opbrengst marktgelden

5

37

24

5

37

24

5

37

24

Totaal der baten 66 66 66

Saldo -222 -289 -289

Omdat de focus bij economische zaken ligt op het ontwikkelen van bedrijfsterreinen gebeurt er vrij weinig op financieel gebied. Dit is terug te zien op de balans omdat er alleen lasten en baten zijn voor het organiseren van de wekelijkse markt en het bevorderen van de bedrijvigheid. Er worden een aantal activiteiten uitgevoerd met als doel de weekmarkten zo goed mogelijk te laten verlopen. Deze activiteiten zijn het:

- Beheren van standplaatsen- Behandelen van verzoeken voor toewijzen van standplaatsen en het verlenen van

vergunningen.- Randvoorwaarden creëren voor de markt in Drunen.- Organisatie regelen van de markt in Vlijmen

Dit levert 24.000 euro per jaar op. Voor de precieze regelgeving en tarieven kan er gekeken worden in de verordening marktgelden. Van de drie weekmarkten die er zijn; zijn er twee verzelfstandigd. Deze zouden in de toekomst niet meer voor kosten moeten zorgen.

Bij het bevorderen van de bedrijvigheid ligt de focus van de activiteiten op het verbeteren van het ondernemersklimaat en de kwaliteit van de bedrijventerreinen. De activiteiten hiervoor zijn:

- Het voeren van een actief bedrijven vestigingsbeleid - Het ontwikkelen van bedrijvenlocaties- Het fungeren als aanspreekpunt voor bedrijfsleven

10

- Plannen en organiseren bedrijfsbezoeken

Hiernaast wordt er ook gewerkt aan de bedrijventerreinen Meeuwaert, Heesbeen en Bakkersdam. Deze bedrijventerreinen zijn momenteel nogal klein. Daarom wordt eraan gewerkt om de bedrijventerreinen te herstructureren en te vitaliseren. Ook wordt er geholpen met het mogelijk maken van de invoering van parkmanagement.

De gemeente Heusden is bezig met het herinrichten van de openbare ruimte in het centrum van Vlijmen. Dit heeft twee redenen. De eerste is om een kwaliteitsimpuls te geven aan de openbare ruimte. De tweede reden is om meer ruimte te bieden aan de groeiende detailhandel. Hiervoor is een totaalbedrag van 1,4 miljoen euro gereserveerd. De verwachting is dat het project eind 2017 is afgerond. Dankzij het aanbieden van burgerparticipatie is het draagvlak voor deze herinrichting groot. Deze informatie komt van de site van de gemeente Heusden Gemeente Heusden. (z.j.).

Er is jaarlijks 40.000 euro gereserveerd voor de uitvoering van activiteiten in verband met de Langstraat. Dit is voor activiteiten die een relatie hebben tot de beleidsterreinen van o.a. economische zaken, recreatie en sociale zaken.

11

6. Analyse organisatiecultuurOm u als toekomstig wethouder voor te bereiden is er ook onderzoek gedaan naar de organisatiecultuur die heerst onder de ambtenaren waarmee u in contact zal komen als wethouder economische zaken.

Indien u wethouder economische zaken wordt dan komt u met name samen te werken met drie ambtenaren. Een van deze ambtenaren is het contactpersoon voor bedrijven. De overige twee ambtenaren houden zich ook bezig met het beleidsterrein toerisme en recreatie (maar dus ook de vrijetijdseconomie). Zoals eerder aangegeven in het dossier is er nog een vacature open op het beleidsterrein economische zaken als beleidsmedewerker. In totaal heeft men dan vier medewerkers waar u als toekomstig wethouder economische zaken, toerisme en recreatie regelmatig contact mee onderhoud. De taak van deze ambtenaren is om u te adviseren en te informeren. Daarnaast is het natuurlijk een taak van de ambtenaren om het collegebeleid uit te voeren. U zal deze desbetreffende ambtenaren eens in de twee weken spreken in een bijeenkomst waar ze u op de in hoofdlijnen op de hoogte brengen van de stand van zaken. Indien er wat bijzonders/onverwachts gebeurd dan kunnen zij dit (in)direct bij u melden.

Na een vragenlijst te hebben voorgelegd aan Esther van Wendel kwam uit de test dat er overwegend een taakcultuur heerst op het beleidsterrein economische zaken in Heusden. Dit houdt in dat er sprake is van samenwerking en dat er ook zeker enige mate is van machtsspreiding is. Een taakcultuur wordt ook wel de teamcultuur genoemd en is gericht op het oplossen van problemen. Vertrouwen hebben in de expertise van de medecollega’s is ook erg belangrijk in een taakcultuur. (Opportunity Group, 2013)

De hierboven genoemde aspecten zijn zeker herkenbaar en terug te zien op het beleidsterrein economische zaken. De collega’s werken veel samen om niet zo zeer problemen maar vooral doelstellingen van het college te behalen. Veel collega’s hebben daarbij hun eigen expertisegebied en de kennis van elke collega afzonderlijk is nodig om doelstellingen te behalen. Ook is er wel sprake van een teamcultuur binnen de organisatie. Men werkt namelijk veel samen.

Tenslotte is er onder de ambtenaren niet zoveel verschil in hiërarchie tussen de ambtenaren onderling en u. Formeel gezien zijn de ambtenaren ook niet ondergeschikt aan u. Ze overleggen echter welk vaak met u over de inhoud van het beleid op economische zaken. Formeel gezien is de gemeentesecretaris hun leidinggevende, maar in de praktijk komen medewerkers hier vooral terecht bij het aanvragen van verlof etc.7. Leiderschap dat aansluit op de organisatiecultuurHet is een zaak voor ons om u op basis van de organisatiecultuur te adviseren in uw leiderschapsstijl. We zullen een paar belangrijke aspecten uitlichten die wij nodig achten om een goede leidinggevende te kunnen zijn als wethouder economische zaken op het beleidsterrein. Want hoewel u formeel gezien niet leidinggevende bent van de ambtenaren is het echter wel zo dat uiteindelijk u degene bent die als wethouder beslissingen neemt die invloed hebben op het werk van de ambtenaren. 7.1. Positief mensbeeldWanneer een leidinggevende een negatief mensbeeld heeft dan gaat de leidinggevende er meestal vanuit dat werknemers lui zijn, niet bereid zijn om verantwoordelijkheid te nemen en een hekel

12

hebben aan hun werk. Wij hebben uit de interviews met de ambtenaren echter gemerkt dat zij intrinsiek gemotiveerd zijn en erg veel voldoening uit hun werk halen. Ook gaven de ambtenaren aan dat zij het fijn vinden om initiatief te mogen nemen en creatief in hun werk te mogen zijn. Een leidinggevende met een positief mensbeeld sluit hier beter op aan, want een leidinggevende met een positief mensbeeld gaat ervan uit dat werken bij de mens hoort, dat medewerkers graag verantwoordelijkheid willen nemen en dragen en dat de werknemers ook een bron van creativiteit willen zijn.

7.2. Besluitvorming in overlegEen belangrijk onderdeel van een leiderschapsstijl is hoeverre de medewerkers betrokken worden bij de besluitvorming (Thuis, 2014). Wij adviseren u de ambtenaren tot op zekere hoogte bij de besluitvorming te betrekken. Wij adviseren u alvorens u een (belangrijke) beslissing neemt dit te bespreken met de ambtenaren op het beleidsterrein economische zaken. De ambtenaren hebben namelijk veel kennis over wat er speelt over het beleidsterrein economische zaken. Wij vinden echter wel dat u als aankomend wethouder het advies van de ambtenaren naast zich kan leggen. Uzelf blijft uiteindelijk eindverantwoordelijk voor het resultaat van het beleid. Wij adviseren u daarom participerend leiderschapsstijl aan te nemen indien u wethouder wordt van economische zaken.

7.3. TeammanagementIn vrijwel elke organisatie is er sprake resultaatgerichtheid en relatiegerichtheid. In sommige organisaties is de relatiegerichtheid hoog en de resultaatgerichtheid laag. Een ‘gezelligheidsvereniging’ als het ware. Terwijl in sommige organisaties juist de relatiegerichtheid lager ligt dan de resultaatgerichtheid. Dit komt bijvoorbeeld doordat er heel weinig wordt samengewerkt binnen de organisatie. De ideale situatie is wanneer er binnen een organisatie wordt gestreefd naar zowel een hoge relatiegerichtheid als een hoge resultaatgerichtheid. Dit heet ook wel het streven naar teammanagement. Wij adviseren dan ook naar dit management type te streven. Teammanagement zorgt voor tevreden en gemotiveerde medewerkers die het beste resultaat leveren.

7.4. Transformationeel leiderschap Er zijn verschillende manieren voor leiders om werknemers te motiveren. Twee bekende vormen zijn transactioneel en transformationeel leiderschap. Transactioneel leiderschap is leiderschap waarbij word gestimuleerd om taken te halen. Dit wordt gedaan door het creëren van een optimale werkomgeving en prikkelen werknemers door middel van beloningen. Bij transformationeel leiderschap gaat het veel meer om het inspireren van de werknemers. Charisma en visie, maar ook persoonlijke aandacht en uitdagingen voor de werknemers spelen hier een belangrijke rol in ("De twee belangrijkste leiderschapsstijlen vergeleken", 2012).

