WWW.CPS.NL

Nationaal congres Taal en Lezen

15 oktober 2015

Het verbeteren van taal- en leesresultaten nader bekeken –

Kees Vernooy

Vooraf: Catherine Snow (2014)

De belangrijkste 21e eeuwse vaardigheid?

Goed kunnen begrijpend lezen!

Begrijpend lezen is de basis voor alle leren! Maar ook de

samenleving stelt hogere eisen aan leesvaardigheid.

I. Het waarom en wat van betere leesresultaten• Het recht van de leerling en de maatschappelijke

verantwoordelijkheid van scholen.

• Wetenschappelijke inzichten op het gebied van taal/lezen en het borgen van de resultaten.

Waarom is lezen zo belangrijk?• Is van groot belang voor de

schoolloopbaan van de kinderen;

• Is cruciaal voor het goed in hun vel zitten

van de kinderen;

• Werkt door op andere vak- en

vormingsgebieden;

• Is nodig omdat de samenleving om een

goede leesvaardigheid vraagt.

Wat bepaalt de resultaten/opbrengsten leesonderwijs?

DoelenX

Effectief curriculumX

Voldoende tijdX

Effectieve instructie+

Omgaan met verschillenpreventief

curatief/intensief

II. Wat is begrijpend lezen?

• De vaardigheid om teksten letterlijk te begrijpen en

teksten te interpreteren, maar ook vanuit de optiek van

leren informatie uit een tekst kunnen halen. Dit vraagt

het begrijpen van de tekst die je leest.

• Daarvoor is nodig: de tekst geautomatiseerd kunnen

lezen om alle aandacht op de inhoud te kunnen richten,

waarbij de lezer tegelijkertijd zijn voorkennis

verbindt/integreert met de inhoud van de tekst.

Wat betekent de tekst niet begrijpen? Dit kan betekenen

dat de lezer de tekst niet geautomatiseerd kan lezen en/of

dat de lezer onvoldoende voorkennis over de inhoud van

de tekst heeft.

Samenhangende beïnvloedende

competenties begrijpend lezen

Van begrijpend luisteren naar

begrijpend lezen: de leerlijn

woordenschat

fonemisch

bewustzijn

decoderen

begrijpend

luisteren

zinsopbouw,

praten

vlot lezenBegrijpend

lezen

Wat beïnvloedt het begrijpen

van een tekst vooral?1. Niveau leerling:

- Taalvaardigheid: het fundament.

- Vlot en vloeiend kunnen lezen (alle aandacht op de

inhoud kunnen richten)

- Woordenschat/voorkennis over de inhoud (versterkt en

versnelt het begrijpend lezen en maakt het makkelijker

nieuwe dingen te leren)

2. Niveau van de tekst:

- Aanwezigheid van het aantal moeilijke woorden

- De manier waarop de tekst is geschreven. Is de tekst

begrijpelijk geschreven?

III. Een nieuw kader:

EFFECTIEF BEGRIJPEND LEESONDERWIJS

Leerlingen teksten leren begrijpen en interpreteren

Preventieve dimensieHet Wat

- Taalvaardigheid/leren argumenteren

- Vlot en vloeiend lezen

- Woordenschat/voorkennis

- Tekstkennis

- Metacognitieve aanpak

- Schrijven

Het Hoe

- Doelgericht

- Voldoende leestijd

- Tekst centraal

- Goed geschreven teksten

- Voorlezen

- GRRIM-instructiemodel

- Peer tutoring

- Vrij lezen

- Effectieve feedback

Intensieve dimensieHet Wat

- Zie ‘Wat’ Preventieve dimensie

- Ondersteunende suggesties

- Lezen en herlezen

Het Hoe

- Doelgericht

- Vroegtijdig signaleren

- Meer tijd

- Verlengde instructie (Reteaching en preteaching)

