INLEIDING TOT DE ALGEMENE ZIEKTELEER

Prof. Dr. W. Van Steenbergen

Inleiding

Wissel: lichamelijke ziekte heeft invloed op psychisch welzijn en vice versa

Germinatieve cellen: reproductieve cellen, voortplantingscellen, eigenlijk het

belangrijkste want staan in voor het voortbestaan van de mens

Omgeven door omhulsel, het lichaam

Wij gaan spreken over het omhulsel, het lichaam dat opgebouwd is uit

somatische cellen

Na reproductie mag het lichaam afsterven, nodig voor het in stand

houden van de soort

Ziek worden en doodgaan is eigen

Functies van het lichaam: somatische cellen

Lichaam bestaat uit orgaansystemen

Allerlei functies

De beschreven zijn diegene die we gaan zien

Deze zijn vatbaar voor ziekte en veroudering

Veroudering/aftakeling vanaf onze leeftijd

Animale zenuwstelsel: staat onder functie van uw wil

Sturen willekeurige bewegingen via gestreepte spieren bv. Borstkas,

slikken

Autonoom zenuwstelsel: geen controle over, werkt autonoom

Bestuurt onze organen

Stress systeem: orthosympatisch

Als je stress op uw hart hebt, iets geven dat het orthosympatisch

systeem afremt

Parasympathisch systeem voor rust en herstel

Neurotransmitter: acetylcholine: hartritme en bloeddruk daalt, eetlust

wordt gestimuleerd

EXAMEN

Er wordt niets gevraag dat niet in de les besproken is

Slides en boek

Vier grote vragen waaronder casusvraag (klachten: kunnen over redeneren)

en kleine bijvragen

Spijsverteringsstelsel

1. Slokdarm (esofagus)

2. Maag (gaster)

3. Dundarm (jejunum, ileum)

4. Dikdarm (colon)

STRUCTUUR

BUISVORMIGE ORGANEN BETROKKEN IN TRANSPORT EN

VERWERKING VAN VOEDSEL

Verschillende functies

Wand

Spierlaag of muscularis

Slijmvlieslaag of mucosa (binnenste bekleding van

muscularis)

Verschillende functies die pathologisch kunnen zijn

Zenuwnetwerk tussen de spierlaag werkt coördinerend

MUSCULARIS PROPRIA, SPIERLAAG

Soort (in hele lichaam maar 2 soorten)

Gestreepte spieren (controle over)

Gladde spieren (geen controle over)

Functie: transport

Pathologie: motorische pathologie (problemen met transport)

Therapie: ingrijpen op spiercellen

Bv. medicatie die ingrijpt op spierwerking darmen zoals Buscopan

MUCOSA, EPITHEEL, SLIJMVLIES

Hier als binnenste, zwarte lijnen

Functies : complexer dan transport

Bescherming tegen « invaders » ! (aspecifiek: in heel lichaam)

Secretie van maagzuur in maag (specifiek voor maag)

Absorptie van voeding in dundarm (specifiek voor dunne darm): is

noodzakelijk voor overleving

Absorptie van water in dikdarm (specifiek voor dikke darm) cfr. diarree

Pathologie: organisch

Ontsteking (-itis) bv. maagontsteking: gastritis, pancreasontsteking:

pancreatitis

Tumor/kanker

Ulcus/zweer bv. maagzweer

Medicatie : Ingrijpen op mucosa bv. motilium, nexian

Enkellagig –columnair

Bij tumor: adenocarcinoom

Bv. baarmoederkanker: adenocarcinoom van de

baarmoeder

NIET straalgevoelig! (belangrijk verschil!)

Meerlagig – squameus

Bij tumor: spinocellulair carcinoom

Bv. spinocellulair carcinoom van de huid

WEL straalgevoelig

ALGEMENE INDELING VAN MALIGNE TUMOREN

CARCINOOM: EPITHELIALE TUMOR

Oppervlakte epitheel

Huid

Slijmvliezen van darmen, luchtwegen, urinewegen, galwegen

Klierepitheel

Borst

Schildklier

Prostaat

Speekselklier

Orgaanepitheel

Pancreas

Lever

Nier

SARCOOM: NIET-EPITHELIALE TUMOR

Andere soort kanker (niet epitheliale tumor): sarcoom

Kanker van o.a. spier/botweefsel

Bv. botkanker: osteosarcoom, vetweefselkanker: liposarcoom

Behandelen we niet verder in de les, wel term kennen

Mesenchymale weefsels

Myosarcoom < spier

Osteosarcoom < bot

Liposarcoom < vet

Lymfosarcoom < lymfeweefsel

Fibrosarcoom < bindweefsel

Angiosarcoom < bloedvaten

Neurofibrosarcoom < zenuwweefsel

SLOKDARM (ESOFAGUS)

