Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten...

40
Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020

Transcript of Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten...

Page 1: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

I n s p i r a t i e t e a m To e k o m s t Ve e n w e i d eN o v e m b e r 2 0 2 0

Page 2: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2

v e e n

k l e i

z a n d

k m 5 1 0 1 5

N

Page 3: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

3

OP DE WYN FAN JUSTER KINST HJOED NET S ILE“ O p d e w i n d v a n g i s t e r e n k a n j e v a n d a a g n i e t z e i l e n ”

D e N e d e r l a n d s e v e e n w e i d e g e b i e d e n s t a a n i n d e s p o t l i g h t s . E r k o m t v e e l o p z e a f . H e t g r o o t s t e a a n e e n g e s l o t e n v e e n w e i d e g e b i e d v a n N e d e r l a n d l i g t i n F r y s l â n , d e F e a n g r e i d e . D a a r o v e r g a a t d i t i n s p i r a t i e m a g a z i n e ‘ F e a n g r e i d e 2 0 5 0 ’ . O n z e e e r s t e p u b l i c a t i e a l s I n s p i r a t i e t e a m To e k o m s t Ve e n w e i d e ( I T V ) .

D i t d o e n w e g e l i j k t i j d i g m e t d e t e r i n z a g e l e g g i n g v a n h e t Ve e n w e i d e p r o g r a m m a 2 0 2 1 - 2 0 3 0 d o o r P r o v i n c i e F r y s l â n , We t t e r s k i p F r y s l â n i n s a m e n w e r k i n g m e t d e F r i e s e v e e n w e i d e g e m e e n t e s . E e n p r o g r a m m a w a a r m e e d e F r i e s e o v e r h e d e n d e k o e r s u i t z e t t e n v o o r h e t k o m e n d d e c e n n i u m .

A l s I T V r i c h t e n w e h e t v i z i e r o p 2 0 5 0 . We s t e l d e n o n s v o o r h o e d e F e a n g r e i d e , a l s s y s t e e m , d a n z o u k u n n e n f u n c t i o n e r e n . We d o e n d a t v a n u i t e e n v r i j e e n o n a f h a n k e l i j k e p o s i t i e . H e t t o e k o m s t b e e l d i n s p i r e e r d e o n s , t e r u g r e d e n e r e n d v a n u i t 2 0 5 0 , o n v e r b l o e m d h e t p a d t e s c h e t s e n d a t d e F e a n g r e i d e v o l g e n s o n s h e e f t a f t e l e g g e n .

D e p r o b l e m a t i e k v a n d e v e e n w e i d e g e b i e d e n , o o k d e F r i e s e , i s h e l d e r e n i n t a l l o z e b e l e i d s s t u k k e n v a s t g e l e g d . D e F e a n g r e i d e z a l a a n z i e n l i j k m o e t e n g a a n v e r n a t t e n . D a t w i l n i e t z e g g e n d a t h e t e e n p r o b l e e m g e b i e d i s o f d a t z a l w o r d e n . I n t e g e n d e e l . W i j z i e n e e n i n s p i r e r e n d e , g r o e n e e n o n d e r n e m e n d e F e a n g r e i d e v o o r o n s . E e n w e l v a r e n d g e b i e d w a a r h e t g o e d w o n e n , w e r k e n e n o n d e r n e m e n i s ; e e n v o o r b e e l d v o o r a n d e r e E u r o p e s e p l a t t e l a n d s g e b i e d e n . M e t d i t d o c u m e n t , e n m e t n a m e d e d r i e v a n u i t 2 0 5 0 g e s c h r e v e n i n s p i r a t i e c o n c e p t e n , w i l l e n w i j d e F e a n g r e i d e m i e n s k i p i n s p i r e r e n o m b u i t e n b e s t a a n d e p a d e n t e t r e d e n . D a t i s s p a n n e n d e n o m g e v e n m e t o n z e k e r h e d e n , m a a r o o k z o n o o d z a k e l i j k .

Va n u i t o n z e v e r s c h i l l e n d e a c h t e r g r o n d e n d a c h t e n w e n a o v e r d e p r i n c i p e s d i e , v o l g e n s o n s , t e n g r o n d s l a g m o e t e n l i g g e n a a n e e n t o e k o m s t b e s t e n d i g l a n d g e b r u i k i n d e F e a n g r e i d e . O n s v e r h a a l i s g e b a s e e r d o p d e v e l e g e s p r e k k e n d i e w e v o e r d e n e n d e i n z i c h t e n e n k e n n i s d i e w e d e a f g e l o p e n j a r e n o p d e d e n o v e r d i t o n d e r w e r p . M a a r h o e u i t g e b r e i d d e z e z o e k t o c h t o o k w a s , h e t i s m a a r d e h e l f t v a n h e t v e r h a a l . D e a n d e r e h e l f t k a n a l l e e n d o o r u , a l s F e a n g r e i d e m i e n s k i p , g e s c h r e v e n w o r d e n . Va n u i t u w k e n n i s v a n e n b e t r o k k e n h e i d b i j h e t g e b i e d . D i t d o c u m e n t b i e d t d a a r o m n i e t a l l e e n o n z e h u l p i n d e v o r m v a n o n z e i n z i c h t e n , m a a r m o e t o o k g e z i e n w o r d e n a l s e e n u i t n o d i g i n g o m d a a r m e e s a m e n m e t u a a n d e s l a g t e g a a n . D i e u i t n o d i g i n g z i t i n d i t i n s p i r a t i e m a g a z i n e b e s l o t e n . Z o w i l l e n w e u u i t d a g e n z e l f h e t h e f t i n h a n d e n t e n e m e n o p w e g n a a r e e n p e r s p e c t i e f r i j k e , g r o e n e e n o n d e r n e m e n d e F e a n g r e i d e .

I n s p i r a t i e t e a m To e k o m s t Ve e n w e i d e , n o v e m b e r 2 0 2 0

A l b e r t v a n Z a d e l h o f fF l o r i s A l k e m a d eG i l l e s E r k e n sJ o r i s L o h m a n

Page 4: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas
Page 5: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

5

WAT WE S IGNALEREN

VERBONDENHEID, AANPASSINGSVERMOGEN EN UITDAGINGEN

Page 6: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

FEANGREIDE EN LANDBOUW AL EEUWEN ONLOSMAKELIJK VERBONDEN

D e v e e n w e i d e n z i j n e e n k a r a k t e r i s t i e k N e d e r l a n d s l a n d s c h a p s t y p e . We t r e f f e n z e a a n i n d e l a g e d e l e n v a n H o l l a n d e n U t r e c h t . M e t z o ’ n 9 0 . 0 0 0 h e c t a r e l i g t h e t g r o o t s t e a a n e e n g e s l o t e n v e e n w e i d e g e b i e d v a n N e d e r l a n d i n F r y s l â n . We n o e m e n d i t d e ‘ F e a n g r e i d e ’ .

N e d e r l a n d s t a a t b e k e n d a l s e e n a a n h e t w a t e r o n t w o r s t e l d d e l t a - e n k u s t l a n d s c h a p m e t a l s b e e l d b e p a l e n d e e l e m e n t e n m e r e n , w a t e r w e g e n , d i j k e n , m o l e n s , b o e r d e r i j e n , w e i l a n d e n , d o r p e n e n g r a c h t e n s t e d e n . D e n a t u u r i s v r i j w e l z o n d e r u i t z o n d e r i n g o n d e r d e e l v a n e e n d o o r m e n s e n h a n d e n g e m a a k t c u l t u u r l a n d s c h a p . D e F e a n g r e i d e i s e e n s c h o o l v o o r b e e l d v a n d i t o e r -H o l l a n d s l a n d s c h a p . D e l a n d s c h a p s e c o l o g i s c h e b a s i s w e r d d u i z e n d e n j a r e n g e l e d e n a l g e l e g d , m a a r k r e e g z i j n d e f i n i t i e v e v o r m m e t d e o n t g i n n i n g e n .

Vo o r d e o n t s t a a n s g e s c h i e d e n i s v a n d e F e a n g r e i d e m o e t e n w e t e r u g n a a r d e i j s t i j d e n . O p k r u i e n d i j s v a n u i t h e t n o o r d e n c r e ë e r d e d e s t u w w a l l e n v a n h e t D r e n t s P l a t e a u e n G a a s t e r l a n d , d i e v e r v o l g e n s w e r d e n b e d e k t m e t e e n d i k k e l a a g d e k z a n d . I n h e t H o l o c e e n , h e t t i j d p e r k n a d e i j s t i j d e n , w e r d h e t w a r m e r . H e t i j s s m o l t e n d e z e e s p i e g e l s t e e g . O p p l a a t s e n w a a r h e t w a t e r m o e i l i j k w e g k o n , o n t s t o n d e n v e e n m o e r a s s e n . H e t l a g e m i d d e n v a n F r y s l â n w a s z o ’ n p l e k w a a r z i c h g e s t a a g e e n d i k v e e n p a k k e t v o r m d e . N o g l a n g b r a k d e z e e r e g e l m a t i g d o o r , s l o e g d e l e n v a n h e t v e e n w e g o f b e d e k t e h e t m e t e e n l a a g k l e i .

6

Page 7: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

KOMEN EN GAAN

Ve r v o l g e n s v e r s c h e e n d e m e n s o p h e t t o n e e l . I n v e r s c h i l l e n d e p e r i o d e s w e r d e n d e v e e n g e b i e d e n , v a n a f d e n a b u r i g e k l e i - e n z a n d g r o n d e n , i n c u l t u u r g e b r a c h t . O p h e t v r u c h t b a r e a k k e r l a n d t e e l d e m e n g r a n e n a l s g e r s t e n r o g g e . N a v e r l o o p v a n t i j d w e r k t e n d e l a n d b o u w a c t i v i t e i t e n d e v e r t e r i n g v a n h e t v e e n i n d e h a n d . B o d e m d a l i n g e n t o e n e m e n d e w a t e r o v e r l a s t w a r e n h e t g e v o l g . I n g r o t e d e l e n v a n h e t F r i e s e v e e n g e b i e d v e r d w e e n d e m e n s w e e r v a n h e t t o n e e l . M e r e n o n t s t o n d e n o f b r e i d d e n z i c h u i t . D o r p e n v e r d w e n e n o f g i n g e n ‘ a a n d e w a n d e l ’ r i c h t i n g h o g e r g e l e g e n z a n d r u g g e n .

WATERMANAGERS

G e o r g a n i s e e r d e s a m e n w e r k i n g e n t e c h n o l o g i e b l e k e n d e s l e u t e l s o m h e t v e e n g e b i e d n a a r m e n s e l i j k e h a n d t e z e t t e n . B o e r e n l e g d e n d i j k e n , v a a r t e n , k a n a l e n , p o l d e r s , w a t e r m o l e n s , a f w a t e r i n g s s l u i z e n e n g e m a l e n a a n . H e t i n g e n i e u z e w a t e r s y s t e e m v a n d e F r i e s e B o e z e m , h e t u i t g e b r e i d e v a a r w e g e n n e t w e r k e n d e v e l e h i s t o r i s c h e w a t e r w e r k e n w a r e n h e t r e s u l t a a t . H e t w a t e r w a s t o t i n d e 2 0 e e e u w h e t b e l a n g r i j k s t e t r a n s p o r t s y s t e e m e n d r o e g i n h o g e m a t e b i j a a n d e g r o e i v a n d o r p e n e n s t e d e n .

D o o r d e b o d e m d a l i n g w e r d e n d e o m s t a n d i g h e d e n i n d e l o o p d e r e e u w e n m i n d e r g u n s t i g v o o r d e a k k e r b o u w. H e t w e r d h i e r s i m p e l w e g t e n a t . H e t g r a s l a n d ( g r e i d e l â n ) g i n g , v a n a f d e l a t e M i d d e l e e u w e n , s t e e d s m e e r d e d i e n s t u i t m a k e n o p h e t F r i e s e v e e n .

GRASLANDBOUW

D e l a n g e t r a d i t i e v a n g r a s l a n d b o u w d r u k t e n a d r u k k e l i j k h a a r s t e m p e l o p h e t k a r a k t e r i s t i e k e l a n d s c h a p v a n d e F e a n g r e i d e . D e u i t g e s t r e k t e w e i d s h e i d . D e F r i e s e s t e l p b o e r d e r i j e n m e t h u n f e l o r a n j e d a k e n . D e k o e i e n i n d e w e i l a n d e n . D e w e i d e v o g e l s e n g a n z e n p o p u l a t i e s . H e t b o e z e m s y s t e e m v a n m e r e n , v a a r t e n e n g e m a l e n . D e p o l d e r s m e t h u n d i j k e n , m o l e n s e n s l o t e n . D i t a g r a r i s c h l a n d s c h a p , g e c o m b i n e e r d m e t d e n a t t e n a t u u r e n d e o p h e t w a t e r g e o r i ë n t e e r d e c u l t u u r h i s t o r i s c h e s t a d j e s e n d o r p e n , g e e f t d e F e a n g r e i d e e e n s t e r k e e n t y p i s c h F r i e s e i d e n t i t e i t .