Wij raden aan om transformationeel leiderschap toe te passen. Bij het beleidsterrein economische zaken is het algemene plaatje belangrijker dan de opgelegde taken. De visie van de wethouder speelt hierin een grote rol. Verder heeft het beleidsterrein een kleine groep werknemers. Hierdoor geloven wij dat transformationeel leiderschap het effectiefste zal zijn voor dit betreffende beleidsterrein.

7.5. Bestuursstijl van de managerDe bestuursstijl die wij het meest geschikt achten voor een wethouder economische zaken is de stijl van de manager. De manager is deskundig op hun vakgebied, hebben grote dossierkennis en onderscheiden in hun gedrag weinig met een ambtenaar (Tops, 1998). Als wethouder economische zaken dien je veel verstand te hebben van je portefeuille. Economische zaken is namelijk een ingewikkeld onderdeel van de gemeente en daarom is kennis erg van belang voor een wethouder op

13

deze portefeuille. Verder weten managers anderen te overtuigen met hun deskundigheid. Als wethouder kom je veel belanghebbende tegen die je moet overtuigen van het beleid. Als wethouder economische zaken zijn dat raadsleden en natuurlijk iedereen die (in)direct betrokken is bij de uitvoering van het beleid.

Aandachtspunten

Wat duidelijk is geworden in dit inwerkdossier is dat de samenwerking op Langstraat niveau belangrijk is voor de gemeente Heusden. Vooral de wethouder(s) economische zaken en Recreatie werken intensief samen met de wethouders van andere gemeenten. Voor een goed lopende samenwerking is het belangrijk dat er een goede klik is tussen de wethouders omdat ze zich dan constructief opstellen voor een goede samenwerking.

Volgens een artikel van het dagblad voor midden en noord-oost Brabant Joode, D. de. (2017, 24 februari) geven de gedeputeerde staten en lokale politici aan dat ze ontevreden zijn over het verloop van de samenwerking op Langstraat niveau en willen het graag effectiever zien. Wij geloven dat dit verbeterd kan worden door de samenwerking niet langer te laten bepalen door de relaties tussen de wethouders maar door een gemeenschappelijke regeling op te zetten voor de Langstraat.

Nu zijn er drie verschillende gemeenteraden die het gemaakte beleid moeten goedkeuren voor de Langstraat wat het proces van samenwerking bemoeilijkt. Door de samenwerking met het hart van Brabant hebben de gemeenten al ervaring en kennis voor een succesvolle vrijwillige samenwerking.

De beste vorm van een gemeenschappelijke regeling is dan een openbaar lichaam zoals beschreven staat op de site van het VNG, VNG (2017). Dit is omdat een openbaar lichaam rechtspersoonlijkheid heeft. Dit betekent dat het openbaar lichaam bevoegd is om privaatrechtelijke rechtshandelingen te verrichten. De hoeveelheid privaatrechtelijke rechtshandelingen die een openbaar lichaam mag uitvoeren kunnen beperkt worden. Een openbaar lichaam heeft pas publiekrechtelijke bevoegdheden als die gedelegeerd worden.

Het bestuur van een openbaar lichaam bestaat uit een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een voorzitter. Het algemeen bestuur staat aan het hoofd en is gevuld met de leden die door de partijen zijn toegewezen. Er zijn in totaal vier varianten voor een openbaar lichaam maar wij raadde een collegeregeling aan. Een collegeregeling bestaat uit colleges van B&W, Gedeputeerde staten of het bestuur van een waterschap. Dit is de meest logische optie aangezien het college zich bezighoudt met de samenwerking op het niveau van de Langstraat.

Er staat al zes weken een vacature open voor een beleidsmedewerker voor economische zaken aangezien de oude ontslag heeft genomen. Er is aangegeven dat er werk blijft liggen omdat er geen beleidsmedewerker is. Het is daarom belangrijk dat er snel een beleidsmedewerker wordt aangenomen die het werk kan hervatten zodat de projecten van de gemeente geen schade oplopen.

14

15

Inwerkdossier Economische zaken Bijlagen

Naam: Studentennummers: Kolya van Baal 2111230 Marijn Hoppenbrouwers 2116498 Jens Struik 2113570

24-3-2017

LeeswijzerWelkom bij de bijlage van het inwerkdossier voor wethouder van Aart van het beleidsterrein economische zaken. In deze bijlage zijn de cijfers uit de productenraming te vinden. Daaropvolgend staan de interviewverslagen met Esther de Wendel en Willem van Eijk. Aan het einde van de bijlage vindt u de bronnenlijst.

InhoudsopgaveProductenraming Marktgelden 17

Productenraming Handel, ambacht en industrie 18

Samenvatting Economisch programma de Langstraat 19

Interview verslag Esther de Wendel 22

Interview verslag Willem van Eijk 27

Literatuurlijst 35

16

Productenraming Marktgelden

17

Productenraming handel, ambacht en industrie

18

Samenvatting Economisch programma de LangstraatDe samenvatting is afkomstig van het volledige rapport van de Langstraat gemeenten Gemeente Heusden (2015).

Samenvatting Visie De Langstraatse kracht is gebaseerd op de landschappelijke en economische verscheidenheid, veerkrachtig ondernemerschap, een goede bereikbaarheid en de kwaliteit van doeners (meer MBO’ers, minder Universitair geschoolden). Deze kwaliteiten en het goede woonklimaat zijn de basis voor de sterke vrije tijdseconomie en sterke materiaalgebonden sectoren, waaronder ambachtelijk-industriëel ondernemerschap zoals de metaalindustrie (Metal Valley), de schoenen lederbranche, meubel- en keukenproductie en logistiek en groothandel. De samenwerking tussen de 3 O's wordt versterkt en positieve initiatieven van burgers worden ondersteund. Er wordt daarbij ingezet op een (duurzame) economische ontwikkeling door het stimuleren van innovatief en startend ondernemerschap en het verbeteren van de aantrekkelijkheid van de vestigingsfactoren voor ondernemers in de Langstraat. Doelstelling Het economisch programma voor De Langstraat is bedoeld om het ondernemingsklimaat te verbeteren en de economische ontwikkelingskansen van de Langstraat maximaal te benutten. Met de versterking van het ondernemingsklimaat wordt beoogd de welvaart en het welzijn in de Langstraat te vergroten. Door anno 2015 dit economisch programma handen en voeten te geven: - wordt de aantrekkelijkheid van de Langstraat verhoogd en kan de Langstraat optimaal profiteren van het economisch herstel, - kan de werkgelegenheid groeien, 'social return' kan worden toegepast en innovaties worden gestimuleerd, - wordt het ondernemingsklimaat versterkt met goede randvoorwaarden en ruimte voor bestaand en startend ondernemerschap, - wordt ingezet op ontwikkeling van voorzieningen voor een prettig woon- en leefklimaat, waaronder voorzieningen voor het besteden van de vrije tijd. Bij deze programmadoelstellingen wordt ernaar gestreefd om burgers maximaal bij het arbeidsproces (en/of participatie in de maatschappij) te betrekken. Programmatische aanpak Om de uitdagingen voor de toekomst het hoofd te bieden en als subregio competitief te zijn is een goed samenspel nodig van burgers, ondernemers, het onderwijsveld en de overheid. Burgers worden vertegenwoordigd door de gemeenteraden. De samenwerking van de 3

