Biljartschool: Dirk van der Veen

“Het Siepmannetje”

De belevenissen van een beginnend biljarter

De missstoten, frustraties, masochisme,de passie, en de ultieme verslaving.

Hoofdstuk 1. eerste stukje

De geschiedenis van het biljarten

“ Triomf van de hand !!!

Het biljartspel is een spel van hersenen en spiergevoeligheid, van koele daad en de rijke fantasie, van effen beheersing en zich uitlevende emotie, van tactiek en strategie en van vlugheid en bedachtzaamheid;een gracieus spel, dat leeft en bekoort, een schone trits van verstand, gevoel en wil, een samenvloeiing van spel, sport, kunst en wetenschap en een synthese van lichamelijke en geestelijke inspanning.

En daarnaast en bovendien een triomf van de hand, de volmaakte gave van de volmaakte Schepper aan de onvolmaakte mens;een interessant studieprobleem, een rustpunt in het moeilijke bestaan onzer dagen, een nobele en harmonische ontspanning en een heerlijke, artistieke en esthetische uiting der persoonlijkheid tegenover klemmende overdaad aan techniek en zakelijkheid van onze tijd !! ”

A.W.H. van HarenAdministrateur N.B.B.

(Nederlandse Biljart Bond. 1949)

Zo begint het “ Leerboek van het Biljartspel “ van oorsprong door E. D. van der Vijver geschreven in 1925. Van der Vijver was een bekend biljartleraar in de twintigerjaren van de vorige eeuw in Rotterdam. Het boek is opnieuw bewerkt en aangevuld in 1949 door P.J. van de Pol, oud wereldkampioen 1948-1949 biljart: Cadre 47-2.Dit leerboek was de “ Bijbel ” voor de biljarters vanaf 1925. Elke biljarter, die een beetje verder wou komen had dit boek in huis. Voor de clubbiljarters was dit leerboek, een absolute must!!

Ten eerste, wie is eigenlijk P.J. van de Pol? Op de website van Peter van Bommel website/biljarten/ staat een pagina geheel gewijd aan de “ oude meesters “ van het groene laken. Zie hier.Trouwens de N.B.B. heeft in 2011 een boek uitgegeven over haar geschiedenis van de afgelopen 100 jaar. Zie hier Hylke Dam, die het bovengenoemde boek op de bar zag liggen bij biljartschool Dirk van der Veen vertelde mij dat hij ooit op ongeveer 12 jarige leeftijd dit boek cadeau had gekregen voor zijn prestaties in de biljartsport.Ik zei, ” tjonge Hylke, we worden oud, dat is al meer als 60 jaar geleden, dat is een stukje geschiedenis man”.

Gelijk rees bij mij de vraag: Hoe oud is de biljartsport eigenlijk, wanneer is dit ontstaan, en waar? Ik stelde deze vraag gelijk aan de andere personen aan de bar. Dirk vertelde dat het snookeren vermoedelijk ontstaan was in India, als vervanging van het croquetspel als het regende, en er buiten niet gespeeld kon worden. En het biljart wat wij kennen met drie ballen zal wel uit Frankrijk komen. Ik was niet helemaal tevreden met het antwoord, eigenlijk niemand aan de bar wist precies de vraag te beantwoorden.

Dat leek me het goede moment om bij thuiskomst achter de computer te kruipen en eens te gaan googelen, oude boeken opzoeken etc., en laten we eens kijken wat we uiteindelijk kunnen vinden. Het is toch wel leuk en interessant om iets te weten over haar eeuwenoude lange, rijke maar turbulente geschiedenis. Zeker als aanvulling voor: de belevenissen van een beginnend biljarter.

Googelen naar informatie over de geschiedenis van het biljarten, ging niet zo snel en gemakkelijk als ik dacht. Er waren zoveel versies van het ontstaan, daarnaast was de meeste informatie Engelstalig, en ging daarbij hoofdzakelijk over het ontstaan en de geschiedenis van snooker en het poolbiljart.Nederlandstalige informatie, was nauwelijks te vinden.

In het oude boekje “Biljartspel” van J. van Dommering en P. de Goede stond wat informatie. Bijna alle Nederlandstalige biljartboeken hebben dezelfde informatie over de biljartgeschiedenis beschreven. En automatisch met het zoeken naar informatie kwam ik ook weer op de site van Peter van Bommel. Cas Juffermans is één van de vaste gastschrijvers op Peter zijn website, Peter en Cas hebben beiden een stuk aan de geschiedenis van de biljartsport gewijd. Het artikel van Cas Juffermans over de geschiedenis van de biljartsport onderscheidt zich duidelijk van andere artikelen die in het Nederlands zijn geschreven. Lees op de website van www.bommeltje.nl

Van beide stukken, zal ik een beetje als leidraad gebruiken, alsook het boek “Het Biljartspel” van de heren Dommering en de Goede. Verder zal ik het aanvullen met bevindingen van derden en wat ik kan vinden op het internet.

