MENS :een indringendeen educatievevisie op hetleefmilieu

Dossiers en rubriekendidactisch gewikten gewogen dooreminente specialisten

M i l i e u -E d u c a t i e ,N a t u u r &S a m e n l e v i n g

MENS :een indringendeen educatievevisie op hetleefmilieu

Dossiers en rubriekendidactisch gewikten gewogen dooreminente specialisten

AFG

IFTEK

ANTO

OR

AN

TWER

PEN

X P

4090

29

58 Jul-Aug-Sep 2005 Driemaandelijks populair-wetenschappelijk tijdschrift

Illusies te koopHersenprikkers en breindoders

MEN

S58

2

‘Een sensatie van volheid in je hoofd en kort daarop een algemeen gevoel van verrukkelijkebehaaglijkheid en troost. En bovenal: verheffing en expansie van je hele morele en intellectuelewezen. Je lijkt als individu groter en beter te worden, je spierkracht en energie nemen in opval-lende mate toe en vermoeidheid ken je niet meer’.

Zijn dit misschien confidenties van Superman? De stijl is niet echt hedendaags en de uitsprakenklinken wat extatisch. Klopt. Ze zijn van een gerenommeerd Amerikaans professor die in 1868de farmacologische effecten van opium omschreef. In 1868? Zijn drugs dan al zolang bekend?

Reken maar. Ze zijn er al van lang voor het begin van onze tijdrekening. Daar zijn concrete bewij-zen van. Op een Egyptische papyrusrol uit 2500 v.Chr. staat een beschrijving van een brouwerij,meteen het eerste getuigenis van de productie van alcohol. En er is zelfs een Sumerisch ideogramgevonden – een beeldteken – van nog eens 2500 jaar ouder, waarop het gebruik van opiumwordt gesuggereerd. De transcriptie luidt: ‘bron van vreugde’ of ‘feestviering’.

De mens lijkt wel eeuwig onderweg, hunkerend en op zoek naar euforie, illusie en genot.

Terug naar onze tijd. Een kleine greep uit Vlaamse kranten en bladen van de laatste maanden:‘Wiet u wat? Dossier drugs op de campus’ - ‘Cocaïne in toiletten Europees Parlement’ - ‘Meerdan 6000 XTC-pillen in beslag genomen’. Geen dag gaat voorbij of je krijgt zulke berichten telezen of te horen. Zijn drugs dan werkelijk overal?

Tja, je krijgt inderdaad de indruk dat ze alomtegenwoordig zijn. En ze zijn er misschien ook vooraltijd. Laat ons daar maar van uitgaan. Daarom ook, met permissie, heel even moraliseren. Er isgeen reden tot paniek, wel reden tot bezorgdheid en alertheid. Drugs zijn misschien aantrekke-lijk voor sommigen, maar ze kunnen ook gevaarlijk zijn. Dit geldt evengoed voor zogenaamdsociaal aanvaarde drugs, zoals alcohol en tabak. Dat zijn echt ‘harde’ drugs en daar zijn over-weldigende wetenschappelijke bewijzen van.

Drugs kunnen heel verschillend zijn, bijvoorbeeld chemisch, qua uitzicht en qua werking. Maargeen enkele is echt onschuldig. Ook hasj of marihuana gebruiken is niet echt veilig te noemen,wat men er ook over beweert. Sommige drugs grijpen diepgaand in op je persoonlijkheid enzijn verwoestend voor je lichaam. Andere beschadigen zelfs je hersenen na eenmalig gebruik.Sterker nog: een enkele, lage dosis ‘speed’ kan de neurologische ontwikkeling van een ongebo-ren baby zwaar verstoren. En dan is er ook nog de soms nefaste invloed op je sociaal leven. Dus:al geven drugs je misschien voor korte tijd een gelukzalig gevoel, met echt geluk heeft dit bitterweinig te maken. Daarvoor is het totale plaatje al te negatief.

Je hebt drugs die al lang deel uitmaken van onze cultuur, andere zijn ingevoerd uit verre oor-den. Er zijn er ook die relatief nieuw zijn; de mens experimenteert graag met paddestoelen,planten of zelfs dieren – sommigen likken aan Bufo alvarius, een pad uit de Sonorawoestijn, omte hallucineren! Daarnaast zijn er echte nieuwkomers: ‘designer drugs’, ontworpen en geprodu-ceerd in het laboratorium, in eindeloze variëteit. En er is ook een categorie waarvoor de grenzentussen te mijden, aanvaardbaar en gewoon goeddoend – denk aan koffie – niet zo duidelijk zijn.

Ten slotte circuleren ook heel wat mengsels waarvan noch samen-stelling noch effecten goed gekend zijn. Afblijven dus.

Een eenvoudig regeltje luidt: drugs zijn nooit aan te raden. Het draaitsteeds om een soort vlucht uit de werkelijkheid. En in plaats van naardrugs te grijpen, is het misschien verstandiger om evenwichtig met jeleefwereld om te leren gaan. Dat is beter voor je lichaam en betervoor je geest. Drugs zijn immers valse vrienden. Om dit te begrijpen,kan een dosis inzicht en wat kennis bijzonder nuttig zijn. En wij zijngraag bereid om hierop in te spelen. Daarom, in dit nieuwe nummervan ‘Mens’, een korte verkenningstocht door de wereld van de drugs.

Dr. Crista van HaerenNationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC)

I n h o u d

Vo o r w o o r d

MENS is een uitgave van de VVB vzw, de Vlaamse Vereniging voor Biologie. In het licht van het huidige maatschappijmodel ziet zij objectievewetenschappelijke voorlichting als één van de basisdoelstellingen.

www.2mens.com

Onder de auspiciën van:- Federale diensten voor Wetenschappelijke, technische

en culturele aangelegenheden (DWTC)- Belgisch Werk tegen Kanker en Vlaamse Kankerliga- Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging (K.V.C.V.)- Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging (KVIV)- Vereniging Leraars Wetenschappen (VeLeWe)- Vereniging voor het Onderwijs in de Biologie (V.O.B.)- Vereniging Leraars Aardrijkskunde (V.L.A.)- Vlaamse Ingenieurskamer (V.I.K.)- Water - Energie - Leefmilieu (WEL)- Centrum voor Milieusanering, U. Gent- Verbond der Vlaamse Academici (V.V.A.)- Nederlands Instituut voor Biologen (NIBI)- Natuur & Wetenschap- Provinciaal Instituut voor Milieu-Educatie (PIME)- Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van

Antwerpen (KMDA)- Zoo Antwerpen en dierenpark Planckendael- Koninklijk Belgisch Instituut voor

Natuurwetenschappen (KBIN)- Koninklijk Instituut voor het duurzaam beheer

van de Natuurlijke rijkdommen en de bevordering van de schone Technologie (K.I.N.T.)

Coördinatie:Prof. Dr. R. Caubergsroland.caubergs@ua.ac.be

Hoofd- en eindredactie:C. Thoenmens@ua.ac.be

Kernredactie:K. BruggemansR. CaubergsL. HensL. MaeseeleG. Potters

Info en abonnementen:C. De BuysscherTe Boelaarlei 23, 2140 AntwerpenTel.: 03 312 56 56 - Fax: 03 309 95 59corry.mens@pandora.be

Abonnement: 18 € op nr. 777-5921345-56

Educatief abonnement: 10 €

of losse nummers: 3,15 €(mits vermelding instellingsnummer)

Promotie en externe relaties: I. Van HerckGSM: 0475 97 35 27Fax: 051 22 65 21inge.vanherck@ua.ac.be

Topic and fund raising:Dr. S. De NollinTel.: 03 609 52 36 - Fax 03 609 52 37e-mail: sonja.denollin@ua.ac.be

Webmaster:C. Thoene-mail: christiaan.thoen@pandora.be

Verantwoordelijke uitgever: Prof. Dr. R. Valcke roland.valcke@uhasselt.be

Met dank voor de illustraties aan:VAD - Vereniging voor Alcohol en andere DrugproblemenADEAR-CenterShutterstock

© Alle rechten voorbehouden MENS 2005

Het centrum van plezier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4ABC van drugs - de producten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Jongerencultus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

MEN

S58

Blowen, slikken, snuiven of spuiten …

Wiet, shit, hasj of space cake …

High, stoned, cold turkey …

We kennen ze allemaal. De stoere termen van de drugtaal.De ene al ‘cooler’ dan de andere. Maar weten we ook echthet fijne van drugs? Hebben ze allemaal dezelfde effectenop het lichaam? Leidt een slaappil tot grotere afhankelijk-heid dan een sigaret? … Ondanks de vele onduidelijkhedendie er over drugs heersen, krijgt toch bijna iedereen, jong ofoud, man of vrouw, rijk of arm in zijn of haar leven te makenmet drugs. Zeker als we onder drugs de brede waaier vanstoffen verstaan die een invloed hebben op onze geest,gevoelens, waarneming en bewustzijn. Een aantal van diestoffen is immers ingeburgerd in onze samenleving. Denkmaar aan koffie, tabak, alcohol en pillen. En in de jongeren-cultuur lijkt een jointje er ook steeds meer bij te horen.