D e F e a n g r e i d e b e s t a a t b i j d e g r a t i e v a n b e g r a z i n g . Z o n d e r d a t v e r r u i g t h e t g e b i e d b i n n e n e n k e l e d e c e n n i a . D a a r m e e v e r d w i j n e n a n d e r e g e b i e d s k e n m e r k e n a l s o p e n h e i d , s l o o t - e n o n t g i n n i n g s p a t r o n e n é n d e w e i d e v o g e l s . E e n d u u r z a m e t o e k o m s t v o o r d e F e a n g r e i d e e n d u u r z a m e c o n d i t i e s v o o r d e ( g r a s ) l a n d b o u w z i j n d a a r o m o n l o s m a k e l i j k m e t e l k a a r v e r b o n d e n .

R o l k l a v e r

7

Page 8: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

“DE FEANGREIDE BESTAAT BI J GRATIE VAN BEGRAZING”

“DE FEANGREIDE BESTAAT BIJ GRATIE VAN BEGRAZING”

Page 9: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas
Page 10: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

1 0

AANPASSINGSVERMOGEN ALS CONSTANTE FACTOR

D e F e a n g r e i d e h e e f t t w e e g e z i c h t e n . E n e r z i j d s d r a a g t h e t d e s p o r e n v a n e e u w e n o u d e p r o c e s s e n e n e e n b e t r o k k e n h e i d d i e t o t f a s c i n e r e n d e , e n v a a k o o k o o g v e r b l i n d e n d m o o i e , c u l t u u r l a n d s c h a p p e n h e e f t g e l e i d . A n d e r z i j d s l i e t e n m e n s e l i j k i n g r i j p e n e n v o e d s e l p r o d u c t i e h u n s p o r e n n a i n h e t l a n d s c h a p . M e t a l s c o n s t a n t e f a c t o r d a t h e t b o e r e n b e d r i j f z i c h v o o r t d u r e n d a a n v e r a n d e r e n d e o m s t a n d i g h e d e n h e e f t m o e t e n a a n p a s s e n .

H e t a a n p a s s e n b e g o n a l m e t d e o m s c h a k e l i n g v a n a k k e r l a n d n a a r g r a s l a n d , t o e n d e o m s t a n d i g h e d e n t e n a t w e r d e n . I n d e l a t e M i d d e l e e u w e n z o r g d e n m e l k o v e r s c h o t t e n e r v o o r d a t b o e r e n m e l k g i n g e n c o n s e r v e r e n e n v e r h a n d e l e n . Z o d e d e n b o t e r e n k a a s h u n i n t r e d e o p h e t b o e r e n b e d r i j f . E r w e r d o o k a l g e ë x p o r t e e r d . H e t l e v e r d e b o t e r z e l f s d e v e e l z e g g e n d e b i j n a a m o p : ‘ h e t F r i e s e g o u d ’ .

I n d e 1 9 e e e u w b r o k k e l d e h e t c o n c u r r e n t i e -v e r m o g e n v a n h e t F r i e s e g o u d g e s t a a g a f d o o r s l e c h t e k w a l i t e i t s c o n t r o l e e n u i t b l i j v e n d e p r o d u c t i e v e r n i e u w i n g . E i n d 1 9 e e e u w b e g o n n e n d e F r i e s e m e l k v e e h o u d e r s a a n e e n i n h a a l s l a g . I n h o o g t e m p o v e r r e z e n e r ( c o ö p e r a t i e v e ) m e l k f a b r i e k e n d i e g o e d k o p e r k o n d e n p r o d u c e r e n é n c e n t r a w e r d e n v a n p r o d u c t - e n p r o c e s i n n o v a t i e s .

Page 11: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

1 1

MODERNISERING

O o k d e a f g e l o p e n e e u w z o r g d e g e n o e m d a a n p a s s i n g s v e r m o g e n t o t e e n d u i z e l i n g w e k k e n d e k e t e n v a n v e r a n d e r i n g e n . N a d e Tw e e d e We r e l d o o r l o g k r e e g d e m o d e r n i s e r i n g v a n d e N e d e r l a n d s e l a n d b o u w d e h o o g s t e p r i o r i t e i t . M a r k t - e n p r i j s b e l e i d , r u i l v e r k a v e l i n g e n , i n v e s t e r i n g e n i n k e n n i s , i n n o v a t i e e n t e c h n o l o g i e m a a k t e d e z e m o d e r n i s e r i n g s s l a g m o g e l i j k . D e b o e r e n i n d e F e a n g r e i d e g i n g e n h i e r i n m e e .

G e f o c u s t w e r d o p e e n z o h o o g m o g e l i j k e p r o d u c t i e p e r d i e r e n p e r h e c t a r e t e g e n z o l a a g m o g e l i j k e k o s t p r i j s . E r w e r d g e ï n v e s t e e r d i n s t a l i n r i c h t i n g , m e c h a n i s a t i e e n a u t o m a t i s e r i n g . P e r c e l e n w e r d e n s a m e n g e v o e g d o m e f f i c i ë n t e r t e k u n n e n w e r k e n . L a n d e r i j e n w e r d e n i n g e z a a i d m e t e i w i t r i j k g r a s v o o r e e n h o g e r e p r o d u c t i e . F o k p r o g r a m m a ’s e n g e r i c h t e v o e d i n g z o r g d e n v o o r s t e e d s h o g e r e m e l k o p b r e n g s t e n . L o k a l e m e l k f a b r i e k e n g i n g e n o p i n s t e e d s g r o t e r e c o ö p e r a t i e s , z o a l s F r i e s c h e V l a g e n F r i c o . Z e b r a c h t e n d e F r i e s e z u i v e l n a a m e n f a a m t o t v e r b u i t e n E u r o p a .

D e o v e r h e d e n f a c i l i t e e r d e n d i t p r o c e s v a n m o d e r n i s e r i n g . Z o w e r d e n e r l a n d w e g e n a a n g e l e g d v o o r d e o n t s l u i t i n g v a n l a n d b o u w p e r c e l e n e n b o e r e n e r v e n . H e t a l o u d e v e r v o e r o v e r w a t e r v e r d w e e n g e s t a a g u i t d e m o d e r n e b e d r i j f s v o e r i n g . D e w a t e r h u i s h o u d i n g w e r d a a n g e p a s t a a n d e e i s e n v a n d e m o d e r n e l a n d b o u w. To t i n d e z e s t i g e r j a r e n v a n d e v o r i g e e e u w k w a m e n g r o t e d e l e n v a n d e F e a n g r e i d e ’s w i n t e r s n o g l a n g d u r i g o n d e r w a t e r t e s t a a n . D e o p e n i n g v a n h e t H o o g l a n d g e m a a l b i j S t a v o r e n m a a k t e d a a r a a n d e f i n i t i e f e e n e i n d . ‘ P e i l v o l g t f u n c t i e ’ w e r d h e t n i e u w e a d a g i u m .

SCHAALVERGROTING EN AFHANKELIJKHEID

D e m a a t s c h a p p i j p r o f i t e e r t t o t o p d e d a g v a n v a n d a a g v o l o p v a n d e i n d e l a n d b o u w d o o r g e v o e r d e e f f i c i ë n t i e s l a g . I n 1 8 5 0 g a v e n w e 7 0 % v a n o n s i n k o m e n u i t a a n v o e d s e l . I n 1 9 5 0 n o g 3 9 % . I n 1 9 6 9 w a s d a t 2 4 % e n v a n d a a g d e d a g s l e c h t s z o ’ n 1 1 % . D a n k z i j d e p r o d u c t i v i t e i t s t i j g i n g d e e l t i e d e r e e n i n e e n t o e g e n o m e n w e l v a a r t .

A c h t e r g e n o e m d e p e r c e n t a g e s g a a t n o g e e n a n d e r s t u r e n d m e c h a n i s m e s c h u i l . N i e t a l l e e n d e t e c h n o l o g i s c h e o n t w i k k e l i n g , m a a r o o k d e h e r z i e n i n g v a n d e o v e r w e g e n d i n t e r n a t i o n a a l g e o r g a n i s e e r d e v o e d s e l k e t e n b r a c h t a g r a r i ë r s i n e e n s t e e d s a f h a n k e l i j k e r p o s i t i e . O o k f i n a n c i e e l . H e t e n i g m o g e l i j k a n t w o o r d d a a r o p w a s v o o r t d u r e n d e s c h a a l v e r g r o t i n g e n z o v e e l m o g e l i j k p r o d u c e r e n t e g e n z o l a a g m o g e l i j k e k o s t e n .

D a t g i n g l a n g g o e d , m a a r h e t w o r d t s t e e d s d u i d e l i j k e r d a t h e t s y s t e e m b a r s t e n v e r t o o n t . D e w e g d i e i s i n g e s l a g e n d o o r d e o u d e r s e n g r o o t o u d e r s v a n d e h u i d i g e g e n e r a t i e b o e r e n z a l n i e t o n e i n d i g b l i j k e n . E e n n i e u w e g e n e r a t i e b o e r e n w o r d t n e t a l s e i n d 1 9 e e e u w o p n i e u w a a n g e s p r o k e n o p z i j n a a n p a s s i n g s v e r m o g e n .

Page 12: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas
Page 13: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

“EEN NIEUWE GENERATIE BOEREN WORDT AANGESPROKEN OP ZIJN AANPASSINGSVERMOGEN”

Page 14: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

1 4

UITDAGINGEN VOOR EEN NIEUWE GENERATIE FEANGREIDEBOEREN

E r w o r d t , v a n u i t v e r s c h i l l e n d e h o e k e n , e e n s t e r k a p p e l g e d a a n o p h e t a a n p a s s i n g s v e r m o g e n v a n d e F e a n g r e i d e b o e r e n . D e u i t d a g i n g e n w a a r m e e z e w o r d e n g e c o n f r o n t e e r d v a r i ë r e n v a n d e f i n a n c i e r b a a r h e i d v a n d e b e d r i j f s v o e r i n g e n d e h o u d -b a a r h e i d v a n h e t k o s t p r i j s m o d e l t o t m i l i e u - , k l i m a a t - e n b i o d i v e r s i t e i t s v r a a g s t u k k e n . J u i s t o p d e v e e n b o d e m s v a n d e F e a n g r e i d e i s d e n o o d z a a k t o t a a n p a s s i n g e x t r a u r g e n t .

H e t i s 2 0 2 0 . J o n g e b o e r e n d i e r e c e n t z i j n i n g e s t a p t o f b i n n e n k o r t h e t s t o k j e o v e r n e m e n z i j n d e k o m e n d e d e c e n n i a a a n z e t . R o n d 2 0 5 0 z u l l e n z i j d e b a l a n s o p m a k e n v a n w a t d e t i j d h e n h e e f t g e b r a c h t . B o e r d e n z e v o o r - o f a c h t e r u i t ? H o e z i t h e t m e t h u n o p v o l g e r s ? Wa t g e v e n z e a a n h e n d o o r ? D e v r a g e n s t e l l e n , i s e e n v o u d i g e r d a n z e b e a n t w o o r d e n . E é n d i n g i s z e k e r : d e k o m e n d e d e r t i g j a a r s t a a t d e n i e u w e g e n e r a t i e F e a n g r e i d e b o e r e n v o o r g r o t e u i t d a g i n g e n .

D a t b e g i n t m e t h e t o n d e r l i g g e n d e p r o b l e e m w a a r d e l a n d b o u w s e c t o r a l s g e h e e l v o o r s t a a t : d e t o e k o m s t b e s t e n d i g h e i d v a n h e t k o s t p r i j s m o d e l . I n o n s l a n d z i j n d e k o s t e n v a n l a n d e n a r b e i d d e r m a t e h o o g d a t b l i j v e n d c o n c u r r e r e n o p d e w e r e l d m a r k t b i j k a n s o n m o g e l i j k i s . C o n c u r r e r e n o p e f f i c i e n c y g a a t v e r l o r e n , w a n n e e r e l d e r s i n d e w e r e l d o o k s t e e d s e f f i c i ë n t e r w o r d t g e p r o d u c e e r d .