19

o’s, ondernemers, onderwijs en overheid vormen een belangrijke basis voor de economisch ontwikkeling van de Langstraat. De programmatische aanpak heeft een looptijd van meerdere jaren waarbij het hoofddoel vaststaat. De bijbehorende projecten en activiteiten en de precieze prioritering daarvan kunnen van jaar tot jaar variëren. De programmatische aanpak bied daarmee de ruimte om flexibel op veranderende omstandigheden in te spelen. Het economische programma wordt opgesteld op basis van de factoren die bepalend zijn voor het ondernemingsklimaat: Bereikbaarheid, Beschikbaarheid van personeel, Het voorzieningenniveau (scholen/winkels/theater/woonklimaat etc.), De nabijheid van klanten /de markt, De prijs (van o.a. bedrijfsgrond), De locatie (op het bedrijventerrein/winkelgebied), Het imago, Serviceniveau van de (lokale) overheid. Ondernemers, onderwijs en overheid Een stevige alliantie tussen ondernemers, onderwijs en de overheid is van groot belang voor de economische ontwikkeling van De Langstraat. De onderwerpen die belangrijk zijn voor ondernemers zijn echter niet automatisch belangrijk voor het 8 onderwijs of de overheid en vice versa. Er bestaat echter wel een belangrijke maatschappelijke samenhang en wederkerigheid tussen deze drie partijen. Vanuit het bedrijfsleven in de Langstraat zijn een aantal factoren benoemd waar men zich zorgen over maakt of waarvan men vindt dat er verbeteringen mogelijk zijn. De belangrijkste waren de volgende 4 onderwerpen: 1. Beschikbaarheid van personeel. Stimuleren van gerichte opleidingen, een betere match tussen onderwijs en bedrijfsleven. Arbeidspotentieel. 2. Imagoverbetering en promotievoorstellen. Trots zijn op wat we te bieden hebben. Dit als kans benutten. 3. Overheidsdienstverlening in brede zin. 4. Ontwikkeling van de kennisintensieve branche, innovaties en startend ondernemerschap. Oplossingsrichtingen Om zicht te houden op het belang van de vestigingsfactoren wordt voorgesteld om een ‘thermometer’ voor het ondernemingsklimaat in de Langstraat te ontwikkelen. Op basis van concrete ‘casussen’ wordt gewerkt aan verbetering van de overheidsdienstverlening. Voor de beschikbaarheid van personeel kunnen, onder andere in nauwe samenwerking met Baanbrekers, oplossingen worden gezocht. In samenwerking met het bedrijfsleven kan worden gewerkt aan de verbetering van de bekendheid van de Langstraat en aan de zichtbaarheid en een positief imago. Voor welke bedrijven de lokale markt en klanten belangrijk zijn kan preciezer worden uitgezocht zodat de lokale verbindingen nog beter benut kunnen worden voor de ontwikkeling van de economie. De realisatie van een professionele vrachtwagenparkeerplaats in Waalwijk zal bijdragen aan goede voorzieningen. Met de spoedige realisatie van de nieuwe insteekhaven wordt de bereikbaarheid (over water) verder verbeterd. Locatie: in hoeverre er nog nieuwe (zeer) grote logistieke kavels tot ontwikkeling moeten worden gebracht dient te worden onderzocht, over de ontwikkeling daarvan worden in regionaal verband afspraken gemaakt. Prijs: hoe de grondprijzen in de Langstraat worden ervaren door potentiële vestigende ondernemingen kan nog nader worden onderzocht. Speerpuntsectoren Vrijetijdseconomie De provincie Noord-Brabant is ambiteus en wil zich profileren als de meest innovatieve en gastvrije provincie, de regio Hart van Brabant kiest ook voor een hoge ambitie in de vrijetijdseconomie. Door samenwerking in de Langstraat willen de gemeenten Loon op Zand, Heusden en Waalwijk een gezamenlijke bijdrage leveren aan de regionale ambitie. De Langstraat kan daarin prima bijdragen omdat het een sterk toeristisch profiel heeft. Er zijn attracties zoals de Efteling en het Blauwe Meer, goede winkelvoorzieningen (de meubelboulevard) en er is een waardevol landschap met onder andere Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen en de vesting Heusden. Er liggen nog kansen voor het opplussen van het aanbod, samenwerking in marketing en productontwikkeling. Detailhandel De Langstraat heeft uitgebreide detailhandelsvoorzieningen die gekenmerkt wordt door een grote variëteit aan winkel- of boodschappencentra in diverse (kleinere) kernen. Ten gevolge van veranderend consumentengedrag zijn de ontwikkelingen in de detailhandel turbulent. De internetverkopen nemen toe en er is sprake van afnemende winkelverkopen. Er wordt gezocht naar oplossingen, bijvoorbeeld door het combineren van detailhandel met andere functies, om de leefbaarheid in dorpskernen te behouden.

20

Verdere concentratie en het compacter maken van centra is één van de belangrijke voorwaarden voor een gezonde detailhandelsstructuur. Er kunnen hiervoor diverse acties worden ondernomen. In ieder geval kan in samenwerking met het bedrijfsleven een actieplan worden gemaakt voor de versterking van de detailhandel in De Langstraat. Hierbij spelen profilering van de diverse winkelcentra en de winkelbeleving een centrale rol. Logistiek De logistieke sector biedt veel werkgelegenheid en draagt bij aan de welvaart in De Langstraat. Deze sector zal de komende 10 jaar nog aanzienlijk groeien. Het bedrijfsleven heeft zich onder andere met de stichting Oog voor de Logistiek (De Langstraat) en de verbinding met het Huis voor de Logistiek (Hart van Brabant) goed georganiseerd. De krapte op de arbeidsmarkt neemt toe, daardoor worden personeelstekorten in de Logistieke sector verwacht. De logistiek sector is de 9 belangrijkste sector met een uitbreidingsvraag voor bedrijfsgrond (grote kavels). Er wordt gewerkt aan de vergroting van de belangstelling voor het logistieke en technische vak. Daarnaast wordt ingezet op de ontwikkeling van een logistieke academie De Langstraat. Metaal- en maakindustrie De (ambachtelijke) kennis en innovatiekracht van de sector vormt een belangrijke kracht en biedt ontwikkelingskansen. Het stimuleren van innovaties en kennisuitwisseling is van groot belang voor het behoud en de ontwikkeling van de sector. De beschikbaarheid van (technisch geschoold) personeel en het imago van de sector zijn de belangrijkste knelpunten voor de sector. Er wordt gewerkt aan de versterking van het netwerk van metaalbedrijven in de Langstraat en stimulering van kennisuitwisseling tussen bedrijven en innovaties (stichting Metal Valley Netherlands). Schoen- en lederbranche Al zijn de hoogtijdagen van lokale schoenproductie voorbij, de schoenen lederbranche is anno 2015 nog steeds van belang voor de Langstraat. Van industrieel centrum is de Langstraat ontwikkeld in een handelcentrum en logistiek knooppunt voor de schoenenbranche. De SELL heeft de belangrijke ambitie om als organisatie en als branche in De Langstraat erkend en herkend te worden als autoriteit voor de de schoenen-, leder- en lederwarenmarkt. De gemeente Waalwijk ondersteunt deze ambitie door te helpen met de realisatie van een toonaangevend nieuw museumconcept voor het schoenen ledermuseum in het hart van de stad. Conclusie en aanbeveling Voor de succesvolle uitvoering van een Economisch Programma kan een goede afstemming en eensgezindheid binnen en tussen de geledingen van ondernemers, het onderwijs en de overheid doorslaggevend zijn. De in dit document beschreven beleidslijnen en de beschreven mogelijke acties zijn de basis voor bespreking in de gemeenteraden en gesprekken met ondernemers en het onderwijs over de te volgen koers. Prioriteiten kunnen gesteld gaan worden en beleid en acties kunnen verder worden aangescherpt. Op basis hiervan kunnen de uitvoerende partijen, ondernemers, het onderwijs en de gemeenten Waalwijk, Loon op Zand en Heusden afspraken maken over de precieze uitvoeringsagenda en de planning daarvan. De eerder beschreven sectorparagrafen worden nader uitgewerkt in actieprogramma’s. Op dat moment wordt de uitgangspunten van het beleid financieel vertaald en voorzien van een financiële onderbouwing.

21

Interview Esther de WendelDit is het interviewverslag met Esther de Wendel. Zij werkt als contactpersoon voor bedrijven in de gemeente Heusden. We hebben haar benaderd om meer te weten te komen over het werk voor de ambtenaren. Het interview is afgenomen op 3 maart 2017.

Jens: Wat houdt uw werk precies in? Ik las dat u als contactpersoon werkte voor bedrijven. Hoe gaat dat in zijn werk?

Esther de Wendel: Mijn functie is wat breder ingericht in Heusden. Maar het klopt; ik ben inderdaad contactpersoon voor ondernemers in Heusden maar verkoop ook de bedrijfsgrond. Die koppeling maakt het werk bijzonder en leuk. Stel dat een ondernemer klem begint te raken in zijn mogelijkheden, dan bellen ze mij om te vragen wat er mogelijk is binnen het bestemmingsplan, kan ik hier uitbreiden, mag ik verbouwen enz. Dan kijk ik wat de mogelijkheden zijn bij de locatie. Wanneer dat niet passend te maken kijken we naar een nieuwe locatie. Dan is het handig dat ik de bedrijfsgrond verkoop.

Jens: Dan hoeft u niet op te treden als tussenpersoon maar kan het in een keer geregeld worden als ik u goed begrijp?

Esther de Wendel: Precies. Dat is ook handig voor de ondernemers. Bij verkoop hebben ze dan ook één contactpersoon. Ik doe onderhandeling, contractfase, maar op het moment dat ze een bouwvergunning moeten aanvragen draag ik het over naar de rest van de organisatie. Tot die tijd hebben ze alleen maar met mij te maken. En haal ik mijn informatie uit de organisatie. Maar ik ben de loketfunctie van de ondernemer. Dat gaat van ondernemer van Den Bosch tot de plaatselijke mkb’er.

Kolya: Wat is het doel van grondgebied verkopen van de gemeente? Is dat winst?

Esther de Wendel: Nou ja, financiën zijn wel een belangrijke drijfveer natuurlijk, maar je hebt als gemeente bedrijfsgrond in reserve om ondernemers te kunnen laten groeien en nieuwe ondernemers aan te trekken. Maar het is niet onze corebusiness om te verkopen. We hoeven er niet

22

rijk van te worden. Maar het is wel goed om iets tegenover de kosten die je maakt te hebben als gemeente. Zo ook bij woningbouw.

Jens: In de begroting kon ik lezen dat in het coalitieakkoord het vooral het doel was om een ronde begroting te krijgen. Daarnaast hadden ze het over bezuinigen maar ook over het verkopen van bedrijfskavels. Hoe komt dat terug op een begroting?

Esther de Wendel: Meestal wordt er van elk bedrijfsterrein een grondexploitatie gemaakt. Voor dat je grond kunt verkopen moet je er eerst fors in investeren. Dat komt dan apart op de begroting als grondexploitatie waarbij je aangeeft dat alles wat je aankoopt en het bedrag dat je nodig hebt om de kavel bouw rijk te maken, minimaal wordt terug moet halen in de verkoop. Meestal halen we daar ook winst uit. Omdat al die uren die wij daarin hebben zitten ook betaald moeten worden. Dat bedoelen ze met een neutrale balans.

Jens: Met wat voor bedrijven en organisaties heeft u allemaal te maken?