Helaas is het in onze maatschappij nog altijd moeilijk omopenlijk over drugs te praten. Waarom? Omdat we ons opde grenslijn tussen het legale en het illegale begeven?Omdat we het uiteindelijk toch niet zo belangrijk vinden?Of omdat we er bang voor zijn? Bang voor het onbekende.Helaas, want angst laat weinig plaats voor gezond verstanden des te meer voor paniekreacties. Met gezond verstandpraten over drugs en verslaving heeft daarom alleen zin alsje over voldoende informatie beschikt. Vandaar een nieuwnummer van Mens over drugs. Het vorige, ‘Mens en versla-ving’ (Mens 20), is al tien jaar oud en is op sommigepunten gedateerd.

‘Illusies te koop’ is een dossier over de middelen die vandaag‘in de mode’ zijn. Een objectief overzicht, geen handleiding.We gaan dieper in op het fenomeen verslaving, al is hetbeter om die term te vervangen door afhankelijkheid. Wegeven een overzicht van de middelen die vandaag wordengebruikt. We bekijken hoe groot het probleem is en watscholen, leerkrachten, ouders en jongeren zoal kunnen doenom het probleem niet uit de hand te laten lopen …

3

Dit dossier werd samengesteld door Peter Raeymaekers, met medewerking vanHilde Kinable, stafmedewerker Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD)

De DrugLijn, 078 15 10 20Dr. Crista van Haeren, Gerechtelijk deskundige, Afdeling Drugs en Toxicologie, Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie

Prof. Dr. Willy Lambert, Vakgroep Bioanalyse, UGentDr. Geert Dom, Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen, Boechout

Illusies te koopHersenprikkers en breindoders

4

Het centrum van plezier

Net zoals er in onze hersenen gebiedenzijn die instaan voor horen en zien, herin-neren en rekenen, bestaat er ook eensysteem dat onze gevoelens reguleert: hetlimbisch systeem (zie Mens 57). De reek-sen zenuwkernen die het limbisch systeemvormen, verwerken informatie van prikkelsdie via de zintuigen binnenkomen. Ze ver-mengen deze met gegevens over detoestand van ons eigen lichaam en toetsenal die prikkels met herinneringen uit hetverleden. Die complexe mix smeden zijsamen tot een ‘gevoel’. Uitgesprokenangst, of complete blijdschap, of gewooneen goed gevoel of een ‘plezierig gevoel’… een gevoel dat de andere delen van dehersenen aanspoort om te zeggen:“Hmmm, daar wil ik meer van”.

Die ‘onschuldige’ plezierervaring zou ech-ter wel eens een grote truc van de evolutiekunnen zijn. Want precies dat gevoelwordt opgewekt wanneer we eten, drinkenof seks hebben. Drie activiteiten die be-langrijk zijn voor onze overleving, alsindividu en als soort. Het zenuwcircuit datdit plezier in de hersenen genereert, wordtdoor hersenwetenschappers ook wel om-schreven als het beloningscircuit. Hetbestaat in de eerste plaats uit zenuwcellenin de ventrale tegmentale zone (VTZ). Ditis een groepje cellen dat gelegen is aan debovenzijde van de hersenstam. Ze staan inverbinding met een andere kern diep in dehersenen, de nucleus accumbens, vanwaaruit zenuwbanen vertrekken naar delenvan de frontale hersenschors. De cellen vande VTZ, de nucleus accumbens en de fron-tale cortex communiceren met elkaar viade neurotransmitter dopamine (zie Mens57). Een portie goede seks of een zalig vet-tige hamburger met frieten wordt in onzehersenen vertaald in een ‘dopamine’-shoten die leidt er toe dat diezelfde hersenenzeggen: “Nog, nog, … nog”.

Beter dan seks

Uit onderzoek blijkt dat drugs het belo-ningscircuit in onze hersenen vele malensterker activeren dan alledaagse seks eneten. Daarom is het geen wonder dat eenverslaafde zijn drug heel vaak omschrijft als“beter dan het lekkerste eten” of “de besteseks die ik ooit heb gehad”. Sommigedrugs, zoals cocaïne en nicotine, stimu-leren rechtstreeks de productie vandopamine door de neuronen van het belo-ningscentrum. Andere, zoals alcohol, doendat op een onrechtstreekse manier.

En daar zitten we dan. Met een brein datdoor de evolutie is ontworpen om te genieten - want waarom zouden we eten,

drinken of een vrijpartij houden als het niet lekker was? Maar een brein dat ons ookslaaf maakt van ons beloningscentrum. Eenbrein dat volledig ‘tilt’ slaat van een sterke-re beloning dan het alledaagse. Een breindat ons doet verlangen naar meer … eenverlangen dat nauwelijks te bedwingen is.

Mengpaneel

Het scenario van de hyperstimulering vanhet beloningscentrum om de effecten vandrugs te verklaren, is wijdverbreid. Hetklinkt ook zo aannemelijk omwille van zijnrechtlijnigheid en eenvoud. Dat verslavinguitsluitend rond dopamine draait, is zelfseen dogma geworden.

MEN

S58

Grote hersenen

Kleine hersenen

Hersenstam

Het limbisch systeem is gelegen in het grensgebied tussen de hersenstam en de grotehersenen. Het omvat delen van de hypothalamus en de hippocampus en het systeemspeelt een rol bij de beheersing van emotioneel gedrag en motivatie. Vooral de cellenuit de ventrale tegmentale zone (VTZ), een groepje cellen dat gelegen is aan de boven-zijde van de hersenstam en de nucleus accumbens zouden een rol spelen bijplezierervaringen, en dus ook bij druggebruik. Beide kernen staan in verbinding metgrote delen van de hersenschors en zetten daar de neurotransmitter dopamine vrij.

nucleus accumbens

ventrale tegmentale zone

MEN

S58

5

Maar lang niet iedereen is het hier meeeens. Het is een te enge visie die ons vooralvanuit de VS wordt opgedrongen, aldus deUtrechtste hoogleraar hersenonderzoek Janvan Ree. Er zijn talrijke fenomenen die weniet kunnen verklaren met de dopamine-theorie. Een voorbeeld hiervan is dehunkering die verslaafden voelen. Als wehet dopaminesysteem met medicijnenplatleggen dan blijft die hunkering tochnog bestaan. Dus minstens voor een deel

zit het probleem elders. Ook dwang-gedachten (obsessies) en dwangmatighandelen (compulsie), symptomen waar-aan veel verslaafden lijden, spelen zichzeker niet af in de zenuwknopen van hetbeloningscentrum. Conclusie: hoewel hetbeloningssysteem een belangrijke rol speeltbij het begin van het middelengebruik, zijnandere hersensystemen verantwoordelijkvoor de continuering van het verslavings-gedrag.

Afhankelijk

Sommige wetenschappers stellen zelfs voorom de term verslaving helemaal te latenvallen en eerder te spreken over afhanke-lijkheid. Wie drugs neemt, kan erafhankelijk van worden. Het betekent datje eigenlijk niet meer de baas over jezelfbent. De drang om te gebruiken, de hun-kering, wordt steeds groter. Dit kan zovergaan dat op zoek gaan naar of gebruikenvan de drug het enige zinvolle in het levenlijkt. Wat de precieze neurobiologischebasis van afhankelijkheid ook moge zijn, eris in ieder geval meer aan de hand dan een

louter psychisch probleem. Na herhaalde-lijk gebruik gaan de hersenen vragen naardrugs. Er ontstaat met andere woordeneen bijkomende lichamelijke afhankelijk-heid. Bij alcohol, nicotine, veel genees-middelen (vooral slaap- en kalmeringsmid-delen) en heroïne bijvoorbeeld, raakt hetlichaam vertrouwd met het regelmatigegebruik, zodanig zelfs dat wanneer je erplots mee stopt of het gebruik sterk ver-mindert, dit tot onthoudingsverschijnselenkan leiden.