DALENDE FINANCIERINGSRUIMTE

D i t z i e n w e o n d e r m e e r t e r u g i n d e f i n a n c i e r b a a r h e i d v a n d e a c t i v i t e i t e n . D e f i n a n c i e r i n g s r u i m t e v o o r a g r a r i ë r s i s a l e e n t i j d j e a a n h e t d a l e n . J a a r l i j k s n e e m t d e f i n a n c i e r i n g d i e d e R a b o b a n k – m a r k t l e i d e r i n d e a g r a r i s c h e k r e d i e t v e r l e n i n g – h e e f t u i t s t a a n , a f m e t € 0 , 5 m i l j a r d . O o k d e i n d i v i d u e l e f i n a n c i e r i n g s r u i m t e d a a l t . B a n k e n s t o p t e n o o k m e t h e t a f l o s s i n g s v r i j f i n a n c i e r e n v a n l a n d . A g r a r i ë r s m o g e n v e e l a l o o k s l e c h t s 7 0 % v a n d e g r o n d w a a r d e i n z e t t e n a l s o n d e r p a n d . D e z e t r e n d z e t d o o r . Z e k e r w a n n e e r l a n d , a l s b e l a n g r i j k s t e o n d e r p a n d v o o r f i n a n c i e r i n g , l o k a a l o f n a t i o n a a l i n p r i j s d a a l t . D a a r k o m t b i j d a t m e l k v e e h o u d e r s , u i t e i g e n z a k , f o s f a a t r e c h t e n m o e t e n b e k o s t i g e n .

A l m e t a l d r e i g t e e n n e g a t i e v e s p i r a a l . D e c a s h f l o w i s t e b e p e r k t o m t e k u n n e n i n v e s t e r e n , d e v e r d i e n c a p a c i t e i t l o o p t v e r d e r t e r u g , l a n d m o e t w o r d e n v e r k o c h t , g r o n d p r i j z e n d a l e n , e t c .

Page 15: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

1 5

MAATSCHAPPELIJKE BEELDVORMING

E e n g r o e i e n d d e e l v a n d e m a a t s c h a p p i j m a a k t z i c h b o v e n d i e n z o r g e n o v e r v e r l i e s v a n b i o d i v e r s i t e i t , d e t e l o o r g a n g v a n h e t l a n d s c h a p e n d e v e r s t o r i n g v a n h e t l e e f m i l i e u o p h e t p l a t t e l a n d . D e z e b e e l d v o r m i n g v e r m i n d e r t d e m o t i v a t i e v a n b o e r e n e n r e m t d e o n t w i k k e l i n g v a n d e b e d r i j f s t a k .

N a t u u r l i j k k o m t d e a g r a r i s c h e s e c t o r t e r e c h t o p v o o r h a a r o n d e r n e m e r s b e l a n g . D e p o s i t i o n e r i n g v a n d e l a n d b o u w, a a n h e t b e g i n v a n d e w a a r d e k e t e n , h o u d t e c h t e r o o k e e n g r o t e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d i n . N e e m d e t o e n e m e n d e v r a a g n a a r d u u r z a a m e n d i e r v r i e n d e l i j k g e p r o d u c e e r d v o e d s e l . A l s d e s e c t o r d a t n i e t l e v e r t , k a n d e r e s t v a n d e w a a r d e k e t e n v a n n i e t - d u u r z a m e p r o d u c t e n g e e n d u u r z a m e p r o d u c t e n m a k e n . A l s d e s p a n n i n g t u s s e n v r a a g e n a a n b o d i n d e k e t e n o p l o o p t , z u l l e n d e z e a c t o r e n v a k e r n a a r a l t e r n a t i e v e n z o e k e n . B i j v o o r b e e l d e l d e r s i n d e E U . O f , i n h e t g e v a l v a n m e l k , n a a r p l a n t a a r d i g e a l t e r n a t i e v e n .

URGENTIE OP HET VEEN

J u i s t i n v e e n w e i d e g e b i e d e n , z o a l s d e F e a n g r e i d e , i s d e u r g e n t i e o m t e v e r a n d e r e n e x t r a g r o o t . D e z e u r g e n t i e k o m t m e t n a m e v o o r t u i t d e w a t e r h u i s h o u d k u n d i g e s i t u a t i e v a n d i t g e b i e d i n s a m e n h a n g m e t h e t v e e n . H e t i s a a n d e F e a n g r e i d e b o e r e n o m a l s e e r s t e i n b e w e g i n g t e k o m e n . A f w a c h t e n e n e e r s t k i j k e n w a t e r i n a n d e r e l a n d b o u w r e g i o ’s g e b e u r t , i s n i e t r a a d z a a m .

D e m o d e r n e l a n d b o u w b e p a a l d e d e a f g e l o p e n d e c e n n i a g r o t e n d e e l s h e t p e i l b e h e e r .Va n w e g e d e d r a a g k r a c h t v a n d e b o d e m e n d e g e w a s o p b r e n g s t w o r d t h e t g r o n d w a t e r p e i l s i n d s d e o o r l o g k u n s t m a t i g e x t r a l a a g g e h o u d e n . G e v o l g i s w e l d a t h e t v e e n o x i d e e r t e n d e b o d e m i n s t r a f t e m p o d a a l t . E e u w e n l a n g d a a l d e d e b o d e m i n d e F e a n g r e i d e c i r c a 2 m m p e r j a a r , t e r w i j l d a t o n d e r h e t n i e u w e p e i l r e g i m e ( g e m i d d e l d ) 5 - 1 0 m m p e r j a a r i s . B i j o n g e w i j z i g d p e i l r e g i m e o n t s t a a t e e n v i c i e u z e c i r k e l d i e p a s o p h o u d t a l s d e v e e n l a a g v e r d w e n e n i s . A a n g e z i e n d e z e o p v e e l p l e k k e n r u i m e e n m e t e r d i k i s e n o p s o m m i g e p l e k k e n n o g m e e r , g a a t h e t o m f o r s e b o d e m d a l i n g e n b i n n e n e e n r e l a t i e f k o r t t i j d s b e s t e k v a n 1 0 0 t o t 2 0 0 j a a r .

KEERZIJDES VAN DIEPONTWATERING

O v e r h e i d e n s a m e n l e v i n g w i l l e n h e t z o v e r n i e t l a t e n k o m e n . D e n e g a t i e v e g e v o l g e n v a n d e d i e p o n t w a t e r i n g k o m e n s t e e d s n a d r u k k e l i j k e r n a a r v o r e n : s t i j g e n d e k o s t e n v a n a a n p a s s i n g e n i n h e t w a t e r b e h e e r , t o e n e m e n d e r i s i c o ’s o p v e r z a k k i n g e n e n f u n d e r i n g s s c h a d e , v e r s t o r e n d e w e r k i n g o p h e t b o v e n r e g i o n a l e w a t e r s y s t e e m e n v e r s c h r a l i n g v a n n a t u u r e n l a n d s c h a p .

N i e u w e t e c h n i e k e n , a l s p e i l g e s t u u r d e d r a i n a g e , k u n n e n d i t p r o c e s m o g e l i j k w a t v e r t r a g e n , m a a r b i e d e n g e e n o p l o s s i n g v o o r d e l a n g e r e t e r m i j n . Z e b i e d e n o o k f i n a n c i e r s , d i e w e i n i g v e r t r o u w e n h e b b e n i n d e v e r d i e n c a p a c i t e i t v a n g a n g b a r e l a n d b o u w i n d e v e e n w e i d e g e b i e d e n , o n v o l d o e n d e h o u v a s t . Wa a r d e d a l i n g v a n g r o n d e n b e z i t h a n g t d a n o o k b o v e n d e m a r k t .

CO 2-UITSTOOT

J u i s t n u d i e n t z i c h e e n k r a c h t i g m o m e n t u m a a n o m d e v i c i e u z e c i r k e l t e d o o r b r e k e n . Ve e n a f b r a a k z o r g t n a m e l i j k n i e t a l l é é n v o o r b o d e m d a l i n g . E r k o m t o o k C O 2 v r i j . D e p r o b l e m a t i e k v a n d e v e e n w e i d e g e b i e d e n o n t s t i j g t d a a r m e e h e t r e g i o n a l e n i v e a u . I n h e t v o r i g j a a r g e s l o t e n k l i m a a t a k k o o r d o n d e r s c h r i j v e n v e r s c h i l l e n d e s e c t o r e n d e a m b i t i e d e C O 2- u i t s t o o t d e k o m e n d e j a r e n d r a s t i s c h t e v e r m i n d e r e n . D i t i s e e n e e r s t e i n v u l l i n g o p d e k l i m a a t w e t d i e d e r e d u c t i e v a n d e e m i s s i e s v a n b r o e i k a s g a s s e n i n 2 0 5 0 t o t e e n n i v e a u d a t 9 5 % l a g e r l i g t d a n i n 1 9 9 0 a l s d o e l s t e l l i n g h e e f t .

D e z e r e d u c t i e m o e t e l k e s e c t o r , d u s o o k d e l a n d b o u w, z e l f o p b r e n g e n . D e N e d e r l a n d s e v e e n w e i d e g e b i e d e n z i j n b i n n e n d e s e c t o r l a n d b o u w e n l a n d g e b r u i k e e n b e l a n g r i j k e b r o n v a n u i t s t o o t v a n b r o e i k a s g a s ; d e v e e n w e i d e g e b i e d e n o n t k o m e n d a a r o m n i e t a a n e e n f o r s e C O 2- r e d u c t i e . O m k l i m a a t n e u t r a a l t e k u n n e n z i j n i n 2 0 5 0 i s e e n v e r h o g i n g v a n g r o n d w a t e r s t a n d e n i n d e F e a n g r e i d e o n v e r m i j d e l i j k . D e v r a a g i s n i e t l a n g e r ó f e n h o e v e e l d e F e a n g r e i d e d e k o m e n d e d e r t i g j a a r v e r n a t m o e t w o r d e n , m a a r w a n n e e r . E n i n w e l k t e m p o .

K o n i n g i n n e k r u i d

Page 16: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

“ VERHOGING VAN GRONDWATERSTANDEN IS ONVERMIJDELIJK”

Page 17: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas
Page 18: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

S w a n n e p o p p e l

Page 19: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

1 9

INSPIRATIECONCEPTEN

DROMEN OVER EEN STERK VERNATTE FEANGREIDE

Ve r n a t t i n g v a n d e F e a n g r e i d e i s o n o n t k o o m b a a r . H e t z a l i m p a c t h e b b e n o p d e b e w e r k b a a r h e i d e n p r o d u c t i v i t e i t v a n h e t l a n d . D e o p b r e n g s t e n p e r h e c t a r e z u l l e n b e d u i d e n d l a g e r k o m e n t e l i g g e n . D e v o e r b a l a n s w o r d t o n g u n s t i g e r e n h e t a a n t a l p r o d u c t i e m a a n d e n w o r d t b e p e r k t .

H e t z i j n v o o r u i t z i c h t e n d i e n i e t i e d e r e e n e v e n g r a a g h o o r t . To c h i s d a t g e e n r e d e n o m e e n a a n s t a a n d e k o e r s w i j z i g i n g t e n e g e r e n o f i n d e w i n d t e s l a a n . D e v r a g e n d i e i n d e F e a n g r e i d e s a m e n k o m e n z i j n n a m e l i j k u r g e n t e n o m v a n g r i j k . H o e l a n g e r n o o d z a k e l i j k e t r a n s i t i e s w o r d e n u i t g e s t e l d , h o e l a s t i g e r h e t w o r d t o m a a n t e h a k e n . D e k n o p o m z e t t e n i s n i e t e e n v o u d i g , m a a r w e l u i t e r s t w e n s e l i j k e n o p t e r m i j n p r o f i j t e l i j k . I n d e F e a n g r e i d e p a k k e n a l h e e l w a t b o e r e n d e h a n d s c h o e n o p d o o r t e s t a r t e n m e t e x p e r i m e n t e r e n e n i n n o v e r e n .

Ve r a n d e r i n g e n k u n n e n o o k e e n e n o r m e k w a l i t e i t s v e r b e t e r i n g m e t z i c h m e e b r e n g e n . Va n u i t d i t o p t i m i s m e w i l l e n w i j a l s I T V d e m i e n s k i p i n d e F e a n g r e i d e u i t d a g e n n i e u w e t o e k o m s t b e s t e n d i g e r o u t e s t e v e r k e n n e n . Te r i n s p i r a t i e s c h e t s e n w e d r i e t o e k o m s t p e r s p e c t i e v e n h o e d e F e a n g r e i d e e r i n 2 0 5 0 u i t k a n z i e n .

