HOOFDSTUK 7: EVOLUTIEPSYCHOLOGIE

1. Inleiding: Darwin doordenken

‘Evolutie door natuurlijke selecte zou een nieuw licht

kunnen werpen op de menselijke geest.’

IMPLICATIES

(1) Onze geest is een stapsgewijze verfijning van eerdere

versies van het ding

Er is een cognitieve continuïteit tussen de mensen en de

andere dieren

(2) De menselijke geest valt samen met de hersenen

- Filosofisch materialisme: het moet voortvloeien uit een

materieel substraat (= hersenen)

- Katholieke weerstand: de geest is geen product van

natuurlijke selectie, want de ziel is onsterfelijk

(3) De verschillende onderdelen van de geest, zoals de

verschillende onderdelen van het lichaam, moeten

begrepen worden als adaptaties

Ze bieden een antwoord op een probleem waarmee onze

voorouders in hun omgeving geconfronteerd werden. De

geest is een gereedschapskist die cognitieve en emotionele

klusjes klaart.

EVOLUTIEPSYCHOLOGIE

Deze discipline vloeit voort uit de 3de stelling van de

implicaties (= adaptaties) en is zeer controversieel.

EVOLUTIEPSYCHIATRIE

Dit is een spin-off van de evolutiepsychologie, in die zin dat

het bestaan van geestesziekten in tegenspraak is met het

adaptationistische denken van de evolutiepsychologie.

2. Dr. Pangloss in Santa Barbara

ADAPTATIONISME

(1) Natuurlijke selectie is het belangrijkste, zo niet het

enigste mechanisme achter de evolutie van het leven

op aarde

(2) Natuurlijke selectie bedenkt altijd een optimale

oplossing voor een bepaald probleem

NATUURLIJKE SELECTIE

Natuurlijke selectie heeft een wereld voortgebracht die in

schoonheid en functionaliteit nauwelijks moet onderdoen

voor het wereldbeeld van de natuurlijke theologie.

De wereld wordt niet langer verklaard door een

mysterieuze Ontwerper, maar door een eenvoudig en

transparant formeel proces: natuurlijke selectie.

PANGLOSSIANISME (GOULD & LEWONTIN)

Een spotnaam voor het adaptationisme

Ontstaan

Dr. Pangloss: leermeester van het hoofdpersonage in Voltaire’s

Candide ou l’Optimisme, die bekend stond om zijn vrolijke credo

en die van elke ziekte een zegen maakte

Het adaptationisme is de hedendaagse belichting van

Pangloss’ filosofie, omdat het over adaptaties ontwaart –

strak gestroomlijnde ontwerpen die voortgebracht zijn door een

meedogenloos proces van natuurlijke selectie

EVOLUTIEPSYCHOLOGIE

Oorsprong

In de jaren negentig van de vorige eeuw, in de faculteit

psychologie van de University of California in Santa Barbara,

door TOOBY, COSMIDES en PINKER

De menselijke geest

Stelt ons in staat om dingen waar te nemen, ons lichaam aan te

sturen, te geloven, te herinneren… op een geruisloze en hoogst

efficiënte manier = doelgerichtheid en doelmatigheid

Vertrekpunt

De geest is een complexe en hoogst functionele structuur

die niet zomaar uit de lucht komt gevallen, want het kan

enkel een product zijn van natuurlijke selectie (tenzij we

aannemen dat er een intelligente ontwerper bestaat)

De menselijke geest is een orgaan dat vorm kreeg als

antwoord op de adaptieve problemen waarmee onze

voorouders geconfronteerd werden tijdens hun bestaan

De leefwereld van onze voorouders was relatief eenvoudig,

maar zij moesten wel in staat zijn om bepaalde taken te

vervullen. Hiervoor voorzag natuurlijke selectie een aantal

onderdelen met elk hun eigen functie, waarvan het doel was

om informatie te verwerken die ons aangeleverd wordt vanuit

verschillende domeinen die relevant waren voor de overleving.

De menselijke geest heeft zich nog niet kunnen aanpassen aan

de huidige sociale en natuurlijke omstandigheden.

Modules

De verschillende onderdelen van de menselijke geest

Eigenschappen van modules

- FUNCTIONEEL

- DOMEIN-SPECIFIEK

- AANGEBOREN

- AUTOMATISCH

Ze worden niet ingeschakeld door hun drager, maar

activeren zichzelf wanneer ze geconfronteerd worden met

informatie uit hun betreffende domein

- INTRANSPARANT

Ze zijn niet toegankelijk voor het bewustzijn van hun drager

- INGEKAPSELD

Ze houden geen rekening met informatie die opgeslagen

of verwerkt wordt in andere delen van onze geest

- GEBORNEERD

Ze verwerken enkel de informatie die ze moeten

verwerken en houden daarbij geen rekening met wat er

elders in onze geest gebeurt

Argumenten van evolutiepsychologen

(1) Taalverwervingsmodule

Jonge kinderen krijgen snel greep op zoveel complexe

problemen dat we veronderstellen dat hun geest

voorgeprogrammeerd is om specifieke taken te vervullen

(2) Nemen van beslissingen

Kennis is nefast omdat ze gebaseerd is op een abstractie

van een wilde veelheid van dingen, die precies door die

abstractie afgevlakt wordt (cf. Nietzsche)

Kennis is noodzakelijk omdat ze ons zelfbehoud dient (cf.

Nietzsche)

Opties van beslissingen

(1) Zaken rustig op een rijtje zetten

Onze geest lost verschillende problemen op met eenzelfde

vaste set van procedures

(2) Gehoorzamen aan de instinctieve drang om te

verstijven of te vluchten

Onze geest bevat een gespecialiseerde module die enkel

informatie over wilde dieren verwerkt en verbonden is met

een gedragspatroon = fright, flight or fight response (=

universeel!)

Voorouders die een mentale passe-partout hadden (= een

algemene set van procedures die bij heel uiteenlopende

problemen ingezet wordt), snel weggeconcurreerd werden

door modulaire voorouders die de relevante informatie sneller

en efficiënter verwerkten.

3. De evolutiepsychologie en haar grenzen

KRITIEK

Het evolutiepsychologische model van de geest is te

eenvoudig en een aantal van haar veronderstellingen is

dubieus.

VERONDERSTELLING 1

De geest is nog steeds aangepast aan de natuurlijke en

sociale omstandigheden die eigen waren aan de

steentijd. Het menselijke aanpassingsvermogen kan geen

gelijke tred houden met de duizelingwekkend

veranderingen die onze leefomgeving sindsdien

ondergaan heeft.

De steentijd is het ijkpunt van de evolutiepsychologen

= Environment of evolutionary adaptedness (EEA). De

cognitieve en emotionele reacties van onze voorouders

op de problemen van hun tijd, vormen nog steeds het

raamwerk van de huidige menselijke geest. Wij zijn nog

steeds jagers-verzamelaars.