Bij sommige drugs ontstaat bovendiengewenning. Na herhaald gebruik neemthet effect van een dosis af. Dat kan door-dat de hersencellen dan minder sterkreageren op de grote hoeveelheden neuro-transmitter die vrijkomen of omdat hetlichaam de drug sneller afbreekt. Om het-zelfde roeseffect te bekomen, zullengebruikers een grotere hoeveelheid moe-ten gebruiken. Als iemand een tijdje stoptmet gebruiken, verdwijnt de gewenning.Een kleinere hoeveelheid drugs volstaatdan weer om hetzelfde effect te hebben.Neem je echter na ontwenning tochopnieuw een grote dosis, dan riskeer je eenregelrechte overdosis.

De lichamelijke kant van afhankelijkheid isveel makkelijker op te vangen dan de gees-telijke. Van bijna elke drug kan menlichamelijk clean zijn op veertien dagentijd. Maar de geestelijke afhankelijkheidblijft mensen vaak veel langer achtervol-gen. Een gewezen alcoholist weet dat ééndruppel al teveel is en de hunkering in allehevigheid terug kan brengen. Soms is zelfsde herinnering aan de drug al voldoende.Dat geldt ook voor de rat in haar kooi.Zelfs al is het proefdier al maanden ‘clean’,als het in zijn oude kooi wordt teruggezetgaat het onmiddellijk weer drugknopjesindrukken. Kortom, een verslaafde ‘heefthet vlaggen’ voor de rest van zijn leven.

Tot de dood erop volgt

Proefdieren hebben ons heel wat kennis bijgebracht overde werking van drugs. Niet alleen hoe ze de hersenen enhet lichaam beïnvloeden voor en na de kick, maar ookhoe ze leiden tot afhankelijheid. De opzet is relatief een-voudig: Je plaatst een rat (of een ander proefdier) in eenkooi met twee knoppen. Als het dier op de eerste knopdrukt, krijgt het eten. De tweede knop is goed voor eendosis alcohol of drugs. Na verloop van tijd gaat de ratalleen nog op de tweede knop drukken. Al moet ze tottweehonderd keer drukken voor één dosis. Eten is nietlanger belangrijk. Alleen de kick van de drugs telt nog.Sommige dieren gaan door met ‘knopje-drukken’ tot zeer letterlijk dood bij neervallen.

Labratten ‘gaan’ voor hundrugs tot ze er bij doodvallen.

MEN

S58

6

Hard of zacht

Vaak wordt er een onderscheid gemaakttussen softdrugs en harddrugs. Met soft-drugs worden dan producten bedoeld dieminder schadelijk zijn, waarbij er weinig ofgeen ontwenningsverschijnselen, tolerantieen afhankelijkheid voorkomen. In de prak-tijk gaat het dan meestal over cannabis. Determ harddrugs slaat op producten diemeer kans geven op schade, afhankelijk-heid en ontwenningsverschijnselen en diedus meer risico inhouden.

Veel zorgverstrekkers maken niet langer deopsplitsing tussen hard- en softdrugs, zijpraten liever over zacht en hard gebruik.Hierbij gaat het dan niet om het productop zich, maar over hoe mensen ermeeomgaan. Iemand die bijvoorbeeld slechtsaf en toe en op een rustige, genietendemanier alcohol drinkt, gebruikt die drugzacht. Hard gebruik betekent veel (of teveel) en puur roesgericht gebruiken (om zosnel mogelijk een effect te voelen). Hardgebruik kan op het moment zelf voor pro-blemen zorgen (iemand kan bijvoorbeeldziek worden door te veel te gebruiken ofonder invloed een ongeval veroorzaken) enzal veel sneller tot echte drugproblemenen afhankelijkheid leiden.

Elk product kan dus zowel op een zachteals op een harde manier gebruikt worden.Zo zijn er mensen die zware problemenhebben met zogenaamde softdrugs, terwijler evengoed mensen zijn die zogehetenharddrugs gebruiken en daar toch relatiefweinig problemen door ondervinden.

Niets dat de mens vreemd is …

Verslaving, afhankelijkheid en gewenningassociëren we vooral met genotmiddelen.En dan in de eerste plaats met die midde-len die je niet legaal in de winkel om dehoek kan kopen. Onterecht, want alcoholen tabak voldoen volledig aan de definitiedie we aan het begin van dit nummer heb-ben gegeven aan drugs. Zowel alcohol alsnicotine hebben een invloed op onzegeest, gevoelens, waarneming en bewust-zijn. Beiden veranderen het gedrag,werken afhankelijkheid in de hand en wijzi-gen de structuur van de hersenen opmoleculair en cellulair vlak. Daarom komtalcohol in dit nummer uitgebreid aan bod.Tabak wordt in dit dossier niet behandeld,want het volgende dossier (Mens 59)wordt er integraal aan gewijd.

Afhankelijkheid beperkt zich echter hele-maal niet tot genotmiddelen alleen. Watvoor de ene een onschuldige dagelijksebezigheid is, leidt bij de andere tot eenregelrechte verslaving. Zo zou 8% van devolwassenen verslaafd zijn aan kopen, 10%van de Belgische kinderen lijdt aan suiker-verslaving, 8% van de jongeren aan eenvorm van eetverslaving, 3 tot 5% kunnenhet gokken niet laten … je kan het zo gekniet bedenken of er zijn wel mensen aanverslaafd. Sommigen zijn het zelfs aan hunwerk: 13% van de kaderleden werkt meerdan 50 uur per week en noemt zichzelf eenworkaholic. Alleen van schoolverslavingzijn nog geen meldingen gemaakt.

Vaak zijn dergelijke vormen van afhankelijk-heid en verslaving minder opvallend danafhankelijkheid van middelen, maar datbetekent niet noodzakelijk dat ze minderschrijnend zijn. We laten enkele specialis-ten aan het woord die te maken hebbenmet minder voor de hand liggende vor-men van afhankelijkheid.

“Eén procent van de internetgebruikerslijdt aan dwangmatig internetgebruik enondervindt daar ernstige problemen door:ontslag, echtscheiding, sociale relaties dievertroebelen. Het gaat zowel om mannenals vrouwen’’, zegt Gert Jan Meerkerk vanhet Instituut voor Onderzoek naar Leefwij-zen en Verslaving in Nederland.

(De Standaard van 17 november 2004)

MEN

S58

7

“Van de mensen die aan obesitas lijden,blijkt eenderde last te hebben van ‘bingeeating disorder’ of eetbuistoornis,” zegtdoctor in de psychologie Johan Vanderlin-den van het Universitair CentrumSint-Jozef in Kortenberg. “Deze mensenhebben oncontroleerbare eetbuien. Min-stens drie tot vier keer per week verliezenze de controle over hun eetgedrag. Ze stop-pen zich vol tot ze zich onbehaaglijkvoelen”.

(Weliswaar van juni-juli 2004)

“In een gokcarrière van tien jaar kunnenmensen die op bingo’s spelen gemakkelijktussen de 100.000 en 150.000 euro vergok-ken,” zegt psychiater dr. Pieter Roosenverbonden aan het Antwerpse Centrumvoor Geestelijke Gezondheidszorg VAG-GA - Matt Talbot. “Wie gokverslaafd is,heeft geen aandacht meer voor wat er bui-ten het spel gebeurt. Typisch voorgokverslaafde mensen is ‘chasing’: dedrang om het verlies van de vorige dag hetkoste wat het kost te willen goedmaken.Na verloop van tijd stapelen de verliezenzich zo op dat ze die irrationale gedachtemoeten laten varen. Op dat moment blijftalleen nog de kick van het spel over.”

(Weliswaar van april-mei 2004)

Alcohol

Alcohol verdooft in eerste instantie dedelen van de hersenen die het gedrag ende emoties controleren. Zo komt het dateen kleine hoeveelheid alcohol toch stimu-lerend of ontremmend kan werken. Jewordt stoutmoediger en actiever, maar ookmeer zorgeloos en ontspannen. Als je meerdrinkt, vermindert je reactievermogen. Jehoort en ziet minder scherp, maar je zelf-vertrouwen neemt op een misleidendemanier toe. Daardoor ga je meer risico’snemen, bijvoorbeeld in het verkeer. Jewordt luidruchtig en krijgt nog moeilijk jegedachten op een rijtje. Nog meer alcoholbemoeilijkt de controle over je bewe-gingen en vermindert je coördinatievermo-gen. Lopen wordt wankelen, praten wordtlallen en de geheugencentra in je hersenenlaten het afweten. Vaak kan je je later hele-maal niet meer herinneren wat je allemaalgezegd of gedaan hebt. Als je verder blijftdoordrinken, worden ook de diepere struc-turen van de hersenen verdoofd. Daar ligthet stuurcentrum van de automatischespierbewegingen (die bijvoorbeeld instaanvoor je hart en ademhaling). Verdovingvan dit centrum kan leiden tot coma eneventueel tot hart- en ademhalingsstilstanden kan zelfs de dood tot gevolg hebben.

