Het nieuw Soortenbesluit in het Vlaamse Gewest: een...

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2010-11

Het nieuw Soortenbesluit in het Vlaamse Gewest: een

gemiste kans?

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Gilles Fourneau

(studentennr. 00600651)

(major: Nationaal & Internationaal Publiekrecht)

Promotor: prof. dr. G. Van Hoorick

Commissaris: mr. Lode Dekimpe

DANKWOORD

i

Dankwoord

De masterproef heeft als doel de vijfjarige rechtenopleiding af te sluiten. De kennis van de

voorbije vijf jaar kan hier dus bij worden betrokken. Daarom wens ik ook mijn dank te

betuigen aan de docenten en medewerkers van de Vakgroep Publiekrecht voor het organiseren

van boeiende cursussen in het vakgebied publiekrecht. Hierbij in het bijzonder mijn promotor

prof. dr. Geert Van Hoorick wiens lessen natuur- en landschapsbeschermingsrecht een

handige leidraad hebben gevormd doorheen de complexe materie van het natuurbehoudsrecht.

Verder wens ik mr. Lode Dekimpe te bedanken die instond voor de begeleiding. Ook

Claudine Fourneau en Gijs Dewilde ben ik dank verschuldigd voor het nalezen van de

integrale tekst.

INHOUDSOPGAVE

ii

Inhoudsopgave

DANKWOORD ........................................................................................................................ I INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................... II

AFKORTINGEN..................................................................................................................... V INLEIDING .............................................................................................................................. 1

HOOFDSTUK 1. AFBAKENING .......................................................................................... 3 §1. HET SOORTENBELEID STAAT NIET ALLEEN ........................................................................ 3

1. Inleiding ......................................................................................................................... 3 2. Beleidsstructuur en rechtsgebieden ............................................................................... 6

1. Bevoegdheidspakketten in het federale België .......................................................... 6 2. Milieu ......................................................................................................................... 7 3. Natuur en landschap ................................................................................................. 12 4. Fauna en flora........................................................................................................... 19

§2. HET SOORTENGERICHT NATUURBEHOUD OUDE STIJL....................................................... 24 1. Het juridisch kader....................................................................................................... 24

1. Inleiding ................................................................................................................... 24 2. Inter- en supranationale aspecten ............................................................................. 24 3. Het federale België................................................................................................... 28 4. Het Vlaamse Gewest ................................................................................................ 30

2. Enkele knelpunten ........................................................................................................ 35 §3. EEN KOERSWIJZIGING MET HET NIEUWE SOORTENBESLUIT ............................................. 39

1. Naar een nieuwe regelgeving....................................................................................... 39 2. Toepassingsgebied ....................................................................................................... 42

1. Inleiding ................................................................................................................... 42 2. Materiële afbakening................................................................................................ 44

§1. Algemene uitsluitingen ...................................................................................... 44 §2. Gedeeltelijke uitsluiting: jacht en riviervisserij ................................................. 47

3. Reikwijdtebepalingen............................................................................................... 51 §1. Algemene afbakening......................................................................................... 51 §2. Aangewezen soorten .......................................................................................... 53 §3. Reikwijdte .......................................................................................................... 58

§4. BESLUIT .......................................................................................................................... 61

INHOUDSOPGAVE

iii

HOOFDSTUK 2. BESLUITVORMING IN HET SOORTENBELEID ........................... 63 §1. INLEIDING ....................................................................................................................... 63 §2. ONDERBOUWING ............................................................................................................. 63 §3. PLANMATIGE AANPAK..................................................................................................... 69

1. Inleiding ....................................................................................................................... 69 2. Soortenbehoud.............................................................................................................. 69

1. Situering ................................................................................................................... 69 2. Soortenbeschermingsprogramma ............................................................................. 72

2. Soortenbeheer............................................................................................................... 77 1. Situering ................................................................................................................... 77 2. Soortenbeheerregeling.............................................................................................. 80

§4. BESLUIT .......................................................................................................................... 85 HOOFDSTUK 3. REGULERING ........................................................................................ 87

§1. SOORTENBESCHERMING .................................................................................................. 87 1. Toepassingsgebied ....................................................................................................... 87 2. Verbodsbepalingen en vrijstellingen............................................................................ 88

1. Inleiding ................................................................................................................... 88 2. Individubescherming................................................................................................ 89

§1. Onttrekking en verstoring van specimens en eieren........................................... 89 §2. Bezit, vervoer en handel..................................................................................... 95 §3. Middelen, installaties en methoden voor het doden of vangen van dieren ........ 97 §4 Introductie in het wild ......................................................................................... 99

3. Leefplaatsbescherming........................................................................................... 100 §1. Beschermde leefplaatsen .................................................................................. 101 §2. Statuut............................................................................................................... 103

3. Afwijkingsmodaliteiten ............................................................................................... 106 1. Inleiding ................................................................................................................. 106 2. Aftoetsing door het Agentschap voor Natuur en Bos ............................................ 108

§1. Meldingsplichtige handelingen ........................................................................ 108 §2. Beoordelingskader............................................................................................ 110

1. Algemene afwijkingsgronden ........................................................................ 110 2. Bijzondere afwijkingsgrond betreffende introductie...................................... 115 3. Afwijkingsvoorwaarden ................................................................................. 116

§3. Procedure en rechtsbescherming...................................................................... 120 3. Wisselwerking met het omgevingsrecht ................................................................ 122

§2. LIEFHEBBERIJ ................................................................................................................ 125 1. Vinkenvangst voor kweekdoeleinden.......................................................................... 126 2. Houden van vogels in gevangenschap ....................................................................... 128 3. Houden van andere soorten in gevangenschap.......................................................... 133

§3. HORIZONTALE MAATREGELEN: ZORGPLICHT EN NATUURTOETS.................................... 135 §4. BESLUIT ........................................................................................................................ 141

INHOUDSOPGAVE

iv

HOOFDSTUK 4. TOEZICHT EN HANDHAVING ........................................................ 144 §1. INLEIDING ..................................................................................................................... 144 §2. BESTUURLIJKE ACTOREN............................................................................................... 148 §3. EEN INLEIDING OP DE ROL VAN DE NATUURINSPECTIE .................................................. 151

1. Afbakening.................................................................................................................. 151 2. Planmatige aanpak..................................................................................................... 154 3. Het voortraject van de handhaving............................................................................ 156

1. Algemeen toezicht en opsporing ............................................................................ 156 2. Aanvullend toezicht................................................................................................ 158 3. Voorkomen en vaststellen van milieumisdrijven ................................................... 159

§1. Preventief en proactief optreden ...................................................................... 159 §2. Vaststelling van milieumisdrijven.................................................................... 161

§4. HANDHAVINGSINSTRUMENTEN ..................................................................................... 165 1. Een verkenning van de mogelijkheden bij milieumisdrijven...................................... 165 2. Reparatoire bestuurlijke handhaving......................................................................... 166 3. De strafrechtelijke handhaving .................................................................................. 169

1. De rol van de procureur des Konings..................................................................... 169 2. Strafbepalingen....................................................................................................... 171 3. Bijkomende instrumenten ...................................................................................... 175

4. Het alternatief beboetingsstelsel ................................................................................ 180 §5. HET MILIEUSCHADEREGIME IN EEN NOTENDOP.............................................................. 182 §6. BESLUIT ........................................................................................................................ 185

ALGEMEEN BESLUIT ...................................................................................................... 187 BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................. 189

AFKORTINGEN

v

Afkortingen

ANB Agentschap voor Natuur en Bos.

AMMC afdeling Milieuhandhaving, Milieuschade en Crisisbeheer van het Departement LNE.

Besl. Vl. Exec. Introductie niet-inheemse diersoorten Besl. Vl. Ex. van 21 april 1993 betreffende de introductie in de natuur van niet-inheemse diersoorten,

BS 31 juli 1993, 17585. Besl. Vl. Reg. Opvangcentra

Besl. Vl. Reg. van 4 juni 2004 houdende vaststelling van de voorwaarden voor de erkenning van

Vlaamse opvangcentra voor vogels en wilde dieren en houdende toekenning van subsidies, BS 24

augustus 2008, 62722. Besl. Vl. Exec. Riviervisserij

Besl. Vl. Ex. van 20 mei 1992 tot uitvoering van de Wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij, BS 4

september 1992, 19378. Biodiversiteitsverdrag

Art. 2 Verdrag van Rio de Janeiro van 5 juni 1992 inzake biologische diversiteit, goedgekeurd door Wet

van 11 mei 1995, BS 2 april 1997, 07671. CITES-Verdrag

Overeenkomst van Washington 6 maart 1973 inzake de internationale handel in bedreigde in het wild

levende dieren plantensoorten, goedgekeurd door Wet 28 juli 1981, BS 30 december 1983, 16533. CITES-Verordening

Verord. Raad E.G. nr. 97/338, 9 december 1996 inzake de bescherming van in het wild levende dieren

plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer, Pb.L. 3 maart 1997, afl. 61, 1. DABM Decr. Vl. van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen milieubeleid, BS 3 juni 1995, 15971. Decreet Natuurbehoud

Decr. Vl. van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, BS 10 januari

1998, 599. ICHM

Interuniversitaire Commissie tot Hervorming van het Milieurecht.

INBO Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek.

AFKORTINGEN

vi

KB Beschermde Dieren KB van 22 september 1980 houdende maatregelen, van toepassing in het Vlaamse Gewest, ter

bescherming van bepaalde in het wild levende inheemse diersoorten, die niet onder de toepassing vallen

van de wetten en besluiten op de jacht, de riviervisserij en de vogelbescherming, BS 31 oktober 1980. KB Beschermde Planten

KB 16 februari houdende maatregelen ter bescherming van bepaalde in het wild groeiende

plantesoorten, BS 24 maart 1976, 3388. KB Beschermde Vogels 1972

KB van 20 juli 1972 betreffende de bescherming van vogels, BS 1 augustus 1972. KB Beschermde Vogels 1981

KB van 9 september 1981 betreffende de bescherming van vogels in het Vlaamse Gewest, BS 31

oktober 1981, 13879. KB Beschermde Vogels 2001

KB van 26 oktober 2001 houdende de maatregelen inzake de invoer, de uitvoer en de doorvoer van

bepaalde wilde, niet-inheemse vogelsoorten, BS 6 december 2001, 41999. KB Bestrijding Schadelijke Organismen

KB van 19 november 1987 betreffende de bestrijding van voor planten en voor plantaardige produkten

schadelijke organismen, BS 8 januari 1988, 183.

KB CITES KB van 9 april 2003 inzake de bescherling van in het wild levende dieren plantensoorten door controle

op het desbetreffende handelsverkeer, BS 6 juni 2003, 31045. Natuurbesluit

B. Vl. Reg. van 23 juli 1998 tot vaststelling van de nadere regels term uitvoering van het decreet van 21

oktober betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, BS 10 september 1998, 29083. MINA-raad

Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen. Milieuschadedecreet

Decr. Vl. van 21 december 2007 tot aanvulling van het Decreet van 5 april 1995 houdende algemene

bepalingen inzake milieubeleid met een Titel XV ‘Milieuschade’ tot omzetting van Richtlijn

2004/35/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende

milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, BS 12

februari 2008, 09139. Milieuhandhavingsbesluit

Besl. Vl. Reg. van 12 december 2008 tot uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995

houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid, BS 10 februari 2009, 8816. Milieu-inspectie

afdeling Milieu-inspectie van het Departement LNE.

AFKORTINGEN

vii

MB Pootringen MB van 7 mei 2001 tot vaststelling van de voorwaarden voor de kenmerken en de kwaliteit van

pootringen voor vogels, BS 15 juni 2011, 34441. Jachtdecreet

Decreet 24 juli 1991, BS 7 september 1991, 19584. Jachtopeningsbesluit

Besl. Vl. Reg. van 30 mei 2008 betreffende de jachtopeningstijden in het Vlaamse Gewest voor de

periode van 1 juli 2008 tot en met 30 juni 2013, BS 13 juni 2008, 29877. Jachtvoorwaardenbesluit

Besl. Vl. Reg. van 30 mei 2008 houdende vaststelling van de voorwaarden waaronder de jacht kan

worden uitgeoefend, BS 13 juni 2008, 29881. Richtlijn Milieuschade

Richtl. 2004/35/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende

milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, Pb.L. van 30

april 2004, afl. 143. SALV

Strategische Adviesraad voor Landbouw en Visserij. Verdrag van Bern

Verdrag van Bern 19 september 1979 inzake het behoud van wilde dieren en planten in hun natuurlijke

milieu in Europa, goedgekeurd door Wet 20 april1989, BS december 1990, 24504. Verdrag van Bonn

Verdrag van Bonn 23 juni 1979 inzake de bescherming van trekkende diersoorten, goedgekeurd door

Wet 27 april 1990, BS 29 december 1990, 24531. Verdrag van 1902

Internationale overeenkomst van Parijs 19 maart 1902 tot bescherming van de voor de landbouw nuttige

vogels, BS 7 februari 1906. Verdrag van 1950

Internationaal Verdrag van Parijs 18 oktober 1950 ter bescherming van vogels, BS 30 oktober 1955. Verslag Soortenbesluit

Verslag aan de Vlaamse Regering bij het Besl. Vl. Reg. van 15 mei 2009 met betrekking tot

soortenbescherming en soortenbeheer, BS 13 augustus 2009.

Verzameldecreet 2008 Decr. Vl. van 12 december 2008 houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare

werken, landbouw en visserij, BS 4 februari 2009, 07755.

AFKORTINGEN

viii

Verzameldecreet 2010 Decr. Vl. van 23 december 2010 houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur, BS 18

februari 2011, 11979.

Wet Goedkeuring CITES Wet van 28 juli houdende goedkeuring van de Overeenkomst inzake de internationale handel in

bedreigde in het wild levende dieren plantensoorten, en van de Bijlagen, opgemaakt te Washington op

3 maart 1973, alsmede de wijziging van de Overeenkomst, aangenomen te Bonn op 22 juni 1979, BS 30

december 1983, 16533.

Wet Natuurbehoud Wet van 12 juli 1973 op het natuurbehoud, BS 11 september 1973, 10306.

Wet Riviervisserij Wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij, BS 29 juli 1954, 5466.

Wet Schadelijke Organismen Wet van 2 april 1971 betreffende de bestrijding van voor planten en plantaardige produkten schadelijke

organismen, BS. 20 april 1971.

Wijzigingsdecreet 2002 Decr. Vl. 19 juli 2002 houdende wijziging van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het

natuurbehoud en het natuurlijk milieu, van het bosdecreet van 13 juni 1990, van het decreet van 16 april

1996 betreffende de landschapszorg, van het decreet van 21 december 1988 houdende oprichting van de

Vlaamse Landmaatschappij, van de wet van 22 juli 1970 op de ruilverkaveling van landeigendommen

uit kracht van wet zoals aangevuld door de wet van 11 augustus 1978 houdende bijzondere bepalingen

eigen aan het Vlaamse Gewest, van het decreet van 23 januari 1991 inzake de bescherming van het

leefmilieu tegen de verontreiniging door meststoffen en van de wet betreffende de politie over het

wegverkeer, gecoördineerd bij koninklijk besluit van 16 maart 1968, BS 31 augustus 2008, 38791. Wildschadebesluit

Besl. Vl. Reg. van 3 juli betreffende de vergoeding van wildschade of van schade door beschermde

soorten en tot wijziging van hoofdstuk IV van het besluit van de Vlaamse Regering van 23 juli 1998 tot

vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het

natuurbehoud en het natuurlijke milieu, BS 26 augustus 2009, 56812.

INLEIDING

1

Inleiding

Het voorkomen van wilde fauna en flora in onze leefomgeving lijkt evident maar is

allesbehalve vanzelfsprekend. De positie van wilde soorten lijkt thans steeds moeilijker

houdbaar1. Naast de teloorgang van leefgebieden zijn er ook een aantal meer directe

bedreigingen voor wilde soorten zoals bijvoorbeeld het vangen of de vernietiging van hun

leefplaatsen. Het soortenbeleid probeert aan deze laatste problematiek tegemoet te komen en

gebruikt daarvoor onder meer juridische instrumenten.

Dit juridisch instrumentarium werd door het Soortenbesluit van 15 mei 20092 ingrijpend

gewijzigd. In dit werkstuk wordt gepoogd om het hervormde instrumentarium te bespreken en

te analyseren. Hierbij gaat de aandacht voornamelijk uit naar de doelmatigheid en de

handhaafbaarheid van de instrumenten. Voor de structuur van dit werkstuk heb ik me

geïnspireerd op het doctoraatsproefschrift van prof. dr. Geert Van Hoorick dat een

systematische bespreking en analyse van het Vlaamse natuurbehoudsrecht bevat3.

Het soortengericht natuurbehoudsrecht is evenwel een breed en diep bad zodat niet alles even

uitgebreid aan bod komt. De besproken stukken vormen slechts een persoonlijke voorkeur.

De niet besproken delen zijn daarom niet minder belangrijk.

Hoofdstuk 1 bevat een trapsgewijze afbakening om een beter zicht te krijgen op het werkveld

van het soortenbeleid en dus ook van het Soortenbesluit. Dit omvat de relevante domeinen, de

knelpunten van het oude instrumentarium en de benadering van het Soortenbesluit. In het

volgende hoofdstuk wordt nader ingegaan op enkele besluitvormingsinstrumenten. Hierbij

gaat de aandacht voornamelijk uit naar de onderbouwing en planmatige benadering van het

soortenbeleid

1 VAN DAELE, T, VAN REETH, W., DUMORTIER, M. en PEYMEN, J., Natuurindicatoren 2010. Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid, Brussel, Mededeling van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2010.2, 34p. 2 Besl. Vl. Reg. van 15 mei 2009 met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer, BS 13 augustus 2009, 53095(hierna: Soortenbesluit). 3 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 839 p.

INLEIDING

2

Hoofstuk 3 bespreekt de regulerende instrumenten. Hierbij worden de relevante horizontale

instrumenten uit het natuurbeleid en de specifieke instrumenten voor het soortenbeleid die

zich richten op soortenbescherming en liefhebberij aangehaald.

Een laatste hoofdstuk wordt gewijd aan de handhaving van de materiële instrumenten. Hierbij

worden kort de belangrijkste actoren aangehaald en wordt een korte inleiding op de rol van de

Natuurinspectie gegeven. Als laatste worden de voornaamste handhavingsinstrumenten

besproken.

De materie werd bijgehouden tot 31 juli 2011.

HOOFDSTUK 1. AFBAKENING

3

Hoofdstuk 1. Afbakening

1. Met het eerste hoofdstuk trekken we de krijtlijnen van het juridisch instrumentarium

voor het soortenbeleid. Omdat een aantal juridische instrumenten voor het soortenbeleid

voortvloeien uit andere domeinen is het nuttig de algemene structuur en de plaats van de

verschillende onderdelen te schetsen(§1). Daarna worden een aantal knelpunten van het oude

instrumentarium gegeven(§2). Ten slotte gaan we na hoe het Soortenbesluit de problematiek

benadert(§3).

§1. Het soortenbeleid staat niet alleen

1. Inleiding

2. Het soortenbeleid maakt deel uit van een ruimer kader. Het soortenbeleid bedient zich

immers niet alleen van specifieke instrumenten maar ook van instrumenten uit andere

domeinen. Deze domeinen worden daarom hier voor het Vlaamse Gewest4 algemeen

geschetst aan de hand van een aantal vaste elementen5. Het gaat om een beschrijving van het

voorwerp6 en de daarmee nauw samenhangende onderdelen en doelstellingen van het beleid.

Ook wordt kort stilgestaan bij de evolutie7 en typering8 van het rechtsgebied. Bij de

bespreking worden de overkoepelende termen milieu, natuur en landschap, en fauna en flora

gebruikt. Deze verwijzen naar zowel het beleidsdomein9 als het aansluitende rechtsgebied10.

Vooraleer aan te vatten met deze bespreking, is het nuttig in abstracto het verband tussen

beleid en recht te verduidelijken.

4 Het zou te ver leiden om hier voor elk domein alle beleidsniveaus extensief te beschrijven. 5 Deze worden ontleend aan een benadering uit de literatuur maar in concreto toegepast op het Vlaamse Gewest. 6 Juridisch vertaald is dit dan het (beschermd) rechtsgoed. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 32. 7 Het zou te ver leiden om een exhaustief overzicht te geven van (de evolutie van de) benaderingen in het beleid, temeer omdat ook niet elke benadering wordt doorgezet in het recht. 8 Gelet op het evolutief karakter van de rechtsgebieden wordt hier beknopt weergegeven hoe dit wordt afgebakend en getypeerd. Het gaat dus om een weergave van de grote structuren. Het zou immers te ver leiden om weer te geven hoe elke regelgeving wordt gecatalogeerd . 9 Dit staat evenwel los van de bestuurlijke organisatie in het Vlaamse Gewest. 10 Het verband tussen beide komt verder aan bod.


4

3. Beleid kan worden omschreven als het streven naar bepaalde doeleinden, met

bepaalde middelen en met bepaalde tijdskeuzen11. Hierbij moeten een aantal zaken duidelijk

worden aangegeven. Het gaat om de formulering van doelstellingen die aangeven wat men

met het beleid wil bereiken12. Ook gaat het om beginselen die de uitgangspunten vormen voor

de keuze van de middelen om de doelstellingen te bereiken13. Eenmaal de doelstellingen en

beginselen van het beleid zijn bepaald, beschikt de bevoegde overheid over een arsenaal van

beleidsinstrumenten14. Het beleid komt evenwel niet uit de lucht gevallen maar verloopt

volgens een bepaalde cyclus15. Deze bestaat in grote lijnen uit de beleidsvoorbereiding, de

beleidsuitvoering en de beleidsevaluatie. De beleidsonderbouwing zorgt dan voor de

voedingsbodem van de gehele cyclus16.

4. Het recht, omschreven als een geheel van regels dat bestemd is om het samenleven

mogelijk te maken en waarvan de naleving kan worden afgedwongen door het gezag17, geeft

het beleid juridisch vorm door het aanreiken van de nodige instrumenten18 en vormt zo een

11 K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 82. 12 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 173; K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 102. 13 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 193; K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 97. 14 K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 106. Deze worden beleidswetenschappelijk omschreven als de middelen die de overheid gebruikt om haar beleid te plannen, uit te voeren, te evalueren en om doelgroepen te bereiken. Er bestaan sturende(gedragsbeïnvloedende), directe en ondersteunende beleidsinstrumenten. De sturende beleidsinstrumenten kunnen verder worden onderverdeeld in sociale, economische en juridische instrumenten. Zie B. TIELEMAN et al., “Milieubeleidsevaluatie in Vlaanderen” in VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2003, Aalst, 2003, www.milieurapport.be, 20-21; VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2007. Evolutie in de evaluatie? Analyse van de Vlaamse milieubeleidsevaluatiepraktijk, Aalst, 2007, www.milieurapport.be, 33; M. DUMORTIER, L. DE BRUYN, M. HENS, J. PEYMEN, A. SCHNEIDERS, T. VAN DAELE en W. VAN REETH(ed.), Natuurverkenning 2030. Natuurrapport Vlaanderen, Brussel, Mededeling van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2009.7, 217-221. 15 K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 82. 16 B. TIELEMAN et al., “Milieubeleidsevaluatie in Vlaanderen” in VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2003, Aalst, 2003, www.milieurapport.be, 18-20. 17 W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 5. Zie ook K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 120. 18 In de literatuur zijn verschillende opdelingen van deze instrumenten te vinden. Deze gaan voornamelijk terug op de hoofdindeling tussen sociale, economische en juridische instrumenten. LAMBRECHTS spreekt over fysieke, financiële en sociale regulering. Zie W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 122-123. DE KETELAERE heeft het over sociale regulering, planning, financiële steunverlening, directe regulering en marktconforme regulering. Zie K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 106-119. LAVRYSEN spreekt ten slotte over directe regulering,


5

middel tot verwezenlijking van het beleid19. De omvang van het beleid is dus medebepalend

voor de omvang van het recht20. Hier wordt het begrip juridisch instrument gebruikt als een

overkoepelende term voor de in het recht verankerde beleidsinstrumenten21.

5. Zo opgevat kunnen de juridische instrumenten voor het beleid dan volgens functie22

worden opgedeeld23. Het betreft vooreerst de instrumenten voor de organisatie van de

besluitvorming en de rechtsbescherming24. Verder gaat het om de instrumenten voor de

regulering van het menselijk handelen(op internationaal niveau: het handelen van staten)25.

Ten slotte betreft het de instrumenten voor de organisatie van de handhaving. Hierbij worden

de instrumenten begrepen voor het herstel van de schade26.

indirecte regulering, sociale regulering en structurerende instrumenten. Zie L. LAVRYSEN, Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 183-201. 19 Het gaat hier dus om de instrumentele functie van het recht. Zie: INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, 153; W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 118; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 31; K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 121; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 1. Milieubeleid en recht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.1, 3; Handboek ruimtelijk bestuursrecht 2006, 10; G. VAN HOORICK, Handboek ruimtelijk bestuursrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 180. 20 W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 124. 21 Dit begrip overstijgt de traditionele indeling van de beleidsinstrumenten omdat vanuit rechtswetenschappelijk oogpunt de meeste beleidsinstrumenten een juridische vertaling krijgen. Niettemin wordt het begrip juridische instrumenten beleidswetenschappelijk gezien strikter opgevat als instrumenten die gedragsalternatieven beperken of wenselijk gedrag voorschrijven en zich zo onderscheiden van de financiële stimuli voor gedragsverandering(economische instrumenten) en het gebruik van informatie over gedragsalternatieven(sociale instrumenten). Zie VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2007. Evolutie in de evaluatie? Analyse van de Vlaamse milieubeleidsevaluatiepraktijk, Aalst, 2007, www.milieurapport.be, 33. Er moet evenwel worden opgemerkt dat ook deze opdeling niet zeer strikt is en afhangt van de opvatting over een bepaald instrument. Zo zijn sociale en economische instrumenten vaak ingebed in juridische en omgekeerd. Zie B. TIELEMAN et al., “Milieubeleidsevaluatie in Vlaanderen” in VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2003, Aalst, 2003, www.milieurapport.be, 38. 22 Deze opdeling is evenwel ook niet strikt op te vatten gezien sommige instrumenten ook meerdere functies kunnen vervullen. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 32; G. VAN HOORICK, Handboek ruimtelijk bestuursrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 17. 23 VAN HOORICK reikt voor de indeling van de juridische instrumenten zowel materiële(functie, doel, beschermd rechtsgoed) als formele criteria aan. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 32-36. 24 Deze stemmen overeen met wat traditioneel de ondersteunende of structurerende beleidsinstrumenten worden genoemd. Zie L. LAVRYSEN, Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 184. 25 Ook deze kunnen verder opgedeeld worden aan de hand van dezelfde materiële en formele criteria. Bij een indeling naar functie kan men dan spreken van directe, indirecte en sociale regulering. Zie L. LAVRYSEN, Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 187-201. 26 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 33.


6

2. Beleidsstructuur en rechtsgebieden

1. Bevoegdheidspakketten in het federale België

6. Het is nuttig enkele basiskenmerken van de federale staat België in herinnering te

brengen27. Door de staatshervormingen28 werd België een federale staat29 waardoor de

bevoegdheden zijn verdeeld over verschillende niveaus30. De gemeenschappen en gewesten

hebben toegewezen bevoegdheden31, de federale overheid heeft vooralsnog32 de residuaire

bevoegdheid33. Hoewel de gemeenschappen en gewesten in principe over exclusieve

bevoegdheden34 beschikken, bestaan er ook nog parallelle en concurrerende bevoegdheden35.

De bevoegdheden van de gewesten36 omvatten sinds 1980 onder meer de ruimtelijke

ordening37, het leefmilieu en het waterbeleid38 evenals de landinrichting en het

natuurbehoud39. Dit laatste bevoegdheidspakket wordt later verfijnd.

27 Zie ook G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 43-47; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 4. Milieurecht in het Vlaamse Gewest” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.4, 1-6; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 13-25. 28 Voor een beknopt overzicht zie J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 50-52. 29 J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 224-229 en 957-1005. 30 Ibid,, 1005-1093. 31 Ibid,, 968-973. 32 Tot de volledige uitwerking van art. 35 Gw. Zie J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 968-969; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 14. 33 J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 989-969. 34 Ibid,, 963-967. 35 Ibid,, 968. 36 Deze zitten vervat in art. 6 Bijzondere Wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, BS 15 augustus 1980, 9434(hierna: BWHI) Dat artikel bevat tien rubrieke. De titels van deze rubrieken hebben evenwel slechts een indicatieve en geen juridische waarde. Zie J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 1034. 37 Art. 6, §1, I BWHI. 38 Art. 6, §1, II BWHI. 39 Art. 6, §1, III BWHI.


7

2. Milieu

7. In de benadering van de ICHM40 heeft milieubeleid41 als voorwerp de bescherming en

het beheer van het (leef)milieu in de zin van het fysisch milieu42. Dit begrip43 wordt in het

Vlaamse Gewest omschreven als de atmosfeer, de bodem, het water, de flora, de fauna en de

overige organismen andere dan de mens, de ecosystemen, de landschappen en het klimaat44.

Het milieubegrip omvat bijgevolg zowel een abiotische component45, met name de atmosfeer,

de bodem en het water, als een biotosche component46, zijnde de flora, de fauna en de overige

organismen dan de mens evenals een derde component47 die de interrelaties van de twee

andere componenten onderling en met aan de aarde externe elementen weergeeft, waaronder

dan de ecosystemen, de landschappen en het klimaat ressorteren. Met deze ruime definitie wil

de decreetgever de nadruk leggen op de integrale aanpak van de problematiek48.

8. Het is nuttig om de biotische component nader te bekijken49. Flora en fauna vormen

immers slechts een deel van het begrip organismen. Onder flora en fauna worden evenwel

enkel de in het wild voorkomende planten diersoorten begrepen. Omdat het begrip

organismen ruimer is dan flora en fauna in de bovenstaande betekenis, vormen de afgerichte

40 Dit is de Interuniversitaire commissie tot hervorming van het milieurecht, afgekort als ICHM. Er werd gekozen voor deze benadering omdat de Vlaamse decreetgever een aantal elementen uit het verslag van de commissie heeft omgezet in regelgeving. 41 Zie voor ontwikkelingen in het beleid K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 83-85; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 1. Milieubeleid en recht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.1, 5-10. 42 INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, 153; Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, , 6. 43 Zie voor een analyse van dit begrip door de INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, 153-171. 44 Art. 1.1.2, §1, 1° Decr. Vl. van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen milieubeleid, BS 3 juni 1995, 15971(hierna: DABM). 45 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 12-14. 46 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 14-15. 47 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 15-16; G. VAN HOORICK, Handboek ruimtelijk bestuursrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 5. 48 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 11; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 44. 49 De mens wordt hier niet beschouwd als een deel van het milieu. Hoewel de mens een centraal element is in de werking van de biosfeer en de ecosystemen wordt om juridisch-technische redenen een onderscheid gemaakt tussen de mens als rechtssubject en het milieu. Zie Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 11-12.


8

dieren en gekweekte planten evenzeer een onderdeel van het begrip. Het onderscheid tussen

beide delen is niet zonder belang. Bij schade aan flora en fauna spreekt men van ecologische

schade, daar waar bij schade aan andere organismen het gaat om vermogensschade50.

9. Na de afbakening van het voorwerp, rijst de vraag wat de diverse onderdelen en

doelstellingen van dit beleid zijn. De ICHM onderscheidt volgende onderdelen:

milieubeheer51, milieuhygiëne52, natuurbehoud53 en landschapszorg54. De Vlaamse

decreetgever formuleert de doelstellingen van de diverse onderdelen van het milieubeleid55

De vastlegging van de doelstellingen heeft onder meer een richtinggevende functie voor het

beleid evenals een interpretatieve werking. Ook bevordert het de samenhang in het beleid56.

10. De doelstellingen worden geformuleerd ten behoeve van de huidige en de toekomstige

generaties om de nadruk te leggen op duurzame ontwikkeling57. Dit werd in het Vlaamse

Gewest ook zo gedaan zonder dit expliciet zo te verwoorden in het decreet58. Dit houdt in dat

het milieubeleid het duurzaam gebruik van alle milieufuncties dient veilig te stellen59. Thans

is het begrip duurzame ontwikkeling expliciet als doelstelling in de Grondwet opgenomen60.

50 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 15. 51 INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, 177 en 181-182. 52 Ibid., 178 en 182. 53 Ibid,, 178-179 en 182-182. 54 Ibid,, 179 en 183. 55 Art. 1.2.1, §1 DABM; Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 9-11. 56 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 21; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 4. Milieurecht in het Vlaamse Gewest” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.4, 33-34. 57 INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, 174-175. 58 G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 4. Milieurecht in het Vlaamse Gewest” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., stand december 2004, VIbis.A.4, 33. 59 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 9. 60 Art. 7bis Gw. Zie: P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Greening the constitution: ‘Duurzame ontwikkeling’ als beleidsdoelstelling verankerd in de Grondwet”, TBP 2009, 387-398.


9

11. Een eerste doelstelling van het milieubeleid is het beheer van het milieu door de

duurzame aanwending61 van de grondstoffen en de natuur62. Dit vormt het voorwerp van het

milieubeheer63.

Een tweede doelstelling betreft de bescherming; tegen verontreiniging en onttrekking, van

mens en milieu, en in het bijzonder van de ecosystemen die van belang zijn voor de werking

van de biosfeer en die betrekking hebben op de voedselvoorziening, de gezondheid en de

andere aspecten van het menselijk leven64. Dit is dan het voorwerp van de milieuhygiëne65.

Een derde en laatste doelstelling van het milieubeleid is het natuurbehoud en de bevordering

van de biologische en landschappelijke diversiteit, met name door de instandhouding, het

herstel en de ontwikkeling van de natuurlijke habitats, ecosystemen en landschappen met

ecologische waarde en het behoud van de wilde soorten, in het bijzonder van die welke

bedreigd, kwetsbaar, zeldzaam of endemisch zijn66. Dit vormt het voorwerp van het

natuurbehoud en de landschapszorg67. De inspiratie voor de formulering van de doelstellingen

van het onderdeel natuurbehoud werd gehaald bij de Habitatrichtlijn68 en het

Biodiversiteitsverdrag69. Wat landschapszorg betreft, is de Vlaamse Decreetgever afgeweken

van de visie van de ICHM en heeft enkel het ecologische aspect van het landschap tot het

milieubeleid gerekend.

61 Dit verwijst ook naar duurzame ontwikkeling. Zie Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 22. 62 Art. 1.2.1, §1, 1° DABM. Het begrip “grondstoffen en de natuur” wordt ook wel eens aangeduid als “natuurlijke rijkdommen”. Niettemin opteerde de decreetgever voor het eerste begrip om verwarring te voorkomen met het rneeds in art. 6, §1, VI, eerste lid, 5° BWHI gebruikte begrip natuurlijke rijkdommen. Zie Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 22; G. VAN HOORICK, Handboek ruimtelijk bestuursrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 5-6. 63 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 9-10 en 22. 64 Art. 1.2.1, §1, 2° DABM. 65 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 10 en 22-23. 66 Art. 1.2.1, §1, 3° DABM. 67 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 10-11 en 23. 68 Art. 1, g) j° art. 2 Habitatrichtlijn. Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 226-228. 69 Art. 2 Verdrag van Rio de Janeiro van 5 juni 1992 inzake biologische diversiteit, goedgekeurd door Wet van 11 mei 1995, BS 2 april 1997, 07671(hierna: Biodiversiteitsverdrag). Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 169-171.


10

12. Hier gaan we verder in op de juridische vormgeving van het milieubeleid door het

milieurecht70. Het is niet eenvoudig om het milieurecht sluitend te omschrijven omdat dit nu

eenmaal geen statisch gegeven is71. Het milieurecht van vandaag ziet er immers anders uit dan

dat van gisteren of dat van morgen. Hier volstaat dan ook een ruwe schets van de evolutie72 en

typering73 van het Vlaamse milieurecht.

13. Aanvankelijk was er sprake van een zeer gefragmenteerd milieurecht, dat per

deelgebied was samengesteld74. De laatste jaren evolueert dit naar meer omvattende en

algemene regelingen over de verschillende sectoren heen75. Thans spreekt men dan ook wel

eens van sectoraal en niet-sectoraal milieurecht76. Een belangrijke stap in de hervorming van

het juridisch kader werd gezet met het verslag van de Commissie Bocken77. Dit leverde een

blauwdruk78 op voor een geïntegreerde79 en gecodificeerde milieu(hygiëne)wetgeving80. De

70 Gezien het milieurecht de juridische weerspiegeling vormt van het milieubeleid, zal de opvatting over het milieubeleid ook mede de opvatting over het milieurecht bepalen. Afhankelijk van de gehanteerde uitgangspunten kan eenzelfde regelgeving op een andere manier gecatalogeerd worden. Dit geeft aan dat deze scheidingslijnen niet scherp te trekken zijn en een regelgeving meer dan één doelstelling kan nastreven. Zie L. LAVRYSEN, Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 6. 71 K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 121. 72 Dit is, zoals hoger vermeld te onderscheiden van de evoluties in het beleid. Zie voor de ontwikkeling van het milieurecht L. LAVRYSEN, Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 1-3. 73 Het zou, zoals hoger gesteld, te ver leiden om uitgebreid in te gaan op de verschillende strekkingen. 74 W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 118; K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 122-123. 75 Bijvoorbeeld ook de wetgeving inzake milieuvergunningen die in de plaats kwam van een aantal afzonderlijke vergunningen. Zie K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 123-124; G. VAN HOORICK, Handboek ruimtelijk bestuursrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 356-357. 76 K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 121-122.; Overzicht Belgisch administratief recht 2009, 425-426. Meer over de invulling van het niet-sectorale kader: A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 429-448; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 43-174. 77 De Interuniversitaire commissie tot herziening van het milieurecht in het Vlaamse Gewest onder leiding van prof. dr. Hubert BOCKEN. Zie voor een bespreking van de werkzaamheden van de commissie INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, IX-XVII; Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 1. 78 ZIE INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE VOOR DE HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp van Decreet Milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, 1255p. 79 Zie INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, X; K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 84-85; G. VAN HOORICK, Handboek ruimtelijk bestuursrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 13-15.


11

voorstellen van de commissie kunnen worden opgedeeld, enerzijds in algemene bepalingen

die gelden voor alle sectoren van het milieubeleid en anderzijds in voorstellen voor nieuwe

sectorale milieuwetgeving81. Uit deze voorstellen vloeide onder meer het Decreet Algemene

Bepalingen Milieubeleid voort82. Dit aanbouwdecreet vormt een aanzienlijk stuk van het niet-

sectorale kader door het vastleggen van een aantal belangrijke aspecten waaronder

bijvoorbeeld de handhaving83.

14. Niettemin blijft er ook een sectoraal milieurecht bestaan. Het is evenwel de bedoeling

om de horizontale bovenbouw structureel verder uit te bouwen met een verticale, afgeslankte,

sectorale onderbouw die coherent aansluit bij de algemene bepalingen84. Er bestaan

verschillende opvattingen over de onderdelen van het (sectoraal) milieurecht en de plaats van

de ruimtelijke ordening. Niettemin spreken de meeste auteurs over milieuhygiënerecht,

milieubeheerrecht en recht inzake natuurbehoud en landschapszorg.

Ten slotte kunnen we opmerken dat het milieurecht een functioneel rechtsgebied is en aldus

de traditionele indeling van de rechtstakken overschrijdt dat bovendien sterk wordt beïnvloed

door inter- en supranationaal recht85.

80 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 43. 81 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 2-3; W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 118; K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 128-129. 82 Zie voor een uitgebreide bespreking van het omzettingsproces van de voorstellen van de commissie en van de totstandkoming van het DABM zelf Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 1-5; K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 125-132. 83 Voor een inhoudelijke bespreking van het DABM zie E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 44-149. 84K. DEKETELAERE, “Deel I. Milieu, milieubeleid en milieurecht” in K. DEKETELAERE(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 132. 85 A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 425. Zie voor een bespreking van het inter- en supranationaal milieurecht G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 2. Internationaal milieurecht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.2, 1-35; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 2. Europees milieurecht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.3, 1-79.


12

3. Natuur en landschap

15. Binnen het milieubeleid vormen de onderdelen natuurbehoud en landschapszorg op

zich het onderwerp van een domein met een eigen voorwerp en systematiek86. Hier volgen we

de benadering van VAN HOORICK en implementeren deze voor het Vlaamse Gewest87.

16. Het beleid inzake natuurbehoud en landschapszorg wordt omschreven als

natuurbeleid88. De hoofddoelstelling hiervan is het behoud van natuur- en

landschapswaarden89. Hieronder wordt begrepen de instandhouding en de ontwikkeling (met

inbegrip van het herstel) van natuur- en landschapswaarden90. Deze laatste vormen dan het

voorwerp van het natuurbeleid. Naast de hoofddoelstelling zijn ook enkele

nevendoelstellingen denkbaar, zoals het bevorderen van het draagvlak voor het natuurbehoud

en de landschapszorg91. Hoger werd reeds het nut besproken van het vastleggen van de

doelstellingen van het beleid in een regelgevende akte.

86 G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 1. Milieubeleid en recht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl.159(december 2004), VIbis.A.1, 27. 87 De visie van deze auteur over de positie van het natuurbehoudsrecht sluit aan bij de visie van de ICHM maar wijkt er op bepaalde punten van af. G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 37-39. Zie voor wat deze auteur begrijpt onder de begrippen “milieu”, “natuur en landschap” en “natuurlijke rijkdommen” G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 7-8. 88 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 31 Zie voor de ontwikkeling van het natuurbeleid G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 51-70; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 4. Milieurecht in het Vlaamse Gewest” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.4, 144c. 89 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 32. 90 Ibid. 91 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 32.


13

17. VAN HOORICK typeert het natuurbehoud en de landschapszorg als een drieluik92. Het

gaat om een defensief luik, met name de natuur- en landschapsbescherming93. Verder betreft

het een actief luik, dit is het natuur- en landschapsbeheer94. Ten slotte is er een offensief luik,

namelijk de natuur- en landschapsontwikkeling95.

18. In het Vlaamse Gewest worden de doelstellingen van het natuurbeleid verankerd in het

DABM96 en door het Decreet Natuurbehoud97 verder aangevuld98. Kort gesteld gaat het om

het natuurbehoud en de bevordering van de biologische diversiteit99.

In het Decreet Natuurbehoud wordt het natuurbehoud100 omschreven als het in stand houden,

herstellen en ontwikkelen van de natuur101 en het natuurlijk milieu102 door

natuurbescherming103, natuurontwikkeling104 en natuurbeheer105 en het streven naar een zo

groot mogelijke biologische diversiteit106 in de natuur (en naar een gunstige staat van

instandhouding107 van habitats108 en soorten109). Ook richt het natuurbeleid zich op de

handhaving en het herstel van de daartoe vereiste milieukwaliteit. Daarnaast streeft het een zo

92 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 174-175. 93 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 175-176. 94 Ibid., 176-179. 95 Ibid., 179-181. 96 Art. 1.2.1, §1, 3° DABM. 97 Hoofdstuk 3, Afdeling 1 Decreet Natuurbehoud. 98 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 656-657. 99 Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1994-95, nr. 718/1, 23; Ontwerp van decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, nr. 690/1, 4. 100 Art. 2, 10° Decr. Vl. van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, BS 10 januari 1998, 599(hierna: Decreet Natuurbehoud). 101 Art. 2, 7° Decreet Natuurbehoud. Het spontane karakter van de natuur moet worden benadrukt. Bijgevolg worden cultuurgewassen(begrepen als landbouwgewassen), landbouw- en huisdieren, tuinen, plantsoenen en gebouwen uitdrukkelijk uit de definitie geweerd. De landbouwteelten vallen dus buiten het begrip. Evenwel worden de hierbijhorende, spontaan voorkomende soorten wel tot het begrip natuur gerekend. Zie Ontwerp van decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, nr. 690/1, 5; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 658. 102 Art. 2, 15° Decreet Natuurbehoud. 103 Art. 2, 11° Decreet Natuurbehoud. 104 Art. 2, 12° Decreet Natuurbehoud. 105 Art. 2, 13° Decreet Natuurbehoud. 106 Art. 2, 2° Decreet Natuurbehoud. 107 Art. 2, 36° Decreet Natuurbehoud. 108 Art. 2, 4° j° art. 2, 44° Decreet Natuurbehoud. 109 Art. 2, 1° j° art. 2, 45° Decreet Natuurbehoud.


14

breed mogelijk maatschappelijk draagvlak na, waarbij educatie en voorlichting van de

bevolking inzake natuurbehoud wordt gestimuleerd110.

Het aldus omschreven natuurbeleid is bovendien gericht op het nemen van alle maatregelen

die nodig zijn voor de uitvoering van internationale overeenkomsten of verdragen betreffende

het natuurbehoud of van akten betreffende het natuurbehoud, met inbegrip van Europese

richtlijnen, vastgesteld op grond van internationale verdragen. In de maatregelen genomen in

uitvoering van de Habitatrichtlijn en de Vogelrichtlijn wordt rekening gehouden met de

vereisten op economisch, sociaal en cultureel gebied en met de regionale en lokale

bijzonderheden111.

19. Deze doelstellingen zijn gericht op het voorwerp van het natuurbeleid. Dit zijn, zoals

hoger gesteld, de natuur- en landschapswaarden. Deze worden omschreven als de

eigenschappen van natuur en landschap waaraan de mens waarde toekent en die hij omwille

daarvan wil behouden112.

Het voorwerp bestaat uit verschillende componenten of in juridische termen, (beschermde)

rechtsgoederen113. Daarom is het nuttig de juridische instrumenten voor het natuurbeleid op te

delen naar (beschermd) rechtsgoed. Deze kunnen dan het behoud van de natuurhuishouding in

het algemeen of het behoud van delen van natuur en landschap beogen. Dit laatste kan nog

verder worden onderverdeeld in gebiedsgerichte en soortengerichte instrumenten114. Er wordt

dan respectievelijk gesproken van algemeen, gebiedsgericht en soortengericht natuurbeleid115.

110 Art. 6 Decreet Natuurbehoud. 111 Art. 7 Decreet Natuubehoud. 112 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 181. 113 Ibid., 32. 114 Ibid., 34-35. 115 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, XII-XIII en 656-657.