- Peer tutoring

- Effectieve feedback

Data en

Monitoren

Groepen Taalvaar-

digheid

Woorden-

schat/voor-

kennis

Technisch

lezen

Meta

cognitieve

strategieën

Tekstken-

merken

Schrijven

Groep 1 - 2 Begrijpend

luisteren

Taalgebruik

Leren

argumenteren

Continu

Omgaan met

voorkennis

Mondelinge

taal

Fonemisch

bewustzijn

Letterkennis

Begrijpend

luisteren

Omgaan met

voorkennis

Prentenboeken Invented

spelling

Groep 3 Begrijpend

luisteren

Taalgebruik

Leren

argumenteren

Continu

Omgaan met

voorkennis

Leren lezen Begrijpend

luisteren

Omgaan met

voorkennis

E3/E4

- Letterlijk

begrijpen

Eenvoudig

schrijven

Groep 4 -6 Begrijpend

luisteren

Taalgebruik

Leren

argumenteren

Continu

Omgaan met

voorkennis

Stilleesbeleid

Vlot en

vloeiend lezen

Omgaan met

voorkennis

Afleidingen maken

Leren monitoren

E4-E6

- Letterlijk

begrijpen

- Afleidingen

maken

Doelgericht

schrijven zie

Focus op

schrijven

teksten

Groep 7 - 8 Begrijpend

luisteren

Taalgebruik

Leren

argumenteren

Continu

Omgaan met

voorkennis

Stilleesbeleid

Uitbouw en

onderhoud vlot

en vloeiend

lezen

Omgaan met

voorkennis

Afleidingen maken

Leren monitoren

E6 en hoger

- Letterlijk

begrijpen

- Afleidingen

maken

Doelgericht

schrijven zie

Focus op

schrijven

teksten

Samenhangende componenten:

geïntegreerd model van geletterdheid

Het ‘wat’

1. Belang van een goede (mondelinge)

taalvaardigheid. Wat zegt recent onderzoek?

(Schmitt, Justice & Pentimonti, 2014)

• Een goede taalvaardigheid is het uitgangspunt

voor een goede schoolloopbaan;

• Kinderen die met achterstanden/problemen op

het gebied van de taalvaardigheid hun

schoolloopbaan beginnen, zullen nooit het

niveau van hun leeftijdgenoten met een goede

taalvaardigheid bereiken;

• Vroegtijdige aandacht in VVE/kleutergroepen

kan dat verminderen, waarbij preventie

effectiever is dan remediëring.

Rol mondelinge taal bij lezen

Mondelinge taal

Fonologische gevoeligheid Begrijpend lezen

Leren lezen

2. Sterke prioriteit voor de onderbouw

Waarom?

Het is van belang dat jonge kinderen zo vroeg en snel

mogelijk succeservaringen opdoen:

Vroege scholing voor kinderen uit risicogroepen is effectief;

het doet de ongelijkheid afnemen en werkt preventief

Gebeurt dat niet dan ontstaat er een gevoel van het niet

kunnen dat dikwijls tot vermijdingsgedrag leidt.

Er bestaat een duidelijke en sterke correlatie tussen

problemen bij beginnend lezen en later op school falen

(Pondiscio 2015).

Kortom: It is no exaggeration to say that the battle for

literacy is largely won and lost in early childhood

(Pondiscio, 2015).

3. Woordenschat/kennis doet er voor

begrijpend lezen alles toe!• Woordenschat is een belangrijke voorspeller van het

begrijpend lezen

• Woordenschat is significant verbonden met begrijpend lezen,

technisch lezen, spelling en schoolprestaties in zijn algemeenheid.

• Voorkennis is cruciaal voor begrijpend lezen! Een effectgrootte

van 1.04!

• Woordenschat is een voorwaardelijke pilaar voor begrijpend lezen!

Je moet 95% van

de woorden kennen om de tekst te

begrijpen.

• Woordenschat wordt vooral in de

bovenbouw belangrijk.

• Woordenschat beïnvloedt ook het technisch lezen, spelling, praten

en schrijven.

4. Vlot en vloeiend technisch lezen

• Met een goede mondelinge

taalvaardigheid en woordenschat de

belangrijkste pijler voor begrijpend lezen;

• Is intelligentieloos;

• Vlot lezen zorgt ervoor dat alle aandacht

op de inhoud van de tekst gericht kan

worden en is daardoor de brug naar

begrijpend lezen.