KRITIEK: visie op EEA is misleidend

(1) We kennen wel een aantal adaptieve problemen

waarmee onze steentijd-voorouders worstelden, maar

voor elk van deze problemen zijn er een aantal

oplossingen. Onze kennis over de anatomie, fysiologie

en gedrag van onze voorouders is te beperkt om te

voorspellen welke oplossing de meest waarschijnlijke is

(2) Het is weinig plausibel te beweren dat onze geest niet

meer geëvolueerd is sinds de steentijd. Ons lichaam

heeft in ieder geval nog een aantal aanpassingen

gedaan en er zijn geen redenen om aan te nemen dat

dat niet het geval zou zijn voor de menselijke geest

VERONDERSTELLING 2

De menselijke geest is vergelijkbaar met een zwitsers

zakmes, omdat het uit een groot aantal onderdelen

(modules) bestaat die elk hun eigen, specifieke functie

vervullen

Modules

- ADAPTIEF

Ze verwerken relevante informatie op een zo goed

mogelijke manier

- DOMEIN-SPECIFIEK

Ze zijn ontworpen om informatie te verwerken uit één enkel

domein

- AANGEBOREN

Niet de inhoud van onze kennis is aangeboren, maar we

worden geboren met de mechanismen die we nodig

hebben om tot kennis te komen

De claim dat alle modules van onze geest aangeboren

zijn, is weinig waarschijnlijk

Het aanleren van kennis kost veel meer tijd en energie en is

minder betrouwbaar. In een omgeving die nauwelijks verandert

is het handiger en efficiënter om niet alles te moeten aanleren.

Maar stel dat je leefomgeving voortdurend in verandering is,

dan is de kans groot dat je opgezadeld zit met een aantal oude

cognitieve programma’s die vroeger misschien nuttig waren,

maar in die huidige omgeving eerder een nadeel vormen.

De menselijke aanwezigheid in The Big Freeze

Het is enkel mogelijk omdat onze toenmalige voorouders

vindingrijk genoeg waren om allerlei sociale en technologische

voorzieningen te creëren die de plotse afkoeling van het klimaat

draaglijk maakten. En om die vindingrijkheid te kunnen denken,

moeten we een zekere flexibiliteit veronderstellen in de

menselijke geest – een flexibiliteit die haaks staat op de

gedachte dat alle modules van onze geest aangeboren zijn.

Naast allerlei automatische cognitieve programma’s heeft

de mens wellicht ook een aantal open programma’s die

ingezet kunnen worden om nieuwe problemen op te

lossen.

4. De ontspoorde geest

Onderdelen van onze geest zijn adaptief: ze vervullen een

welbepaalde functie en doen dit op een efficiënte manier.

Als het waar is dat onze geest een pareltje is van ontwerp,

waarom worden we dan zo vaak gek? Het bestaan van

geestesziekten lijkt een regelrechte aanfluiting van het

adaptationistisch adagium dat evolutie door natuurlijke

selectie een wereld vol voortreffelijk ontwerp

voortgebracht heeft.

EVOLUTIEPSYCHIATRIE

Evolutiepsychiatrie is een verlengstuk van

evolutiepsychologie en het deelt een aantal

veronderstellingen met de evolutiepsychologie.

HET GENOME LAG MODEL (MCGUIRE & TROISI)

Sommige geestesziekten komen voort uit een dramatische

mismatch tussen onze huidige omgeving en onze

voorvaderlijke omgeving (waarin onze soort zich gevormd

zou hebben).

Ons genetisch materiaal heeft een figuurlijke jetlag

overgehouden aan onze evolutionaire vliegreis.

Voorbeelden

Fobieën, vreetbuien, angststoornissen…

HAGEN

Sommige geestesziekten dienen niet alleen vroeger, maar

ook vandaag nog een evolutionair belangrijke functie.

Voorbeelden

Postnatale depressie, koorts, pijn, misselijkheid, diarree…

ADAPTIVE BEHAVIOR GONE WILD (STEVENS & PRICE)

Wanneer de daadkracht ontspoort in roekeloosheid en de

achterdocht in waan, spreken we van een psychiatrische

aandoening. Het gaat om uitvergrotingen van normaal

(en nuttig) gedrag.

KELLER & MILLER

De andere evolutiepsychiatrische verklaringsmodellen ruiken

naar panglossianisme, maar geestesziekten zijn helemaal geen

verkapte adaptaties!

Het zijn schadelijke disfuncties die altijd al schadelijk

geweest zijn. Het zijn disfuncties die e maken hebben met

het feit dat ons brein (of het erfelijk materiaal) bijzonder

kwetsbaar is voor mutaties.

De kans op geestesziekten neemt toe naarmate het

aantal mutaties iemand met zich meedraagt (= meer

afwijkende cognitieve en gedragspatronen), ook al is het

effect van elke van die mutaties op zich miniem.

De evolutiepsychiatrie hoeft geen beroep te doen op de

modulariteit van de geest of op het belang van de steentijd.

5. Conclusie

De evolutiepsychologie is een wetenschappelijke

discipline die de menselijke geest onderzoekt vanuit een

darwinistisch raamwerk.

De geest, net als ons lichaam, is een product van

natuurlijke selectie en bestaat uit onderdelen (modules)

die elk een welbepaalde functie vervullen.

Vragen

- Kan zo’n modulaire blik op de geest recht doen aan

de complexiteit van onze evolutionaire

voorgeschiedenis en aan de vindingrijkheid en

creativiteit van onze soort?

- Hecht de evolutiepsychologie niet teveel belang

aan de ontwerpkracht van natuurlijke selectie?

Natuurlijke selectie is een prutser!

Het is een wonder dat de meeste exemplaren van de

menselijke geest hun taak kunnen vervullen en dat

geestesziekten nog altijd een minderheid van de

bevolking treffen.

HOOFDSTUK 8: SIGMUND FREUD

1. Inleiding: Freud en de filosofie

PSYCHOANALYSE

Positieve en negatieve benadering

(+) WIJSGERIGE ANTROPOLOGIE: een filosofische theorie

over de mens, die radicaal ingaat tegen vroegere

theorieën

(-) WEINIG WETENSCHAPPELIJKE WAARDE: enkel

bestudeerd in filosofie en letteren

2 belangrijke elementen

(a) Theorie over zelfbedrog en het onbewuste

(b) Theorie over de lotgevallen van de menselijke

seksualiteit: waarom gaan zoveel mensen ongelukkig

door het leven?

2. Een korte biografie

WENEN

= het Europese centrum voor nagenoeg alle vormen van

cultuur

= stad van tegenstellingen

1938

= Oostenrijk sluit zich bij Duitsland aan: antisemitisme ↑

= dood van Freud (in ballingschap in Londen)

OPLEIDING GENEESKUNDE (+ NEUROLOOG)

- Privépraktijk als ‘zenuwarts’

- Parijs: Charcot en Bernheim (HYPNOSE)

DE VRIJE ASSOCIATIE

= de patiënt zegt alles wat tijdens de therapie in hem/haar

opkomt

= werkt bevrijdend, waardoor symptomen verdwijnen

METAPSYCHOLOGIE

= theorie over de menselijke geest

= verklaring van de werking + het falen van de menselijke

geest

= oplossing om het falen te herstellen

3. Zelfbedrog en het onbewuste

DE MENS IS GEEN BAAS IN EIGEN HOOFD

= vorm van zelfbedrog

- DE MENS IS NIET TRANSPARANT VOOR ZICHZELF:

psychische activiteit ontrekt zich aan bewustzijn

- HET BEWUSTE ‘IK’ IS EEN OPPERVLAKTEFENOMEEN:

aangestuurd door een massieve onpersoonlijke macht (=

onbewuste)

≠ een bewust denkend wezen

- HET DENKEN IS EEN NIETS ONTZIENDE EN

ONVERMOEIBARE KRACHT:

Geen nis of spelonk van onze gedachtewereld blijft

onbelicht

- DESCARTES:

De helderheid van de eigen geest, de introspectie

SOORTEN ZELFBEDROG

(a) NORMAAL ZELFBEDROG

= geloof hechten aan iets waarvan men weet dat het niet

waar is

(b) OMGEKEERD ZELFBEDROG

= geen geloof hechten aan iets waarvan men weet dat het

wel waar is

TEGENSTRIJDIGHEID OF PARADOX

Wat gebeurt er wanneer we iemand anders bedriegen?