Esther de Wendel: Dat is heel breed. Vroeger zat detailhandel ook bij accountmanagement maar dat werd te veel. Nu zijn er twee accountmanagers. Patricia is contactpersoon voor de detaillisten geworden. Verder ben ik contactpersoon voor alle ondernemers. ZZP’ers, mkb’ers etc. Maar ook grotere bedrijven waar je dan meer een relatie mee opbouwt. Die spreek je een keer in de zoveel maanden. Dan vraag je hoe het er voor staat en of ze nog iets nodig hebben. Verder hebben we een paar ondernemers die zijn heel ondernemend. Die vragen contant vergunningen aan. Dan ben ik hun contactpersoon.

Jens: Maar het zijn in Heusden toch voornamelijk mkb’ers die hier actief zijn?

Esther de Wendel: Ja dat klopt. Vooral mkb’ers.

Jens: Is de wetgeving daar nog voor veranderd? Je kon namelijk teruglezen dat ze van plan waren om de wetgeving wat te versoepelen om het makkelijker te maken voor mkb’ers.

Esther de Wendel: Dat kun je op allerlei manieren opvatten. Versoepeling van regels kan op allerlei gebieden zijn. Ook om het bestemmingsplan te versoepelen. Er kan nog meer gebeuren voor MKB, maar de middelen en de uren zijn beperkt.

Esther de Wendel: Ik zag nog een vraag van jullie om een werkdag te beschrijven. Dat is bij economische zaken altijd erg hectisch. Dat maakt het ook erg leuk. Je wordt een beetje geleefd. Ik ben weinig binnen. Ik zit vaak bij de ondernemers. Dat is echt afspraak na afspraak. Dat ligt strak vast in de planning. Maar ook toch vaak binnen, in overleg met collega’s om dingen uit te werken. Of om project uit te werken waar ze mijn input voor nodig hebben. Vrijdagmiddag is dan ook mijn uitwerkmiddag. De rest van de week zit ik vol met afspraken.

Jens: Ik heb u gegoogeld via de gemeente Heusden. Daar komt het proces voorbij dat uw werk het beleid beïnvloedt dat Willem van Eijk beïnvloed. Willem van Eijk is nu weg toch?

Esther de Wendel: Ja dat klopt. Willem was ons beleidsmedewerker van economische zaken. Als ik uit het werkveld merk dat ons beleid moet worden aangepast, zoals meer internetbedrijven, moet ons beleid daarop worden aangepast. Zo helpen Willem en ik elkaar. Omdat ik geluiden naar binnen haal kan Willem daar beleid op kan maken. Er is momenteel echter geen beleidsmedewerker.

Jens: Hoe is het om te werken voor Hanne van Aart?

Esther de Wendel: Hanne van Aart is een hele jonge, gedreven wethouder. Ze is een snelle denker. Kan snel schakelen en dat maakt het werk makkelijker. Ze is makkelijk benaderbaar. We hebben flexibele werkplekken en ze zit dan vaak naast me. De lijntjes zijn heel kort. Het werkt heel prettig met Hanne. Ze is wel heel kritisch. Vaak zit ze te dicht op de inhoud. Maar het gaat prima.

23

Kolya: Hoe vaak ontmoeten u en uw collega’s de wethouder tijdens het werk?

Esther de Wendel: We hebben één keer in de twee weken overleg met elkaar. En dan zit er ook een andere wethouder bij. We hebben eigenlijk twee wethouders van economische zaken. Mart van der Poel doet grondexploitaties. Dus als ik bezig ben met verkopen heb ik hen allebei nodig. Tussendoor spreken we elkaar elke dag om even te informeren.

Jens: Waarom heeft Hanne van Aart die keuzen gemaakt om grondzaken te splitsen van economische zaken?

Esther de Wendel: Dat is met de verdeling van de portefeuilles gebeurt. Dat is politiek. Financiën zit wel bij haar, maar grondexploitaties dan weer niet. Misschien is het wel goed om dat niet allemaal bij een persoon te leggen.

Jens: Merkt u dat er bij economische zaken raakvlakken zijn met andere beleidsterreinen?

Esther de Wendel: Ja, er zijn heel veel raakvlakken. Bij ons valt recreatie en toerisme ook onder economische zaken. Je ziet wel dat toerisme en recreatie een van de pijlers zijn voor de economie in Heusden.

Jens: Wie heeft het beleidsterrein toerisme & recreatie?

Esther de Wendel: Dat is ook Hanne. Maar je hebt veel raakvlakken met andere beleidsterreinen. Dat zijn er eigenlijk heel veel. Dus ook met ruimtelijke ordening. Als je een kavel nodig hebt heb je ruimtelijke ordening nodig. Je hebt financiën vaak nodig. Maar ook de zachte kant, je hebt ook werkgelegenheid, dat valt natuurlijk ook onder economische zaken. Dat is weer een heel ander beleidsterrein maar we zitten er wel. Dat is sociaaleconomisch eigenlijk.

Kolya: Bevordert dat de samenwerking dat de beleidsterreinen allemaal zo overkoepelend zijn?

Esther de Wendel: Waarschijnlijk wel. We zijn een spin in het web in de organisatie. We werken met heel veel collega’s samen.

Jens: Wat voor functies worden er allemaal vervuld door economische zaken in de gemeente Heusden? Wat voor taken heeft u en hoeveel collega’s heeft u en welke functies vervullen zij?

Esther de Wendel: We zitten nu met vier en half, er staat een vacature beleidsmedewerker open. Dan heb je de accountmanager economische zaken, dat ben ik, Patricia is accountmanager recreatie en toerisme maar doet ook nog wat bedrijfsmatige zaken bij. We hebben nog Judith van den Berg, die doet echt het beleid van recreatie en toerisme. Ik heb sinds kort 2 dagen in de week ondersteuning omdat de verkopen ineens enorm toenemen. Dat heeft enorm veel administratief werk. Ik laat haar wel meer doen. Ze was een hbo-collega die onder haar niveau werkte, dus ik neem haar nu ook mee naar gesprekken. Zij is vaak de contactpersoon bij de verkopen. Dus vier vrouwen en een heer. Hopelijk wordt de nieuwe beleidsmedewerker een heer want het moet geen damesteam worden.

Jens: Waarom denkt u dat er nu zo veel vraag is naar grond?

Esther de Wendel: We merken gewoon dat de markt toeneemt. Een paar jaar durfde de ondernemers niks te kopen en konden ze dat ook niet omdat de bank dat tegenhield. In 2015 zijn we begonnen met erfpacht. Dan betaal je een soort huur. Toen konden veel ondernemers ineens wel. En omdat we meedenken met de klant trekken we ook meer ondernemers van Den Bosch aan. Dat was voorheen eigenlijk niet. Den Bosch deed voorheen niet aan meedenken. Van bedrijven horen we terug dat ze ons meedenken dat fijn vinden.

Jens: Wat is het ‘hogere doel’ bij economische zaken?

24

Esther de Wendel: We willen de economie stimuleren. Daar hebben we wel alleen een faciliterende rol in. De ondernemers moeten het wel echt zelf doen. We kunnen ze daar wel een beetje bij helpen. Daar kunnen we ze mee helpen door het bestemmingsplan te versoepelen of door een erfpachtregeling aan te bieden.

Jens: Waarom is regionale samenwerking noodzakelijk?

Esther de Wendel: Dat is noodzakelijk omdat de provincie dat wil. Maar je merkt wel dat je samen meer voor elkaar krijgt. Als 19 gemeenten schreeuwen word je sneller gehoord dan wanneer je in je eentje schreeuwt. We hebben een samenwerking in de Langstraat met Waalwijk en Loon op Zand. Verder hebben we ook nog de samenwerking in Noordoost Brabant; Agrifood Capital. Meer op voedsel gericht. Maar we werken ook samen in Midpoint Nederland

Kolya: Waarom wordt regionale samenwerking strategisch vormgegeven en niet op andere vormen?

Esther de Wendel: Er wordt mee bedoeld dat er meer op hoofdlijnen wordt samengewerkt. Als je dan per gemeente kijkt wat voor soort bedrijven gaan vestigen, dan hebben we in de Langstraat afgesproken dat metaal in Heusden land (Metal Valley). Als een metaalbedrijf zich meldt in Waalwijk dan is de afspraak dat ze dat bedrijf naar Heusden doorverwijzen. En dat hebben wij met logistiek, dat verwijzen wij door naar Waalwijk. Zij zijn namelijk het logistiek hotspot in de Langstraat. Dit zijn afspraken die we gemaakt hebben op strategisch niveau. Dan doen we op heel veel vlakken, zo ook met woonbouw. We bepalen samen hoeveel gebouwen er gebouwd worden per regio.

Jens: Welke rol hebben Baanbrekers en ‘mogelijkmakers’ bij het beleidsproces?

Esther de Wendel: Het is echt een marketingtool. We hebben geen ambtenaren maar mogelijk makers. Om van die smet af te komen dat we altijd alleen maar denken uit problemen. Baanbrekers is onze sociale dienst. Mensen in de uitkering of mensen met een (verstandelijke) handicap komen in de bakken van baanbrekers. We hadden een eigen sociale dienst maar baanbrekers is met de gemeente van de Langstraat. Baanbrekers gaat op zoek naar bedrijven die mensen willen afnemen. We hebben ook projecten gehad een daarvan was ‘talent to work’. Als een bedrijf iemand nodig heeft belt hij baanbrekers voor bijvoorbeeld de huishoudelijke hulp. En dan ging de sociale dienst kijken in de bakken of ze iemand daarvoor hebben. Deze mensen hoeven dan geen ervaring te hebben voor dat werk maar krijgen een workshop. En dan kan de ondernemer zelf kijken wie het beste geschikt is.