Campagne ‘A cool world’ van VAD/De DrugLijn (www.acoolworld.be) (Ontwerp: www.chocoweb.be)

ABCABC van drugs - de producten.

Bob rijdt

Alcohol geeft je zelfvertrouwen op een ogen-blik dat je dat beter kan missen. Jereactievermogen vermindert. Je schat afstan-den minder goed in. Je gezichtsveld verengttot een tunnel … al na twee biertjes verdub-belt het risico op een verkeersongeval … ookals je met de fiets bent.

MEN

S58

8

Campagne ‘Gratis drank’ van VAD/De DrugLijn(www.gratisdrank.be) (Ontwerp: ‘Funcke & co’)

Tournée générale!

Drinken doe je vaak in groep … en dan drink je wel eens meer dan je vanplan was. Zelfs als je voelt dat je genoeg hebt. Op de duur verleg je degrenzen van je lichaam. Je leert steeds meer te drinken en de hoeveelhedendie je normaal vindt, worden groter … en de vernietigende invloed van dealcohol op je lichaam neemt alsmaar toe.

Een kater in mijn hoofd

Als je alcohol gedronken hebt, kan je dedag nadien last hebben van een ‘kater’:je voelt je moe en misselijk en je hebtdorst. Je bent vermoeid omdat je onderinvloed van alcohol langer doorfeest danje eigenlijk kan. De misselijkheid en dehoofdpijn worden veroorzaakt door descheikundige bijproducten die in dealcoholhoudende drank aanwezig zijn (inwijn bijvoorbeeld zitten er een zeshon-derdtal scheikundige stoffen) en door denegatieve effecten van afbraakproductenvan de alcohol zelf. Bovendien zorgtalcohol ervoor dat er via je urine meervocht wordt afgescheiden dan er via dedrank wordt opgenomen. Daardoorgeraak je uitgedroogd en krijg je dorst.

Wel willen … maar niet kunnen

Seks en alcohol vormen volgens sommi-gen een perfecte combinatie. Vergeetdie fabel. Akkoord, als je drinkt, neemt jezin in seks toe, maar je prestatie neemtomgekeerd evenredig af met de hoeveel-heid drank …

MEN

S58

9

Cannabis

Marihuana en hasj zijn bij ons de bekend-ste producten van de hennepplant(Cannabis sativa). Het werkzame bestand-deel in marihuana en hasj heet THC(tetrahydrocannabinol) en het komt enkelvoor in de vrouwelijke cannabisplant.

De gedroogde toppen van de vrouwelijkehennepplant noemt men marihuana (ofweed/wiet). De kleur varieert van grijs-groen tot groenbruin. Hasj (of shit) wordtgemaakt van de harsachtige laag waar-mee de toppen van de vrouwelijkehennepplant bedekt zijn. Deze kleverigestof wordt gekneed tot een lichtbruine,groenbruine tot zwarte substantie.

Marihuana en hasj worden, gemengd mettabak, meestal gerookt - geblowd - in devorm van een gerolde sigaret met eenkartonnen filtertje (joint/stick). Somswordt cannabis verwerkt in cake (space-cake) of thee. De effecten komen dantrager op gang, maar houden ook langeraan dan bij het blowen. Daardoor voel jeniet goed wanneer je genoeg hebt omhet gewenste effect te bereiken en is dekans veel groter dat het fout loopt.

Gebruikers hebben de indruk dat canna-bis hun gedachtewereld en fantasiestimuleert en hen een positieve kijk op dewereld geeft. THC verhoogt ook de zin-

tuiglijke gevoeligheid en verandert detijdsbeleving, waardoor gebruikers derealiteit anders beleven.

Door de cannabisroes kunnen gebruikerszich vaak moeilijker concentreren, logischnadenken of iets onthouden. Cannabis enwerken, studeren of zich in het verkeerbegeven, gaan dus moeilijk samen, ook alhebben gebruikers soms de indruk datalles vlotter gaat. Door een te hoge dosisTHC kan je duizelig en misselijk wordenen soms zelfs flauwvallen. Een te hogedosis THC kan ook een heleboel negatievegevoelens opwekken zoals hevige angst,paniek, neerslachtigheid, rusteloosheid,verwarring en hallucinaties. Die negatievegevoelens, waardoor je ‘flipt’, kunnen inde dagen of weken nadien weer de kopopsteken.

Waar de brouwer komt …

… hoeft de bakker niet te zijn. Alcohol iseen energiebom, een caloriedrager. Hetlichaam heeft de neiging eerst de alcoholte verbranden en komt niet meer toe aande verbranding van vetten. Wie dagelijksteveel alcohol drinkt, houdt er bovendienook vaak een ongezonde levensstijl op na:vet of zoet eten (chips, frieten, koeken …)en weinig lichaamsbeweging. De gevol-gen zijn zichtbaar: overgewicht en zelfsobesitas.

Anderzijds bevatten de meeste alcohol-houdende dranken, in vergelijking metgewone voeding, erg weinig voedzamestoffen zoals eiwitten en vitaminen. Op diemanier ontstaan tekorten en wie te veeldrinkt, kan op de duur vermageren enondervoed en verzwakt raken.

In België staan er straffen op het schenkenvan alcohol aan jongeren beneden de 16jaar, of beneden de 18 jaar wanneer hetom sterke drank gaat. Bovendien is ook decombinatie alcohol en verkeer geregle-menteerd. Je mag niet met de wagenrijden - maar evenmin met de fiets ofbromfiets - wanneer je meer dan 0,5 pro-mille alcohol in je bloed hebt. In sommigeEuropese landen mag je zelfs helemaalgeen alcohol drinken als je rijdt.

MEN

S58

10

Ecstasy (XTC)

De werkzame stof die in XTC zit, heet 3,4-methyleendioxy-N-methylamfetamine ofafgekort MDMA. MDMA behoort tot degroep van de amfetamines en het heeftzowel opwekkende als bewustzijnsverande-rende effecten. MDMA is een synthetischestof die in illegale laboratoria wordtgemaakt. Het komt op de markt in devorm van gekleurde pilletjes met verschil-lende logo’s of afbeeldingen. Er bestaanmeer dan honderd varianten van XTC. Dieworden vaak designerdrugs genoemd.Hoewel de samenstelling van XTC de afge-lopen jaren zuiverder is geworden, blijfthet oppassen.

Doorgaans wordt XTC geslikt. De naamvan de pil kan naar de kleur, vorm ofafbeelding verwijzen. Zo kan je bijvoor-beeld een ‘Duifje’, een ‘Mitsubishi’ of een‘Playstation’ kopen. Wie XTC slikt, ervaartopwekkende en bewustzijnsveranderendeeffecten. Zoals bij alle drugs hangt de wer-king niet alleen van de pil zelf af, maar ookvan je conditie, je stemming, je verwach-tingen en de omgeving waarin je gebruikt.

XTC leidt niet onmiddellijk tot een climax.Er onderscheiden zich vijf fasen. De eerstefase is de tintelfase en speelt zich af gedu-rende het eerste uur na inname. Na zo’nhalf uurtje begint de MDMA te werken. Dedrug doet je hart sneller kloppen. Bloed-druk en lichaamstemperatuur stijgen, jepupillen worden groter. Sommige gebrui-kers krijgen een droge mond of keel.Tijdens deze fase voel je tintelingen overheel je lichaam en kan je je bewegingensoms minder goed coördineren. Je kunt jeontspannen en zweverig voelen en jeneemt de dingen intenser waar. Je hebteen grote behoefte aan bewegen, praten,dansen en contact zoeken met anderen. Jevoelt je sneller aangetrokken tot de men-sen rondom je en krijgt een gevoel vansamenhorigheid.

Het sterkst zijn de effecten tijdens de rush-fase (tweede en derde uur). Gebruikersbeschrijven hun ervaringen onder meer alsgolvende gevoelens van gelukzaligheid,energiestromen of topervaringen.

De climax duurt maar een half uur, maarook daarna zal de gebruiker zich nogsteeds goed voelen. Na het hoogtepunt

High, low, stoned en kicks

De effecten van cannabis kunnen verschil-len naargelang de hoeveelheid en dekwaliteit ervan en de manier waarop jegebruikt. Ze zijn echter ook afhankelijk vanje persoonlijkheid, je verwachtingen en desituatie waarin je gebruikt.

Marihuana en hasj versterken meestal eenbepaald gevoel of een bepaalde stemming.Wie zich goed voelt, zal waarschijnlijk eenprettig gevoel van vrolijkheid (een ‘high’gevoel) en een lichte bedwelming ervaren.Wie angstig of down is, kan zich nog slech-ter gaan voelen.