BEGRIPPEN

Esofag-itis : ontsteking van de slokdarm

Esofago-scopie: kijkonderzoek in de slokdarm

Esofag-ectomie : verwijderen van de slokdarm

STRUCTUUR

MUSCULARIS

Spierige buis

Gestreept spierweefsel bovenste 6cm

Glad spierweefsel verderop naar onder (vanaf dit stuk

tot aan anale sfincter enkel nog glad spierweefsel en

dus geen controle over)

Transport van voedsel: keelholte-maag: via peristaltieken

of contractiegolven

Gecoördineerde peristaltische contracties

Onder invloed van zenuwnetwerk in wand

Als je op je hoofd gaat staan dan nog steeds voedsel richting maag door

golf, ondanks zwaartekracht

Dikke balkjes: sfincters/sluitspieren

Faryngo-oesofagale sfincter (bovenste)

Tussen keelholte (farynx) en slokdarm (oesofagus)

Belet oesofago-faryngeale reflux

Voorkomt dat eten terug naar boven loopt en

voorkomt dat het in je luchtpijp komt

Gastro-oesofagale sfincter (onderste)

Tussen maag en slokdarm

Belet gastro-oesofagale reflux: geen terugloop van

voedsel van de maag naar slokdarm

Cruciaal want voorkomt dat maagzuur naar boven loopt en slokdarm

beschadigt! (kan dodelijk zijn)

Gelegen onder diafragma/middenrif (grijze plaat in de figuur): cardia

(overgang slokdarm – maag)

Bij een maagbreuk ligt het cardia boven het diafragma

MUCOSA

Meerlagig in de mond en in de slokdarm

Tumor dus spinocarcinoom maar vreemd genoeg meer en meer adeno

TERMINOLOGIE: SYMPTOMEN

Dysfagie (dys: geen normale functie)

Hinder op transport van voedsel

« Het eten blijft steken »

o Motorische pathologie: dysfagie onmiddellijk voor vast voedsel én

vloeistof

o Organische pathologie (bv. door dichtgroeien door tumor): dysfagie

eerst voor vast voedsel en later ook voor vloeistof (later kwijlen)

Pyrosis

Zure oprispingen : maagzuur dat in je slokdarm terugloopt)

Branderig gevoel, opstijgend retrosternaal (retro sternum: achter

borstbeen)

o Normaal voorkomend

o Bij zwangerschap

o Pathologisch bij gastro-esofagale reflux (refluxziekte)

Odynofagie

Branderige retrosternale pijn bij slikken

Wijst op ontsteking van slijmvlies: « esofagitis » door zuur of schimmel

infectie op de slokdarm

Spontane slokdarmkrampen

Krampachtige pijn retrosternaal

Door contracties gladde spieren slokdarm: spasmen gladde spieren (een

kramp in kuitspier is equivalent bij gestreepte spier)

Onderscheiden van pijn van cardiale oorsprong: mensen panikeren want

denken aan hartaanval

Vrij frequent

ONDERZOEKSMETHODEN

Structureel : is er iets mis met de vorm? Organisch iets fout?

RX Slokdarm (radiologisch): foto na toedienen contrastvloeistof

o Barium: eerste optie maar niet bij vermoeden perforatie want als het

in de borstkas of buikholte komt dan is het dodelijk!

o Gastrografine: bij vermoeden perforatie

o Hytrast: bij gevaar van verslikken

Endoscopie: esofagoscopie

o Inspectie en biopsiename van mucosa

Verschillende

soorten

contrastvloeistof

o In de slokdarm kijken en structuur slijmvlies nagaan: is er een zweer,

ontsteking of tumor?

