1

Hoofdstuk 1 : Meetgereedschappen

1.1 Doel

Het doel van meten is werkstukken vóór, tijdens en na het bewerken te controleren

op de juiste ………maat………, evenwijdigheid, haaksheid, vlakheid of vorm.

Als je een werkstuk maakt zul je het regelmatig moeten meten of controleren omdat

het moet voldoen aan bepaalde eisen.

Eén van die eisen kan bv. zijn: een juiste lengte hebben. Stel je voor dat de deur die

je juist gemaakt hebt 10cm te kort is…

Een andere eis die aan een werkstuk kan worden gesteld is dat het perfect haaks

moet zijn. Stel je voor dat diezelfde deur onderaan goed sluit maar bovenaan 10cm

open staat…

Uit wat hierboven beschreven staat, weet je dat je verschillende soorten

meetgereedschappen zal nodig hebben als je een stuk maakt.

Geef één voorbeeld van een meetgereedschap: …meetlat, schuifmaat,……

Meten is ook vergelijken:

• Als ik naast mijn vriend sta, zie je onmiddellijk wie de kleinste is. Deze

vorm van meten is vergelijken …zonder……… meetgereedschap.

• Als ik met een plooimeter de lengte van de kast meet, noemen we

dit vergelijken …met… meetgereedschap.

2

1.2 Soorten meetgereedschap

1.2.1 De meetlat

A Doel

De meetlat gebruiken we voor lengtemetingen die niet nauwkeurig moeten zijn.

In het beste geval kun je tot op …0,5……mm juist meten!

B Gebruik

De meetlat zal je in de werkplaats enkel gebruiken om te controleren of nieuwe

stukken lang en breed genoeg zijn; of om (schuine) lijnen af te tekenen.

De figuren 1, 2 en 3 tonen je een voorbeeld van het correcte gebruik van een

meetlat.

1: Meetlat juist leggen; 2: Zet een streepje bij de 3: Gebruik een blokhaak

loodrecht kijken op de gewenste maat om een loodrechte lijn af

meetlat te tekenen

fig. 1 fig. 2 fig. 3

3

1.2.2 De schuifmaat

A Doel

De schuifmaat gebruiken we om op een nauwkeurige manier lengtemetingen uit

te voeren op werkstukken. De schuifmaat die we in de werkplaats gebruiken heeft

een nauwkeurigheid van …0,05 mm… Dit is ongeveer de dikte van één haartje !

B De delen van de schuifmaat

Zet de volgende woorden op de juiste plaats in figuur 4:

nonius / dieptestift / vaste bek / meetsnavels / losse bek met nonius /

blokkeerschroef / meetlat

0 1 2 3 4 5 6 13 12 11 7 8 9 10 14 15

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 ,0 5 mm

STANLESS HARDENED

STAINLESS

HARD

ENED

………meetsnavels…….

………blokkeerschroef…………..

……losse bek met nonius……..

……vaste bek…….

……nonius……

……dieptestift……..

……meetlat……

fig. 4

4

C Soorten metingen

Met de schuifmaat kun je drie soorten metingen uitvoeren.

Schrijf onder de figuren 5,6 en 7 telkens de juiste soort meting.

…de diepte meten… …uitwendig meten… …inwendig meten…

D Aflezen van de schuifmaat

Bij het aflezen van de maat van een werkstuk is het heel belangrijk dat je de

schuifmaat onmiddellijk kunt aflezen. Neem daarvoor de schuifmaat bij de

maatlat in de hand (zie fig. 8) en druk met de duim de losse bek tegen het

werkstuk Het is ook van groot belang dat je loodrecht op de maatlat en de nonius

kijkt, dit om eventuele afleesfouten te vermijden.

fig. 7 fig. 6 fig. 5

fig. 8

5

E De werking van de schuifmaat

Zoals je reeds weet heeft de schuifmaat een maatlat (net zoals een gewone meetlat)

en een nonius. Om de maat af te lezen kijk je eerst naar het nulstreepje van de

nonius. Dat streepje zegt ons hoe groot de maat ongeveer is (zie fig. 9). Om beter

mee te kunnen volgen is het goed dat je een schuifmaat bij je hebt.

• In ons voorbeeld staat het nulstreepje van de nonius tussen 25 en 26

mm. Ons stuk is dus groter dan …25 mm… maar kleiner dan …26 mm…

• Vervolgens kijk je naar de nonius. Kijk welk streepje van de nonius

exact overeen komt met een streepje op de maatlat. Hier komt het

streepje van de 5 op de nonius overeen met een streepje op de maatlat.