15

20. Het algemeen natuurbeleid is georiënteerd op het behoud van de natuurhuishouding in

het algemeen. De natuurhuishouding betreft natuur en landschap als ecologisch functionerend

geheel116. Dit ecologisch functioneren zit in het Vlaamse Gewest vervat in de definities van

“natuur”117 en “natuurlijk milieu”118. De algemene maatregelen zijn hoofdzakelijk terug te

vinden in het hoofdstuk IV van het Decreet Natuurbehoud119.

21. Het gebiedsgericht natuurbeleid beoogt het behoud van natuurgebieden en

landschappen. Dit zijn de gebieden die respectievelijk natuur- of landschapswaarden bevatten.

Deze waarden worden wel eens getypeerd als een vierluik, namelijk geologische waarden,

ecologische waarden, esthetische waarden en cultuurhistorische waarden120. Wat de

landschappen betreft, kan dit ook worden gevat onder de term landschappelijke diversiteit121.

In het Vlaamse Gewest heeft de decreetgever er evenwel voor geopteerd om enkel het

ecologische aspect van het landschap tot het milieu- en natuurbeleid te rekenen122. De

gebiedsgerichte instrumenten zijn hoofdzakelijk terug te vinden in hoofdstuk V van het

Decreet Natuurbehoud123.

22. Het soortengericht natuurbeleid is gericht op de wilde flora en fauna. Deze kunnen

worden beschermd omdat ze zeldzaam, kwetsbaar of endemisch zijn124. Dit kan ook worden

opgevat als de biologische diversiteit.

Voor het behoud van wilde soorten is het evenwel ook noodzakelijk te zorgen voor het

behoud van de ecosystemen waarvan zij deel uitmaken. Indien een ecosysteem wordt bekeken

als het leefgebied of de leefplaats van een wilde soort, dan wordt dit aangeduid met de term

habitat125. Het begrip leefgebied wijst op het gebied dat een bepaalde soort nodig heeft voor

116 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 181. 117 Art. 2, 7° Decreet Natuurbehoud. 118 Art. 2, 15° Decreet Natuurbehoud. 119 Hoofdstuk IV. – Algemene maatregelen ter bevordering van het natuurbehoud 120 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 183. 121 Ibid., 185. 122 Zie art. 1.2.1, §1, 3° DABM. VAN HOORICK noemt het artificieel en ondoelmatig het landschapsbeleid bij decreet op te splitsen in een stukje milieubeleid en een stukje cultuurbeleid. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 183. 123 Hoofdstuk V.–Gebiedsgericht beleid. 124 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 184. 125 Ibid., 35.


16

haar voortbestaan daar waar het begrip leefplaats duidt op het gebied waar een (individu van)

een soort (overwegend) leeft126. Doorgaans zijn de leefgebieden dus groter dan de

leefplaatsen. Een ecosysteem bekeken als het leefgebied van een levensgemeenschap van

meerdere wilde soorten wordt beschouwd als een biotoop127. Het behoud van leefplaatsen

wordt doorgaans bij het soortengericht natuurbeleid gerekend. In de literatuur wordt dit wel

eens aangeduid als de ruimtelijke weerslag van het soortengericht natuurbeleid128.

Het behoud van leefgebieden kan ofwel tot het gebiedsgericht ofwel tot het soortengericht

natuurbeleid worden gerekend. Indien het behoud van leefgebieden en biotopen tot het

soortengericht natuurbeleid wordt gerekend , spreekt men van soortengericht natuurbeleid in

de ruime zin129. In de enge zin omvat het soortengericht natuurbeleid dan enkel het behoud

van wilde soorten en hun leefplaatsen130. De bespreking van het soortengericht natuurbeleid

in het Vlaamse Gewest komt verder aan bod.

23. Zoals hoger werd aangehaald, vormt het natuurbehoudsrecht een juridische weerslag

van het natuurbeleid. Bijgevolg zal de opvatting over het natuurbeleid mee de opvatting over

het natuurbehoudsrecht bepalen131. Bovendien is ook het natuurbehoudsrecht geen statisch

gegeven132. Daarom volstaat hier een beknopte schets van de evolutie133 en typering134 van het

natuurbehoudsrecht.

126 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 631. 127 Ibid., 671. 128 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 116-118; H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 208-220; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 175-192. 129 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 573. 130 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 573; H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 484-486; H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 209-211. 131 Ook hier kan, afhankelijk van de gehanteerde uitgangspunten eenzelfde regelgeving op een verschillende wijze gecatalogeerd worden. Dit geeft aan dat ook deze scheidingslijnen niet scherp te trekken zijn en een regelgeving meer dan één doelstelling kan nastreven. L. LAVRYSEN, Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 6. DE PUE et. al. merken daarbij ook op dat bepaalde termen sterk tijdsgebonden zijn. Zie E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 656. 132 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 39. 133 Zie voor een uitgebreid overzicht van het natuurbehoudsrecht G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 71-97. 134 Ook hier zou het te ver leiden uitgebreid in te gaan op de verschillende strekkingen.


17

24. Het natuurbehoudsrecht is evenwel geen eenvormig geheel maar is gegroeid uit

verschillende regelgevingen. Het natuurbehoudsrecht heeft echter lange tijd weinig aandacht

genoten. Zo strekte de opdracht van de Commissie Bocken zich niet uit tot natuurbehoud en

landschapszorg135. Niettemin zou dit in het voorontwerp van de commissie wel kunnen

worden ingepast als sectoraal deel136. Het Decreet Natuurbehoud137, als opvolger van de Wet

Natuurbehoud138, heeft het juridisch kader voor het natuurbeleid slechts gedeeltelijk kunnen

hervormen. Het Decreet Natuurbehoud is immers een vergelijk tussen de natuurbehouds- en

landbouwsector139. Door de ontkoppeling van de landschapszorg heeft dit laatste een eigen

juridisch kader gekregen140. De laatste jaren neemt evenwel de aandacht voor het

natuurbehoudsrecht toe. Hiermee gaan ook denkoefeningen gepaard over hoe de regelgeving

kan worden verbeterd. Zo werd in 2005 door de Universiteit Gent een voorontwerp van een

Vlaams Natuurwetboek gerealiseerd141. Ook werkt de tendens naar integratie en codificatie

vanuit het milieurecht door naar het natuurbehoudsrecht142.

135 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 39. 136 INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, XI. 137 Voor een bespreking zie: G. CELEN, “De krijtlijnen van het Decreet Natuurbehoud beleidsmatig gezien”, T. Agr. R. 1998, 101-112; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 94-96. 138 Wet van 12 juli 1973 op het natuurbehoud, BS 11 september 1973, 10306(hierna: Wet Natuurbehoud). Voor een bespreking zie: G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 89-93. 139 Dit blijkt duidelijk uit artikel 9 van het Decreet Natuurbehoud dat de exploitatievrijheid beschermt en de draagwijdte van de uitvoeringsmaatregelen bepaalt. Zie ook W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 317; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 94-95; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 654 en 661. 140 Decr. Vl. van van 16 april 1996 betreffende de landschapszorg, BS 21 mei 1996, 12887(hierna: Decreet Landschapszorg). Zie G. VAN HOORICK, “Beschermde landschappen, ankerplaatsen en erfgoedlandschappen. Nieuwe kansen voor de landschapszorg?”, TMR 2004, 616-635; G. VAN HOORICK, “Landschapszorg in het Vlaams Gewest”, NJW 2007, 242-251; A. DRAYE, “De gemeenten en de zorg voor het onroerend erfgoed”, T. Gem. 2010, 216-247. 141 Zie G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 325p. 142 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 40-41.


18

25. Er bestaan verschillende opvattingen over de inhoud en plaats van het

natuurbehoudsrecht. VAN HOORICK geeft aan dit begrip zowel een enge als een ruime

invulling143. In een enge zin wordt het natuurbehoudsrecht opgevat als het recht inzake het

behoud van natuur- en landschapswaarden. Ruimer gesteld kan het natuurbehoudsrecht

omschreven worden als het recht inzake het behoud van natuur- en landschapswaarden en

inzake de aanwending van levende natuurlijke rijkdommen. Op deze wijze kunnen onder

meer ook het bosrecht, en het jachtrecht tot het natuurbehoudsrecht worden gerekend144. Tot

slot kan eveneens het recht inzake de aanwending van niet-levende natuurlijke rijkdommen

als onderdeel van het natuurbehoudsrecht worden gezien145. Het dierenbeschermingsrecht, dit

is het recht inzake de bescherming van dieren tegen leed en de bevordering van het welzijn

van dieren, wordt doorgaans146 niet tot het natuurbehoudsrecht gerekend147. In het

dierenbeschermingsrecht wordt immers het dier als individu benaderd en niet als exemplaar

van een (wilde) soort148.

26. Het natuurbehoudsrecht kan op verschillende wijzen worden ingedeeld. Bij een

indeling naar doelstelling spreken we over natuurbescherming-, natuurbeheer- en

natuurontwikkelingsrecht. Bij een opdeling naar (beschermd) rechtsgoed, kunnen we spreken

over algemeen149, gebiedsgericht150 en soortengericht151 natuurbehoudsrecht. Hoe deze laatste

twee in het Vlaamse Gewest worden opgevat, komt verder aan bod.

143 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 36-37. Zie voor de visie van deze auteur op de plaats van het natuurbehoudsrecht G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 37-39. 144 In het Vlaamse Gewest vormen dit afzonderlijke beleids- en wetgevingsdomeinen. VAN HOORICK et al. stippen het gebrek aan eenvormigheid, integratie en afstemming dan ook onder meer aan als problemen van het huidige kader in Vlaanderen. Zie G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 234-236. 145 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 37. 146 Niettemin kunnen enkele aspecten van het dierenbeschermingsrecht ook betrekking hebben op wilde diersoorten. Zie hiervoor E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 880-884. 147 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 37. 148 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 880. 149 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 654-759. 150 Ibid., 676-744. 151 Ibid., 744-759.


19

Net zoals het milieurecht is ook het natuurbehoudsrecht een functioneel rechtsgebied dat sterk

is beïnvloed door inter- en supranationaal recht152.

4. Fauna en flora

27. Hier bespreken we beknopt het soortenbeleid De gevolgde benadering is een

combinatie van deze van VAN HOORICK en CREVITS153.

28. Aangezien het soortenbeleid een onderdeel vormt van het natuurbeleid. zal wat opgaat

voor het natuurbeleid, behoudens enkele bijzonderheden, ook opgaan voor het soortenbeleid.

Naar analogie met de omschrijving van het natuurbeleid, wordt hier gepoogd een beschrijving

te maken van het soortenbeleid. De hoofddoelstelling van dit beleid kan dan worden

omschreven als het behoud van soortengerichte natuur- en landschapswaarden. Dit is de

instandhouding en de ontwikkeling (met inbegrip van het herstel) van soortengerichte natuur-

en landschapswaarden. Een relevante nevendoelstelling kan de bevordering van het

maatschappelijk draagvlak voor het soortengericht natuurbehoud zijn.

152 Zie voor een overzicht van het inter- en supranationaal natuurbehoudsrecht G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 381p.; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 115-130; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 2. Internationaal milieurecht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.2, 28-35; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 2. Europees milieurecht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.3, 71-79. 153 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 291-300. H. CREVITS was in de legislatuur 2004-2009 ook de bevoegde minister die het Soortenbesluit realiseerde.


20

29. Zoals hoger gesteld, kunnen we het soortenbeleid eng of ruim opvatten. In het

Vlaamse Gewest wordt dit in een enge betekenis opgevat. Het behoud van habitats154 en

biotopen wordt hier tot het gebiedsgericht natuurbehoud gerekend155. De doelstellingen van

deze componenten zitten vervat in deze van het natuurbeleid.

In de definitie van natuurbehoud wordt de link gelegd met de “gunstige staat van

instandhouding”156 van habitats en soorten157. In artikel 7 Decreet Natuurbehoud wordt hierbij

bepaald dat in de maatregelen genomen in uitvoering van de Vogel- en Habitatrichtlijn

rekening wordt gehouden met de vereisten op economisch, sociaal en cultureel gebied en met

de regionale en lokale bijzonderheden. Dit komt overgewaaid uit de Vogel- Habitatrichtlijn en

heeft een belangrijke sturende en interpretatieve werking bij de implementatie van beide

richtlijnen158. Concreet zullen de Lidstaten een benadering moeten hanteren waarbij de goede

staat van instandhouding159 van de Europees relevante soorten voorop staat maar waarbij

economische, sociale, culturele alsook regionale en lokale overwegingen niet uit het oog

154 Niettemin wordt het behoud van leefplaatsen tot het soortenbeleid in de enge zin gerekend. 155 De maatregelen voor het behoud van habitats zijn dus hoofdzakelijk terug te vinden in hoofdstuk V van het Decreet Natuurbehoud. De maatregelen voor het behoud van biotopen zijn onrechtstreeks terug te vinden in het B. Vl. Reg. van 23 juli 1998 tot vaststelling van de nadere regels term uitvoering van het decreet van 21 oktober betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, BS 10 september 1998, 29083(hierna: Natuurbesluit) dat de voorwaarden voor het wijzigen van vegetaties en kleine landschapselementen bevat. Zie hiervoor H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 112-116; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 716-727; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 37-40. 156 De staat van instandhouding van een soort wordt in art. 2, 45° Decreet Natuurbehoud gedefinieerd als “het effect van de som van de invloeden die op de betrokken soort inwerken en op lange termijn een verandering kunnen bewerkstelligen in de verspreiding en de grootte van de populatie van die soort in het Vlaamse Gewest. Deze wordt luidens art. 2, 36 Decreet Natuurbehoud als gunstig beschouwd wanneer “uit populatiedynamische gegevens blijkt dat de betrokken soort nog altijd een levensvatbare component is van de habitat waarin de soort voortkomt en dat vermoedelijk op lange termijn zal blijven; het natuurlijke verspreidingsgebied van die soort niet kleiner wordt of binnen afzienbare tijd lijkt te zullen worden; er een voldoende grote habitat bestaat en waarschijnlijk zal blijven bestaan om de populaties van die soort op lange termijn in stand te houden. 157 Voorstel van decreet -van mevrouw Isabel Vertriest en de heren Jacky Maes, Patrick Lachaert en Jos Bex- houdende wijziging van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, van het bosdecreet van 13 juni 1990, van het decreet van 16 april 1996 houdende de bescherming van landschappen, van het decreet van 21 december 1988 houdende oprichting van de Vlaamse landmaatschappij, van de wet van 22 juli 1970 op de ruilverkaveling van landeigendommen uit kracht van wet zoals aangevuld door de wet van 11 augustus 1978 houdende bijzondere bepalingen eigen aan het Vlaamse Gewest, van het decreet van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning en van het decreet van 23 januari 1991 inzake de bescherming van het leefmilieu tegen de verontreiniging door meststoffen. Toelichting, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 7(hierna: MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1). 158 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 194-195 en 226-227; EC EUROPESE COMMISSIE, Guidance Document on the Strict Protection of Animal Species of Community Interest under the Habitats Directive 92/43/EEC, Brussel, 2007, 8-9(hierna: EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007). 159 Voor meer toelichting zie EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 9-11.


21

mogen worden verloren160. Volgens het Hof van Justitie161 vormt dit evenwel geen

zelfstandige afwijkingsgrond om af te wijken van de verplichtingen die de Vogel- en

Habitatrichtlijn opleggen162.

30. Het Decreet Natuurbehoud definieert soortenbehoud als het geheel van maatregelen

gericht op het in stand houden, herstellen of ontwikkelen163 van populaties van soorten en

ondersoorten164. De maatregelen voor het soortenbeleid in de enge zin zijn hoofdzakelijk

terug te vinden in hoofdstuk VI van het Decreet Natuurbehoud165.

31. Binnen het soortenbeleid in de enge zin kan een onderscheid worden gemaakt tussen

een actieve en een passieve component. De passieve component bevat de

soortenbescherming. De overheid gaat hier verbiedend reageren op handelingen van de

rechtsonderhorige. Onder de actieve component worden het soortenbehoud en –beheer

gerekend. De overheid neemt hier zelf initiatieven of ondersteunt initiatieven van de

rechtsonderhorige166. In het Vlaamse Gewest wordt deze indeling ook door het Soortenbesluit

gehanteerd.

160 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 19. 161 HvJ 8 juli 1987, C-262/85, Europese Commissie v. Italië. 162 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 195; EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 9; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument voor de jacht in het kader van Richtlijn 79/409/EEG van de raad inzake het behoud van de vogelstand, Brussel, 2008, 8-9(hierna: EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008); Verslag aan de Vlaamse Regering bij het Besl. Vl. Reg. van 15 mei 2009 met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer, BS 13 augustus 2009(hierna: Verslag Soortenbesluit), 7. 163 VAN HOORICK merkt hierbij op dat de term ontwikkelen moeilijk in verband kan worden gebracht met soorten aangezien deze zichzelf wel zullen ontwikkelen. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 179. 164 Art. 2, 17° Decreet Natuurbehoud. 165 Hoofdstuk VI.-De bescherming van planten diersoorten en van hun levensgemeenschappen. Zie E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 744-746. 166 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 291.


22

32. Het soortenbeleid krijgt juridisch vorm door het soortengericht natuurbehoudsrecht167.

Zoals hoger gesteld, staat het soortengericht naast het algemeen en het gebiedsgericht

natuurbehoudsrecht168. In het Vlaamse Gewest wordt dit opgevat als een algemeen169, een

gebiedsgericht170 en een soortengericht natuurbehoudsrecht in de strikte zin171. Het Decreet

Natuurbehoud biedt zowel een rechtsgrond voor het algemeen en gebiedsgericht natuurbeleid

als een basis voor het soortenbeleid in de enge zin. Dit decreet werd met het Wijzgingsdecreet

van 2002172 hervormd om, hoofdzakelijk wat het gebiedsgericht natuurbeleid betreft173,

167 Ook hier kan, afhankelijk van de gehanteerde uitgangspunten eenzelfde regelgeving op een verschillende wijze gecatalogeerd worden. Dit geeft aan dat ook deze scheidingslijnen niet scherp te trekken zijn en een regelgeving meer dan één doelstelling kan nastreven. Zie L. LAVRYSEN, Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 6. 168 Niettemin zijn het gebiedsgericht en het soortengericht natuurbehoudsrecht heel nauw met elkaar verbonden. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 36; G. VAN HOORICK, “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 1. Milieubeleid en recht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 159(december 2004), VIbis.A.1, 27. 169 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 106-112; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 26-29; 170 G. VAN HOORICK, “De implementatie van ‘Natura 2000’ in het Vlaamse Gewest, TMR 2003, 204-211; A. CARETTE, “De afbakening van het Vlaams Ecologisch Netwerk en haar gevolgen”, TMR 2004, 270-300; H. SCHOUKENS, “De uitwerking van een instrumentarium inzake het gebiedsgerichte natuurbeleid. Hoe groen is het Vlaamse natuurbeschermingsrecht?”, MER 2006, 163-184; G. VAN HOORICK en F. BOUQUELLE, “De tenuitvoerlegging van de Vogel- en Habitatrichtlijn in Vlaanderen: praktische implicaties voor de gemeente als vergunningverlenende overheid”, T. Gem. 2006, 49-58; H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 118-132; H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 678-691; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 676-743; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 40-44. 171 H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 483-497; H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 208-220; H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 678-691; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 556-610; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 23-55. 172 Decr. Vl. 19 juli 2002 houdende wijziging van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, van het bosdecreet van 13 juni 1990, van het decreet van 16 april 1996 betreffende de landschapszorg, van het decreet van 21 december 1988 houdende oprichting van de Vlaamse Landmaatschappij, van de wet van 22 juli 1970 op de ruilverkaveling van landeigendommen uit kracht van wet zoals aangevuld door de wet van 11 augustus 1978 houdende bijzondere bepalingen eigen aan het Vlaamse Gewest, van het decreet van 23 januari 1991 inzake de bescherming van het leefmilieu tegen de verontreiniging door meststoffen en van de wet betreffende de politie over het wegverkeer, gecoördineerd bij koninklijk besluit van 16 maart 1968, BS 31 augustus 2008, 38791(hierna: Wijzigingsdecreet 2002). 173 MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 2-6; G. VAN HOORICK, “Natuurbeschermingsrecht. Recente wetgeving en rechtspraak ingevolge de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn”, NJW 2003, 1318-1322.


23

tegemoet te komen aan de eisen van de Europese Commissie174. Het betreft de implementatie

van het ecologisch netwerk dat wordt voorgeschreven door de Vogel- en Habitatrichtlijn, het

zogenaamde “Natura 2000-Netwerk”175. Dit wordt gedaan door de aanwijzing van speciale

beschermingszones waarvoor een bijzonder regime heerst176. Het juridisch kader voor het

soortenbeleid in de enge zin komt verder aan bod.

174 Met redenen omkleed advies gericht aan het Koninkrijk België, uit hoofde van artikel 226 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, wegens de niet-nakoming van de op hem rustende verplichtingen uit hoofde van Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna(inbreukprocedure 98/2226), 10 februari 2000. 175 MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 2-6. 176 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 632-658; H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 118-126; H. SCHOUKENS, P. DE SMEDT en A. CLIQUET, “The implementation of the Habitats Directive in Belgium(Flanders): Back to the Origin of Species?”, JEEPL 2007, 127-135; H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 211. H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 556-557.


24

§2. Het soortengericht natuurbehoud oude stijl

1. Het juridisch kader

1. Inleiding

33. Hier bespreken we het juridisch kader van het soortenbeleid in de enge zin177 zoals dat

eruitzag tot aan het Soortenbesluit. Dit wordt gevormd door verschillende regelgevingen uit

het natuurbehoudsrecht in de ruime betekenis en staat onder een sterke inter- en

supranationale invloed178.

Het is evenwel niet de bedoeling een exhaustief overzicht te bieden van alle regelgeving noch

om deze extensief te bespreken179. Wel wordt chronologisch en beknopt het inter- en

supranationale(2), het federale(3) en het gewestelijke(4) kader geschetst. Zo wordt het

werkveld van het Soortenbesluit duidelijk.

2. Inter- en supranationale aspecten

34. Tot het midden van de 20ste eeuw werden maar weinig voor het soortenbeleid

relevante verdragen afgesloten. Ontevredenheid over het Verdrag van 1902180 en een

toenemende aandacht voor de bedreigingen voor vogels, in het bijzonder trekvogels, leidde na

de Tweede Wereldoorlog tot het afsluiten van het Verdrag van 1950181. In dit verdrag wordt

uitgegaan van het beschermingsbeginsel en wordt bepaald dat de instelling van

vogelreservaten moet worden bevorderd182. Het Verdrag van 1950 beïnvloedde de Benelux-

overeenkomst van 10 juni 1970 op het gebied van de jacht en de vogelbescherming183.

177 Omwille van de leesbaarheid wordt vanaf hier gesproken over “soortenbeleid” waarmee dan het soortenbeleid in de enge zin wordt bedoeld, zoals dat voorkomt in het Vlaamse Gewest. 178 A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 468. 179 Zie hiervoor G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 71-97 en 115-130. 180 Internationale overeenkomst van Parijs 19 maart 1902 tot bescherming van de voor de landbouw nuttige vogels, BS 7 februari 1906(hierna: Verdrag van 1902). G. VAN HOORICK, “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 214; G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 44-48. 181 Internationaal Verdrag van Parijs 18 oktober 1950 ter bescherming van vogels, BS 30 oktober 1955(hierna: Verdrag van 1950). 182 G. VAN HOORICK, “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 222-223; G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 251-252; G. VAN HOORICK, Internationaal en


25

35. Op internationaal vlak zijn de jaren 1970 een drukke periode voor het soortengericht

natuurbehoudsrecht. Zo komt vooreerst het CITES-verdrag184 tot stand. Dit beoogt de

bescherming van bedreigde in het wild levende dieren plantensoorten tegen overmatige

exploitatie ten gevolge van de internationale handel185. Daarna ontstaat het verdrag van

Bonn186 met als doel de bescherming van trekkende diersoorten om te voorkomen dat dit

bedreigde diersoorten worden187. Ten slotte wordt het verdrag van Bern188 afgesloten dat moet

zorgen voor de instandhouding van de in het wild voorkomende dieren plantensoorten en de

daarbij horende natuurlijke leefgebieden189. Niettemin blijven de soorten(zowel wilde als

gecultiveerde) achteruitgaan waardoor in de jaren 1990 het Biodiversiteitsverdrag er komt.

Het beoogt onder meer het behoud van de biologische diversiteit en het duurzaam gebruik van

de bestanddelen ervan190.

Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 48-53 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 121. 183 Benelux-overeenkomst 10 juni 1970 op het gebied van de jacht en de vogelbescherming, zoals gewijzigd, goedgekeurd door de Wet van 29 juli 1971, BS 19 oktober 1971, 072902 en de Wet van 20 april 1982, BS 18 juni 1982, 07238. Zie G. VAN HOORICK, “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 223-224; G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 54-58. 184 Overeenkomst van Washington 6 maart 1973 inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dieren plantensoorten, goedgekeurd door Wet 28 juli 1981, BS 30 december 1983, 16533(hierna: CITES-verdrag). 185 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 107-124; W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 312; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 123. 186 Verdrag van Bonn 23 juni 1979 inzake de bescherming van trekkende diersoorten, goedgekeurd door Wet 27 april 1990, BS 29 december 1990, 24531(hierna: Verdrag van Bonn). 187 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 124-137; W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 311; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 124. 188 Verdrag van Bern 19 september 1979 inzake het behoud van wilde dieren en planten in hun natuurlijke milieu in Europa, goedgekeurd door Wet 20 april1989, BS december 1990, 24504(hierna Verdrag van Bern). 189 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 140-156; W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 311; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 124. 190 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 165-175; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 125.


26

36. In de schoot van de Europese Gemeenschap komt eind jaren 1970 de Vogelrichtlijn191

tot stand. Deze heeft betrekking op de instandhouding van alle natuurlijk in het wild levende

vogelsoorten op het Europese grondgebied van de Lid-Staten192. In de jaren 1990 wordt de

Habitatrichtlijn193 als implementatie van het verdrag van Bern op het niveau van de Europese

Gemeenschap gerealiseerd. Deze richtlijn heeft als doel bij te dragen tot de biologische

diversiteit door het in stand houden van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna op

het Europese grondgebied194. Aan een aantal bepalingen uit deze richtlijnen werd directe

werking toegekend195.

Hoewel reeds in de jaren 1980 door de Europese Gemeenschap een verordening196 werd

uitgevaardigd ter uitvoering van het CITES-verdrag, wordt in de jaren 1990 een nieuwe

CITES-verordening197 van kracht die rechtstreeks toepasselijk is in de Lidstaten198.

191 Richtl. Raad E.E.G. nr. 79/409, 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand, Pb.L. 25 april 1979, afl. 103, 1. 192 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 186-224; W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 313; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 126. 193 Richtl. Raad E.G. 92/43, 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna, Pb.L. 22 juli 1992, afl. 206, 7. 194 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 224-244; W. LAMBRECHTS, Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1997, 313-314; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 126-127. 195 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 186-190 en 224-226. 196 Verord. Raad E.E.G. 82/3626, 3 december 1982 betreffende de toepassing in de Gemeenschap van de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dieren plantensoorten, Pb.L. 31 december 1982, afl. 384, 1. 197 Verord. Raad E.G. nr. 97/338, 9 december 1996 inzake de bescherming van in het wild levende dieren plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer, Pb.L. 3 maart 1997, afl. 61, 1(hierna: CITES-Verordening). 198 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 246-257; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 127.


27

37. De Vogel- en Habitatrichtlijn bevatten zowel een gebiedsgerichte als een

soortengerichte component. De gebiedsgerichte component beoogt hoofdzakelijk het

realiseren van een ecologisch netwerk, het genaamde “Natura 2000-Netwerk” door de

aanwijzing van speciale beschermingszones199. Deze moeten worden aangewezen voor

bepaalde habitats en voor de habitats van bepaalde soorten. De soortengerichte component

heeft als doel soorten en hun leefplaatsen te vrijwaren van directe ingrepen200. Dit wordt

gedaan voor soorten die in principe minder afhankelijk zijn van bepaalde habitats. Niettemin

kunnen voor bepaalde soorten verplichtingen uit beide pijlers voortvloeien201. Hoewel de twee

pijlers een verschillende benadering hebben, zijn ze complementair doordat beiden gericht

zijn op de gunstige staat van instandhouding van wilde soorten202. De Europees relevante

soorten zijn opgenomen in de bijlagen die zijn gevoegd bij de Vogel- en Habitatrichtlijn203.

Hieruit kan worden afgeleid welke pijler toepasselijk is op de betrokken soort204.

199 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 200-209 en 228-236; EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 12; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 9-11; Verslag Soortenbesluit, 1. 200 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 12-13; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008., 11-13; Verslag Soortenbesluit, 2. 201 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 14-17. 202 Ibid., 13. 203 Deze werden in het Vlaamse Gewest vertaald naar de bijlagen bij het Decreet Natuubehoud. De bijlagen werden op grond van art. 7 Decreet Natuurbehoud bijgesteld teneinde ze conform te maken aan wat verplicht is op grond van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Zie Verslag Soortenbesluit, 80-82. 204 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 13-14; Verslag Soortenbesluit, 7-8.


28

3. Het federale België

38. Voor de federalisering komt het KB Beschermde Planten205 tot stand op grond van de

Wet Natuurbehoud die toeliet inheemse wilde dieren plantensoorten te beschermen206. Het

KB Beschermde Planten voorziet in een gedifferentieerde bescherming volgens drie bijlagen

waaraan bepaalde maatregelen worden gekoppeld207. Dit is het enige nationaal KB inzake

soortenbeleid dat tot stand is gekomen en waar nadien geen wijzigingen meer werden

aangebracht door het Vlaamse Gewest208.

39. Zoals hoger gesteld worden de gewesten in 1980 immers bevoegd voor het

natuurbehoud. Dit evenwel met uitzondering van de in-, uit- en doorvoer van uitheemse209

plantensoorten evenals van uitheemse diersoorten en hun krengen210. Het Arbitragehof, thans

Grondwettelijk Hof, oordeelde dat deze uitzondering niet extensief kan worden

geïnterpreteerd en dat de “bescherming van huisdieren” tot de residuaire bevoegdheid van de

federale overheid behoort, in zoverre het gaat om het regelen van de gedragingen van de mens

tegenover het dier211.

40. De federale bevoegdheden inzake soortenbeleid kunnen dan beknopt als volgt worden

weergegeven. De uitzondering die wordt gemaakt betreffende in-, uit- en doorvoer van

uitheemse soorten wordt in de praktijk zo geïnterpreteerd dat alles wat te maken heeft met de

implementatie van de CITES-regelgeving wordt beschouwd als behorende tot de federale

bevoegdheid212. Deze regeling213 vindt men terug in de goedkeuringswet214 en een

205 KB 16 februari houdende maatregelen ter bescherming van bepaalde in het wild groeiende plantesoorten, BS 24 maart 1976, 3388(hierna: KB Beschermde Planten). 206 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 91. 207 G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 181-182. 208 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 746. 209 Het Arbitragehof begrijpt onder “uitheemse soorten”, “vreemde soorten” of nog “soorten die economische rampen veroorzaken”. Zie GwH 29 oktober 2003, nr. 139/2003. 210 Art. 6, §1, III, 2° BWHI. 211 GwH 29 oktober 2003, nr. 139/2003, B.8.5 en B.9. 212 Verslag Soortenbesluit, 14. 213 Zie ook E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 885-890. 214 Wet van 28 juli houdende goedkeuring van de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dieren plantensoorten, en van de Bijlagen, opgemaakt te Washington op 3 maart 1973,


29

uitvoeringsbesluit215. Hierbij aansluitend werd een federaal uitvoeringsbesluit216 inzake

vogelbescherming217 gerealiseerd om het juridisch vacuüm op te vullen dat werd gecreëerd

door de bevoegdheidsverdeling. Het betreft de Europese vogelsoorten die niet in België

voorkomen en dus uitheems zijn waardoor zij voor wat de in-, uit- en doorvoer ervan betreft

niet onder de gewestelijke bevoegdheid vallen218.

Ook de bescherming van (soorten in) het mariene milieu behoort tot de federale

bevoegdheid219.

alsmede de wijziging van de Overeenkomst, aangenomen te Bonn op 22 juni 1979, BS 30 december 1983, 16533(hierna: Wet Goedkeuring CITES). 215 KB van 9 april 2003 inzake de bescherling van in het wild levende dieren plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer, BS 6 juni 2003, 31045(hierna: KB CITES) 216 De wettelijke grondslag hiervoor is art. 5 van de Wet Natuurbehoud. 217 KB van 26 oktober 2001 houdende de maatregelen inzake de invoer, de uitvoer en de doorvoer van bepaalde wilde, niet-inheemse vogelsoorten, BS 6 december 2001, 41999(hierna: KB Beschermde Vogels 2001). 218 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 756-758. 219 De federale overheid is territoriaal bevoegd vanaf de basislijn. Het Vlaamse Gewest is dan bevoegd vanaf de basislijn, landinwaarts. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 97; S. VANDAMME en A. CLIQUET, “De bescherming van zeezoogdieren tegen incidentele vangst: door de mazen van het net geglipt?”, TMR 2008, 14-35; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 14-15.


30

4. Het Vlaamse Gewest

41. Kort na de staatshervorming maakt het Vlaamse Gewest van haar nieuw verkregen

bevoegdheden gebruik en realiseert het KB Beschermde Dieren220, ook op grond van de Wet

Natuurbehoud221. Het KB Beschermde Dieren voert een gedifferentieerde bescherming in

volgens twee systemen; bepaalde soorten genieten een volledige bescherming, andere slechts

een gedeeltelijke222.

42. Kort daarna wordt het KB Beschermde Vogels 1981223 uitgevaardigd, ter vervanging

van het KB Beschermde Vogels 1972224. Het KB Beschermde Vogels 1981, dat enkel van

toepassing is in het Vlaamse Gewest, maakt geen gebruik van lijsten met beschermde soorten

en gebruikt, net zoals zijn voorganger enkel nog lijsten van soorten die in één of ander opzicht

onbeschermd zijn225. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen volledig beschermde

vogels, kooivogels en te bestrijden vogels226. De regelgeving inzake vogelbescherming is

evenwel in het wetgevingsdomein jacht227 gegroeid228. De jachtregelgeving bevat immers een

220 KB van 22 september 1980 houdende maatregelen, van toepassing in het Vlaamse Gewest, ter bescherming van bepaalde in het wild levende inheemse diersoorten, die niet onder de toepassing vallen van de wetten en besluiten op de jacht, de riviervisserij en de vogelbescherming, BS 31 oktober 1980(hierna: KB Beschermde Dieren). 221 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 91. 222 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 117-118; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 183-184. 223 KB van 9 september 1981 betreffende de bescherming van vogels in het Vlaamse Gewest, BS 31 oktober 1981, 13879(hierna: KB Beschermde Vogels 1981). 224 KB van 20 juli 1972 betreffende de bescherming van vogels, BS 1 augustus 1972(hierna: KB Beschermde Vogels 1972). 225 G. VAN HOORICK, “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 226-229. 226 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 254-277; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 80. 227 Zie voor de jacht in het Vlaamse Gewest F. AERTS, Het jachtdecreet:praktische handleiding bij het decreet van 24 juli 1991 en wetgevende teksten, Brugge, Die Keure, 1992, 107p.; S. TYS, “De jacht in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 301-317.; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 847-864. 228 G. VAN HOORICK, “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 203-230; G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 296; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 76-80.


31

rechtsgrond voor maatregelen inzake vogelbescherming229 en voor bescherming van het

jachtwild in het algemeen230.

43. Eind jaren 1980 ontstaat het KB Bestrijding Schadelijke Organismen231 op grond van

de Wet Schadelijke Organismen232. Het is opmerkelijk dat op het moment van vaststelling

van dit KB deze bevoegdheid al behoort tot het natuurbehoud en dus in principe een

gewestelijke bevoegdheid uitmaakt233.

In de jaren 1990 verschijnt op grond van de Wet Riviervisserij234 het Besl. Vl. Ex.

Riviervisserij235 dat toelaat bepaalde zoetwatervissen en de Europese rivierkreeft te

beschermen236. Rond dezelfde periode verschijnt nog een laatste uitvoeringsbesluit van de

Wet Natuurbehoud, namelijk het Besl. Vl. Ex. Introductie niet-inheemse Diersoorten237 dat de

introductie van niet-inheemse diersoorten verbiedt, behoudens met een vergunning238.

229 Art. 34 en 36 Decreet 24 juli 1991, BS 7 september 1991, 19584(hierna: Jachtdecreet). 230 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 277-288; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 180 en 184-185. 231 KB van 19 november 1987 betreffende de bestrijding van voor planten en voor plantaardige produkten schadelijke organismen, BS 8 januari 1988, 183(hierna: KB Bestrijding Schadelijke Organismen). 232 Wet van 2 april 1971 betreffende de bestrijding van voor planten en plantaardige produkten schadelijke organismen, BS. 20 april 1971(hierna: Wet Schadelijke Organismen). Zie voor een bespreking G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 83-84. 233 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 609-610.; A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Ecologische juweeltjes of doorn in het oog? Een juridische evaluatie van de wettelijke bestrijdingsplicht van distels en van bacterievuur op meidoorns”, TMR 2002, 394-406; H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 292.; 234 Wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij, BS 29 juli 1954, 5466(hierna: Wet Riviervisserij). Zie voor een bespreking G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 81. 235 Besl. Vl. Ex. van 20 mei 1992 tot uitvoering van de Wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij, BS 4 september 1992, 19378(hierna: Besl. Vl. Ex. Riviervisserij). 236 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 81.; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 181 en185.; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 864-870. 237 Besl. Vl. Ex. van 21 april 1993 betreffende de introductie in de natuur van niet-inheemse diersoorten, BS 31 juli 1993, 17585(hierna: Besl. Vl. Ex. Introductie niet-inheemse Diersoorten). 238 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 91.


32

44. In 1997 komt het Decreet Natuurbehoud er dat met het zesde hoofdstuk een juridische

voedingsbodem biedt voor het soortenbeleid. De betrokken soorten zitten vervat in de

bijlagen van het Decreet Natuurbehoud239. Art. 51 laat de Vlaamse Regering toe alle

maatregelen te nemen die zij nuttig acht inzake het behoud van populaties van soorten of

ondersoorten van organismen240. Van belang is dat ook soorten die vallen onder andere

wetgevingsdomeinen zoals jacht en riviervisserij beschermd kunnen worden241. Dit artikel

werd met het Wijzigingsdecreet 2002 aangepast om tegemoet te komen aan de meest

zwaarwegende opmerkingen van de Europese Commissie. In de parlementaire voorbereiding

werd reeds aangegeven dat een uitvoeringsbesluit hierop zou moeten volgen om tot een

volledige omzetting van de Vogel- en Habitatrichtlijn te komen242. Art. 52 bevat de

rechtsgrond voor de vergoeding van schade veroorzaakt door beschermde diersoorten243. Dit

werd met het Verzameldecreet 2010244 bijgestuurd om een afdoende grondslag te bieden aan

het Wildschadebesluit245.

239 Deze bijlagen kunnen luidens art. 7 Decreet Natuurbehoud door de Vlaamse Regering worden bijgestuurd om tegemoet te komen aan Europese verplichtingen. Zie Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare werken, landbouw en visserij. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1816/1, 13. 240 Zie Ontwerp van decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, nr. 690/1, 22; MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 43-44; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 744-745. 241 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 242 MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 44. 243 Zie Ontwerp van decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, nr. 690/1, 22; Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 28-30; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 745-746. 244 Decr. Vl. van 23 december 2010 houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur, BS 18 februari 2011, 11979(hierna Verzameldecreet 2010). 245 Besl. Vl. Reg. van 3 juli betreffende de vergoeding van wildschade of van schade door beschermde soorten en tot wijziging van hoofdstuk IV van het besluit van de Vlaamse Regering van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijke milieu, BS 26 augustus 2009, 56812(hierna: Wildschadebesluit).


33

45. Niettemin zijn deze maatregelen onderworpen aan de beperkingen van artikel 9

Decreet Natuurbehoud. Dat bepaalt immers de draagwijdte van de uitvoeringsmaatregelen,

hoofdzakelijk ten aanzien van de landbouw en de ruimtelijke bestemming246. Kort

samengevat geldt binnen “groene” bestemmingen het volle natuurbeleid maar daarbuiten kan

de natuur enkel worden beschermd voor zover het geen beslissende impact heeft op de daar te

verwachten maatschappelijke functies247. Gezien dit ook van toepassing was op de

rechtsgrondslag van het soortenbeleid, namelijk hoofdstuk VI van het Decreet Natuurbehoud,

werd dit met het Verzameldecreet 2008248 bijgestuurd om de inter- en supranationale

verplichtingen inzake soortenbeleid te kunnen nakomen249. De planologische voorrang werd

opgeheven ten aanzien van de Europees beschermde soorten zodat ook buiten de groene

bestemmingen en beschermde natuurgebieden beperkingen kunnen worden opgelegd die

desnoods absoluut werken. De afwijkingsmogelijkheden op de juridische instrumenten voor

het soortenbeleid zitten vervat in de afwijkingsclausule artikel 56 van het Decreet

Natuurbehoud250.

246 Zie Ontwerp van decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, nr. 690/1, 7-8; MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 12-13; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 176; Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare werken, landbouw en visserij. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1816/1, 13-14.; 176; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 661-664. 247 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare werken, landbouw en visserij. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1816/1, 14. 248 Decr. Vl. van 12 december 2008 houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare werken, landbouw en visserij, BS 4 februari 2009, 07755(hierna: Verzameldecreet 2008). 249 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare werken, landbouw en visserij. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1816/1, 13-14; H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 299; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 560. 250 MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 44-45.


34

46. Op grond van het Decreet Natuurbehoud blijven de uitvoeringsbesluiten genomen op

grond van de Wet Natuurbehoud evenwel hun rechtskracht behouden tot zij worden

opgeheven, gewijzigd of aangevuld251. In het Jachtdecreet is een gelijkaardige bepaling terug

te vinden voor het uitvoeringsbesluit genomen op grond van de Jachtwet252.

Ten slotte wordt de vaststelling van de voorwaarden voor de erkenning van Vlaamse

opvangcentra voor vogels en wilde dieren geregeld door het Besl. Vl. Reg. Opvangcentra253.

251 Art. 63 Decreet Natuurbehoud. 252 Art. 47 Jachtdecreet. 253 Besl. Vl. Reg. van 4 juni 2004 houdende vaststelling van de voorwaarden voor de erkenning van Vlaamse opvangcentra voor vogels en wilde dieren en houdende toekenning van subsidies, BS 24 augustus 2008, 62722(hierna: Besl. Vl. Reg. Opvangcentra).


35

2. Enkele knelpunten

47. We stippen hier beknopt enkele structurele knelpunten aan van het soortengericht

natuurbehoud254 oude stijl. De specifieke materiële problemen en de

handhavingsproblematiek komen verder aan bod. Een eerste algemeen knelpunt betreft de

huidige bevoegdheidsverdeling in het federale België dat leidt tot een weinig homogeen

bevoegdheidspakket inzake soortengericht natuurbehoud255. Ook de verhouding met de

landbouw en de ruimtelijke bestemming blijft problematisch256, hoewel hieraan reeds

gedeeltelijk werd gesleuteld voor wat de Europees relevante soorten betreft.

48. Verder werd het soortengericht natuurbehoud het laatste decennium in het Vlaamse

Gewest vrij “stiefmoederlijk” behandeld. Op het inter- en supranationaal niveau werd het

belang van het soortengericht natuurbehoud al lang onderschreven. Niettemin nam in

Vlaanderen het soortengericht natuurbehoud een eerder bescheiden plaats in ten aanzien van

het gebiedsgericht natuurbehoud257. Veel aandacht ging immers uit naar het gebiedsgericht

natuurbehoud en dan voornamelijk naar het implementeren van het “Natura 2000-

Netwerk”258. Hoewel reeds in de jaren 1970 een juridisch kader werd gecreëerd voor het

soortenbeleid, kende dit tot aan het Soortenbesluit weinig noemenswaardige ontwikkelingen.

Bovendien blijkt ook de inhoud en toepassing van dit kader niet onproblematisch. Daarom

spreekt men zelfs van een “rechtspolitieke verwaarlozing” van het soortengericht

natuurbehoud259.

254 Dit wordt gebruikt als overkoepelende term voor de begrippen “soortenbeleid” en “soortengericht natuurbehoudsrecht”. Naar analogie wordt verder ook gesproken over gebiedsgericht natuurbehoud. 255 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 44-45 en 629. 256 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 281-303; G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 235-236; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 176. 257 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 573-576. 258 G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 183-184; H. SCHOUKENS, “Soortenbehoudrecht in een nieuw jasje”, Juristenkrant, 27 januari 2010, 6. 259 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 291.


36

49. Het juridisch kader is immers sterk versnipperd, niet alleen over verschillende

domeinen maar binnen eenzelfde domein ook over verschillende bronnen. Zo wordt een niet

onbelangrijk deel van het soortengericht natuurbehoud geregeld door de domeinen jacht en

riviervisserij en zitten juridische instrumenten zowel vervat in regelgeving in de formele zin

als in verschillende uitvoeringsbesluiten260.

Daardoor is het juridisch kader onvoldoende, zowel intern als op andere regelgeving uit het

omgevingsrecht, afgestemd. Bovendien worden sommige bepalingen nauwelijks toegepast261.

Een uitzondering hierop vormt de steeds terugkerende problematiek van de

vogelliefhebberij262.

Ook zijn er, naast problemen met de wetgevingskwaliteit en toepassing in de praktijk,

substantiële tekorten in de regelgeving zelf263. Niettegenstaande Europa de klemtoon op het

soortengericht natuurbehoud legt, worden in het Vlaamse Gewest de Vogel- en

Habitatrichtlijn onvoldoende geïmplementeerd. Bovendien heeft het soortengericht

natuurbehoudsrecht sterk het karakter van een uitzonderingsrecht zodat de bestaande

maatregelen vaak worden uitgehold264.

260 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 253; H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 497. 261 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 253; H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 116; H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 494 en 497; H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 211.; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 182-184; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 29. 262 G. VAN HOORICK, “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 216-217; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 623-626; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 558. 263 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 292-297. 264 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 293-294.


37

50. Het soortenbeleid kende dus tot voor kort slechts een schimmig juridisch bestaan. De

vraag rijst dan waarom een opwaardering zo lang op zich heeft laten wachten. Hierover zijn

enkele hypotheses denkbaar.