(1) ZELFBEDROG HOUDT IN DAT WE IETS WETEN EN

TEGELIJKERTIJD NIET WETEN

Kritiek: niet-contradictie principe (= iets kan niet tegelijk waar

en onwaar zijn)

(2) ZELFBEDROG HOUDT IN DAT WE ONZE INTENTIES KENNEN

EN TEGELIJKERTIJD NIET KENNEN

Oplossing

‘Kennen’ en ‘weten’ hebben 2 verschillende betekenissen

HYPNOSE

= er bestaan denkactiviteiten die niet toegankelijk zijn voor

het bewustzijn

(a) TIJDENS HYPNOSE:

Geïntegreerd bewustzijn (alle psychische activiteiten zijn

toegankelijk voor het denken)

(b) NA HYPNOSE:

Men weet niet meer wat men eigenlijk wel weet

Verklaring?

ONTSPANNING: afvlakken van remmingen + bevorderen van

impulsiviteit en vatbaarheid voor suggestie

= noodzakelijk om sociale relaties te onderhouden

ZELFCENSUUR

(1) HET ONDERDRUKKEN van ideeën, gevoelens, uitspraken en

handelingen (maar we zijn ons ervan bewust)

(2) HET VERDRINGEN van ideeën, gevoelens, uitspraken en

handelingen (maar we zijn ons er niet van bewust)

(a) Het past niet bij ons (= ‘zo ben ik helemaal niet’)

(b) Ze duiken uit het niets op

Verband

Omdat bepaalde gedachten en gevoelens niet bij ons

zelfbeeld passen, worden ze naar een ‘andere plaats’

verdreven. Wanneer ze hun weg terugvinden naar het

bewustzijn, worden ze daar als vreemd ervaren.

HET MENSELIJK DENKEN

(1) HET BEWUSTE SYSTEEM

Alle gedachten en gevoelens waar we op een bepaald

moment toegang tot hebben

(2) DE CENSUUR

Bewaakt de grenzen van het bewuste (ontzegt toegang

door middel van verdringing)

(3) HET ONBEWUSTE SYSTEEM

Alle niet-bewuste gedachten en gevoelens

HOE PAST ZELFBEDROG IN DIT PLAATJE?

Ik kan mezelf bedriegen als dat inhoudt dat ‘een deel van

mij’ een ander deel bedriegt.

Zelfbedrog

Door censuur die het bewuste systeem bedriegt, door dat

systeem informatie uit het onbewuste systeem te

onthouden

‘Kennen’ en ‘weten’

Bewust en onbewust niveau (onafhankelijk van elkaar)

KRITIEK: SARTRE

Zelfcensuur doet zelf aan zelfbedrog

Om onlustvolle gedachten adequaat te kunnen

verdringen, moet de zelfcensuur die gedachten kennen (=

herkennen als onlustvol) en tegelijkertijd niet kennen (= na

verdringing)

Verdringing bestaat niet

Het is een theoretisch verzinsel om onszelf vrij te spreken

van onze domheid en onszelf ‘ontoerekeningsvatbaar’ te

verklaren (= vrijbrief om onze verantwoordelijkheid te

ontlopen) = KWADE TROUW (mauvaise foi)

VERSCHIL ZELFCENSUUR (SARTRES EN FREUD)

S: HOMONCULUS (= afzonderlijke instantie in geest)

F: ROOKDETECTOR (= mechanische, automatische en

onpersoonlijke macht: modules van evolutiepsychologen)

4. Seks, niets dan seks

ONLUST

= een conflict tussen de fundamentele drijfkrachten of

driften van de mens: de seksualiteit en het zelfbehoud

Het leven is een slagveld van allerlei krachten ≈ Nietzsche

Freud deed ook nauwkeurig uitspraken over de krachten

(a) ZELFBEHOUDSKRACHTEN:

Driften die ervoor zorgen dat we in leven blijven

(b) SEKSUELE DRIFTEN:

Veroorzaken onlust in het psychisme

SEKSUELE DRIFT

Een grensbegrip tussen lichaam en geest

- DE GEESTELIJKE COMPONENT:

De voorstelling (gedachten, gevoelens, herinneringen)

- DE LICHAMELIJKE COMPONENT:

Het affect (hoeveelheid energie waarmee een voorstelling

beladen is)

Driften kan je niet verdringen, gedachten en gevoelens

wel.

SEKSUALITEIT

≠ genitaal contact (coïtus) tussen man en vrouw

Variatie in

(a) VOORWERP (man, vrouw, kind, dier, schoen…)

(b) BRON (erogene zones)

(c) DOEL

Ontstaan in kindertijd

Door activeren van mond (eten en drinken), anus en

geslachtsdelen (ontlasting)…

Er zijn meerdere seksuele driften, die elk min of meer

samenhangen met de erogene zone en voorkomen bij

alle kinderen.

Kinderen

= hyperseksuele wezens

= polymorf pervers (kinderen ontplooien heel wat seksuele

activiteiten, maar deze zijn nog niet genitaal georganiseerd)

Waar gaan de kinderlijke seksuele driften naartoe?

De gedachten en gevoelens (voorstellingen) die door

driften van energie (drijfkracht) voorzien worden, worden

door censuur naar het onbewuste gestuurd.

Sommige verlangens mogen niet bewust worden!!!

Waarom leidt seksualiteit zo vaak tot onlust?

(1) Sommige uitingen van ‘perverse’ driften conflicteren

met de sociale omgeving van het individu

De meeste mensen nemen de normen en waarden van hun

cultuur over en zien zich bijgevolg veroordeeld tot het

verwerpen van verlangen die zich vanuit hun eigen lichaam

aandienen. Bepaalde gedachten en gevoelens worden

ervaren als weerzinwekkend (= onlustvol en moeten dus

verdrongen worden).

Verschillende culturen hanteren verschillende seksuele

normen waarden (bv. homoseksualiteit, leeftijdsverschil,

fascinatie van kinderen voor uitwerpselen)

PSYCHISCHE DAMMEN: sluiten aan bij de seksuele normen en

waarden van de sociale omgeving (walg en weerzin)

(2) Sommige ‘polymorf perverse’ driften zijn fundamenteel

onbevredigbaar (= verklaring voor ongelukkig zijn)

Bepaalde seksuele (deel)driften kunnen nooit volledig

bevredigd worden, waardoor hun drijfkracht nooit volledig

verdwijnt en er een restverlangen ontstaat (= een bron van

onlust die verdrongen moet worden)

Waarom is onze seksualiteit fundamenteel onbevredigbaar?