Jens: Hoe belangrijk zijn Agrifood, Metal Valley en Agrifood Capital voor de economie in Heusden?

Esther de Wendel: Metal Valley is een bijzonder verhaal. Was eerst grootmetaal bedrijf, toen ging het weg en werd grond gekocht door gemeente. Nu is het specifiek voor metaalbedrijven. Agrifood Capital is meer een regionaal samenwerkingsverband met de gemeenten in Regio Brabant Noordoost. Daar hebben ze een paar speerpunten uitgehaald en dat is Agrifood Capital.

Jens: Hoeveel invloed hebben ze op de besluitvorming?

Esther de Wendel: We verkopen onze grond alleen maar aan metaal gerelateerde bedrijven. Dat heeft een behoorlijke invloed op je beleid.

Jens: Welke stappen worden er ondernomen om een goede samenwerking tussen drie O’s te bewerkstelligen? Ik merkte dat daar de nadruk lag op de samenwerking met ondernemerschap, onderwijs en overheid.

Esther de Wendel: We zijn eigenlijk constant bezig met de drie o’s. Omdat we ook constant overleg hebben met ondernemers. We zijn nu bezig met platform techniek. Daarin proberen we om te zorgen dat jongens die van school afkomen ook goed opgeleid zijn om meteen die metaalbedrijven in

25

te gaan. We merken dat daar een tekort is aan mensen. We proberen de ondernemers en het onderwijs te verbinden. Zo dat het onderwijs meer naar de ondernemers gaan luisteren.

Jens: Wat voor invloed heeft het Heusden bedrijfsplatform op de besluitvorming?

Esther de Wendel: Het is een platform binnen onze gemeente waar veel MKB aangesloten zijn. Die betrekken wij bij elke besluitvorming. Dat doen we ook met ‘vreemdelingen voor parkmanagement’. Elk bedrijfsterrein heeft een parkmanagementorganisatie. Daar zit een commercieel bedrijf, Solaris partner, die ervoor zorgen dat zaken op het bedrijfsterrein geregeld worden. Die zorgen ook voor het groenonderhoud. Dat doen wij als gemeente niet meer. Zij houden het park en de ondernemers op de hoogte van de zaken die er spelen. Dat is voor ons een hele goede gesprekspartner. Dus als wij dingen willen communiceren met de ondernemers op bedrijfsterreinen, dan gaat het bijna altijd via partners. Dus betrekken wij hun bij besluitvorming. Elk bedrijfsterrein heeft zijn eigen parkmanagement. Zo heb je weer een platform waarmee je kunt communiceren. Zo hou je bedrijfsterreinen ook netjes. Vroeger legde je het beleid gewoon voor aan de ondernemers, nu gaan we eerst langs de bedrijven langs (georganiseerd door parkmanagement). Kijken of we nog wat voor ze kunnen doen.

Jens: Is er veel druk van de provincie hoe de samenwerking verloopt met de Langstraat etc?

Esther de Wendel: De provincie vindt dat wij veel te klein zijn. Die wilt dat de gemeente samengaan. Daar zijn we het nog niet over eens. Een paar jaar geleden stond de gemeente erop dat elke gemeente op zijn minst 100.00 inwoners had. Dat is nu wat minder. Ook omdat we alle drie ook niet echt willen.

Jens: Ik las dat de gedeputeerde staten erg ontevreden was hoe de samenwerking met Langstraten verloopt. Hoe zit dat?

Esther de Wendel: Wat ik van collega’s begrijp is dat het niet altijd even soepel verloopt en dat we ook niet altijd op dezelfde lijn zitten. Dat maakt samenwerken soms erg lastig.

Kolya: Jullie doen mee aan een promotiecampagne. Wat houdt dat allemaal in?

Esther de Wendel: Als Langstraat zijn we niet echt bekend. We hebben ook allemaal een eigen VVV. Daar wordt gekeken of we niet als drie gemeenten kunnen samenwerken en de Langstraat meer gaan promoten. Dat doen we door meer aandacht te vragen in de landelijke media voor de regio.

Jens: Hoe zit het eigenlijk met jullie detailhandelbeleid?

Esther de Wendel: Wij hebben geen speciaal beleid voor detailhandel. We hebben wel als doelstelling dat we de kernen gezond willen houden. We willen wel de Heusden en Drunen blijft bestaan als verzorgingsgebied. De winkels voor het dagelijks winkelen moet blijven en dat dat geconcentreerd moet blijven.

Jens: Welke effecten heeft de overdracht van taken van de overheid naar de gemeente gehad op de begroting?

Esther de Wendel: De gezondheidszorg in Heusden is een heel bijzonder en apart traject. Dat je ineens moet gaan toetsen of iemand huishoudelijke hulp mag krijgen of dat hij in aanmerking komt voor psychologische hulp. Het gaat over miljoenen.

Jens: Is er nog bezuinigd op personeel en subsidies etc. ?

26

Esther de Wendel: Dat is zeker gebeurd. We hebben jarenlang een vacaturestop gehad. Wanneer iemand vertrok kwam er niemand meer bij. Het laatste jaar neemt alles weer toe; bedrijfsgronden verkopen weer goed, mensen willen steeds meer zelf gaan bouwen en bouwaanvragen nemen toe. Op een gegeven moment kun je dat niet meer volstaan met de mensen die je hebt. Toen veel mensen weg vielen toen ze een burn-out kregen is die knop wel omgezet. Nu zijn er wel weer vacatures.

Jens: Heerst er een officiële werksfeer?

Esther de Wendel: Je kunt bij iedereen het kamertje binnenlopen. Dat is het voordeel wanneer je flexibele werkplekken hebt. Je zit elke dag letterlijk naast een andere collega. Er zijn altijd mensen die een hokje opzoeken maar de meeste zoeken elkaar op. Ik kan altijd bij de burgemeester en de wethouders binnenlopen. Wethouders zitten vaak op de werkvloer. Is erg prettig.

Jens: Is er veel samenwerking tussen u en uw collega’s?

Esther de Wendel: Constant. Ik kan niet zonder mijn collega’s. Ik heb vorige week een kavel verkocht van 4 hectare. Daar heb ik heel veel collega’s voor nodig gehad. Dan gaat er wel een mailtje uit naar 15 collega’s om ze te bedanken want zonder hun had ik het niet kunnen doen.

Jens: Een goede wethouder zou een beetje snel en flexibel moeten zijn? En niet de neiging hebben om in een ivoren torentje te gaan zitten.

Esther de Wendel: Jazeker. In dat geval past Hanne goed bij de organisatie.

Jens: Zijn er nog aandachtspunten voor de nieuwe wethouder?

Esther de Wendel: Metal Valley is wel een puntje. Daar blijven de verkopen nog iets achter. Die zijn erg gericht op metaal en daar waren wij nog niet klaar voor. Het terrein is verontreinigd daar en er moest nog allemaal infrastructuur worden aangelegd. Dat is nu zo’n beetje klaar. Dat is wel een aandachtskindje waar we op moeten ageren. Als gemeente hebben we dat eigenlijk nooit hoeven doen. Wij gaan niet de acquisitie plegen. Dat is wel wat er nu moet gaan gebeuren.

Interviewverslag Willem van EijkWillem van Eijk was tot voor enkele maanden geleden beleidsmedewerker op het beleidsterrein economische zaken in Heusden. Momenteel is er een vacature open als beleidsmedewerker economische zaken in Heusden. Als beleidsmedewerker adviseert men de wethouder. Door middel van dit interview wilde wij meer kennis vergaren over functioneren van het beleidsterrein economische zaken. Dit interview is afgenomen op 10 maart 2017.

Jens en Marijn: Goedemiddag, alvast bedankt voor uw deelname aan dit interview.

Willem van Eijk: Geen probleem; ik hoop dat ik jullie verder kan helpen!

Jens: Mijn vraag is: wat wordt erin gestopt qua financiën en wat komt eruit? Grondexploitaties zijn namelijk eigenlijk puur opbrengsten voor de gemeente. Maar zijn er ook kosten om de grondexploitaties te bewerkstelligen? Want Esther gaf bijvoorbeeld aan dat de meeste kosten voor het beleidsterrein economische zaken waren met het organiseren van bijeenkomsten met ondernemers.

27

Willem van Eijk: Dan hebben we het over de financiën. Het punt is dat dat niet zo goed uit elkaar te trekken is. Grondexploitaties vormen namelijk een integraal onderdeel van de gemeentelijke begroting. Deze is echter niet geschaard onder het beleidsterrein economische zaken. Het is tegelijkertijd wel zo dat economische zaken de acquisitie doet voor bedrijven die grond aankopen. Het voert wel wat ver om na te gaan: wat gaat er precies in en wat gaat er precies uit bij economische zaken, toerisme en recreatie? Bij ons valt economische zaken, toerisme en recreatie namelijk onder een post. Dit valt ook te zien in de programmabegroting. In die programmabegroting zul je zien dat er veel geld wordt uitgegeven en er heel weinig geld binnenkomt. Er komt een klein beetje geld binnen. Er komt een klein beetje geld binnen van vergunningen van markten bijvoorbeeld. Misschien dat er nog een paar kleine postjes zijn waar geld officieel binnenkomt. Maar dat is niet veel. Het voornaamste deel van de opbrengsten komt door grondexploitaties binnen. Deze grondexploitaties maken echter weer integraal onderdeel uit van de gemeentebegroting. De kosten voor economische zaken zijn wel vrij hoog; het team voor economische zaken, toerisme en recreatie. Dit zijn voornamelijk personeelskosten. Zoals ik toen ik daar werkzaam was, maar ook Esther, Patricia en Judith. De personeelskosten vallen terug te lezen in de programmabegroting. Tegelijkertijd is het zo dat de opbrengsten daarvan zodat bedrijvigheid bevordert wordt door de gemeente. Dit soort voor meer werkgelegenheid en door dit feit zou je kunnen veronderstellen dat er minder mensen werkloos zijn en er minder bijstandsuitkeringen hoeven worden uitgekeerd. Het is echter erg lastig om dit een op een aan elkaar te koppelen. Want de werkgelegenheid wordt vooral bepaald door de situatie landelijk en niet door het beleid van de gemeente.