Een eerste is het gegeven dat het milieuhygiënebeleid en het gebiedsgericht natuurbeleid

betrekking hebben op de menselijke gezondheid, op productieprocessen en/of op gronden als

kapitaalgoederen. Aldus zijn er aan die regelgeving monetair meetbare voor- en nadelen

verbonden. De impact van de soortenregelgeving op de menselijke gezondheid of

productiefactoren wordt eerder gering ingeschat265. Dit komt ook deels door de relatieve

onbekendheid van de juridische instrumenten voor het soortenbeleid wat bovendien ook leidt

tot rechtsonzekerheid266. Niettemin kunnen, dan voornamelijk de bepalingen inzake

leefplaatsen, wel degelijk een impact hebben op de onroerende praktijk267. Dit blijkt duidelijk

uit de weinige gevallen waar de leefplaatsbepalingen voor de Raad van State werden

aangevoerd268.

51. Verder is het soortengericht natuurbehoudsrecht een complexe rechtstak die

moeilijkheden met zich meebrengt zowel op conceptueel als op praktisch vlak. Hierbij valt

voornamelijk te denken aan de verhouding met landbouw en ruimtelijke ordening alsook de

handhaving van de voorschriften269. De complexiteit is ook het gevolg van de gebrekkige

wetgevingskwaliteit en de vele uitzonderingsbepalingen270.

Ook kleeft er aan het soortengericht natuurbehoud een uitzonderlijk grote emotionele waarde

doordat elke betrokkene zich sterk identificeert met zijn of haar aanvoelen en standpunt. Door

de sterke polarisering van het debat komt een grote druk op de beleidsverantwoordelijken te

265 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 298. 266 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 294-295. 267 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 116.; H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007,, 494; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 175; 268 RvS 28 juni 2007, nr. 172856, Vzw Milieuwerkgroep “Ons Streven”; RvS 12 november 2009, nr. 197715, Vzw Milieuwerkgroep “ Ons Streven”. 269 VAN HOORICK spreekt ter zake over “façadewetgeving”. Zie G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 297; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 780. 270 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 294.


38

staan wat uiteindelijk resulteert in beslissingen die de stempel dragen van de verschillende

belangengroepen271.

Alles bij elkaar genomen zijn deze oorzaken de meest plausibele verklaring voor de

opgelopen achterstand en zullen dus in rekening moeten worden gebracht bij een hervorming

van de regelgeving.

271 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 296-297; G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 189; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 41-42 en 805-807.


39

§3. Een koerswijziging met het nieuwe Soortenbesluit

1. Naar een nieuwe regelgeving

52. Uit het bovenstaande kunnen we afleiden dat het oude instrumentarium onvoldoende

effectief was om de achteruitgang van wilde soorten tegen te gaan272. Daarom kon een nieuwe

regelgeving ook niet langer uitblijven273. Voorafgaand stippen we hier kort enkele algemene

krachtlijnen aan waaraan een nieuwe regelgeving zou moeten beantwoorden.

53. De regelgeving moet vooreerst een frisse start krijgen. Het zou immers weinig zin

hebben de bestaande besluiten te repareren274.

Bovendien is het wenselijk om de integratie- en codificatietendens die de laatste jaren opgang

maakt in het milieu- en natatuurbehoudsrecht door te trekken naar het soortengericht

natuurbehoudsrecht. Hiermee wordt bedoeld de bestaande relevante regelgeving in één

rechtsnorm vatten en deze af te stemmen op andere regelgeving uit het omgevingsrecht. Uit

de bovenstaande situering blijkt immers dat het soortenbeleid niet alleen staat. Beter is

eigenlijk te stellen dat het soortenbeleid niet op zichzelf staat. Het soortenbeleid kan en moet

zich dan in bepaalde gevallen bedienen van de juridische instrumenten voor het milieu- en

natuurbeleid. Het is dus aangewezen dat een nieuwe regelgeving zo efficiënt mogelijk

gebruikmaakt van de bestaande instrumenten of nieuwe instrumenten zo goed mogelijk laat

aanknopen bij de bestaande.

272 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 292-293. 273 Zo benadrukte de Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen(hierna: MINA-raad) in verschillende adviezen de noodzakelijke inhaalbeweging. Zie MINA-RAAD, Advies 29 november 2007, Besluit houdende bescherming van natuurlijk in het wild voorkomende dieren plantensoorten, 3-9; MINA-RAAD, Advies 7 april 2008, Jachtopeningsbesluit en jachtvoorwaardenbesluit, 4-7. De adviezen van de MINA-raad zijn raadpleegbaar op http://www.minaraad.be. 274 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 298-299.


40

54. Daarnaast moet worden gelet op de handhaafbaarheid van de voorschriften. Een goede

handhaving is immers enkel mogelijk indien de te handhaven maatregelen zich daartoe ook

gemakkelijk lenen. VAN HOORICK suggereert om, voorafgaand aan het uitvaardigen van

nieuwe regelgeving, een “afdwingbaarheidstoetsing” van iedere bepaling door te voeren. In

toepassing van het voorzorgsbeginsel275 moet men dan, systematisch voor elke bepaling, meer

gaan verbieden dan datgene wat men eigenlijk wil276.

55. Bij het wegwerken van de inhoudelijke knelpunten moet, naast het beperken van de

uitzonderingen en het uitbreiden van het instrumentarium voor een actiever soortenbeleid, een

niet onbelangrijk deel van de aandacht gaan naar het implementeren van de Vogel- en

Habitatrichtlijn277. Hierbij gaf het Hof van Justitie enkele aanwijzingen over hoe de

implementatie moet verlopen278. Algemeen kunnen we stellen dat de marge voor de Lidstaten

relatief beperkt is279. Hoewel het letterlijk omzetten van de Vogelrichtlijn in wettelijke

bepalingen weliswaar geen strikte vereiste is280, neemt dit niet weg dat dit in het geval van de

Vogelrichtlijn toch een zeer gevoelige zaak is aangezien het bij vogelbescherming over het

beheer van het gemeenschappelijk erfgoed gaat waardoor de Lidstaten hun

verantwoordelijkheid moeten nemen op hun onderscheiden grondgebieden281. Daarbij

aansluitend moet de omzetting van de Habitatrichtlijn voldoende duidelijk en precies zijn.

Ten slotte verdient het een aanbeveling te opteren voor een decretale regeling282. Een

dergelijke regeling biedt immers meer waarborgen dan een uitvoeringsbesluit283. De

275 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 196-199. 276 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 299. 277 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 299. 278 Zie ook EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 23-28. 279 Verslag Soortenbesluit, 2. 280 Het betreft hier immers een richtlijn. De Europese Commissie geeft praktische wenken betreffende de implementatie mee in EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007en EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008. 281 HvJ 8 juli 1987, C-247/85, Europese Commissie tegen Belgisch Koninkrijk; HvJ 27 april 1988, C-252/85, Europese Commissie v. Frankrijk en HvJ 7 maart 1996, C-118/94, Europese Commissie v. Italië. 282 G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 187. 283 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 629.


41

rechtspraak van het Hof van Justitie stuurt aan op regelgeving in de materiële zin en laat dus

de keuze open voor regelgeving in de formele zin dan wel uitvoeringsbesluiten284.

56. De noodzaak om een nieuwe regelgeving uit te vaardigen ontging, onder andere door

druk van Europa285, ook de beleidsverantwoordelijken niet waardoor toch een (verplichte)

beleidspolitieke mentaliteitswijziging kan worden ontwaard. In de Beleidsnota Leefmilieu

2004-2009 werd aansluitend gesteld dat zou worden nagegaan wat nodig is om de Vlaamse

regelgeving in overeenstemming te brengen met de Europese286. In de Beleidsbrief Leefmilieu

2007-2008 werd concreet gesproken over een “geïntegreerd en geharmoniseerd

soortenbesluit”287. Na een aantal voorontwerpen en adviezen kwam het Soortenbesluit er op

15 mei 2009 en trad in werking op 1 september van datzelfde jaar288.

57. De uitdaging van het Soortenbesluit is groot, met name het juridisch instrumentarium

voor het soortenbeleid te hervormen om zo het soortenbeleid uit de vergeethoek te halen en

dus hopelijk de negatieve trend van de achteruitgang van wilde soorten tegen te gaan.

284 HvJ 15 maart 1990, C-339/87, Europese Commissie v. Koninkrijk der Nederlanden. 285 Zo stelde de Europese Commissie(Met redenen omkleed advies van 13 juli 2005, nr. 2001/4984) dat het Vlaamse Gewest niet de nodige maatregelen had genomen voor de gunstige staat van instandhouding van de Europese hamster, een strikt te beschermen soort. De belangrijkste tekortkomingen waren onder meer het ontoereikend karakter van de tot dan toe genomen beschermingsmaatregelen en de al te grote afhankelijkheid van de vrijwilligheid van de betrokken landbouwers. Het was dus niet voldoende te verwijzen naar het passieve beschermingsstatuut op grond van het KB Beschermde Dieren. Het Vlaams Gewest heeft in dit geval alsnog een bevredigend antwoord kunnen geven door de presentatie van ad hoc maatregelen. Doordat kon worden aangetoond dat deze maatregelen effectief bleken te zijn, werd de Commissie ervan overtuigd van de procedure af te zien. Zie H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 296. 286 Beleidsnota Leefmilieu 2004-2009, Parl. St. Vl. Parl. 2004-05, nr. 139/1, 74. 287 Beleidsbrief Leefmilieu 2007-2008, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1422/1, 61-62. 288 Art. 57, lid 1 Soortenbesluit.


42

2. Toepassingsgebied

1. Inleiding

58. De slagkracht van het Soortenbesluit wordt in grote mate bepaald door de “instroom”

van soorten in de materiële voorschriften. Daarom is het aangewezen stil te staan bij het

toepassingsgebied van het Soortenbesluit. De werkingssfeer van het Soortenbesluit wordt

bepaald door enerzijds de materiële afbakening en anderzijds door de reikwijdte van de

instrumenten289. Men kan zich dit best voorstellen aan de hand van twee concentrische

cirkels. De buitenste cirkel lijnt de aangelegenheden af die het Soortenbesluit regelt. Voor de

materies die het Soortenbesluit niet heeft willen regelen, zal men moeten terugvallen op de

bestaande regelgeving. De binnenste cirkel bevat de soorten waarop het Soortenbesluit wel

van toepassing is en bepaalt de reikwijdte van de instrumenten.

59. Het toepassingsgebied wordt juridisch-technisch geregeld door bijlage 1 van het

Soortenbesluit. In de linkerkolom worden de soorten, per taxonomische categorie, alfabetisch

volgens hun Nederlandstalige benaming opgelijst. Daarnaast staan vijf kolommen die

overeenstemmen met een welbepaalde categorie. De soorten worden toebedeeld aan één of

meerdere categorieën door deze aan te kruisen naast de naam van de soort290. Voor elke

categorie gelden dan bepaalde instrumenten of bestaan er speciale modaliteiten voor de

toepassing van deze instrumenten. Op deze manier geeft bijlage 1 beknopt de status van de

betrokken soort weer291. In de inleiding bij bijlage 1 wordt evenwel slechts beperkt

weergegeven welke instrumenten of modaliteiten aan de categorieën worden vastgeknoopt

zodat het Soortenbesluit er best wordt op nagelezen om een goed beeld te krijgen van de

werking van bepaalde instrumenten292.

Opdat het toepassingsgebied aangepast zou blijven aan de internationale en

Europeesrechtelijke ontwikkelingen wordt de minister ermee belast onverwijld wijzigingen

289 De reikwijdte hangt ook af van de formulering van de instrumenten. 290 Verslag Soortenbesluit, 21 en 83. 291 Vogelbescherming Vlaanderen stelt op haar website een soortenlijst ter beschikking waar het wettelijk statuut uitgebreider wordt weergegeven zodat ook duidelijk wordt welke instrumenten op een bepaalde vogelsoort van toepassing zijn. Eenzelfde lijst is ook consulteerbaar voor wat het jachtwild betreft. Zie http://www.vogelbescherming.be. 292 In het Voorontwerp Vlaams Natuurwetboek wordt geopteerd om de soorten te catalogeren per instrument zodat snel kan worden nagegaan welke soorten onder een bepaald instrument zullen vallen. Zie G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 319-325.


43

betreffende bijlagen 1 tot en met 3 voor te dragen met het oog op vaststelling ervan door de

Vlaamse Regering293.

60. Niettemin blijven ook de bijlagen van het Decreet Natuurbehoud bestaan. Deze zijn

immers nog van belang doordat er in de decretale kaderbepalingen nog steeds naar wordt

verwezen. Hoe de bijlagen van het Decreet Natuurbehoud zich verhouden tot deze van het

Soortenbesluit kan als volgt worden weergegeven294. De soorten van bijlage II van het

Decreet Natuurbehoud staan aangekruist als categorie 2 in bijlage 1 van het Soortenbesluit.

Deze omvatten de dieren plantsoorten van bijlage II van de Habitatrichtlijn die voorkomen

in Vlaanderen. Bijlage III van het Decreet Natuurbehoud wordt vertaald in categorie 3 van

bijlage 1 van het Soortenbesluit. Dit zijn de soorten van communautair belang van bijlage IV

van de Habitatrichtlijn die voorkomen in Vlaanderen. Ten slotte worden de soorten van

bijlage IV van het Decreet Natuurbehoud ook opgenomen in categorie 2 van bijlage 1 van het

Soortenbesluit. Het betreft hier de vogelsoorten van bijlage I van de Vogelrichtlijn die

voorkomen in Vlaanderen.

61. De Vlaamse Regering opteerde voor een uitvoeringsbesluit in plaats van een decretale

regeling. Het ware niettemin handig de soortenregelgeving toch gedeeltelijk decretaal te

regelen295. Zo zouden de afwijkingen met een uitvoeringsbesluit kunnen genomen worden op

grond van een decretale afwijkingsclausule296.

Door de keuze van de Vlaamse Regering voor een uitvoeringsbesluit moeten er bijgevolg één

of meerdere rechtsgronden voorhanden zijn. Deze zijn terug te vinden in het Decreet

293 Art. 4 Soortenbesluit. 294 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 566. 295 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 298-299; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 187; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 560 296 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 629.


44

Natuurbehoud en het Jachtdecreet297. Van belang zijn de artikelen 51298 en 56 van het Decreet

Natuurbehoud die zowat het hele Soortenbesluit schragen299.

2. Materiële afbakening

§1. Algemene uitsluitingen

62. Het Soortenbesluit wordt genomen als gedeeltelijke omzetting van de Vogel- en

Habitatrichtlijn300. De term “gedeeltelijke omzetting” geeft aan dat het de soortengerichte

verplichtingen uit de aangehaalde richtlijnen betreft301. De gebiedsgerichte verplichtingen,

met uitzondering van de leefplaatsbepalingen, vallen hier dus buiten het toepassingsgebied302.

Daarnaast zijn er nog enkele andere materies die buiten het toepassingsgebied van het

Soortenbesluit vallen.

63. Vooreerst vallen de gedomesticeerde soorten, rassen of variëteiten buiten het

Soortenbesluit. Deze zijn het resultaat van selectief fokken, met het oog op menselijke

doeleinden303. Het is niet de bedoeling dat het Soortenbesluit gaat ingrijpen op de gangbare

praktijken van de agrarische sector304. Deze soorten zijn evenwel onder meer onderworpen

aan de bepalingen inzake dierenwelzijn305.

Verder betreft het de genetisch gewijzigde organismen, zoals vermeld in artikel 2, 2° van het

KB van 21 februari 2005306 tot reglementering van de doelbewuste introductie in het

leefmilieu, evenals het in de handel brengen van genetisch gemodificeerde organismen of van

producten die er bevatten307. Deze worden aanzien als een bijzondere deelverzameling van de

297 Verslag Soortenbesluit, 8-9. 298 Er zij hier nog opgemerkt dat de inhoud van artikel 51, §1 ruimer is dan de titel van hoofdstuk VI die het enkel heeft over “planten diersoorten”. Volgens de hedendaagse biologische opvattingen behoren daar niet alle organismen toe. Zie E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 744-45. 299 Verslag Soortenbesluit, 8. 300 Art. 2 Soortenbesluit. 301 Verslag Soortenbesluit, 12. 302 Deze werden in het Vlaamse Gewest ingevoerd bij de implementatie van het Natura 2000-Netwerk. 303 Art. 3, §2, 1° Soortenbesluit. 304 Verslag Soortenbesluit, 13. 305 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 563. 306 KB van 21 februari 2005 tot reglementering van de doelbewuste introductie in het leefmilieu evenals van het in de handel brengen van genetisch gemodificeerde organismen of van producten die er bevatten, BS 24 februari 2005, 07129. 307 Art. 3, §2, 2° Soortenbesluit.


45

gedomesticeerde soorten, rassen of variëteiten en zijn onderworpen aan een eigen

regelgeving308. Deze uitsluitingen worden doorgaans algemeen aanvaard309.

64. Verder vallen de dieren en planten die tot het toepassingsgebied van het KB

Bestrijding Schadelijke Organismen behoren ook niet onder het toepassingsgebied van het

Soortenbesluit310.

Hoewel het aanvankelijk wel de bedoeling was deze onder het toepassingsgebied van het

Soortenbesluit te brengen, door de soortenbeheerregeling open te stellen voor “categorie 6-

soorten”, heeft men dit plan uiteindelijk toch laten varen311. Dit is waarschijnlijk te verklaren

doordat de verschillende belangengroepen het niet eens raakten over welke soorten al dan niet

het voorwerp zouden kunnen vormen van bestrijdingsacties312.

Op deze manier blijven er evenwel verschillende bestrijdingsregimes naast elkaar bestaan wat

de coherentie niet ten goede komt313.

65. Een andere uitsluiting moet gezien worden in het licht van de bevoegdheidsverdeling

in het federale België314. In herinnering kan worden gebracht dat de in-, uit- en doorvoer van

uitheemse plantensoorten evenals van uitheemse diersoorten en hun krengen immers een

federale bevoegdheid betreft.

Niettemin is het Vlaamse Gewest bevoegd voor de regelgeving inzake bezit en handel van

uitheemse soorten315 binnen de gewestgrenzen waardoor bepaalde instrumenten van het

Soortenbesluit toch zullen kunnen worden ingezet316.

Deze bevoegdheidsbepaling blijft evenwel een volledig sluitende en doorzichtige

soortenregelgeving verhinderen doordat het begrip “uitheems” interpretatieverschillen teweeg

kan brengen317. 308 Verslag Soortenbesluit, 13. 309 Ook in het Voorontwerp Vlaams natuurwetboek vallen deze buiten het toepassingsgebied van de titel inzake soortenbescherming, jacht en wildbeheer. Zie G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 63-65 en 284-285. 310 Art. 3, §2, 5° Soortenbesluit. 311 MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 10-11. 312 MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 9-10; STRATEGISCHE ADVIESRAAD VOOR LANDBOUW EN VISSERIJ(hierna: SALV), Advies van 20 maart 2009 betreffende het ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer, 3-4. De adviezen van de SALV zijn raadpleegbaar op http://www.salv.be. 313 MINA-RAAD, Advies van 29 november 2007, Besluit houdende bescherming van natuurlijk in het wild voorkomende dieren plantensoorten, 6-7; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 564. 314 Art. 3, §2, 6° Soortenbesluit. 315 Dit begrip wordt verder toegelicht. 316 Verslag Soortenbesluit, 15.


46

66. Ten slotte valt de regeling inzake vergoeding van schade door beschermde soorten

buiten het toepassingsgebied van het Soortenbesluit. Deze regeling is terug te vinden in het

Wildschadebesluit. Dit voorziet in eenzelfde administratieve procedure voor het afhandelen

van bepaalde types van schade die worden veroorzaakt door enerzijds jachtwildsoorten en

anderzijds beschermde soorten318. De rechtsgrond hiervoor is terug te vinden in

respectievelijk artikel 25 van het Jachtdecreet voor jachtwildsoorten en artikel 52 van het

Decreet Natuurbehoud voor beschermde soorten. Deze laatste werd door het Verzameldecreet

2010 bijgestuurd nadat de afdeling Wetgeving van de Raad van State deze onvoldoende

bevond om het Schadebesluit te funderen319.

De uitsluiting hiervan is enigszins vreemd te noemen320 maar kan waarschijnlijk worden

verklaard door het gegeven dat het jachtwild (gedeeltelijk) wordt uitgesloten van het

toepassingsgebied van het Soortenbesluit en het Schadebesluit eenzelfde regeling voorziet

voor schade door beschermde soorten én jachtwild. Indien de schaderegeling zou worden

opgenomen, zou dit kunnen worden ingeschakeld in de planmatige benadering van het

soortenbehoud en –beheer321.

317 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 44-45. 318 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 28-29. Zie uitgebreid E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 858-862; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 606-607. 319 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 28-30. 320 Hierop werd nochtans ook door de MINA-raad aangedrongen. Zie MINA-RAAD, Advies van 29 november 2007, Besluit houdende bescherming van natuurlijk in het wild voorkomende dieren plantensoorten, 7-8; MINA-RAAD, Advies van 7 april 2008, Jachtopeningsbesluit en jachtvoorwaardenbesluit, 5-7; MINA-RAAD, Advies van 29 april 2009, Besluit betreffende de vergoeding van wildschade veroorzaakt door niet-bejaagbaar wild en vergoeding van schade door beschermde soorten en tot wijziging van het besluit van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het Natuurdecreet, 9-11. 321 MINA-RAAD, Advies van 29 april 2009, Besluit betreffende de vergoeding van wildschade veroorzaakt door niet-bejaagbaar wild en vergoeding van schade door beschermde soorten en tot wijziging van het besluit van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het Natuurdecreet, 3-4.


47

§2. Gedeeltelijke uitsluiting: jacht en riviervisserij

67. De soorten die onder de domeinen jacht en riviervisserij vallen worden, behalve voor

de aspecten die niet worden geregeld in de desbetreffende regelgeving, uitgesloten van het

toepassingsgebied van het Soortenbesluit322. Deze soorten staan, met uitzondering van de

verwilderde kat323, aangeduid in categorie 4 van bijlage 1 van het Soortenbesluit324. Hierna

worden enkel de krachtlijnen weergegeven; de concrete gevolgen worden aangehaald bij de

bespreking per taxonomische categorie.

68. De jachtsoorten blijven dus principieel onderworpen aan de jachtregelgeving. Het

jachtwild wordt opgesomd in artikel 3 van het Jachtdecreet. Met de vijfjaarlijkse

jachtopeningsbesluiten, het meest recente is het Jachtopeningbesluit 2008-2013325, regelt de

Vlaamse Regering op welke van deze soorten er dan mag worden gejaagd. De voorwaarden

waaronder deze jacht kan plaatsvinden zitten vervat in het Jachtvoorwaardenbesluit326. De

jachtregelgeving regelt voornamelijk de aspecten van de jachtdaad327 en alles wat daaruit

voortvloeit. Voor daden die niets met deze jachtdaad te maken hebben kan het jachtwild toch

onder het Soortenbesluit vallen328.

69. Er zijn immers een aantal problemen ontstaan door de exclusieve toewijzing van deze

soorten aan de jachtregelgeving329. In de context van de vogelliefhebberij waren voornamelijk

het in gevangenschap houden en vervoeren van in gevangenschap geboren en gekweekte

specimens van jachtwildsoorten problematisch330. Daarnaast bestond er geen mogelijkheid

om een actief soortenbeleid te voeren ten aanzien van een aantal jachtwildsoorten die dit

322 Art. 3, §2, 3°-4° Soortenbesluit. 323 Deze wordt beschouwd als een gedomesticeerde soort. Zie Verslag Soortenbesluit, 13. 324 Verslag Soortenbesluit, 15. 325 Besl. Vl. Reg. van 30 mei 2008 betreffende de jachtopeningstijden in het Vlaamse Gewest voor de periode van 1 juli 2008 tot en met 30 juni 2013, BS 13 juni 2008, 29877(hierna: Jachtopeningsbesluit). 326 Besl. Vl. Reg. van 30 mei 2008 houdende vaststelling van de voorwaarden waaronder de jacht kan worden uitgeoefend, BS 13 juni 2008, 29881(hierna: Jachtvoorwaardenbesluit). 327 De jachtdaad wordt in artikel 2 van het Jachtdecreet gedefinieerd als “de handeling waarbij het wild gedood of gevangen wordt, alsmede de handeling waarbij dat wild met dat doel opgespoord en achtervolgd wordt”. 328 Verslag Soortenbesluit, 13. 329 Verslag Soortenbesluit, 13-14. 330 De jachtregelgeving laat immers het vervoer van jachtwild enkel toe in de periode waarin de jacht ten aanzien van deze soorten open is en tot 10 dagen erna(art. 26-29 Jachtdecreet en art. 25-27 Jachtvoorwaardenbesluit). Hoewel een aantal van deze jachtwildsoorten populair zijn onder vogelliefhebbers, is de jacht op het merendeel van deze soorten sinds geruime tijd niet meer geopend in een jachtopeningsbesluit wat leidt tot de situatie waarbij deze soorten mogen worden gehouden maar op geen enkel moment mogen worden vervoerd. Zie Verslag Soortenbesluit 13-14.


48

nochtans konden gebruiken331. Door het selectief uitbreiden van het toepassingsgebied van

het Soortenbesluit, worden deze lacunes gedicht.

70. Een vergelijkbare situatie is terug te vinden bij de soorten die vallen onder de

regelgeving inzake riviervisserij. Hoewel ook deze soorten worden geweerd uit het

toepassingsgebied van het Soortenbesluit is deze uitsluiting evenmin absoluut en zullen de

aspecten die niet worden geregeld door de regelgeving op de riviervisserij332 toch onder het

Soortenbesluit ressorteren333. Niettemin ontbreken ook hier maatregelen om een actief

soortenbeleid mogelijk te maken alhoewel een aantal soorten334 dit wel zouden kunnen

gebruiken. Een gedeeltelijke opname in het toepassingsgebied van het Soortenbesluit laat dit

vanaf nu toe.

71. Hoewel de soorten die onder de domeinen jacht en riviervisserij vallen in principe

kunnen genieten van een aantal instrumenten uit het Soortenbesluit, blijft het grootste deel

alsnog geregeld door de desbetreffende regelgevingen. Zo zal bijvoorbeeld de jacht in

vogelrijke gebieden335 evenals een deel van de bestrijding via (bijzondere) bejaging336 van

bepaalde soorten nog steeds uitsluitend geregeld worden door de jachtregelgeving337. Deze

regelgeving komt in bepaalde gevallen evenwel niet tegemoet aan de Europese

verplichtingen338 ter zake339.

331 De jachtregelgeving bevat, behalve ten aanzien van wildsoorten waarvoor de jacht geopend is(art. 12 Jachtdecreet), geen bepalingen die soortenbehoud mogelijk maken. Niettemin zitten onder de jachtwildsoorten een aantal soorten, meer concreet de Korhoen en de Goudplevier, waarvan de Korhoen op bestaande rode lijsten staat aangemerkt als “uitgestorven” alsook, gelet op hun voorkomen op Bijlage I van de Vogelrichtlijn, van Europees communautair belang zijn. Zie Verslag Soortenbesluit, 14. 332 Voor een bespreking zie E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 864-869. 333 Art. 3, §2, 4° Soortenbesluit. 334 Een aantal van deze soorten is tevens opgenomen in de Habitatrichtlijn of het Verdrag van Bern. 335 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 853. 336 Ibid., 858-862. 337 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 560. 338 Zie hiervoor uitgebreid EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008. 339 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 277-288; G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 209-213; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 180 en 185.


49

72. De uitsluiting van de soorten behorende tot de domeinen jacht en riviervisserij moet

worden gezien in de maatschappelijke context. Hier staan de natuurbehoudssector en de

sectoren jacht en riviervisserij immers lijnrecht tegenover elkaar waardoor dit een gevoelig

thema blijft. Te denken valt bijvoorbeeld aan de recente discussie rond de vos. Die

gevoeligheid is dan ook de meest waarschijnlijke reden waarom deze soorten grotendeels aan

het toepassingsgebied van het Soortenbesluit onttrokken worden340. Wat de jacht betreft blijft

het soortengericht natuurbehoud dus eerder de uitzondering in plaats van de regel vormen341.

In het Voorontwerp Vlaams Natuurwetboek wordt daarom ook de jacht, als uitzondering op

het soortengericht natuurbehoud hervormd en zitten de instrumenten voor het soortenbeleid

en de jacht samen in één titel342. Zo geniet het jachtwild, dat wordt beperkt tot een aantal

algemene soorten die zich in een gunstige staat van instandhouding bevinden en potenties

hebben voor duurzaam gebruik, ook een basisbescherming343.

73. Het is nuttig hier even te verduidelijken hoe voor de jacht- en rivervisserijsoorten een

actief soortenbeleid mogelijk wordt gemaakt. Categorie 4 van bijlage 1 is immers slechts een

verduidelijkingscategorie waaraan geen instrumenten worden gekoppeld344. De instrumenten

voor een actief soortenbeleid worden vastgeknoopt aan de categorieën 1 tot en met 3 van

bijlage 1. Daarom staat bij een aantal categorie 4-soorten ook categorie 2 aangekruist. Aan

deze categorie hangen dus wel instrumenten vast voor een actief soortenbeleid. De bepaling

“een aantal” is hier niet zonder belang. Bij bepaalde categorie 4-soorten staat evenwel geen

enkele andere categorie aangekruist zodat voor deze soorten345 geen actief soortenbeleid

mogelijk wordt346. Dit zijn immers geen Europees relevante soorten zodat de Vlaamse

Regering hier niet verder is gegaan dan noodzakelijk was.

340 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 299. 341 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 296-297; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 587-588 en 629. 342 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 253-256. 343 Ibid., 79 en 325. 344 Verslag Soortenbesluit, 84-85. 345 Het betreft alle zoogdieren van categorie 4. 346 MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 8.


50

74. Voor de categorie 4-soorten zullen bijgevolg de meeste bepalingen van het

Soortenbesluit niet in werking treden aangezien de desbetreffende regelgeving gelijkaardige

bepalingen bevat. Evenwel zullen de aspecten die niet geregeld worden door deze regelgeving

onder het Soortenbesluit vallen. Hierbij valt te denken aan de vereiste inventarisatie-

inspanningen, het soortenbehoud en het houden van specimens van die soorten. Het is

niettemin handig dat deze soorten reeds werden geïntegreerd in het Soortenbesluit zodat in

een later stadium eventueel kan worden overgegaan tot harmonisatie347.

347 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 299.


51

3. Reikwijdtebepalingen

75. Hoger werden de uitgesloten aangelegenheden besproken. Hier gaan we na welke

soorten dan wel onder het toepassingsgebied vallen. Eerst wordt het toepassingsgebied van

het Soortenbesluit in grote lijnen getrokken waarna een evaluatie van de aangewezen soorten

per taxonomische categorie volgt. De begrippen “soort” en “specimen” bepalen in belangrijke

mate de reikwijdte van de instrumenten en worden daarom afzonderlijk besproken.

§1. Algemene afbakening

76. Het Soortenbesluit is van toepassing op de inheemse soorten348. Deze worden

gedefinieerd als soorten die van nature in het wild voorkomen of zijn voorgekomen in het

Vlaamse Gewest of er reeds lang zijn ingeburgerd349. Onder het begrip “van nature” worden

ook natuurlijke uitbreidingen van het areaal begrepen zowel door gekende factoren zoals

klimaatwijziging als ongekende350.

77. Het Soortenbesluit is ook van toepassing op uitheemse vogelsoorten die van nature in

het wild voorkomen op het Europese grondgebied van de Europese Unie, of andere uitheemse

soorten dan vogels, die zijn opgenomen in bijlage IV van de Habitatrichtlijn of in bijlage II bij

het Verdrag van Bern351. Het begrip “uitheemse soorten” wordt dan omschreven als soorten

die niet van nature in het wild voorkomen in het Vlaamse Gewest352. Dat een soort “niet van

nature in het wild voorkomt” impliceert dat deze soort er voorkomt door toedoen van een al of

niet recente menselijke ingreep353.

De inspiratie voor deze bepaling ligt voor vogelsoorten in de Vogelrichtlijn354. Deze is

namelijk van toepassing op alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten op het Europese

grondgebied van de Lidstaten waarop het Verdrag van toepassing is355. Aangezien vogels zeer

mobiel zijn, wordt ervan uitgegaan dat alle voor de Vogelrichtlijn relevante vogelsoorten in

348 Art. 3, §1, 1° Soortenbesluit. 349 Art. 1, 2° Soortenbesluit. 350 Verslag Soortenbesluit, 10. 351 Art. 3, §1, 2° Soortenbesluit. 352 Art. 1, 3° Soortenbesluit. 353 Verslag Soortenbesluit, 10. 354 Zie ook G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 190-193. EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 7-8. 355 Art. 1.1 Vogelrichtlijn.


52

het Vlaamse Gewest kunnen voorkomen, al is het als dwaalgast356. Voor de overige soorten

bevat de Habitatrichtlijn357 een gelijkaardige bepaling358. De beschermingsverplichting heeft

dus ook betrekking op de Europees beschermingswaardige soorten die niet van nature of

regelmatig op het nationaal grondgebied voorkomen, tenzij via vervoer en handel en waarbij

het kan gaan om levende en om dode exemplaren359.

78. Ten slotte vallen de overige uitheemse soorten360, voor de introductie van specimens

van die soorten in het wild of de toepassing van beheerregelingen met betrekking tot in het

wild voorkomende populaties ervan, onder het toepassingsgebied van het Soortenbesluit361.

Deze worden opgenomen omdat het mogelijk zou zijn te verbieden dat specimens van deze

soorten opzettelijk in het wild zouden worden losgelaten en om de mogelijkheid te hebben de

in het wild levende populaties van dergelijke soorten te kunnen beheren of bestrijden met het

oog op de bescherming van de inheemse fauna en flora en van de menselijke belangen die

ermee zijn gemoeid362.

79. We staan hier ten slotte nog even stil bij een bijzondere categorie van de uitheemse

soorten, namelijk de invasieve soorten. Een invasieve soort wordt omschreven als “een

uitheemse soort die zich massaal verbreidt of kan verbreiden in zijn nieuwe omgeving en

zodoende een bedreiging kan vormen, hetzij voor het vermogen van het natuurlijk milieu om

in menselijke behoeften te voorzien, hetzij voor de inheemse biodiversiteit”363. Een

gelijkaardige omschrijving is terug te vinden in het Biodiversiteitsverdrag364.

356 Verslag Soortenbesluit, 15. 357 Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 226-228; EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 13-15. 358 Art. 2.1 Habitatrichtlijn. 359 Verslag Soortenbesluit, 15. 360 Andere dan de Europees beschermingswaardige. 361 Art. 3, §1, 3° Soortenbesluit. 362 Verslag Soortenbesluit, 16. 363 Art. 1, 4° Soortenbesluit. 364 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 171-174.


53

§2. Aangewezen soorten

80. Hierna evalueren we de soorten die zijn opgenomen in bijlage 1 van het

Soortenbesluit. Deze bijlage geeft naast de aangewezen soorten ook verkort weer welk statuut

deze hebben door de aankruising van een bepaalde categorie. Door beide gegevens te

combineren kunnen we tot een analyse van de positie van een bepaalde soort komen. Omdat

hiervoor een elementair inzicht vereist is in het statuut dat aan een bepaalde categorie kleeft,

geven we hierna een beknopt overzicht. Kort vooruitblikkend op hetgeen volgt, blijkt hieruit

dat het Vlaamse Gewest een gradueel beschermingsregime heeft ingevoerd365.

81. Categorie 1 bevat de soorten waarvoor geen Europese verplichtingen bestaan. Deze

genieten van een basisbescherming die evenwel niet absoluut kan gelden. De tweede

categorie bevat de soorten waarvoor ingevolge de Vogel- en Habitatrichtlijn speciale

beschermingszones moeten worden aangewezen. Deze hebben een strikter

beschermingsregime. Categorie 3 bevat de soorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn.

Deze zijn onderworpen aan het strengste regime. Zoals hoger reeds gesteld, is categorie 4

slechts een verduidelijkingscategorie die de soorten bevat die onder de regelgeving van jacht

en riviervisserij vallen maar waaraan geen specifiek beschermingsregime wordt vastgeknoopt.

Ten slotte bevat categorie 5 de soorten die in uitvoering van artikel 6, lid 2 Vogelrichtlijn

mogen worden verkocht en vervoerd wanneer het gaat om vogels die op geoorloofde wijze

zijn gedood of gevangen of op andere geoorloofde wijze zijn verkregen.

82. De evaluatie wordt gedaan per taxonomische categorie om zo een beeld te vormen van

hoe “groen” bijlage 1 van het Soortenbesluit is en waar eventueel nog een marge bestaat366.

Voorafgaand passen nog enkele opmerkingen. Vooreerst gebeurt de aanwijzing van soorten

door de Vlaamse Regering367 die evenwel slechts over een beperkte marge beschikt368. Er zijn

365 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 569. 366 Het betreft hier slechts een vergelijking met de oude regelgeving en een nazicht van de catalogering van bijlage 1 van het Soortenbesluit. Er wordt evenwel niet nagegaan of alle in het Vlaams Gewest inheemse soorten staan opgelijst. 367 Desgevallend moet advies worden ingewonnen van de volgende instanties: de MINA-raad, de Vlaamse Hoge Raad voor Jacht, de Vlaamse Hoge Raad voor Riviervisserij. Deze laatste twee moeten op grond van art. 51, §1 Decreet Natuurbehoud worden geconsulteerd als het om soorten gaat die onder de regelgeving inzake Jacht of Riviervisserij vallen. 368 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 586-589; Verslag Soortenbesluit, 22-23.


54

immers internationale en Europese verplichtingen betreffende de aanwijzing en het statuut

van bepaalde soorten369. Bovendien zal ook het standstill-beginsel hier een rol spelen bij de

beschermingswaardige soorten in Vlaamse context370.

83. De soorten van bijlage I van de Vogelrichtlijn en bijlage II van de Habitatrichtlijn die

voorkomen in het Vlaamse Gewest staan in categorie 2 opgenomen. De Habitatrichtlijn

bepaalt voor de soorten van bijlage II evenwel niet dat er in een rechtstreekse bescherming

moet worden voorzien. Het centrale doel blijft niettemin het bereiken van een gunstige staat

van instandhouding van de soorten van de bijlagen. Het zou dan ook geen zin hebben om voor

bijlage II –soorten inspanningen te leveren voor de bescherming van hun leefgebieden door

speciale beschermingszones te gaan afbakenen indien deze soorten zonder meer kunnen

worden vernietigd. De soorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn en die voorkomen in het

Vlaamse Gewest zijn de soorten waarvoor moet worden voorzien in een rechtstreekse

bescherming371.

84. De soorten, opgenomen in categorie 1, zijn de soorten die reeds bescherming genoten

op grond van de oude uitvoeringsbesluiten. Hoewel voor deze soorten geen Europese

verplichtingen gelden, zou het evenwel moeilijk verenigbaar zijn met het standstill-beginsel

om de bescherming van deze soorten op te heffen372. Bij het nalezen van categorie 1 van

bijlage 1 lijken evenwel een aantal soorten, in het bijzonder plantensoorten373, die in oude

uitvoeringsbesluiten opgelijst stonden, verdwenen. Het betreffen hier evenwel geen Europees

relevante soorten374. In het licht van het standstill-beginsel is het aangewezen dat de Vlaamse

Regering verduidelijkt hoe de nieuwe categorie 1 zich verhoudt ten opzichte van de oude

regelgeving.

In het licht daarvan is het bovendien wenselijk dat de Vlaamse Regering de criteria weergeeft

die ze hanteert om soorten in bijlage 1 op te nemen en te categoriseren375. Niettemin kan hier

369 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000 587-589. 370 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 203-207; H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 106-107. 371 Verslag Soortenbesluit, 22-23. 372 Verslag Soortenbesluit, 23. 373 Gezien het grootste deel van de lijst met plantensoorten bestaat uit categorie 1-soorten, worden deze hier dan ook niet verder besproken. 374 Nochtans zijn wel een aantal rode lijst-soorten niet meer opgenomen die nochtans de status “bedreigd”, “zeldzaam” of “met uitsterven bedreigd” hebben. 375 MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 6.


55

worden verwacht dat de inventarisatie- en registratieverplichtingen in de toekomst een

belangrijke rol zullen gaan spelen. Met het oog op de handhaafbaarheid is het ten slotte

aangewezen om zogenaamde “look-alikes” ook in het toepassingsgebied op te nemen indien

het onderscheid met beschermde soorten moeilijk te maken valt376.

85. Wat de zoogdieren betreft, lijkt de Vlaamse Regering hier de Habitatrichtlijn correct

geïmplementeerd te hebben. De lynx staat aangekruist als categorie 3-soort om de kleine,

grensoverschrijdende populatie in de Limburgse bossen in stand te houden377.

Hoewel dit voor het grootste deel een federale bevoegdheid betreft378, is het verder een goede

zaak dat het Vlaamse Gewest de Europese verplichtingen nakomt door ook de otter, de

gewone en grijze zeehond evenals alle walvisachtigen onder het Soortenbesluit te brengen379.

Bepaalde van deze zeezoogdieren werden immers ook in Vlaamse wateren waargenomen380.

86. Tussen het jachtwild staan evenwel nog enkele marterachtigen381. Hoewel de jacht op

deze soorten niet meer werd geopend, zijn hun leefplaatsen niet beschermd, noch kunnen zij

genieten van een actief soortenbeleid382. Ook voor de vos bestaat er geen mogelijkheid tot

leefplaatsbescherming of actief soortenbeleid. Hoewel voor deze soorten ter zake geen

Europese verplichtingen bestaan, is het aangewezen om, wil men deze soorten een volwaardig

statuut geven, deze uit het jachtwild383 te halen of er minstens categorie 1 of categorie 2 bij

aan te kruisen zodat een actief soortenbeleid mogelijk wordt. In het Voorontwerp Vlaams

Natuurwetboek worden deze kleine predatoren uitgesloten van het jachtwild. Het hoofddoel

van een opname van dergelijke soorten in het jachtwild is immers enkel het verhogen van de

jachtoogst voor de mens en dus het uitschakelen van een concurrent bij de jacht384. Ook de

376 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 593-594. 377 H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 495. 378 S. VANDAMME en A. CLIQUET, “De bescherming van zeezoogdieren tegen incidentele vangst: door de mazen van het net geglipt?”, TMR 2008, 14-35. 379 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 590-591. 380 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 296. 381 Naast de bunzing, hermelijn, steenmarter en wezel ook de bedreigde boommarter. 382 Dit komt doordat bij deze soorten enkel categorie 4 staat aangekruist. 383 Hierdoor komt de aankruising als categorie 4-soort te vervallen en komen zij volledig onder het toepassingsgebied van het Soortenbesluit. 384 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 295.


56

vos wordt om natuurwetenschappelijke en ethisch-morele bezwaren uit het jachtwild

gehouden385. Indien problemen zouden opduiken met dergelijke soorten staan er wel nog

bestrijdingsmogelijkheden open386.

87. Voor vogelsoorten wordt uitgegaan van het beschermingsbeginsel387 hetgeen

impliceert dat alle van nature in het wild voorkomende vogelsoorten op het Europese

grondgebied van de Lidstaten zijn beschermd388. Om bijlage 1 van het Soortenbesluit niet

nodeloos lang te maken werd ervoor geopteerd om de lijst van nominatief opgenomen soorten

te beperken tot de soorten, in totaal 294, die regelmatig in het Vlaamse Gewest voorkomen389.

Hierbij werd gebruikgemaakt van de “Lijst van de Belgische vogels”, zoals opgemaakt door

het Belgisch Avifaunistisch Homologatiecomité390.

88. Hoewel voor alle vogelsoorten die onder het jachtwild vallen nu ook een actief

soortenbeleid mogelijk is, wordt op vele van die soorten de jacht al lang niet meer geopend.

Uit de stand van deze populaties blijkt dat deze vogels391 bescherming behoeven. Gezien de

beschermingsmaatregelen van de jachtregelgeving392 minder verregaand zijn dan deze van het

Soortenbesluit is het aangewezen dat deze soorten uit het jachtwild worden gelicht en volledig

onder het Soortenbesluit komen te vallen393. Zo beperkt het Voorontwerp Vlaams

Natuurwetboek de jacht tot enkele algemene soorten die bovendien een basisbescherming

genieten394. Op deze manier vormt de jacht op vogels een uitzondering op het soortengericht

natuurbehoud.

385 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 295 en 325. 386 Ibid., 296 387 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 193-196. 388 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 193. 389 Verslag Soortenbesluit, 83. 390 Dit is een comité van vogelexperts dat, conform op Europees niveau afgesproken regels, toeziet op de samenstelling van de officiële lijst van Belgische vogels. Zie Verslag Soortenbesluit, 83-84. 391 Zoals bijvoorbeeld de Korhoen en de Goudplevier. 392 Zie hiervoor G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 279-283. 393 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 257 en 278. 394 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 79 en 325.


57

89. Ten slotte bevat categorie 5 de soorten die in uitvoering van artikel 6.2 van de

Vogelrichtlijn mogen worden verkocht en vervoerd wanneer het gaat om vogels die op

geoorloofde wijze zijn verkregen. Het gaat om populaire jachtwildsoorten die voorkomen op

Bijlage III/1 van de Vogelrichtlijn395. Deze bijlage bevat in totaal zeven vogelsoorten waarvan

er vier396 onder de Jachtregelgeving vallen. Aangezien de andere drie397 niet onder de

jachtregelgeving vallen, wordt de handel en het vervoer van deze soorten geregeld door het

Soortenbesluit.

90. Alle soorten reptielen en alle soorten amfibieën, behalve de groene en bruine kikker

waren beschermd onder de oude regelgeving398. Deze worden nu, zij het nominatief,

overgenomen in categorie 1 van bijlage 1. Bij de categorie 3-soorten ontbreken evenwel de

muurhagedis en geelbuikvuurpad, die nochtans voorkomen op bijlage IV van de

Habitatrichtlijn. Hoewel dit waarschijnlijk een vergetelheid betreft, vormt dit niettemin een

onvolledige implementatie van de Habitatrichtlijn. Tussen deze soorten staat bijvoorbeeld ook

de kamsalamander; een soort die niet altijd even geliefd is bij projectontwikkelaars399.