De psychische dammen zijn hernemingen van bepaalde

cruciale gebeurtenissen in de evolutionaire geschiedenis

van de menselijk soort (bv. overgang van 4 naar 2 voeten)

De onbevredigbaarheid van de menselijke seksualiteit: de

mens wilde zich (al te sterk) distantiëren van de andere

dieren (= vergalopperen)

NAGENOEG ELKE VERDRINGING IS EEN TIKKENDE TIJDBOM

(1) Verdrongen voorstellingen duiken vroeg of laat terug

op in het bewuste (licht gewijzigde vorm)

(2) De drijfkracht (affect) die schuilgaat achter

verdrongen voorstellingen, blijft rondwaren in het

psychisme en richt daar allerlei onheil aan

Soms hecht het affect zich aan andere voorstellingen, die

op minder weerstand stuiten en probeert het op die manier

alsnog toegang tot het bewustzijn te krijgen.

Het psychisme

Het bestrijden van driften die niet compatibel zijn met ons

zelfbeeld (= veel tijd en energie)

Neurose

Allerlei ‘milde’ psychische stoornissen (fobie, depressie…)

ten gevolge van verdringing, die zich kenmerken door

typische negatieve emoties zoals schuld, angst, verdriet en

walg.

Perversie

= alternatief voor neurose

= niet bepaald een positie die gelukkig maakt

Besluit

De mens kan eigenlijk alleen maar ongelukkig zijn en moet

kiezen tussen de pest (perversie) en de cholera (neurose)

5. Conclusie

Freud vergelijkt de effecten van zijn eigen werk op het

zelfverstaan van de moderne mens met de effecten van

het werk van onder andere Copernicus en Darwin.

(a) Moderne wetenschappen: mens bevindt zich niet in het

centrum van het universum

(b) Darwin: kloof tussen mens en dier is niet zo groot

Freud bracht de genadeslag toe door aan te tonen dat

de mens helemaal niet zo rationeel is als hij zelf zou willen

geloven. Het leeuwendeel van onze denkactiviteiten is

helemaal niet toegankelijk voor ons bewustzijn.

- Het onbewuste bestaat en borrelt als een levende

vulkaan.

- Het bewustzijn is een belegerde stad: voortdurende

gevecht tussen het onbewuste en het bewustzijn,

tussen seks en cultuur (= recept voor ellende)

Dit voortdurende gevecht leidt tot verdringing en

verdringing tot neurose.

Verschil tussen mens en dier

De mens is helemaal geen redelijk dier, want het

onderscheidt zich door zijn vatbaarheid voor allerlei

ziekten (wijsgerige antropologie ≈ Nietzsche (atypisch))

HOOFDSTUK 9: INTELLIGENT DESIGN

1. Inleiding

DE CONTROVERSE TUSSEN HET DARWINISME EN ID

- Relatie tussen wetenschap (astronomie, geologie, fysica)

en geloof

- Relatie tussen evolutiebiologie en geloof

Evolutiebiologie

Meest verderfelijke, bedreigende wetenschap voor geloof

= deïsme

Is het darwinisme wel degelijk een gevaarlijke idee voor

het geloof?

ID

Gedreven door het filosofische materialisme

= alles moet vanuit de materie verklaard worden, dus er is geen

plaats meer voor ‘bovennatuurlijke’ entiteiten (zoals ziel en God)

= atheïsme

Is ID een goede oplossing voor de problemen die het

darwinisme oproept voor het geloof?

2. ID en darwinisme

DARWINISME

3 elementen

(1) Niet alle organismen kunnen met evenveel succes

overleven en zich voortplanten in een bepaalde

omgeving

(2) Individuele variatie: organismen van dezelfde soort

verschillen op heel veel verschillende punten

(3) Sommige aspecten van individuele variatie zijn erfelijk

(a) Kansen van het individu vergroten = ADAPTATIES

(b) Kansen van het individu verminderen

2 elementen: blinde proessen

(1) Mutatie: nodige variatie

(2) Selectie: verspreiding van adaptaties en verdwijning

van niet-nuttige mutaties

INTELLIGENT DESIGN

Niet de evolutie, maar de ontwerper is verantwoordelijk

voor alle schoonheid in de wereld

= creationisme (OPMERKING!!!)

= aanvulling

= bedreven door wetenschappers

≠ alternatief

OPMERKING: verschil tussen ID en creationisme

INTELLIGENT DESIGN

- Bijzonder ingewikkelde theorie

- Aanvaarden het darwinisme wel:

Verklaart heel wat biologische fenomenen perfect

- Theorie: er zijn bepaalde vormen van ontwerp die

dermate ingenieus en complex zijn dat blinde

natuurprocessen (mutatie en selectie) ze niet kunnen

voortbrengen, dus er is een intelligente ontwerper

nodig

CREATIONISME

- Geen ingewikkelde theorie

- Aanvaarden het darwinisme niet:

Pseudowetenschap of ideologisch geneuzel

- Theorie: hemel en aarde (+ leven op aarde) werden

ongeveer 5000 jaar geleden door God geschapen

Niet reduceerbare complexiteit

DARWINISME: alle complexiteit in de werkelijkheid kan

gereduceerd worden tot een samenspel van mutatie en

natuurlijke selectie (= gradueel: alle eigenschappen komen

stapsgewijs van vorige generatie = minimale verbetering)

MAAR FAILLIET VAN GRADUALISME

Voorbeeld: zweepstaart van E. Coli

Wanneer alle onderdelen gecombineerd zijn, kan het organisme

er baat bij hebben. Er moet een ontwerper zijn die vooruit kan

kijken (generaties stilleggen of onmiddellijke creatie van

complex orgaan)

Kritiek

ID IS OUDE WIJN IN NIEUWE ZAKKEN?

= wetenschappelijke versie van ‘Argument From Design’

ONOPGELOSTE VERSUS ONOPLOSBARE PROBLEMEN

De complexiteit van het zweepstaartje en het menselijk

oog lijkt een onopgelost probleem, maar dat wil niet

zeggen dat het onoplosbaar is.

Het lijkt dat de evolutie van het zweepstaartje veronderstelt dat

er een aantal stappen in neerwaartse richting zijn genomen,

maar darwinisten zijn ervan overtuigd dat in de toekomst zal

blijken dat elk onderdeel van het zweepstaartje wel degelijk

afzonderlijk nuttig was.

HET MYSTERIE VAN DE ONTWERPER

- Hoe? Waarom?

- Geen antwoord ≠ selectionistische verklaring

- Heeft nogal wat prutswerk afgeleverd (bv. appendix)

- Is hij meer dan een religieus geïnspireerd

verlegenheidbegrip waaraan men wetenschappelijke

ernst denkt te geven door het in te kleden met

technisch jargon uit de biochemie en de wiskunde?

IS ID WETENSCHAPPELIJK BEVREDIGEND?

- Meeste argumenten zijn negatief

- Ze zeggen wel dat het darwinisme faalt, maar hebben

zelf geen deugdelijke alternatieve verklaring

3. Religie en darwinisme: een korte geschiedenis

EEN RELIGIEUS CONFLICT

Darwinisme

Een aanval op een mens- en wereldbeeld dat begint en

eindigt bij een persoonlijke God

ATHEÏSTISCH AURA?