Functioneel : motorische functie bestuderen

Manometrie: motoriek?

o Drukmeting: je schrijft de motoriek op

o Plastic buis (katheder) in de slokdarm met op verschillende hoogten

gaten, die verbonden zin met drukgevoelige sonden

o Druk veranderd bij golf van boven naar beneden

PH metrie: zuur?

o Zuurtegraadmetingen

o Registreert de pH (zuur dan pH)

o De sonde blijft 24u zitten en elke keer als er zuur in de slokdarm

komt, dan daalt de pH

PATHOLOGIE

MOTORISCH

1. ACHALASIA OF CARDIASPASME

Begrip

Neuromusculaire stoornis : normaal opengaan is afwezig

o Cardium blijft toe, te maken met neuro- en spierlaag die niet goed

werken

o Sluitspier gaat niet meer open en verstoring peristaltiek

o Afwezigheid van de normale slokdarmperistaltiek

o Afwezigheid van cardiarelaxatie

Gevolg: stase/vaststeken van voedsel in slokdarm

Symptomen

Dysfagie voor vast voedsel én vloeistof (vanaf begin)

Vermagering

Voedselregurgitaties met luchtwegeninfecties : door

reflux van voedsel kunnen luchtweginfecties ontstaan

Diagnose

Manometrie want functionele stoornis : kijken hoe de

drukken er precies uitzien

RX en endoscopie om tumor uit te sluiten (foto: slokdarm op bepaald

punt toe en verder opgezet, alle foto’s zijn puur illustratief)

Therapie

Pneumatische dilataties : katheder via slokdarm tot aan hoogte van het

cardia waar de ballon onder hoge druk wordt opgeblazen (pneumatisch:

via lucht, dilatatie: openzetten/verwijden), niet zonder risico want kan

scheuren en bloeden (bij scheur slijmvlies)

Heelkundige myotomie: insnijden, persoon kan opnieuw slikken want

cardia gaat hierdoor wat open (als dilatatie niet werkt)

2. DIFFUSE SPASMEN

Begrip

Abnormale contracties/spasmen van gladde spieren, onderste 2/3 (zie

foto: inkepingen zijn spasmen van de spieren)

Symptomen

Retrosternale krampachtige pijn : hevige pijn achter borstbeen

Diagnose

Manometrie en RX: drukmetingen van hoge peristaltische golven

Therapie

Relaxatie gladde spieren

o Nitraten ! (vb. Cedocard)

o Calciumkanaalblokkers ! (vb. Adalat)

(EXAMEN: klassen van medicatie kennen – best overzichtblad maken)

3. STOORNISSEN VAN GESTREEPT SPIERIG DEEL

Begrip

Slechte werking van bovenste gestreept spierig deel

(« Slikmechanisme »)

Oorzaken

Neurologische aandoeningen: CVA, Parkinson (uiteindelijk gaan deze

mensen kwijlen want krijgen hun speeksel niet meer doorgeslikt)

Spierziekten: Myasthenia Gravis, ALS

Symptomen

Verslikken : niet meer kunnen eten maagsonde: gastrostomie:

voeding via maag

Speekselvloed: speeksel niet meer kunnen doorslikken

Hoge dysfagie

ORGANISCH

1. GASTRO ESOFAGEAL REFLUX DISEASE (GERD) = REFLUXZIEKTE

Begrip

Frequent voorkomende aandoening, vooral bij maagbreuk

Gastro-esofagale terugvloed van maagzuur : gastro-oesofagale sfincter

werkt niet goed maagzuur in slokdarm die zich er niet tegen kan

verdedigen

Frequent leidend tot pathologie/verwikkelingen

Oorzaken

Slechte werking van de gastro-esofagale sfincter

o Reden onduidelijk

o Maagbreuk (Hiatus hernia): cardia boven middenrif/diafragma

Gestoorde klaringsfunctie van slokdarm en maag

Agressie van maagzuur op slokdarmmucosa

Maagbreuk

Symptomen en verloop

Eerste symptoom: zure oprispingen/pyrosis vnl. ’s nachts bij liggen of

bij bukken wanneer zwaartekracht niet mee helpt

Dan oesofagitis: ontstoken slijmvlies van de slokdarm door maagzuur

Dan pijn bij slikken: odynofagie

Chronische oesofagitis littekenweefsel vernauwing stenose

dysfagie: eerst voor vast en dan voor vloeistof (trage progressieve

evolutie)

Diagnose

Esofagoscopie

o Esofagitis graad 1-4

PH meting

Therapie

Anti-reflux maatregelen

Maagzuursecretieremmers

o Histamine receptor blokkers: Zantac, Ranitidine

o Protonpompinhibitoren: Losec, Logastric, Omeprazole, Dakar,

Pantozol, Pariet, Nexiam

Antireflux heelkunde: Nissen

Figuur hierboven: tekening van 1 cel uit maagslijmvlies (enkellagig epitheel).