Page 20: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 0

‘FEANGREIDE©’ EEN MERK OM

VAN TE HOUDEN

L a n d s c h a p s p a r k Va n G o g h

Page 21: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 1

D e F e a n g r e i d e s t a a t a n n o 2 0 5 0 b e k e n d a l s e e n w e l v a a r t s r e g i o w a a r l a n d s c h a p , n a t u u r , c u l t u u r , d u u r z a m e v o e d s e l p r o d u c t i e e n r e c r e a t i e h a n d i n h a n d g a a n b i n n e n é é n g r o o t l a n d s c h a p s p a r k v a n ( i n t e r ) -n a t i o n a l e a l l u r e : F e a n g r e i d e © . E e n m e r k o m v a n t e h o u d e n d a t r e c h t d o e t a a n h e t i m a g o v a n F r y s l â n a l s w a t e r r i j k e p r o v i n c i e m e t e e n r i j k e n a t u u r e n c u l t u u r . M e t b l o e m r i j k e w e i l a n d e n , e e n g e z o n d e a g r a r i s c h e s e c t o r , i n t e r n a t i o n a a l v e r m a a r d e v o e d s e l p r o d u c t e n e n e e n s t r e e k e i g e n g a s t r o n o m i e .

L a n d s c h a p s p a r k F e a n g r e i d e b e s c h i k t o v e r i n t e r n a t i o n a a l a a n s p r e k e n d e r i j k d o m m e n . Va n z e l f s p r e k e n d b e h o r e n d a a r t o e d e F r i e s e m e r e n , h e t f i j n m a z i g n e t w e r k a a n w a t e r w e g e n , d e v e l e h i s t o r i s c h e s t a d j e s é n d e F r i e s e t a a l , s p o r t e n e n g e m e e n s c h a p s z i n d i e d e t a n d d e s t i j d s m e t v e r v e h e b b e n d o o r s t a a n .

N i e u w, o f m o e t e n w e z e g g e n o u d , i s h e t ( c u l t u u r ) l a n d s c h a p d a t v a n a f 2 0 2 0 e e n m e t a m o r f o s e o n d e r g i n g . Va n d a a g d e d a g g e s y m b o l i s e e r d d o o r u i t g e s t r e k t e b l o e m r i j k e g r a s l a n d e n , p l a s - d r a s w e i l a n d e n m e t w e i d e v o g e l s , s o o r t e n r i j k e m o e r a s - e n v e e n w e i d e n a t u u r é n e e n g e z o n d e a g r a r i s c h e s e c t o r d i e s t e r k v e r b o n d e n i s m e t h a a r o m g e v i n g , h e t l a n d s c h a p e n d e n a t u u r . D e g r u t t o p o p u l a t i e v o n d , n a e e n z e e r m o e i l i j k e t i j d , w e e r h a a r p l e k i n d e F e a n g r e i d e . H e t i s m e t v e r v e d e m a s c o t t e v a n h e t l a n d s c h a p s p a r k ; d e ‘ K e n i n g f a n ‘ e F e a n g r e i d e ’ .

STAD EN PLATTELAND

B i j z o n d e r a a n l a n d s c h a p s p a r k F e a n g r e i d e i s d e c o m b i n a t i e v a n s t a d e n p l a t t e l a n d . D e F r i e s e ‘ s t e d e n r u i t ’ L e e u w a r d e n , D r a c h t e n , H e e r e n v e e n e n S n e e k e n h e t t u s s e n g e l e g e n ‘ B l a u w e H a r t ’ v e r s t e r k e n e l k a a r . S t e d e l i n g e n w a a r d e r e n h e t a a n t r e k k e l i j k e p l a t t e l a n d a l s p r o d u c t i e - e n r e c r e a t i e g e b i e d , t e r w i j l d e p l a t t e l a n d s b e w o n e r s p r o f i t e r e n v a n d e s t e d e l i j k e v o o r z i e n i n g e n . B e z o e k e r s w a a r d e r e n j u i s t d e m o g e l i j k h e i d o m ‘ h e t b e s t e v a n t w e e w e r e l d e n ’ t e c o m b i n e r e n : s t e d e l i j k v e r t i e r e n e e n k a r a k t e r i s t i e k , t y p i s c h N e d e r l a n d s v i j f s t e r r e n l a n d s c h a p .

O o k e l d e r s i n E u r o p a k w a m e n i n d e 2 1 e e e u w r e g i o ’s b o v e n d r i j v e n d i e a a n t r e k k e l i j k e s t e d e n c o m b i n e r e n m e t v i t a l e , k a r a k t e r i s t i e k e l a n d s c h a p p e n . D e n k a a n d e E n g e l s e l a n d s c h a p s p a r k e n , z o a l s h e t P e a k D i s t r i c t t u s s e n M a n c h e s t e r , L e e d s e n S h e f f i e l d ( 2 , 5 k e e r z o g r o o t a l s d e F e a n g r e i d e ) d a t j a a r l i j k s t u s s e n d e 1 0 e n 2 0 m i l j o e n b e z o e k e r s t r e k t . G o e d v o o r e e n o m z e t v a n z o ’ n 5 m i l j a r d e u r o , t i e n d u i z e n d e n b a n e n i n d e g a s t v r i j h e i d s s e c t o r e n e e n s t e r k e v e r w e v e n h e i d v a n l a n d b o u w, l a n d s c h a p e n o m g e v i n g . D i c h t e r b i j h u i s v i n d e n w e l a n d s c h a p s p a r k Va n G o g h t e m i d d e n v a n d e N o o r d - B r a b a n t s e s t e d e n . D e o n t w i k k e l i n g e n i n N o o r d - B r a b a n t e n F r y s l â n l i e p e n m i n o f m e e r g e l i j k o p . I n N e d e r l a n d w o r d e n z e t e g e n w o o r d i g i n é é n a d e m g e n o e m d a l s t o o n z e t t e r s v a n e e n r e n a i s s a n c e v a n h e t p l a t t e l a n d .

Page 22: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 2

KRUISBESTUIVING

A g r a r i ë r s e l d e r s i n h e t l a n d k i j k e n m e t e n i g e j a l o e z i e n a a r d e m e r k k r a c h t d i e d e F e a n g r e i d e d e a f g e l o p e n d e c e n n i a o p w i s t t e b o u w e n . D e i n t e r n a t i o n a l e p o s i t i o n e r i n g v a n h e t l a n d s c h a p s p a r k d r a a g t n i e t a l l e e n b i j a a n d e n a a m s b e k e n d h e i d v a n d e r e g i o , m a a r o o k a a n d e e x p o s u r e e n a f z e t v a n d u u r z a a m g e p r o d u c e e r d e s t r e e k p r o d u c t e n a l s d e F e a n g r e i d e © z u i v e l . B o v e n d i e n p r o f i t e r e n d e a g r a r i s c h e e n t o e r i s t i s c h e s e c t o r v a n d e t o e g e n o m e n b e l a n g s t e l l i n g v o o r l o k a a l , g e z o n d g e p r o d u c e e r d v o e d s e l e n d e v o o r k e u r v a n c o n s u m e n t e n v o o r k w a l i t e i t e n a u t h e n t i c i t e i t .

S t u k v o o r s t u k f a c t o r e n d i e d e a f g e l o p e n d e c e n n i a z o r g d e n v o o r e e n s t e r k e k r u i s b e s t u i v i n g t u s s e n d e a g r a r i s c h e e n t o e r i s t i s c h e s e c t o r i n l a n d s c h a p s p a r k F e a n g r e i d e w a a r v o l o p i s g e ï n v e s t e e r d i n h o o g w a a r d i g e d a g - e n v e r b l i j f s r e c r e a t i e e n s t r e e k g e b o n d e n g a s t r o n o m i e .

VOEDSELKETEN

A n t i c i p e r e n d o p z o w e l h e t o v e r h e i d s b e l e i d a l s d e s t e r k e h a n g n a a r g e z o n d p r o d u c e r e n e n c o n s u m e r e n , i s b i n n e n l a n d s c h a p s p a r k F e a n g r e i d e s u c c e s v o l g e ï n v e s t e e r d i n k o r t e k e t e n s t u s s e n b o e r e n c o n s u m e n t . E r z i j n r e g i o n a l e v o e d s e l s y s t e m e n o p g e z e t , w a a r b i j d u u r z a a m g e p r o d u c e e r d e , b e s c h e r m d e s t r e e k p r o d u c t e n t e g e n e e n a a n t r e k k e l i j k e p r i j s l o k a a l w o r d e n a f g e z e t . D i t n a a r v o o r b e e l d v a n g e b i e d e n i n l a n d e n a l s F r a n k i j k e n I t a l i ë w a a r o v e r h e i d e n a g r a r i s c h e s e c t o r a l v e e l l a n g e r s u c c e s v o l i n v e s t e r e n i n h e t s t i m u l e r e n , b e s c h e r m e n e n o p z e t t e n v a n r e g i o n a l e p r o d u c t i e - e n c o n s u m p t i e k e t e n s . I n d e F e a n g r e i d e z i j n d a a r b i j o o k E u r o p e s e s u b s i d i e s v o o r p l a t t e l a n d s o n t w i k k e l i n g i n g e z e t e n s p o n s o r e n e n k e l e f i n a n c i ë l e i n s t e l l i n g e n e n e e n g r o t e s u p e r m a r k t k e t e n h e t l a n d s c h a p s p a r k o m d a t z e z i c h g r a a g a f f i c h e r e n m e t d e d u u r z a m e e n g e z o n d e v o e d s e l k e t e n .

M e t o n d e r m e e r d e z e a a n p a k i s h e t v e r d i e n v e r m o g e n v a n d e F e a n g r e i d e l a n d b o u w d e a f g e l o p e n d e c e n n i a s t r u c t u r e e l v e r b e t e r d e n v e r d u u r z a a m d . Te v e n s i s e r s p r a k e v a n e e n s t e r k g e v o e l d e r e g i o n a l e i d e n t i t e i t . D a t b e g o n m e t d e a m b i t i e u z e k o e r s o m d e r e g i o i n t e r n a t i o n a a l t e p o s i t i o n e r e n . D e d r i v e e n v a s t b e r a d e n h e i d e n v e r v o l g e n s h e t s u c c e s b r a c h t e n e e n g r o t e s a a m h o r i g h e i d t e w e e g . N u i s e r h e t g e v o e l v a n r e g i o n a l e t r o t s e n b e r e i d w i l l i g h e i d o m a l h e t m o o i s w a t d e F e a n g r e i d e t e b i e d e n h e e f t t e b e w a r e n v o o r d e t o e k o m s t .

We e r r i b e n z u i v e l , n a t u u r e n l a n d s c h a p a l s m e r k

K o r t e k e t e n s n a a r v o o r b e e l d v a n s t r e k e n i n F r a n k r i j k e n I t a l i ë

Page 23: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

“DE FEANGREIDE ALS WELVAARTSREGIO”

Page 24: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

‘GÊRSEKONOMY’ EEN STAPELING VAN REVENUEN

2 4

G r a s l a n d b o u w b l i j f t b e e l d b e p a l e n d

Page 25: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 5

A n n o 2 0 5 0 b e s t a a t d e F e a n g r e i d e n o g s t e e d s u i t g r a s l a n d . N a t t e g r a s l a n d e n m e t e x t e n s i e f b e h e e r h e b b e n d e o v e r h a n d . I n a n d e r e d e l e n i s h e t g e b r u i k w a t i n t e n s i e v e r ( k l e i o p v e e n ) o f s t a a n j u i s t p e r c e l e n p e r i o d i e k o f s o m s p e r m a n e n t o n d e r w a t e r . E e n d e e l v a n d e F e a n g r e i d e w o r d t b e h e e r d a l s n a t u u r . D a a r b u i t e n i s h e t o n d e r n e m e r s c h a p g e r i c h t o p e e n s t a p e l i n g v a n r e v e n u e n , p a s s e n d b i j d e p e r c e e l f u n c t i e . H e t m a a k t d e F e a n g r e i d e t o t e e n w e l v a r e n d e p l a t t e l a n d s r e g i o , g e r e n o m m e e r d o m z i j n v e e l z i j d i g -h e i d e n i n n o v a t i e k r a c h t .