- Een deel van de religieuze gemeenschap aanvaardde

Darwins inzichten over de afstamming van de mens

- Sommigen (waaronder Wilberforce) hadden het

moeilijker met het aanvaarden van Darwins theorie

(1) Hij besefte dat zijn evolutietheorie niet te verzoenen was

met de letterlijke lezing van de bijbel

(2) De biologische evolutie is een aanwijzing voor het

bestaan van een goddelijke schepper (die voorwaarden

geschapen heeft voor het ontstaan van leven op aarde)

DUS DEÏSME

Hij geloofde in een goddelijke schepper die de wereld in

beweging heeft gebracht, maar die verder niet wil of kan

ingrijpen.

Intelligent Design

Een manier om aan die aanval te weerstaan (ook al stelt

men zich vragen bij de theologie en religiositeit)

THOMAS HUXLEY EN HERBERT SPENCER

Het darwinisme is een seculiere religie, waaruit men

maatschappelijke en individuele idealen en normen kan

afleiden

- Interesse voor een ideologisch gebruik van de

evolutietheorie

- Nadruk op de vooruitgang in de evolutie en harmonie

in natuur

De wetenschap moet ervoor zorgen dat men het Rijk

Gods op aarde kan verwezenlijken

Confrontatie tussen het traditionele christendom en de

evolutietheorie

RONALD FISCHER

God heeft de wereld op zo’n manier geschapen dat alle

organismen naar een adaptief optimum evolueren. Deze

goddelijke voorzienigheid leidt tot de kroon op de

goddelijke schepping: de mens.

= NEO-DARWINISME: synthese tussen Darwins gedachtegoed

en de Mendeliaanse genetica (samensmelting van basiswetten

van erfelijkheid en Darwins theorie)

THEODOSIUS DOBZHANSKY

Evolutie is een doelgericht proces, maar christelijke

overtuiging speelt hier minder mee. Hij gaat lijnrecht in

tegen creationisten door te zeggen dat hun visie op het

leven godslasterlijk is. Als het creationisme waar is, dan zou

God de mens bedriegen (God geeft ons tal van

aanwijzingen die de evolutietheorie ondersteunen) =

creationisme als blasfemie

FISHER EN DOBZHANSKY

Verzoening van religieuze overtuiging met

wetenschappelijke bezigheden

Toegevingen

(1) Vervangen van een zuiver mechanistische

evolutiebiologie door een meer teleologische

evolutiebiologie

(2) Afstand nemen van een al te dogmatisch christendom

en een letterlijke lezing van de bijbel

HEDEN

Een groot gedeelte van het hedendaagse darwinisme is

rechtstreeks gebaseerd op evolutiebiologische mechanismen

en processen die zij aan het licht brachten. Tegelijk nemen nog

weinig biologen de christelijke boodschap ernstig (vooral het

teleologische aspect). Er wordt wel toegegeven dat het

christendom een noodzakelijke inspiratiebron geweest is, maar

daarom ondersteunen hun evolutionaire theorieën de

waarheidsaanspraken van het christendom nog niet.

4. Is het darwinisme intrinsiek atheïstisch?

DARWINISME

- Methodologisch naturalisme (onderzoeksmethoden voldoen

aan wetenschappelijke criteria)

- Geen plaats voor miraculeuze interventies bij het opstellen

van verklaringen of voorspellingen

Elke darwinist moet aanvaarden dat God en goddelijke

interventies geen plaats hebben in wetenschappelijke

procedures, theorieën en experimenten, maar dat

betekent niet dat elke darwinist moet aanvaarden dat

God niet bestaat.

Darwinisme is wapen voor antireligieus fundamentalisme

- Darwinisme leidt tot materialisme en dus tot atheïsme

- Er waren vroeger wel darwinistische atheïsten, maar nu ligt

vooral de nadruk op de intrinsieke band tussen darwinisme

en atheïsme (Dawkins, Dennett, Weinberg)

- Alle wetenschappen hangen een methodologisch

naturalisme aan, maar enkel het darwinisme wordt door

ID’ers bekritiseerd

DEÏSME

God is een schepper van voorwaarden (voor het ontstaan

van leven op aarde), maar trekt zich verder niets aan van

zijn creatie (= vorm van theïsme).

Voorbeeld: Darwin

THEÏSME

Alle religieuze theorieën en overtuigingen waarin beweerd

wordt dat God bestaat en waarin aan God allerlei

kenmerken worden toegeschreven.

CREATIONISME/INTELLIGENT DESIGN

Een zo letterlijk mogelijke interpretatie van het

Genesisverhaal (zie: Young Earth). Dit staat haaks op het

darwinistische gedachtegoed (= deïsme), maar ook op

basisprincipes van de fysica en de geologie.

PANTHEÏSME

‘God’ is de naam die wij geven aan de natuur, de natuur

is een mechanisme. God valt volledig samen met de

evolutie van het leven op aarde. Dit is verzoenbaar met

het filosofisch materialisme.

Voorbeeld: Spinoza

AGNOSTICISME

Geen bevestigende of ontkennende uitspraken over

bovennatuurlijke verschijnselen. Men bezit geen kennis om

te oordelen of er een God is of niet.

GEMATIGDE THEÏSTISCHE POSITIES

3 overtuigingen

(1) God bestaat

(2) God is een liefhebbende scheppende persoon

(3) Het bestaan van God maakt enig verschil voor de

werkelijkheid waarin wij leven en/of voor de menselijke

soort

(a) God bestaat, en zijn bestaan maat enig verschil voor

onze leefwereld (1 + 3)

Het darwinisme kan niet aantonen dat mirakels

onmogelijk zouden zijn.

In de mate dat mirakels een opschorting van natuurwetten

impliceren, kan men zeggen dat het darwinisme verzoenbaar is

met het geloof in mirakels. Als er geen mirakels zijn, volgt de natuur

gewoon de darwinistische processen.

Het bestaan van God: als zulke onderwerpen ons

bevattingsvermogen al niet overstijgen, dan overstijgen

ze hoogstwaarschijnlijk toch onze zintuiglijke

vermogens.

Het darwinisme kan geen uitspraken doen over de boven- of

buitenzintuiglijke werkelijkheid.

No comment: geen bewijs van tegendeel

Methodologisch naturalisme: men doet enkel

beroep op de wetenschap

(b) God is een liefhebbend, wijs en intelligent wezen (2)

Het darwinisme kan geen zinnig antwoord geven op

de vraag of God bestaat.

Eigenschappen van God

THEÏSME

God is liefhebbend en zorgend

DEÏSME

God is wijs en intelligent

Godsdienst is een redelijke aangelegenheid en

hun beeld van God weerspiegelt die overtuiging

KRITIEK OP VERZOENBAARHEID

(1) Natuurlijke selectie is een enorm verspillend en

inefficiënt proces (prutswerk)

(a) Zoveel tijd en zoveel mislukte ontwerpen

(b) God is een prutser, geen redelijk wezen

(2) Adaptaties zijn het product van lijden

(a) Veel nakomelingen die niet overleven, wreedheid, lijden

(b) De schepper is een sadist, geen goedzak

Tegenargumenten van deïsten

(a) Lijden is altijd al een probleem geweest voor religieuze

overtuigingen

(b) THEODICEE (Leibniz)

God heeft ons geschapen als vrije individuen. Het lijden

maakt deel uit van een ‘packagedeal’, waarvan de

voordelen en de nadelen elkaar in evenwicht houden

(c) Adaptaties zijn een bijproduct van de verspilling en het

lijden

5. Conclusie: alternatieven

KARL BARTH

De aanspraken van religie hebben betrekking op een

realiteit die volledig verschilt van de wereld waarin wij

leven. Gods goedheid en alwetendheid kan men niet

begrijpen als overtreffende trappen van menselijke

goedheid en kennis.