91. Bij de vissen staan de soorten opgenomen die vallen onder de regelgeving inzake

riviervisserij maar waarvoor nu ook een actief soortenbeleid mogelijk wordt gemaakt door de

aankruising van categorie 2. Voor de Atlantische steur vormt dit evenwel een probleem

gezien dit een soort is die voorkomt op bijlage IV van de Habitatrichtlijn en de voorziene

maatregelen in de regelgeving op de riviervisserij niet voldoen aan de eisen van de

Habitatrichtlijn400. Voor de overige soorten kan de vraag worden gesteld of, gelet op een

totaal vangstverbod voor deze soorten, het niet beter zou zijn om deze uit het

toepassingsgebied van de regelgeving op de riviervisserij te halen en volledig onder het

Soortenbesluit te brengen zodat een leefplaatsbescherming ook mogelijk wordt.

395 Verslag Soortenbesluit, 85. 396 Wilde eend, Patrijs, Fazant en Houtduif. De jacht op deze soorten is open dus zal de handel en het vervoer van deze soorten door de jachtregelgeving worden geregeld. 397 Rode patrijs, Barabarijse patrijs en de Schotse ondersoort van de Moerassneeuwhoen. 398 G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 183-184. 399 S. LUYCKX, “Beschermde kamsalamander bedreigt woonwijk”, Het Nieuwsblad 2 maart 2009; K. PIETERS, “Dieren bemoeilijken bouwprojecten”, Het Laatste Nieuws 7 november 2008 400 G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 185.


58

92. Bij sommige ongewervelden staan bepaalde soorten niet specifiek weergegeven maar

zijn deze opgenomen onder de noemer van een hele soortengroep. De bepalingen van het

Soortenbesluit die verwijzen naar de categorie waarin de soortengroep is opgenomen, hebben

dan enkel betrekking op de inheemse soorten van deze soortengroep en niet de uitheemse.

Dergelijke soortengroepen zijn immers aangeduid in categorieën waarop

beschermingsbepalingen van toepassing zijn en het is niet de bedoeling dat het Soortenbesluit

bescherming gaat bieden aan uitheemse soorten, behoudens de gevallen waarin dit wordt

verplicht door de Habitatrichtlijn401. Omdat bij sommige van deze soortengroepen ook

Europees relevante soorten zitten is het aangewezen, om implementatiegeschillen te

vermijden, deze onder te brengen bij de categorieën 2 of 3. Aan de lijst werden wel enkele

met uitsterven bedreigde insectensoorten toegevoegd.

93. Ten slotte vallen ook korstmossen en zwammen onder het toepassingsgebied van het

Soortenbesluit. Het begrip soort omvat immers niet alleen dieren plantensoorten maar strekt

zich uit tot “andere organismen”. Hoewel de Vogel- en Habitatrichtlijn het enkel heeft over

vogel-, dieren plantensoorten wordt de mogelijkheid opengelaten om korstmossen of

zwammen te gaan beschermen. Niettegenstaande de Vlaamse Regering van deze

mogelijkheid gebruik heeft gemaakt, staan thans enkel de rendiermossen aangekruist als

categorie 1.

§3. Reikwijdte

94. De reikwijdte wordt bepaald door de invulling die wordt gegeven aan een aantal

termen. De relevante termen voor de afbakening van het toepassingsgebied zijn enerzijds de

classificerende termen “soort”, “inheemse soort”, “uitheemse soort” en “invasieve soort”.

Anderzijds gaat het om de definities van de te beschermen objecten, namelijk “specimen”,

“eieren”, “rustplaats” en “voortplantingsplaats”.

401 Verslag Soortenbesluit, 84.


59

95. Gezien de meeste classificerende termen reeds hoger werden besproken, gaan we hier

nu enkel in op het begrip “soort”. De invulling van dit begrip is niet zonder belang voor de

handhaafbaarheid van de instrumenten voor het soortenbeleid402.

De vraag of ondersoorten, rassen, variëteiten en afgescheiden populaties tot het begrip soort

kan worden gerekend werd in de jaren ’90 beantwoord door het Hof van Justitie403. In de zaak

Van der Feesten stelde het Hof dat de Vogelrichtlijn van toepassing is op ondersoorten van

Vogels die alleen buiten het Europese grondgebied van de Lidstaten natuurlijk in het wild

voorkomen, wanneer de soort waartoe zij behoren of andere ondersoorten van deze soort

natuurlijk in het wild levend op dit grondgebied voorkomen404.

96. Deze rechtspraak werd in het Vlaamse Gewest gecodificeerd door het begrip “soort”

te omschrijven als “een verzameling organismen die in alle belangrijk geachte kenmerken met

elkaar en hun nakomelingen overeenkomen, daarbij inbegrepen alle ondersoorten, rassen en

variëteiten”405. Hoewel de codificatie van deze rechtspraak ongetwijfeld een stap voorwaarts

betekent, is deze definitie toch nog niet volledig. Niettegenstaande in het Verslag aan de

Vlaamse Regering uitdrukkelijk wordt verwezen naar de zaak Van der Feesten406, werd de

bepaling “ongeacht hun geografische herkomst” niet overgenomen terwijl dit wel zo bepaald

was in het KB Beschermde Vogels 1981407. Om alle discussies te vermijden, is het

aangewezen dit aan de definitie van het begrip “soort” toe te voegen. Een andere toevoeging

die de handhaafbaarheid van de voorschriften kan vergroten is deze met betrekking tot

kruisingen. Zo wordt immers voorkomen dat mensen vogels houden en verhandelen die lijken

op de beschermde vogels maar waarvan zij beweren dat het kruisingen zijn408.

402 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 595. 403 HvJ 8 februari 1996, C-202/94, Strafzaak t. Van der Feesten. 404 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 191-192; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 595-597. 405 Art. 1, 1° Soortenbesluit. 406 Verslag Soortenbesluit, 9-10. 407 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 255; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 596-597. 408 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 598; G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 62.


60

97. Bij de definities van de te beschermen objecten staan we hier enkel stil bij het begrip

“specimen” aangezien dit in verschillende instrumenten van het Soortenbesluit opduikt; de

andere begrippen komen bij de verdere deelbesprekingen aan bod. Specimen wordt, in

navolging van de Habitatrichtlijn409, gedefinieerd als “elk dier of elke plant, levend of dood,

elk deel van een dier of een plant of elk daaruit verkregen product, alsmede alle andere

goederen, indien uit een begeleidend document, de verpakking, een merk of een etiket of uit

andere omstandigheden blijkt dat het gaat om delen van dieren en planten of daaruit

verkregen producten”410. Bij de omschrijving van de beschermde soorten wordt hieraan

toegevoegd dat de beschermingsvoorschriften gelden ongeacht de levensfase waarin de

specimens zich bevinden. Deze omschrijving maakt komaf met de achterhaalde terminologie

in de oude uitvoeringsbesluiten en zorgt voor een ruime armslag van de instrumenten voor het

soortenbeleid411.

98. Een hierbij niet onbelangrijk vraagstuk betreft de toepassing van de instrumenten van

het soortenbeleid op gekweekte dieren of planten. Ook deze vraag werd in de jaren 1990

voorgelegd aan het Hof van Justitie412. In de zaak Vergy, eveneens over het toepassingsgebied

van de Vogelrichtlijn, bevestigde het Hof enerzijds het gestelde in de zaak Van der Feesten.

Anderzijds werd de Vogelrichtlijn niet van toepassing bevonden op in gevangenschap

gekweekte vogels zodat de Lidstaten een eigen regeling kunnen uitwerken413. Hierop komen

we nog terug bij het houden van beschermde soorten in gevangenschap.

409 Art. 1, m) Habitatrichtlijn. 410 Art. 1, 5° Soortenbesluit. 411 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 598-600; Verslag Soortenbesluit, 10; S. DESRUMAUX, “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 199. 412 HvJ 8 februari 1996, C-149/94, Strafzaak t. Vergy. 413 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 192-193; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 602-603.


61

§4. Besluit 99. Om de achteruitgang van wilde soorten tegen te gaan wordt onder meer een

soortenbeleid gevoerd. Om dit beleid te verwezenlijken wordt gebruik gemaakt van een

juridisch instrumentarium, namelijk het soortengericht natuurbehoudsrecht.

100. Het soortengericht natuurbehoudsrecht wordt sterk beïnvloed door het inter- en

supranationale recht en voornamelijk de Vogel- en Habitatrichtlijn. Op nationaal niveau zijn

de bevoegdheden inzake soortenbeleid evenwel niet in één hand verenigd. Aspecten inzake

in-, uit- en doorvoer van bepaalde bevoegdheid blijven een federale bevoegdheid. Het

juridisch kader voor het soortenbeleid kwam voor de gewestvorming door de federale en erna

door de gewestelijke overheid maar druppelsgewijs tot stand. Met het Decreet Natuurbehoud

werd in 1997 een grondslag geboden om specifieke instrumenten voor het soortenbeleid te

ontwikkelen. Niettemin blijft voor beschermingswaardige soorten in Vlaamse context de

ruimtelijke voorrangsclausule behouden.

101. Het sinds de jaren 1970 tot stand gekomen juridisch instrumentarium bleek niettemin

onvoldoende effectief om de achteruitgang van wilde soorten tegen te gaan. Deze

ineffectiviteit valt te verklaren door een gebrekkige kwaliteit van de regelgeving. De

maatschappelijk geladen context waarbinnen deze werd ontwikkeld speelde hierbij een niet

onbelangrijke rol.

102. De nood aan een vernieuwd kader ontging ook de beleidsverantwoordelijken niet.

Hoewel een decretaal verankerd instrumentarium verkieslijker is, werd geopteerd voor een

uitvoeringsbesluit. Het Soortenbesluit is op 1 september van kracht gegaan en wil een

geïntegreerd juridsch kader voor het soortenbeleid bieden. Het valt evenwel meteen op dat

een aantal materies buiten het Soortenbesluit worden gehouden. Zo worden de soorten die

vallen onder de, overigens door een bevoegdheidsoverschrijding aangetaste, regelgeving

inzake plantenbescherming volledig uitgesloten. De soorten die vallen onder de domeinen

jacht en riviervisserij worden gedeeltelijk uitgesloten. Voor deze soorten kunnen de

instrumenten voor een actief soortenbeleid wel nog worden ingezet, hoewel dit voor lang niet

alle soorten werd “geactiveerd”. Deze uitsluitingen kunnen waarschijnlijk worden verklaard

doordat geen compromis kon worden bereikt met de jacht- en landbouwsector. Dit zorgt voor


62

verschillende naast elkaar staande beheer- en bestrijdingsregimes en maakt dat voor die

soorten bejaging en bestrijding de regel in plaats van de uitzondering blijft vormen.

103. De soorten die al dan niet geheel onder het toepassingsgebied van het Soortenbesluit

vallen, zijn opgenomen in bijlage 1 van het Soortenbesluit. Dit zijn in essentie de inheemse

soorten van het Vlaamse Gewest en alle uitheemse soorten die van nature voorkomen op het

Europese grondgebied. De overige uitheemse soorten en meer bepaald de invasieve exoten

vallen ook onder het Soortenbesluit zodat de instrumenten inzake introductie en beheer ook

voor deze soorten kunnen worden ingezet.

Het Soortenbesluit heeft, op enkele kleine foutjes na, de Europese verplichtingen correct

geïmplementeerd. De Vlaamse Regering is evenwel niet verdergegaan dan noodzakelijk was.

Behoudens enkele insectensoorten worden de soortenlijsten van de oude regelgeving in

principe overgenomen. Niettemin lijken toch een aantal voorheen beschermde soorten uit de

lijst verdwenen te zijn. In het licht van het standstill-beginsel het is aangewezen dat de

Vlaamse Regering dit verder verduidelijkt.

104. Met het Soortenbesluit wordt aldus een inhaalbeweging gemaakt door minstens de

Europese verplichtingen na te komen. Een verdergaander systeem zou erin bestaan te

vertrekken van het beschermingsbeginsel zoals dat thans enkel voor vogels is erkend.

Inspiratie kan worden gehaald bij het Voorontwerp van Vlaams Natuurwetboek dat op een

paar soorten na vertrekt van het beschermingsbeginsel en tevens de jacht- en

riviervisserijsoorten erbij betrekt414.

414 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 282-284 en 319-235.

HOOFDSTUK 2. BESLUITVORMING IN HET SOORTENBELEID

63

Hoofdstuk 2. Besluitvorming in het soortenbeleid

§1. Inleiding 105. Onder de noemer “besluitvorming in het soortenbeleid” kunnen heel wat

aangelegenheden worden gebracht415. Hier knoopt het soortenbeleid aan bij het natuurbeleid

waar het immers een onderdeel van is. Te denken valt onder meer aan de grondslagen van het

beleid, grondrechten zorgplichten. Verder betreft het de doelstellingen en beginselen van het

beleid. De doelstellingen werden reeds hoger besproken, de beginselen worden, waar

relevant, ingepast. Daarnaast moet rekening worden gehouden met enkele materiële en

formele aspecten van de besluitvorming. Tenslotte is een planmatige aanpak van het beleid

van groot belang. Hier richten we ons voornamelijk op de planmatige aanpak van het

soortenbeleid. Na een weergave van de instrumenten voor de onderbouwing van het

soortenbeleid(§2) , komen dan de eigenlijke planinstrumenten aan bod(§3).

§2. Onderbouwing 106. Een goede kennis en inventarisatie van de status van soorten vormt een basisprincipe

van een goed soortenbeleid416. Niettegenstaande Europese verplichtingen ter zake417, bestond

er in het Vlaamse Gewest, behoudens de oprichtingsbesluiten van het INBO en het ANB,

geen monitoringsplicht418.

107. Om hieraan tegemoet te komen, voorziet het tweede hoofdstuk van het Soortenbesluit

in een nieuw kader voor inventarisatie en registratie. Het hoofddoel van dit hoofdstuk is om

een gegevens-, informatie- en kennissysteem te realiseren dat toelaat om op een onderbouwde

manier soorten te kwalificeren als te beschermen of te beheren. Een dergelijke onderbouwing

415 Zie hiervoor uitgebreid G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 133-386. 416 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 17-19. 417 Art. 10.1 Vogelrichtlijn j° art. 11 Habitatrichtlijn. G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 197-198 en 23; Verslag Soortenbesluit, 17. 418 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 293.


64

dient gebaseerd te zijn op objectieve gegevens die voortkomen uit inventarisaties.

Inventariseren betekent hier het vaststellen van het voorkomen van bepaalde soorten in

bepaalde gebieden van het Vlaamse Gewest, op bepaalde tijdstippen en in bepaalde aantallen.

Wanneer deze inventarisaties op een gestandaardiseerde en regelmatige wijze verlopen,

spreekt men van monitoring419 en wordt het mogelijk trends vast te stellen met betrekking tot

de soorten waarop het besluit van toepassing is420. De centrale actoren hierbij zijn het Instituut

voor Natuur en Bosonderzoek421 en het Agentschap voor Natuur en Bos422 waarbij hun

nieuwe opdrachten worden ingepast in hun bestaande takenpakket423.

108. Naast de taken weggelegd voor het INBO en het ANB is elke administratieve overheid

verplicht om op eenvoudig verzoek of uit eigen beweging alle nuttige kennis en informatie

waarvan ze eigenaar is ter beschikking te stellen met het oog op de hierna bedoelde

inventarisaties en registraties424. Zo wordt de medewerking verzekerd van andere

overheidsorganen bij het genereren van voor het soortenbeleid relevante informatie425.

109. Het ANB registreert, in navolging van de Habitatrichtlijn426, de toevallige vangst of

doding van soorten waarbij categorie 3 in bijlage 1 staat aangekruist427. Daarbij registreert het

ANB de meldingen inzake bijzondere bestrijding en de afwijkingen die worden toegestaan op

grond van het afwijkingsregime428. Op deze wijze wordt immers een informatiestroom

gecreëerd door de diensten van het ANB die instaan voor het verlenen van vergunningen en

de handhaving van de materiële voorschriften429.

419 Strikt genomen is er pas sprake van monitoring wanneer een bepaald vergelijkingsniveau of doelstelling bestaat waarmee een toestand of trend kan worden vergeleken. Zie H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 567. 420 Verslag Soortenbesluit, 16. 421 Hierna: INBO. Zie http://www.inbo.be 422 Hierna: ANB. Zie http://www.natuurenbos.be. 423 Deze zitten vervat in hun respectievelijke oprichtingsbesluiten. Zie Besl. Vl. Reg. van 23 december 2005 tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap zonder rechtspersoonlijkheid Agentschap voor Natuur en Bos, BS 2 juni 2006, 5789(hierna: Oprichtingsbesluit ANB); Besl. Vl. Reg. van 23 december 2005 tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap zonder rechtspersoonlijkheid Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, BS 2 maart 2006, 12538(hierna: Oprichtingsbesluit INBO). 424 Art. 7 Soortenbesluit. 425 Verslag Soortenbesluit, 19. 426 Art. 12.4 j° art. 16.2 Habitatrichtlijn. Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 237-238.; Verslag Soortenbesluit 18-19. H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 566-567. 427 Art. 6, lid 1 Soortenbesluit. 428 Art. 6, lid 2 Soortenbesluit. 429 Verslag Soortenbesluit, 18.


65

110. Met betrekking tot het inventariseren krijgt het INBO een coördinerende rol

toegewezen om toe te zien op de staat van instandhouding van inheemse soorten, de opmaak

van de rode lijsten betreffende inheemse soorten te verzorgen en actueel of potentieel

invasieve soorten op te volgen430.

Deze taak is van belang aangezien de inventarisaties betreffende wilde soorten een

omvangrijke opdracht vormen. Het INBO voert er, binnen het kader van zijn

wetenschappelijke opdracht, veel zelf uit. Daarnaast staan vrijwilligers, individueel of via

verenigingen en organisaties, in voor het inzamelen van de gegevens in het veld. Het is dus

van belang dat er wordt samengewerkt opdat onder meer de resultaten van al deze

inventarisatieactiviteiten kunnen worden samengebracht en op een gestandaardiseerde manier

worden opgeslagen en ontsluitbaar zijn. Het is dus noodzakelijk dat het INBO een

coördinerende taak krijgt toegewezen met het oog op de correcte inzameling, verwerking en

interpretatie van gegevens431. Er werd evenwel geen regeling voor de inbreng met

kwaliteitsgarantie van de betrokken partners ingebouwd432.

111. De rode lijsten worden sinds begin jaren negentig opgemaakt. Dit zijn een

wetenschappelijke, transparante en internationaal aanvaarde manier om per soortengroep de

status van dier- of plantensoorten in te schatten. De soorten worden in verschillende klassen

ingedeeld, al naargelang hun staat van bedreiging. De rode lijsten vervullen een belangrijke

signaalfunctie voor de overheid of de bevolking en vormen de basis om prioriteiten vast te

stellen. Omdat het belangrijk is dat deze op een gestandaardiseerde wijze worden opgemaakt,

werd de bepaling “op basis van objectieve criteria” aan de omschrijving433 van het begrip rode

lijst toegevoegd434.

Nieuw is dat deze vanaf nu worden vastgesteld door de minister435. Het nut hiervan is dat op

deze manier daadwerkelijk wordt geweten welke status de verschillende soorten hebben in het

Vlaamse Gewest436. Op grond hiervan kan bijlage 1 van het Soortenbesluit desgevallend

worden bijgestuurd.

430 Art. 5, lid 1 Soortenbesluit. 431 Verslag Soortenbesluit, 18. 432 MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 5. 433 Art. 1, 10° Soortenbesluit. 434 Verslag Soortenbesluit, 11. 435 Art. 5, lid 2 Soortenbesluit. 436 Verslag Soortenbesluit, 18.


66

Een rode lijst blijft niettemin slechts een momentopname van een voortdurend veranderende

situatie437. Aldus is naast de vaststelling ook de evaluatie ervan een belangrijk gegeven.

Daarom voorziet het Soortenbesluit een tienjaarlijkse438 evaluatie van de rode lijsten439. Thans

bestaan er 16 rode lijsten waarvan er sommige evenwel sterk verouderd zijn440. Momenteel

zijn er 6 door de minister vastgestelde rode lijsten441.

112. De verzamelde beleidsinformatie mag evenwel niet onbenut blijven. Het

Soortenbesluit voorziet daarom in een systeem om de verzamelde informatie beleidsrelevant

te maken. Vooreerst wordt bepaald dat deze informatie op regelmatige tijdstippen actief

publiek moet worden gemaakt en daarnaast ook permanent consulteerbaar moet zijn. Het

Soortenbesluit voorziet daarom dat een overzicht en synthese van de verkregen informatie,

elke twee jaar, als onderdeel van het natuurrapport442 openbaar wordt gemaakt443. Zo wordt

aan de burger de basis geboden om meer inzicht te krijgen in zijn rechten en plichten ten

aanzien van wilde soorten444.

113. Verder dient het ANB, ten minste elke vijf jaar445, een evaluatie uit te voeren van de

bijlagen 1 en 3 op grond van de verkregen informatie en rekening houdend met inter- en

supranationale verplichtingen446. Deze evaluaties worden bezorgd aan de minister, die op

basis daarvan voorstellen van aanpassing van de voormelde bijlage voordraagt447.

Op deze wijze kan regelmatig en op grond van feitelijke vaststellingen worden nagegaan of de

bijlagen nog beantwoorden aan de eigentijdse noden die heersen op vlak van het

soortengericht natuurbehoud in het Vlaamse Gewest. Zo kan bijvoorbeeld een verandering

van de rode lijst-status van een bepaalde soort aanleiding geven tot een wijziging van bijlage

1 van het Soortenbesluit448. Dit vormt een verschil met de regeling van artikel 4, waar de

437 Verslag Soortenbesluit, 18. 438 Luidens art. 5, lid 4 Soortenbesluit is dit een termijn van orde. 439 Art. 5, lid 3 Soortenbesluit. 440 Deze zijn raadpleegbaar op de website van het INBO. http://www.inbo.be. 441 MB van 16 maart 2011 tot vaststelling van zes rode lijsten in uitvoering van artikel 5 van het soortenbesluit, BS 13 juli 2011, 41766. 442 Art. 10 Decreet Natuurbehoud. Zie G. VAN HOORICK, “Natuurbeleidsplanning en ruimtelijke planning. Hoe naar een ecologisch netwerk?”, TROS 2001, 10. 443 Art. 8, lid 1 Soortenbesluit. 444 Verslag Soortenbesluit, 20. 445 Luidens art. 8, lid 3 Soortenbesluit is dit een termijn van orde. 446 Art. 8, lid 2 Soortenbesluit. 447 Art. 8, lid 4 Soortenbesluit. 448 Verslag Soortenbesluit, 20.


67

basis niet wordt gevormd door feitelijke vaststellingen maar door wijzigingen in de inter- en

supranationale verplichtingen.

114. Het hierboven beschreven kader voor inventarisatie en registratie is ongetwijfeld een

stap in de goede richting om tot een effectiever soortenbeleid te komen. Niettemin ontbreekt

een juridisch instrument betreffende de aanwezigheid van wilde soorten op bepaalde

percelen449. Dit is voornamelijk van belang bij de instrumenten met een ruimtelijke weerslag

zoals de leefplaatsbescherming. Op dit laatste komen we later nog terug.

Thans moeten initiatiefnemers van projecten zich immers behelpen met wetenschappelijke

inventarisatiedocumenten om na te gaan of op een bepaald perceel al dan niet één of meerdere

beschermde soorten voorkomen.

115. SCHOUKENS wijst daarom op de mogelijkheid om aan te sluiten bij de digitaal

beschikbare450 Biologische Waarderingskaart451 die een uniforme inventarisatie en evaluatie

bevat van het hele Vlaamse grondgebied aan de hand van een set karteringseenheden die staan

voor vegetaties, grondgebruik aan kleine landschapselementen452. Deze zou kunnen worden

uitgebreid met een “soortenluik”. Niettemin kan de BWK in zijn huidige versie soms wel

helpen aangezien bepaalde soorten sterk afhankelijk zijn van het voorkomen van bepaalde

types habitats. Op de BWK kan men de faunistisch voorname gebieden terugvinden zonder

evenwel specifieke indicaties van de aanwezige soorten. Op deze wijze kan op termijn een

uniforme digitale soortendatabank op perceelsniveau worden uitgebouwd waarin het

voorkomen van de strikt beschermde soorten wordt weergegeven. Zo wordt aan

projectontwikkelaars meer rechtszekerheid geboden omtrent het voorkomen van bepaalde

soorten op de te ontwikkelen terreinen453.

449 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 659-660 en 668-670. 450 Deze kan worden geraadpleegd op http://www.inbo.be en http://www.gisvlaanderen.be. 451 Hierna afgekort als BWK. 452 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 112. 453 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 568.


68

116. Evenwel heeft een dergelijk systeem ook beperkingen. Aangezien het voorkomen van

wilde soorten onderhevig is aan een belangrijke dynamiek rijst de vraag naar de juridische

draagwijdte van een dergelijke wetenschappelijke databank. Aansluitend op de rechtspraak454

over de juridische waarde van de BWK455, zal de feitelijke toestand primeren en de databank

slechts een nuttige indicatie vormen. Zo zal het voorkomen van bepaalde soorten in de

databank op een perceel niet automatisch het beschermingsregime van toepassing maken

indien dit niet wordt bevestigd door feitelijke waarnemingen en omgekeerd456.

454 RvS 27 januari 2000, nr. 84964, West-Vlaamse Intercommunale; RvS 25 september 2001, nr. 99083, De Plus; Corr. Gent 10 juni 2003, TMR 2004, 259-260; Corr. Oudenaarde 9 oktober 2003, TMR 2005, 420-426. 455 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 112-113. 456 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 568-569.


69

§3. Planmatige aanpak

1. Inleiding

117. VAN HOORICK omschrijft de beleidsplanning als het geheel van activiteiten om

samenhang te brengen in de voorbereiding, de vaststelling, de uitvoering en de evaluatie van

(overheids)beslissingen457.

In het Vlaamse Gewest vormt de natuurbeleidsplanning een onderdeel van de

milieubeleidsplanning458. Het Decreet Natuurbehoud voorziet de opstelling van een

natuurbeleidsplan door de Vlaamse Regering, die bepaalt welke delen ervan bindend zijn voor

de administratieve overheid. Het plan kan te allen tijde worden herzien door de Vlaamse

Regering459. Er worden ten slotte verschillende deelplannen460 opgesteld, waaronder een

deelplan soorten waarin de doelstellingen en de maatregelen inzake de bescherming van

levende organismen worden opgenomen461. In dit deelpan werden de

soortenbeschermingsplannen opgenomen. Het is in dat kader dat de we planinstrumenten van

het Soortenbesluit gaan bespreken.

2. Soortenbehoud

1. Situering

118. Uit de Vogel- en Habitatrichtlijn462 vloeit niet alleen een “passieve” maar ook een

“actieve” bescherming voort463. Hoger hebben we reeds aangehaald dat België hieromtrent

door de Europese Commissie op de vingers werd getikt. Hier bespreken we het actieve luik

omwille van de planmatige aanpak; het passieve luik komt verder aan bod. Tot voor kort

bestond geen wettelijke verankering van een actief soortenbeleid. Niettemin bestond er

457 G. VAN HOORICK, “Natuurbeleidsplanning en ruimtelijke planning. Hoe naar een ecologisch netwerk?”, TROS 2001, 5. 458 Zie voor de milieubeleidsplanning E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 46-54. 459 Art. 11, §1 Decreet Natuurbehoud. 460 Het gaat om de volgende vijf delen: (1)Gebiedsgericht beleid; (2)Relatie natuurdoelstellingen en milieubeleid; (3)Soorten; (4) Doelgroepenbeleid; (5)Ondersteuning provinciale en lokale overheden. Cf. Art. 11, §2 Decreet Natuurbehoud. 461 Art. 11, §2,4° Decreet Natuurbehoud. 462 Art. 2 Vogelrichtlijn j° art. 2.2. en 12.1 Habitatrichtlijn. 463 H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 492; H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 295-296; Verslag Soortenbesluit, 21.


70

dienaangaande in het Vlaamse Gewest een praktijk waarbij het ANB, in uitvoering van het

milieubeleidsplan, soortenbeschermingsplannen opmaakte464. Zo werden voor de das, de

otter, de Europese hamster en de Europese bever soortenbeschermingsplannen opgemaakt465.

Deze ad hoc benadering biedt evenwel weinig rechtszekerheid aan de betrokken actoren noch

lijkt het de effectiviteit van de voorgestelde maatregelen ten goede te komen466.

119. Met het Soortenbesluit worden de mogelijkheden voor een actief beleid wettelijk

verankerd. Onder soortenbehoud worden door de overheid genomen, gesteunde, gebillijkte of

aangeprezen initiatieven, maatregelen en acties bedoeld die moeten leiden tot een betere staat

van instandhouding van beschermingswaardige soorten467.

Hiervoor worden twee instrumenten in het leven geroepen; de zogenaamde “bijkomende

maatregelen” en “soortenbeschermingsprogramma’s”. Deze kunnen genomen worden door de

minister ten aanzien van de beschermde soorten468 indien deze worden opgenomen in de

klassen “uitgestorven”, “met uitsterven bedreigd”, “bedreigd” of “kwetsbaar” in de hoger

besproken rode lijsten. Deze hebben tot doel om een goede staat van instandhouding van die

soorten te bereiken, in voorkomend geval op grond van de in dat verband vastgestelde

instandhoudingsdoelstellingen en om te verzekeren dat het bij toeval vangen of doden van de

categorie 3-soorten geen significant ongunstige weerslag heeft op de staat van instandhouding

van de soorten in kwestie469.

120. Deze maatregelen kunnen afzonderlijk worden genomen of worden samengebracht in

een soortenbeschermingsprogramma. Niettemin wordt het aantal tegelijk lopende initiatieven

beperkt tot vijftig470.

Hoger hebben we reeds toegelicht hoe de instrumenten voor een actief soortenbeleid

operationeel worden gemaakt. We kunnen dus concluderen dat een aantal soorten die onder

464 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 297. 465 In totaal werden 12 plannen opgemaakt die betrekking hadden op 28 soorten. Ook werden initiatieven genomen door natuurverenigingen. Zie H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 495-496; H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 297. 466 H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 496. 467 Verslag Soortenbesluit, 47. 468 Deze worden verder besproken. 469 Art. 24, lid 1 Soortenbesluit. 470 Art. 24, lid 2 Soortenbesluit.


71

het wetgevingsdomein jacht ressorteren, hoewel dit nochtans wenselijk zou zijn, niet zullen

kunnen genieten van deze instrumenten aangezien zij enkel staan aangekruist als categorie 4-

soort471.

121. De bijkomende, actieve beschermingsmaatregelen die kunnen worden genomen, hetzij

afzonderlijk, hetzij in een soortenbeschermingsprogramma worden in het Soortenbesuit

opgelijst472.

Het kan hierbij gaan om sensibiliseringsacties waarbij het uitbrengen van codes van goede

praktijk worden inbegrepen473. Zo wordt de bevolking bewust gemaakt van het voorkomen en

de noden van beschermde soorten aangezien activiteiten die een negatieve impact op

beschermde soorten hebben veelal voortvloeien uit onwetendheid474.

De specifieke verwervings-, inrichtings- of beheeractiviteiten475 hebben evenwel niet de

bedoeling om een substituut te vormen voor de reeds bestaande verwervings- en

inrichtingsactiviteiten maar om punctuele ingrepen mogelijk te maken waar deze nodig

zouden zijn476.

Ook kunnen facultatieve subsidies477 worden toegekend om zo rechtsonderhorigen ertoe te

brengen om in het kader van een actief soortenbeleid bepaalde handelingen (niet) te stellen

ten voordele van beschermde soorten478.

Ten slotte kunnen overeenkomsten met provinciale of lokale overheden alsook met

particulieren, gericht op beschermingsinitiatieven worden afgesloten479. Aangezien het

immers niet mogelijk is dat één enkele instantie instaat voor het volledige actieve

soortenbeleid, is het noodzakelijk dat wordt samengewerkt met alle actoren die reeds actief

zijn of potentieel zouden kunnen zijn in het actieve soortenbeleid480.

471 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 593-594. 472 Art. 25, lid 1 Soortenbesluit. 473 Art. 25, lid 1, 1° Soortenbesluit. Het is bijvoorbeeld mogelijk eigenaars van bepaalde gebouwen, die geschikt zijn als leefplaats voor vleermuizen, ertoe te motiveren te voorzien in invliegmogelijkheden voor deze soorten. Ook moet het mogelijk zijn om via een code van goede praktijk duidelijk te maken welke bouwactiviteiten of welke bouwwijzen zonder al te veel risico voor bepaalde soorten kunnen worden doorgevoerd. 474 Verslag Soortenbesluit, 49. 475 Art. 25, lid 1, 2° Soortenbesluit. Dit is bijvoorbeeld het inrichten van een fort ten behoeve van vleermuizen of het beheren van een grasland ten behoeve van een bepaalde soort dagvlinder. 476 Verslag Soortenbesluit, 49. 477 Art. 25, lid 1, 3° Soortenbesluit. Voorbeelden zijn het aanleggen van poelen ten behoeve van een beschermde amfibieënsoort of het laten braak liggen van een deel van een akkerperceel ten behoeve van akkervogels. 478 Verslag Soortenbesluit, 49. 479 Art. 25, lid 1, 4° Soortenbesluit. Bepaalde gemeenten, provincies en natuurverenigingen hebben hier reeds een voortrekkersrol genomen zodat deze lokale en regionale spelers vaak veel beter op de hoogte zijn van de plaatselijke situatie en daardoor veel beter met de eventuele gevoeligheden kunnen rekening houden. 480 Verslag Soortenbesluit, 49-50.


72

122. Niet onbelangrijk is dat al deze maatregelen maar kunnen worden genomen binnen de

perken van de daartoe voorziene begrotingsmiddelen. Indien er weinig begrotingsmiddelen

zijn voorzien zal het ANB veeleer een coördinerende rol op zich moeten nemen in plaats van

een actieve481.

2. Soortenbeschermingsprogramma

123. Deze maatregelen kunnen ook worden opgenomen in een

soortenbeschermingsprogramma482. Dit is een programma van instandhoudingsmaatregelen

dat met name is gericht op het verkrijgen van de gunstige staat van instandhouding van een

inheemse soort of een groep van soorten in het gebied waarop het programma van toepassing

is483. Met een “groep van soorten” wordt niet zozeer een taxonomische soortengroep bedoeld

maar wel een cluster van verschillende soorten die van eenzelfde type leefgebied afhankelijk

zijn484. Het kan immers voorkomen dat bepaalde soorten, die voorkomen in eenzelfde habitat,

aan dezelfde bedreigingen blootstaan waardoor ze zich in dezelfde precaire situatie bevinden.

Hiervoor moeten dan ook geen afzonderlijke programma’s worden opgesteld485.

124. Dit planinstrument vormt de verderzetting van de reeds bestaande

soortenbeschermingsplannen niettegenstaande het soortenbeschermingsprogramma ook een

sterke gebiedsgerichte invulling kan hebben daar waar dit in de meeste

soortenbeschermingsplannen niet zo sterk aanwezig is486.

Het is evenwel niet erg duidelijk wat de relatie van een soortenbeschermingsprogramma is

met andere planinstrumenten en initiatieven. Zoals hoger reeds werd gesteld voorziet het

natuurbeleidsplan immers in een deelplan soorten waarin soortenbeschermingsplannen

kunnen worden opgenomen. Het Soortenbesluit geeft nergens aan hoe een

481 Verslag Soortenbesluit, 50. 482 Art. 25, lid 2-3 Soortenbesluit. 483 Art. 1, 11° Soortenbesluit. 484 Verslag Soortenbesluit, 11. 485 Verslag Soortenbesluit, 52. 486 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 585.


73

soortenbeschermingsprogramma zich verhoudt tot het deelplan soorten487. Ook de relatie met

andere initiatieven488, die bijvoorbeeld uitgaan van de provincies, wordt niet uitgewerkt489.

125. Van belang is dat het Soortenbesluit bovendien toelaat om afwijkingen van de

verbodsbepalingen te voorzien in een soortenbeschermingsprogramma, op een gelijke wijze

als voorzien is in het afwijkingsregime490. Het is immers onder bepaalde omstandigheden

zinnig om bepaalde verboden handelingen toe te laten teneinde tot een meer adequate

bescherming van de betrokken soort te komen491. Dit is ook van belang voor de toepassing

van het milieuschaderegime.

Enerzijds492 betreft dit de situatie waar een actief soortenbeleid ten behoeve van de ene soort

verboden handelingen inhouden ten aanzien van een andere soort. Anderzijds493 gaat het om

gevallen waarbij beschermde soorten, meer bepaald de Europees prioritaire soorten alsook de

soorten met een bedreigde status op een rode lijst op Vlaams niveau, in gebieden voorkomen

waar dit leidt tot conflicten met andere belangen, niet in het minst economische494. Met het

soortenbeschermingsprogramma heeft de Vlaamse Regering aldus werken met een impact op

beschermde soorten binnen dergelijk gebied een soepeler juridisch kader willen bieden495.

Verder wordt toegelicht hoe het soortenbeschermingsprogramma moet worden gezien in het

licht van het afwijkingsregime.

487 MINA-RAAD, Advies van 29 november 2007, Besluit houdende bescherming van natuurlijk in het wild voorkomende dieren plantensoorten, 11-12. 488 Voor een aantal recente voorbeelden zie: Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 15 juni 2010(Vr. nr. 421 D. VAN MECHELEN). 489 MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 8-9. 490 Art. 25, lid 2 Soortenbesluit. 491 Zie hiervoor uitgebreid Verslag Soortenbesluit, 50-51. 492 Het Verslag aan de Regering vermeldt hier het herstellen of creëren van heidevegetatie in een bepaald gebied, ten behoeve van Europees prioritaire soorten zoals de nachtzwaluw of boomleeuwerik door een aantal hectaren bos te kappen waarin er eveneens beschermde soorten voorkomen. 493 Het Verslag aan de Regering verwijst hier expliciet naar het voorkomen van de rugstreeppad in de haven van Antwerpen. SCHOUKENS wijst in dit kader op de mogelijkheden voor tijdelijke natuur. Zie H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 34-35 en 45-48. 494 Verslag Soortenbesluit, 50. 495 Zie H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 51-52


74

126. Indien geen soortenbeschermingsprogramma wordt opgemaakt kunnen evenwel nog

altijd afwijkingen worden bekomen in het kader van bijkomende initiatieven voor het

soortenbehoud mits de afwijkingsprocedure wordt doorlopen. Verder wordt toegelicht bij

welke afwijkingsgrond hiervoor kan worden aangeknoopt.

Er wordt tevens in de mogelijkheid voorzien om extra verbodsbepalingen te introduceren

bovenop deze die reeds worden voorzien in het luik passieve bescherming496. Dit is meer

bepaald gericht op specifieke handelingen die doding of bijvangst kunnen genereren ten

aanzien van categorie 3-soorten. Deze extra verbodsbepalingen worden vastgesteld door de

Vlaamse Regering en kunnen desgevallend geïntegreerd worden in het Soortenbesluit497.

127. Het Soortenbesluit bevat een aantal vereisten om een soortenbeschermingsprogramma

tot stand te laten komen.

Er wordt vooreerst bepaald aan welke inhoudelijke kwaliteitsvereisten moet worden voldaan

vooraleer er sprake kan zijn van een geldig soortenbeschermingsprogramma. Het

soortenbeschermingsprogramma bevat een beschrijving van de situatie waarin de soort zich

bevindt en de maatregelen die kunnen worden genomen om het doel te bereiken. Dit

programma moet worden gezien als een plan van aanpak waarin wordt weergegeven met

welke onderling samenhangende maatregelen er zal worden gestreefd naar een verbetering

van de staat van instandhouding van de betrokken soorten498. De basis voor dit plan is een

rapport waarvan de minimumonderdelen499 worden vastgesteld door het Soortenbesluit500. Dit

rapport voorziet evenwel enkel in een vermelding van het overleg met de sectoren. Er wordt

dus niet echt voorzien in een inspraakregeling van de betrokken sectoren die nochtans mee

zullen instaan voor de uitvoering van het soortenbeschermingsprogramma501.

496 Art. 25, lid 3 Soortenbesluit. 497 Verslag Soortenbesluit, 51. 498 Verslag Soortenbesluit, 52. 499 Het betreft: (1)Een synthese van de kennis over de soort; (2)De concrete doelstellingen voor het bereiken of behouden van een gunstige staat van instandhouding van de betrokken soort – indien er instandhoudingsdoelstellingen zijn opgemaakt voor de betrokken soort, dan vormen die de basis; (3)De bedreigingen voor een gunstige staat van instandhouding van de betrokken soort; (4)De mogelijkheden om een gunstige staat van instandhouding in het Vlaamse Gewest te bereiken; (5)Een beschrijving van de relevante actoren in het Vlaamse Gewest; (6) Een beschrijving van de concrete acties en maatregelen die kunnen worden ondernomen; (7)Een verslag van het overleg dat is gevoerd met de relevante actoren; (8)Een voorstel van begroting, planning en prioriteiten van de acties en maatregelen; (9)Een beschrijving van de voorziene opvolging en evaluatie van het programma, met het oog op een eventuele bijsturing ervan; (10)Een sensibilisatie- en communicatiestrategie. 500 Art. 26, lid 1 Soortenbesluit. 501 MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 9; SALV, Advies van 20 maart 2009 betreffende het ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer, 3.


75

128. Verder moet, indien het soortenbeschermingsprogramma afwijkingen op de

beschermingsvoorschriften bevat, bovendien het beoordelingskader van het afwijkingsregime

in acht worden genomen502. SCHOUKENS acht het wenselijk dat in het

soortenbeschermingsprogramma ook afwijkingen kunnen worden opgenomen van de

bepalingen in het Natuurbesluit. Dit om te verhinderen dat bepaalde handelingen die kunnen

kaderen in een soortenbeschermingsprogramma, zoals het wegnemen van een beschermde

leefplaats, alsnog een aparte vergunning zouden behoeven volgens het Natuurbesluit. M.a.w.

de administratieve lasten verbonden aan één handeling zouden moeten worden verlaagd503.

Er bestaat tevens de mogelijkheid om, in afwijking van het verder besproken

introductieverbod, inheemse soorten te introduceren504. Voor inheemse soorten kan

introductie van specimens worden gezien als een potentieel belangrijke manier om bij te

dragen tot de actieve bescherming van de betrokken soorten en het herstellen van een gunstige

staat van instandhouding om zo verdwenen of kwijnende populaties van de betrokken soorten

te creëren of aan te vullen505. In dit geval moet het rapport dat als basis dient voor de opmaak

van een soortenbeschermingsprogramma wel een aantal bijkomende elementen bevatten506.

129. Vervolgens wordt een ontwerp van soortenbeschermingsprogramma opgemaakt door

of in opdracht van het ANB507. Niettemin kan het initiatief ook uitgaan van externen508, zoals

bijvoorbeeld natuurverenigingen, dat onder bepaalde voorwaarden kan worden

opgewaardeerd tot een ontwerp van soortenbeschermingsprogramma509. Enerzijds moet het

initiatief gebaseerd zijn op een rapport zoals dat hoger besproken werd, anderzijds heeft een

extern initiatief ten minste betrekking op een functionele ecologische eenheid510 vooraleer het

opgewaardeerd kan worden. Op die manier wil de Vlaamse Regering verzekeren dat de

502 Art. 26, lid 2 Soortenbesluit. 503 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 596. 504 Art. 26, lid 3 Soortenbesluit. 505 Verslag Soortenbesluit, 54-55. 506 Het gaat om (1)Een effectinschatting; (2)Een evaluatie van de potentieel geschikte leefgebieden; (3)Een bepaling van het geschikte genetische profiel; (4)De vaststelling dat er kan worden gesteund op geschikte kweek- en uitzetprogramma’s. 507 Art. 27, lid 1 Soortenbesluit. 508 Deze worden opgesomd in artikel 25, lid 1, 4° Soortenbesluit. Het betreffen: administratieve overheden, rechtsonderhorigen, organisaties of verenigingen. 509 Art. 27, lid 2 Soortenbesluit. 510 Dit is het gebied dat minimaal nodig is voor de instandhouding van een levensvatbare populatie van een bepaalde soort. Dit impliceert dat het gebied over de vereiste kwalitatieve en kwantitatieve garanties moet beschikken om op lange termijn een op zichzelf staande populatie in stand te kunnen houden, zonder dat het noodzakelijk is dat deze populatie in verbinding staat met andere populaties om zich in stand te houden.


76

initiatieven betrekking hebben op voldoende grote gebieden. Hoe groot een functionele

ecologische eenheid concreet is moet soort per soort worden bekeken511.

130. De minister stelt ten slotte soortenbeschermingsprogramma vast rekening houdend

met de vereisten op economisch, sociaal en cultureel gebied en met relevante regionale en

lokale bijzonderheden512. Hierbij wordt tevens gewaakt op de onderlinge samenhang tussen

de verschillende programma’s513. Na de vaststelling wordt het

soortenbeschermingsprogramma meegedeeld aan de Vlaamse Regering514. Het is evenwel

vreemd dat er geen algemene bekendmakingsverplichting voor een vastgesteld

soortenbeschermingsprogramma werd opgenomen. Dit zou nochtans de juridische

afdwingbaarheid ervan vergroten515.

Indien een soortenbeschermingsprogramma extra verbodsbepalingen bevat met betrekking tot

categorie 3-soorten moet er advies worden ingewonnen van de MINA-raad en de SALV516.

Een soortenbeschermingsprogramma heeft een maximumduurtijd van vijf jaar517. Dit is

voornamelijk van belang indien er afwijkingen zijn in opgenomen aangezien deze in tijd

moeten beperkt zijn518. Er is eveneens een mogelijkheid voorzien om het

soortenbeschermingsprogramma bij te sturen wanneer het niet naar behoren zou

functioneren519.

511 Verslag Soortenbesluit, 55. 512 Art. 27, §2, lid 1 Soortenbesluit. 513 Verslag Soortenbesluit, 55-56. 514 Art. 27, §2, lid 3 Soortenbesluit. 515 H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 48. 516 Art. 27, §2, lid 4 Soortenbesluit. 517 Art. 27, §3, lid 1 Soortenbesluit. 518 Verslag Soortenbesluit, 56. 519 Art. 27, §3, lid 2 Soortenbesluit.


77

2. Soortenbeheer

1. Situering

131. De relatie tussen de mens en bepaalde wilde soorten is historisch bekeken er een van

wederzijdse bekamping om hetzelfde leefgebied520. Ook anno 2011 blijft de beheer- en

bestrijdingsproblematiek van wilde soorten het voorwerp vormen van een hevig

maatschappelijk debat.