Jens: Dus eigenlijk zou je kunnen zeggen dat economische zaken hoge kosten heeft en vrij weinig directe opbrengsten. Maar er zijn ook nog opbrengsten die zich afspelen buiten het beleidsterrein economische zaken, zoals bv. grondexploitaties; dit onderdeel heeft zijn eigen plekje op de begroting.

Willem van Eijk: Ja

Jens: In dat opzicht zou een nieuwe wethouder er altijd rekening mee moeten houden dat er verlies wordt gemaakt op papier, maar dat het daarom heen weer wordt gecompenseerd.’

Willem van Eijk: Ja, een verlies klinkt zwaar. Je zou kunnen zeggen dat het geld kost voor de gemeentelijke organisatie. Maar de gemeentelijke organisatie is niet alleen verantwoordelijk voor zichzelf maar is er voor de maatschappij. Die als doel heeft om de hele gemeente Heusden inclusief de bedrijvigheid en werkgelegenheid te stimuleren. Wanneer dat goed loopt; komt dat geld terug doordat er minder hoeft worden uitgekeerd omdat er meer mensen aan het werk zijn. Ten tweede is het natuurlijk ook zo dat door voldoende bedrijvigheid en goed werkende bedrijventerreinen onroerende zaak belasting ontvangt. Dat komt ook weer in de gemeentelijke kas. Dat is ongeveer hoe het zit. Ik denk echter dat het onmogelijk is om een balans op te maken tussen aan de ene kant de financiële plus van de economische zaken en aan de andere kant de min van de economische zaken.

Jens: Daarmee gingen we al best wel snel de verdieping in. Ik vind het fijn om aan het begin van een interview eerst wat algemene vragen te stellen. Dus ik zal dat nu alsnog doen. Wat hield uw vroegere werk precies in als beleidsmedewerker?

Willem van Eijk: De kern van het beleidsmedewerker zijn is het bevorderen van het ondernemingsklimaat en bedrijvigheid in gemeente Heusden. Dit houdt als het ware in maak het ondernemingsklimaat aantrekkelijker en adviseer het college van B&W hoe het aantrekkelijker

28

gemaakt bedrijven zich te vestigen in de gemeente Heusden. Bij dit werk komt vrij veel kijken. Er zit een kant aan waarbij je de vraag stelt: waar is de gemeente eigenlijk nou precies verantwoordelijk voor het bevorderen van het ondernemingsklimaat? We staan als gemeente namelijk niet los; een bedrijf kan natuurlijk heel makkelijk naar een andere gemeente. In principe maakt het niet uit want het economisch verkeer is nu eenmaal gemeentegrens overschrijdend. Aan de andere kant kunnen wij als gemeente voor bedrijvigheid in de economie wel het een en ander wat doen. Zoals het zorgen voor een veilige en nette openbare ruimte. Het zorgen dat er voldoende grond is waar ondernemers kunnen ondernemen en zorg ervoor dat bedrijventerreinen op orde zijn en niet verouderd zijn. Het is wettelijk een taak van ons als gemeente om bv. de wegen en het groen daaromheen te onderhouden.

Jens: Maar voor het onderhoud van die bedrijventerreinen, daar gebruiken jullie toch parkmanagers voor?

Willem van Eijk: Ja, die bedrijventerreinen; dat is ook een beetje een balans zoeken tussen in hoeverre wij als gemeente verantwoordelijk zijn en tot in hoeverre de ondernemers zelf verantwoordelijk zijn. Zo zijn ondernemers zelf natuurlijk verantwoordelijk voor het onderhoud van hun eigen gebouw en daarnaast ook voor de samenwerking en voor zover mogelijk veiligheid. Binnen de gemeente Heusden is daar de vorm voor gevonden om parkmanagement actief in te schakelen. Het parkmanagement doet zowel dingen voor de ondernemers als voor de gemeente Heusden.

Jens: Esther vertelde ons dat de parkmanagers ook fungeerde als spreekbuis. Esther vertelde dat wanneer zij contact zocht met een ondernemer op een bedrijventerrein dat dat dan altijd via het parkmanagement ging. Klopt dit ook?

Willem van Eijk: Ja

Jens: En ik hoorde dat de bedrijven dit heel erg op prijs stelde. Klopt dit ook?

Willem van Eijk: Ja absoluut, want parkmanagement staat los van allerlei verplichtingen van de gemeente. Bij de gemeente heeft men als ambtenaar allerlei interne verplichtingen en ben je er in de eerste plaats voor de wethouder, de burgemeester en voor je interne collega’s om zaken op te lossen. Daardoor kan het zijn dat ondernemers directe vragen/zorgen een beetje op de tweede plaats komen. Terwijl het parkmanagement ervoor kan zorgen dat de ondernemer direct gehoord wordt. De parkmanager kan vragen vanuit ondernemers ook bundelen. Als wij als gemeente iets met die zorgen van die mensen kunnen dan kan de parkmanager dit bij ons melden en kunnen wij er wat mee doen. Binnen de gemeente zullen zij in de eerste plaats met Esther (de contactpersoon voor bedrijven) contact opnemen.

Jens: De parkmanagers gelden dus als een soort poortwachters?

Willem van Eijk: Ja, inderdaad! Maar om mijn verhaal af te maken over mijn werk in de gemeente Heusden. Ik doe er met dat werk van alles aan om het ondernemingsklimaat te verbeteren. Een van de zaken die toen ik daar werkte niet op orde waren was het achterstallig onderhoud van bedrijventerreinen. Er waren namelijk al wat bedrijventerreinen die verouderd waren. Ik heb als beleidsmedewerker gewerkt aan de mogelijkheid voor de modernisering van de bedrijventerreinen (samen met het parkmanagement). Bij het moderniseren van de bedrijventerreinen moesten we erg op zoek naar de rol die wij als gemeente op zich konden nemen. Wij hebben als gemeente gezegd dat wij een actievere rol in het opknappen van de bedrijventerreinen indien de ondernemers ook aangeven dat zij dit belangrijk vinden. Wij als gemeente vonden het ook belangrijk dat bij investeringen in bv. asfaltonderhoud of groenonderhoud dat ondernemers ervoor zouden zorgen dat men het bedrijfsterrein goed onderhoud. Als gevolg daarvan is een parkmanagement opgericht op

29

alle bedrijventerreinen. Met de invoering van parkmanagement zijn veel ondernemers akkoord gegaan. Door de invoering van het parkmanagement zijn bedrijven veel actiever gaan samenwerken. Zo een parkmanagement is een soft middel om bedrijvigheid tussen bedrijven te bevorderen.

Jens: Ik heb een vraag: Is de vereniging voor ondernemers nu het Heusdens bedrijvenplatform geworden?

Willem van Eijk: Nee, het Heusdens bedrijvenplatform bestond al. In de tijd dat ik begon was er al het bedrijvencontact Vlijmen en nog een ander bedrijvencontact. Die verenigingen zijn op een gegeven moment samengegaan om als één spreekbuis te dienen richting de gemeente Heusden. Maar even voor de duidelijkheid. In mijn functie als ambtenaar voer ik plannen van het college uit en draag ik ideeën waarover het college vervolgens kan beslissen wat ze ermee doen. Het college van B&W heeft een belangrijke rol om ondernemers te overtuigen. Als ik iets zeg als: ‘Het lijkt mij een goed idee’ dan kan ik daar niet veel mee. Ik heb namelijk geen beslissingsbevoegdheid waardoor het bedrijfsleven minder snel zal luisteren.

Jens: En tijdens uw werk als ambtenaar; heeft u daarvoor ook met andere wethouders gewerkt?

Willem van Eijk: Ja

Jens: Hoeveel?

Willem van Eijk: Drie, een daarvan was de voorganger van Hanne van Aart: Mark Buijs de burgemeester van Boxtel, daarvoor was het Raymond van de Bosch en daarvoor deed de burgemeester de portefeuille economische zaken.

Marijn: Verandert er veel in het systeem wanneer een nieuwe wethouder aantreed?

Willem van Eijk: Er kan veel veranderen, dat hangt van de wethouder af. Ik vind over het algemeen dat er vrij veel veranderd. Maar dat komt ook door de dynamiek van economische zaken. Er gebeurt heel veel in het bedrijfsleven en ook op gebied van samenwerking tussen gemeenten. Dus het vakgebied alleen al vraagt om veel dynamiek en verandering. Dus bij het aantreden van een wethouder verandert er best veel, maar dat komt niet persé door de wethouder zelf.

Jens: Heeft u als medewerker nooit meegemaakt dat een wethouder totaal het roer om wilde gooien qua beleid?