5. Kennis over de structuur/opbouw

van teksten

• Vooral om informatieve teksten te

begrijpen;

• Schrijvers hanteren een bepaalde opbouw

om lezers hun tekst te laten begrijpen;

• Begrijp je de opbouw van de tekst, dan

begrijp je de informatie beter.

Het is van belang om op een functionele

manier aandacht aan tekstkennis te

besteden.

6. Meta-cognitief handelen en begrijpend

lezen: lezen vraagt om denkactiviteit

Dimensies:

1. Nadenken over hoe je het gaat

aanpakken om je doel te realiseren;

2. Controleren/nadenken of de aanpak

effectief is of moet worden bijgesteld.

Metacognitief handelen komt niet aangewaaid; het moet

worden verworven door goede voorbeelden in de omgeving

(ouders, leerkrachten) of door expliciete training. We weten

dat metacognitie in hoge mate het leerresultaat bepaalt (ca.

40%)(Veenman, 2013)

Perfetti (2009) en het

controleren van het begrijpenHet monitoren van het begrijpend lezen

(zelfsturing, metacognitie) is de centrale

strategie voor het controleren van het

“begrijpen”.

Rol metacognitief handelen

(Vernooij 2015)

De tekst

Voor

Leesdoel

Denken/handelen

Tijdens

Denken/controleren

handelen

Na

Denken/controleren

handelen

Metacognitief handelen: Zorg voor

structuur!Voor, tijdens, na-strategie

Voor: Wat is mijn leesdoel en wat weet ik over het

onderwerp?

Tijdens: Nadenken over mijn leesdoel en wat ik al

weet over het onderwerp. Maar ook: begrijp ik de tekst?

Na: Wat wist ik over het onderwerp voor ik de tekst

las en wat weet ik nu?

7. Praat/discussieer over teksten

- Vragen over de tekst stellen:

- Wat spreekt je aan?

- Wat spreekt je niet aan?

- Wat maakt de tekst moeilijk?

- Wat mis je in de tekst etc.

- Maar ook vragen die gaan over:

- het gewoon begrijpen van de tekst

- cruciale details

- woordenschat

- structuur tekst

- wat de schrijver bedoelt

- afleidingen

- meningen en argumenten

8. Opkomst van de strategie

‘het belang van herlezen’

Herlezen/herhaald lezen leidt tot een beter en

dieper tekstbegrip. Heeft volgens Hattie

(2012) een effectgrootte van 0.67.

Leerkrachten moeten leerlingen

aanmoedigen teksten nog een keer te lezen.

Lees en herlees!

Het belang van herhaald lezen.Een meta-analyse van Therrien (2004) toont

dat herhaald lezen een evidence based

strategie is voor zowel vlot en vloeiend lezen

als voor begrijpend lezen. Kinderen met

leesproblemen profiteren daarvan. Het effect

voor vlot lezen is groter (d.83) dan voor

begrijpend lezen (d.67).

9. Laat leerlingen meer samenwerken/-lezen • Peer tutoring is medeleerlingen als co-teacher

gebruiken om de resultaten van leerlingen te verbeteren.

• Peer tutoring heeft een effectgrootte van 0.55 op de leerresultaten.

• Zowel de tutee, een leerling die extra-aandacht bij taal/lezen of rekenen/wiskunde nodig heeft, als de tutor profiteren van het samenwerken.

• Ook ouders kunnen tutoren!

Het ‘hoe’

• De leerkracht is cruciaal, maar Hattie zegt: effectieve leerkrachten zijn leerkrachten die de goede dingen doen.

• Wat zijn goede dingen?