Deze cel produceert zuur (HCl) die kan opgesplitst worden in waterstof (H+)

en Cl-. Waterstof is een proton en doet de pH dalen. De protonenpomp doet

de pH dalen door waterstof uit te pompen. We geven geneesmiddelen die de

pomp inhiberen zodat de maagzuursecretie stil valt. De twee meest gebruikte

zijn Omeprazole en Pantomed.

Zantac blokkeert histamine (minder krachtig dan directe blokkade

protonpomp), die mee de zuurproductie stimuleert.

Gastrine is een hormoon dat gemaakt wordt in de maag en maagzuur

stimuleert

Nog antirefluxmaatergelen: tot drie uur voor slapen, niets meer eten, niet

meer roken, bed veranderen zodat je meer rechtop ligt

Complicaties

Dysfagie door stenose

Eerst voor vast voedsel later voor vloeistof

Traag evolutief

Dilataties

o Niet-pneumatisch

o Savary catheters

Barrett slokdarm

Verwikkeling van zure reflux (kan fataal zijn)

Onderste cms bekleed door eenlagig (rood) epitheel

terwijl slokdarm normaal meerlagig (lichtroze) is

Normaal start eenlagig pas vanaf de maar hier zijn de onderste delen van

het meerlagig epitheel van de slokdarm (boven cardia) vervangen door

eenlagig epitheel (Barrett)

Risico op maligne ontaarding: adenocarcinoom hoge risicogroep

Follow-up vereist : jaarlijkse gastroscopie + biopsie voor check op tumors

2. SCHIMMELINFECTIE VAN SLOKDARMMUCOSA

Begrip

Candica albicans esofagitis : er groeit een schimmel in de slokdarm

Vaak gepaard met aantasting mondmucosa

Voorkomen : niet bij normaal immuunsysteem

AIDS, Kanker

Chemotherapie

Antibiotica : je doodt bacteriën en maakt zo plaats

voor schimmelinfectie

Bij kinderen soms wel normaal zonder uitlokkende

factor

Symptomen

Odynofagie : pijn bij slikken

Diagnose: structureel onderzoek via endoscopie (wit: schimmel )

Therapie

Antimycotica: Diflucan, Daktarin (orale gel)

3. KWAADAARDIGE TUMOR: CARCINOOM

– Begrip

Spinocellulair carcinoom < meerlagig epitheel

o Vooral bij oudere mannen omdat ze vaak gerookt hebben en

alcohol gedronken hebben (twee risicofactoren)

o Belang van roken en alcoholabusus

Adenocarcinoom < enkellagig epitheel

o Belang van Barrett (onderste stuk slokdarm vervangen door

eenlagig epitheel) mucosa

o Mogelijk gevolg van GERD

– Symptomen

Dysfagie (klassiek symptoom)(niet altijd)

o Eerst voor vast voedsel, later voor vloeistof

o Snel evolutief (>< stenose door esofagitis: traag)

o Zeer agressief: meesten sterven binnen 6 maanden

Anorexie (slechte eetlust), vermagering, cachexie (algemene

ondermijnde patiënt bv. Terminale AIDS-patiënt, kankerpatiënt)

– Diagnose (2 delen)

RX (Barium pap) (deel 1) (bloemkoolachtige massa)

Esofagoscopie – biopsies (deel 1)

Stadiering van de uitgebreidheid (deel 2) : TNM classificatie

o T : lokale uitgebreidheid, hoe diep zit de tumor in de wand (verschil

in prognose)

o N : noduli : lymfeklieren in de omgeving die aangetast zijn,

uitzaaiingen hiernaar niet goed voor prognose (N1 : aangetaste

klieren, N0 : niet aangetaste klieren)

o M : metastasen : uitzaaiingen op afstand, eigenschap kwaadaardige

tumoren (M1 : metastasen, M0 : geen metastasen)

– Prognose

10% overleving na 5 j

Vaak overlijden < 1 j

Krater in het slijmvlies

– Therapie

Heelkunde: Esofagectomie: helemaal wegnemen van slokdarm

Maag tubuleren hierna (maag wordt naar boven opgetrokken en vatgezet

aan farynx, er wordt een tube van gemaakt), anders een stuk dikke

darm wegnemen en dat tussen maag en farynx zetten (colon-

interpositie) = curatieve behandeling

Radiotherapie

Chemotherapie

Palliatief (klachten verlichten voor kwaliteit van resterende leven): stent

plaatsen om dysfagie tijdelijk op te lossen zodat de patiënt nog kan eten,

laser

Stent

Potentieel

curatief