Alles voor 1000 jaar na de christelijke jaartelling is een beetje giswerk, daarna zijn er enige documenten gevonden die het bestaan van, en het spelen van het biljarten bevestigd.Sommigen zeggen dat het biljarten uit het bowlen, golf en het croquetspel is ontstaan. En dat het groene laken op het biljart, een kopie van, en vergeleken moet worden met het grasveld buiten, aangezien biljart binnenshuis wordt gespeeld. Daar kan ik me iets bij bedenken. En dat het een bezigheid was van de elite, dat kan ik ook begrijpen. De gewone werkman had geen tijd of financiële draagkracht om zich bezig te houden met sport of spel in die dagen.

Sport en spel werden hoofdzakelijk beoefend door de gewone man, tijdens niet religieuze feestdagen en jaarmarkten in de middeleeuwen. De vrije zondag die door Keizer Constantijn wettelijk werd ingesteld, gold In het begin alleen in de grote steden. Karel de Grote stelde later de vrije zondag in voor het hele rijk. Maar, de vrije zondag durfde men toen nog niet te gebruiken voor openbaar sport en spel, dit uit angst voor de kerk. (Hier komen we later op terug).De vrije zaterdagochtend werd in 1919 ingesteld en de vrije zaterdagmiddag werd in Nederland pas op 23 december 1960 ingesteld.In de US bestaat de vrije zaterdag sinds 1920. Sport en spel was in de antieke tijd en in de vroege middeleeuwen ook een politiek wapen. Neem bijvoorbeeld Keizer Nero. Nero wist al: Geef het volk brood en spelen, en ze eten uit je hand. M.a.w. zo voorkom je eventuele opstanden en je houdt de bevolking in toom.

Ik denk dat er al balspelen waren sinds de uitvinding van het wiel, en dat men er toen al achter kwam, dat iets wat rond is rolt. Comparatieve spelen, sporten waren naast militaire opleiding en lichamelijke training, in de antieke tijd veelal verbonden aan religieuze ceremonies, dat is bekend uit de oude geschriften van o.a. Egyptenaren, de Grieken, Hellenen, de Spartanen, diverse religieuze sekten in India, China, Japan en zelfs de Maya’s. En allen hadden ook een één of ander soort balspel.Maar niet alle balsporten uit de oudheid waren aan een religie gelinieerd.

Het bekendst is bij de Maya’s en Azteken, dat zij een balsport “Ollamaliztli” genoemd kenden, wat tevens een ceremoniële religieuze uiting was. Het was ook een zeer bloeddorstige aangelegenheid, de ongelukkige verliezers werden aan de goden geofferd volgens de mythe. Luister en kijk hier naar de achtergrond.

Ollamaliztli ook wel Pelota genoemd kende twee variaties, de ene werd met de heupen gespeeld en de ander variatie werd met de ellebogen gespeeld.Bij de ene hing de steen met het gat in het midden waar de bal doorheen gespeeld moet worden om te scoren hoog, en bij de andere versie, waarbij met de heupen werd gespeeld hing deze vlak boven de grond.

Bij een opgraving in de deelstaat Oaxaca (Mexico) is een 1100 jaar oud grafcomplex ontdekt. De vondst is vooral interessant vanwege een aantal mooie muurschilderingen. Op sommige daarvan staat een balspel dat het indianenvolk de Zapoteken speelde om conflicten op te lossen.

De Zapoteken zagen het als een ritueel spel en lieten soms potentiële mensenoffers tegen elkaar spelen. De winnaars mochten blijven leven, terwijl de verliezers aan de goden werden geofferd volgens de mythe.

Tijdslijn van landen, civilisaties, en balsporten in de antieke oudheid.

Wereldwijde zoektocht naar de oorsprong van het biljarten

Het woord “sport” werd voor het eerst gebruikt net voor 1800 in de Engelstalige (Angelsaksische) landen. Pas in 1828 werd het woord ‘sport’ gebruikt in Duitsland, en in Nederland werd het woord ‘sport’ later bekend en werd het gebruikt vanaf rond 1846 (Bron: Stichting de Sportwereld). Wat sport precies betekende was toen nog niet echt duidelijk, maar wanneer iemand aan het sporten was, voerde deze persoon een bepaalde activiteit uit met veel hartstocht. Ook werd het woord sport geassocieerd met weddenschappen en een bepaald gedrag, het was in het begin dus nog erg vaag wat sport nou werkelijk was. Omdat de Nederlanders in die tijd de Engelsen na probeerden te doen en sport een uit Engeland overgevlogen term was, werden al die met beweging gerelateerde activiteiten die uit Engeland kwamen sport genoemd. Hierdoor begon sport een betekenis te krijgen dat leek op: alle moderne activiteiten voor vermaak. De al bekende vermaaksvormen (zoals toneel) was dus geen sport.