132. Er kan inderdaad hinder uitgaan van wilde soorten. We moeten hierbij een

onderscheid maken tussen inheemse en uitheemse soorten.

Bij de inheemse soorten is voornamelijk sprake van maatschappelijke hinder. Zo komen

kauwen521 in schoorstenen terecht om er hun nest te maken of eten steenmarters522 en

vossen523 al eens kleine hoeveelheden pluimvee524. Bepaalde vogelsoorten kunnen ook hinder

veroorzaken bij landbouwers525 en vissers526. In landbouwmiddens zijn bepaalde planten zoals

de akkerdistel, kale jonker, speerdistel en kruldistel weinig geliefd527. De schade aan de

inheemse natuur blijft hier evenwel vrij beperkt. Niettemin kan er wel schade aan worden

520 Zie hiervoor K. DE SCHEPPER, De Geschiedenis van de wolvenjacht in de Zuidelijke Nederlanden in de 16de-18de eeuw, Masterproef Ugent 2009-10, onuitg., 288p. 521 X, “Opgepast voor de kauw op de schouw”, Het Nieuwsblad 22 januari 2011; X, “Schoorstenen geteisterd door kauwenplaag”, Het Belang van Limburg 22 juni 2011. 522 X, “Steenmarters op moordtocht bij duivenmelker”, Het Nieuwsblad 4 november 2010; X, “Steenmarter bijt tientallen prijsduiven de kop af”, Het Belang van Limburg 28 april 2011. 523 K. DRIESSENS, “CSI Chicken run: de dader ontmaskerd”, Het Belang van Limburg 22 juni 2011; X, “Vossenplaag teistert Sint-Eloois-Winkel”, Het Nieuwsblad 3 augustus 2011. 524 De bovenstaande krantenartikelen illustreren ook goed wat door CREVITS het “Not In My Psychological Backyard-syndroom wordt genoemd. Zie H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 298. 525 VAN HOORICK argumenteert evenwel dat de landbouwschade die wordt veroorzaakt door soorten zoals de huismus, de spreeuw, de kraaiachtigen en de houtduif relatief beperkt is. Zie G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 263-264 en 285-287. Ook de MINA-raad meent dat binnen de huidige context en met de huidige kennis en het huidige beschikbare instrumentarium er geen noodzaak is voor een globale, gebiedsdekkende bestrijding van bepaalde van deze soorten. Zie MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit. 11. 526 De aalscholver kan concurrentie vormen voor de vissers. Dit lijkt evenwel eerder een lokaal probleem dan een algemeen probleem. De schade doet zich meestal voor in situaties waar de densiteit aan vissen kunstmatig hoog wordt gehouden zoals bijvoorbeeld kweekvijvers. Hier kan ook predatiemijding mogelijks een oplossing bieden. Zie Vr. en Antw. Vl. Reg. 2007-08, 29 januari 2008(Vr. nr. 302 S. SINTOBIN) 527 De speerdistel, kale jonker en kruldistel zijn tweejarige soorten die meestal het tweede jaar afsterven zonder zich voort te planten. Kruldistel en kale jonker komen bovendien niet zo veel meer voor in landbouwgebied. De akkerdistel kan zich wel vegetatief via wortelstokken uitbreiden en in bepaalde specifieke gevallen een probleem opleveren voor de landbouwers. Niettemin kan een streng maairegime hier een oplossing bieden. Zie A. FIERS, “Akkerdistels en natuurbeheer”, Snep! 2004, Nr. 4, 30-33; MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit, 11.


78

veroorzaakt wanneer inheemse soorten onoordeelkundig worden losgelaten in de natuur

doordat zij bijvoorbeeld nieuwe ziektes met zich meebrengen528.

Uitheemse soorten en meer bepaald de invasieve exoten, kunnen naast maatschappelijke

hinder wel een grote impact hebben op de inheemse natuur. Te denken valt aan de Canadese

gans529, de stierkikker of de Amerikaanse vogelkers530. Vaak komen invasieve exoten in onze

natuur terecht door een onoordeelkundige introductie met als typevoorbeeld de

roodwangschildpad531.

133. De aanpak van invasieve exoten532 is evenwel geen zaak van het Vlaamse Gewest

alleen. Dieren en planten kennen immers geen grenzen waardoor een aanpak op grotere schaal

noodzakelijk is. Deze grensoverschrijdende aanpak is ook terug te vinden in de internationale

regelgeving533 en verschillende projecten. Zo staan de invasieve exoten ook hoog op de

Europese agenda en wordt er sinds 2008 aan een EU-strategie gewerkt534. Op interregionaal

vlak is er het Invexo-project dat vier probleemsoorten535 aanpakt536. Bovendien speelt de

federale bevoegdheidsverdeling hier ook een rol aangezien de federale overheid nog steeds

bevoegd is om de in-, uit- en doorvoer van uitheemse soorten te regelen537.

134. Bij beheer en bestrijding is het wenselijk om doelmatigheid en proportionaliteit

voorop te stellen alsook te voorzien in preventieve en curatieve instrumenten538.

Veel hinder of schade kan immers door een preventief optreden binnen de perken worden

gehouden. Preventieve maatregelen539 zijn immers goedkoper dan achteraf te moeten

528 Verslag Soortenbesluit, 36. 529 Zie Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 29 juli 2010(Vr. nr. 493 D. VAN MECHELEN). 530 Verslag Soortenbesluit, 36. 531 Hoewel deze overal te verkrijgen waterschildpadjes aanvankelijk slechts de omvang van een twee eurostuk hebben, kunnen ze tot veertig centimeter groot worden. Ze worden daarom vaak in het wild uitgezet maar kunnen daar echter goed overleven wat ten koste gaat van inheemse zoetwatervissen en amfibieën. Zie Juridische aspcten 2000, 605-606. Zie ook B. HUYSENTRUYT, “Sea Life vangt schildpadden op”, Het Laatste Nieuws, 30 juli 2011. 532 Voor meer informatie over de inventarisatie en impact van (potentieel) invasieve soorten zie Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 11 februari 2010(Vr. nr. 185 H. SCHUEREMANS). 533 Zie bijvoorbeeld art. 8(h) Biodiversiteitsverdrag. 534 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 562. Zie ook Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 11 februari 2010(Vr. nr. 185 H. SCHUEREMANS). 535 Grote waternavel(samen met waterteunisbloem en parelvederkruid); Amerikaanse vogelkers; stierkikker en zomerganzen. 536 Zie http://www.invexo.be. 537 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 23 april 2010(Vr. nr. 317 H. SCHUEREMANS). 538 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 298-299.


79

remediëren540. In deze opvatting is het dan ook nuttig een introductieverbod in te stellen voor

bepaalde soorten zodat de gevolgen van onoordeelkundige introducties beperkt worden

gehouden541. Wegens de moeilijke handhaafbaarheid van een dergelijk verbod is het

aangewezen dat dit vergezeld gaat van een bezits- en handelsverbod voor bepaalde

probleemsoorten542. Dit is noodzakelijk om het blijvend in het wild terechtkomen van soorten

aan banden te leggen. Het Soortenbesluit bevat een introductieverbod maar geen algemeen

bezits- en handelsverbod voor probleemsoorten. Er bestaat wel de mogelijkheid om een

dergelijk verbod in een beheerregeling op te nemen.

Een curatief instrument is het vergoeden van eventueel ontstane schade. Voor beschermde

soorten en jachtwild valt dit buiten het Soortenbesluit en wordt dit in het Vlaamse Gewest

geregeld door het Wildschadebesluit. VAN HOORICK stelt bij de vergoeding van schade voor

om enkel abnormale schade te vergoeden; schade die het gevolg is van het feit dat er nu

eenmaal wilde soorten voorkomen die ook een bestaansrecht hebben, zou men zelf moeten

dragen543.

135. De beheer- en bestrijdingsinstrumenten liggen in het Vlaamse Gewest evenwel nog

altijd sterk versnipperd544. Het Soortenbesluit bevat hieromtrent immers geen alomvattende

regeling545. De desbetreffende regimes van de wetgevingsdomeinen jacht546 en

plantenbescherming547 blijven dus nog altijd gelden548. Ook de vergoeding van eventuele

539 Op de website van het ANB staan met betrekking tot een aantal soorten preventietips te lezen. Voor niet-beschermde soorten staan op de volgende website ook tips opgenomen. http://www.zonderisgezonder.be/gezinnen. 540 Verslag Soortenbesluit, 57-58. 541 Verslag Soortenbesluit, 36. 542 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 606; G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 74-75 en 293-294. 543 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 299. 544 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 297. 545 Bij deze regimes kunnen evenwel vragen worden gesteld inzake de verenigbaarheid met de internationale verplichtingen, de proportionaliteit en de doelmatigheid. Zie G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 262-265 en 284-287. 546 Het betreft hier de bijzondere bejaging en de bestrijding. Het onderscheid tussen de twee is evenwel niet altijd duidelijk te maken. Zie MINA-RAAD, Advies van 7 april 2008, Jachtopeningsbesluit en jachtvoorwaardenbesluit. 9-10; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 858-862. 547 De bestrijdingsplicht voor distels was oorspronkelijk bedoeld ter bescherming van de volksgezondheid. Door de combinatie van handenarbeid en het gebruik van paarden in de landbouw waar er bij verwondingen door distelstekels een reëel gevaar voor tetanus bestond. Deze combinatie van landbouwpraktijken komt evenwel nog


80

schade valt hierbuiten. Zo blijft voor bepaalde soorten de bejaging en bestrijding eerder de

regel in plaats van de uitzondering te vormen549.

Het Soortenbesluit bevat inzake beheer en bestrijding een drietal relevante instrumenten. Het

betreft een introductieverbod, een meldingsplichtig bestrijdingsregime en een beheerregeling.

Hier bespreken we enkel het laatste omdat dit een nieuw planinstrument vormt; de andere

komen verder aan bod.

2. Soortenbeheerregeling

136. Soortenbeheer is erop gericht om hinder te vermijden, te milderen of te herstellen die

uitgaat van populaties van soorten, waaronder zelfs beschermde, ten aanzien van de burgers

die met de hinder te maken krijgen550.

Naar analogie met de hoger besproken soortenbeschermingsprogramma’s heeft de Vlaamse

Regering er ook hier voor geopteerd om een planmatig instrument te creëren. Zo wordt

afgestapt van de vroegere benadering die zich richtte op de bestrijding van exoten. Het

uitgangspunt is hier het “beheren” van de schade en niet langer het gegeven dat een bepaalde

soort een exoot is551. De bestrijding zal binnen het Soortenbesluit dus in principe niet langer

op een ad hoc basis kunnen plaatsvinden, behoudens het meldingsplichtige

bestrijdingsregime.

137. De figuur die hiervoor in het leven werd geroepen is de beheerregeling. Dit is een

geheel van maatregelen van soortenbeheer, gericht op het voorkomen of herstellen van hinder,

risico of schade, veroorzaakt door bepaalde soorten dieren of planten552. Dit instrument staat

maar weinig voor. Zie A. FIERS, “Akkerdistels en natuurbeheer”, Snep! 2004, Nr. 4, 31. Ook de bestrijdingscampagnes tegen kraaien en spreeuwen zijn weinig proportioneel ten aanzien van de eventuele schade die zij veroorzaken. Bovendien kunnen vragen worden gesteld over de verenigbaarheid met de Vogelrichtlijn en, zoals hoger reeds werd aangehaald, de bevoegdheidsverdeling in het federale België. Zie G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 264-265. 548 In het Milieuzakboekje is een overzicht te vinden van de verschillende bestrijdingsregimes. Zie E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 870-879. 549 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 296; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 587-588. 550 Verslag Soortenbesluit, 56. 551 MINA-RAAD, Advies van 29 november 2007, Besluit houdende bescherming van natuurlijk in het wild voorkomende dieren plantensoorten, 13; MINA-RAAD, Advies van 7 april 2008, Jachtopeningsbesluit en jachtvoorwaardenbesluit, 9-10. 552 Art. 1, 9° Soortenbesluit.


81

naast een aantal andere initiatieven553. Het Soortenbesluit verduidelijkt evenwel niet hoe de

beheerregeling zich tot deze andere initiatieven verhoudt.

Deze beheerregeling kan worden opgemaakt voor heel wat soorten554, waaronder ook niet-

beschermde soorten. Als we het toepassingsgebied van het Soortenbesluit in herinnering

brengen, kunnen we vaststellen dat dit expliciet werd uitgebreid met de overige uitheemse

soorten555 voor wat betreft introductie en soortenbeheer. Aldus kan een beheerregeling

worden opgesteld voor zowel inheemse, uitheemse en invasieve soorten die hinder kunnen

veroorzaken. Dit moeten we evenwel meteen nuanceren.

138. De inheemse soorten die hinder kunnen veroorzaken vallen immers veelal onder de

beheer- en bestrijdingsregimes van de jacht of de plantenbescherming waardoor deze soorten

voor die aspecten aan het Soortenbesluit worden onttrokken. Zo is de vos, waarover de

discussie recent weer opflakkerde556, onderworpen aan het beheer- en bestrijdingsregime van

de jacht557. Hoewel er zou kunnen worden gedacht om deze soorten alsnog onder het

Soortenbesluit te brengen met het oog op een beheerregeling, zou dit in de huidige stand van

regelgeving weinig zin hebben aangezien er op een ad hoc basis mag worden overgegaan tot

beheer en bestrijding. Hetzelfde gaat op voor de soorten die onderworpen zijn aan het

meldingsplichtige bestrijdingsregime van het Soortenbesluit.

553 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 15 juni 2010(Vr. nr. 421 D. VAN MECHELEN); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 29 juli 2010(Vr. nr. 493 D. VAN MECHELEN). 554 Hoger hebben we reeds aangehaald dat het aanvankelijk de bedoeling was om een extra categorie 6 aan bijlage 1 van het Soortenbesluit toe te voegen waar de soorten waarvoor een beheerregeling mogelijk zou zijn, staan in opgelijst. 555 Andere dan Europees relevante soorten. 556 De vos is een opportunistisch roofdier die zich durft te bedienen van kleine neerhofdieren en bejaagbare jachtsoorten waardoor hij in het vaarwater van pluimveehouders en jagers terechtkomt. Hier zou predatiemijding ook een oplossing kunnen bieden. Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 27 oktober 2010(Vr. nr. 95 D. VAN MECHELEN); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 20 mei 2010(Vr. nr. 354 H. SCHUEREMANS). Zie uitgebreid over de discussie rond de vos Hoorzitting over de jacht en de problematiek van schade door vossen, ganzen, duiven en everzwijnen. Verslag namens de Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed uitgebracht door de heer Wilfried Vandaele en mevrouw Marleen Van den Eynde, Hand. Vl. Parl. 2010-11, nr. 814/1; Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed., Hand. Vl. Parl. 2010-2011, 9 november 2010, nr. C56-LEE7. 557 De vos is onderworpen aan zowel de gewone jacht als de bestrijding. Zie Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 20 mei 2010(Vr. nr. 354 H. SCHUEREMANS); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 2 juni 2010(Vr. nr. 383 I. SABBE). Er werden bovendien twee voorstellen van resoluties ingediend om deze mogelijkheden te verruimen. Zie Voorstel van resolutie van de heer Herman Schueremans, mevrouw Vera Van der Borght, de heren Sven Gatz en Karlos Callens en de dames Lydia Peeters, Annick De Ridder en Gwenny De Vroe betreffende ruimere bejagingsmogelijkheden van de vos in Vlaanderen, Parl. St. Vl. Parl. 2009-10, nr. 649/1; Voorstel van resolutie van de heer Ivan Sabbe betreffende de controle over de vossenpopulatie in Vlaanderen, Parl. St. Vl. Parl. 2009-10, nr. 646/1. Dit laatste werd evenwel reeds verworpen in de plenaire vergadering.


82

Voor de Europees relevante soorten kan eveneens een beheerregeling worden vastgesteld mits

het afwijkingsregime in acht wordt genomen. Volgens het Hof van Justitie558 volstaat dus niet

dat een administratieve of wetenschappelijke overheid bij eenvoudige administratieve

beslissing afwijkende regelingen kan instellen ten aanzien van de Europees relevante

soorten559.

139. Een ontwerpbeheerregeling voor een bepaalde soort of voor een bepaalde groep van

soorten wordt op initiatief van de minister opgemaakt door of in opdracht van het ANB560.

Als een beheerregeling wordt opgemaakt met het oog op het voorkomen of herstellen van

hinder, risico of schade aan landbouwgewassen of landbouwactiviteiten, dan heeft de

Vlaamse minister bevoegd voor het landbouwbeleid ook een initiatiefrecht561. Hier lijkt dus

geen mogelijkheid te bestaan voor een initiatief uitgaande van derden562.

140. Een beheerregeling kan, binnen de perken van de daartoe vastgestelde

begrotingsmiddelen, een viertal types563 acties bevatten564. Het is positief dat wordt ingezet op

preventie565. Zo kunnen sensibiliseringsacties en codes van goede praktijk als een voldoende

onderdeel van een beheerregeling worden beschouwd566. Een andere preventieve maatregel

die kan worden opgenomen in een beheerregeling, is een bezits- en handelsverbod. Hoger

werd reeds op de wenselijkheid gewezen van een dergelijk algemeen verbod voor

probleemsoorten om de moeilijk handhaafbare introductieverboden te flankeren. Dit kan nu

alsnog op kleinere schaal worden gerealiseerd voor de soorten opgenomen in een

beheerregeling. Indien een dergelijke maatregel in een beheerregeling wordt opgenomen,

moet dit worden afgetoetst aan het vrij verkeer van goederen en de federale

bevoegdheidsverdeling567.

558 HvJ 8 juli 1987, C-247/85, Europese Commissie v. Belgisch Koninkrijk; HvJ 8 juli 1987, C-262/85, Europese Commissie v. Italië 559 Verslag Soortenbesluit, 56. 560 Art. 28, §1, lid 1 Soortenbesluit. 561 Art. 28, §1, lid 2 Soortenbesluit. 562 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 599. 563 Het gaat om: (1)Communicatie en handreiking door codes van goede praktijk; (2)Beheers- en bestrijdingsacties; (3)Overeenkomsten met derden met het oog op dergelijke acties; (4)Ingrepen in handelsactiviteiten voor zover het gaat om de voorkoming van invasieve exoten. 564 Art. 28, §2 Soortenbesluit. 565 MINA-RAAD, Advies van 7 april 2008, Jachtopeningsbesluit en jachtvoorwaardenbesluit,10. 566 Verslag Soortenbesluit, 57. 567 Verslag Soortenbesluit, 57-58.


83

Voor zover een beheerregeling afwijkingen van het beschermd statuut bevat, is deze op te

vatten als een afwijking conform artikel 56 van het Decreet Natuurbehoud568. Dit is van

belang voor de toepassing van het milieuschaderegime.

141. De beheerregeling moet steeds een aantal verplichte elementen569 bevatten om te

verhinderen dat een “carte blanche” wordt gegeven aan bepaalde beheermaatregelen570. Dit

komt verder ook nog aan bod. Het vermelden van een sensibilisatie- of communicatiestrategie

is noodzakelijk omdat een beheerregeling altijd het risico loopt controverse te veroorzaken.

Daarom is het wenselijk dat goed wordt nagedacht over de wijze waarop een dergelijke

regeling aan het publiek kenbaar wordt gemaakt en zal worden verantwoord571

142. Ook zijn er een aantal inhoudelijke voorwaarden waaraan een beheerregeling steeds

moet voldoen. Er moet een motiveringsnota worden opgesteld waarin wordt aangetoond dat

de maatregelen van een beheerregeling niet disproportioneel zijn en geen significant

ongunstige impact hebben op de biodiversiteit of op de staat van instandhouding van andere

inheemse soorten572. Daarnaast gelden voor beschermde soorten bijkomende vereisten. In

essentie moet worden aangetoond dat aan de afwijkingsvoorwaarden van het Soortenbesluit is

voldaan573. Voor de soorten van categorie 2 en 3 moet bovendien worden voldaan aan de

afwijkingsgronden574. De afwijkingsvoorwaarden en -gronden komen verder aan bod. Voor

uitheemse soorten, niet-beschermde inheemse soorten en categorie 1-soorten kan er evenwel

een beheerregeling worden vastgesteld met het oog op het tegengaan van de negatieve

ecologische of economische impact die de soorten of de groep van soorten kunnen hebben,

vanwege hun feitelijk of potentieel invasieve karakter575.

568 Verslag Soortenbesluit, 56. 569 Het betreft: (1)De soorten waarop de beheerregeling van toepassing zal zijn; (2)De personen of de categorieën van personen die de beheermaatregelen zullen uitoefenen; (3)De beheermaatregelen die zullen mogen of moeten worden uitgevoerd en de middelen of methoden die daarbij zullen mogen of moeten worden gebruikt; (4)De te verlenen afwijkingen van de beschermingsbepalingen die met het oog op die beheermaatregelen worden toegestaan of de door te voeren aanvullingen en wijzigingen aan bijlage 3 van het Soortenbesluit; (5)De omstandigheden van tijd en plaats waaronder de beheermaatregelen zullen mogen worden uitgevoerd; (6)In voorkomend geval, de voorwaarden en lasten waaronder de beheermaatregelen zullen mogen worden uitgevoerd; (7)De controles die zullen worden uitgevoerd; (8)Een sensibilisatie- of communicatiestrategie. 570 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 598. 571 Verslag Soortenbesluit, 58. 572 Art. 30, §1 Soortenbesluit. 573 Art. 30, §2 Soortenbesluit. 574 Art. 30, §3 Soortenbesluit. 575 Art. 30, §4 Soortenbesluit.


84

143. De minister stelt de beheerregeling vast na de inwinning van het advies van de MINA-

raad of desgevallend de SALV waarna deze wordt meegedeeld aan de Vlaamse Regering576.

Ook hier is evenwel niet voorzien in een bijzondere publicatieverplichting577.

Indien de beheerregeling voorstellen bevat van acties die een afwijking vormen op de

beschermingsvoorschriften dan worden deze afwijkingen verleend ofwel op grond van het

afwijkingsregime ofwel door een wijziging van bijlage 3 van het Soortenbesluit waarin de

bijzondere bestrijdingsregimes zitten vervat578. In dit laatste geval wordt de beheerregeling

vastgesteld door de Vlaamse Regering579. Een beheerregeling is geldig voor een verlengbare

periode van vijf jaar580. Net zoals het soortenbeschermingsprogramma kan zij eventueel

worden bijgestuurd581. Momenteel is een beheerregeling in opmaak voor bepaald invasieve

waterplanten582.

576 Art. 28, §3 Soortenbesluit. 577 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 599. 578 Art. 28, §4, lid 1 Soortenbesluit. 579 Art. 28, §4, lid 2 Soortenbesluit. 580 ArT. 31, lid 1 Soortenbesluit. 581 Art. 31, lid 2 Soortenbesluit. 582 Zie MINA-RAAD, Avies van 20 januari 2011, Ontwerp van ministerieel besluit tot vaststelling vaststelling van een beheerregeling betreffende invasieve waterplanten.


85

§4. Besluit 144. Het Soortenbesluit zorgt voor een meer gestructureerde en wetenschappelijk

onderbouwing van het soortenbeleid. De rode lijsten worden van een juridische basis voorzien

en kunnen een belangrijk instrument vormen om waar nodig het soortenbeleid bij te sturen.

Het is evenwel aangewezen dat nog een instrument wordt ontwikkeld waarin het voorkomen

van beschermde soorten en hun leefplaatsen kan worden geraadpleegd om de nodige

rechtszekerheid te bieden aan initiatiefnemers die met beschermde soorten te maken krijgen.

Hierbij kan op termijn worden gedacht aan een uniforme en digitaal raadpleegbare

soortendatabank, eventueel gekoppeld aan de bestaande BWK.

145. Verder wordt meer aandacht besteed aan de planmatige aanpak van het soortenbeleid.

Dit geldt enerzijds voor het soortenbehoud waarmee de instrumenten voor het voeren van een

actief soortenbeleid wettelijk worden verankerd. Daartoe wordt voorzien in enkele

instrumenten die losstaand en, belangrijker, in een soortenbeschermingsprogramma kunnen

worden opgenomen. Dit kan dus een gestructureerd kader vormen om de gunstige staat van

instandhouding van bepaalde soorten te verbeteren. Hierin kunnen ook afwijkingen worden

voorzien op de beschermingsmaatregelen zodat dit instrument mogelijks kan worden ingezet

bij werken in gebieden waar beschermde soorten voorkomen. Hierbij moet niettemin het

afwijkingskader van het Soortenbesluit in acht worden genomen. Bijgevolg zal dit in bepaalde

maar lang niet alle gevallen een uitweg kunnen bieden voor bijvoorbeeld

projectontwikkelaars in havengebieden.

146. Dit is anderzijds ook mogelijk voor het soortenbeheer. Dit zijn de instrumenten om

hinder uitgaande van bepaalde soorten tegen te gaan. De aanpak van deze hinder vergt een

genuanceerde benadering waarbij het wenselijk is dat doelmatigheid en proportionaliteit

voorop worden gesteld. Veel overlast kan immers worden vermeden of binnen aanvaardbare

proporties worden gehouden door preventieve instrumenten zoals bijvoorbeeld een

introductieverbod of curatieve instrumenten zoals een schadevergoeding achteraf. Thans

lijken voornamelijk de invasieve exoten te zorgen voor maatschappelijke hinder en schade

aan de inheemse natuur. Het Soortenbesluit roept hiervoor een tweede planinstrument in het

leven, namelijk de soortenbeheerregeling. Dit heeft als uitgangspunt het “beheren” van de

schade en voorziet in mogelijkheden om preventief te gaan werken. Hierdoor zou dit


86

mogelijks een nuttig instrument kunnen vormen voor bepaalde inheemse soorten zoals de vos

die voornamelijk (in bepaalde middens) maatschappelijke hinder veroorzaken.

147. Niettemin stellen we vast dat de meeste soorten waarvan dergelijke hinder kan

uitgaan, onderworpen zijn aan de regelgeving inzake jacht of plantenbescherming die ook

voorzien in beheer en bestrijding waardoor deze soorten voor deze aspecten worden

onttrokken aan het Soortenbesluit. Daarnaast voorziet ook het Soortenbesluit zelf in een

meldingsplichtig bestrijdingsregime voor bepaalde vogelsoorten. Aldus zou een

soortenbeheerregeling waarin wordt ingezet op preventie hier weinig uithalen aangezien deze

soorten ad hoc kunnen worden bestreden. Evenmin kan een schaderegeling voor schade

veroorzaakt door beschermde soorten worden opgenomen in een beheerregeling aangezien dit

wordt geregeld door het Wildschadebesluit.

148. Het lijkt dus dat de beheerregeling in de huidige stand van regelgeving voornamelijk

zal worden aangewend bij invasieve exoten. Zo is een beheerregeling in opmaak voor

bepaalde invasieve waterplanten. Van een geïntegreerde beheer- en bestrijdingsregeling zoals

deze wordt voorzien in het Voorontwerp van Vlaams Natuurwetboek is dus voorlopig nog

geen sprake583. Niettemin heeft het Soortenbesluit wel een goede structuur uitgetekend zodat

deze soorten in een later stadium zouden kunnen worden ingepast.

149. Ten slotte is het aangewezen dat een aantal zaken verder worden gepreciseerd. Zo is

niet duidelijk hoe deze planinstrumenten zich verhouden ten aanzien van de lopende

initiatieven. Bovendien is het wenselijk dat voor deze plannen de relatie met het

natuurbeleidsplan wordt verduidelijkt en dat in een bekendmakingsverplichting wordt

voorzien.

583 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 289-290 en 294.

HOOFDSTUK 3. REGULERING

87

Hoofdstuk 3. Regulering

150. Hierna komen de specifieke instrumenten voor het soortenbeleid inzake

soortenbescherming(§1) en liefhebberij aan bod(§2). Daarna worden twee horizontale

instrumenten voor het natuurbeleid aangehaald die ook relevant kunnen zijn voor het

soortenbeleid(§3). De regeling inzake opvangcentra voor wilde dieren wordt binnen dit bestek

niet besproken584.

§1. Soortenbescherming

1. Toepassingsgebied

151. De kern van het soortenbeleid vormt de bescherming van soorten585. Dit staat ook

centraal in de Vogel- en Habitatrichtlijn maar de verplichtingen die hieruit voortvloeien waren

in de oude regelgeving onvoldoende geïmplementeerd586. Hierbij valt enerzijds te denken aan

de bescherming van leefplaatsen en anderzijds aan het afwijkingsregime op de

beschermingsvoorschriften. Ook maakten de oude uitvoeringsbesluiten geen onderscheid

tussen de Europees relevante soorten en de soorten die worden beschermd in de Vlaamse

context.

152. In het hoofdstuk soortenbescherming van het Soortenbesluit wordt een drieluik

geïnstalleerd. Eerst worden de soorten aangegeven waarop het beschermingsregime van

toepassing is waarna de eigenlijke verbodsbepalingen volgen samen met hun respectievelijke

afwijkingen. Als laatste volgt het kader om afwijkingen te bekomen. In dit hoofdstuk zitten

ook de hoger besproken maatregelen voor een actief soortenbeleid.

584 Zie hiervoor Verslag Soortenbesluit, 60-67; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 601-602; S. DESRUMAUX, “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 207-208. 585 Verslag Soortenbesluit, 21. 586 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 294-295.


88

153. Hier gaan we na op welke soorten de beschermingsinstrumenten van toepassing zijn.

De beschermde soorten zijn deze waarbij categorie 1, 2 of 3 aangekruist staat in bijlage 1 van

het Soortenbesluit587. Daarbij worden alle soorten gevoegd die Europeesrechtelijk of

verdragsrechtelijk bescherming behoeven, hoewel deze doorgaans als “uitheems” worden

aangestipt588. Dit zijn de uitheemse vogelsoorten die van nature in het wild voorkomen op het

Europese grondgebied van de Europese Unie, of andere uitheemse soorten dan vogels, die

zijn opgenomen in bijlage IV van de Habitatrichtlijn of in bijlage II van het verdrag van Bern.

Hoger werd er reeds op gewezen dat de beschermingsbepalingen gelden, ongeacht de

levensfase waarin die specimens zich bevinden.

2. Verbodsbepalingen en vrijstellingen

1. Inleiding

154. De verbodsbepalingen zitten vervat in afdeling 2 van hoofdstuk 3 van het

Soortenbesluit. Deze afdeling wordt verder opgedeeld in zes onderafdelingen. De zesde

onderafdeling bevat het afwijkingsregime; hierop wordt later ingegaan.

De eerste vijf onderafdelingen bevatten de verbodsbepalingen waarbij in alle gevallen,

behalve voor wat de verboden middelen, installaties en methoden voor het doden of vangen

betreft, er naast het verbodsartikel een tegenartikel wordt voorzien dat het bereik van de

verbodsbepaling inperkt of nuanceert589.

Een innovatie betreft het invoeren van een gradueel beschermingsregime. Waar de oude

uitvoeringsbesluiten geen onderscheid maakten tussen de bescherming van Europees

relevante soorten en de soorten die bescherming genieten in de Vlaamse context, worden in

het beschermingsregime van het Soortenbesluit specifieke nuances aangebracht voor de

Europees relevante soorten.

155. De beschermingsvoorschriften hebben als doel het bereiken van een gunstige staat van

instandhouding van de beschermde soorten. Dit neemt evenwel niet weg dat de

beschermingsvoorschriften op individu- of specimenniveau moeten worden toegepast590.

587 Art. 9, lid 1 Soortenbesluit. 588 Art. 9, lid 2 Soortenbesluit. 589 Verslag Soortenbesluit, 24. 590 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 570.


89

Individuele vogels, dieren en planten blijven hier dus het aanknooppunt. Het gegeven dat een

populatie zich in een goede staat van instandhouding zou bevinden op lokaal of bovenlokaal

niveau, verhindert dus niet dat het wegnemen van bijvoorbeeld een rust- of

voortplantingsplaats verboden zou zijn591. In bepaalde gevallen zal het nemen van milderende

maatregelen evenwel kunnen vermijden dat een inbreuk wordt gemaakt op de

beschermingsvoorschriften waardoor men alsnog niet zal moeten voldoen aan de strikte

afwijkingsvoorwaarden.

2. Individubescherming

§1. Onttrekking en verstoring van specimens en eieren

156. Een eerste verbodsbepaling heeft als doel de specimens van beschermde soorten te

vrijwaren van vernietigende of verstorende handelingen592. Uit de rechtspraak van het Hof

van Justitie593 blijkt immers dat algemene verbodsbepalingen of gebiedsgerichte

beschermingsmaatregelen niet voldoende zijn als er specifieke handelingen moeten worden

voorkomen594.

Zoals we verder zullen toelichten in het hoofdstuk over handhaving, is het voornamelijk op

deze verboden, samen met deze over bezit, vervoer en handel waarop inbreuken worden

gepleegd.

157. Met betrekking tot de beschermde diersoorten is het verboden deze opzettelijk te

doden, te vangen of wezenlijk te verstoren595. Dit laatste in het bijzonder tijdens de perioden

van voortplanting, de afhankelijkheid van de jongen, de overwintering en tijdens de trek596.

Daarbovenop is het verboden de eieren van de beschermde diersoorten opzettelijk te

vernielen, te beschadigen of te verzamelen597. Onder de term eieren begrijpt het

Soortenbesluit zowel volledige als uitgeblazen eieren en eierschalen van de soorten die onder

591 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 194-195; H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 213-214. 592 Verslag Soortenbesluit, 24. 593 HvJ 30 januari 2002, C-103/00, Europese Commissie. v.Griekenland. In de literatuur wordt dit vaak aangehaald als het “Caretta caretta”-arrest van het Hof van Justitie, genoemd naar de zeeschildpad waar in casu over ging. Dit was het eerste arrest waar het Hof zich ten gronde boog over de toepassing van art. 12 Habitatrichtlijn. Zie EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 25-26. 594 Verslag Soortenbesluit, 25-26. 595 Art. 10, §1, lid 1 Soortenbesluit. 596 Art. 10, §1, lid 1, 3° Soortenbesluit. 597 Art. 10, §1, lid 2 Soortenbesluit.


90

het toepassingsgebied vallen598. De specimens van beschermde planten mogen niet worden

geplukt, verzameld, afgesneden, ontworteld, vernield of verplant599.

Deze verbodsbepalingen werden overgenomen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn600, met

uitzondering van het verbod op verplanten. Dit laatste zat vervat in het KB Beschermde

Planten601 maar werd overgenomen in het Soortenbesluit omdat enerzijds het verbod relevant

lijkt te zijn en omdat anderzijds het standstill-beginsel verhindert dat het beschermingsniveau

achteruit zou gaan602.

158. De opzetvereiste houdt volgens het Hof van Justitie603 in dat moet worden bewezen

dat de verantwoordelijke voor de handeling de bedoeling had het betrokken specimen van een

beschermde soort te vangen of te doden, of althans minstens de mogelijkheid van een

dergelijke vangst of doding accepteerde604. Deze interpretatie, die ook door de Europese

Commissie605 wordt aangehouden, strookt met het zogenaamd “rechtstreeks algemeen opzet”

uit het Belgische strafrecht606. Een opzettelijke handeling gaat dan uit van een persoon van

wie redelijkerwijze mag worden verwacht te weten, gelet op de algemene praktijk, dat zijn

daad zal leiden tot een bepaald negatief gevolg maar die toch de daad stelt of die bewust de

gevolgen van zijn daad aanvaardt, ook al zijn die niet het doel van de handeling607. Bij het

verplantingsverbod wordt in de besluittekst niet vereist dat deze opzettelijk zou zijn; het is

immers moeilijk om planten onopzettelijk te verplanten608.

Het Soortenbesluit verduidelijkt wel nog dat een handeling wordt geacht onopzettelijk te zijn

wanneer de verantwoordelijke voor deze handeling niet wist en redelijkerwijze niet hoorde te 598 Art. 1, 6° Soortenbesluit. 599 Art. 10, §2 Soortenbesluit. 600 Art. 5 Vogelrichtlijn en Art. 12.1 j° art. 13. Habitatrichtlijn. Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 196-197 en 237-238; EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 35-37; Verslag Soortenbesluit, 25. 601 Art. 2-4 KB Beschermde Planten. Het verbod varieerde evenwel naargelang de bijlage waarop de plantensoort voorkwam. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 613; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 181-182. 602 Verslag Soortenbesluit, 25. 603 HvJ 18 mei 2006, C-221/04, Europese Commissie v. Spanje. 604 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 685-686; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 30-31. 605 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 35-37. 606 C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen, I, Antwerpen, Maklu, 2006, 276-289. 607 S. DESRUMAUX, “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 199-200. 608 Verslag Soortenbesluit, 26.


91

weten dat deze handeling kon leiden tot de in artikel 10 beschreven negatieve gevolgen voor

specimens van beschermde diersoorten of beschermde plantensoorten609. Van de burger kan

immers niet worden verlangd dat die als een volleerd bioloog alle specimens van zeldzame

planten en dieren kan onderscheiden610. Hierdoor wordt een redelijk gebrek, voor zover

aanvaardbaar in de context van de zorgplicht, aangenomen als grond om te spreken van een

onopzettelijke handeling611.

159. Bepaalde lagere Belgische rechtspraak lijkt evenwel deze opzetvereiste zeer strikt te

interpreteren. Zo heeft de Correctionele Rechtbank van Dendermonde in een aantal

gevallen612 “hobbycrossers”613, die in een speciale beschermingszone met de motor of quad

hadden wild gecrost, vrijgesproken voor het opzettelijk verstoren van de nesten van de vogels

omdat volgens de rechtbank de hobbycrossers in tegenstelling tot bijvoorbeeld een

vogelvanger geen interesse zouden hebben in de vogels op zich. Deze rechtspraak overtuigt

volgens SCHOUKENS en VAN HOORICK niet aangezien “opzettelijk” niet gelijk kan worden

gesteld met “kwaad opzet”; het volstaat te weten dat men schade toebrengt614.

160. In het Soortenbesluit wordt met betrekking tot verstoring een schadedrempel

ingebouwd. Het moet meer bepaald gaan om een betekenisvolle verstoring van specimens van

beschermde dieren615. Deze vereiste moet worden geïnterpreteerd in het licht van de Vogel-

en Habitatrichtlijn616 zodat het een aanzienlijke verstoring moet betreffen die een significante

impact kan hebben op de staat van instandhouding van een soort in een Lidstaat617.

609 Art. 11, §2 Soortenbesluit. 610 Verslag Soortenbesluit, 27. 611 Verslag Soortenbesluit, 28. 612 Het betrof hier twee “themazittingen” van 21 december 2007 en 4 januari 2008. Cf. Corr. Rb Dendermonde, 21 december 2007, OM t. V.; OM t. B.; OM t. V.H.; OM t. V.L.; OM t. V.G.; OM t. D.; OM t. D.; OM t. R.; alle onuitg. Corr. Rb. Dendermonde 4 januari 2008, OM t. Z.; OM t. D.C.; OM t. D.V.; OM t. V.b.; alle onuitg. 613 Hierop komen we later terug in het hoofdstuk over handhaving. 614 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 686-687; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 185. 615 Art. 10, §1, 3° Soortenbesluit. 616 Dit komt voor in art. 5 Vogelrichtlijn. Hoewel een dergelijke schadedrempel in art. 12 Habitatrichtlijn ontbreekt, lijkt de Europese Commissie hier toch een zekere schadedrempel te onderscheiden. Zie EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 37-39; Verslag Soortenbesluit, 26. 617 Verslag Soortenbesluit, 26.; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 571-572.


92

161. De toepassing van deze schadedrempel is evenwel minder eenduidig. De Europese

Commissie618 vult deze in als een significante verstoring op het niveau van een populatie,

hetzij lokaal, hetzij op het niveau van een Lidstaat. Sporadische verstoringen van een

beschermd specimen, zonder evenwel een blijvende negatieve impact op de populatie zal niet

strijdig zijn met het Europees recht619. In het Vlaamse Gewest wordt hiervoor aangeknoopt bij

de definitie van “betekenisvolle verstoring” die vervat zit in het Decreet Natuurbehoud620.

Daarbij kan de vraag worden gesteld of deze definitie, die ontwikkeld werd voor het Natura

2000-Netwerk, wel volledig bruikbaar is bij individubescherming621. SCHOUKENS wijst erop

dat in de praktijk rekening kan worden gehouden met de reeds vastgestelde gewestelijke

instandhoudingsdoelstellingen622, althans voor wat betreft de soorten die voorkomen op de

bijlage II, III, en IV bij het Decreet Natuurbehoud623.

162. Deze schadedrempel zorgt ervoor dat ingrijpende werken mogelijks kunnen

plaatsvinden buiten en binnen het broedseizoen624. De beoordeling hiervan wordt op deze

manier wel gelegd op degene die de handeling verricht in plaats van bij de overheid. De

initiatiefnemer zal dus zelf moeten beoordelen of zijn activiteit of ingreep al dan niet tot een

wezenlijke verstoring zal leiden, wat ruimte openlaat voor misbruiken. Hij is immers niet

verplicht een vorm van effectenbeoordeling uit te voeren, behoudens MER-plichtige ingrepen

of ingrepen binnen de nabijheid van een speciale beschermingszone. Zo kunnen een aantal

potentieel schadelijke ingrepen ontsnappen aan de beoordelingsbevoegdheid die het ANB

heeft in de hypothese dat een afwijking wordt aangevraagd. Het is dus wenselijk dat het ANB

618 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 37-39. 619 Verslag Soortenbesluit, 26.; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 31-32. 620 Art. 2, 31° Decreet Natuurbehoud omschrijft een betekenisvolle verstoring als een verstoring die meetbare en aantoonbare gevolgen heeft voor de staat van instandhouding van een soort. Factoren die als dusdanig kunnen worden beschouwd zijn (1)Elke activiteit die bijdraagt tot de afname op lange termijn van de grootte van de populatie(populatieomvang) van de betrokken soort in het gebied of tot een geringe afname waardoor in vergelijking met de begintoestand de soort niet langer een levensvatbare component van de natuurlijke habitat kan blijven; (2)Elke activiteit die ertoe bijdraagt dat het verspreidingsgebied van de soort in het gebied kleiner wordt of dreigt te worden; (3)Elke activiteit die ertoe bijdraagt dat de omvang van de habitat van de soort in het gebied kleiner wordt. Betreft het een soort van bijlage II of IV van dit decreet, dan dient de verstoring ervan tevens geëvalueerd te worden in het licht van de bijdrage van de speciale beschermingszone tot de algehele samenhang van de speciale beschermingszone en –zones”. 621 Het Soortenbesluit 2010, 572. 622 Besl. Vl. Reg. 4 april 2009 betreffende de aanwijzing van speciale beschermingszones en de vaststelling van de instandhoudingsdoelstellingen, BS 28 mei 2009. 623 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, 572. 624 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, 687.


93

er strikt op toeziet of deze drempel al dan niet wordt overschreden bij bepaalde schadelijke

ingrepen625.

Bovendien lijkt de toepassing van het voorzorgsbeginsel626 hier noodzakelijk. Van zodra er

een risico aanwezig is op een “betekenisvolle invloed”, is de betrokken ingreep in beginsel

verboden gesteld. Er kan eventueel rekening worden gehouden met milderende maatregelen

die worden gekoppeld aan de voorgenomen ingreep627.

163. In het Voorontwerp van Vlaams Natuurwetboek wordt bij het onttrekkings- en

verstoringsverbod geen schadedrempel voorzien in de verbodsbepaling zelf. Wel wordt een

afwijking voorzien waardoor onttrekking of verstoring kan plaatsvinden als incidenteel

gevolg van een rechtmatige activiteit. Dit geldt onverminderd de zorgplicht en kan geen

vrijgeleide vormen om meer schade toe te brengen dan redelijkerwijze mag worden aanvaard.

Voorgenomen activiteiten kunnen dan ter beoordeling hiervan worden voorgelegd aan het

ANB. Ook lijkt dit ervoor dat bijvoorbeeld het parkeren van een wagen in een gelijkgrondse

berm met beschermde planten of het plattrappen van planten tijdens een wandeling niet

noodzakelijk aanleiding hoeft te geven tot sancties628.

164. Het Soortenbesluit brengt op deze verbodsbepalingen wel enkele nuances aan629.

Naast de hoger besproken invulling van het begrip “onopzettelijk” gaat het vooreerst om een

planologische vrijstelling voor de categorie 1-soorten. Deze soorten worden uitgesloten van

de hoger vermelde verbodsbepalingen wanneer het gaat om handelingen die plaatsgrijpen in

zones met planologische bestemmingen waarin deze handelingen mogen plaatsgrijpen630.

Hiermee wordt de inhoud van artikel 9 Decreet Natuurbehoud overgenomen in het

Soortenbesluit. Deze ruimtelijke voorrangsclausule, die zoals hoger gesteld voor kritiek

vatbaar is, geldt evenwel niet voor Europeesrechtelijk te beschermen soorten wegens

onverenigbaar met de Vogel- en Habitatrichtlijn. Het Hof van Justitie631 heeft immers reeds

625 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, 572-573. 626 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 196-199. 627 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 573. 628 Zie hiervoor G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 285-286 en 289. 629 Art. 11 Soortenbesluit. 630 Art. 11, §1, lid 1 Soortenbesluit. 631 HvJ 17 september 1987, C-412/85, Europese Commissie v. Duitsland.


94

eerder uitgesloten dat lidstaten een algemene afwijking voorzien van de principiële

bescherming voor gevallen waarbij het normale landgebruik inzake landbouw, bosbouw en

visserij wordt uitgeoefend632. Dit verhindert hier evenwel niet dat rekening moet worden

gehouden met de zorgplicht en natuurtoets.

165. Aangezien dit het beschermingsregime voor categorie 1-soorten aanzienlijk

vermindert, kunnen vragen worden gesteld in het licht van het standstill-beginsel. Hoewel

deze verbodsbepalingen in de praktijk nauwelijks werden toegepast, hadden zij evenwel, in

weerwil van artikel 9 Decreet Natuurbehoud, wel degelijk een brede, horizontale uitwerking,

vermits ze niet gebaseerd waren op hoofdstuk VI van het Decreet Natuurbehoud633.