LUDWIG WITTGENSTEIN

Het zijn niet de overtuigingen die de kern uitmaken van

het geloof, maar wel de praktijken.

- Praktijken hangen nauw samen met religieuze

overtuigingen

- Overtuigingen hebben geen betekenis meer wanneer

je ze loskoppelt van de praktijken

REDELIJKHEID

Redelijkheid = wetenschappelijkheid

Bepaalde elementen van het geloof zijn niet in

overeenstemming met de wetenschappen, en zijn dus

onredelijk.

HOE HET GELOOF TERUG REDELIJK MAKEN?

(1) STRATEGIE VAN ID

God opnieuw binnenloodsen in wetenschap

Probleem

Fundamenteel onwetenschappelijk

Wetenschap is wetenschap als ze gebaseerd is op een

naturalistische methodologie: wie beroep doet op

goddelijke interventie of een afgeleid surrogaat plaatst zich

onvermijdelijk buiten de wetenschap

(2) DE GESCHIEDENIS VAN HET DENKEN

Moderne wetenschappers mogen geen beroep doen

op God

Moderne wetenschap is beter dan de aristotelische en

middeleeuwse vormen van wetenschap (= beroep op

God), omdat men meer vooruitgang geboekt heeft.

SAMENVATTEND

- Het darwinisme is wel een gevaarlijke idee voor het

geloof:

Het maakt komaf met het beeld van God als verstandige en

voorzienige persoon

- Het ID biedt geen deugdelijke oplossing:

Het herhaalt het probleem door op cruciale momenten een

‘intelligente ontwerper’ in te roepen zonder te specificeren

(+ geloof onttrekken aan de wetenschap)

HOOFDSTUK 10: SEKSUELE VOORKEUR

1. Inleiding: Freuds voorkeuren

HOMOSEKSUALITEIT

Dubbelzinnigheid

- Lijst van perversies

- Weigeren dat het een ziekte is

Oorsprong

- Het maakt deel uit van onze biologische constitutie

- Psychologische verklaringen (identificatie met moeder)

Men is homoseksueel (vanaf de geboorte) en men wordt

homoseksueel (na vereenzelviging met moeder).

Tegenwoordig: binaire denken

- Hetero OF homo

- Natuur OF cultuur

- Fatum OF keuze

Het binaire denken ondermijnen en de complexiteit van

het debat over seksuele voorkeuren bloot leggen

(a) Essentialisten

Seksuele voorkeuren = natuurlijke soorten (een classificatie

die ‘geschreven’ staat in de constitutie van mensen

(b) Sociaal-constructivisten

Seksuele voorkeuren = sociale constructies (vormgegeven

door sociale, culturele en economische factoren)

2. Twee paradigma’s

LEVAY

Er bestaan anatomische verschillen tussen de hersenen

van homoseksuele mannen en de hersenen van

heteroseksuele mannen.

HAMER EN BAILEY (1)

Onze seksuele oriëntatie staat voor een groot deel in onze

genen geschreven. Het is niet of nauwelijks te veranderen,

dus mensen zijn ofwel heteroseksueel ofwel homoseksueel

(ofwel biseksueel).

LESBIAN AND GAY STUDIES (2)

Seksuele oriëntatie staat helemaal niet ‘in de genen

geschreven’, maar wordt gevormd door allerlei sociale,

culturele en economische factoren (= kneedbaar).

De opdeling is niet universeel en tijdloos.

HET ONDERSCHEID TUSSEN BEIDE PARADIGMA’S

Het is mogelijk om over elk onderwerp (x) een debat op te

zetten, waarbij x in het ene geval beschouwd wordt als

veruitwendiging van een tijdloze en aangeboren essentie (=

essentialisme), in het andere geval als een contingente sociale

constructie (sociaal-constructivisme) = morele/politieke claim

3. Soorten van soorten

NATUURLIJKE SOORT

- Een groep individuen, organismen, entiteiten of

eigenschappen die van nature een groep vormen

- Vaste, interne en natuurlijke eigenschappen

(identificatie en onderscheiding van andere entiteiten)

- Voorbeelden

(a) Chemische elementen (goud)

(b) Biologische soorten (planten- en diersoorten)

(c) Fysische entiteiten (quark)

NATUURLIJKE MENSELIJKE SOORT

- Idem als natuurlijke soort, maar dan bij mensen

- Voorbeelden

(a) Bloedgroepen

(b) Erfelijke kenmerken (geslachtschromosomen)

NATUURLIJKE (MENSELIJKE) SOORT: VOORWAARDEN

(1) X is totaal onverschillig ten opzichte van onze theorieën

over X

(2) X vormt een homogene en begrensde categorie

Alle leden van X kenmerken zich door een unieke

eigenschap die hen onderscheidt van leden van Y

(3) De unieke eigenschap die alle leden van X

gemeenschappelijk hebben moet een natuurlijke

eigenschap zijn

NIET-NATUURLIJKE SOORT: VOORWAARDEN

(1) Ze trekken zich niets aan van de manier waarop we

hen conceptualiseren

(2) Ze delen geen uniek definiërend kenmerk

(3) Ze delen geen natuurlijk kenmerk

- Voorbeelden

(a) Stoelen

(b) teddyberen

NIET-NATUURLIJKE MENSELIJKE SOORT (= SOCIALE SOORT)

- Sociale menselijke soorten of sociale constructies

- Variabele eigenschappen (niet vast, intern of natuurlijk)

- Externe en culturele eigenschappen

- Voorbeelden

(a) Gescheiden vaders in Leuven

(b) Leden van een politieke partij

INTERACTIEVE SOORT (deel van sociale menselijke soort)

- In sommige sociale menselijke soorten zijn de leden niet

onverschillig ten opzichte van de theorieën over die

soorten, ze zijn zich namelijk vaak bewust van de

manier waarop ze geconceptualiseerd worden en

stemmen hun doen en laten daarop af

(= interactie tussen theorieën en mensen)

- Voorbeeld: Schizofrenie (hallucinaties of affectieve criteria)

4. Zijn seksuele voorkeuren natuurlijke (menselijke) soorten?

MAAKT ONZE SEKSUELE VOORKEUR EEN NATUURLIJKE

ORDENING VAN VERSCHILLENDE GROEPEN VAN MENSEN?

Essentialisten (JA!)

(1) Is er een unieke natuurlijke eigenschap die typerend is

voor homoseksuelen?

Het onderzoek is niet overtuigend en het is onduidelijk of de

neuro-anatomische verschillen de oorzaak is van hun

seksuele voorkeur, of eerder het gevolg.