Willem van Eijk: Gelukkig niet. Een wethouder met een radicale koerswijziging heb ik nog niet meegemaakt. Het zou goed geweest kunnen zijn als het beleid slecht was. In de periode dat ik er echter werkzaam is het nog niet noodzakelijk geweest voor een wethouder om een hele radicale verandering te bewerkstelligen. Er zijn natuurlijk wel op bepaalde punten verschillen tussen verschillende wethouders.

Jens: Zou u een voorbeeld willen geven van een situatie waarin de wethouder echt anders dacht dan haar voorganger en wat voor invloed heeft dat dan gehad op het beleid?

Willem van Eijk: Ja, voor glasvezelaanleg was het zo dat een voorgaande wethouder hier een groot voorstander was voor het stimuleren van glasvezel. Bij de vorming van het nieuwe college met Hanne van Aart was het de vraag of men glasvezel ook in het buitengebied en voor inwoners wilde

30

aanleggen. Het nieuwe college was hierin een stuk terughoudender in de aanleg van glasvezel. Het nieuwe college wilde het gebruik van glasvezel meer aan de markt over laten.

Jens: De voorganger van Hanne van Aart, van welke partij was hij?Willem van Eijk: Ook van de VVD en een andere van Heusden één. Heusden één is een lokale partij maar is ook lid van de VVD.

Marijn: Zou een SP- of PvdA wethouder voor een radicale koerswijziging kunnen zorgen door zijn andere politieke achtergrond?Willem van Eijk: Mijn ervaring is dat op lokaal niveau er niet zo snel een radicale koerswijziging plaatsvindt. De accenten verschillen wel degelijk. Maar een totale omslag past niet binnen de realiteit.

Jens: Nu zal ik een paar vragen stellen van een klasgenoot van mij die er niet bij kon zijn: Spreekt men elkaar veel op het werk? Is dit eens in de twee weken of spreekt men elkaar vaker over de ontwikkelingen op het beleidsterrein? Esther gaf aan dat er eens in de twee weken overleg is maar gebeurt dit ook onofficiëler?

Willem van Eijk: Richting de wethouder is het de bedoeling we haar eens in de twee weken écht spreken. We kunnen als we ergens tegenaan lopen altijd bij haar terecht. Eens in de twee weken is echter meer dan genoeg. Want de wethouder die praten we bij op hoofdlijnen en in die twee weken tijd moeten wij ook werk leveren. Wij als ambtenaren moeten ook iets kunnen bereiken binnen de twee weken dat we de wethouder niet zien. Als we de wethouder elke week zouden spreken dan blijven we praten.

Jens: Als u tegen kleine dingetjes aanloopt, kan u dan de wethouder wel altijd benaderen?

Willem van Eijk: Ja, we kunnen de wethouder altijd even bellen of spreken als we ergens tegenaan lopen.

Jens: Hoeveel mensen werken er nu eigenlijk precies op het beleidsterrein economische zaken?

Willem van Eijk: In de gemeente Heusden op het beleidsterrein economische zaken, toerisme en recreatie zijn het vier mensen. Overigens werken deze 4 mensen niet allemaal fulltime.

Jens: Dus dan hebben we u als beleidsmedewerker. Esther als contactpersoon en wie zijn er dan nog meer actief op het beleidsterrein economische zaken?

Willem van Eijk: Naja, we werken tegenwoordig samen met het beleidsterrein toerisme en recreatie. Als bedrijfscontactfunctionaris heb je Esther en Patricia. Daarnaast nog een beleidsmedewerker fulltime en iemand die fulltime projecten doet; dit is momenteel Judith. De projecten vinden voornamelijk plaats op het beleidsterrein toerisme en recreatie. Het is geen groot team, maar binnen de gemeente Heusden kan het net. Gelukkig hebben we ook een parkmanagement die de bedrijventerreinen in orde maken.

Jens: Oké, top! Dan nu de laatste vraag van mijn klasgenoot: Is er sprake van veel hiërarchie en machtenscheiding binnen de organisatie?

31

Willem van Eijk: Nee, er is weinig hiërarchie en machtenscheiding binnen de organisatie. Het is wel zodat we veel overleggen met de wethouder, maar onze baas is niet de wethouder. Dat is de teammanager en de gemeentesecretaris.

Marijn: Maar de wethouder heeft toch wel enige invloed op het proces of niet?

Willem van Eijk: Omdat de inhoud heel belangrijk is, nog meer dan het lijnmanagement is het zo dat er erg veel wordt afgestemd met de wethouder en het team economische zaken dan de directe leidinggevende. Het is formeel hiërarchisch maar als het gaat om verlof opnemen of de tijd die we besteden aan economische zaken dan spreken we met de teammanager. Als we het echter meer over de inhoud gaan hebben dan spreken we met de wethouder. Dit komt ook doordat het een kleine gemeente is. In een iets grotere gemeente leg je dan vaak contact met het hoofd van de afdeling.

Marijn: Na een bespreking is het zo dat een wethouder de beslissingen neemt nadat jullie je advies hebben gegeven of hoe zit dat?Willem van Eijk: Ja, voor de hoofdonderwerpen wel. Wij adviseren de wethouder, maar de wethouder moet de knopen doorhakken.

Jens: U zegt ‘de hoofdonderwerpen’. Bedoelt u hiermee te zeggen dat u beleidsvrijheid heeft of hoe moet ik dit zien?

Willem van Eijk: We hebben aardig wat beleidsvrijheid, maar als het echt gaat om het geld uitgeven aan het een of het ander dan moeten we bijna altijd naar de wethouder. Voor kleinere bedragen kunnen wij dit zelf beslissen

Jens: Hoe vond u het om te werken met Hanne van Aart?

Willem van Eijk: Ik vond haar een hele gedreven wethouder. Iemand met ambitie.

Jens: Kunt u meer vertellen over haar stijl als wethouder? Sommige zeggen namelijk dat ze een vlotte dame is en erg recht voor z’n raap. Hoe ziet u dat?

Willem van Eijk: Nou, dat is ze wel. Ik heb de samenwerking echter wel als erg prettig ervaren.

Jens: U moet het niet zien als dat wij willen dat u slechte of goede eigenschappen vertelt over Hanne van Aart. Het is fijn als u meer over haar als persoon kan vertellen. Dan kunnen wij hier rekening mee houden en meenemen in het adviesgesprek met Hanne van Aart.

Willem van Eijk: Ik heb Hanne van Aart ervaren als iemand die heel gedreven is en veel energie heeft. Daarnaast heeft ze ook aardig wat kennis van zaken. Hanne van Aart is soms zelfs geneigd zich met de details te bemoeien en dan niet meer met de hoofdlijnen. Dat maakt het soms als beleidsmedewerker lastig, want ik heb wel mijn eigen deskundigheid en inschatting van wat er nodig is. Ik snap het dat men als wethouder over details geïnformeerd wil worden. In verschil tot andere wethouders zit Hanne van Aart echt heel dicht op de materie.

Jens: Denkt u dat u de wethouder open zal staan voor feedback en kritiek indien u aangeeft dat ze misschien wel te dicht op de materie zit?

Willem van Eijk: Ik denk dat de wethouder er zeker open voor staat. Of haar gedrag daarmee van de een op de andere dag veranderd is natuurlijk een tweede.

32

Jens: Oké, en nu even los van Hanne van Aart, welke kwaliteiten zou iemand nodig moeten hebben om goed leiding te kunnen geven op het beleidsterrein economische zaken?

Willem van Eijk: Het hebben van een visie, betrokkenheid en ook ambitie.

Jens: Wat is het streven van de organisatie op het beleidsterrein economische zaken?

Willem van Eijk: Op plaats een staat het bevorderen van de bedrijvigheid in Heusden. Maar uiteindelijk is ons doel om bij economische zaken de mensen wel te bevinden. Daarnaast is het ondernemingsklimaat ook erg belangrijk. Daarbij moet als uitgangspunt gelden dat ondernemers maatschappelijk verantwoord gaan ondernemen. Daarbij let je dus op duurzaamheid, sociaal zijn naar medewerkers en een bijdrage leveren aan de kernwaarde van de maatschappij. De kernwaarde is natuurlijk weer een politieke discussie, want dan heb je de vraag: ‘Wat zien wij als kernwaarde?’. Solidariteit, duurzaamheid en verbinding vind ik bv. een belangrijke kernwaarde. Ik weet niet of deze kernwaarden door iedereen gedeeld worden. Deze opvattingen van mij zijn erg persoonlijk.

Jens: Even losstaand van deze vragen; werkt het team van economische zaken samen met andere teams?

Willem van Eijk: We hebben bv. een taskforce bedrijventerrein en een taskforcebedrijf. Een taskforce komt samen wanneer een bedrijf een bepaalde vraag heeft; bv. wanneer een bedrijf zich bv. wil vestigen in Heusden. Daarbij speelt mee wat het economisch beleid is; wat hebben we bepaald van wat wij van ondernemers willen en verwachten? Daarnaast zitten er ook aspecten van ruimtelijke ordening bij. Vragen zoals: Willen we een bedrijf in een woonwijk? En zo ja, wat voor soort bedrijf mag er dan in een woonwijk geplaatst worden? We moeten dan samen een grens trekken. Deze grens trekken we samen met andere teams waaronder de vergunningverleners en het team van ruimtelijke ordening.

Jens: Hoeveel mensen telt dit team dan ongeveer in totaal?Willem van Eijk: Als taskforce denk ik wel dat wij ongeveer een groepje van 5-6 mensen hebben waarbij we samenzitten.