Dit is geen 5 mm maar 0,5 mm !! Het stuk meet dus exact …25,5 mm…

Dit is nog niet alles ! Je kunt ook zien dat tussen de gehele getallen op de nonius

telkens weer een streepje staat. Aangezien elk geheel getal op de nonius één tiende

van een mm voorstelt, zal elk streepje dat tussen die gehele getallen ligt de helft

van 1/10de of vijf honderdsten van een mm ( of 0,05 mm ) voorstellen !!

• In ons voorbeeld zouden we kunnen stellen dat niet het streepje van de 5

overeenstemt met een streepje op de maatlat, maar dat streepje wat ligt

tussen de 5 en de 6 overeenstemt met een streepje op de maatlat. De

nieuwe maat is dus …25,55 mm……. Stel je schuifmaat in op deze maat.

• Dit noemen we een meting tot op …0,05 mm nauwkeurig…

fig. 9

6

6 7 8 9 1 2 3 4

F Oefeningen op het aflezen van de schuifmaat

1) Aflezen van de meetlat

Bij het aflezen van de meetlat moeten we kijken naar de positie van de NUL op de

nonius. ( zie E: de werking van de schuifmaat )

2) Aflezen van de nonius

Ieder streepje heeft bij aflezing een waarde van 0,1 mm. LET WEL: jullie

schuifmaat in de werkplaats heeft 20 streepjes! Dit wil dus zeggen dat bij aflezing

ieder streepje een waarde heeft van 0,05 mm !

0

1 2 3 4 6 7 8 9

Meetlat

Meetlat

Meetlat

0

1 2 3 4 0 5

6 7 8 9 10

1 2 3 4

0 5

5 6 7 8 9

10

10 0

0

7

3) De grootte van een werkstuk bepalen

Door de waarde van de maatlat en de waarde van de nonius samen te tellen

kunnen we nu bepalen wat de grootte van ons werkstuk is.

4) Toepassingen

Vanaf pagina 8 maken we oefeningen op het aflezen van:

• de meetlat ( reeks 1 en 2 )

• de nonius ( reeks 3 )

• de totale waarde ( reeks 4, 5, 6 en 7 )

Meetlat: 80 mm

Nonius: + 0,6 mm

80,6 mm

Meetlat: 200 mm

Nonius: + 0,3 mm

200,3 mm

8

Reeks 1: aflezen van de meetlat

→ vul telkens de juiste maat in.

9

Reeks 2: aflezen van de meetlat

→ teken de nul van de nonius op de juiste plaats.

10

Reeks 3: aflezen van de nonius

lees de juiste waarde af van de nonius zet zelf het streepje op de juiste plaats

11

Reeks 4: de grootte van een werkstuk aflezen

→ vul telkens de juiste maat in van meetlat en nonius en tel de waarden samen.

12

Reeks 5: aflezen op 1/10 van een mm

13

14

Reeks 6: TAAK Klas:………………NAAM: …………………………………………

→ maak de volgende oefeningen af.

……/18

15

Reeks 7: TAAK Klas:………………NAAM: …………………………………………

→ schrijf de juiste maat van deze schuifmaten op 1/20.

……/10

16

1

2 3

1.2.3 De beugelschroefmaat

A Doel

Het doel van de beugelschroefmaat is om een lengtemeting uit te voeren tot op

0,01 mm nauwkeurig. Bij ons in de werkplaatsen is dit de nauwkeurigste soort

meting.

B Figuur van de beugelschroefmaat

C De werking van de beugelschroefmaat

Het principe van de beugelschroefmaat is in feite zeer eenvoudig. (zie figuur 10 )

Op de schroefspil (1) is schroefdraad met een stap van een halve mm aangebracht

(1/2 mm = 0,5 mm = 50/100 mm).

Dit betekent dat na één omwenteling van de trommel (2) de meetstift (3) 1/2 mm is

verschoven.

Aangezien de meettrommel verdeeld is in 50 gelijke delen is de waarde van ieder

deel dus 1/2 mm gedeeld door 50 = 1/100 mm of 0,01 mm.

Tijdens dit schooljaar zul je echter niet meten met de schroefmaat en dus gaan we

hier niet dieper op in.

fig. 10

17

1.2.4 De hoekmeter

A De vaste hoekmeter

Een hoekmeter noemen we vast wanneer de twee benen …NIET... beweegbaar zijn.

Hierbij denken we aan de …vlakke zwee…, de …blokzwee… of de winkelhaak.