H e t l a n d s c h a p v a n d e F e a n g r e i d e i s i n d e l a a t s t e d e c e n n i a g e t r a n s f o r m e e r d . H e t w e r d g e v a r i e e r d e r , s o o r t e n r i j k e r e n d a a r d o o r a a n t r e k k e l i j k e r . C r u c i a a l h i e r i n w a s d e b e s l i s s i n g a f s c h e i d t e n e m e n v a n h e t 2 0 e e e u w s e a d a g i u m ‘ p e i l v o l g t f u n c t i e ’ . Wa t a a n v a n k e l i j k b e h o o r l i j k v e e l s t o f d e e d o p w a a i e n . M a a r d e u r g e n t i e v a n h e t k l i m a a t p r o b l e e m e n d e w e t e n s c h a p p e l i j k e i n z i c h t e n m a a k t e n d e z e b e s l i s s i n g o n a f w e n d b a a r . M e t a l s r e s u l t a a t d a t e r i n d e F e a n g r e i d e e e n g e m i d d e l d e g r o n d w a t e r s t a n d v a n 2 0 c m o n d e r m a a i v e l d w o r d t a a n g e h o u d e n . S t u d i e s t o n e n a a n d a t d e C O 2- u i t s t o o t h i e r d o o r s t e r k v e r m i n d e r t , t e r w i j l d e u i t s t o o t v a n m e t h a a n ( e n l a c h g a s ) w e i n i g t o e n e e m t .

FUNCTIE VOLGT PEIL

H e t b l e e k f y s i s c h - g e o g r a f i s c h n i e t m o g e l i j k e n o n w e n s e l i j k o m o v e r a l e e n g r o n d w a t e r s t a n d v a n 2 0 c m o n d e r m a a i v e l d t e b e r e i k e n . Z e l f s d e v l a k k e F e a n g r e i d e k e n t h o o g t e v e r s c h i l l e n b i n n e n d e p e i l v a k k e n . M i c r o - w a t e r m a n a g e m e n t w a s n i e t d e w e g d i e m e n h i e r w i l d e b e w a n d e l e n . U i t d a g i n g v o o r o n d e r n e m e r s w e r d l o n e n d e f u n c t i e s t e v i n d e n d i e p a s s e n b i j d e p e r c e e l o m s t a n d i g h e d e n . Vo o r v e e l p e r c e l e n b l e e f d e f o r m u l e o v e r e i n d v a n g r a s a l s o p t i m a l e n a t t e t e e l t e n z u i v e l a l s o p t i m a l e v e r w a a r d i n g s m e t h o d e .

G r o o t s t e z o r g w a s a a n v a n k e l i j k o f a g r a r i ë r s e e n g o e d e b o t e r h a m k o n d e n v e r d i e n e n m e t d e m e e r e x t e n s i e v e b e d r i j f s v o e r i n g . D e z e z o r g w e r d w e l d r a w e g g e n o m e n d a n k z i j d e h o g e r e p r i j s v o o r d e F e a n g r e i d e z u i v e l e n d e a a n v u l l e n d e i n k o m s t e n u i t s u b s i d i e s , s p o n s o r i n g e n n e v e n a c t i v i t e i t e n . D a a r m e e w a s e n i s d e ‘ g ê r s e k o n o m y ’ ( g r a s e c o n o m i e ) i n d e F e a n g r e i d e l a n d e l i j k e e n v o o r b e e l d v a n a d e q u a a t o m g a a n m e t v e r a n d e r e n d e o m s t a n d i g h e d e n e n h e t s t a p e l e n v a n r e v e n u e n .

Page 26: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 6

CO 2-CREDITS EN -CAPTURE

E e n v a n d i e v e r d i e n f u n c t i e s i s d e v e r k o o p v a n z o g e n a a m d e C O 2- c r e d i t s . B e d r i j v e n e n o r g a n i s a t i e s d i e z e l f g e e n k a n s z i e n h u n C O 2- u i t s t o o t t e b e p e r k e n , c o m p e n s e r e n d i t d o o r C O 2 - r e c h t e n t e k o p e n v a n a g r a r i ë r s , t e r r e i n b e h e e r d e r s e n g r o n d b e z i t t e r s i n d e F e a n g r e i d e . D e g e b o d e n w e d e r d i e n s t i s b e h o u d v a n d e o p g e s l a g e n v o o r r a a d k o o l s t o f i n d e v e e n b o d e m s ( C O 2- c a p t u r e o n d e r m a a i v e l d ) . S o m m i g e o n d e r n e m e r s e n t e r r e i n b e h e e r d e r s g a a n e e n s t a p v e r d e r d o o r o p d e n a t s t e , v o o r d e g r a s l a n d b o u w m i n s t g e s c h i k t e , p l e k k e n v e e n t e l a t e n a a n g r o e i e n . D i t b l i j k t é é n v a n d e m e e s t e f f i c i ë n t e m a n i e r e n o m C O 2 o p t e s l a a n i n h e t l a n d s c h a p ( C O 2- c a p t u r e b o v e n m a a i v e l d ) e n e e n g e w e l d i g a l t e r n a t i e f v o o r b o s b o u w. D e C O 2- c a p t u r e c o m p e n s e e r t o o k d e b e p e r k t e u i t s t o o t a a n b r o e i k a s g r a s s e n i n a n d e r e d e l e n v a n d e F e a n g r e i d e , z o d a t d e r e g i o s i n d s k o r t a l s k l i m a a t n e u t r a a l d o o r h e t l e v e n g a a t .

NIEUWE FUNCTIES NATSTE GRONDEN

N a a s t d e p r o d u c t i e v a n v e e n m o s v e e n , z o a l s h i e r b o v e n b e s c h r e v e n , w o r d e n d e n a t s t e g r o n d e n - w a a r g e e n g r a s t e e l t m o g e l i j k i s - o o k b e n u t v o o r e n e r g i e p r o d u c t i e . E r i s z e l f s e e n h e l e ‘ m o e r a s e n e r g i e ’ b r a n c h e o m h e e n o n t s t a a n . A a n v a n k e l i j k v o o r a l i n d e v o r m v a n z o n n e p a n e l e n d i e o p s c h r o e f f u n d e r i n g e n o f d r i j v e r s w e r d e n g e p l a a t s t . D o o r k o e l i n g e n w e e r k a a t s i n g v a n z o n l i c h t o p e e n n a t t e o n d e r g r o n d p r o d u c e r e n z e m e e r e n e r g i e . B i j d e l o c a t i e k e u z e w o r d t r e k e n i n g g e h o u d e n m e t d e l a n d s c h a p p e l i j k e i n p a s s i n g . Te g e n w o o r d i g z i j n d e z o n n e p a n e l e n i n h e t g e b i e d w e e r w a t o p h u n r e t o u r . D e e c h t e d o o r b r a a k t e c h n o l o g i e v o o r d e F e a n g r e i d e l i j k t a q u a t h e r m i e . O f t e w e l , h e t w i n n e n v a n w a r m t e u i t d e v o l o p a a n w e z i g e z o e t w a t e r v o o r r a a d . D e F e a n g r e i d e l o o p t l a n d e l i j k v o o r o p m e t d e z e t e c h n i e k .O o k n a t t e t e e l t e n h e b b e n e e n p l e k i n h e t v e r d i e n m o d e l v a n d e F e a n g r e i d e b o e r . M e t d e o o g s t v a n l i s d o d d e n , r i e t , o l i f a n t s g r a s e n e e n d e n k r o o s w o r d t e e n g r a a n t j e m e e g e p i k t i n d e t o e n e m e n d e v r a a g n a a r b i o b a s e d g r o n d s t o f f e n . O p b r e n g s t e n v i n d e n e e n w e g n a a r z o w e l d e f o o d - a l s n o n -f o o d s e c t o r . B i j v o o r b e e l d v o o r t o e p a s s i n g i n v e g a n i s t i s c h e v o e d i n g s m i d d e l e n , m a a r o o k a l s p l a s t i c v e r v a n g e r s e n c o n s t r u c t i e - e n - i s o l a t i e m a t e r i a a l .

C O 2 - c r e d i t s v o o r C O 2 - u i t s t o t e n d e b e d r i j v e n

Z o e t w a t e r a l s h e t B l a u w e G o u d

M o e r a s e n e r g i e o p d e n a t s t e g r o n d e n

Page 27: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 7

BLAUWE GOUD

H e t l a a g g e l e g e n l a n d s c h a p s p a r k F e a n g r e i d e s p e e l t e e n b e l a n g r i j k e r o l i n h e t b e r g e n , z u i v e r e n e n o p a a n v r a a g l e v e r e n v a n z o e t w a t e r . Wa a r t o t i n d e j a r e n t w i n t i g w a t e r z o s n e l m o g e l i j k w e r d w e g g e p o m p t e n g e l o o s d o p h e t b u i t e n w a t e r , w o r d t h e t t e g e n w o o r d i g z o v e e l m o g e l i j k g e b u f f e r d e n o p v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n o o k g e z u i v e r d i n z u i v e r i n g s m o e r a s s e n . H i e r m e e d r a g e n g r o n d e i g e n a r e n i n b e l a n g r i j k e m a t e b i j a a n h e t b e p e r k e n v a n d e k o s t e n e n i n v e s t e r i n g e n v a n h e t w a t e r s c h a p é n i n h e t b e h e r e n v a n d e d o o r k l i m a a t v e r a n d e r i n g s c h a a r s e r w o r d e n d e z o e t w a t e r v o o r r a a d . Z o e t w a t e r w o r d t i n m i d d e l s w e r e l d w i j d a a n g e d u i d a l s h e t ‘ B l a u w e G o u d . ’

M e d e d a n k z i j d e v e r h o o g d e w a t e r s t a n d e n e n w a t e r b u f f e r i n g i n d e F e a n g r e i d e b l e e f d e v e r z i l t i n g i n d e n o o r d e l i j k g e l e g e n k l e i g e b i e d e n b e p e r k t e n s t a a t d e z e F r i e s e r e g i o n o g a l t i j d t e b o e k a l s é é n v a n ’s w e r e l d s t o p a k k e r b o u w g e b i e d e n . O m d e z e l f d e r e d e n v l o e i t e r o o k m i n d e r g r o n d w a t e r a f v a n d e h o g e r g e l e g e n z a n d g r o n d e n , w a a r d o o r d e v e r d r o g i n g d a a r b e p e r k t b l i j f t . D e w a t e r b u f f e r s i n d e F e a n g r e i d e w o r d e n o o k a a n g e s p r o k e n o m v e r z i l t e k l e i g r o n d e n d o o r t e s p o e l e n e n d e h o g e r e z a n d g r o n d e n v a n z o e t w a t e r t e v o o r z i e n .

G r o n d e i g e n a r e n i n d e F e a n g r e i d e d i e d e z e w a t e r d i e n s t e n l e v e r e n , o n t v a n g e n n a a s t e e n k w i j t s c h e l d i n g v a n w a t e r s c h a p s - e n ( s o m s o o k ) v e r o n t r e i n i g i n g s h e f f i n g e e n v e r g o e d i n g v o o r h u n w a t e r d i e n s t e n .

NATUUR- EN LANDSCHAPSBEHEER

O o k v o o r d e g r o t e t r a n s i t i e v a n d e F e a n g r e i d e w e r d e r , v i a h e t G e m e e n s c h a p p e l i j k L a n d b o u w -b e l e i d ( G L B ) , a l s u b s i d i e b e s c h i k b a a r g e s t e l d v o o r a g r a r i s c h n a t u u r - e n l a n d s c h a p s b e h e e r . M e t d e k o m s t v a n d e G r e e n D e a l e n h e t s t i m u l e r e n v a n n a t u u r i n c l u s i e v e l a n d b o u w e n h e r s t e l v a n b i o d i v e r s i t e i t i s d a a r i n d e j a r e n t w i n t i g e n d e r t i g m e e r w e r k v a n g e m a a k t e n b u d g e t v o o r v r i j g e m a a k t . Va n u i t E u r o p a , m a a r o o k d o o r d e p r o v i n c i e e n g e m e e n t e n . A g r a r i ë r s , l a n d e i g e n a r e n e n n a t u u r b e h e e r d e r s w o r d e n t e g e n w o o r d i g n a a r b e h o r e n g e c o m p e n s e e r d v o o r i n s p a n n i n g e n d i e d e b i o d i v e r s i t e i t , b o d e m v r u c h t b a a r h e i d e n n a t u u r t e n g o e d e k o m e n . O o k d e o p k o m s t v a n v e r e n i g i n g e n e n

s t i c h t i n g e n d i e p r o v i n c i a a l , d a n w e l l a n d e l i j k , a g r a r i ë r s f i n a n c i e e l t e g e m o e t k o m e n w a n n e e r z e e x t e n s i e f b o e r e n l e v e r t e e n b e l a n g r i j k e b i j d r a g e a a n d e w e e r b l o e m r i j k e e n v r u c h t b a r e w e i l a n d e n d i e w e i n d e F e a n g r e i d e o n t w a r e n . N i e t v o o r n i e t s g r o e i d e d e g r u t t o u i t t o t h e t ( m e r k ) s y m b o o l v a n d e r e g i o .