- Effectieve expliciete instructie

- Intensieve instructie voor risicolezers (vanuit convergente differentiatie)

- Taak- en procesgerichte feedback geven;

- Leerlingen laten samenwerken rondom teksten;

- Stimuleren stillezen/vrije tijdslezen

De effecten van goed lesgeven

Percentage of Achievement Variance

Students

Teachers

Home

Peers

Schools Principal

~5-10%

~50%~5-10%

> 30%

Hattie (2003, 2005)

(Bevindingen van een meta-analyse)

Zorgniveau Realisatie zorgniveau

Fase 0: preventieve basiszorg Instructiekwaliteit voor alle leerlingen

Voldoende ingeroosterde tijd

Vroegtijdig signaleren en reageren

(differentiatie)

Goede methoden

Fase 1: verhoogde zorg Verlengde intensieve instructie voor

risicoleerlingen (reteaching / herhaling)

Fase 2: uitbreiding van zorg Inschakeling deskundige

Diagnose problematiek en ondersteuning

deskundige

Meer tijd

Fase 3: overstap naar school op maat Opvang in het S(B)O

Vormgeving preventief onderwijs

Advies voor het plannen van

lessenVoor het lezen (voorbereiding) - Aandacht voor voorkennis

- Aandacht voor de leesstrategie die

hen kan helpen

Tijdens het lezen (betrokkenheid) - Model het toepassen van de

strategie

- Bied gelegenheid voor begeleide

toepassing

Na het lezen (reflectie) - Help leerlingen samenvatten en

bied hen de mogelijkheid te

reageren

- Bespreek de zinnigheid van de

toegepaste strategie en: hoe kan

dat misschien de volgende keer

beter

Verantwoordelijkheid leerkracht

Verantwoordelijkheid leerling

Introductie/uitleg/modeling

Begeleide

inoefening

“Ik doe het”

“Wij doen het”

“Je doet

het samen”Samenwerken

Zelfstandig “Je doet het

alleen”

Een succesvol instructiemodel voor alle leerlingen

Effectiviteit model

Lin & Cheng (2010):

- Het is een effectieve methodiek voor het

verbeteren van de leerlingresultaten;

- Bijna 98% van de leerlingen was tevreden!

- Vooral het samenwerken met andere

leerlingen vonden de leerlingen belangrijk;

- Leerlingen vonden dat ze meer controle

over hun werk hadden gekregen.

En zwakke lezers?1. Meer instructie

2. Effectieve instructie

• Ik doe het.

3. Meer oefenen

• Wij doen het.

• Jullie doen het.

Zeer effectief bij verlengde instructie, waarbij het accent op

begeleide oefening (Wij doen het) moet liggen.

De sleutel naar succes voor zwakke lezers is hen structuur

bieden. Structuur, structuur en nog eens structuur!

WERK VANUIT CONVERGENTE DIFFERENTIATIERESPONSE TO INTERVENTIONEffectgrootte van 1.07

groeps-

instructie

verlengde

instructieintensieve

individuele instructie

niveau 1 niveau 2 niveau 3

c o n t i n u ü m v a n t i j d e n i n t e n s i t e i t

Laat leerlingen meer samenwerken• Peer tutoring is medeleerlingen als co-teacher

gebruiken om de resultaten van leerlingen te verbeteren.

• Peer tutoring heeft een effectgrootte van 0.55 op de leerresultaten.

• Zowel de tutee, een leerling die extra-aandacht bij taal/lezen of rekenen/wiskunde nodig heeft, als de tutor profiteren van het samenwerken.

• Ook ouders kunnen tutoren!

III. DE ROL VAN HET TEAM

“We kunnen niet langer het feitnegeren dat “samenwerking” de resultaten verbetert” (Schmoker 2004).

Het belang van de school als professionele leergemeenschap• Een strategie voor scholen om deskundigheid

rondom belangrijke zaken op te bouwen;

• Betrokkenheid van alle teamleden;

• Middel om de cultuur van een school te veranderen;

• Door samenwerking worden de resultaten beter;

• Concreet: een cyclisch gebeuren.

De cyclus van de professionele leergemeenschap

Lesgeven

Samenwerken

Uitwisselen

Leren

25 JAAR ONDERZOEK: DE ‘5 ESSENTIALS’ VAN CHICAGO

Onderzoek laat zien dat scholen die sterk zijn op het gebied van de ‘5 Essentials’ tien keer zo effectief zijn bij het verbeteren van hun leerling resultaten dan scholen die zwak zijn op die vijf fundamentele gebieden (Bender Sebrin e.a. 2006, 2013).

Wat zijn die 5 Essentials?