Conclusie: nog geen eenduidig natuurlijk kenmerk

voor alle homoseksuelen en enkel voor homoseksuelen

(2) Vormen homoseksuelen en heteroseksuelen duidelijk

gescheiden groepen?

o Homoseksuelen: seks met hetzelfde geslacht

o Heteroseksuelen: seks met het andere geslacht

o Biseksualiteit: tijdelijke twijfelaars

(a) Kinsey: biseksualiteit is even gangbaar als

homoseksualiteit

(b) Sex historians: biseksualiteit is gangbaarder dan

(exclusieve) homoseksualiteit

(c) Dierenwereld: geen homoseksualiteit, maar wel

biseksualiteit

Conclusie: geen dwingend en strikt onderscheid tussen

homoseksualiteit en heteroseksualiteit

(3) Veranderen individuele homoseksuelen en

heteroseksuelen niet als we hun benamingen

veranderen of wanneer we op een andere manier

gaan denken over homoseksualiteit (en

heteroseksualiteit)?

(a) DE BENAMING

Essentialisten: homoseksuelen trekken zich niets aan

van hoe en wat we over ze denken

Tegenargument: termen zoals ‘gay’, ‘homofiel’

hebben wel impact en zijn kwetsend

‘Homoseksueel’ is gedateerd en herinnert aan de

psychiatrisering van homoseksualiteit. Deze

medicalisering van homoseksualiteit liet homoseksuelen

niet onberoerd, al is het niet duidelijk hoe en in welke

mate die medicalisering hun seksuele voorkeur en hun

seksueel gedrag veranderde.

(b) DE CLAIM DAT HET AANGEBOREN IS

Het aantal jongens dat homoseksueel was daalde sterk

Ze durfden het niet toe te geven

Ze waren eerlijk, dus er was iets grondig veranderd

Conclusie: er is wel een impact

INTERACTIEVE SOORT: er is wederzijdse beïnvloeding tussen onze

theorieën over homoseksualiteit en homoseksuele actoren.

Looping-effect: onze kennis over X beïnvloedt het gedag van X,

waardoor het gedrag van X verander en op basis van die

verandering, verandert ook onze kennis… … theorie over homoseksualiteit homoseksueel gedrag theorie …

5. Zijn seksuele voorkeuren sociale constructen?

SOCIAAL-CONSTRUCTIVISTISCHE BENADERING

Onze seksuele verlangens worden in belangrijke mate

bepaald door contingente sociale, culturele en

economische factoren (de aard, het voorwerp, het gevolg).

Deze elementen worden bepaald door het kennissysteem

waarin we ons bevinden. Er bestaan verschillende

kennissystemen die radicaal van elkaar verschillen

(= epistemes van Foucault).

Conclusie: als onze seksualiteit vormgegeven wordt door

contingente culturele factoren en als ons kennissysteem

radicaal anders is dan dat van de oude Grieken, dan

verschilt onze seksualiteit radicaal van de seksualiteit van

de oude Grieken.

HALPERIN: EEN SOCIAAL-CONSTRUCTIVIST

De huidige, Westerse vorm van homoseksualiteit en de

huidige dichotomie tussen homoseksualiteit en

heteroseksualiteit zijn een uitvinding van de moderne tijd

en zijn geen van beide terug te vinden in het antieke

Griekenland.

VERSCHIL TUSSEN GRIEKENLAND EN ONZE CULTUUR

- Grieken: asymmetrie (oudere mannen en jongens)

- Westen: symmetrie (even oud)

KRITIEK OP SOCIAAL-CONSTRUCTIVISTEN

(a) De breuk tussen verschillende perioden is nooit zodanig

groot dat alle elementen van een oude ‘seksuele

vorm’ verloren gaan.

Er wordt druk gerecycleerd: er zijn nog steeds een aantal

elementen die we ook terugvinden in oudere vormen van

homoseksualiteit

(b) Achter de wilde veelheid van seksuele vormen gaan

een beperkt aantal basisvormen schuil die telkens

opnieuw opduiken, doorheen de tijd en doorheen

verschillende culturen

(c) Sociaal-constructivisten bezondigen zich ironisch

genoeg aan een vorm van essentialisme: een

bepaalde historische periode wordt gemakkelijk

geïdentificeerd met een bepaalde vorm van

homoseksualiteit (zoals pederastische vorm), maar het

is duidelijk dat er een veelheid van homoseksuele

vormen bestaat!

De geschiedenis van de herenliefde en de sociaal-culturele

antropologie, leren ons dat er ondanks de duidelijke verschillen

tussen vormen van homoseksueel gedrag, ook gelijkenissen en

continuïteiten zijn. Vroegere vormen keren terug in

hedendaagse vormen en vaak bestaan beide vormen ook

gewoon naast elkaar (met geografische spreiding). Het feit dat

er duidelijke continuïteiten zijn in de verschillende vormen,

betekent niet dat er slechts één vorm bestaat (zoals

essentialisten zeggen), maar wel verschillende vormen.

6. Conclusie

SEKSUELE VOORKEUREN ZIJN GEEN NATUURLIJKE SOORTEN

Homoseksualiteit en heteroseksualiteit zijn niet sterk

biologisch verankerd, zijn niet onveranderlijk en universeel.

Kunnen we homoseksualiteit en heteroseksualiteit van

elkaar onderscheiden?

SEKSUELE VOORKEUREN ZIJN GEEN SOCIALE CONSTRUCTEN

Homoseksualiteit en heteroseksualiteit zijn niet eindeloos,

kneedbaar en variabel en sommige vormen lijken steeds

opnieuw op te duiken in verschillende tijden en culturen.

HOOFDSTUK 11: LUDWIG WITTGENSTEIN

1. Inleiding

DE VERHOUDING TUSSEN TAAL EN WERKELIJKHEID

Bepalend voor betekenis en waarheid van wat we

zeggen: onderscheid tussen zin en onzin

2 DIAMETRALE THEORIEËN

(1) Betekenis ontstaat wanneer een uitspraak een

afbeelding vormt van een stand van zaken in de

werkelijkheid

De werkelijkheid geeft zin aan mijn spreken

(2) Betekenis wordt bepaald door de manier waarop en

de context waarin die uitspraak gebruikt wordt

De inbedding van mijn spreken is een specifiek taalspel

Bekommernis

Alle filosofische problemen zijn te wijten aan een verkeerd

gebruik van de taal (filosofie = ziekte)

2. Een man van extremen

BIOGRAFIE

Woonplaats: Wenen (Oostenrijks-Hongaarse rijk)

Studies: ingenieurswetenschappen

Interesse: filosofie van de wiskunde

Russell ziet Wittgenstein als zijn opvolger

Boek: Tractatus Logico-Philosophicus

3. Geen gezwets! Over Wittgenstein 1

TRACTATUS LOGICO-PHILOSOPHICUS

Het biedt duidelijke criteria om een onderscheid te maken

tussen zin en onzin in ons taalgebruik in het algemeen en in

de filosofie in het bijzonder.

Probleem

Veel filosofische problemen vloeien voort uit een

oneigenlijk gebruik van de taal

Oplossing

Het ‘doen verdwijnen’ van de oplossing, door te laten zien

hoe taal juist werkt

RUSSELL

Logisch atomisme: theorie over verband tussen taal en

werkelijkheid

Hoe haken onze taal en werkelijkheid op elkaar in?

De fundamentele bouwstenen van onze taal zijn een

spiegel van wat er zich afspeelt in de werkelijkheid en de

logica stelt ons in staat om die bouwstenen te identificeren

(= omgangstaal omzetten in logische uitspraken)

Atomaire uitspraken: komen overeen met dingen en hun

eigenschappen in de werkelijkheid

WITTGENSTEIN

Hij volgt de theorie van Russell, maar voegt nog kleine

elementen toe.