166. Doordat de ruimtelijke bestemming niet absoluut mag worden verhinderd, laat dit

evenwel ruimte open voor interpretatie. SCHOUKENS meent dat het wel nog mogelijk zou zijn

om bepaalde randvoorwaarden aan bepaalde handelingen of activiteiten te verbinden, zolang

dit de ruimtelijke bestemming niet absoluut zou verhinderen. Zo zou een deel van een

bouwperceel kunnen worden gevrijwaard in functie van de aanwezigheid van een beschermde

diersoort indien dit verenigbaar blijft met de stedenbouwkundige ontwikkeling van het

desbetreffende terrein634.

167. Een laatste vrijstellingsgrond betreft de beheerwerkzaamheden die geen nadelige

effecten hebben op de staat van instandhouding van de populaties van de betrokken soorten,

meer bepaald plantensoorten635. Hier wordt een negatieve impact op het niveau van

specimens aanvaard onder voorwaarde van een positieve impact op het niveau van de

populatie636. Het kan hier enkel gaan om beperkte, niet-inherent schadelijke

beheerwerkzaamheden.

Voor wat de plantensoorten van categorie 3 betreft kunnen evenwel vragen worden gesteld

inzake de verenigbaarheid van deze vrijstelling met de Habitatrichtlijn omwille van de hoger

aangehaalde rechtspraak inzake het normale landgebruik betreffende landbouw, bosbouw en

632 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 216; Verslag Soortenbesluit, 27. 633 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare werken, landbouw en visserij. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1816/1, 14. 634 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 573. 635 Art. 11, §1, lid 2 Soortenbesluit. 636 Verslag Soortenbesluit, 28.


95

visserij637. De beoordeling van het nadelig karakter komt immers ook hier volledig bij de

uitvoerder van een ingreep of activiteit te liggen waardoor ruimte wordt gelaten om het

afwijkingsregime te omzeilen. Dit zou kunnen opgevangen worden door per beheercategorie

een gedragscode638 vast te stellen639.

§2. Bezit, vervoer en handel

168. Een tweede reeks verbodsbepalingen heeft als doel de in het wild levende specimens

van beschermde soorten die niet in het eigendoms- en handelscircuit voorkomen daar ook uit

te houden640. Deze dienen om de moeilijk handhaafbare onttrekkingsverboden te flankeren641.

Daarom verbiedt het Soortenbesluit het onder zich hebben, het vervoeren, het verhandelen of

ruilen of het te koop of in ruil aanbieden van specimens of eieren van beschermde diersoorten

of van specimens van beschermde plantensoorten of andere organismen642. Deze bepaling

werd overgenomen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn643 waar gelijkaardige regeling terug te

vinden is644.

169. Door de uitbreiding van de beschermde soorten naar de Europees- en

verdragsrechtelijk te beschermen soorten wordt deze bepaling voor de praktijk heel wat

relevanter nu zij niet beperkt is tot inheemse soorten. Aldus is het onder zich hebben en

verkopen van bijvoorbeeld vogelsoorten die niet voorkomen op bijlage 1 bij het

Soortenbesluit maar wel voorkomen in (andere) Lidstaten van de Europese Unie principieel

verboden645. Dit verbod kan in de bevoegdheidsverdeling tussen federale en gewestelijke

overheid worden gepast doordat hier enkel bezit en handel worden geregeld die plaatsvinden

binnen de grenzen van het Vlaamse Gewest.

637 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 574. 638 Hierop komen we later nog terug bij de bespreking van de zorgplicht. 639 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 609-610. 640 Verslag Soortenbesluit, 28. 641 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 611. 642 Art. 12 Soortenbesluit. 643 Art. 5 en 6Vogelrichtlijn j° art. 12.2 en 13.1 Habitatrichtlijn. 644 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 196-197 en 237-238; Verslag Soortenbesluit, 28-29. 645 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 570.


96

170. Aan deze verboden zijn evenwel twee vrijstellingen gevoegd. Een eerste heeft

betrekking op het in bezit hebben of vervoeren van zeer kleine aantallen van opgezette

specimens van beschermde dieren voor zover dat kennelijk educatieve of wetenschappelijke

doeleinden dient of voor zover zij voor 1 november 1972 werden geviseerd als regelmatig

bezit646. Dit laatste betreft specimens die zijn vermeld op een inventaris die voor 1 november

1972 werd geviseerd door de burgemeester van de gemeente waar de betrokken dieren in

bezit worden gehouden. In het Verslag aan de Regering wordt het begrip “zeer kleine

aantallen” nader ingevuld door een richtgetal te hanteren van tien exemplaren per soort647.

De vrijstelling voor onderzoek en onderwijs vormt een bestendiging van een bestaande,

wettelijk aanvaarde praktijk648 en een blijvende legalisatie van voorheen in bezit zijnde

opgezette specimens649.

171. De tweede vrijstelling heeft betrekking op specimens van soorten waarbij categorie 5

van bijlage 1 is aangekruist, op voorwaarde dat er kan worden aangetoond dat zij op

geoorloofde wijze werden verkregen buiten het Vlaamse Gewest maar op het Europese

grondgebied van de Lidstaten en dat deze specimens op een geoorloofde wijze zijn gedood of

gevangen of op een andere geoorloofde wijze zijn verkregen650.

172. Dit vormt een implementatie van de Vogelrichtlijn651 die het vervoer en de handel

toelaat van een aantal populaire jachtvogels die opgesomd staan in Bijlage III/1652. Hier

moeten we de rechtspraak van het Hof van Justitie653 in herinnering brengen. In het arrest

Gourmetterie van den Burg oordeelde het Hof van Justitie dat een Lidstaat niet de

bevoegdheid heeft een verregaandere bescherming te verlenen dan voorzien is door de

wetgeving van de Lidstaat op het grondgebied van dewelke de betrokken vogel leeft, wanneer

646 Art. 13, 1° Soortenbesluit. 647 Verslag Soortenbesluit, 29. 648 Deze algemene vrijstelling vloeit voort uit art. 9.1(b) Vogelrichtlijn en art. 16.1(d) Habitatrichtlijn. G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 214 en 240-241.; Verslag Soortenbesluit, 29. 649 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2008-09, 29 januari 2009(Vr. nr. 358 H. SCHUEREMANS); Verslag Soortenbesluit, 29-30; Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 15 september 2010(Vr. nr. 564 D. VAN MECHELEN). 650 Art. 13, 2° Soortenbesluit. 651 Art. 6.2 Vogelrichtlijn. 652 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 213-214; Verslag Soortenbesluit, 29. 653 HvJ 23 mei 1990, C-169/89, Strafzaak t. Gourmetterie Van den Burg.


97

deze wetgeving in overeenstemming is met de Vogelrichtlijn654. De bevoegdheid tot het

nemen van strengere beschermingsmaatregelen ten aanzien van deze soorten is bijgevolg

voorbehouden aan de Lidstaat waar deze vogel gewoonlijk in het wild voorkomt655. Lidstaten

mogen dus geen invoerverbod instellen voor de vermelde soorten, voor zover deze gevangen

zijn conform de jachtregelgeving van een andere Lidstaat656.

173. Bijlage III/1 bevat, zoals hoger opgemerkt, zeven soorten waarvan er vier onder het

jachtwild vallen zodat het vervoer en de handel voor deze soorten moet worden verwezen

naar de jachtregelgeving. De andere drie zijn niet inheems in het Vlaamse Gewest zodat

vervoer en handel moet worden geregeld in het Soortenbesluit om tegemoet te komen aan de

verplichtingen van de Vogelrichtlijn657.

§3. Middelen, installaties en methoden voor het doden of vangen van dieren

174. Het doel van deze verboden is om het gebruik van een aantal middelen, installaties en

methoden voor het doden of vangen van dieren die niet selectief zijn, onnodig leed

veroorzaken of kunnen leiden tot grootschalige doding658.

Hoewel het verboden is om beschermde soorten te vangen of te doden, is een regeling met

betrekking tot bepaalde vangst- en dodingspraktijken toch verantwoord gezien het

Soortenbesluit toelaat dat er, om bepaalde redenen en onder bepaalde voorwaarden,

afwijkingen kunnen worden toegestaan op het beschermingsregime die onder meer het doden

of vangen van beschermde soorten kunnen inhouden. In een dergelijk geval mag dus geen

gebruik worden gemaakt van de verboden middelen, installaties en methoden.

Bovendien bevat het Soortenbesluit voor de hoger besproken

soortenbeschermingsprogramma’s en soortenbeheerregelingen geen generieke afwijking die

betrekking heeft op de vangstmethoden en –middelen waardoor eventuele afwijkingen in

voorkomend geval afzonderlijk zullen moeten worden aangevraagd659.

654 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 219-220; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 15. 655 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 616-617. 656 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 575. 657 Verslag Soortenbesluit, 29. 658 Verslag Soortenbesluit, 33. 659 Verslag Soortenbesluit, 34.


98

175. De verboden middelen, installaties en methoden voor het doden of vangen van dieren

staan opgesomd in Bijlage 2 van het Soortenbesluit dat drie onderdelen bevat. De inhoud van

de eerste twee onderdelen werd in overeenstemming gebracht met de Vogel- en

Habitatrichtlijn660.

Het Soortenbesluit verbiedt vooreerst een hele reeks middelen, installaties en methoden in

Bijlage 2, A661. Omdat de opsomming van verboden dodingsmethoden en –middelen steeds

het gevaar kent onvolledig te zijn, worden bovendien alle andere middelen, installaties en

methoden verboden die niet-selectieve of massale effecten kunnen teweegbrengen of die een

vermijdbaar leed veroorzaken bij de dieren die worden getroffen662. Verder worden in Bijlage

2, B een aantal verboden vervoermiddelen opgesomd663.

176. Ten slotte worden in Bijlage 2, C de middelen opgesomd die men niet in bezit mag

hebben of mag verhandelen664. De bepaling vormt een verderzetting van de oude regelgeving.

Het gaat om vogelvangstnetten en –kooien die eigenlijk voor niets anders te gebruiken zijn

dan voor het massaal vangen van vogels.

De ratio legis van deze bepaling houdt verband met een tweetal thema’s waarop we later nog

terugkomen665. Het verbod werd destijds ingesteld omdat de vogelvangst in Vlaanderen welig

tierde. Hoewel dit nu een illegale praktijk vormt, komt zij toch nog geregeld voor. Omdat

bovendien het betrappen van personen die zich bezighouden met illegale vogelvangst niet

eenvoudig is, wordt met een verbod op het louter onder zich hebben van deze tuigen de

pakkans aanzienlijk verhoogd666.

Met het Verzameldecreet 2010 werd de handhaving van deze regeling bijgestuurd doordat de

oneigenlijk gebruikte instrumenten door middel van een bestuurlijke maatregel kunnen

worden meegenomen. Op deze manier is de facto het bezit en gebruik van alle middelen van

bijlage 2 verboden667.

660 Art. 8 Vogelrichtlijn j° art. 15 Habitatrichtlijn. Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 212-213 en 239-240. 661 Art. 16, §1, lid 1 Soortenbesluit. 662 Verslag Soortenbesluit, 34. 663 Art. 16, §2 Soortenbesluit. 664 Art. 16, §3 Soortenbesluit. 665 Namelijk liefhebberij en het vaststellen van inbreuken. 666 Verslag Soortenbesluit, 34 en 85-86. 667 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 21.


99

§4 Introductie in het wild

177. Een laatste reeks bepalingen inzake individubescherming vestigt, ter implementatie

van de Vogel- en Habitatirchtlijn668 een principieel verbod op de opzettelijke introductie669

van dieren of planten in het wild670.

Hoger werd reeds gewezen op de ratio legis van dit verbod. Dit vormt tevens een continuering

van de oude regelgeving671 met als belangrijk verschil dat het verbod nu geldt voor alle

soorten die onder het toepassingsgebied van het Soortenbesluit vallen in plaats van enkel niet-

inheemse diersoorten672. De opzetvereiste moet, zoals hoger gesteld, worden geïnterpreteerd

conform het “rechtstreeks algemeen opzet” uit het Belgische strafrecht.

178. Op dit verbod worden drie vrijstellingen ingelast. Het Soortenbesluit bepaalt wel, als

toepassing van de zorgplicht, dat wie gebruikmaakt van deze vrijstellingen alle redelijke

voorzorgsmaatregelen moet nemen om te voorkomen dat geïntroduceerde specimens zich

kunnen verspreiden of verbreiden in het wild673.

Een eerste geldt voor plantensoorten die normalerwijze worden ingezet bij wettige bosbouw-,

landbouw- of tuinbouwactiviteiten, tuinbeheer of parkbeheer674. Van wettige activiteiten kan

worden verondersteld dat deze beantwoorden aan een bepaalde zorgvuldigheidsnorm die

eigen is aan de sector. Deze sectoren zullen trouwens veel gebruik maken van uitheemse,

gedomesticeerde en “veredelde” soorten die dus niet onder het toepassingsgebied van het

Soortenbesluit vallen. Ingeval er zich toch nog problemen zouden voordoen met het gebruik

van uitheemse soorten kan een beroep worden gedaan op de hoger besproken regeling inzake

soortenbeheer675.

668 Art. 11 Vogelrichtlijn en art. 22 Habitatrichtlijn. Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 198 en 241; Verslag Soortenbesluit, 35-36. 669 Art. 1, 12° Soortenbesluit. 670 Art. 17 Soortenbesluit. 671 Art. 2 Besl. Vl. Ex. Introductie niet-inheemse Diersoorten 672 Verslag Soortenbesluit 35; H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 295. 673 Art. 18, lid 2 Soortenbesluit. 674 Art. 18, lid 1, 1° Soortenbesluit. 675 Verslag Soortenbesluit, 37.


100

179. Een tweede vrijstelling bestaat voor inheemse (insecten-)soorten die worden ingezet

met het oog op bestuiving, biologische bestrijding of geïntegreerde bestrijding676. Dit betreft

bijvoorbeeld het gebruik van honingbijen, sluipwespen en dergelijke677.

Een laatste vrijstelling betreft een vrijstelling inzake het poten van vissen in gesloten

visvijvers of gesloten viswateren678. Het betreft het poten van bevisbare vis in gesloten

viswateren, dit zijn wateren die door een permanente constructie zodanig afgesloten zijn van

andere of openbare wateren, dat de uitgezette vissen zich op geen enkele manier kunnen

verbreiden buiten die bewuste wateren waarin ze zijn uitgezet679.

180. Deze afwijkingen zijn onvoorwaardelijk. De Habitatrichtlijn laat de Lidstaten evenwel

enkel toe om de introductie van uitheemse soorten toe te staan voor zover deze geen schade

zouden teweegbrengen aan de natuurlijke habitats in hun natuurlijke verspreidingsgebied of

aan de inheemse wilde fauna en flora680.

3. Leefplaatsbescherming

181. De leefplaatsbescherming heeft een ruimtelijke impact en kan dus van belang zijn

voor de onroerende praktijk681. In het Vlaamse Gewest heeft dit evenwel nog niet tot grote

problemen geleid, temeer omdat de leefplaatsbepalingen in de oude regelgeving nauwelijks

werden toegepast. De oude uitvoeringsbesluiten waren evenmin aangepast aan de Europese

verplichtingen682 ter zake. Nochtans blijkt uit de rechtspraak van het Hof van Justitie683 dat

een onvoldoende implementatie van de leefplaatsbepalingen tot een veroordeling van de

Lidstaat kan leiden684.

676 Art. 18, lid 1, 2° Soortenbesluit. 677 Verslag Soortenbesluit, 37. 678 Art. 18, lid 1, 3° Soortenbesluit. 679 Verslag Soortenbesluit, 37. 680 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 74. H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 579. 681 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 211. 682 Art. 1.2 en 5 Vogelrichtlijn j° art. 12.1 Habitatrichtlijn. Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 196-197 en 237-239; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 660-666; EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 39-49. 683 HvJ EG 30 januari 2002, C-103/00, Europese Commissie v. Griekenland. 684 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 284.


101

§1. Beschermde leefplaatsen

182. Het Soortenbesluit gebruikt niet zozeer het begrip leefplaats maar wel de begrippen

“nesten”, “rustplaatsen” en “voortplantingsplaatsen” zodat we eerst nagaan wat hieronder

moet worden begrepen. Verder staan we stil bij de problematiek van de identificatie van

leefplaatsen, waarop het Soortenbesluit vooralsnog geen antwoord heeft geboden.

183. Onder nesten worden begrepen de bewoonde nesten, de nesten die in aanbouw zijn als

voorbereiding op het komende broedseizoen, alsook de nesten die in de regel jaar na jaar

tijdens het broedseizoen worden hergebruikt685. Een ononderbroken bescherming is volgens

het Hof van Justitie686 noodzakelijk aangezien heel wat vogels hun nesten elk jaar

hergebruiken687. Men kan dus de leefplaatsbescherming niet omzeilen door de werken te laten

plaatsvinden buiten het broedseizoen688.

Onder rustplaats wordt beschouwd een plaats die essentieel is voor het behoud van een dier of

een groep van dieren als ze niet actief zijn, ook al wordt die plaats niet permanent gebruikt689.

Een voortplantingsplaats is een plaats die door een dier wordt gebruikt om te paren en zich

voort te planten, alsook de onmiddellijke omgeving van die plaats, als die nodig is voor de

eerste levensfasen van de jongen van dat dier690.

184. In principe worden alle leefplaatsen beschermd, zonder onderscheid. Dit was het geval

in de oude uitvoeringsbesluiten en blijft ongewijzigd met het Soortenbesluit. Zo worden de

leefplaatsen van lieveheersbeestjes op dezelfde wijze beschermd als deze van de hagedis of de

das691. In het Voorontwerp Vlaams Natuurwetboek opteerde men daarom om de

leefplaatsbescherming los te koppelen van het al dan niet beschermd statuut van een dier- of

plantensoort en alleen voor te behouden aan soorten die dit echt nodig hebben. Zo wordt de

685 Art. 14, §3 Soortenbesluit. 686 HvJ 27 april 1988, C-252/85, Europese Commissie v. Frankrijk. 687 Verslag Soortenbesluit 32-33. 688 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 687; H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 31. 689 Art. 1, 7° Soortenbesluit. 690 Art. 1, 8° Soortenbesluit. 691 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 253.


102

leefplaats van hagedissen beschermd maar deze van veldmuizen, konijnen of

lieveheersbeestjes niet692.

185. Het identificeren van leefplaatsen is evenwel niet zo eenvoudig. Van eigenaars of

gebruiksgerechtigden kan immers moeilijk worden verwacht dat zij vanzelf op de hoogte zijn

dat hun percelen land de leefplaats uitmaken van een beschermde soort. Om de toepassing en

handhaafbaarheid van de leefplaatsbepalingen te verbeteren is het bijgevolg aangewezen deze

leefplaatsen, althans minstens deze van de strikt te beschermen soorten, te inventariseren en

de betrokken eigenaars te verwittigen693. Het Voorontwerp Vlaams Natuurwetboek voorziet

daarom dat de beschermde leefplaatsen door het INBO kunnen worden afgebakend. Bij

gebrek aan dergelijke afbakening mag worden uitgegaan van de geactualiseerde biologische

waarderingskaart, atlassen van wilde flora en fauna694 en de andere voorhanden zijnde

gegevens695. Hoger hebben we reeds de wenselijkheid van een digitaal raadpleegbare

soortendatabank aangehaald.

186. Om bewijsproblemen en vermijdingsgedrag van perceeleigenaars696 te voorkomen

kunnen dan wettelijke ficties worden ingevoerd. Een plaats wordt als leefplaats beschouwd

als de geschikte biotoop er wordt aangetroffen en de betrokken soort gedurende de laatste vijf

jaar is waargenomen in de ruime omgeving. Op basis hiervan kan het INBO dan een

wetenschappelijke afbakening van de leefplaatsen maken die neerslag vindt in een

administratieve akte waartegen beroep bij de Raad van State openstaat697.

692 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 254. 693 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 659-660. 694 Hiermee worden onder meer de broedvogel- en de zoogdierenatlas bedoeld. Zie G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 288. 695 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 67. 696 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 658. 697 G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 67 en 287-288.


103

§2. Statuut

187. Het is verboden om de nesten van beschermde vogelsoorten of de

voortplantingsplaatsen of rustplaatsen van andere beschermde diersoorten dan vogels

opzettelijk te vernielen, te beschadigen of weg te nemen698.

Er bestond evenwel lange tijd onduidelijkheid over de precieze draagwijdte van dit verbod.

Onder meer rees de vraag of dit verbod zich enkel beperkte tot handelingen waarbij men de

vernietiging van een leefplaats van een beschermde diersoort voor ogen had of tevens de

handelingen omvatte waarbij de vernietiging van de leefplaatsen van beschermde soorten

werd aanvaard als onvermijdelijk correlarium van het handelen699. Het Hof van Justitie700

verduidelijkte dat het beschadigingsverbod elk handelen omvat waarbij men wist dat het

handelen een verstoring tot gevolg zou kunnen hebben en men toch doorgaat701. Hoger werd

er reeds op gewezen dat dit een toepassing vormt van de doctrine van het “algemeen opzet”

uit het strafrecht.

188. Het Soortenbesluit beschouwt de voormelde handelingen als onopzettelijk wanneer de

verantwoordelijke voor deze handeling niet wist en redelijkerwijze niet hoorde te weten dat

deze handeling kon leiden tot negatieve gevolgen voor nesten, voortplantingsplaatsen of

rustplaatsen702. Dit moet niettemin in het licht van de zorgplicht worden gehouden, een

onzorgvuldige onwetendheid zal niet leiden tot vrijstelling703. Zoals hoger reeds werd

opgemerkt zou dit gebrek aan kennis kunnen worden ondervangen door te voorzien in een

inventarisatie- en meldingssysteem van leefplaatsen.

189. Dit geldt evenwel niet ten aanzien van categorie 3-soorten waarbij ook het

onopzettelijk vernielen van of beschadigen van de voortplantingsplaatsen of de rustplaatsen is

verboden704. Het Hof van Justitie705 acht dit geen disproportionele beschermingsbepaling,

698 Art. 14, §1 Soortenbesluit. 699 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 116. 700 HvJ 20 oktober 2005, C-6/04, Europese Commissie v. Verenigd Koninkrijk; HvJ 10 januari 2006, C-98/03, Europese Commissie v. Duitsland. 701 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 686; Verslag Soortenbesluit, 31. 702 Art. 14, §2, lid 1 Soortenbesluit. 703 Verslag Soortenbesluit, 32. 704 Art. 14, §2, lid 2 Soortenbesluit. 705 HvJ 20 oktober 2005, C-6/04, Europese Commissie v. Verenigd Koninkrijk; HvJ 10 januari 2006, C-98/03, Europese Commissie v. Duitsland.


104

gelet op de algemene doelstellingen van de Habitatrichtlijn706. De Europese Commissie707

leidt hieruit af dat de Lidstaten tot meer zijn verplicht dan een louter verbod op dergelijke

vernietiging. De Lidstaten moeten er bijgevolg preventief op toezien dat de rusten

voortplantingsplaatsen van deze soorten niet worden aangetast. Er moet dus worden gepoogd

om te voorzien welke aantastingen zouden kunnen voorvallen en waarbij de mogelijke

overtreders op de hoogte worden gebracht van de aanwezigheid van de rust- of

voortplantingsplaatsen en van het verbod deze aan te tasten708.

190. In het Verslag aan de Regering wordt hieruit afgeleid dat grondeigenaars van terreinen

waar rust- of voortplantingsplaatsen van deze soorten voorkomen, op voorhand worden

ingelicht over de aanwezigheid van de soorten en de gevolgen naar het grondgebruik toe709.

Aangezien een dergelijke verplichting in het Vlaamse Gewest ontbreekt, kunnen we ook hier

verwijzen naar wat hoger werd gesteld betreffende een digitaal raadpleegbare

soortendatabank.

191. Voor de toepassing van de leefplaatsbescherming van het Soortenbesluit is, in

navolging van de Vogel- en Habitatrichtlijn, in principe het overschrijden van een bepaalde

drempel niet vereist zodat alle handelingen die een beschadiging van een beschermde

leefplaats uitmaken verboden zijn710.

192. De Europese Commissie merkt evenwel op dat in bepaalde gevallen, mits het

aannemen van milderende maatregelen, het duurzaam ecologisch functioneren van de

betrokken leefplaatsen gehandhaafd zal kunnen blijven waardoor men toch niet onder de

verbodsbepaling zou vallen en er aldus geen toepassing moet worden gemaakt van het

afwijkingsregime711.

Het kan hier evenwel enkel gaan om milderende maatregelen in de strikte zin. Dit zijn

maatregelen die erop gericht zijn de negatieve gevolgen voor een leefplaats van een

beschermde soort zoveel mogelijk te beperken of zelfs geheel te neutraliseren. Deze

maatregelen moeten altijd gekoppeld zijn aan een specifiek project of bepaalde activiteit en 706 Verslag Soortenbesluit, 31.; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 575-576. 707 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 39-41. 708 Verslag Soortenbesluit, 31. 709 Verslag Soortenbesluit, 31-32. 710 H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 31-32. 711 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 46-49.


105

moeten op zijn minst garanderen dat de leefplaats dezelfde oppervlakte zal omvatten en

dezelfde ecologische kwaliteit zal behouden712.

Compenserende maatregelen daarentegen zijn maatregelen die losstaan van het project en in

de eerste plaats een verslechtering of vernietiging van de leefplaats veronderstellen, kunnen in

dit verband niet in aanmerking worden genomen. Deze brengen per definitie met zich mee dat

de functionaliteit van de leefplaatsen niet kan worden behouden. Hiervoor zal dus in principe

nog steeds het afwijkingsregime moeten worden gevolgd713.

193. Een dergelijke aanpak zal voornamelijk van toepassing zijn bij soorten waarvan de

leefplaatsen kunnen worden omschreven als een functionele ecologische eenheid. De

leefplaatsen van een populatie kamsalamanders zal wellicht worden omschreven als een

functionele ecologische eenheid. In dat geval lijkt een kleine, tijdelijke aantasting van één

bepaalde poel niet te vallen onder het hoger besproken beschadigingsverbod op voorwaarde

dat door een actief beheer en andere milderende maatregelen de populatie en het merendeel

van hun leefplaatsen intact blijven waardoor de ecologische functionaliteit wordt

gevrijwaard714.

194. SCHOUKENS merkt op dat, in geval van twijfel, het verkieslijk is om een afwijking op

het beschermingsregime aan te vragen. Op deze manier wordt immers aan het ANB

toegelaten om uit te maken of de milderende maatregelen al dan niet voldoen en er in

voorkomend geval toch nog reden is om toepassing te maken van het strikte

afwijkingsregime. Hierbij is het wenselijk dat, naar Nederlands voorbeeld, een leidraad wordt

uitgewerkt die aangeeft op welke wijze het soortengericht natuurbehoudsrecht kan inwerken

op de onroerende praktijk en welke rol de milderende maatregelen kunnen spelen715.

195. Ten slotte werd ook voor de leefplaatsbescherming een vrijstelling ingebouwd. Voor

categorie 1-soorten zijn de handelingen vrijgesteld die stroken met de planologische

bestemming van het perceel waarop de handeling plaatsvindt716. Dit is dezelfde ruimtelijke

712 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 212. 713 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 212-213. 714 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 576-577. 715 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 577. 716 Art. 15 Soortenbesluit.


106

voorrangsclausule als bij de onttrekkings- en verstoringsverboden zodat ook hier

gelijkaardige bedenkingen kunnen worden gemaakt.

3. Afwijkingsmodaliteiten

1. Inleiding

196. Voorafgaand moeten de hoger besproken vrijstellingen duidelijk worden

onderscheiden van de hiernavolgende afwijkingen. Een afwijking veronderstelt immers het

doorlopen van de afwijkingsprocedure wat niet nodig is voor een vrijstelling. Een vrijstelling

is dus een afwijking met algemene draagwijdte717.

197. Het voorzien van afwijkingsmogelijkheden wordt uitdrukkelijk erkend in de Europese

context718. Niettemin moeten de Lidstaten zich bij het toestaan van dergelijke afwijkingen

houden aan de toegelaten redenen, op te leggen voorwaarden en te volgen procedures die in

de Vogel- en Habitatrichtlijn worden ontwikkeld719.

Het Hof van Justitie720 vatte deze randvoorwaarden samen721 en bepaalde, zoals hoger gesteld,

dat een algemene afwijking ten voordele van handelingen die worden uitgevoerd als

onderdeel van normale bosbouw-, landbouw- of visserijactiviteiten, niet precies genoeg is bij

de bepaling van het bereik waarin de afwijking is toegestaan. Een dergelijke algemene

afwijking mag maar worden verleend wanneer ze in overeenstemming is met de

Vogelrichtlijn722.

717 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 580. 718 Art. 9.1 Vogelrichtlijn j° art. 16. Habitatrichtlijn. Zie G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 214-219 en 240-241; EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 50-66; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 45-79; Verslag Soortenbesluit, 38-47. 719 Verslag Soortenbesluit, 37. 720 Zie HvJ 8 juli 1987, C-247/85, Europese Commissie v. Belgisch Koninkrijk; HvJ 8 juli 1987, C-262/85, Europese Commissie v. Italië 721 Deze worden als volgt samengevat: (1)Het moet gaan om situaties waarvoor er geen andere bevredigende oplossing is; (2)De reden van de afwijking moet stroken met een zeer specifieke verzameling toegelaten redenen; (3)Er moet aan een reeks vormvereisten worden voldaan, die er onder meer op zijn gericht om het aantal afwijkingen tot een strikt minimum te beperken en om de Europese Commissie toezicht te laten houden. 722 HvJ, C-412/85, Europese Commissie v. Duitsland.


107

198. Zo stelde het Hof van Justitie723 dat het verwijderen van nesten die tegen huizen

worden gebouwd om bijvoorbeeld brandgevaar te verminderen, zeker kan worden opgevat als

een rechtvaardiging voor een afwijking conform de Vogelrichtlijn maar er kan niet van

worden uitgegaan dat alle nesten bij alle huizen een brandgevaar vormen waardoor een

algemene afwijking van de beschermingsbepalingen met betrekking tot deze nesten niet

toelaatbaar is. Volgens het Hof van Justitie is een dergelijke afwijking immers niet beperkt tot

een specifiek geval waarvoor de oplossing zonder alternatief is724.

Algemene afwijkingen die worden verbonden aan handelingen die op zichzelf genomen

wettelijk zijn, gaan volgens het Hof van Justitie725 in tegen de Habitatrichtlijn726. Daarom

worden in bijlage 3 van het Soortenbesluit een reeks voorwaarden opgenomen inzake melding

voorafgaand aan een bestrijdingsactie en melding/verslaggeving nadien727.

199. De Europese Commissie geeft uitgebreid aan hoe de afwijkingsregeling uit artikel 16

van de Habitatrichtlijn moet worden geïnterpreteerd728. Hoewel de interpretatie in principe

enkel betrekking heeft op artikel 16 kan, gelet op de sterk overeenkomstige bepalingen in

artikel 9 van de Vogelrichtlijn, worden aangenomen dat de interpretatie ten aanzien van

artikel 16 Habitatrichtlijn ook kan worden aangehouden ten aanzien van artikel 9 van de

Vogelrichtlijn729. Omgekeerd is de uitgebreide jurisprudentie omtrent het afwijkingsregime

van artikel 9 Vogelrichtlijn van belang voor de interpretatie van artikel 16 Habitatrichtlijn730.

Ook voor artikel 9 Vogelrichtlijn bracht de Europese Commissie een interpretatie uit731.

Niettemin bestaan er wel verschillen tussen beide artikelen. Hier is van belang dat de

afwijkingsgronden omwille van redenen van groot openbaar belang en deze omwille van

voorkomen van belangrijke schade aan “andere”732 goederen in eigendom of gebruik niet

toepasbaar zijn ten aanzien van vogelsoorten733.

723 HvJ 8 juli 1987, C-247/85, Europese Commissie v. Belgisch Koninkrijk 724 Verslag Soortenbesluit, 38. 725 HvJ 20 oktober 2005, C-6/04, Europese Commissie v. Verenigd Koninkrijk 726 Verslag Soortenbesluit, 38-39. 727 Verslag Soortenbesluit, 39. 728 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 50-66. 729 Verslag Soortenbesluit, 41. 730 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 51. 731 EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 45-78. 732 Andere dan gewassen, vee, bossen, visserij en wateren. 733 Art. 20, §3 Soortenbesluit.


108

200. Het is niet onbelangrijk dat de grondslag van het Soortenbesluit terug te vinden is in

de artikelen 51 en 56734 van het Decreet Natuurbehoud. Het milieuschaderegime bepaalt

immers dat schade aan communautaire soorten en hun habitats moet worden voorkomen of

hersteld tenzij een afwijking werd verleend op een aan de Vogel- of Habitatrichtlijn conforme

manier. Als grondslag voor het bekomen van een dergelijke afwijking wordt evenwel enkel

verwezen naar de artikelen 51 en 56 van het Decreet Natuurbehoud735.

201. Het ANB heeft de mogelijkheid verkregen om, onder bepaalde voorwaarden,

afwijkingen toe te staan op de beschermingsvoorschriften van het Soortenbesluit736. Het

betreft hier evenwel een mogelijkheid en dus geen verplichting om een afwijking te verlenen.

Niettemin zal een weigeringsbeslissing goed moeten worden gemotiveerd737.

2. Aftoetsing door het Agentschap voor Natuur en Bos

§1. Meldingsplichtige handelingen

202. Hoger hebben we reeds de planmatige aanpak van het soortenbeheer besproken. Het

Soortenbesluit voorziet evenwel nog in een bijzonder bestrijdingsregime waarvan we hier

enkel de krachtlijnen bespreken738. De toepassing van dit regime vormde al meermaals het

734 VAN HOORICK merkt hierbij evenwel op dat de bepaling “indien wordt afgeweken van een internationale akte, moet voldaan worden aan de door die akte opgelegde voorwaarden”. Deze bepaling vormt wellicht een onvoldoende implementatie van de internationale verplichtingen. Dit werd door het Hof van Justitie bevestigd. Zie HvJ 13 februari 2003, C-75/01, Europese Commissie v. Luxemburg; Zie uitgebreid H. E. WOLDENDORP, “Het Europese Hof over natuurbescherming”, MER 2007, 38-53, 52-53. Een veralgemening van de strengste afwijkingsclausule, met name deze van de Vogelrichtlijn, zou wellicht volstaan om aan de internationale verplichtingen tegemoet te komen mits de vereisten worden toegevoegd dat de populaties in een gunstige staat van instandhouding moeten worden gehouden en dat iedere afwijking een persoonlijke vergunning vereist. Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 619-620. 735 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 295. 736 Art. 19, lid 1 Soortenbesluit. 737 Verslag Soortenbesluit, 39. 738 Zie hiervoor uitgebreid: H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 599-600; S. DESRUMAUX, “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 202-204.


109

voorwerp van parlementaire vragen739 en recent werd nog een resolutie ingediend om het

bestrijdingsregime aan te passen door bepaalde verplichtingen te versoepelen740.

203. Er wordt een bijzondere afwijking geformuleerd ten aanzien van de

verbodsbepalingen inzake vangst en doding en vervoer741. Het betreft hier de mogelijkheid

om, op eenvoudige melding, tot bestrijding over te gaan van een aantal soorten opgesomd in

bijlage 3 van het Soortenbesluit, onder de daar vermelde voorwaarden742.

204. Dit vormt een functioneel equivalent van de regeling die vervat zat in het KB

Beschermde Vogels 1981743. Het meldingsplichtig bestrijdingsregime is van toepassing op de

volgende soorten: spreeuw, zwarte kraai, ekster, gaai, kokmeeuw en zilvermeeuw. Dit zijn

zogenaamde opportunistische soorten die zich goed en overal aanpassen aan de gewijzigde

levensomstandigheden, veroorzaakt door het ingrijpen van de mens in het milieu en hierdoor

in sterke mate kunnen uitbreiden744. In het Verslag aan de Regering staat te lezen dat deze

soorten een specifieke negatieve impact kunnen hebben en bestrijding geen negatief effect

zou hebben op deze populaties aangezien zij vrij omvangrijk zijn. Bij elk van de

deelbepalingen worden er voorwaarden opgegeven, zoals de aanvaardbare reden, de

aanvaardbare methode of de aanvaardbare periode745.

205. Er kunnen niettemin vragen worden gesteld bij de doelmatigheid en proportionaliteit

van deze regeling. Bovendien staat deze regeling naast deze van het KB Bestrijding

Schadelijke Organismen dat ook voorziet in de bestrijding van kolonies van kraaiachtigen en

spreeuwen. Doordat in deze regimes geen schoontijd746 werd ingeschreven heeft dit een

verstoring van de volledige avifauna gedurende het hele jaar tot gevolg747. VAN HOORICK acht

739 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 16 oktober 2009(Vr. nr. 41 H. SCHUEREMANS); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 11 februari 2010(Vr. nr. 184 H. SCHUEREMANS); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 22 maart 2010(Vr. nr. 282 H. SCHUEREMANS); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, juni 2010(Vr. nr. 379 H. SCHUEREMANS). 740 Voorstel van resolutie van mevrouw Vera Van der Borght en de heren Herman Schueremans, Karlos Callens, Sven Gatz, Ivan Sabbe en Lode Vereeck betreffende de aanpassing van het besluit van de Vlaamse Regering van 15 mei 2009 met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer, Parl. St. Vl. Parl. 2009-2010, 572/1 741 Art. 19, lid 2 Soortenbesluit. 742 Verslag Soortenbesluit 38. 743 Art. 4 KB Beschermde Vogels 1981. 744 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 193. 745 Verslag Soortenbesluit, 86. 746 Dit is de jaarlijks terugkerende periode waarin een bepaalde soort niet mag worden bejaagd of bestreden. 747 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 294.


110

het bovendien aangewezen te voorzien in een voorafgaande, schriftelijke, persoonlijke en met

redenen omklede vergunning die nauwkeurig de voorwaarden aangeeft waarbinnen de

bestrijding kan worden verricht748.

§2. Beoordelingskader

1. Algemene afwijkingsgronden

206. Het Soortenbesluit somt de algemene afwijkingsgronden limitatief op749. We gaan hier

niet op alle afwijkingsgronden even uitgebreid in. Er worden voornamelijk deze aangehaald

die van belang kunnen zijn voor de onroerende praktijk, het voorkomen van schade, de

liefhebberij en het soortenbehoud. De andere bespreken we hier eerst beknopt.

207. Een eerste afwijkingsmogelijkheid is in het belang van de volksgezondheid of de

openbare veiligheid750. Deze afwijkingsgronden liggen vrij voor de hand. Wanneer

bijvoorbeeld een beschermd dier een reëel risico zou opleveren voor de openbare veiligheid

door mensen aan te vallen, dan gaat de menselijke veiligheid voor751.

Ook kan worden afgeweken in het belang van de veiligheid van het luchtverkeer752. Het

belang van de bescherming van soorten kan niet belangrijker zijn dan de veiligheid bij het

opstijgen en landen van vliegtuigen op luchthavens753.

Verder kan worden afgeweken voor doeleinden in verband met onderzoek of onderwijs,

repopulatie of herintroductie alsook voor de daartoe benodigde kweek754. Het moet mogelijk

zijn dat kan worden afgeweken in het kader van wetenschappelijk onderzoek, waarbij

bijvoorbeeld kleine aantallen specimens worden gevangen, gedood of in bezit gehouden755.

748 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 298-299; G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 217. 749 Art. 20, §1 Soortenbesluit. 750 Art. 20, §1, 1° Soortenbesluit. 751 Verslag Soortenbesluit, 42. 752 Art. 20, §1, 3° Soortenbesluit. 753 Verslag Soortenbesluit, 42. 754 Art. 20, §1, 6° Soortenbesluit. 755 Verslag Soortenbesluit, 43.


111

208. Een afwijkingsmogelijkheid die voornamelijk een rol zal spelen indien men een

afwijking wil bekomen op de leefplaatsbescherming756 is deze op grond van dwingende

redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale en economische

aard en voor het milieu gunstige effecten757.

Voor de invulling van dit concept verwijst de Europese Commissie naar de interpretatie

gegeven aan art. 6, lid 4 van de Habitatrichtlijn758 waar een gelijkaardig concept voorkomt759.

Het moet wel degelijk gaan om openbare, publieke belangen en dus geen private belangen

van individuen of bedrijven760. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan de aanleg van

havendokken, (spoor-)wegen of grote woonwijken.

De mogelijkheid om af te wijken van een verbodsbepaling omwille van ecologische redenen

is reeds voor het Hof van Justitie761 gekomen in de Leybucht-zaak waar voor het milieu

wezenlijk gunstige effecten als dwingende redenen van groot openbaar belang konden

gelden762.

209. Zoals hoger gesteld bevat de Vogelrichtlijn deze afwijkingsgrond niet; hetgeen in

theorie zou betekenen dat de aanleg van spoorwegen of industrieterreinen geen doorgang kan

vinden indien hierbij nesten van in het wild levende vogels worden vernietigd of beschadigd.

Hoewel men het verstoringsverbod nog zou kunnen proberen te omzeilen door de werken te

laten plaatsvinden buiten het broedseizoen of het nemen van milderende maatregelen, zal dit

niet lukken voor de leefplaatsbescherming waar ook de nestplaatsen worden beschermd die

elk jaar opnieuw worden gebruikt en/of het hele jaar worden bewoond763.

Een andere mogelijkheid om vanwege economische belangen, andere dan de belangen van de

landbouw, bosbouw en visserij afwijkingen op de vogelbescherming toe te staan, is het

aanwenden van het hoger besproken soortenbeschermingsprogramma dat gebruikmaakt van

de verder besproken afwijkingsgrond inzake het vangen of houden van beschermde soorten.

756 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 214-215. 757 Art. 20, §1, 2° Soortenbesluit. 758 Zie EUROPESE COMMISSIE, Richtsnoeren voor de toepassing van artikel 6, lid 4 van de Habitatrichtlijn(Richtlijn 92/43/EEG), Brussel, 2007; H. E. WOLDENDORP, “Het Europese Hof over natuurbescherming”, MER 2007, 38-53. 759 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 55-56. 760 Verslag Soortenbesluit, 42. 761 HvJ 28 februari 1991, C-57/89, Commissie v. Duitsland. 762 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 205-206. 763 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 582-583.


112

210. Verder kan een afwijking worden verleend ter voorkoming van belangrijke schade aan

gewassen, vee, bossen, visserij of wateren of andere goederen in eigendom of gebruik764. Om

deze schade te voorkomen kan worden afgeweken van het beschermingsprincipe door

bijvoorbeeld toe te laten om schadeveroorzakende exemplaren te doden765. Zoals hoger

gesteld kan voor beschermde vogelsoorten niet worden afgeweken om schade aan andere

soorten766 eigendommen te voorkomen.

Deze afwijkingsgrond is bedoeld om schade te voorkomen waardoor het geen reactie is op

reeds aangetoonde schade maar op de grote waarschijnlijkheid dat schade zal worden

veroorzaakt als geen actie wordt ondernomen767.

De te voorkomen schade moet evenwel belangrijk zijn; een laag niveau van schade door

beschermde soorten moet als aanvaardbaar worden beschouwd aangezien deze nu eenmaal

deel uitmaken van onze omgeving is het haast onvermijdelijk dat daarbij enige schade

optreedt. Bovendien is deze schade in heel wat gevallen te vermijden door het nemen van

bepaalde voorzorgsmaatregelen768.

Het Hof van Justitie769 heeft in het kader van de Finse wolvenjacht geoordeeld dat een beroep

op deze uitzonderingsgrond niet mogelijk is indien uit het dossier duidelijk blijkt dat er geen

eensgezindheid is over de impact van de doorgedreven jacht op het voorkomen van schade770.

211. Een afwijkingsgrond die een rol kan spelen in het kader van bijkomende initiatieven

betreffende soortenbehoud771 is deze om af te wijken ter bescherming van de wilde fauna of

flora, of ter instandhouding van de natuurlijke habitats772. Het kan immers voorkomen dat een

beschermde soort een significant nefaste invloed heeft op een andere beschermde soort of op

een bepaald type natuurlijke habitat773. Hierbij kan worden gedacht aan de zilvermeeuw, de

zwarte kraai of de ekster. Hoewel niet wordt gespecificeerd welke soorten hier het slachtoffer

764 Art. 20, §1, 4° Soortenbesluit. 765 Verslag Soortenbesluit, 42. 766 Andere dan gewassen, vee, bossen, visserij of wateren. 767 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 583. 768 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 54-55 EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 61-63. 769 HvJ 14 juni 2007, C-342/05, Commissie v. Finland. 770 H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 483-497. 771 H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 34. 772 Art. 20, §1, 5° Soortenbesluit. 773 Verslag Soortenbesluit, 43.


113

van kunnen zijn, moet worden aangenomen dat het hier eerder zeldzame, bedreigde soorten

betreft774.

212. De meest gevoelige afwijkingsgrond betreft de mogelijkheid om af te wijken om het

onder strikt gecontroleerde omstandigheden mogelijk te maken op selectieve wijze en binnen

bepaalde grenzen een beperkt en vastgesteld aantal van bepaalde specimens te vangen, te

plukken of in bezit te hebben775.

213. De Europese Commissie verduidelijkt hierbij dat het enerzijds moet gaan om een

beperkt aantal exemplaren van dergelijke soorten. Deze voorwaarde moet worden beoordeeld

in vergelijking tot de populatie van de betrokken soort en de staat van instandhouding.

Anderzijds kan deze afwijkingsgrond slechts worden toegestaan onder strikt gecontroleerde

omstandigheden, op selectieve wijze en binnen bepaalde grenzen. Dit impliceert dat er

gebruik wordt gemaakt van duidelijke vergunningen die kunnen worden gerelateerd aan

bepaalde individuele dieren of groepen van dieren, locaties, tijdstippen en hoeveelheden776.

214. Om deze uitzonderingsgrond in de praktijk te brengen is de Commissie van mening

dat best wordt overgaan tot het opstellen van soortenbeschermingsplannen, waarin een

specifiek beheer van de populaties van een bepaalde soort is uitgewerkt. De betrokken

afwijkingen zouden dan hierin kunnen worden opgenomen zodat reeds op een hoger niveau

kan worden gegarandeerd dat deze geen negatieve beïnvloeding van de staat van

instandhouding van de betrokken soort hoeven te impliceren777.

215. Hoewel de link niet expliciet wordt gelegd, is deze afwijkingsgrond nauw verbonden

met het hoger besproken soortenbeschermingsprogramma waarin ook afwijkingen op het

beschermingsregime kunnen worden voorzien. Aangezien de Commissie zelf beheerplannen

voor grote roofdieren waarin een beperkte vorm van bejaging wordt toegestaan onder deze

uitzonderingsgrond kwalificeert, kan men a fortiori argumenteren dat

soortenbeschermingsprogramma’s die op een kleiner niveau werkzaam zijn hieronder kunnen

774 EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 63-64. 775 Art. 20, §1, 7° Soortenbesluit. 776 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 56-58; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 64-74. 777 H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 493.