RIJK PALET

D a t h e t g o e d t o e v e n i s i n d e F e a n g r e i d e i s o n d e r t u s s e n a l o m b e k e n d . J a a r r o n d k o m e n e r h o n d e r d d u i z e n d e n t o e r i s t e n e n r e c r e a n t e n o p a f d i e v o l o p g e n i e t e n v a n h e t w a t e r r i j k e e n l e v e n d i g e l a n d s c h a p s p a r k m e t h a a r a u t h e n t i e k e k a r a k t e r e n v e l e t o e r i s t i s c h - r e c r e a t i e v e v o o r z i e n i n g e n . O o k s t r e e k p r o d u c t e n e n t o e r i s m e l e v e r e n d a a r m e e e e n s u b s t a n t i ë l e b i j d r a g e i n d e g ê r s e k o n o m y. A l l e s b i j e l k a a r i s e e n r i j k p a l e t a a n v e r b r e d i n g s - e n v e r d i e n o p t i e s o n t w i k k e l d w a a r n i e t a l l e e n d e a g r a r i s c h e s e c t o r , m a a r o o k d e n a t u u r - e n l a n d s c h a p s b e h e e r d e r s e n t o e r i s t i s c h e s e c t o r d e a f g e l o p e n d e c e n n i a v a n p r o f i t e e r d e n . B e l a n g r i j k e , n o g n i e t g e n o e m d e , m e e r w a a r d e s c h u i l t o o k i n d e d i v e r s i f i c a t i e v a n a c t i v i t e i t e n . M e t n a m e b o e r e n z i j n h i e r d o o r m i n d e r a f h a n k e l i j k v a n d e w e r e l d m a r k t e n m i n d e r k w e t s b a a r b i j t e g e n w i n d .

B a n k e n n e m e n d i t o o k m e e i n h u n b e d r i j f s b e o o r d e l i n g e n d e f i n a n c i e r i n g s - e n i n v e s t e r i n g s r u i m t e d i e z e k u n n e n b i e d e n . N i e t v o o r n i e t s l i g t h e t i n v e s t e r i n g s - e n w e l v a a r t s n i v e a u i n d e F e a n g r e i d e , n a d e a a n v a n k e l i j k t e r u g g a n g i n d e j a r e n t w i n t i g , b o v e n h e t l a n d e l i j k g e m i d d e l d e v a n p l a t t e l a n d s g e b i e d e n .

Page 28: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 8

SAMENWERKEN BINNEN EEN

‘FEANGREIDEGEA’

Ve l e d o r p s n a m e n i n d e F e a n g r e i d e e i n d i g e n o p ‘ g e a ’

Page 29: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

2 9

D e a n n o 2 0 5 0 o n t s t a n e F e a n g r e i d e g ê r s e k o n o m y w o r d t h e t b e s t e g e t y p e e r d d o o r v e r b r e d i n g e n s a m e n w e r k i n g . Ve r b r e d i n g i n d e v o r m v a n b o e r e n b e d r i j v e n d i e h u n i n k o m e n u i t z u i v e l a a n v u l l e n m e t n i e u w e v e r d i e n m o d e l l e n . S a m e n w e r k i n g i n d e v o r m v a n h e t F e a n g r e i d e g e a ; c o ö p e r a t i e v e s a m e n w e r k i n g o p l a n d g o e d s c h a a l . N a a r e v e n b e e l d v a n d e a l o u d e s a m e n w e r k i n g o p d o r p s n i v e a u .

I d z e g e a , B a n t e g e a , O u w s t e r - N i j e g e a , Yp e k o l s g e a , We r g e a . H e t w e m e l t i n d e F e a n g r e i d e v a n d e d o r p s n a m e n e i n d i g e n d o p ‘ g e a ’ . S p r e e k u i t g i h - j u h . G e a i s d e o u d e F r i e s e a a n d u i d i n g v o o r d o r p s g e b i e d e n o m v a t b e h a l v e h e t d o r p o o k d e b i j b e h o r e n d e l a n d e r i j e n . B e i d e w a r e n o n l o s m a k e l i j k v e r b o n d e n , o m d a t d e d o r p e l i n g e n d e d i r e c t e o m g e v i n g n o d i g h a d d e n v o o r h u n l e v e n s o n d e r h o u d . Z e v e r b o u w d e n e r g e w a s s e n , b e w e i d d e n e r h u n v e e , s l o e g e n w i n t e r v o o r r a d e n i n v a n d e n a t t e h o o i l a n d e n , h a k t e n h o u t , s n e d e n r i e t e n b i e z e n , b e v i s t e n h e t w a t e r , j o e g e n o p w i l d e n r a a p t e n e i e r e n . S o m m i g e d e l e n v a n h e t d o r p s g e b i e d w a r e n p r i v é b e z i t , a n d e r e d e l e n w a r e n i n g e m e e n s c h a p p e l i j k g e b r u i k .

SAMENWERKING OP GEBIEDSNIVEAU

I n d e n i e u w e g r a s e c o n o m i e v a n d e F e a n g r e i d e w o r d t w e e r m e t n i e u w e v e r d i e n m o d e l l e n o p d e a l o u d e v e r b r e d i n g i n g e z e t , w a a r b i j b o e r e n h u n i n k o m e n u i t m e l k o p v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n a a n v u l l e n ( z i e i n s p i r a t i e c o n c e p t 2 ) . Wa t e n h o e z e d a t d o e n h a n g t s t e r k a f v a n d e p l a a t s e l i j k e f y s i e k e o m s t a n d i g h e d e n , h e t l o k a l e c o n s u m p t i e g e d r a g e n d e i n f r a s t r u c t u u r . A l s i e t s d e a f g e l o p e n d e c e n n i a d u i d e l i j k w e r d , i s h e t d a t s u c c e s o o k s t e r k a f h a n k e l i j k i s v a n p e r s o o n l i j k e k w a l i t e i t e n . A g r a r i ë r s m e t t a l e n t , k e n n i s , d u r f , o n d e r n e m e r s g e e s t e n d e w i l t o t s a m e n w e r k i n g e n s p e c i a l i s a t i e k w a m e n a l s e e r s t e b o v e n d r i j v e n . Z e z i j n t o t o p d e d a g v a n v a n d a a g s u c c e s v o l e n e e n v o o r b e e l d v o o r v e l e n . D e g e n e n d i e g e r i c h t b l e v e n o p h e t e i g e n b o e r e n e r f e n e e n z i j d i g e f o c u s o p z u i v e l p r o d u c t i e , k r e g e n h e t m o e i l i j k e n g i n g e n n a v e r l o o p v a n t i j d o v e r s t a g o f s t o p t e n .D e F e a n g r e i d e b e s t a a t u i t v e r s c h i l l e n d e , g r o t e r e e n k l e i n e r e d e e l g e b i e d e n m e t v e e l a l e e n a f w i j k e n d e b o d e m s t r u c t u u r e n e e n s p e c i f i e k e c o n t e x t e n i d e n t i t e i t . N i e u w e v o r m e n v a n s a m e n w e r k i n g z i j n d a a r o m , n e t a l s d e a l o u d e d o r p s g e a , g e ë n t o p h e t s c h a a l n i v e a u v a n s t e r k s a m e n h a n g e n d e d e e l g e b i e d e n . M e t e e n o m v a n g v a n m a x i m a a l e n k e l e d u i z e n d e n h e c t a r e s . D a a r m e e z i j n h e t f e i t e l i j k e i g e n t i j d s e t e g e n h a n g e r s v a n d e o u d e d o r p s g e b i e d e n . We h e b b e n z o ’ n e n t i t e i t / l a n d g o e d d a a r o m ‘ F e a n g r e i d e g e a ’ g e n o e m d .

Wa t i n d e j a r e n t w i n t i g b e g o n m e t e e n b e s c h e i d e n p i l o t , i s i n m i d d e l s u i t g e g r o e i d t o t t i e n t a l l e n l a n d g o e d e r e n v e r s p r e i d o v e r d e v e e n w e i d e n . B i n n e n d e z e ‘ F e a n g r e i d e g e a ë n ’ w e r k e n a g r a r i ë r s n a u w s a m e n m e t b e w o n e r s , o n d e r n e m e r s e n o r g a n i s a t i e s o p d e l a n d g o e d e r e n a a n h e t g e z a m e n l i j k b e l a n g , i n k o m e n e n w e l v a a r t s n i v e a u . D i t o n d e r l e i d i n g v a n e e n z e l f g e w o r v e n r e g i s s e u r d i e d e e l n e m e r s b i n n e n h a a l t , s a m e n w e r k i n g o r g a n i s e e r t , t o e z i e t o p d e f i n a n c i ë n e n e r v o o r z o r g t d a t d e r e v e n u e n t e n g o e d e k o m e n a a n a l l e s t a k e h o l d e r s v a n h e t F e a n g r e i d e g e a . I n c l u s i e f b e t r o k k e n n a t u u r - e n l a n d s c h a p s b e h e e r d e r s e n g r o n d e i g e n a r e n . D e r e g i s s e u r v e r t e g e n w o o r d i g t h e t F e a n g r e i d e g e a o o k o p l o k a a l , r e g i o n a a l e n p r o v i n c i a a l n i v e a u .

Page 30: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

3 0

OPTELSOM

H e t v e r d i e n m o d e l v a n h e t F e a n g r e i d e g e a i s e e n l a n g e o p t e l s o m v a n r e v e n u e n . Ve r r i j k t m e t s u b s i d i e - i n k o m s t e n e n s p o n s o r b i j d r a g e n v a n o r g a n i s a t i e s d i e z i c h g r a a g a f f i c h e r e n m e t h e t c o ö p e r a t i e v e g e d a c h t e n g o e d , m e t d u u r z a a m o n d e r n e m e n e n m e t h e t m e r k F e a n g r e i d e © . I n t e g e n s t e l l i n g t o t e e n g e b i e d s c o ö p e r a t i e p r o f i t e e r t h e t l a n d g o e d v a n d e g u n s t i g e f i s c a l e s t a t u s . Z e b e h e e r t h e t e i g e n g e b i e d e n d e v e r s c h i l l e n d e u i t g e o e f e n d e f u n c t i e s : v a r i ë r e n d v a n l a n d b o u w, n a t u u r - e n w a t e r b e h e e r t o t v a s t g o e d , e n e r g i e , C O 2 - c a p t u r e , t o e r i s m e e n r e c r e a t i e .

RENTMEESTERSCHAP

D e s c h a a l v a n l a n d g o e d e r e n m a a k t d a t z e v o l d o e n d e m a s s a h e b b e n o m c o m m e r c i ë l e a c t i v i t e i t e n t e o n t w i k k e l e n . N e t z o g o e d a l s a a n v a n k e l i j k e ( a a n l o o p ) v e r l i e z e n s a m e n g e d r a g e n k u n n e n w o r d e n . O o k k a n z e , d a n k z i j d e c o m b i n a t i e v a n f u n c t i e s d i e d e n o d i g e c a s h f l o w g e n e r e e r t , v r e e m d v e r m o g e n a a n t r e k k e n . D a t g e b e u r t o o k i n d e v o r m v a n r i s i c o d r a g e n d e d e e l n e m i n g e n .

B e l a n g r i j k e ‘ k a r a k t e r e i g e n s c h a p ’ v a n h e t F e a n g r e i d e g e a i s d a t e r i n d e l a n g e t e r m i j n w o r d t g e ï n v e s t e e r d e n d a t e r i n t e g r a a l e n v a n u i t r e n t m e e s t e r s c h a p w o r d t g e a c t e e r d . H e t d r a a i t n i e t o m d e k o r t e t e r m i j n w i n s t v o o r e e n e n k e l i n g , m a a r o m h e t l a n g e t e r m i j n v r u c h t g e b r u i k e n e e n z o r g v u l d i g b e h e e r v a n h e t c o l l e c t i e f b e z i t . H e t F e a n g r e i d e g e a g a a t n i e t u i t v a n m a c h t , m a a r v a n s a m e n w e r k i n g . S a m e n w e r k i n g o p b a s i s v a n g e l i j k w a a r d i g h e i d e n h e t b e n u t t e n v a n i n d i v i d u e l e t a l e n t e n , c o n t a c t e n e n e x p e r t i s e s .