Atomaire uitspraken

- De samenhangen tussen dingen (= standen van zaken)

- Betekenis (of zin) als hij verwijst naar standen van zaken

in de werkelijkheid

- Voorbeeld: een glas op tafel, een stoel onder tafel…

Namen

- De dingen zelf

- Betekenis (of zin) als hij verwijst naar een ding in de

werkelijkheid

- Voorbeeld: tafel, stoel, glas…

Kortom

Taal ontleent betekenis aan het feit dat ze een afbeelding

is van de werkelijkheid.

Afbeelden

Structurele gelijkenis: een gelijkenis tussen de structuur van

uitspraken en de structuur van de dingen in de

werkelijkheid. Beiden hebben dezelfde logische opbouw:

evenveel elementen die in dezelfde verhouding tot elkaar

staan.

Oplossing voor filosofisch gezwets

Omdat een uitspraak geen betekenis heeft en dus onzin is

wanneer zij niet naar een stand van zaken in de

werkelijkheid verwijst. Enkele empirische uitspraken zijn

zinvol.

Filosofie is onzin omdat het namen bevat die helemaal niet

verwijzen naar dingen in de werkelijkheid (geest, ziel…)

FILOSOFIE IS NUTTIGE ONZIN

- Nuttig: onderscheid tussen zin en onzin

- Onzin: uitspraken die niet verwijzen naar werkelijkheid

Andere voorbeelden: religie en ethiek

Filosofie, religie en kunst zijn waardevolle onzin

Ze brengen ons in contact met het ‘onuitsprekelijke’ of het

‘mystieke’ (= de waarden en ideeën van iets zullen zich wel

tonen, men hoeft die helemaal niet te benoemen)

Probleem

Wittgenstein vindt het zegbare minder interessant en

belangrijk dan het onzegbare, maar over dit laatst rept hij

geen woord (hij vermeldt het wel)

4. Spelen! Meet Wittgenstein 2

PHILOSOPHISCHE UNTERSUCHUNGEN

(a) Het nut van taal

TRACTATUS

Taal is nuttig als ze de werkelijkheid beschrijft

Elke vorm van breedspraak, literaire opsmuk en

onnodige uitweiding is hem vreemd

Bondig en nauwkeurig taalgebruik

Filosofische problemen ontstaan wanneer we de

grenzen van de taal niet eerbiedigen en

uitspraken doen die geen afbeelding vormen van

de standen van zaken in de werkelijkheid

UNTERSUCHUNGEN

Taal heeft verschillende functies die niet beperkt

moeten worden tot beschrijving van de

werkelijkheid

Speels en ongestructureerd taalgebruik

Opmerkingen en geen duidelijke rode draad

Taal is een instrument om in verschillende

contexten verschillende dingen te doen

= TAALSPELEN (met eigen spelregels)

Filosofische problemen ontstaan omdat we

verschillende taalspelen met elkaar verwarren (we

zien niet in hoe ze functioneren = schijnproblemen)

Taalspelen

De waaier van mogelijke taalspelen toont aan dat de

taal een zeer heterogeen fenomeen is, en dat het

onzinnig is om op zoek te gaan naar een enkele

essentie die gemeenschappelijk is aan al die spelen.

Wat is taal en wat maakt een taalspel tot taal?

Spelen en taal hebben geen unieke gemene deler, en

dit geldt ook voor taalspelen. Nochtans bestaan er ook

gelijkenissen en verwantschappen tussen taalspelen

(men kan dit vergelijken met familieleden). Er is met

andere woorden een merkwaardige mix van eenheid

en veelheid bij taalspelen.

(b) Zin en onzin

TRACTATUS

Betekenis en waarheid ontstaan wanneer de taal

een afbeelding van de werkelijkheid vormt

De werkelijkheid is een onwankelbaar ijkpunt

waarop onze uitspraken afgestemd moeten

worden om zinvol of waar te zijn

UNTERSUCHUNGEN (KRITIEK OP TRACTATUS)

(1) De betekenis van een uitspraak heeft niet te maken

met haar verhouding tot de werkelijkheid, maar de

manier waarop ze gebruikt wordt in een taalspel

Een bepaalde term kan verschillende betekenissen

aannemen, afhankelijk van het taalspel waarin het

gebruikt wordt

(2) Een term heeft alleen maar betekenis binnen de

grenzen van een bepaald taalspel

Er is geen ‘taalspelonafhankelijke’ betekenis van een

term, die de ‘echte’ (onaantastbare en definitieve)

betekenis is

ALGEMEEN

Elke taalspel schept een eigen werkelijkheid: er zijn dus

evenveel werkelijkheden als taalspelen. De betekenis

van de taal ligt in haar gebruik binnen een bepaald

taalspel en dat gebruik creëert een eigen werkelijkheid

Nadruk op heterogeniteit van de taal en gelijkenis met

spelen

5. Ziekten en familiegelijkenissen

ALGEMEEN

Er is geen unieke essentie die eigen is aan alle taalspelen,

maar er is enkel sprake van familiegelijkenissen tussen

verschillende taalspelen. Dit wil niet zeggen dat deze

manier van denken opgaat voor alle begrippen!

WAT BEDOELEN WE PRECIES WANNEER WE X EEN ZIEKTE

NOEMEN?

WAKEFIELD

Ziekte is een schadelijke disfunctie

Voorwaarden

(1) X is schadelijk voor de drager van X (het zieke individu)

of wordt als schadelijk beschouwd door diens

omgeving (= lijden)

(2) X is gebaseerd op een biologische disfunctie, de

natuurlijke functie van een orgaan moet verstoord zijn

(= aantasting van reproductief succes van individu)

Kritiek

Voor de meeste gevallen kloppen deze voorwaarden,

maar niet voor alle ziekten (bv. dyslexie, lactose-

intolerantie, Alzheimer…) en ook niet enkel voor ziekten.

HET IS ONMOGELIJK OM EEN BEPALING VAN ‘ZIEKTE’ TE

GEVEN DIE NIET TOT ONENIGHEID LEIDT

WITTGENSTEIN

De vraag ‘wat is ziekte’ is al verkeerd, want ze

veronderstelt dat er zoiets bestaat als ‘de essentie van

ziekte’. Ze gaat er vanuit dat alle ziektes een uniek

definiërende eigenschap hebben en dat die eigenschap

onderscheid maakt tussen ziekte en gezondheid.

ZIEKTE ALS FAMILIELEDEN

Ziekten lijken op elkaar zoals elk lid van een familie wel in

een bepaald opzicht op een andere familielid lijkt. Maar

er is geen enkele gelijkenis die uniek is voor alle leden van

een bepaalde familie en die enkel voorkomt in deze

familie.

Prototypische ziekten of voorbeeldziekten

Sommige ziekten verenigen nagenoeg alle

familiegelijkenissen in zich (pijnlijk, dodelijk, schadelijk,

disfunctioneel…). Hoe minder prototypisch een ziekte is,

hoe verder ze zich verwijdert van de familie der ziekten.

Grenzen van de familie der ziekten zijn niet erg duidelijk

afgebakend of ze bestaan gewoonweg niet.

6. Conclusie

TRACTATUS

Strengheid en positivisme

UNTERSUCHUNGEN

Speelsheid en relativisme

ONENIGHEID

Interpretatie?