Die kunnen een hoek hebben van:

• 90°: hiermee meten we een …rechte… hoek ( of anders gezegd: we

controleren de …haaksheid…… ( fig. 11, 12 en 13 )

• 45°: om hoeken te controleren die 45° moeten hebben ( figuur 14 )

• 120°: controle van een regelmatige zeshoek ( figuur 14 )

• 135°: het meten van een regelmatige achthoek ( figuur 14 )

vlakke zwee: controle van haaksheid blokzwee: om haakse lijnen af te

en van vlakheid tekenen op een werkstuk

voetzwee: om werkstukken loodrecht hoekzwee: om zeshoeken of

te plaatsen achthoeken te controleren

fig. 14 fig. 13

fig. 12 fig. 11

18

B De verstelbare hoekmeter

Bij de verstelbare hoekmeters onderscheiden we twee soorten:

• zonder gradenboog ( figuur 15 )

• met gradenboog ( figuur 16 )

• Bij de hoekmeter zonder gradenboog lees je gewoon het aantal graden af

dat de pijl aangeeft.

• Bij de hoekmeter met gradenboog ben je in staat om één graad onder te

verdelen in minuten.

• De hoekzwee met gradenboog is dus veel nauwkeuriger dan de

hoekzwee zonder gradenboog

fig. 15 fig. 16

19

C De leugenzwee

De voorloper van de hoekmeter was misschien wel:

DE LEUGENZWEE ( figuur 17 en 18 )

De leugenzwee is een niet-aanwijzend meetgereedschap (onrechtstreekse meet-

methode) voor het meten en vooral voor het overbrengen van hoeken.

We onderscheiden drie soorten bij de leugenzwee (figuur 17):

1) Twee rechte benen scharnierend rond een punt

2) Een dubbel been met daarin scharnierend een tweede been. Deze

constructie heeft het voordeel dat de leugenzwee zowel links als rechts kan

gebruikt worden.

3) Een dubbel been met daarin scharnierend een tweede maar veel langer been.

Met deze constructie hebben we dan bij elke instelling van een hoek langs de

andere kant van de gemeten hoek het supplement van die hoek.

fig. 17 fig. 18

20

1.2.5 De meetklok

A Doel

1) Controleren van de evenwijdigheid ( figuur 19 )

We plaatsen de meetklok op een vlakplaat en we zien of het stuk evenwijdig is

aan de vlakplaat. Dit noemen we de evenwijdigheid controleren van een vlak

( het stuk ) ten opzichte van een referentievlak ( de vlakplaat )

Om de hoogte van een stuk met de meetklok te

meten kunnen we ook gebruik maken van

speciaal geslepen meetblokjes (figuur 19)

2) Controleren van de rondheid.

We controleren de rondheid op de draaibank ( zie werkplaats )

3) Controleren van de haaksheid.

We plaatsen de meetklok met statief op een freesmachine ( zie werkplaats )

B Werking

Het principe van de meetklok is eenvoudig: als de naald wordt ingedrukt ( figuren

20 en 21 ) dan wijkt de wijzer uit naar rechts.

Met de meetklok kunnen we stukken vergelijken tot op 0,01 mm nauwkeurig.

fig. 21

fig. 19

fig. 20

21

1.3 Samenvatting

✓ Het doel van meten is om stukken voor, tijdens en na het bewerken te

controleren op hun maat, evenwijdigheid, vlakheid en vorm

✓ De meetlat gebruiken we voor lengtemetingen die niet nauwkeurig moeten

zijn.

✓ De schuifmaat dient om metingen te doen tot op 0,05 mm nauwkeurig.

✓ De soorten van metingen bij een schuifmaat zijn:

Uitwendig meten Inwendig meten Diepte meten

✓ De delen van de schuifmaat:

0 1 2 3 4 5 6 13 12 11 7 8 9 10 14 15

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 ,0 5 mm

STANLESS HARDENED

STAINLESS

HARDENED

meetsnavels

blokkeerschroef

losse bek met nonius

vaste bek

nonius

dieptestift

meetlat

22

✓ De schroefmaat dient om metingen te doen tot op 0,01 mm nauwkeurig

✓ De vlakke zwee dient om stukken te controleren op hun vlakheid of haaksheid

✓ Er zijn 4 vaste hoekmeters: vlakke zwee, blokzwee, voetzwee en hoekzwee

1) Vlakke zwee van 90°: controleren van de haaksheid

2) De blokzwee: haakse lijnen aftekenen

3) De voetzwee: loodrechte lijnen op werkstukken aftekenen

4) De hoekzwee: controle van regelmatige zes- of achthoeken

✓ Twee soorten verstelbare hoekmeters:

1) Met gradenboog voor nauwkeurige metingen

2) Zonder gradenboog voor minder nauwkeurige metingen

✓ Het doel van een leugenzwee is om hoeken af te tekenen en hoeken over te

brengen

✓ Leugenzwees zijn meetgereedschappen zonder aflezing. Dit zijn dus niet-

aanwijzende meetgereedschappen.

✓ De meetklok kunnen we gebruiken voor 3 soorten metingen:

1) Controle van de evenwijdigheid.