Je wordt gevoeliger voor licht en je pols-slag en ademhaling versnellen. Je kan ookklamme handen krijgen of een zwaargevoel in armen en benen. Dat heet ‘sto-ned’ zijn. Soms heb je de neiging om telachen met onbenulligheden (‘lachkicks’)en krijg je een hongerig gevoel en een ster-ke drang naar zoetigheden (‘vreetkick’).

XTC

Een ‘blow’ in je hersens

Volgens onderzoek zou cannabisgebruik bij volwassenen geen blij-vende veranderingen in de hersenstructuur veroorzaken. Of dat ookgeldt voor adolescenten is veel minder duidelijk. Vooral in Engelanden de VS zijn er daarover hoog oplopende discussies.

Wetgeving rond cannabis

Ondanks de drugwet van 2003, blijftcannabis een illegaal product. Voorminderjarigen (-18 jaar) is cannabisbeziten/of -gebruik verboden en wordt hetaltijd vervolgd. Er wordt een procesver-baal opgesteld en de ouders wordenverwittigd. Ook aan cannabisbezit en/of–gebruik door meerderjarigen kan altijdeen straf vasthangen. Er is dus geenlegalisering, wel een decriminalisering:cannabisbezit en/of -gebruik wordt nietmeer per definitie vervolgd.

Bron: www.druglijn.be

Lichaamseigen

De precieze werking van cannabis in dehersenen werd pas duidelijk toen eindjaren ’80 de cannabisreceptoren werdenontdekt. Dat zijn eiwitten die zich op talvan zenuwcellen bevinden en waaropzich stoffen uit ons eigen lichaam bindendie verwant zijn met cannabis. Deze stof-fen zijn onder meer anandamide en2-arachidonyl-glycerol. De belangrijkstefunctie van het cannabinoïde systeem inhet lichaam is nog niet helemaal duide-lijk. Het beïnvloedt in ieder geval deactiviteit van verschillende neurotrans-mitters. Daardoor kan cannabis zowelstimulerend als onderdrukkend zijn.

Gepakt!

Omdat de afbraakproducten van can-nabis/THC soms wekenlang in hetlichaam blijven, zal je urine positiefreageren in een drugtest, zelfs al hebje weken niet meer gebruikt. Een posi-tieve drugtest op urine geeft dus nietaltijd een duidelijk beeld van het can-nabisgebruik op het ogenblik van detestafname of over de hoeveelheidcannabis die recent werd gebruikt. Inje bloed is cannabis dan wel aantoon-baar.

Cannabis is meer dan THC

Er zijn aanwijzingen dat niet alleen dehoeveelheid THC, maar ook de ver-houdingen tussen tal van verschillendeandere cannabinoïden het effect vaneen joint bepalen.

MEN

S58

11

houdt het effect nog een tijdje aan (pla-teaufase, vierde en vijfde uur). Daarnabeginnen de effecten te verminderen.Tijdens de ‘come down’-fase (letterlijk ‘hetnaar beneden komen’ tijdens het vijfde enzesde uur) komen de negatieve effectensteeds meer op de voorgrond. Je voelt jemoe. Een vermoeidheid die kan samen-gaan met slapeloosheid. Je kan lasthebben van krampen, een droge mond enkeel, hartkloppingen of je gaat bibberen.Vaak voel je je ook benauwd, leeg ofdepressief. Na zeven tot acht uur, kom jein de eindfase van de roes. Je kan je moemaar voldaan voelen. Of uitgeput enhumeurig. Slapeloosheid, stijve spieren,hoofd- of maagpijn kunnen dagen blijvenduren. Dat geldt trouwens ook voor dehumeurige, depressieve stemming.

In vergelijking met andere illegale drugs isXTC een nieuwkomer, zodat er nog nietveel geweten is over de risico’s op langeretermijn. Toch wordt meer en meer duide-lijk dat XTC-gebruik schade kan toe-brengen aan de neuronen in de hersenendie gebruik maken van de neurotransmit-ter serotonine. Opvallend hierbij is datmeisjes gevoeliger blijken te zijn voor dezeeffecten dan jongens. Deze hersenschadeblijkt van lange duur te zijn en vertaalt zichonder meer in een vermindering van degeheugen– en aandachtsfuncties. Wat ookvast staat is dat XTC-gebruikers na verloopvan tijd depressief kunnen worden. Daarbijhoren gevoelens van zinloosheid, leegte,angst en paniek. De gebruiker kan last krij-gen van paranoïde gedachten en vanslapeloosheid. Vanzelfsprekend is dat risicogroter bij instabiele, depressieve of angsti-ge mensen of mensen met een psycho-tische aanleg.

Verhit en uitgedroogd

Wie XTC slikt bij het uitgaan kan uren naelkaar dansen zonder zich moe te voelen.Door XTC-gebruik stijgt je lichaamstempe-ratuur en ga je zweten. Als het dan ooknog warm is en je drinkt weinig water, kanje lichaam oververhit raken en uitdrogen,met het risico dat je een hitteberoertekrijgt. Zonder het goed te beseffen kom jedan in een (levens)gevaarlijke situatieterecht. Afkoelen, rusten, water, frisdran-ken of sportdrankjes gebruiken zijn danabsoluut nodig. Alcohol in combinatie metXTC of andere combinaties van drugs zijnabsoluut uit den boze omdat ze elkaarmeer dan versterken.

Je weet nooit wat je slikt.

Als een pil vreemde stoffen bevat, kunnendie voor allerlei nare effecten zorgen. Ana-lyses van in beslag genomen pillen tonenaan dat pillen soms als XTC verkocht wor-den, terwijl ze het in werkelijkheid nietzijn. Het gaat dan om totaal andere stof-fen, die heel onvoorspelbaar werken. Eenvoorbeeld hiervan is paramethoxyamfeta-mine (PMA). Het heeft reeds de dood vanenkele jongeren veroorzaakt omdat menzeer snel van een werkzame dosis in hetgebied van een overdosis terecht komt.Andere pillen zijn helemaal nep. Eenbepaalde vorm, kleur, afbeelding of naamis dus nooit een garantie voor de kwaliteitof de samenstelling. Het is zelfs mogelijkdat twee pillen die er helemaal hetzelfdeuitzien, een totaal verschillende samenstel-ling hebben.

Wetgeving

XTC (meer bepaald MDMA) en tal vanaanverwante stoffen vallen onder toepas-sing van het Koninklijk Besluit totreglementering van sommige psychotropestoffen. Men mag in België dus geen XTCin zijn bezit hebben, produceren, invoerenen aan- of verkopen. Ook iemand de gele-genheid bieden om XTC te gebruiken isstrafbaar. De wet zegt niet uitdrukkelijk datgebruik strafbaar is, maar vermits gebruikook het bezit van drugs inhoudt, wordtgebruik via een omweg bestraft.

Trigger

Wie XTC gebruikt, wordt er lichamelijkniet afhankelijk van. Wie ophoudt tegebruiken heeft dus geen last van ontwen-ningsverschijnselen, ook al kan hijlichamelijk sterk uitgeput zijn. XTC leidtwel tot geestelijke afhankelijkheid. De hun-kering naar het product of hetbijbehorende uitgaan, dansen, contactenleggen, kan zelfs vele maanden blijvenbestaan. Ook kan de drang om te gebrui-ken plots weer worden uitgelokt door eenbepaalde plaats, omgeving, bepaaldeomstandigheden of personen (het zoge-naamde ‘trigger’-effect).

GHB

Gamma-hydroxy-boterzuur is een kleur-en geurloze vloeistof met een lichte zout-smaak die verkocht wordt in kleine flesjesof glazen buisjes. Soms wordt het in poe-dervorm en in capsules verkocht. GHBwordt veel gebruikt als partydrug. Velendenken dat het een oppeppende drug is,maar het heeft vooral een verdovendewerking op het centrale zenuwstelsel.

Bij een lage dosis raak je in een alcohol-achtige roes. Je wordt vrolijk, kalm enontspannen. Angsten en remmingen ver-dwijnen, je wordt praterig en raaktopgewonden. GHB dankt zijn populariteitdeels aan het feit dat het na gebruik geenkatergevoel geeft.

GHB = XTC

GHB wordt soms ook wel Liquid Ecstasygenoemd, maar het heeft hoegenaamdniets te maken met XTC. Scheikundiggezien heeft het een volkomen anderestructuur. Bovendien is het geen oppep-per, zoals XTC. Integendeel, het is eerdereen verdover.