114

vallen778. De strikt gecontroleerde omstandigheden, de selectieve wijze en de bepaalde

grenzen waarbinnen bepaalde soorten worden verwijderd of verplaatst na verloop van een

bepaalde tijd, kunnen immers worden geregeld in het soortenbeschermingsprogramma.

In het Verslag aan de Regering vermeldt men ook uitdrukkelijk het gebruik van deze

planmatige afwijkingsmogelijkheid in situaties waarbij Europees beschermde soorten

voorkomen in gebieden van economisch belang waarbij expliciet wordt verwezen naar het

voorkomen van de strikt beschermde rugstreeppad in de haven van Antwerpen779.

Een soortenbeschermingsprogramma kan dus een mogelijke uitweg bieden om de

tegenstelling tussen ecologie en economie op te heffen780.

216. Deze afwijkingsgrond laat, in navolging van de Vogel- en Habitatrichtlijn781, dus toe

dat soorten worden gevangen, geplukt of in bezit worden gehouden om andere redenen dan

degene die reeds in de vorige afwijkingsgronden aan bod kwamen. Dit komt er de facto op

neer dat beschermde soorten kunnen worden gevangen of gehouden voor recreatieve

redenen782. Zoals hierna zal worden verduidelijkt, mag evenwel slechts worden afgeweken

indien er geen andere bevredigende oplossing bestaat en er geen afbreuk wordt gedaan aan het

streven om een gunstige staat van instandhouding van de betrokken soort te behouden.

Om deze reden kan deze bepaling niet langer worden opgevat als een opening voor de

vogelvangst voor recreatief gebruik aangezien er moet worden aangetoond dat er, in

voorkomend geval, geen andere bevredigende oplossing bestaat. Voor het vangen van vogels

bestaat immers een bevredigend alternatief, namelijk het uitwisselen van specimens in het

kader van een gemeenschappelijk kweekprogramma om inteelt te vermijden783. Hierop komen

we later nog terug bij de bespreking van de alternatieventest.

778 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 216. 779 Verslag Soortenbesluit, 50. 780 Verslag Soortenbesluit, 51. 781 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 214-219 en 240-241; EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 56-58; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 64-74. 782 S. DESRUMAUX, “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 204-205. 783 Verslag Soortenbesluit, 42.


115

217. Voor de categorie 1-soorten wordt bovendien toegestaan dat er afwijkingen kunnen

worden verleend omwille van redenen van sociale en economische aard of wanneer

maatregelen van algemeen of plaatselijk belang noodzakelijk zijn784. De bepaling uit artikel 2

van de Vogelrichtlijn dat er rekening moet worden gehouden met economische, sociale,

culturele alsook regionale en lokale overwegingen, vormt zoals hoger geen zelfstandige

afwijkingsgrond voor Europees relevante soorten. Dit maakt dat deze overwegingen dus wel

kunnen worden ingezet voor het toestaan van afwijkingen inzake beschermingswaardige

soorten in de Vlaamse context. Ook dit vormt een versoepeling van het principiële

beschermingsregime voor soorten van louter regionaal belang ten aanzien van de oude

regelgeving zodat ook hier vragen kunnen worden gesteld over de verenigbaarheid met het

standstill-beginsel785.

2. Bijzondere afwijkingsgrond betreffende introductie

218. Er is een bijzondere afwijkingsgrond ingevoerd met betrekking tot het verbod om

specimens van soorten te introduceren in het wild waarbij een onderscheid moet worden

gemaakt tussen inheemse en uitheemse soorten.

Afwijkingen op het introductieverbod zijn voor inheemse soorten enkel mogelijk in het kader

van het hoger besproken soortenbeschermingsprogramma786.

Voor uitheemse soorten wordt evenzeer in deze mogelijkheid voorzien hoewel hier ook de

verplichting geldt om een voorafgaand impactonderzoek uit te voeren waarbij moet worden

overgegaan tot overleg en informatie-uitwisseling in de context van de Benelux alsook met de

Europese Commissie787. Deze voorwaarden proberen er dus voor te zorgen dat de potentiële

en reële negatieve gevolgen van dergelijke introducties worden vermeden788.

784 Art. 20, §2 Soortenbesluit. 785 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 585. 786 Art. 20, §1. Soortenbesluit. 787 Art. 21, §2 Soortenbesluit. 788 Verslag Soortenbesluit, 44.


116

3. Afwijkingsvoorwaarden

219. Om geldig te kunnen afwijken moet worden voldaan aan drie tests789. Er moet

vooreerst sprake zijn van één van de hierboven opgesomde afwijkingsgronden. Iedere

afwijking kan bovendien alleen maar worden toegestaan als er geen andere bevredigende

oplossing bestaat en als de afwijking geen afbreuk doet aan het streven om de populaties van

de betrokken soort in een gunstige staat van instandhouding te laten voortbestaan790. Op deze

laatste twee gaan we hier verder in791.

220. De voorwaarde dat er geen andere bevredigende oplossing mag bestaan wordt ook wel

eens aangeduid als de alternatieventest792. De Europese Commissie onderscheidt hierbij drie

deelvragen793 waarbij moet worden gezocht naar een oplossing die het probleem effectief

oplost en tegelijk een maximale bescherming garandeert voor de beschermde soort. Een

afwijking op het beschermingsprincipe moet immers worden beschouwd als een laatste

redmiddel wanneer andere oplossingen niet mogelijk zijn. Het gegeven dat een andere

oplossing lastiger is om uit te voeren of meer inspanning vergt, betekent op zich niet dat het

geen alternatief vormt voor een afwijking794. Niettemin noopt het redelijkheidsbeginsel wel

tot de conclusie dat, indien kan worden aangetoond dat de uitvoering van een alternatief leidt

tot een verliesgevend project, dit niet als een reëel alternatief kan worden aangemerkt795.

789 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 54-65; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 48-76. 790 Verslag Soortenbesluit, 39. 791 Zie art. 20, §4 Soortenbesluit. 792 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 58-60; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 49-60. 793 (1)Wat is het probleem of specifieke situatie die moet worden behandeld? (2)Bestaan er andere oplossingen? (3)Zo ja, zullen deze het probleem of de specifieke situatie waarvoor de afwijking wordt gezocht oplossen? Zie EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 58; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 49-53. 794 Verslag Soortenbesluit, 41. 795 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 216.


117

221. Dit wordt goed geïllustreerd in een zaak die voor het Hof van Justitie796 kwam en die

bovendien de deur voor de vogelvangst grotendeels dichtdeed797. Hoewel het arrest zeer

specifieke omstandigheden betrof, kan ze hier niettemin worden aangehaald voor de algemene

manier waarop de alternatieventest moet worden behandeld.

In de vernietigingsprocedure van twee besluiten van het Waalse Gewest die de vangst van

beschermde vogels798 hadden toegelaten, stelde de Belgische Raad van State twee prejudiciële

vragen aan het Hof van Justitie betreffende de verenigbaarheid van deze besluiten met de

Vogelrichtlijn. Concreet betrof dit enerzijds de verenigbaarheid van een degressieve

vogelvangst om de liefhebbers tegemoet te komen die anders ertoe zouden worden verplicht

om hun installaties te wijzigen en bepaalde gewoonten op te geven niettegenstaande het

kweken mogelijk is maar net omwille van de hoger aangehaalde reden niet op grote schaal

haalbaar is. Anderzijds betrof het de verenigbaarheid van een vinkenvangst om de nadelen

van inteelt door te veel endogene kruisingen te vermijden799.

222. Het Hof beantwoordde deze eerste vraag negatief. Aangezien er in de specifieke

omstandigheden van de zaak wel degelijk een alternatief bestond800 stelde het Hof dat

wanneer een alternatief bestaat, alle argumenten die aanvoeren dat dit niet bevredigend is,

sterk en robuust zullen moeten zijn. Daarom is het duidelijk dat een andere oplossing niet

onbevredigend kan zijn om de enkele reden dat ze zou dwingen tot een verandering in het

gedrag van degenen die de afwijking genieten801.

Op de tweede vraag antwoordde het Hof eerder beknopt door te stellen dat dit kan op

voorwaarde dat er geen alternatief bestaat802. Hoewel het Hof hiermee de deur voor

796 HvJ 12 december 1996, C-10/96, Ligue royale belge pour la protection des oiseaux en Société d’études ornithologiques v. Région Wallonne. 797 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 217-219; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 623-626; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 49-53. 798 In casu vinken. 799 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 625-626; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 49-50. 800 Namelijk de kweek en voortplanting in gevangenschap van vogels van de beschermde soorten. Uit het dossier bleek dat deze niet alleen wetenschappelijk en technisch haalbaar was maar ook succesvol werd gerealiseerd door bepaalde kwekers in Wallonië en op grotere schaal door kwekers in Vlaanderen. Zie EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 51. 801 EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 50-51. 802 EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 52.


118

vogelvangst voor kweekdoeleinden op een kiertje heeft laten staan, werd deze in 2002 door de

Raad van State gesloten.

223. De andere voorwaarde die vereist dat geen afbreuk wordt gedaan aan het streefdoel

om de populaties van de soort in kwestie in een gunstige staat van instandhouding te laten

voortbestaan, op lokaal niveau of op Vlaams niveau, wordt ook wel eens aangestipt als de

instandhoudingstoets. Hoewel deze ontbreekt in de Vogelrichtlijn moet hier toch worden

aangenomen dat ook bij het verlenen van afwijkingen op de bescherming van vogelsoorten

acht moet worden geslagen op de staat van instandhouding van de betrokken soorten

aangezien dit ook duidelijk zit opgenomen in de doelstellingen van de Vogelrichtlijn803.

De instandhoudingstoets kan worden opgedeeld in drie deelproblemen804. Zo is niet duidelijk

op welk niveau deze analyse moet worden gemaakt. Ook is het onzeker of nog een ontheffing

kan worden verleend indien sprake is van een negatieve staat van instandhouding van de

betrokken soort en welke rol mogelijke compenserende maatregelen kunnen spelen.

224. De Commissie beschouwt een populatie als een groep van individuele specimens van

dezelfde soort, die terzelfdertijd in hetzelfde geografische gebied leven en die er zich

potentieel kunnen voortplanten. De beoordeling van de afwijking op een populatie gebeurt

volgens de Commissie best op een lager niveau dan de biografische regio om betekenisvol te

kunnen zijn. Het is immers logisch dat ontheffingen, die veelal te maken hebben met

specifieke, lokale omstandigheden ook op dat niveau worden beoordeeld805.

225. De vraag rijst verder of een afwijking nog zal kunnen worden verleend indien de

betrokken soort zich in een ongunstige staat van instandhouding bevindt. De Europese

Commissie806 onderscheidt hier twee deelvragen807. Een belangrijke vraag heeft betrekking op

de staat van instandhouding op biografisch en op lokaal niveau. Hierbij wordt er gewezen op

het gegeven dat de staat van instandhouding op biogeografisch niveau kan verschillen van

deze op lokaal niveau. Zo kan een soort op biografisch niveau in een gunstige staat van

instandhouding verkeren terwijl een deelpopulatie zich in een bepaald gebied door bepaalde

803 Verslag Soortenbesluit, 41-42. 804 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 60-64. 805 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 60. 806 EUROPESE COMMISSIE, Guidance Strict Protection, Brussel, 2007, 61-63. 807 (1)Wat is de staat van instandhouding op biogeografisch en op lokaal niveau?; (2)Wat is de invloed van de afwijking op zich?


119

omstandigheden in een ongunstige staat van instandhouding kan bevinden. Een afwijking kan

enkel worden bekomen indien het nettoresultaat ervan neutraal of positief is808.

Een dergelijke afwijking kan evenwel ook worden bekomen indien de betrokken soort zich in

een ongunstige staat van instandhouding zou bevinden. Het Hof van Justitie809 oordeelde in

de zaak over de Finse wolvenjacht immers dat, hoewel de gunstige staat van instandhouding

van de betrokken soort in hun natuurlijke verspreidingsgebied een noodzakelijke en

voorafgaande voorwaarde vormt voor het toekennen van afwijkingen, er in bepaalde gevallen

kan van worden afgeweken. Een afwijking kan dan alsnog worden toegekend indien naar

behoren is vastgesteld dat deze de ongunstige staat van instandhouding niet kan verslechteren

of kan verhinderen dat de betrokken soort in een gunstige staat van instandhouding wordt

hersteld810.

226. Hoewel het afwijkingsregime strikt genomen geen compenserende maatregelen

vereist, neemt dit niet weg dat, in voorkomend geval, het nemen van compenserende

maatregelen een belangrijk element kan vormen bij de ecologische evaluatie van de impact

van een ingreep op de leefplaatsen van beschermde soorten. Zij kunnen evenwel de

toepassing van de hoger beschreven afwijkingsvoorwaarden niet vervangen811.

Compenserende maatregelen kunnen een rol spelen bij het verkrijgen van afwijkingen op de

leefplaatsbescherming door bijvoorbeeld elders nieuwe leefplaatsen te creëren voor de

betrokken soorten. Deze moeten niettemin reeds een feit zijn wanneer de vernieling van de

voortplantings- en rustplaatsen heeft plaatsgevonden812.

808 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 218. 809 HvJ 14 juni 2007, C-342/05, Commissie v. Finland. 810 H. SCHOUKENS, “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 495. 811 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 588. 812 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 218-219.


120

§3. Procedure en rechtsbescherming

227. Het Soortenbesluit regelt de procedure om afwijkingen vast te leggen en bepaalt

daarbij de aanvraag, de beslissingstermijnen, de componenten van een beslissing, de

betekening ervan en de beroepsmogelijkheden.

Hoewel de Europese regelgeving geen uitgebreide procedureregeling bevat stelde het Hof van

Justitie813 toch duidelijk voorop dat een afwijkingsregime of een concrete afwijking minstens

voorwaarden moet bevatten inzake tijd en plaats zodat afwijkingen die geen voorwaarden

bevatten onaanvaardbaar zijn814.

228. Er zijn weinig formele aspecten aan de afwijkingsaanvraag gekoppeld. Het

Soortenbesluit bepaalt enkel dat de aanvraag naar het ANB moet worden gestuurd door

middel van een aangetekende brief en dat het ANB daarvoor de nodige organisatorische

maatregelen moet nemen door een standaard aanvraagprocedure in te stellen815. Op de

website van het ANB zijn de nodige modelformulieren terug te vinden816.

229. Er zijn verschillende beslissingstermijnen voorzien, naargelang de reden voor de

afwijkingsaanvraag. Deze termijnen worden gerekend vanaf de ontvangstdatum van de

aangetekende brief817. Hoewel dit termijnen van orde zijn, zal het ANB toch rekening moeten

houden met de redelijketermijnvereiste, als onderdeel van de zorgvuldigheidsplicht van het

openbaar bestuur818.

De aanvragen waar er sprake is van een gemotiveerde hoogdringendheid worden binnen de

vijf werkdagen afgehandeld behoudens een eenmalige verlenging van vijf werkdagen bij

gemotiveerde beslissing819. De vereiste hoogdringendheid moet verband houden met het

probleem of de situatie die men wil oplossen. Deze snelle procedure vormt evenwel een

uitzondering op de standaardtermijn van twintig dagen. Ook deze termijn kan bij

gemotiveerde beslissing eenmaal met twintig werkdagen worden verlengd820.

813 HvJ 27 april 1988, C-252/85, Europese Commissie v. Frankrijk 814 Verslag Soortenbesluit, 45. 815 Art. 22, §1 Soortenbesluit. 816 http://www.natuurenbos.be 817 Art. 22, §2, aanhef Soortenbesluit. 818 S. DESRUMAUX, “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 205. 819 Art. 22, §2, 1° Soortenbesluit. 820 Art. 22, §2, 2° Soortenbesluit.


121

Een bijzondere, verlengbare termijn van drie maanden geldt voor het introduceren van

uitheemse soorten in het wild821. Dit is te verklaren door de overlegverplichtingen die vervat

zitten in de desbetreffende afwijkingsgrond.

230. De onderdelen die de beslissing van het ANB moet bevatten staan opgesomd in artikel

22, §3 van het Soortenbesluit. Hieruit blijkt dat een alomvattende afwijking, die als een soort

van “carte blanche” kan worden gebruikt, in principe niet mogelijk is. Een afwijking dient dus

steeds voldoende specifiek te zijn, gericht op een welbepaald probleem of situatie, zodat er

ook op een afdoende wijze controle kan worden uitgeoefend822. De beslissing wordt betekend

aan de aanvrager, waarna bij een weigeringsbeslissing823 binnen de 30 dagen kan worden

opgekomen bij de minister die een beslissing neemt binnen de twee maanden824.

Aan het stilzwijgen van het ANB koppelt het Soortenbesluit geen rechtsgevolgen. Aldus kan

luidens art. 14, §3 RvS-wet een annulatieberoep tegen een impliciet afwijzende beslissing

worden ingesteld. De verjaringstermijn begint te lopen, daags na het verstrijken van de

aanmaningsperiode van vier maanden. Indien het ANB na deze periode geen beslissing heeft

genomen staat hiertegen dus een annulatieberoep open binnen de gewone termijn van zestig

dagen825.

821 Art. 22, §2, 3° Soortenbesluit. 822 Verslag Soortenbesluit, 46. 823 De rechtsbescherming is anders bij een positieve beslissing. 824 Art. 22, §4-5 Soortenbesluit. 825 A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 1035-1039.


122

231. Er werd evenwel niet voorzien in een administratieve beroepsprocedure voor het geval

de vergunning wel zou zijn toegekend waardoor eventuele belanghebbenden zich rechtstreeks

tot de Raad van State826 zullen moeten wenden827. Indien gebruik wordt gemaakt van het

hierna besproken integratiespoor moeten de instrumenten voor rechtsbescherming worden

aangewend tegen de geïntegreerde beslissing828.

3. Wisselwerking met het omgevingsrecht

232. Bij het uitoefenen van hun activiteiten worden rechtsonderhorigen vaak

geconfronteerd met diverse regelgevingen. Door de cumulatieve werking van de

“administratieve polities” moet een rechtsonderhorige over alle vereiste toelatingen

beschikken. Daarom moet op formeel vlak een oplossing worden voorzien, zoniet bestaat het

risico dat de cumulatieve werking van de administratieve polities negatief inwerkt op het

rechtsgevoel van de burger en de natuurbehoudswetgeving dreigt te worden vergeten829. Het

is dus wenselijk om tegengestelde beslissingen te vermijden door te voorzien in de integratie

van beslissingen. Dit is een systeem waarbij over alle aanvragen in één beslissing wordt

geoordeeld830.

826 Dit in het kader van een bij de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State ingediend annulatieberoep(art. 14, §1 RvS-wet) of een schorsingsverzoek(art. 17 RvS-wet), het zogenaamde “administratief kortgeding”. Zie hiervoor A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 989-1123. Over de mogelijkheden van natuurverenigingen zie: G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 269-278; S. LUST, “Het belang van een milieuvereniging om in rechte op te treden voor de Raad van State. Een status questionis”, TMR 2002, 336-340; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 1014-1023. 827 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, 589. 828 In het stedenbouwkundig contentieux valt hierbij te denken aan de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Zie hierover W. DE CUYPER, T HUYGENS, E. RENTMEESTERS en S. WALGRAEVE, “De ruimtelijke ordening opnieuw geordend”, TMR 2009, 544-547; A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 404-408. 829 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 217-218. 830 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 259-260.


123

233. Een dergelijk systeem was in de oude regelgeving afwezig831. Nochtans vielen heel

wat handelingen en activiteiten, waaronder ook ruimtelijke ingrepen, onder het

beschermingsregime. Aangezien de oude uitvoeringsbesluiten op geen enkele wijze waren

afgestemd met de rest van het omgevingsrecht moest in principe een afzonderlijke ontheffing

worden aangevraagd. Zoals hoger reeds werd opgemerkt, vond dit regime in de praktijk

nauwelijks toepassing.

Als antwoord op een parlementaire vraag die werd gesteld naar aanleiding van het aanleggen

van een aardgasleiding met implicaties voor beschermde diersoorten gaf de toenmalige

minister van Leefmilieu zelf toe dat indien toepassing wordt gemaakt van de natuurtoets bij

de vergunningverlening het niet problematisch is dat geen afwijking op grond van de

soortenregelgeving werd bekomen832. Volgens de minister zou door het ANB geen proces-

verbaal worden opgesteld indien de voorwaarden uit de vergunning werden nageleefd.

Aangezien de minister zelf toegaf dat hiervoor geen rechtsgrond voorhanden was, werd op

deze manier een illegale praktijk goedgepraat833.

Uit vroegere rechtspraak van de Raad van State834 kan ook worden afgeleid dat wanneer de

voorwaarden bij een stedenbouwkundige vergunning de vrijwaring van een poel

kamsalamanders opleggen, er geen toepassing meer moet worden gemaakt van het

afwijkingsregime van de Habitatrichtlijn. Door de bescherming van de poel wordt immers

ook de habitat van de kamsalamander bewaard. Dat dit niet expliciet in de vergunning wordt

vermeld, hoeft volgens de Raad van State geen probleem te vormen835.

234. Daarom voorziet het Soortenbesluit, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan,

dat bepaalde vergunningen, ontheffingen of plannen afwijkingen van de verbodsbepalingen

van het Soortenbesluit kunnen bevatten836. Dit is ingegeven vanuit de doelstelling van

administratieve vereenvoudiging837.

831 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 292. 832 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2007-08, 6 mei 2008(Vr. nr. 660 V. DUA). 833 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 687. 834 RvS 28 juni 2007, nr. 172856, Vzw Milieuwerkgroep “Ons Streven”; RvS 12 november 2009, nr. 197715, Vzw Milieuwerkgroep “ Ons Streven”. 835 H. SCHOUKENS, “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 219. 836 Art. 23 Soortenbesluit. 837 Verslag Soortenbesluit, 47.


124

Hiertoe is wel vereist dat het beoordelingskader838 van het Soortenbesluit in acht wordt

genomen evenals de elementen die een beslissing van het ANB zelf moet bevatten839.

Bovendien moet er desgevallend rekening worden gehouden met het advies van het ANB840.

De types vergunningen, afwijkingen, ontheffingen en plannen die deze afwijkingen kunnen

bevatten worden limitatief841 opgesomd842.

Zoals reeds hoger werd besproken, kunnen in het kader van een

soortenbeschermingsprogramma ook afwijkingen worden voorzien op de verbodsbepalingen.

235. Hierbij kunnen wel enkele bedenkingen worden geformuleerd. Het is vooreerst

aangewezen dat het ANB strikt toeziet op de algemene voorwaarden om gebruik te kunnen

maken van het integratiespoor. Indien dit niet wordt gerespecteerd kan immers geen sprake

zijn van integratie en zal bijgevolg een afzonderlijke afwijking moeten worden aangevraagd.

Ook lijkt de formulering van het integratiespoor niet te vereisen dat het advies van het ANB

steeds wordt ingewonnen noch dat dit advies bindend zou zijn. SCHOUKENS meent dat

hierdoor te veel verantwoordelijkheid bij de vergunningsverlenende overheden wordt gelegd

die hiervoor niet altijd de nodige expertise hebben. Niettemin is de meest rechtszekere piste

bij het toepassen van het integratiespoor om toch het advies van het ANB in te winnen843.

Ten slotte zorgt de limitatieve opsomming ervoor dat niet voor alle procedures uit het

omgevingsrecht een integratiespoor is voorzien. Zo ontbreekt de integratie met de milieu- of

stedenbouwkundige melding en de regeling inzake risicovolle en niet-risicovolle activiteiten

in natuurreservaten en bossen844.

838 Art. 20-22 Soortenbesluit. 839 Art. 23, lid 1, 1°-2° Soortenbesluit. 840 Art. 23, lid 1, 3° Soortenbesluit. 841 Het betreft: de natuurvergunning; de ontheffing van bepalingen uit het gebiedsgericht natuurbeleid verleend op grond van artikel 25, §3 van het Natuurdecreet; het beheerplan van een erkend of Vlaams natuurreservaat; een projectuitvoeringsplan van een natuurinrichtingsproject; een natuurrichtplan; een beheerplan van een erkend bosreservaat; een bosbeheerplan; een milieuvergunning; een stedenbouwkundige vergunning. Zie hiervoor H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 590-592. 842 Art. 23, lid 2 Soortenbesluit. 843 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 590. 844 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 592.


125

§2. Liefhebberij 236. De liefhebberij, en meerbepaald deze betreffende vogels845, is in Vlaanderen846 en

Nederland847 een aloude bezigheid848. Deze staat evenwel op gespannen voet met het

natuurbehoudsrecht dat verbodsbepalingen bevat die ingrijpen op het bezit en handel van

specimens van beschermde soorten849. Deze problematiek vormde het voorwerp van een

heftig maatschappelijk debat850 en kwam ook geregeld voor de gerechtelijke instanties, tot aan

het Hof van Justitie toe.

237. Hierna bespreken we kort de afgeschafte vogelvangst voor kweekdoeleinden in het

kader van de vinkenliefhebberij waarna het houden van beschermde soorten in

gevangenschap aan bod komt. Dit laatste wordt immers uitvoerig geregeld door het

Soortenbesluit. Het doel van deze regeling is om het rechtmatig in gevangenschap houden van

specimens van beschermde soorten mogelijk te maken, althans onder bepaalde voorwaarden

en zonder dat daarbij druk komt te liggen op de wilde populaties van deze soorten851. De

regeling voor vogels is evenwel opmerkelijk uitgebreider dan deze voor andere soorten. Dit

kan worden verklaard door het verschil in omvang en organisatiegraad tussen de

vogelhouderij en het houden van andere soorten852.

238. Het houden van beschermde dieren in gevangenschap die onder het Soortenbesluit

vallen moet evenwel worden onderscheiden van het houden van wilde dieren die niet behoren

tot de beschermde soorten die onder het Soortenbesluit vallen. Dit laatste aspect wordt

geregeld door de federale wetgeving op het dierenwelzijn853.

845 Voornamelijk zangvogels. 846 Zie hiervoor I. MATTHEY, Vincken moeten vincken locken. Vijf eeuwen vangst van zangvogels en kwartels in Holland, Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2002, 464p. 847 Zie hiervoor F. SANTENS(ed.), Hinke de Vinke. 400 jaar vinkensport in Vlaanderen. 60 jaar A.V.I.B.O., Vichte, 1995, 703p. 848 G. VAN HOORICK, “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 215-218. 849 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 603. 850 Zie bijvoorbeeld (parlementaire documenten). 851 Verslag Soortenbesluit, 87. 852 Verslag Soortenbesluit, 67-68. 853 Zie hiervoor H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 602-603.; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 880-884.


126

1. Vinkenvangst voor kweekdoeleinden

239. De vinkenvangst werd toegelaten door opeenvolgende Ministeriële Besluiten854. De

vraag rijst hierbij naar de verenigbaarheid met artikel 9 van de Vogelrichtlijn. Tot voor haar

arrest van 12 december 1996855 had het Hof van Justitie hierover geen inhoudelijk standpunt

ingenomen. Wel werd gepreciseerd dat er geen andere bevredigende oplossing mag bestaan,

met name de voortplanting in gevangenschap856 en dat het begrip “kleine hoeveelheden” geen

absoluut criterium is maar verband houdt met de handhaving van de totale populatie en de

voortplantingssituatie van de betrokken soort857.

240. Hoger hebben we in het kader van de alternatieventest het arrest van 12 december

1996 besproken waarmee het Hof van Justitie de vinkenvangst voor kweekdoeleinden als

onverenigbaar bevond met de Vogelrichtlijn. Niettemin heeft het Hof geen uitgesproken

standpunt ingenomen betreffende de mogelijkheid tot het vangen van vinken om de nadelen

van inteelt door te veel endogene kruisingen tegen te gaan. Het Hof achtte zulks mogelijk op

voorwaarde dat er geen andere bevredigende oplossing is en met dien verstande dat het aantal

exemplaren dat mag worden gevangen, moet worden vastgesteld op een aantal dat objectief

nodig blijkt te zijn om deze nadelen te verhelpen, waarbij in ieder geval het maximum van

“kleine hoeveelheden” in acht moet worden genomen858. Deze voorwaarde is volgens het Hof

evenwel niet vervuld wanneer het mogelijk zou zijn de nadelen van inteelt te ondervangen

door samenwerking en door uitwisseling van vogels tussen kwekers. Hiermee werd dus nog

een kleine opening gelaten om de vinkenvangst toe te staan859.

241. Deze opening werd enkele jaren later evenwel door de Raad van State gesloten. Na de

vernietiging860 wegens schending van de motiveringsverplichting van een ministerieel besluit

dat de vinkenvangst toeliet voor de periode 1998-2002861 werd alsnog een nieuw besluit

854 Zie ook G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 270-276. 855 HvJ 12 december 1996, C-10/96, Ligue royale belge pour la protection des oiseaux en Société d’études ornithologiques v. Région Wallonne. 856 HvJ 8 juli 1987, C-247/85, Europese Commissie v. Belgisch Koninkrijk 857 HvJ 27 april 1988, C-252/85, Europese Commissie v. Frankrijk 858 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 218-219; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 623-626. 859 EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 52. 860 RvS 19 april 1999, nr. 79811, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels 861 MB van 10 september 1998 tot regeling van de bevoorrading van de vinkeniers en tot stimulering van de vinkenkweek voor de periode 1998-2002 in het Vlaamse Gewest, BS 19 september 1998, 30513.


127

genomen voor de jaren 1998 en 1999862. Tegen dit laatste besluit werd door de

Vogelbescherming ook een annulatieberoep ingesteld dat werd ingewilligd door de Raad van

State863. De bestuursrechter bracht vooreerst de rechtspraak van het Hof van Justitie in

herinnering die de vinkenvangst voor kweekdoeleinden niet verenigbaar acht met de

Vogelrichtlijn aangezien er een bevredigend alternatief bestaat, met name de kweek in

gevangenschap. Met betrekking tot de vinkenvangst om de nadelen van inteelt tegen te gaan

oordeelde de Raad van State dat de vinkeniers geen voldoende bewijs konden voorleggen om

aan te tonen dat het in de huidige stand van de wetenschap niet mogelijk is om met de in

gevangenschap gekweekte dieren een aan de noden van de vinkensport voldoende

voortplanting te organiseren zonder dat er gevaar van inteelt of verlies van weerbaarheid

dreigt. Bovendien werd niet aangetoond dat de hoeveelheden die de vinkeniers wilden vangen

niet groter was dan het aantal dat objectief wetenschappelijk nodig is om het voornoemde

nadeel te verhelpen. Hiermee werd, in lijn van de rechtspraak van het Hof van Justitie de deur

voor de vinkenvangst volledig dichtgedaan.

242. Het ministerieel besluit van 1999 was evenwel geen alleenstaand geval. De

bevoorrading van de vinkeniers werd nadien immers ook toegelaten voor de jaren 2000864,

2001865 en 2002866. De Raad van State verwees in haar vernietigingsarrest van 2002 naar deze

besluiten als een “carrousel van steeds wederkerende beslissingen met dezelfde inhoud”. Ook

tegen deze besluiten stelde de Vogelbescherming een annulatieberoep in waarna deze

consequent werden vernietigd omdat het ontoereikend karakter van de alternatieven, met

name de kweek in gevangenschap om een voldoende aantal vogels ter beschikking te hebben

en de uitwisseling van vogels onder kwekers om de genetische diversiteit te waarborgen, niet

kan worden aangetoond867. In 2004 werden nog eens twee voorstellen van decreet ingediend

om respectievelijk tot 2012 en 2013 toe te laten dat een degressief aantal vinken zou worden

862 MB van 27 mei 1999 tot regeling van de bevoorrading van de vinkeniers en tot stimulering van de vinkenkweek voor de periode 1998-1999 in het Vlaamse Gewest, BS 9 juni 1999, 21399. 863 Rvs 2 december 2002, nr. 113105, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels. 864 MB van 5 oktober 2000 tot regeling van de bevoorrading van de vinkeniers en tot stimulering van de vinkenkweek in 2000 in het Vlaamse Gewest, BS 13 oktober 2009, 34720. 865 MB van 27 september 2001 tot regeling van de bevoorrading van de vinkeniers en tot stimulering van de vinkenkweek in 2001 in het Vlaamse Gewest, BS 3 oktober 2001, 33508. 866 MB van 9 oktober 2001 tot regeling van de bevoorrading van de vinkeniers en tot stimulering van de vinkenkweek in 2002 in het Vlaamse Gewest, BS 11 oktober 2002, 46010. 867 RvS 28 januari 2008, nr. 179054, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels; RvS 21 april 2008, nr. 182188, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels; RvS 21 april 2008, nr. 182189, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels.


128

gevangen868. In het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie en de Raad van State is

een dergelijk afbouwscenario evenwel onverenigbaar met de Vogelrichtlijn869. Ook Avibo

lijkt (voorlopig) niet meer aan te dringen op het vangen van vinken uit de natuur870. Er

worden wel geregeld subsidies voorzien om de kweek in gevangenschap te stimuleren871.

Hoewel het vangen van vinken dus een illegale activiteit is, blijkt deze evenwel nog geregeld

voor te vallen872.

2. Houden van vogels in gevangenschap

243. Het houden van beschermde vogels staat in principe ook op gespannen voet met het

natuurbehoudsrecht. Niettemin moeten we hier de zaak Vergy van het Hof van Justitie873 in

herinnering brengen waarin het Hof oordeelde dat de Vogelrichtlijn niet van toepassing was

op in gevangenschap geboren en opgekweekte vogels. Het Hof voegde hieraan toe dat

aangezien de gemeenschapswetgever de verhandeling van in gevangenschap geboren en

opgekweekte vogels niet geregeld heeft, de Lidstaten bevoegd blijven om dienaangaande een

regeling te treffen, onverminderd de toepasselijkheid van het EG-verdrag. De Lidstaten

kunnen dus een regeling uitwerken mits deze garandeert dat het houden van in gevangenschap

geboren vogels op geen enkele manier schade doet aan de natuurlijke stand. Eens de in

gevangenschap geboren en opgekweekte vogels in de natuur worden geherintroduceerd vallen

zij wel terug onder het toepassingsgebied van de Vogelrichtlijn874.

868 Voorstel van decreet van de heren André Denys, Carl Decaluwe, Luc Martens en Karlos Callens en mevrouw Gisèle Gardeyn-Debever houdende het instandhouden van de vinkensport in Vlaanderen, Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2254/1. 869 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 17 februari 2010(Vr. nr. 218 K. CALLENS). 870 X, “We gaan voluit voor eigen kweek”, Het Nieuwsblad 17 december 2007. 871 J. SEYMORTIER, “210000 euro subsidies voor vinkenkweek”, Het Laatste Nieuws 27 juni 2011. 872 Hierop komen we nog terug bij de bespreking van de handhaving. 873 HvJ 8 februari 1996, C-149/94, Strafzaak t. Vergy. 874 G. VAN HOORICK, Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 192-193; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 600-604; EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument jacht, Brussel, 2008, 8.


129

244. Kort daarna werd de Vlaamse regelgeving aangepast in de zin van het arrest Vergy875.

De Vogelbescherming stelde tegen deze nieuwe regeling een annulatieberoep in bij de Raad

van State waar zij onder meer de schending van de Vogelrichtlijn aanvoerde. De Raad van

State zag geen reden om van de Vergy-rechtspraak af te wijken zodat niet tot een schending

van de Vogelrichtlijn kon worden besloten876.

Het Soortenbesluit voorziet in een gelijkaardige regeling als deze van het KB Beschermde

Vogels 1981 zij het met een aantal verschillen en nuances. Het doel van deze regeling is om

de grens tussen de verzameling wettig gehouden vogels en de verzameling niet wettig

gehouden vogels zo ondoordringbaar mogelijk te maken877.

245. Er wordt daartoe een vrijstelling voorzien ten aanzien van de verbodsbepalingen met

betrekking tot beschermde vogelsoorten voor zover het gaat om specimens van deze soorten

die aantoonbaar in gevangenschap zijn geboren en gekweekt of op een andere legale manier

in gevangenschap worden gehouden878. De basisvoorwaarde hiervoor is dus dat deze

specimens in gevangenschap moeten zijn geboren en gekweekt. Dit impliceert dat de vogels

het resultaat zijn van het kweken met op hun beurt legaal gehouden oudervogels879.

Het bereik van deze algemene uitzonderingsregeling wordt nauwkeurig afgelijnd. Het gaat

enerzijds om specimens die in het Vlaamse Gewest in gevangenschap zijn geboren en

gekweekt wat wordt aangetoond met een gesloten pootring die voldoet aan de bepalingen van

het Soortenbesluit880.

246. Anderzijds betreft het specimens die afkomstig zijn uit een ander Belgisch Gewest of

uit een andere Lidstaat van de Europese Unie en er op een legale wijze werden gehouden. Dit

wordt aangetoond door een gesloten pootring of een ander rechtmatig afgegeven merkteken

dat voldoet aan de relevante regelgeving van een ander Belgisch Gewest of een lidstaat van de

Europese Unie en die aantoonbaar rechtmatig is afgegeven881. Deze vrijstelling zat niet vervat

in de oude regelgeving en vloeit voort uit de toenemende internationalisering van de handel in

vogels. De regelgeving die van kracht is in het Vlaamse Gewest geldt in principe niet voor het 875 Besl. Vl. Reg. van 18 december 1998 tot wijziging van het koninklijk besluit van 9 september 1981 betreffende de bescherming van vogels in het Vlaamse Gewest, BS 20 januari 1999, 01566. 876 RvS 2 december 2002, nr. 113102, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels. 877 Verslag Soortenbesluit, 68. 878 Art. 41, §1, aanvang Soortenbesluit. 879 Verslag Soortenbesluit, 69. 880 Art. 41, §1, 1° Soortenbesluit. 881 Art. 41, §1, 2° Soortenbesluit.


130

kweken van soorten buiten de grenzen van het Vlaamse Gewest. Dit komt doordat er hiervoor

in principe geen alomvattende Europese regelgeving882 bestaat die de Lidstaten moet

implementeren883. Hierbij moet wel de federale bevoegdheid in herinnering worden gebracht

inzake in-, uit- en doorvoer van uitheemse soorten. Dit wordt zoals hoger gesteld, geregeld in

het KB Beschermde Vogels 2001 en het KB CITES.

Het Hof van Justitie884 bevond de regeling van het gewestelijke KB Beschermde Vogels 1981

en het federale KB Beschermde Vogels 2001 evenwel strijdig met de Europese beginselen

inzake vrij verkeer van goederen885. Dit noopte tot de wijziging van het KB Beschermde

Vogels 2001886 en om dezelfde reden werd in het Soortenbesluit de bepaling “een ander

rechtmatig afgegeven merkteken” opgenomen887.

247. De vrijstelling geldt evenwel niet voor het verbod inzake het vervoer of de

verhandeling van de eieren van die vogelsoorten888. Dit is logisch aangezien er immers geen

sluitende manier bestaat om eieren van in gevangenschap gekweekte vogels te onderscheiden

van eieren van in het wild levende vogels.

We moeten hier ook opmerken dat beschermde vogelsoorten die onder het jachtwild vallen –

dit zijn de categorie 4-soorten – ook in gevangenschap kunnen worden gehouden op basis van

kweek op voorwaarde dat ze geringd zijn met een gesloten pootring889. Voor professionele

kwekers hoeft dit niet noodzakelijk een probleem op te leveren. We kunnen in herinnering

brengen dat het Soortenbesluit principieel niet van toepassing is op het jachtwild, behalve de

aspecten die niet door de jachtregelgeving worden geregeld. Het Jachtvoorwaardenbesluit

bepaalt dat de handel en het vervoer van wild dat afkomstig is van kweek in gevangenschap

het hele jaar is toegelaten. De bewijslast berust bij de betrokken handelaar of invoerder890. Dit

882 Er bestaat wel Europese regelgeving in verband met CITES die, zoals reeds werd gesteld, een federale bevoegdheid is. 883 Verslag Soortenbesluit, 69. 884 HvJ 10 september 2009, C-100/08, Commissie v. België. 885 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 297-298; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 603-604. 886 KB van 2 juni 2010 tot wijziging van het koninklijk besluit van 26 oktober 2001 houdende maatregelen inzake de invoer, de uitvoer en de doorvoer van bepaalde wilde, niet-inheemse vogelsoorten, BS 18 juni 2010, 38191. 887 Verslag Soortenbesluit, 69-70. 888 Art. 41, §1, lid 2 Soortenbesluit. 889 Verslag Soortenbesluit, 70. 890 Art. 27, §2 Jachtvoorwaardenbesluit.


131

bewijs kan worden geleverd aan de hand van de FAVV-documenten891. Op basis hiervan

moeten professionele kwekers van jachtwild dat bestemd is voor consumptie in staat zijn om

hun activiteit uit te oefenen. De jachtwildsoorten die professioneel worden gekweekt voor

consumptie moeten dus niet worden geringd892. Er is evenwel geen overgangsbepaling voor

de situatie waarin particulieren reeds voor de inwerkingtreding van het Soortenbesluit

jachtwildsoorten zoals fazanten thuis hebben. Aangezien nu een ringverplichting geldt, is het

niet mogelijk om de volwassen dieren alsnog van een legale ring te voorzien893.

248. Er werd wel een overgangsregeling voor de vink uitgewerkt. De vinken die werden

geringd met een open pootring conform de geldende regelgeving op het moment van

aanbrengen zijn bijkomend vrijgesteld van de bezits- en handelsverboden tot en met 31

december 2015894.

Zoals hoger reeds uiteengezet, werd tot 2001 een beperkte vinkenvangst toegelaten. Deze

vinken moesten voorzien zijn van een open pootring895 om aan te tonen dat het om legaal

gevangen vogels ging. Aangezien een volièrevink tussen de tien en de vijftien jaar oud kan

worden is dit een uitdovende regeling die afgelopen moet zijn in 2015896.

249. Het Soortenbesluit voorziet in een uitgebreide regeling inzake pootringen en

vogelhoudersverenigingen897. Dit systeem werd ontworpen om ringfraude tegen te gaan.

Aangezien dit evenwel een probleem blijft binnen de vogelhouderij898, beperken we ons hier

tot het aanstippen van enkele knelpunten die werden gesignaleerd door het ANB.

Het komt vooreerst vaak voor dat ringen worden gemanipuleerd om vogels op frauduleuze

wijze met een schijnbaar legale ring te ringen. Deze worden dan verkocht aan vogelhouders

die niet altijd beseffen dat zij met illegaal geringde vogels te maken hebben. Recent werden

891 Vanaf 200 stuks pluimvee moet een pluimveebedrijf zich immers in orde stellen met de federale regelgeving inzake voedselveiligheid wat een bevoegdheid vormt van het Federale Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen. 892 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 16 oktober 2009(Vr. nr. 42 H. SCHUEREMANS). 893 AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS, Handhavingsrapport 2009, http://www.natuurenbos.be(hierna: Handhavingsrapport 2009), 41. 894 Art. 41, §2 Soortenbesluit. 895 Dit is een ring die langs één kant open is en die dichtgeknepen wordt rond de poot van de vogel. In tegenstelling tot wat het geval is bij een gesloten pootring, kan een open pootring op eender welke leeftijd aan de vogel worden aangebracht. Zie Verslag Soortenbesluit, 70. 896 S. DESRUMAUX, “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 208-209. 897 Art. 42- 48 Soortenbesluit. Zie hiervoor Verslag Soortenbesluit, 71-78; H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 603-606. 898 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 272-273.


132

door de minister voorwaarden voor de kwaliteit van de pootringen vastgesteld899. Als uit

evaluatie zou blijken dat deze regelgeving niet volstaat om ringenfraude in te dijken, moet

worden overwogen om het gebruik van zogenaamde breekringen900 bij fraudegevoelige

vogelsoorten901 te verplichten902. In het hoger vermelde MB wordt dit reeds voorzien voor

vinken903.

250. Verder hebben vogelhouders momenteel de mogelijkheid om ringen te bestellen bij

meerdere clubs van eenzelfde vogelbond waardoor zij over meerdere identificatienummers

beschikken wat een efficiënte controle op het bestelde aantal ringen bemoeilijkt. Dit kan

worden opgelost door aan elk lid van een vogelbond een uniek identificatienummer voor te

leggen904.

Ten slotte bepaalt het Soortenbesluit dat een vogelhoudersvereniging maar ringen mag

uitreiken aan leden die niet zijn veroordeeld voor schendingen van de regelgeving inzake het

houden van vogels in gevangenschap en waar het vonnis een verbod op het houden van

vogels bepaalt. Hiertoe moet het lid een verklaring op eer indienen bij zijn

vogelhoudersvereniging905. Vanuit handhavingsoogpunt rijst het probleem dat een

veroordeelde vogelhouder er evenwel geen enkel belang bij heeft om een dergelijke

verklaring af te leggen. Als hij het doet, dan wordt zijn aanvraag voor ringen sowieso

geweigerd; als hij het niet doet, is de kans groot dat zijn aanvraag wordt ingewilligd. Deze

regel zou beter kunnen worden nageleefd wanneer vogelhouderverenigingen in kennis worden

gesteld van de vonnissen tegen hun leden906.

251. Het Soortenbesluit voorziet wel nog in een preventief systeem om soorten die

kwetsbaar zijn voor frauduleuze handel in aan het wild onttrokken specimens op te volgen

met het oog op eventuele maatregelen907.

De minister kan immers een lijst vaststellen van vogelsoorten waarvan de wilde populaties

kwetsbaar zijn voor onttrekking met het oog op het frauduleus in de handel brengen alsof ze

899 MB van 7 mei 2001 tot vaststelling van de voorwaarden voor de kenmerken en de kwaliteit van pootringen voor vogels, BS 15 juni 2011, 34441(hierna: MB Pootringen). Dit zal luidens art. 5 in werking treden op 15 november 2011. 900 Dit zijn ringen die niet kunnen worden verwijderd zonder de ring te breken of de vogel te verwonden. 901 Voornamelijk zangvogels. 902 Handhavingsrapport 2009, 40. 903 Art. 3 MB Pootringen. 904 Handhavingsrapport 2009, 40. 905 Art. 43 Soortenbesluit. 906 Handhavingsrapport 2009, 41. 907 Verslag Soortenbesluit, 75.