2) Controle van de rondheid.

3) Controle van de haaksheid.

23

1.4 Herhalingsvragen ( taak )

NAAM:……………………………………………… KLAS:……… DATUM:………………

1. Wat is het doel van meten?

…het doel van meten is om werkstukken voor, tijdens en na het bewerken

…te controleren op hun maat, evenwijdigheid, vlakheid of vorm……

2. Waarvoor wordt een meetlat gebruikt?

…voor lengtemetingen die niet nauwkeurig moeten zijn…………

……( tot op 0,5 mm )……………………………………………

3. Wat is het doel van de schuifmaat?

…om nauwkeurige lengtemetingen uit te voeren op werkstukken…

……( tot op 0,05 mm )…………………………………………………………

4. Welke 7 belangrijke onderdelen heeft de schuifmaat?

…vaste bek… …lat met mm-schaalverdeling…

…losse bek met nonius… …nonius…

…meetsnavels… …dieptestift…

…blokkeerschroef…

5. We kunnen de schuifmaat voor 3 soorten metingen gebruiken. Welke?

…inwendig meten… …uitwendig meten…

…diepte meten…

6. Leg uit hoe je een schuifmaat vastneemt.

…je neemt de schuifmaat bij de maatlat in de hand en je drukt met je duim

…de losse bek tegen het werkstuk. Het is van groot belang dat je de maat…

…direct kunt aflezen en dat je loodrecht op de schuifmaat kijkt…

7. Waarvoor wordt een beugelschroefmaat gebruikt?

…Een beugelschroefmaat wordt gebruikt voor zeer nauwkeurige…

…lengtemetingen tot op 0,01 mm…

8. Wat is het verschil tussen een vaste en een verstelbare hoekmeter?

…een vaste hoekmeter heeft twee benen die NIET beweegbaar zijn…

…Een verstelbare hoekmeter heeft twee verstelbare benen…

………

……/25

……/1

……/1

……/1

……/7

……/3

……/1

……/1

……/1

24

9. Geef 4 soorten vaste hoekmeters. Geef ook aan waarvoor ze gebruikt

worden.

• …vlakke zwee…

Gebruik: …meten van rechte hoeken of de vlakheid…

• …blokzwee…

Gebruik: …aftekenen van haakse lijnen…

• …voetzwee…

Gebruik: …om lijnen loodrecht af te tekenen op werkstukken…

• …hoekzwee…

Gebruik: …controleren van regelmatige zes- of achthoeken…

10. We hebben 2 soorten verstelbare hoekmeters gezien. Welke?

• …hoekmeter MET gradenboog…

• …hoekmeter ZONDER gradenboog …

11. Waarvoor wordt een leugenzwee gebruikt?

…met een leugenzwee kunnen we hoeken overbrengen en aftekenen…

…… …

12. De meetklok wordt gebruikt voor 3 soorten van metingen. Welke ?

• …controle van de evenwijdigheid…

• …controle van de rondheid…

• …controle van de haaksheid…

……/1

……/4

……/1

……/3

25

1.5 k.o.1: De meetgereedschappen

NAAM:……………………………………………………Klas:…………Datum:………………

1. Wat is het doel van meten?

…het doel van meten is om werkstukken voor, tijdens en na het bewerken…

…te controleren op hun maat, evenwijdigheid, vlakheid of vorm…

2. Zet de juiste woorden in de juiste kaders.

0 1 2 3 4 5 6 13 12 11 7 8 9 10 14 15

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 ,0 5 mm

STANLESS HARDENED

STAINLESS

HARDENED

meetsnavels

blokkeerschroef

losse bek met nonius

vaste bek

nonius

dieptestift

meetlat

……/2

……/7

……/20

26

3. Met de schuifmaat kunnen we 3 soorten metingen uitvoeren. Welke?

→ …inwendig meten…

→ …uitwendig meten…

→ …diepte meten…

4. Wat is het verschil tussen een vaste en een verstelbare hoekmeter?

…een vaste hoekmeter heeft twee benen die NIET verstelbaar zijn…

…een verstelbare hoekmeter heeft twee verstelbare benen…

5. a) Geef 2 soorten vaste hoekmeters.

b) Waarvoor worden ze gebruikt?

• …vlakke zwee / blokzwee…

Gebruik: …controle rechte hoeken of vlakheid / haake lijnen aftekenen…

• …voetzwee / hoekzwee…

Gebruik: …loodrechte lijnen aftekenen / controle regelmatige 6- of

8hoeken

6. Welke 3 metingen kunnen we uitvoeren met de meetklok?

• …evenwijdigheid van een werkstuk controleren …

• …rondheid “ “ “ “ …

• …haaksheid “ “ “ “ …

……/3

……/1

……/4

……/3