Campagne Partywise' van VAD/De DrugLijn (www.partywise.be) (Ontwerp: www.whatif.be)

MEN

S58

12

Speed

Speed is de straatnaam voor wekamines,chemische stoffen waarvan amfetamine enmethamfetamine de belangrijkste zijn.Speed is te koop als pil, maar het komtveel vaker voor in poedervorm en wordtdan gesnoven. Het kan ook ingespotenworden. Speed slikken gebeurt soms in devorm van een 'bommeke', het doorslikkenvan het poeder in een sigarettenblaadje,dat stuk weekt of 'open ploft' in de maag.Speed geeft een enorm energiegevoel: jehartslag versnelt, je bloeddruk stijgt, jelichaam staat op scherp. Speed zorgtervoor dat je geen vermoeidheid en ookgeen honger meer voelt (vandaar dat

sommige meisjes het misbruiken als ver-mageringsmiddel). Ook mentaal word jeopgepept: je krijgt het gevoel bergen tekunnen verzetten en alles tegelijk aan tekunnen. Je hebt meer zelfvertrouwen (enminder zelfkritiek), je bent in een euforischestemming en je hebt de neiging veel tepraten en te roken.

Eco- en smartdrugs

Hieronder verstaat men de meest uiteenlo-pende producten. Ecodrugs zijn in principekruiden en planten waaronder guarana,efedra, valeriaan, cactussen, nootmuskaat,doornappel, ... en mengsels hiervan. Dezedrugs brengen euforische effecten teweegin de hersenen. Daarnaast bestaan er ook smartdrugs. Ditzijn geneesmiddelen die oorspronkelijk ont-wikkeld werden om hersenaandoeningenals de ziekte van Alzheimer en Parkinson ofsyndromen zoals Korsakov en ADHD (atten-tion deficit hyperactivity disorder)... tebehandelen. Tegenwoordig wordt dezemedicatie echter ook door gezonde perso-nen gebruikt. Met smartdrugs probeertmen door een mengeling van kruiden, eco-drugs en voedingssupplementen dewerking van illegale drugs na te bootsen.

Herbal XTC, spiet, ritual spirit

Smartdrugs worden onder de vorm vanpillen en drankjes verkocht. Binnen dezecategorie vallen onder meer XTC-vervan-gers (herbal Ecstasy, Explore), sterkopwekkende middelen (Spiet, Cloud9) enafrodisiaca (Erotic, Ritual Spirit, 69 Male,69 Female). Deze producten bevattennaast opwekkende stoffen zoals guarana,cafeïne en ginseng, ook vaak efedra (mahuang). Het hoofdbestanddeel van efedrais efedrine: een stimulerend middel dat opde lijst van verboden dopingproductenstaat.

Bedrieglijk groen label?

Sommige gebruikers voelen zich aange-trokken door de term 'eco', maar die ismisleidend. Velen denken dat eco gelijkstaat met 'natuurlijk, dus gezond'. Dat isniet automatisch zo, want ook in denatuur komen erg giftige, schadelijke engevaarlijke stoffen voor. Elk product moetafzonderlijk worden beoordeeld.

De handel in ecodrugs in België is gere-geld via het zogeheten 'plantenbesluit' uit1997. Dit besluit omvat een lijst van 360planten. Producten op basis van die plan-ten mogen enkel verkocht worden nagoedkeuring door een commissie. Zo'ngoedkeuring hangt vooral af van de vraagof er geen te hoge concentratie aangevaarlijke plantaardige stoffen in het pro-duct zit. Concreet betekent dit dat voorveel ecodrugs die vóór 1997 vrij kondenverkocht worden, inmiddels geen vergun-ning wordt gegeven. Een aantal stoffenzoals mescaline (uit cactussen), psylocibineen psylocine (uit paddestoelen) vallenonder de drugswetgeving en zijn explicietverboden. Andere natuurlijke productendie lage concentraties aan stoffen met eenhallucinogeen effect bevatten, zijn vrij inde handel verkrijgbaar, maar daarom nietminder gevaarlijk! Voorbeelden daarvanzijn specerijen zoals muskaatnoot, of hees-ters en tuinplanten zoals bilzekruid,wolfskers, doornappel en blauwe winde.Smartdrugs vallen onder de wetgevingvan de geneesmiddelen.

Steeds op het randje

Er zit maar weinig verschil tussen de hoe-veelheid GHB die het gewenste effectoplevert en de hoeveelheid die een over-dosis veroorzaakt. De vrolijkheid, ont-spannenheid en kalmte slaan bij een tehoge dosis om in een urenlange diepeslaap of zelfs een coma. GHB werd immersvroeger gebruikt om mensen te verdoventijdens een operatie. Bij een overdosis kan je ernstige ademha-lingsproblemen krijgen. Vooral wanneerGHB wordt gecombineerd met alcohol ofandere verdovende middelen, treedt eenoverdosis gemakkelijk op.

Rape drug

GHB wordt ook wel de ‘date rape drug’genoemd omdat het zo gemakkelijk ineen drankje te mengen is zonder dat hetslachtoffer iets merkt. Het slachtoffer valtin een diepe slaap en weet bij het ontwa-ken in het geheel niet wat er is gebeurd.

Valse energie

Het energiegevoel dat je krijgt wanneer jespeed gebruikt, is echter misleidend, wantdie energie komt niet uit het poedertje ofpilletje, maar uit je eigen lichaam. Daaromreageert je lichaam heftig als de speed isuitgewerkt. Je voelt je extra moe, honge-rig en neerslachtig.

Allemaal beestjes

Op geestelijk vlak beginnen langdurige gebruikersvan speed zich vaak raar te gedragen. Ze gaan bij-voorbeeld telkens dezelfde handeling herhalen,hebben de drang om apparaten of machines uitelkaar te halen en weer in elkaar te zetten, lopente kauwen of te tandenknarsen. Ze kunnendepressief worden, maar tegelijk ook wispelturig,prikkelbaar of agressief. Sommige gebruikers krij-gen een amfetaminepsychose en worden angstig,krijgen wanen en hallucinaties. Ze zien bijvoor-beeld kleine voorwerpen of insecten die soms opof onder de huid kruipen. Ze worden soms ergachterdochtig, gedragen zich agressief en hebbenlast van slapeloosheid.

MEN

S58

13

Cocaïne

Cocaïne behoort, net als heroïne, tot deschoolvoorbeelden van drugs. Cocaïne iseen opwekkende stof die gewonnen wordtuit de bladeren van de cocastruik (Erythro-xylon coca). Die wordt vooral verbouwd opde hellingen van de Andes. Na chemischebewerkingen verkrijgt men een fijn kristal-lijn wit tot geelachtig poeder met eenbittere smaak. Een afgeleid product vancocaïne is crack. Cocaïne werkt stimule-rend op de hersenen. Snuiven leidt totbruisende energie, euforie, een gevoel vanopwinding (ook seksuele) en grote helder-heid.

De uitputting nabij

Strikt genomen word je niet lichamelijkafhankelijk van cocaïne. Eens de coke uit-gewerkt, moet het lichaam echter zwaarrecupereren. Het tekort aan slaap en etenmoet worden ingehaald. Ook raakt jelichaam gewend aan cocaïne en heb jesteeds meer nodig om hetzelfde effect teervaren. Een snuif cocaïne kan bovendienleiden tot acute, soms zelfs dodelijke hart-ritmestoornissen. Cocaïne werkt ook sterkegeestelijke afhankelijkheid in de hand. Wielang of veel gebruikt, raakt oververmoeiden kan zich erg depressief gaan voelen.Een tijdje na het gebruik slaat het geluks-gevoel om in neerslachtigheid en om dienegatieve gevoelens weg te werken, grijpje gemakkelijk naar een nieuwe dosis. Alsiemand vaker en/of meer cocaïne gaatgebruiken, dan is dat vaak om het zelfver-trouwen op te krikken. Sterker nog: je kanal vlug het gevoel krijgen dat je geen onze-kere situatie meer aankan zonder cocaïne.Het vervelende daarbij is dat gevoelens vanonzekerheid toenemen naarmate je vakergebruikt. Zo kom je in een vicieuze cirkelterecht.

Drug in opmars

Cocaïne wordt doorgaans niet gezien alseen jongerendrug, maar daar komt vol-gens Tom Evenepoel, coördinator van deDrugLijn verandering in. Het aantal vragenover cocaïne steeg van 14% in 2003 naar16% in 2004. Evenepoel: “Eigenlijk iscocaïne de enige drug waarvan het aantalvragen sinds onze oprichting in 1994 incontinu stijgende lijn gaat. Tot voor eenpaar jaar ging het om een erg geleidelijketoename, maar de laatste jaren wordt diesteeds explicieter. Op die manier ligt hetaantal vragen over cocaïne inmiddels eenstuk hoger dan dat over XTC (9%). Wewezen vorig jaar op die stijging en kunnendit jaar enkel vaststellen dat die zich onver-minderd verderzet. Ter illustratie: in 2001bedroeg het aantal vragen over cocaïnenog 500, vorig jaar waren dat er met 732,bijna de helft meer.” De toename van hetaantal vragen over cocaïne ligt in dezelfdelijn van de vaststellingen van Franstalige enNederlandse drughulplijnen.