S a m e n w e r k i n g s v e r b a n d ‘ B o e r e n o p S c h i e r ’

Page 31: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

“MAXIMAAL ENKELE DUIZENDEN HECTARES”

Page 32: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas
Page 33: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

3 3

AANBEVEL INGEN

OP WEG NAAR 2050

I n h e t v o o r g a a n d e r e i k t e n w e d r i e i n s p i r a t i e c o n c e p t e n a a n d i e v o l g e n s o n s e e n m o o i e b a s i s v o r m e n v o o r e e n t o e k o m s t b e s t e n d i g e l a n d b o u w i n d e F e a n g r e i d e . W i j r o e p e n o p h i e r m e e z o s n e l m o g e l i j k t e g a a n p i o n i e r e n . D e o p g a v e n d i e i n d e F e a n g r e i d e s a m e n k o m e n z i j n i m m e r s g r o o t , u r g e n t e n o n o n t k o o m b a a r . H o e l a n g e r n o o d z a k e l i j k e v e r a n d e r i n g e n u i t g e s t e l d w o r d e n , h o e l a s t i g e r h e t w o r d t o m t o t e e n g e z o n d e b e d r i j f s v o e r i n g t e k o m e n . H e t o m g e k e e r d e g e l d t o o k . H o e e e r d e r j e s t a r t , h o e m e e r j e h e t h e f t z e l f i n h a n d e n k u n t n e m e n . O p k o r t e t e r m i j n w i l l e n w i j a l s I T V s a m e n m e t u , d e F e a n g r e i d e m i e n s k i p , v e r v o l g a c t i e s o p z e t t e n , z o d a t w e d i r e c t k u n n e n s t a r t e n m e t h e t v e r k e n n e n v a n n i e u w e , t o e k o m s t b e s t e n d i g e r o u t e s .

Page 34: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

3 4

START NU MET REPRESENTATIEVE PROEVEN OP GEBIEDSNIVEAU

I n o n z e v i s i e v e r s p r e i d t d e t r a n s i t i e v a n d e F e a n g r e i d e z i c h a l s e e n o l i e v l e k . H e t s t a r t m e t é é n o f e n k e l e F e a n g r e i d e g e a ë n w a a r b i n n e n s a m e n w e r k e n d e i n d i v i d u e n , b e d r i j v e n e n o r g a n i s a t i e s n i e u w e v e r d i e n m o d e l l e n o n t w i k k e l e n . D e s u c c e s s e n , o p g e d a n e k e n n i s e n e r v a r i n g v i n d e n v e r v o l g e n s h u n w e g n a a r a n d e r e F e a n g r e i d e -g e b i e d e n , e n z o v o o r t s .

H e t i s v e r s t a n d i g o m m e t é é n o f t w e e p i l o t g e b i e d e n t e s t a r t e n . Z e v o l d o e n d a a r b i j a a n d e v o l g e n d e v o o r w a a r d e n : - A a n w e z i g h e i d v a n e n t h o u s i a s t e e n a c t i e f

p a r t i c i p e r e n d e k o p l o p e r s . - M i n i m a l e o m v a n g v a n 5 0 0 - 1 0 0 0 h e c t a r e

o p p e r v l a k , m e t m e e r d e r e s a m e n w e r k e n d e b e d r i j v e n e n o r g a n i s a t i e s .

- E e n f y s i s c h - g e o g r a f i s c h e n w a t e r h u i s h o u d k u n d i g l o g i s c h e e e n h e i d .

- E e n o v e r h e i d d i e i n a a n v a n g o p t i m a a l p a r t i c i p e e r t . G r o n d , b i n n e n e n b u i t e n h e t g e b i e d , m o e t d a a r b i j a l s i n s t r u m e n t i n z e t b a a r z i j n .

- G e s c h i k t v o o r h e t i n r i c h t e n v a n ( v o r m e n v a n ) k r i n g l o o p l a n d b o u w.

D e p i l o t s v o r m e n d a a r m e e r e p r e s e n t a t i e f p r o e f g e b i e d . H e t t r a d i t i o n e l e v e r d i e n m o d e l v a n i n d i v i d u e l e m e l k v e e h o u d e r i j e n w o r d t i n g e r u i l d v o o r e e n m o d e l g e b a s e e r d o p s a m e n w e r k i n g e n s t a p e l i n g v a n r e v e n u e n . D e t r a n s i t i e i s r a d i c a a l . Z e w o r d t i n é é n k e e r , i n t e g r a a l e n i n d e v o l l e b r e e d t e d o o r g e v o e r d n a a r d e s i t u a t i e v a n 2 0 5 0 t o e . O p b a s i s v a n e e n r o b u u s t , t o e k o m s t b e s t e n d i g ( g r o n d ) w a t e r s y s t e e m .

VOORDELEN

H e t w e r k e n m e t p r o e f g e b i e d e n b i e d t e e n a a n t a l v o o r d e l e n . D e t r a n s i t i e w o r d t i n s a m e n h a n g e n n i e t o p i n d i v i d u e l e e l e m e n t e n e n k w a l i t e i t e n g e t o e t s t . H e t l a a t z i e n w a a r e l e m e n t e n e l k a a r v e r s t e r k e n e n w a a r z e e l k a a r m o g e l i j k t e g e n w e r k e n . D e p i l o t s d i e n e n o o k a l s v o o r b e e l d e n s t i m u l a n s v o o r a n d e r e g e b i e d e n o m m e t t r a n s i t i e a a n d e s l a g t e g a a n . Te b e g i n n e n i n d e F e a n g r e i d e , m a a r w e l l i c h t o o k i n a n d e r e d e l e n v a n F r y s l â n , N e d e r l a n d e n E u r o p a .

D e p i l o t s m a k e n e e n s t a r t m e t d e r e d u c t i e v a n d e F r i e s e b r o e i k a s g a s u i t s t o o t d i e i n 2 0 3 0 m o e t z i j n b e r e i k t . D a a r m e e w o r d t o o k d e o p g a v e v o o r d e a n d e r e d e e l g e b i e d e n i n d e F e a n g r e i d e o p k o r t e t e r m i j n k l e i n e r .

U i t e r a a r d k u n n e n b o e r e n ( - c o l l e c t i e v e n ) o o k z e l f a l v a s t s t a r t e n , a l i s d e p i l o t v o o r a l o o k b e d o e l d o m v a n d e e i n d s i t u a t i e t e l e r e n .

Page 35: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

3 5

GA NU BOUWEN AAN EEN REGIONALE KETEN EN REGIONALE MERKKRACHT

H e t i s d u i d e l i j k d a t h e t b o u w e n v a n r e g i o n a l e v o e d s e l s y s t e m e n , e n e e n r e g i o n a a l m e r k , n i e t e e n v o u d i g i s . D e m a t e v a n c o m p l e x i t e i t i s g r o o t , d e k o s t e n g a a n v e r v o o r d e b a t e n u i t e n g a r a n t i e o p s u c c e s i s e r n o o i t . E n t o c h , a l s e r o o i t e e n m o m e n t i s g e w e e s t o m d a a r i n d e F e a n g r e i d e m e e t e b e g i n n e n , d a n i s d a t n u .

Z o w i l d e E u r o p e s e C o m m i s s i e m e t d e o n l a n g s g e p r e s e n t e e r d e ‘ F a r m t o F o r k ’ - s t r a t e g i e , a l s o n d e r d e e l v a n d e G r e e n D e a l , e e n g r o t e r e r o l t e g a a n s p e l e n o p d e v o e d s e l m a r k t . Z e r i c h t z i c h n i e t l a n g e r v o o r a l o p p r o d u c e r e n , m a a r n a d r u k k e l i j k e r o p d u u r z a a m c o n s u m e r e n . M e t e e n s c h o n e , m e e r n a t u u r l i j k e p r o d u c t i e ( k r i n g l o o p l a n d b o u w ) , g e z o n d e d i e r e n e n v r u c h t b a r e b o d e m s a l s b a s i s . O o k d e R i j k s o v e r h e i d m o e d i g t k r i n g l o o p l a n d b o u w a a n . Z e z e t h i e r b i j s t e v i g i n o p d e r e g i o n a l i s e r i n g v a n h e t v o e d s e l s y s t e e m e n h e t b e v o r d e r e n v a n l o k a l e v o e d s e l p r o d u c t i e e n - c o n s u m p t i e . N a a r v e r w a c h t i n g z a l d i t z i c h d e k o m e n d e j a r e n v e r d e r o n t w i k k e l e n .

VOORTREKKERSROL

D e F e a n g r e i d e k a n e e n v o o r t r e k k e r s r o l v e r v u l l e n i n b o v e n s t a a n d e o n t w i k k e l i n g e n , m a a r d a n m o e t z e n i e t t e l a n g d r a l e n . Te m e e r d a a r e r d e k o m e n d e t i j d e e n r o b u u s t e e n l a n g d u r i g e i n v e s t e r i n g s a g e n d a , m e t p i l o t s e n e x p e r i m e n t e n , b e s c h i k b a a r k o m t v o o r h e t g e b i e d .

We l m o e t e r g e w a a k t w o r d e n v o o r o v e r d r e v e n o p t i m i s m e . H e t o n t w i k k e l e n v a n k o r t e k e t e n s e n h e t v e r m a r k t e n v a n p r o d u c t e n m e t t o e g e v o e g d e w a a r d e i s t i j d r o v e n d e n c o m p l e x . B o v e n d i e n i s d e c o n c u r r e n t i e g r o o t . O m h e t v e r s c h i l t e m a k e n , m o e t d e F e a n g r e i d e i e t s b i j z o n d e r s u i t d e h o g e h o e d t o v e r e n . U i t d e g e p r e s e n t e e r d e i n s p i r a t i e c o n c e p t e n b l i j k t d a t d a a r t o e v o l d o e n d e m o g e l i j k h e d e n z i j n . M e t e e n b u i t e n g e w o o n a m b i t i e u z e a a n p a k k a n d e F e a n g r e i d e h a a r k a n s r i j k e u i t g a n g s p o s i t i e d e k o m e n d e d e c e n n i a v e r z i l v e r e n .

VERBINDEN EN INSPIREREN

U i t e r a a r d d i e n t d e z e a a n p a k w e l v o r m e n i n h o u d t e k r i j g e n i n e e n p r o c e s i n e n m e t d e r e g i o . M e t a l s i n z e t : s a m e n w e r k i n g a a n g a a n , b e w u s t w o r d i n g c r e ë r e n , g e d e e l d e i n h o u d e l i j k e o n d e r w e r p e n e n c r o s s o v e r s o n d e r z o e k e n , w e n s e n i n v e n t a r i s e r e n , g e d e e l d e i d e n t i t e i t v e r k e n n e n e n o n t d e k k e n w a a r o n d e r n e m e r s e n o r g a n i s a t i e s e l k a a r k u n n e n v e r s t e r k e n . Z o w o r d t e r o o k t o e g e w e r k t n a a r e e n o v e r k o e p e l e n d n a r r a t i e f , m e t a a n k n o p i n g s p u n t e n v o o r l o k a l e i n v u l l i n g . H e t p e r s p e c t i e f v a n d e t o e k o m s t b e s t e n d i g e F e a n g r e i d e b o e r s t a a t d a a r b i j w a t o n s b e t r e f t c e n t r a a l .

Z o a l s g e z e g d , w i j d e n k e n d a t n u h e t m o m e n t i s o m d i t p r o c e s t e s t a r t e n . A l s I T V s p e l e n w e d a a r i n g r a a g e e n r o l o m m e n s e n e n p a r t i j e n v a n b i n n e n e n b u i t e n d e F e a n g r e i d e t e v e r b i n d e n e n t e i n s p i r e r e n e n d a t s t e r k e m e r k , d a t d e F e a n g r e i d e k a n z i j n , m e t g e d e e l d e t r o t s e n a m b i t i e s a m e n n e e r t e z e t t e n .

G u l d e n r o e d e

Page 36: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

3 6

TOT SLOT DE ROL VAN DE OVERHEID : ‘SOFT SOIL , SOLID GOVERNANCE’

M e t d i t i n s p i r a t i e m a g a z i n e d a g e n w e d e m i e n s k i p i n d e F e a n g r e i d e u i t o p e n t e s t a a n v o o r , e n a a n d e s l a g t e g a a n m e t , d e n o o d z a k e l i j k e t r a n s i t i e s . E n d a a r m e e m e t h e t v e i l i g s t e l l e n v a n d e r e g i o n a l e w e l v a a r t . We d o e n d a a r b i j o o k e e n o p r o e p a a n d e o v e r h e d e n : h e t R i j k , d e p r o v i n c i e , h e t w a t e r s c h a p , d e g e m e e n t e s . Z o n d e r e e n s t e r k e , b e t r o u w b a r e e n l a n g d u r i g b e t r o k k e n o v e r h e i d k a n e e n d e r g e l i j k e t r a n s i t i e n i e t s l a g e n .