In de periode van 1850 tot 1910 begon sport de vorm aan te nemen zoals we die nu kennen. Daarvoor waren er soortgelijke activiteiten maar dan zonder, of met eigen regels. In de hogere kringen was er behoefte aan activiteiten met reglement, zodat er wedstrijden gespeeld konden worden tussen verschillende regio’s of landen. Er zijn ook spellen die op sport lijken achtergebleven, deze activiteiten hadden vaak geen standaardregels en er werden geen wedstrijden georganiseerd. Ook waren de activiteiten/spellen vaak gebonden aan de streek en dus aan de lokale gewoonten. Deze ongeorganiseerde activiteiten werden vaak gespeeld door de lagere klassen.

In de negentiende eeuw waren er verschillende factoren die het mogelijk maakten om voor de hogere klassen een sport in te voeren met standaardregels en een standaardvorm. Deze factoren waren: een betere infrastructuur, opkomst van de (nationale) media, beter en snellere communicatie (o.a. de telefoon). Het opkomende nationalisme speelde ook een grote rol. Immers: de sportprestatie gaf glans aan de staat.

Moderne sport zou je dus kunnen beschrijven als: een georganiseerde/gestandaardiseerde vorm van een spel of activiteit.Een sport kan omschreven worden als een fysieke krachtmeting (bijvoorbeeld Worstelen), fysiek spel (bijvoorbeeld voetbal) of denkspel (bijvoorbeeld

Schaken) of een samenspel van fysiek- en denkspel (bijvoorbeeld Biljarten) dat op reglementaire wijze in competitieverband of recreatief gespeeld kan worden. Het heeft als doel het lichaam of de hersenen te stimuleren naar meer, hetzij d.m.v. lichamelijke bewegingen en/of denkoefeningen.

Het verre Oosten: China, Japan en Korea.

Het antieke China

In de Neolithicum periode 8000 – 2000 v.Chr. veranderde China van een jacht voor overleving, naar een meer gesettelde, georganiseerde en een gecultiveerde civilisatie. Er zijn afbeeldingen gevonden dat de chinezen zich al bezig hielden met o.a. vissen, zwemmen en Whu shu een voorloper van Kung Fu. Whu shu was natuurlijk ook gelijktijdig een training voor fitness als voor militaire doeleinden, en het werd een sport voor entertainment. Je hoeft hiervoor maar naar de hedendaagse voorstellingen van de Shaolin monniken te kijken en naar de populaire Kung Fu films van Bruce Lee in de zeventigerjaren. De monniken treden nog steeds op in alle grote theaters over de wereld.

Anders dan de meeste mensen in het Westen, leggen de Chinezen, Oost- Aziaten, filosofische en morele kwaliteiten in hun sport. Yin en yang (Twee tegengestelde en onafscheidelijke principes, die Yin en Yang worden genoemd. Yin is het vrouwelijke, het negatieve, het ontvangende, het chronische, het gevolg. Yang is het mannelijke, het positieve, het scheppende, het acute, de oorzaak.)De filosofie van Yin en yang heeft het denkwezen en uitvoering van sport sterk beïnvloed, alsmede het concept Qi (Qi (ook wel ch`i, chi, ki of gi) is een fundamenteel concept uit de Chinese cultuur, doorgaans gedefinieerd als adem, levenskracht, vitale energie of spirituele energie dat deel uitmaakt van alles wat bestaat.)De combinatie van beide vormen leidt naar de eerste primitieve vorm van Tai Chi, die ontstaan is tussen de 10e en 13e eeuw. Tai Chi wordt vandaag de dag wereldwijd door jong en oud in parken en andere openbare ruimten publiekelijk uitgevoerd.

U zult wel denken wat heeft dit met de geschiedenis van de voorloper van de biljartsport te maken. Ik probeer met bovenstaande feiten de cultuur en de filosofie van chinezen, (algemeen in Oost- Azië) achter het uitvoeren van een sport te laten zien. Dat dit totaal verschilt van de Westerse denkwijze en uitvoering van sport.