Heroïne

Farmaceutisch zuivere heroïne is een witpoeder, net als de Zuidoost-Aziatische ende Zuid-Amerikaanse heroïne. Dit is in feitede (zure) HCl-vorm van heroïne die goedoplosbaar is in water. De bruine heroïne isde basische vorm en men moet er eenzwak zuur aan toevoegen (bijvoorbeeldcitroensap of vitamine C) om het om tezetten tot een zout en oplosbaar te makenin water. Heroïne wordt opgezuiverd uitopium. Opium is een dikke, bruine pastadie verkregen wordt door insnijdingen temaken in de vruchtdoos van de papaver-plant (Papaver somniferum).

‘Bliksems’ genot

Heroïne heeft een sterk verdovend effect.Na het inspuiten (de 'shot') of het inhalerenvan de dampen ('chinezen'), ervaart degebruiker een 'flash'. Die duurt enkeleseconden en heroïnegebruikers omschrij-ven die flash als een hevig gevoel vangenot over het hele lichaam. Daarna treedteen roeseffect op dat 4 tot 6 uren duurt. Erontstaat een toestand van lichamelijk wel-behagen, warmte en geborgenheid. Doorde verdoving verdwijnen of verminderenonaangename gevoelens zoals pijn, ver-driet, honger, angst of kou. Maar ooktalrijke positieve gevoelens als verliefdheiden blijdschap vallen weg. De gebruikerraakt versuft en in zichzelf gekeerd, onver-schillig, passief en stil.

Cold turkey

Geestelijke afhankelijkheid kan zeer snelontstaan omdat de ervaring van een heroï-neroes overweldigend is. Lichamelijkeafhankelijkheid treedt in vergelijking metandere drugs eveneens zeer snel op, maardat iemand na één keer gebruiken verslaafdzou zijn, is een fabeltje. De lichamelijkeafhankelijkheid wordt in de hand gewerktdoor de sterke tolerantie: het lichaam wentzeer snel aan een bepaalde dosis en menheeft al gauw meer nodig om hetzelfdeeffect te voelen. Wie stopt of niet tijdig bij-gebruikt, riskeert hevige ontwenningsver-schijnselen: transpiratie, koude rillingen,braakneigingen, buikkrampen, diarree, pijnin armen en benen. De sterke fysieke reactiewanneer een verslaafde van het enemoment op het andere helemaal geen her-oïne meer neemt, is gekend onder de naam'cold turkey'. Om het lichamelijk en geeste-lijk ontwennen van heroïne te vergemakke-lijken, wordt vaak het vervangmiddelmethadon gebruikt.

MEN

S58

14

Jongerencultus

Alcohol voert bij jongeren nog altijd deranglijst aan van de gebruikte middelen. Hetsteekt er met kop en schouders bovenuit.Dat blijkt uit de leerlingenbevraging die deVereniging voor Alcohol- en andere Drug-problemen (VAD) in 2003-2004 uitvoerde .Op de leeftijd van 15-16 jaar is nagenoegiedereen er al mee in contact gekomen.Nochtans verbiedt de wet het schenken vanalcohol aan al wie jonger is dan 16. Bier,wijn en alcopops zijn de toppers, al ziet heter naar uit dat de hype rond de pops overzijn hoogtepunt heen is.

Tabak scoort ook vrij hoog: ongeveer dehelft van alle leerlingen in het secundaironderwijs heeft al gerookt, en velen begin-nen er vroeg aan: 29,1% van de12-14-jarigen en 60,4% van de 15-16-jari-gen stak al een sigaret op. Toch is er,vergeleken met de vorige schooljaren, eendaling van het tabaksgebruik.

Het illegale druggebruik in het secundaironderwijs beperkt zich voornamelijk tot can-nabis. Eén vierde kwam er ooit al mee incontact, bijna de helft onder hen stopte eral mee, zodat het percentage ‘actieve’gebruikers uitkomt op zo’n 15%. Er zijndubbel zoveel occasionele als regelmatigegebruikers. Cannabis behoort, ondanks deillegale status, tot de leefwereld van jonge-ren: 78,9% van de 17-18-jarigen komt weleens op plaatsen waar cannabis gebruiktwordt. Dit betekent niet dat ze zélf allemaalgebruiken.

Cannabis, eens en voor altijd?

Meer dan 90% van de mensen die ooitcannabis hebben gebruikt, zijn daar laterweer mee gestopt. Een deel van hen ‘ont-groeit’ het gebruik spontaan, zonder erecht bewust van te zijn. Incidentele gebrui-kers stoppen er vaak weer mee omdat hunnieuwsgierigheid bevredigd is, ze er maarweinig aan vinden, ze last hebben van deneveneffecten of bezorgd zijn om hungezondheid. Van de groep volwassenen dielangdurig cannabis blijft gebruiken, zouongeveer 8% een afhankelijkheidspro-bleem ontwikkelen.

Een opstap …

Maar zit het gevaar van cannabisgebruikniet precies in de opstap die het kan zijnnaar het gebruik van andere illegale drugs?Zegt de ‘stepping-stone-theorie’ niet dat jevan blower steeds evolueert naar junkieomdat je lichaam naar steeds sterkeredrugs verlangt? Dat cannabis een biolo-gisch mechanisme in werking zet datonvermijdelijk leidt tot het gebruik vanandere illegale drugs? Dat een softdrug jelaat verlangen naar een harddrug?

Wetenschappelijk zijn daar heel weinig aan-wijzingen voor. Voor cannabis zijn erimmers andere receptoren dan voor cocaï-ne en heroïne. Bovendien bewijzen de90% die ophouden met het gebruik vancannabis, het ongelijk van de theorie.Natuurlijk is het wel zo dat harddrugs-gebruikers bijna altijd cannabis gebruikthebben, maar dat betekent nog niet datcannabis de oorzaak van het harddrugsge-bruik is.

Het verband tussen cannabisgebruik enharddrugsgebruik is eerder een gevolg vaneen persoonlijke keuze om meer of harderte gebruiken. Ook de vriendenkring kanveel invloed uitoefenen om ook anderedrugs te proberen. Wie cannabis gebruikt,komt in contact met een milieu waar ookandere illegale drugs kunnen circuleren.Hoe gemakkelijker bereikbaar andere drugsworden, hoe kleiner de overstap. Een can-nabisgebruiker heeft al een zekere drempelgenomen die niet-gebruikers nog moetennemen. De ‘volgorde’ in het gebruik heeftvaak ook te maken met de verkrijgbaarheidvan verschillende drugs op verschillendeleeftijden, waarbij de moeilijkst verkrijgbaredrug aan het einde van de reeks staat.

… of een afstap

De meeste cannabisgebruikers zijn begon-nen met het roken van gewone tabak, maareen kleine groep heeft eerst cannabis ge-rookt. Onderzoek heeft uitgewezen dat er indeze groep een serieus risico bestaat datdoor cannabis samen met tabak te roken,de gebruiker een afhankelijkheid ontwikkeltvan tabak. Uit onderzoek op universiteitsstu-denten in de VS blijkt eveneens dat hetroken van pure marihuana, een gewoontedie wel vaker voorkomt in de VS, drempel-verlagend werkt voor het roken van tabak.Conclusie: het risico om aan een joint eennicotineverslaving over te houden, is groterdan het risico om een junk te worden.

MEN

S58

15

Besluit

Drugs zijn van alle tijden, van allemaatschappijen, van alle culturen.Daarom is het een illusie te denkendat we alle drugs uit onze maatschap-pij kunnen bannen. We kunnen er welvoor zorgen dat de problemen ronddrugs beheersbaar blijven. In de eer-ste plaats door er over te praten, doorvoldoende informatie over drugs teverspreiden en door een valnet klaarte hebben voor hen die het nodighebben. We hopen dat dit nummervan Mens daartoe een waardevolle bij-drage was en dat het, net als anderenummers van Mens, de basis kan vor-men van projectgericht en vakover-schrijdend onderwijs.

Meer lezen over drugs, afhankelijk-heid en verslaving:

Drug-skenner: wat iedereen moet wetenover drugs, tabak, alcohol en medicijnen,Geert Dom (red.), Berchem, EPO, 2000,233 p., ISBN 90 6445 168 0.