IV. DE ROL VAN METEN IS WETEN

Inspectie van onderwijs en data (2014)

• Veel scholen hebben moeite met het benutten van toets- en observatiegegevens voor schoolverbetering;

• Dit verklaart waarom scholen ook zwak op afstemming scoren;

• Ook bij de leerlingzorg is de analyse van de gesignaleerde problematiek een zwak punt. Goede probleemanalyses blijven dikwijls achterwege.

• Slechts de helft van de scholen haalt een voldoende.

Deming: Zonder data heeft iedereen een mening!

METEN IS WETEN. GEBRUIK DATA1. Data

2. Verklaren

3. Verbeteringsdoelen stellen

(interventies)

4. Uitvoeren

Hoe gaan we vanuit onze

data om met de

leerlingen?

Wat willen we alleleerlingen leren?

Hoe weten we dat elkeleerling de gewenste

kennis en vaardighedenbeheerst?

Hoe reageren we op de leerlingen die de gewenstekennis en vaardigheden al beheersen?

Hoe reageren we op leerlingen die

niet leren?

V. HET BORGEN VAN DE RESULTATENWat is daarbij aan de orde?

- Borging is een proces en geen gebeurtenis;

- Onderscheid drie fasen;

- Voorkom implementatiedips:

- weerstand waarom de verbetering niet van de grond komt;

- terugval in resultaten, omdat de verbetering niet onderhouden wordt.

1. De Voor-fase: de wenselijkheid om te verbeteren• Bespreken waarom het nodig is om te verbeteren;

• Het hoe en wat van de gewenste verbetering. Welke leerkrachtcompetenties en activiteiten worden gevraagd? Wat zijn de interventies? Welke scholing is nodig?;

• Wat zal de meerwaarde van de verbetering i.v.g. met de huidige situatie zijn;

• Alle neuzen dezelfde kant op;

• Wie gaat het verbeterproces ondersteunen?

• Hoe lang gaat het duren en hoeveel tijd gaat het vragen? De planning;

• De rol van de schoolleiding tijdens het verbeteringsproces.

2. De Tijdens-fase: het verbeteringsproces• Met de verbetering aan de slag op de werkvloer;• Accent op het lesgeven en leren in de groepen;• Hoe monitoren/evalueren we het verbeteringsproces;

eventueel bijstellen planning;• Ervaart men op de werkvloer de meerwaarde? Gaan de

kinderen het beter doen?;• Het omgaan met weerstanden;• Realiseren we onze doelen?• Vieren van successen;• Ondersteuning op de werkvloer (zie Joyce & Showers,

2002).

WAT LEIDTTOT EFFECTIEVE IMPLEMENTATIE?

Resultaten implementatie

Manier van

ondersteunen

Inhoudelijke

kennis

Implementatie

vaardigheden

Gebruik in de

klas

Presentatie/

Lezing

Plus

demonstreren

Plus

oefenen

Plus coaching/

ondersteuning

schoolleiding

Data Feedback

10% 5% 0%

30% 20% 0%

60% 60% 5%

95% 95% 95%

Joyce & Showers, 2002

illustratie

Na-fase: Vastleggen,

consolideren en onderhouden• Vastleggen verbeteringen in het

schoolplan;

• Wat zijn niet onderhandelbare afspraken?;

• Afspraken om de verbeteringen op de rails

te houden. Bijv. halfjaarlijks op de agenda;

• Afspraken over het omgaan met

ontwikkelingen rondom de verbetering;

• Hoe werken we nieuwkomers in?

VI. HOE AAN DE SLAG?

Wat willen we met de leerling bereiken?

Data en schoolverbetering. Betere

opbrengsten? De bottom up-aanpak

Wat betekent dat voor de leerkracht?

Instructie en omgaan met verschillen

klassenmanagement

Wat betekent dat voor het schoolniveau?

schoolleiding

schoolorganisatie

leermiddelen

VII. Tot slot: Kati Haycock (2007)

Als we echt iets willen en we maken daar werk van, dan gaan de kinderen vooruit! Inzet doet ertoe!

Voor meer informatie:

kees.vernooy@expertis.nlcgtvernooy@gmail.comTel.: 0645285775