Jens: Esther gaf aan de ambtenaren op economische zaken de titel de mogelijkmakers, omdat jullie altijd streven na het vervullen van de wensen van bedrijven en bedrijven zo goed mogelijk helpen binnen de aangegeven normen. Daarbij is mijn vraag of de taskforce hier ook een rol in heeft.

Willem van Eijk: De taskforce zijn een belangrijk instrument, omdat er binnen de taskforce vooral bedrijven komen die in eerste instantie niet mogen of op het randje zitten. Binnen deze taskforce willen wij vooral kunnen kijken wat wij als gemeente mogelijk kunnen maken voor die bedrijven.Jens: Heusden hebben wij leren kennen als een gemeente die veel samenwerkt in samenwerkingsverbanden. In totaal zijn er 29 samenwerkingsverbanden waar de gemeente Heusden deel van uitmaakt. Kunt u er een paar opnoemen die echt betrekking hebben op de economische zaken in Heusden naast het Langstraatverband?Willem van Eijk: Ook in Noordoost-Brabant, Hart van Brabant en het samenwerken in Langstraatverband zijn 3 belangrijke regionale economische samenwerkingsverbanden voor de gemeente Heusden.

Jens: Waar focust Hart van Brabant zich dan vooral op? Ik heb hier namelijk nog niet erg veel over gehoord.

33

Willem van Eijk: Hart van Brabant richt zich vooral op ‘social innovation’ en voor economische zaken zijn hier een aantal speerpunten: logistiek, SMART-Industries en Leisure en ook Care; een gezondheidszorgorganisatie was ook een speerpunt van het samenwerkingsverband. Maar deze zal ietwat op de achtergrond komen.

Jens: Over de samenwerking in de Langstraat heb ik vernomen dat de samenwerking nog wat stroef loopt. Hoe heeft u dit zelf ervaren in die tijd als beleidsmedewerker?Willem van Eijk: In het begin was er helemaal geen samenwerking. Dus in dat opzicht is het wel veel beter geworden.

Jens: Waren er echt geen dingen tijdens de samenwerking waarvan u dacht dat het verbeterd zou kunnen worden?

Willem van Eijk: Ik had liever gehad dat we veel intensiever konden samenwerken. Ik denk dat voornamelijk de knelpunten bestuurlijk liggen.

Jens: Hoezo denkt u dit en wat zijn deze knelpunten dan precies?

Willem van Eijk: Als burgemeesters en wethouders het goed met elkaar kunnen vinden dan kan de samenwerking heel makkelijk verlopen. Als dat minder het geval is (47 minuten) dan kan het samenwerking in de weg zitten. Overigens vind ik dat het samenwerking in economisch verband behoorlijk goed gaat. De 3 wethouders economische zaken uit de Langstraat kunnen het goed met elkaar vinden. Alleen is het zodat het politiek draagvlak om die samenwerking te intensiveren beperkt is.

Jens: Heeft u misschien een idee waarom dit draagvlak zo beperkt is?

Willem van Eijk: Sommige dingen hebben met het verleden te maken. Er heerst een concurrentiegevoel tussen de bewoners uit de gemeenten onderling. Maar ik denk dat er ook sprake is van enige cultuurverschillen.

Jens: Esther vertelde ons over de Langstraat dat men vooral samenwerkt op hoofdlijnen. Hiermee gaf zij het voorbeeld dat men heeft afgesproken om metaalbedrijven te laten vestigen in Heusden en logistieke bedrijven in Waalwijk. Kunt u nog meer voorbeelden geven van de samenwerking in de Langstraat?

Willem van Eijk: We hebben pas geleden een ondernemerspeiling gehad en we hebben ook een ondernemerspanel ingesteld waarin ondernemers uit Waalwijk, Loon op Zand en Heusden vertegenwoordigd zijn. Daarnaast wordt er samengewerkt op detailhandelsontwikkelingen als gevolg van dat steeds meer mensen via internet hun spullen kopen. Ook op het gebied van het gebruik maken van een 3d printer.

Jens en Marijn: Bedankt voor dit interview, wij hebben niets meer te vragen verder!

Willem van Eijk: Geen dank!

34

LiteratuurlijstAgrifood Capital. (2008). [Projecten]. Geraadpleegd op 22 maart, 2017, van https://www.regio-

hartvanbrabant.nl/over/organisatiestructuur

Algemene Subsidieverordening gemeente Heusden 2016. (2016, 1 januari). Geraadpleegd van http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/Historie/Heusden/371824/371824_1.html

Baaljens, W., & Bongaarts, B. (2014, 10 november). [Zin en onzin van Gemeenschappelijke Regelingen] [Blogpost]. Geraadpleegd van https://www.regio-hartvanbrabant.nl/over/organisatiestructuur

35

Besluit grondprijzen 2017. (2017, 1 januari). Geraadpleegd van http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/Historie/Heusden/431519/431519_1.html

De kenmerken van een taakcultuur [Blogpost]. (2013). Geraadpleegd van https://opportunitygroup.nl/de-kenmerken-van-een-taakcultuur

De twee belangrijkste leiderschapsstijlen vergeleken. (2012, 24 september). Geraadpleegd van http://wetenschap.infonu.nl/onderzoek/103054-de-twee-belangrijkste-leiderschapsstijlen-vergeleken.html

Eijk, W. van. (2007, 6 november). Arbeidsmarktbeleid Heusden 2007. Geraadpleegd van http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/images/Heusden/i23002.pdf

Financiële verordening gemeente Heusden. (2006). Geraadpleegd van http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/historie/Heusden/53160/53160_1.html

Gemeente Heusden. (z.j.). Centrumplan Vlijmen. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/Overig/Projecten/Centrumplan_Vlijmen

Gemeente Heusden. (2012). Vestigingsmogelijkheden. Geraadpleegd van http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/images/Heusden/i152224.pdf

Gemeente Heusden. (2014). Sociaal.Groen.Sterk.Heusden. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=6ef45179-0a25-402b-86bf-46026a2f3288&type=org.

Gemeente Heusden. (2015). Sociaal-economisch plan Heusden 2015. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=d4716a3d-e529-4b21-b825...

Gemeente Heusden. (2015). Economisch programma de Langstraat. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/.../Economisch_Programma_De_Langstraat/Economisch_pro...

Gemeente Heusden. (2016). Economisch uitvoeringsprogramma De Langstraat. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=2aca936f-dd4e-45ad-911c...type...

Gemeente Heusden. (2016). Peiling ondernemersklimaat. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=564fff3d-5dfa-455b-96fc...type...

Gemeente Heusden. (2017). Programmabegroting. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=444edf13-d72d-4359-a532...

Hartvanbrabant. (2013). Organisatiestructuur. Geraadpleegd van https://www.regio-hartvanbrabant.nl/over/organisatiestructuur

Joode, D. de. (2017, 24 februari). Provincie blijft hameren op betere samenwerking in De Langstraat. Geraadpleegd van http://www.bd.nl/waalwijk-heusden-e-o/provincie-blijft-hameren-op-betere-samenwerking-in-de-langstraat~ad589f92/

Konijnenbelt, W. (2017). 100 Ideeën voor de gemeentelijke regelgever. Geraadpleegd van https://vng.nl/files/vng/publicaties/2015/100-ideeen.pdf

36

https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=d4716a3d-e529-4b21-b825

Laan, O. (2011). Samenwerking op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Geraadpleegd van http://www.blumstone.nl/assets/download/Samenwerken%20op%20basis%20van%20de%20Wet%20gemeenschappelijke%20regelingen%20(VGR%202011%203)-OCR.pdf

Marktgeldverordening 2017. (2016, 18 november). Geraadpleegd van http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/Historie/Heusden/424354/424354_1.html

Marktgeldverordening 2017. (2016, 18 november). Geraadpleegd van http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/Historie/Heusden/424354/424354_1.html

Rekenkamer Heusden. (2016). Intergemeentelijke samenwerking in Heusden. Geraadpleegd van https://www.heusden.nl/BIS/Archief/Collegevergaderingen/Besluitenlijst_23_februari_2016/Rapport_Rekenkamercommissie_Intergemeentelijke_samenwerking/Rapport_Rekenkamercommissie_Intergemeentelijke_samenwerking

Typologie van Handy, Mintzberg & Greiner. (2008, 2 december). Geraadpleegd van http://educatie-en-school.infonu.nl/diversen/28379-typologie-van-handy-mintzberg-greiner.html

Vliet, V. van. (2012, 24 september). Transactioneel leiderschap. Geraadpleegd van http://www.toolshero.nl/leiderschap/transactioneel-leiderschap/

VNG. (2014). Samenwerking op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen (WGR). Geraadpleegd van https://vng.nl/files/vng/nieuws_attachments/2014/vng-raadgever-samenwerking-op-basis-van-wgr-maart-2014.pdf

VNG. (2017). economie. Geraadpleegd van https://vng.nl/onderwerpenindex/economie

VNG. (2017). Gemeenschappelijk orgaan. Geraadpleegd van https://vng.nl/producten-diensten/diensten/slim-samenwerken/vormen-van-samenwerken/gemeenschappelijk-orgaan

37

Inwerkdossier Economische zaken Bijlagen€¦ · Web viewNaam: Studentennummers: Kolya van Baal...

Documents

Transcript of Inwerkdossier Economische zaken Bijlagen€¦ · Web viewNaam: Studentennummers: Kolya van Baal...