Of surf naar de website van de Verenigingvoor Alcohol en andere Drugproblemen(VAD). U vindt er onder meer een digitalebibliotheek met meer dan 400 referenties(www.vad.be, klik op 'bibliotheek' en ver-volgens 'digitale bibliotheek'). Maar ookeen lijfelijk bezoek aan de bibliotheek vande VAD in Brussel is de moeite waard.

Waar terecht voor info en advies:

De DrugLijn (let op hoofdlettergebruik!):voor info en advies - telefonisch bereikbaarop het nummer 078 15 10 20 of viawww.druglijn.be = anoniem en objectief.

De Vereniging voor Alcohol- en andereDrugproblemen (VAD), de koepelorganisa-tie van de alcohol- en drugsector: voor infoover preventie, hulpverlening en onderzoek.

Een beleid op school helpt!

Een drugbeleid op school krijgt in eerste instantie vorm door eengezonde dosis aandacht te besteden aan het thema en door teerkennen dat drugs overal een weg gevonden hebben in onzemaatschappij, ook binnen de schoolpoorten. Dit probleem onder-kennen in de eigen school betekent impliciet dat je ook een kadercreëert waarbinnen een houding tegenover dit thema aangeno-men wordt. Door het opstellen van een drugbeleid kan de schoolzich voorbereiden op mogelijke problemen en biedt het tevenseen raamwerk waarbinnen preventieve acties gepland kunnenworden. Sinds het begin van de jaren ’90 werd door de VAD eenconcept ‘Drugbeleid Op School’ (DOS) uitgewerkt. Met de publi-catie van de Discussietekst, het Draaiboek en de Begeleidersmapreikt VAD de scholen een instrument aan waarmee ze een ade-quaat beleid kunnen uitstippelen met betrekking tot preventie vanhet gebruik van alcohol, illegale drugs, medicatie en van gokken.

Concreet bestaat een drugbeleid uit drie pijlers: ‘Plan’, ‘Opvoe-ding’ en ‘Interventie’. De school tekent een drugplan uit waar-binnen de grenzen van wat (on)aanvaardbaar gedrag is, duidelijkworden vastgelegd. Ze bepaalt haar houding tegenover drugge-bruik op school, gebruik buiten de school en gebruik aan deschoolpoort.

Opvoeden tot het voorko-men van drugmisbruik bijleerlingen is ruimer danlesgeven over alcohol endrugs. Dit betekent ondermeer dat je zo vroegmogelijk, bij voorkeur inde basisschool, met drug-preventie start. De aanpakin de basisschool wordt ineen ruimer kader vangezondheidsvoorlichtingen -opvoeding geïnte-greerd, uitgaande vaneen emancipatorische

visie, waarbij je kinderen en jongeren begeleidt in het maken vanverantwoorde keuzes.

Ten slotte interventie, waarbij er meer individugericht wordtgewerkt. Interventie is op de eerste plaats gericht op het signale-ren, sanctioneren en begeleiden. Vaak gaat het slechts om eenvermoeden van gebruik. Bij een feitelijke vaststelling van gebruik is

het soms nodig te sanctioneren. De sancties worden vastgelegd inhet schoolreglement. Ze kunnen een onderscheid maken tusseneenmalige of herhaaldelijke vaststelling, tussen gebruik, doorgevenen dealen, tussen gebruik door één leerling of door een groep, tus-sen zelfmelding of vaststelling, …

DOS is al in grote mate verankerd in de normale gang van zakenop vele scholen. En wat blijkt: de doe-factor is groter dan de denk-factor. Minder visieteksten, wel een praktische invulling. Er is nogruimte voor verbetering. Zeker. Ouders en leerlingen zijn niet altijdeven actief betrokken bij een drugbeleid op school, het detecterenvan drugproblemen is moeilijk, de sfeer op school is te afstandelijken te prestatiegericht en de infrastructuur nodigt leerlingen nietuit om tijdens de vrije uren op school te blijven. Maar voor scho-len met een drugbeleid, is de zin ervan onbetwist.

O•D

EVIE

0

3 3

22

08

60

Dossier op komst:

Tabak

Dossiers nog verkrijgbaar zolang de voorraad strekt:

1: “Wie is bang voor dioxinen?”2: “Leven en sterven met chloorfenolen”3: “Zware problemen met zware metalen?”4: “De aardbol op hol”5: “Over kruid en onkruid”7: “Snijden in eigen vlees”8: “In de schaduw van AIDS”9: “Kat en hond in het leefmilieu”

10: “Water, bron van leven... en dood”11: “Chloor: pro en contra”12: “Verpakking: zegen voor het leefmilieu?”13: “Kanker & Milieu”15: “Wees goed jegens dieren”16: “Hoe ontstaat een geneesmiddel?”17: “Moet er nog mest zijn?”19: “Milieubalansen”21: “Afval inzamelen: een kunst”22: “Wees goed jegens proefdieren”23: “Risico’s van kankerverwekkende stoffen”24: “Duurzaam bouwen met kunststoffen”25: “Recycleren moet je leren”27: “Chemie: basis van leven”28: “Vlees, een probleem?”29: “Beter voorkomen dan genezen”

31: “Het transgene tijdperk” 32: “Jacht op ziektegenen”33: “Eet en beweeg je fit”34: “Genetisch volmaakt?”35: “Pseudo-hormonen: vruchtbaarheid ”36: “Duurzame Ontwikkeling”37: “Allergie in opmars!”38: “Vrouwen in de wetenschap”39: “Gelabeld vlees, veilig vlees!?”40: “Een tweede leven voor kunststoffen”41: “Stressssss”42: “Voedselveiligheid, een complex verhaal”43: “Het klimaat in de knoei”44: “Voorbij de grenzen van het ZIEN”45: “Biodiversiteit, de mens als onruststoker”46: “Biomassa, de groene energie”47: “Het voedsel van de goden: chocolade”49: “Zuiver water, een mensenrecht?”50: “Dierenwelzijn als werkwoord”51: “De waarheid over varkensvlees”52: “Het ontstaan van de mens” - deel 154: “Biologische oorlogsvoering in en om

ons lichaam”55: “Muizenissen en knaagzangen“56: “Schoon verpakt, lekker gegeten”57:“Brein”

Drugs bestaan, zijn verslavend en worden gebruikt.

De manier waarop drugs gebruikt worden, varieert naargelang hetindividu en zijn omgeving. Of ze nu toegelaten of verboden zijn,iedereen weet dat het gebruik ervan onomstotelijke risico's voor degezondheid met zich meebrengt. Overmatig druggebruik vormt eenreële bedreiging voor het welzijn van onze medeburgers.

Een oplossing bieden voor deze plaag is een taak die samenwerkingtussen alle betrokken personen vereist, of ze nu tot de politiekewereld of het onderzoeksveld behoren. Het gaat hier, zoals in deactualiteit regelmatig herhaald wordt, om een gevoelig debat datnog steeds controverses oproept.

In de hoedanigheid van Minister van volksgezondheid, betaamt het mijniet de druggebruikers aan hun lot over te laten. Het is mijn plicht aan-gepaste zorgen aan te bieden aan de verslaafde personen. Dit aanboddient toegankelijk, specifiek en permanent te zijn.

Elk aanbod van zorgen, hoe doeltreffend het ook is, kan enkel daad-werkelijk een oplossing bieden, indien het ondersteund wordt dooreen open en coherent debat. Men dient informatie te verschaffen, tesensibiliseren en op te voeden, maar ook te controleren, de risico'sverbonden aan het druggebruik te verminderen en de gebruikers tehelpen breken met hun verslaving. In dit kader kijk ik uit naar de optil zijnde publicatie over nicotineverslaving. Dit voor jongerenbestemde hulpmiddel past volledig in het kader van de acties die iktegen het gebruik van tabak voer. Tabak is nog steeds de belangrijkstedoodsoorzaak in ons land.

Hoewel het nicotinegebruik globaal geziendaalt, is er spijtig genoeg een stijging waar tenemen bij jongeren, voornamelijk bij jongemeisjes.

Er is nooit meer nood geweest aan adequateoplossingen als nu!

Rudy DemotteFederaal Minister van Volksgezondheid

raadpleeg www.2mens.com voor de lijst vanreeds bestaande lesvoorbereidingen

alle info: inge.vanherck@ua.ac.be

WhiZZkidSCST Whizzkids is een wedstrijd die open staat voorleerlingen van het 5e en 6e leerjaar uit het basisonder-wijs en buitengewoon basisonderwijs.

Voor meer info zie www.cst.be (klik rubriek Wedstrijd)