Va n e e n a f s t a n d l i j k t d e F e a n g r e i d e t r a n s i t i e w a t o p d e r u i l v e r k a v e l i n g e n i n d e j a r e n ‘ 7 0 e n ‘ 8 0 . O o k t o e n z a g m e n z i c h g e n o o d z a a k t o m m e t h e t l a n d s c h a p a a n d e s l a g t e g a a n . I n Wa g e n i n g e n w e r d e n e r z e l f s o p l e i d i n g e n v o o r o n t w i k k e l d . E r k w a m n i e u w e w e t g e v i n g ( l a n d i n r i c h t i n g s w e t ) . R u i l v e r k a v e l i n g s c o m m i s s i e s z a g e n h e t l e v e n s l i c h t . B e s t i n g r i j p e n d , m a a r t o c h i s d e t r a n s i t i e w a a r w e n u v o o r s t a a n c o m p l e x e r .

RELATIEF EENVOUDIG

D e r u i l v e r k a v e l i n g i n d e v o r i g e e u w w a s q u a g o v e r n a n c e v r i j e e n v o u d i g . B o e r e n w a r e n i n m e e r d e r h e i d v o o r . B o v e n d i e n k o n d e n z e g e l i j k d e o n t s l u i t i n g v a n d e n i e u w e b o e r d e r i j e n b e t e r r e g e l e n . H e t i n p a s s e n v a n e e n b e e t j e n a t u u r w a s h e t m o e i l i j k s t e n i e t . D e t o e k o m s t ( i n t e n s i v e r i n g ) w a s d u i d e l i j k e n s l o o t a a n b i j a l g e m e n e , m a a t s c h a p p e l i j k e a m b i t i e . U i t t r e d e n d e b o e r e n k o n d e n b o v e n d i e n e e n s c h a p p e l i j k e c o m p e n s a t i e t e g e m o e t z i e n .

COMPLEXER

D e F e a n g r e i d e t r a n s i t i e i s c o m p l e x e r . A l g a a t h e t o o k h i e r p r i m a i r o m e e n h e r s c h i k k i n g v a n b e s c h i k b a r e a g r a r i s c h e g r o n d e n . M e t t o e v o e g i n g v a n n a t u u r , i n f r a s t r u c t u u r é n n i e u w e v e r d i e n m o d e l l e n .

G r o o t s t e v e r s c h i l i s d a t e e n u n i f o r m e , s e c t o r a l e a a n p a k n i e t z a l w e r k e n . H e t a a n t a l s t a k e h o l d e r s i n d e F e a n g r e i d e i s i m m e r s o m v a n g r i j k e n d i v e r s . Z e h e b b e n h e t r e c h t o m g e h o o r d t e w o r d e n , l o s v a n h e t f e i t d a t h u n i n b r e n g e e n b e l a n g r i j k e s u c c e s f a c t o r i s . D a a r n a a s t s p e e l t d e o v e r h e i d e e n b e l a n g r i j k e , z o n i e t d e b e l a n g r i j k s t e , r o l i n d e t r a n s i t i e v a n d e F e a n g r e i d e . G e d u r e n d e d e p i l o t f a s e , m a a r o o k d a a r n a .

Page 37: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

3 7

GRONDVERWERVING

D e e e r s t e r o l v a n d e o v e r h e i d i s d i e v a n o n d e r n e m e n d e g r o n d v e r w e r v e r . Wa n n e e r h e t p e i l i n d e F e a n g r e i d e o n o m k e e r b a a r w o r d t v e r h o o g d , z a l d a t e e n n e g a t i e v e i n v l o e d h e b b e n o p d e p r i j s v a n a g r a r i s c h o n r o e r e n d g o e d , e n m e t n a m e l a n d , e n z a l d e b e l a n g s t e l l i n g a f n e m e n . S t a g n e r e n d e v r a a g b i e d t o v e r h e d e n d e g e l e g e n h e i d o m p r o a c t i e f t e r r e i n e n t e v e r w e r v e n . O m z e l a t e r - i n e r f p a c h t o f c o n d i t i o n e l e e i g e n d o m - w e e r u i t t e g e v e n a a n l a n d g o e d e r e n , g e b i e d s c o ö p e r a t i e s o f o n d e r n e m e r s . H e t z o u m o o i z i j n a l s p r o v i n c i e s e n l o k a l e o v e r h e d e n a l v a s t s t a r t e n m e t d e a a n k o o p v a n g r o n d e n .

GLB+

D e o v e r h e i d i s o o k v o r m g e v e r e n u i t v o e r d e r v a n h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k l a n d b o u w b e l e i d ( G L B ) . D e v e r w a c h t i n g i s d a t d e g e s c h e t s t e t r a n s i t i e v a n d e F e a n g r e i d e b i j u i t s t e k p a s t i n d e g e d a c h t e n o v e r d e o n t w i k k e l i n g v a n d e t w e e d e p i j l e r v a n h e t G L B : d e p l a t t e l a n d s o n t w i k k e l i n g . V i a d e z e p i j l e r w i l E u r o p a p l a t t e l a n d s g e b i e d e n o n d e r s t e u n e n o m h e t h o o f d t e b i e d e n a a n u i t d a g i n g e n o p h e t g e b i e d v a n m i l i e u , m a a t s c h a p p i j e n e c o n o m i e .

Va n a f 2 0 2 0 w o r d t g e s t a r t m e t e e n v e r t a l i n g i n c o n c r e t e N e d e r l a n d s e p l a n n e n e n r e g e l g e v i n g . H o e d e z e t w e e d e p i j l e r v o r m k r i j g t i s n u o n d e r w e r p v a n d i s c u s s i e . E e n a c t i e v e p a r t i c i p a t i e v a n d e p r o v i n c i e i n d e z e d i s c u s s i e , g e r i c h t o p d e F e a n g r e i d e , w o r d t a a n b e v o l e n .

H e t G L B w o r d t e l k e 7 j a a r v e r n i e u w d , d u s t o t 2 0 5 0 h e b b e n w e z o ’ n 4 c y c l i t e g o e d . O p E U - n i v e a u i s e e n - l a n g z a m e - v e r g r o e n i n g v a n h e t G L B i n g e z e t . H e t i s o n s i n z i e n s d e r o l v a n h e t R i j k o m e l k e E U - c y c l u s d e z e c a s u s t e b e n a d r u k k e n e n v e r d e r t e b r e n g e n . L a n d e l i j k k u n n e n l a g e r e o v e r h e d e n , b i n n e n h e t G L B - k a d e r , v e e l m e e r e x p e r i m e n t e e r r u i m t e a f d w i n g e n . W i j r o e p e n d e p r o v i n c i e n a d r u k k e l i j k o p h i e r r u i m t e v o o r t e s c h e p p e n : h e t F e a n g r e i d e g e a a l s m o d e l v o o r h e t G L B v a n d e t o e k o m s t .

KENNISCENTRUM

K e n n i s o n t w i k k e l i n g v a n h e t F e a n g r e i d e g e a i s d a a r b i j o n o n t b e e r l i j k . W i j p l e i t e n d a n o o k v o o r h e t o p r i c h t e n v a n e e n k e n n i s c e n t r u m ‘ l a n d b o u w - o p - v e e n ’ . B i j v o o r k e u r i n s a m e n w e r k i n g m e t e e n h o g e s c h o o l . To t s l o t . H e t i s v e r l e i d e l i j k o m d e F e a n g r e i d e t e z i e n a l s e e n t r a n s i t i e v r a a g s t u k w a a r d e o v e r h e i d o p h e t e i n d e v a n d e r e i s k a n u i t s t a p p e n e n d e r e g i e k a n l o s l a t e n . I n d i t g e b i e d , m e t e e n z e e r k w e t s b a r e b o d e m , i s d a t n i e t v e r s t a n d i g . D a a r w a a r v e r s c h i l l e n d e v e r d i e n f u n c t i e s m e t e l k a a r m o e t e n i n t e r f e r e r e n , i s h e t n o d i g d a t ‘ d e b o d e m ’ e e n b e s t e n d i g e s p o n s o r h o u d t i n d e v o r m v a n o n s a l l e n , d e c o m m o n s : d e o v e r h e i d .

S i c c o M a n s h o l t

Page 38: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

VERANTWOORDING

I n h e t B e s t u u r s a k k o o r d 2 0 1 9 - 2 0 2 3 v a n d e P r o v i n c i e F r y s l â n i s a f g e s p r o k e n d a t e r e e n ‘ t a s k f o r c e ’ k o m t v o o r h e t Ve e n w e i d e g e b i e d . D a a r v o o r i s e e n t e a m s a m e n g e s t e l d d a t b e s t a a t u i t A l b e r t v a n Z a d e l h o f f ( e x p e r t f i n a n c e ) , J o r i s L o h m a n ( e x p e r t f o o d ) e n G i l l e s E r k e n s ( e x p e r t b o d e m d a l i n g ) e n r i j k s b o u w m e e s t e r F l o r i s A l k e m a d e .

D e l e d e n z i t t e n o p p e r s o o n l i j k e t i t e l i n d e z e t a s k f o r c e d i e v a n u i t d e P r o v i n c i e F r y s l â n w o r d t o n d e r s t e u n d d o o r A r j e n B r o u w e r , s e n i o r a d v i s e u r r u i m t e l i j k e k w a l i t e i t . N a i n s t a l l a t i e i s d e n a a m v a n d e t a s k f o r c e g e w i j z i g d i n I n s p i r a t i e t e a m To e k o m s t Ve e n w e i d e ( I T V ) , o m d a t d e t e r m ‘ t a s k f o r c e ’ t e v e e l g e a s s o c i e e r d w o r d t m e t e e n f o c u s o p h e t z e l f t o t u i t v o e r i n g b r e n g e n v a n o n t w i k k e l i n g e n e n i n i t i a t i e v e n .

D e f o c u s v a n h e t I T V l i g t b i j h e t i n s p i r e r e n e n r e f l e c t e r e n . Va n u i t e e n o n a f h a n k e l i j k e b l i k , e n m e t o o g v o o r d e l a n g e t e r m i j n , p a r t i j e n i n h e t g e b i e d o p w e g h e l p e n o m d e s t a p p e n t e z e t t e n d i e n o d i g z i j n e n o m n i e u w e w e g e n i n t e s l a a n .

H e t i n s p i r a t i e m a g a z i n e ‘ F e a n g r e i d e 2 0 5 0 ’ i s d e e e r s t e p u b l i c a t i e v a n h e t I T V e n v e r s c h i j n t g e l i j k t i j d i g m e t d e t e r i n z a g e l e g g i n g v a n h e t o n t w e r p Ve e n w e i d e p r o g r a m m a 2 0 2 1 - 2 0 3 0 .

G r a a g n o d i g e n w i j l e z e r s u i t o m - e v e n t u e e l v e r t r o u w e l i j k - t e r e a g e r e n . U w b i j d r a g e k u n t u s t u r e n n a a r d e s e c r e t a r i s v a n h e t I T V : a r j e n . b r o u w e r @ f r y s l a n . f r l

3 8

Page 39: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas

C o l o f o n

I n s p i r a t i e t e a m To e k o m s t Ve e n w e i d eA l b e r t v a n Z a d e l h o f fJ o r i s L o h m a nG i l l e s E r k e n sF l o r i s A l k e m a d eA r j e n B r o u w e r ( s e c r e t a r i s )

Te k s t r e d a c t i eTe r w i s s c h a & Wa g e n a a r

Vo r m g e v i n gF e m k e S t o u t & E l i n e H o f t i e z e r

F o t o v e r a n t w o o r d i n g p . 1 0 Tr e s o a r F r i e s F o t o a r c h i e fp . 1 4 P a k e ’s b o e r d e r i j k ep . 2 0 Va n G o g h N a t i o n a a l P a r k n i e u w e s t i j l / w w w. i v n . n lp . 2 2 M a r c h é d e D i e p p e / B e n C o l l i e r ; B l e u d ’ A u v e r g n e A O P / G r a n g e d e l a H a u t e Va l l é e ; R o n a l d H i s s i n kp . 2 3 Va k a n t i e w o n i n g C a s e t a / L i c h t s t a d A r c h i t e c t e np . 2 4 S h u t t e r s t o c kp . 2 6 F i n a n c i e e l D a g b l a d ; LT O n o o r d ; S o l a r p a r k d e K w e k e r i j / W i m t e n B r i n k ep . 2 8 O n b e k e n dp . 3 0 F o n g e r D e V l a s F o t o g r a f i e ; w w w. b o e r e n o p s c h i e r . n l ; A l e x a n d e r S c h i p p e r s , A N Pp . 3 4 D a v i d v a n D a m , A N Pp . 3 7 N i c o N a e f f , N e d e r l a n d s F o t o m u s e u m

N o v e m b e r 2 0 2 0

Page 40: Inspiratieteam Toekomst Veenweide November 2020...In de late Middeleeuwen zorgden melkoverschotten er voor dat boeren melk gingen conserveren en verhandelen. Zo deden boter en kaas