De sport in China werd sterk beïnvloed door de militaire training, en visa versa. Beide hadden ook invloed op algemene educatie dit tot aan de Jin

dynastie. De chinezen beoefenden in deze tijd diverse balsporten en waren naast het boogschieten erg populair. Eén van de balsporten Cuju, kan eigenlijk gezien worden als de voorloper van het voetbal.Cuju wordt hier en daar bij culturele aangelegenheden nog steeds gespeeld.

Een andere balsport uit de Tang-dynastie is Jiju (een vorm van Polo)

Een derde belangrijke balsport, ontstaan uit Jiju in het oude China was Chiuwan De voorloper van het moderne golf.

Jongeleren, onderling spelen met ballen was een geliefde bezigheid, en zo zullen er wel wat meer balsporten zijn die ik niet heb kunnen vinden of waar wij het bestaan niet van weten. Ik heb in het oude China geen balsport gevonden die geassocieerd kan worden met het hedendaagse biljarten of gezien kan worden als een voorloper op het middeleeuwse buiten grasmat-, of ook wel grondbiljart genoemd.

Het antieke Japan

Omdat Japan sterk cultureel beïnvloed werd door China en Korea in de oudheid kan Japan, volgens geschiedkundigen van weinig sporten zeggen dat ze deze zelf ontwikkeld hebben.Sumo-worstelen is hierop een uitzondering, deze sport is van herkomst echt Japans. Tot aan vandaag is Sumo-worstelen de Japanse nationale sport.

Ook in Japan net als in China en Korea is de sport gericht op militairisme en religie, vooral in Japan op Shinto (Japanse religie) invloeden.Japan kent ook zijn balspelen. Kemari was in de oudheid bijna net zo populair als Suma-worstelen. Kemari is een variant op het Cuju uit China.Kemari wordt nog in de oude vorm beoefend in Japan.

Een balsport die ook zeer populair in het oude Japan was is Takraw.Takraw is een variant op het Chineese Cuju en het Japanse Kemari enis de voorloper van het hedendaagse Westerse voet-volleybal. Takraw werd en wordt nog steeds overal gespeeld, met name in Zuid-Oost Azië.Ondertussen is deze sport verspreid naar Westerse landen .

Japan had ook zijn eigen versie van polo Dakyu genoemd, waar de spelers trachten een doelpunt te scoren met een bal en een zeer lange stick. Aan weerszijden van het veld is een goal. Dakyu werd ook lopend zonder paard gespeeld. Dakyu zonder paard kan men beschouwen als voorloper van het hockeyen.

Ook in Japan heb ik geen balsport kunnen vinden die we kunnen associëren met de oorsprong van het biljarten.

Het antieke Korea

Zoals zo veel landen in het verre Oosten, was ook Korea geïsoleerd van het Westen tot aan de 19e eeuw. Korea is door de geschiedenis heen een land geweest dat constant met invasies door China, Japan, Mongolia en Manchuria te maken had. Deze invallen hebben wel de culturele identiteit van de Koreanen beïnvloed. De toenmalige bewoners van Korea waren hoofdzakelijk bezig met jacht, overleven en het verder ontwikkelen van overlevingstechnieken. O.a. door zich meesterschap toe te eigenen in boogschieten en zwaardmanschap. Ook het verdedigen zonder wapens werd langzamerhand ontwikkeld. Uit deze periode ontstonden drie hoofdsporten waarvan men van kan zeggen, dat deze van origine Koreaans zijn.Dan hebben we het over ‘ssirum’ (Worstelen) en het Tae Kwon do en boogschieten. De bevolking van Zuid-Korea vinden deze drie sporten het belangrijkst. Het promoot tevens de identiteit van Zuid-Korea. De Koreanen hadden ook een balspel genaamd Ch’ukkuk. Het Koreaanse Ch’ukkuk lijkt een beetje op het Chinese Cuju, het wordt gespeeld door 3 personen. De Koreanen hadden ook een soort Polo, gelijk aan de Japanners en Chinezen.

In 2002 heeft Korea een postzegel uitgegeven met afbeeldingen van de sport Ch’ukkuk.

De Koreanen hadden ook nog een balspel genaamd Changch’igi. Het was een spel wat door de aristocratie, vrouwen en kinderen werd gespeeld. Het lijkt een beetje op Hockey. (helaas kon ik van beide balsporten geen video’s of afbeeldingen vinden).

Ook in Korea hebben we geen balspel kunnen vinden wat enigszins lijkt op biljarten. We kunnen dus vaststellen dat biljarten geen oorsprong heeft van één van de antieke balsporten uit Oost Azië.

Volgende aflevering behandelen we balsporten uit de antieke tijd, van landen in het Midden Oosten, en kijken we, of we daar een vorm van de oorsprong van de edele biljartsport kunnen traceren.

Wordt vervolgd