133

in gevangenschap zijn geboren en gekweekt908. Deze kwetsbaarheid hangt af van een drietal

factoren909. Wanneer een soort beantwoordt aan twee van de drie criteria910, dan kan er

worden vermoed dat deze soort kwetsbaar is voor illegale onttrekking uit het wild911.

Voor deze soorten gelden dan bijzondere registratieverplichtingen.912. Op basis van de aldus

verkregen gegevens en na overleg met de Europese Commissie, legt de minister aanvullende

voorwaarden, beperkingen of verbodsbepalingen op inzake het houden in gevangenschap of

het verhandelen van als kwetsbaar aangemerkte vogelsoorten voor vaststelling voor aan de

Vlaamse Regering913.

Het Verslag aan de Regering geeft als voorbeelden de Sakervalk of de Giervalk. Het beperken

van de handel of van het houden ten aanzien van alle specimens van deze soorten kan

desgevallend een verregaande maar noodzakelijke maatregel vormen. Er moet niettemin

worden gewaakt over de verenigbaarheid met het vrij verkeer van goederen. De beperkingen

moeten dus berusten op objectief vaststelbare redenen en mogen niet discriminatoir zijn914.

3. Houden van andere soorten in gevangenschap

252. Het houden van andere soorten wordt op een analoge wijze geregeld als voor

vogelsoorten915. Deze worden ook vrijgesteld van de verstorings- en bezits- en

handelsverboden als een aantal zaken916 ontegensprekelijk kunnen worden vastgesteld917. De

minister kan nadere regels vaststellen betreffende de wijze waarop kan worden aangetoond

dat er is voldaan aan de hierboven vermelde voorwaarden. Nadat deze regels zijn vastgesteld,

worden ze meegedeeld aan de Vlaamse Regering918. De manier waarop dit zal kunnen worden

aangetoond zal sterk afhangen van de betrokken soort zodat hieromtrent geen algemene regels

908 Art. 46, §1,lid 1 Soortenbesluit. 909 Art. 46, §1, lid 2 Soortenbesluit. 910 (1)De soort in kwestie is zodanig zeldzaam of bedreigd in de Europese Unie dat elke onttrekking van specimens ervan uit het wild een significant ongunstige impact kan hebben op de staat van instandhouding van de soort in de Europese Unie; (2)Van de soort in kwestie is algemeen aanvaard dat ze moeilijk te kweken is in gevangenschap; (3)Specimens van de soort hebben een relatief hoge geldwaarde in de vogelhandel. 911 Verslag Soortenbesluit, 76. 912 Art. 46, §2, lid 1 Soortenbesluit. 913 Art. 46, §2, lid 2 Soortenbesluit. 914 Verslag Soortenbesluit, 75-76. 915 Verslag Soortenbesluit, 78. 916 Namelijk dat: (1)De specimens in gevangenschap zijn geboren of gekweekt; (2)De specimens al legaal uit het wild waren onttrokken voor de inwerkingtreding van de Habitatrichtlijn, namelijk op 10 juni 1984; (3)De specimens afkomstig zijn uit een ander Belgisch Gewest of uit een andere lidstaat van de Europese Unie, waar zij op legale wijze onder zich werden gehouden. 917 Art. 49, lid 1 Soortenbesluit. 918 Art. 49, lid 2 Soortenbesluit.


134

kunnen worden vastgelegd. Het is in het belang van de houder om zoveel mogelijk

inspanningen te leveren om dit ontegensprekelijk te kunnen aantonen919.

Dit was totnogtoe niet geregeld in het Vlaamse Gewest. Aangezien het voordien verboden

was om dergelijke specimens te houden, wordt deze situatie met het Soortenbesluit

geregulariseerd920.

919 Verslag Soortenbesluit, 79. 920 Verslag Soortenbesluit, 78-79.


135

§3. Horizontale maatregelen: zorgplicht en natuurtoets 253. De horizontale instrumenten zorgplicht en natuurtoets zijn instrumenten voor het

natuurbeleid. Dit worden horizontale instrumenten genoemd omdat ze onverkort gelden voor

het hele Vlaamse Gewest en dus niet onderworpen zijn aan de ruimtelijke voorrangsclausule

van artikel 9 Decreet Natuurbehoud921. Dit standpunt wordt door de lagere rechtbanken922

aangehangen alsook door de Raad van State impliciet923 bevestigd924.

Deze instrumenten kunnen uiteraard ook relevant zijn voor het Soortenbeleid. Het is hier dan

ook enkel de bedoeling die relevantie aan te stippen; voor een uitgebreide analyse kan men

terecht bij de gespecialiseerde literatuur ter zake925.

921 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 664-665. 922 Antwerpen 24 juni 2002, NJW 2003, 17. 923 In het arrest Caignie leidt de Raad van State uit de parlementaire voorbereiding van het Decreet Natuurbehoud af dat de ruimtelijke voorrangsclausule enkel geldt voor de “maatregelen ter aanvulling van de bestaande regelgeving” inzake natuurbehoud(artikel 8 Decreet Natuurbehoud), diverse maatregelen die “de Vlaamse Regering” kan nemen voor het natuurbehoud(artikel 13 Decreet Natuurbehoud) en de maatregelen die “de Vlaamse Regering” kan treffen voor de bescherming van planten diersoorten en van hun levensgemeenschappen(hoofdstuk VI van het Decreet Natuurbehoud). De Raad oordeelde in casu dat de natuurtoets voorgeschreven door artikel 16, §1 van het Decreet Natuurbehoud dient te geschieden, ongeacht het feit dat de beoogde handelingen en werken verenigbaar zijn met de planologische bestemming van het betrokken gebied. Met SCHOUKENS kunnen we evenwel stellen dat, in navolging van de conclusie van de Raad van State betreffende de natuurtoets, de ruimtelijke voorrangsclausule niet kan spelen voor wat betreft de toepassing van de natuurzorgplicht. Zie RvS 27 januari 2009, nr. 189801, Caignie; P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 743. 924 RvS 27 januari 2009, nr. 189801, Caignie contra RvS 14 juni 2004, nr. 132388, NV Ronaco. 925 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 168-169, 235-246 en 434-445; G. VAN HOORICK, “De invloed van het Decreet Natuurbehoud op de huur van onroerende goederen”,T. Huur. 2001, 17-18; G. VAN HOORICK, A. CLIQUET, L. DEKIMPE en V. EERENS, Voorontwerp van Vlaams natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 248-251; H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 107-112; P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 738-758; I. DE SOMERE, “Het enge sectorale beoordelingskader in de ruimtelijke ordening doorbroken? Onderzoek naar de zin en onzin van watertoetsen, natuurtoetsen, habitattoetsen, enz.”, TMR 2008, 138-144; H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008,; G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 177-180; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 664-671.


136

254. De zorgplicht zit vervat in artikel 14 van het Decreet Natuurbehoud. Deze bepaling

werd onlangs bijgesteld926 nadat het Grondwettelijk Hof927 ze onverenigbaar bevond met het

lex certa-beginsel.

De natuurzorgplicht vertrekt van een voorzorgsbenadering. Iedereen die handelingen verricht

of hiertoe de opdracht verleent en die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat de

natuurelementen in de onmiddellijke omgeving hierdoor zullen worden geschaad, is in de

eerste plaats gehouden alle maatregelen te nemen die redelijkerwijze van hem kunnen worden

gevergd om de vernietiging of de schade te voorkomen. Enkel voor zover dit onmogelijk is,

moet de schade worden beperkt en indien ook dat niet lukt moet de schade worden hersteld.

De overtreding ervan wordt strafrechtelijk gesanctioneerd928.

255. Deze zorgplicht, die zowel geldt voor de overheid als voor particulieren, is evenwel

niet absoluut. Door het gebruik van het begrip “redelijkerwijs” wordt de natuurzorgplicht

opgevat als een middelenverbintenis. Bovendien zit er een impliciete schadedrempel929 in

vervat waardoor minieme verstoringen in beginsel niet moeten worden meegenomen tenzij

sprake zou zijn van mogelijk cumulatieve effecten op de aanwezige natuurwaarden. Wel

worden niet alleen opzettelijke handelingen maar ook de louter roekeloze of onvoorzichtige

handelingen bedoeld930.

De natuurzorgplicht is evenwel geen criterium waaraan de vergunningsverlenende overheid

moet toetsen. Op grond van het lex specialis-beginsel geldt hier de natuurtoets die de

zorgplicht in hoofde van de vergunningsverlenende overheid concretiseert931. De zorgplicht

richt zich dus enkel naar degene die bepaalde handelingen verrichten of daartoe de opdracht

verlenen932.

926 Decr. Vl. van 30 april tot wijziging van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid en tot wijziging aan diverse bepalingen inzake de milieuhandhaving, BS 25 juni 2009, 43614. 927 GwH 27 mei 2008, nr. 2008/82, NJW 2009, 769. 928 G. VAN HOORICK, “De invloed van het Decreet Natuurbehoud op de huur van onroerende goederen”,T. Huur. 2001, 17-18. 929 Er wordt immers gesproken over “vernietiging of ernstig geschaad”. 930 P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 741-743. 931 G. VAN HOORICK, “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 177. 932 RvS 24 februari 2006, nr. 155602, Philips; RvS 10 januari 2007, nr. 166512, de Briey; RvS 20 december 2010, nr. 209868, Angenon et al.


137

256. De zorgplicht heeft wel een zekere autonomie ten aanzien van vergunnings- of

ontheffingsstelsels. Niettemin zal wanneer correct toepassing wordt gemaakt van de

natuurtoets niet snel kunnen worden aangetoond dat er nog een schending van de algemene

zorgplicht voorhanden is933.

De zorgplicht zal wel weer een rol spelen als zich nieuwe omstandigheden aandienen die niet

zijn meegenomen in de beoordeling van de vergunningsaanvraag. Te denken valt bijvoorbeeld

aan de plotse vestiging van beschermde soorten in een woning waarvoor reeds een

sloopvergunning werd afgeleverd.

257. Van belang is dat de zorgplicht door haar ruime toepassingsgebied934 een

vangnetfunctie vervult waardoor ze kan worden ingezet bij situaties waarin geen specifieke

natuurbehoudsinstrumenten gelden. De zorgplicht kan dus eventuele lacunes in de

regelgeving dichten935. Doordat het Soortenbesluit reeds vele lacunes die bestonden in de

oude uitvoeringsbesluiten heeft gedicht, zal de natuurzorgplicht hier voornamelijk een

aanvullende rol spelen.

Zo genieten wilde soorten die niet staan opgelijst in bijlage 1 van het Soortenbesluit een

basisbescherming door de toepassing van de zorgplicht. Bij de beschermingsvoorschriften

waar een opzetvereiste werd ingeschreven moeten onopzettelijke handelingen nog altijd

aanvaardbaar zijn in het licht van de zorgplicht. Ook kan de zorgplicht sturend werken bij de

ruimtelijke ontwikkeling van een gebied waarop categorie 1-soorten voorkomen. Ondanks

hun onderwerping aan de ruimtelijke voorrangsclausule van artikel 9 Decreet Natuurbehoud

kan de zorgplicht met zich meebrengen dat deze soorten alsook hun leefplaatsen zo veel als

mogelijk worden ontzien936.

258. Met de vernieuwde redactie van artikel 14 wordt ook aan de codes van goede

natuurpraktijk een meer autonoom statuut gegeven. Dit wordt dus niet langer beschouwd als

een instrument ter verduidelijking of ter nadere interpretatie van de zorgplicht. Hoewel deze

933 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 690; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 669. 934 Dit werd in 2009 door de decreetgever nauwkeuriger afgelijnd. 935 P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 742-743. 936 P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 744-745.


138

codes in principe vrijwillig toe te passen zijn, kan er door verwijzing naar deze codes in

bindende bepalingen wel een verplichtend aan worden gegeven.

Deze codes kunnen immers een belangrijke preventieve werking hebben doordat ze precies

toelaten om algemene verbodsbepalingen of zorgplichten natuurbehoudsrecht toe te spitsen op

een bepaalde sector. Omdat deze maatregelen worden uitgedacht door ecologische experts en

mensen die er in de praktijk mee moeten werken is de kans groter dat in de praktijk

spanningen met ecologische waarden worden voorkomen937.

259. Hoger hebben we in bepaalde gevallen reeds gewezen op de wenselijkheid van codes

van goede natuurpraktijk. Een aangevulde code van goede natuurpraktijk is immers een

noodzakelijke stap om de zorgplicht voor soorten sterker te implementeren938. Het

Soortenbesluit zelf geeft enkel aan dat in het kader van soortenbehoud en –beheer kan worden

gewerkt met codes van goede praktijk939.

In het Vlaamse Gewest heeft men evenwel de kans gemist om het instrument van de

gedragscodes te herdenken als zelfregulerend instrument ter invulling van de natuurzorgplicht

zoals dat reeds in Nederland het geval is940. De vraag kan immers worden gesteld wat het nut

is van vrijwillig toe te passen gedragscodes.

260. Met de natuurtoets wordt beoogd dat in de besluitvorming van andere

beleidsdomeinen rekening wordt gehouden met de natuur. Dit instrument richt zich

uitsluitend, afgezien van de gedragsnorm die vervat zit in artikel 16,§ 2 Decreet

Natuurbehoud, naar de vergunningsverlenende instanties en vormt een toepassing van het

voorkomings- en integratiebeginsel941. Deze overheden dragen er zorg voor dat geen

vermijdbare schade aan de natuur kan ontstaan. Dit gebeurt door de vergunning of

toestemming te weigeren, of door redelijkerwijze voorwaarden op te leggen om de schade te

voorkomen, te beperken of, indien dit niet mogelijk is, te herstellen942. De natuurtoets wordt

niet strafrechtelijk gesanctioneerd maar kan er wel toe leiden dat de afgeleverde vergunningen

937 P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 756-757. 938 MINA-RAAD, Advies van 29 november 2007, Besluit houdende bescherming van natuurlijk in het wild voorkomende dieren plantensoorten, 15. 939 Respectievelijk art. 25 en art. 28 Soortenbesluit. 940 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 609. 941 G. VAN HOORICK, “De invloed van het Decreet Natuurbehoud op de huur van onroerende goederen”,T. Huur. 2001, 18. 942 Art. 16, §1 Decreet Natuurbehoud.


139

aangetast zijn door een onwettigheid. Deze kunnen door de gewone rechter buiten toepassing

worden gelaten943 en door de Raad van State worden geschorst of vernietigd944.

261. Hoger hebben we reeds aangehaald dat de natuurtoets voornamelijk werd gebruikt om

aspecten van het soortengericht natuurbehoud te integreren in de besluitvorming zodat geen

ontheffingen meer moesten worden verkregen op grond van het soortengericht

natuurbehoudsrecht. Doordat het Soortenbesluit voorziet in een integratiespoor met andere

afwijkingsstelsels uit het omgevingsrecht lijkt deze (onwettige) omweg niet langer

noodzakelijk. De natuurtoets, net zoals de zorgplicht, kan evenwel een terugvaloptie vormen

voor de categorie 1-soorten die aldus onderhevig zijn aan de ruimtelijke voorrangsclausule

van artikel 9 Decreet Natuurbehoud945. Hoger hebben we er immers op gewezen dat de

natuurtoets niet onderhevig is aan deze ruimtelijke voorrangsclausule.

262. De toepassing van de natuurtoets hangt evenwel in grote mate af van de interpretatie

van het begrip “vermijdbaar”. Het onderzoek hiertoe verloopt in twee stappen.

Eerst wordt nagegaan of er sprake is van vermijdbare schade946. Luidens de parlementaire

voorbereiding is dit schade die kan worden vermeden door de activiteit op een andere wijze

uit te voeren, bijvoorbeeld door met andere materialen te werken947. Volgens de Raad van

State948 dient dit te worden opgevat als schade die de exploitant kan vermijden door het

aanpassen van zijn exploitatie door het nemen van bepaalde voorzorgsmaatregelen die in de

praktijk haalbaar zijn en niet leiden tot de onwerkbaarheid van de exploitatie. Evenmin kan de

vermijdbaarheid slaan op het weigeren van de vergunning aangezien alle vergunningen

kunnen worden geweigerd949.

943 Art. 159 Gw. Zie hierover uitgebreid A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 862-880. 944 RvS-wet/Mast 945 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 608. 946 I. DE SOMERE, “Het enge sectorale beoordelingskader in de ruimtelijke ordening doorbroken? Onderzoek naar de zin en onzin van watertoetsen, natuurtoetsen, habitattoetsen, enz.”, TMR 2008, 139. 947 MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1, 17. 948 RvS 7 december 2006, nr. 165664, BVBA Belgicaplant 949 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 110.


140

263. Wanneer de vergunningverlenende overheid vaststelt dat de vergunningsplichtige

activiteit geen vermijdbare schade aan de natuur kan veroorzaken, mag de desbetreffende

vergunning worden verleend. In het andere geval kan de overheid de vergunning weigeren of

toekennen onder bepaalde voorwaarden950. Aangezien voorwaarden “redelijkerwijs” moeten

worden opgelegd, kan er a fortiori worden van uitgegaan dat ook de verregaandere weigering

redelijkerwijs wordt gehanteerd951. In de literatuur is men van oordeel dat de vergunning

enkel mag worden geweigerd wanneer een natuurvriendelijk alternatief bestaat en de

aanvrager dit alternatief niet wil toepassen952. De Raad van State953 is deze stelling

bijgetreden en heeft bevestigd dat enkel in manifeste gevallen de vergunning geweigerd zal

kunnen worden op basis van de natuurtoets954. Dit is bijvoorbeeld het geval indien uit het

dossier blijkt dat de exploitant niet bereid is maatregelen te nemen om natuurschade te

beperken, hoewel dat goed mogelijk is955. De overheid heeft evenwel een discretionaire

bevoegdheid bij de keuze op welke manier er geen vermijdbare schade aan de natuur kan

ontstaan956.

264. Er schuilt dus toch potentieel in de natuurtoets voor het soortengericht natuurbehoud,

meer bepaald door het (redelijkerwijs) opleggen van voorwaarden. Zo kan in een

stedenbouwkundige vergunning voor het bouwen van een tankstation in een woongebied met

landelijk karakter als voorwaarde worden opgelegd dat een zich op het perceel bevindende

poel waarin de kamsalamander leeft als natuurlijk relict moet worden gevrijwaard957.

950 I. DE SOMERE, “Het enge sectorale beoordelingskader in de ruimtelijke ordening doorbroken? Onderzoek naar de zin en onzin van watertoetsen, natuurtoetsen, habitattoetsen, enz.”, TMR 2008, 140. 951 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 670. 952 H. SCHOUKENS, “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS 2007, 110. 953 RvS 8 juni 2006, nr. 159792; BV Exploitatiemaatschappij Forabel; RvS 7 december 2006, nr. 165664, BVBA Belgicaplant. 954 Ontheffing 2008, 179. 955 RvS 7 december 2006, nr. 165664, BVBA Belgicaplant 956 RvS 8 juni 2006, nr. 159792; BV Exploitatiemaatschappij Forabel 957 RvS 28 juni 2007, nr. 172856, Vzw Milieuwerkgroep “Ons Streven”


141

§4. Besluit 265. De specifieke regulerende instrumenten voor het soortenbeleid worden in een

coherenter kader gegoten. De eigenlijke kern van deze instrumenten wordt gevormd door de

soortenbescherming. Dit wordt geïnstalleerd in een drieluik waarbij eerst de beschermde

soorten worden aangegeven, daarna de verbodsbepalingen met hun respectievelijke

vrijstellingen en ten slotte het afwijkingsregime. Bij de vrijstellingen kan eventueel worden

gewerkt met een code van goede natuurpraktijk. In de huidige redactie van de zorgplicht in

het Decreet Natuurbehoud kan dit evenwel nog geen volwaardig autoregulerend instrument

vormen.

266. Van de verbodsbepalingen zullen waarschijnlijk het onttrekkings- en

verstoringsverbod alsook de leeplaatsbescherming de meest relevante vormen voor de

onroerende praktijk. Hierin schuilen voor Europees relevante soorten evenwel kleine marges

zodat sommige ruimtelijke ingrepen potentieel zullen kunnen doorgaan.

267. In de verstorings- en onttrekkingsverboden zit immers een expliciete schadedrempel

vervat die er mogelijks toe kan leiden dat ingrijpende projecten alsnog doorgang kunnen

vinden maar de beoordeling daarvan rust volledig op de schouders van de initiatiefnemer. Het

is daarom aangewezen om, in navolging van het Voorontwerp van Vlaams Natuurwetboek,

geen schadedrempel in de verbodsbepalingen zelf op te nemen maar te voorzien in een

systeem waarbij het economisch leven geen onnodige schade kan lijden als gevolg van

dergelijke verbodsbepalingen door een afwijking te te creëeren voor de incidentele gevolgen

van een rechtmatige activiteit. Dit lijkt de nodige rechtszekerheid te verschaffen bij

voorgenomen projecten waar het ANB dit kan beoordelen alsook bij kleinere verstoringen ten

gevolge van bijvoorbeeld wandelen waar deze rechtmatige activiteit dan niet noodzakelijk

aanleiding hoeft te geven tot een inbreuk op de verbodsbepalingen.

268. De leefplaatsbescherming heeft de grootste ruimtelijke impact. Een probleem dat niet

werd aangepakt in het Soortenbesluit is de identificatie van leefplaatsen. Ook hier zou een

uniforme en digitaal raadpleegbare soortendatabank een oplossing kunnen bieden. Hierbij

moet wel rekening worden gehouden met eventueel vermijdingsgedrag van perceeleigenaars

wat kan worden opgevangen door het invoeren van wettelijke ficties.


142

In de leefplaatsbepalingen lijkt ook een impliciete schadedrempel vervat te zitten waardoor

een ruimtelijke ingreep alsnog zal kunnen plaatsvinden indien de “ecologische functionaliteit”

van de leefplaats wordt gevrijwaard door bijvoorbeeld het nemen van milderende(niet

compenserende) maatregelen. Het is aan te raden dat in geval van twijfel de voorgenomen

activiteit ter beoordeling wordt voorgelegd aan het ANB.

269. Naast de voorziene vrijstellingen wordt ook een afwijkingsstelsel ingevoerd. Het

betreft enerzijds een meldingsplicht voor de bestrijding van bepaalde vogelsoorten. De vraag

kan worden gesteld of dit wel doelmatig en proportioneel is. Bovendien staat naast deze

regeling ook nog de bestrijding in het kader van de plantenbescherming waardoor bij gebrek

aan schoontijd in beide regelingen de volledige avifauna het hele jaar door kan worden

verstoord. Het werken met individuele vergunningen lijkt daarom hier aangewezen.

270. Anderzijds kunnen afwijkingen worden bekomen mits het doorlopen van de

afwijkingsprocedure. Het kader hiervoor werd bijna woordelijk overgenomen uit de Vogel-

en Habitatrichtlijn en lijkt weinig ruimte te laten voor louter particuliere belangen. Eén van de

voorziene afwijkingsgronden laat toe om soorten te vangen, te plukken of in bezit te hebben.

Hoewel het verband niet expliciet wordt gelegd, vormt dit de mogelijkheid om

soortenbeschermingsprogramma’s op te stellen waardoor in bepaalde (strikte) gevallen de

tegenstelling tussen ecologie en economie kan worden opgeheven.

271. Bij het aanvragen van individuele afwijkingen voorziet het Soortenbesluit in een

integratiespoor waardoor de afwijking op grond van het Soortenbesluit kan worden

geïntegreerd in een ander ontheffingsstelsel mits het beoordelingskader van het Soortenbesluit

in acht worden genomen. Het lijkt niettemin aangewezen om, in tegenstelling tot de huidige

situatie, te voorzien in een verplicht advies van het ANB.

272. De strikt geformuleerde verbodsbepalingen en afwijkingsbepalingen gelden evenwel

enkel voor de Europees relevante soorten. Voor de beschermingswaardige soorten in Vlaamse

context, de zogenaamde categorie 1-soorten, gelden soepelere voorschriften. Zo worden bij de

verstorings- en leefplaatserboden planologische vrijstellingen voorzien en wordt toegelaten af

te wijken om redenen van sociale, economische of regionale aard. Hierbij kunnen, mede in

het licht van het standstill-beginsel, wel vragen worden gesteld. In deze gevallen kunnen de

zorgplicht en de natuurtoets wel nog als terugvaloptie fungeren.


143

273. De liefhebberij en meer bepaald de vogelliefhebberij is een vaak voorkomende

bezigheid in Vlaanderen die aanleiding heeft gegeven tot heel wat maatschappelijke discussie.

Het mag niettemin duidelijk zijn dat de afwijkingsgrond om bepaalde soorten te vangen, te

plukken of in bezit te hebben evenwel geen toelating kan vormen voor de vogelvangst voor

kweekdoeleinden. In de lijn van de rechtspraak van het Hof van Justitie en later ook deze van

de Raad van State kan immers worden besloten dat de vogelvangst voor kweekdoeleinden de

alternatieventoets niet doorstaat daar de kweek in gevangenschap een redelijk alternatief

vormt. Het houden van vogelsoorten in gevangenschap wordt onderworpen aan

verplichtingen betreffende pootringen en vogelhoudersverenigingen. Dit systeem kan evenwel

de ringenfraude niet volledig tegengaan. Om deze in te dijken kan bijvoorbeeld worden

gedacht aan een systeem met breekringen voor fraudegevoelige soorten.

HOOFDSTUK 4. TOEZICHT EN HANDHAVING

144

Hoofdstuk 4. Toezicht en handhaving

§1. Inleiding 274. Naast de instroom van wilde soorten in kwalitatieve juridische instrumenten is ook de

afdwingbaarheid van groot belang. De hierboven besproken juridische instrumenten kunnen

het soortenbeleid pas goed dienen als deze ook effectief worden afgedwongen958. Dit vormt

immers het sluitstuk van elk geloofwaardig beleid en is bovendien noodzakelijk om effectieve

resultaten te boeken959. Hierbij is het wenselijk dat de nodige aandacht uitgaat naar het

preventief karakter van de handhaving aangezien ecologische schade moeilijk of soms zelfs

helemaal niet te herstellen valt. Een optimale mix van administratief-, straf- en

privaatrechtelijke instrumenten is dus aangewezen960.

275. Onder handhaving begrijpt men doorgaans het door toezicht en door toepassing(of het

dreigen daarmee) van bestuursrechtelijke, strafrechtelijke of burgerrechtelijke middelen

bereiken dat de algemeen en individueel geldende rechtsregels en voorschriften worden

nageleefd. In deze definitie gaat het om toezicht, het treffen en ten uitvoer leggen van sancties

en maatregelen. Onder “sanctie” worden de van overheidswege gehanteerde middelen

begrepen om de naleving van rechtsnormen af te dwingen961. In de context van het

soortenbeleid gaat het met andere woorden om het tegengaan van “fauna- en floraverstoring”.

Hoewel de overheid al geruime tijd geen monopolie meer heeft op de handhaving, blijft deze

toch een primaire plicht962 van de overheid. Zoals zal blijken, kunnen zowel burgers als

verenigingen een rol spelen in de handhaving963.

958 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 759. 959 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 326. 960 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 759-760. 961 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 17-18. 962 De subsidiaire rol wordt uitgedrukt door bijvoorbeeld art. 194 Gemeentedecreet en art. 187 Provinciedecreet die in hoofde van de burgers een getrapte actio popularis instellen waardoor zij namens het gemeente- of provinciebestuur in rechte kan optreden indien deze laatste het nalaten op te treden. 963 In dit bestek stippen we enkel beknopt de rol van milieu- en natuurverenigingen aan.


145

276. Er zijn verschillende modellen denkbaar. Het privaatrechtelijk964 en strafrechtelijk

handhavingsmodel verloopt, met uitzondering van de minnelijke schikking965, via de

jurisdictionele weg. In het administratief handhavingsmodel staat daarentegen de bestuurlijke

overheid centraal, die zowel toezicht uitoefent op de naleving van de regelgeving als

administratieve sancties oplegt bij een overtreding van de regelgeving. Het gebruik van

bestuurlijke handhavingsmiddelen heeft immers als belangrijk voordeel dat heel wat sneller

kan worden opgetreden tegen bronnen van milieuverstoring dan via de jurisdictionele weg966.

Kort vooruitlopend op hetgeen volgt kunnen we stellen dat het de bedoeling van de

decreetgever was om het accent te verschuiven van een strafrechtelijke handhaving naar een

meer bestuurlijke handhaving. De strafrechtelijke middelen vormen dan de ultieme

remedie967.

964 Wat de privaatrechtelijke instrumenten betreft kan worden gedacht aan de schadevorderingen gebaseerd op de gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsgronden of bijzondere (milieu)aansprakelijkheidsbepalingen alsook aan de milieustakingsvordering ingevoerd door de Wet van 12 januari 1993. Zie A. CARETTE, “Afdeling 4. Milieuaansprakelijkheid” in E. DIRX en A. VAN OEVELEN(eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaren, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 63(februari 2005), 1-69; P. BOGAERTS, “De milieustakingsvordering: overzicht van jurisprudentie en doctrine(1993-004)” in CH. LARSSEN en M. PALLEMAERTS(eds.), Toegang tot de rechter in milieuzaken: verslagboek van het colloqium georganiseerd op 12 maart 2003 te Brussel door de Belgische Vereniging voor Milieurecht, Brussel, Bruylandt, 2003, 17-100; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 930-963. Desgevallend kan, indien dringende maatregelen noodzakelijk zijn tegen een bepaalde verstoring, een vordering in kortgeding worden ingeleid. Individuele personen kunnen immers niet rechtstreeks(eventueel wel via de omweg van art. 194 Gem. Decr.) beroep doen op de milieustakingsvordering. Dit is ook mogelijk in de gevallen waar overheidsbeslissingen, zoals bijvoorbeeld vergunningen, betrokken zijn. Hoewel het hier eigenlijk een vorm van rechtsbescherming tegen het bestuur betreft, kunnen niettemin verstoringen optreden bij handelingen die vergund zijn. De procedure in kortgeding zal dan kunnen worden gebruikt om die verstoringen te doen ophouden door bijvoorbeeld bepaalde activiteiten te laten verbieden. Zie D. VERBIEST, “Jurisdictionele rechtsbescherming: monistische droom en dualistische realiteit”, TBP 2009, 284-287; A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 863-890; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 988-996. 965 Art 216bis Sv. 966 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 18-19. 967 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 327-328.


146

277. Hoewel de handhaving van het (soortengericht) natuurbehoudsrecht vanaf midden de

jaren ’90 meer geëmancipeerd raakte968, verliep de handhaving van de instrumenten voor het

soortenbeleid toch niet optimaal. Hiervoor werden onder meer gebreken in deze instrumenten

zelf alsook een onvoldoende uitgebouwd handhavingsinstrumentarium naar voor

geschoven969. Op de kwaliteit van de juridische instrumenten voor het soortenbeleid, althans

deze vervat in het Soortenbesluit werd reeds hoger ingegaan.

Hier gaan we in op het publiekrechtelijk970 handhavingsinstrumentarium. Dit valt uiteen in

bestuurlijke en strafrechtelijke instrumenten971. In 2007 werden enkele belangrijke

hervormingen doorgevoerd om dit instrumentarium aan te scherpen. Het betreft voornamelijk

de toevoegingen aan het DABM door het Milieuschadedecreet972 en het

Milieuhandhavingsdecreet973. De uitvoering van dit laatste wordt hoofdzakelijk geregeld door

het Milieuhandhavingsbesluit974. Door de opname in het DABM kon men komen tot een

overkoepelend toezichts- en handhavingsinstrumentarium. Dit sluit aan bij de verdere

uitwerking van de horizontale bovenbouw in het Vlaamse milieurecht.

968 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 759-799. 969 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 798-799; 804-805; 809-810 en 817-818; C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 326. 970 Het begrip publiekrecht is dus ruimer dan administratief recht alleen. Het omvat ook het grondwettelijk recht, het sociale zekerheidsrecht, het strafrecht, het begrotingsrecht en het volkenrecht. Zie J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 1-2. Voor een omschrijving van het administratief recht zie A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 3-18. 971 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 18. 972 Decr. Vl. van 21 december 2007 tot aanvulling van het Decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid met een Titel XV ‘Milieuschade’ tot omzetting van Richtlijn 2004/35/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, BS 12 februari 2008, 09139(hierna: Milieuschadedecreet). 973 Decr. Vl. van 21 december 2007 tot aanvulling van het Decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid met en titel XVI ‘Toezicht, handhaving en veiligheidsmaatregelen’, BS 29 februari 2008, 12520(hierna: Milieuhandhavingsdecreet). 974 Besl. Vl. Reg. van 12 december 2008 tot uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid, BS 10 februari 2009, 8816(hierna: Milieuhandhavingsbesluit).


147

278. Het zou hier te ver leiden een exhaustieve bespreking te maken van alle mogelijke

handhavingsinstrumenten975. Wel wordt gepoogd om de krachtlijnen van de voor het

soortenbeleid in het algemeen en het Soortenbesluit in het bijzonder relevante

handhavingsinstrumenten weer te geven samen met enkele tendensen uit de

handhavingspraktijk.

Hierna komt eerst de bestuurlijke organisatie in het Vlaamse Gewest aan bod(§2). De

aandacht gaat hierbij uit naar de voornaamste bestuurlijke actoren en niet zozeer naar de

actoren van de rechterlijke macht in organieke zin976. Daarna wordt een inleiding op de rol

van de Natuurinspectie gegeven(§3) en komen de voornaamste handhavingsinstrumenten(§4)

aan bod. Ten slotte worden de aansprakelijkheidsregeling en de mogelijkheden tot het

herstellen van schade die vervat zitten in het Milieuschadedecreet besproken(§5).

975 Zie hiervoor E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 983-1023. 976 De administratieve rechtscolleges behoren niet tot de rechterlijke macht in organieke zin maar wel tot de rechterlijke macht in functionele zin. Zie J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 859-870.


148

§2. Bestuurlijke actoren 279. We beperken ons hier tot een bespreking van de voornaamste bestuurlijke actoren.

Voor de gewone rechtscolleges977 en de actoren in de strafvordering978 kan men terecht bij de

gespecialiseerde literatuur. Hier situeren we de belangrijkste bestuurlijke handhavingsactoren.

Deze zitten zowel in het Vlaams ministerie van Leefmilieu, Natuur en Energie, voornamelijk

in het Departement LNE en het Agentschap voor Natuur en Bos, als daarbuiten. Onder deze

laatste categorie vallen de Vlaamse Hoge Raad voor Milieuhandhaving979 en het

Milieuhandhavingscollege. De bespreking volgt in grote lijnen de handhavingscyclus980.

280. Het betreft vooreerst de VHRM981. Deze vervangt de officieuze Commissie

Vervolgingsbeleid Milieurecht en krijgt een centraal adviserende en beleidsondersteunende

opdracht982. Het is immers de bedoeling om tot een meer doorgedreven en gecoördineerd

milieuhandhavingsbeleid te komen983. De VHRM werd opgericht om de Vlaamse Regering

hierin te ondersteunen984. Naast de adviestaken fungeert de VHRM enerzijds als motor voor

het afsluiten van milieuhandhavingsprotocollen985 tussen de verschillende actoren in de

milieuhandhaving986. Anderzijds staat de VHRM in voor de opmaak van het

milieuhandhavingsprogramma987 en het milieuhandhavingsrapport988.

977 J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 859-955. 978 C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2006, 536-615. 979 Hierna VHRM. 980 Hoewel de verder besproken instrumenten ook aan te merken vallen als juridische instrumenten die worden ingepast in de functionele opdeling van dit werkstuk, beschouwen we voor de verdere bespreking hier toezicht en handhaving als een op zichzelf staande (beleids)cyclus. Zie T. DE BRUYN en K. BACHUS, “Handhaving: de vergeten schakel in de milieubeleidscyclus” in VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2005: Beleidsevaluatie, Aalst, 2005, www.milieurapport.be, 167-203; VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2007. Evolutie in de evaluatie? Analyse van de Vlaamse milieubeleidsevaluatiepraktijk, Aalst, 2007, www.milieurapport.be, 33. 981 http://www.vhrm.be. 982 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 331. 983 Art. 16.2.1 DABM. 984 Art. 16.2.2 DABM. 985 L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 10. 986 Art. 16.2.3 DABM. 987 Art. 16.2.4 DABM. 988 Art. 16.2.5 DABM. Zie ook L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 12-13.


149

281. Voor het toezicht en het opleggen van bestuurlijke maatregelen zijn voornamelijk

twee instanties van belang, namelijk de afdeling Milieu-inspectie van het Departement

LNE989 en de afdeling Natuurinspectie van het Agentschap voor Natuur en Bos990. De Milieu-

inspectie staat in voor het toezicht op de milieuhygiënewetgeving en zal binnen dit bestek niet

verder worden besproken. Voor het toezicht op de milieubeheerregelgeving991 is de

Natuurinspectie bevoegd. Met betrekking tot toezicht en handhaving bestaat de opdracht van

het ANB erin “de handhaving te verzekeren van de regelgeving, vermeld in artikel 25 van het

besluit van de Vlaamse Regering van 12 december 2008992 tot uitvoering van titel XVI van

het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid”993. Het

betreft hier in hoofdlijnen de regelgeving inzake natuurbehoud.

282. Daarnaast stelt het ANB ook een handhavingsrapport994 op dat wordt toegevoegd aan

het milieuhandhavingsrapport van de VHRM. We gebruiken het ANB-rapport hier om een

blik te werpen op de handhavingspraktijk van de Natuurinspectie. Omwille van de recente

inwerkingtreding van het nieuwe milieuhandhavingsrecht zijn immers nog maar weinig

rechtspraaktoepassingen bekend995. Om een beeld te krijgen van de gehele Vlaamse

milieuhandhaving, raadpleegt men het Milieuhandhavingsrapport 2009 van de VHRM996.

Niettemin moeten we hier toch ook enkele nuances aanbrengen.

Vooreerst is het meest actuele handhavingsrapport, dit van 2009997. Gezien het vernieuwde

handhavingsinstrumentarium en het Soortenbesluit respectievelijk pas in juni 2009998 en

september2009999 in werking zijn getreden, waren deze instrumenten dus niet gedurende de

hele periode die het handhavingsrapport bestrijkt inzetbaar. In deze periode moest de

989 Hierna: Milieu-inspectie. 990 Hierna: Natuurinspectie. 991 We gebruiken hier deze term in de betekenis die eraan wordt gegeven door artikel 1, 43° van het Milieuhandhavingsbesluit. 992 Het Milieuhandhavingsbesluit bepaalt immers nader de toezichthouders en hun respectievelijke opdrachten. 993 Art. 3, §1, 9° Oprichtingsbesluit ANB. 994 AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS, Handhavingsrapport 2009, http://www.natuurenbos.be. 995 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 20. 996 Het Milieuhandhavingsrapport 2010 is thans in voorbereiding. 997 Ook het handhavingsrapport van 2010 is thans in voorbereiding. 998 De uitbreiding van het toepassingsgebied naar de wetten en decreten in de sfeer van het natuurbehoud, met inbegrip van hun respectieve uitvoeringsbesluiten werd door de Vlaamse Regering in werking gesteld op 25 juni 2009. Zie art. 51 Besl. Vl. Reg. 30 april 2009 tot wijziging van Besl. Vl. Reg 12 december 2008 tot uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid en tot wijziging van diverse andere besluiten. 999 Art. 57 Soortenbesluit.


150

Natuurinspectie bovendien ook nog vertrouwd raken met het nieuwe instrumentarium1000.

Ook zijn de oorzaken van een bepaalde tendens niet altijd eenduidig aan te wijzen. Zo zullen

de kwaliteit van zowel de materiële als de handhavingsinstrumenten, de rol van de

Natuurinspectie, het gedrag van de burgers en de invloed van natuurverenigingen allemaal

een rol spelen zonder dat er noodzakelijk één kan worden aangewezen als hoofdoorzaak1001.

283. Daarnaast kan voor het milieubeheerrecht nog melding worden gemaakt van enkele

andere actoren met een handhavingsbevoegdheid1002. Vooreerst hebben de reguliere

politiediensten een algemene vaststellingsbevoegdheid1003. Daarnaast zijn er over heel

Vlaanderen ongeveer een duizendtal bijzondere veldwachters met een

vaststellingsbevoegdheid actief op het terrein van hun aansteller. In de meeste gevallen is dit

een jager, niettemin hebben sommige openbare besturen bijzondere veldwachters in dienst

voor de bewaking van hun domeinen1004. Deze worden hier voor de verdere bespreking buiten

beschouwing gelaten en er wordt hoofdzakelijk geconcentreerd op de Natuurinspectie.

284. Voor het opleggen van bestuurlijke geldboeten staat de afdeling Milieuhandhaving,

Milieuschade en Crisisbeheer van het Departement LNE in1005. Dit is tevens de bevoegde

instantie voor het milieuschadecontentieux. De rechtsbescherming tegen beslissingen inzake

het opleggen van een bestuurlijke geldboete wordt dan geboden door een nieuw opgericht

administratief rechtscollege1006, namelijk het Milieuhandhavingscollege.

1000 Handhavingsrapport 2009, 22. 1001 Handhavingsrapport 2009, 20. 1002 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 24-26. 1003 C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2006, 550-561; Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 3 februari 2010(Vr. nr. 166 M. VAN DEN EYNDE). 1004 Handhavingsrapport 2009, 3. 1005 Hierna: AMMC. 1006 D. VERBIEST, “Jurisdictionele rechtsbescherming: monistische droom en dualistische realiteit”, TBP 2009, 291-296.


151

§3. Een inleiding op de rol van de Natuurinspectie

1. Afbakening

285. Het past hier voorafgaand stil te staan bij de materiële afbakening van de

handhavingsregeling. Deze materiële afbakening valt uiteen in twee luiken. Het eerste omvat

de handhaafbare regelgeving, het tweede de geviseerde handelingen.

De handhaafbare regelgeving werd gradueel uitgebreid zodat deze thans omzeggens het hele

Vlaamse milieurecht omvat1007. Met het Verzameldecreet 2010 werd verduidelijkt dat het ook

de handhaving betreft van de verplichtingen die in deze regelgeving vervat zitten en waaraan

materiële sancties worden verbonden1008. Voor het soortengericht natuurbehoud is relevant

dat de decreten inzake Natuurbehoud en Jacht evenals hun bijhorende uitvoeringsbesluiten

onder het toepassingsgebied vallen. Bijgevolg zullen zowel het Soortenbesluit als de andere

soortenregelgeving die tot de bevoegdheid van het Vlaamse Gewest behoren onder het

toepassingsgebied vallen1009. Ook werd met het Verzameldecreet 2010 de Wet Bestrijding

Schadelijke Organismen en haar uitvoeringsbesluiten toegevoegd aan de te handhaven

regelgeving1010.

286. De federaal gebleven regelgeving inzake de in-, uit- en doorvoer van uitheemse

plantensoorten evenals van uitheemse diersoorten en hun krengen valt bijgevolg principieel

niet onder het toepassingsgebied. Er kan in herinnering worden gebracht dat het voornamelijk

om het federale KB Beschermde Vogels 2001 en het KB CITES gaat. Niettemin staan hun

grondslagen, respectievelijk de Wet Natuurbehoud en de Wet Goedkeuring CITES, ook in de

lijst met handhaafbare regelgeving1011. Gezien bij deze regelgeving ook de

uitvoeringsbesluiten begrepen worden, rijst de vraag naar de interpretatie van deze bepaling in

het licht van de bevoegdheidsverdeling. Daarom werd met het verzameldecreet van 2010 de

1007 L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 3. 1008 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 17. 1009 L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 4-6. 1010 Art. 49 Verzameldecreet 2010. 1011 Art. 16.1.1, eerste lid, 7° en 11° DABM.


152

stipulering “wat betreft de bevoegdheden van het Vlaamse Gewest” toegevoegd nadat

problemen waren gerezen inzake de normering van elektromagnetische golven van

zendantennes1012.

287. Het Milieuhandhavingsbesluit wijst verder de te handhaven internationale en Europese

regelgeving aan1013. In deze lijst1014 staat ook de rechtstreeks toepasselijke CITES-

Verordening van 1996 opgenomen1015. Gezien dit ook principieel buiten de

bevoegdheidssfeer van het Vlaamse Gewest valt, wordt deze bepaling het best begrepen in de

zin dat Titel XVI DABM van toepassing is op de handhaving van deze verordeningen in

zoverre de toepassing ervan tot de bevoegdheid van het Vlaamse Gewest behoort1016.

Niettemin zou kunnen worden verduidelijkt welke normstellende bepalingen wel tot de

bevoegdheidssfeer(en dus ook tot de handhavingsregeling) van het Vlaamse Gewest behoren

zodat deze last van de schouders van de handhavers in de praktijk valt1017.

We vermelden hier nog beknopt dat in het kader van het toezicht op de federale materies ook

een beroep wordt gedaan op de Natuurinspectie. Eenzelfde inbreuk kan immers aanleiding

geven tot de toepassing van zowel de Vlaamse als de federale regelgeving. Niettemin vloeit

deze bevoegdheid dan voort uit de federale regelgeving en niet uit de Vlaamse

milieuhandhavingsregelgeving1018. Het ANB geeft ook zelf aan dat geregeld wordt

samengewerkt met de federale CITES-diensten, onder meer om de illegale vogelhandel tegen

te gaan1019

1012 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 17. 1013 Art. 16.1.1, 20° DABM. 1014 Art. 2 Milieuhandhavingsbesluit. Hierbij worden ook de uitvoeringsverordeningen begrepen. 1015 Aanvankelijk stond de CITES-Verordening van 1982 vermeld. Dit werd rechtgezet door het Milieuhandhavingsbesluit aan te passen. Zie voor de problematiek van de vermelding van de CITES-Verordening 1982. C. M. BILLIET, “Bestraffing van milieucriminaliteit: de beboetingsambtenaar als derde speler op het veld”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 89-91. 1016 L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 6. 1017 C. M. BILLIET, “Bestraffing van milieucriminaliteit: de beboetingsambtenaar als derde speler op het veld”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 91. 1018 Zie hiervoor E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 757-758 en 889-890. 1019 Handhavingsrapport 2009, 30; Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 18 november 2010(Vr. nr. 139 C. JANSSENS).


153

288. Het tweede luik bevat het belangrijk onderscheid tussen milieu-inbreuken en

milieumisdrijven1020. Dit onderscheid bepaalt in een belangrijke mate welk handhavingsspoor

uiteindelijk zal worden gevolgd of voorrang krijgt, met name het bestuurlijke of het

strafrechtelijke.

Een milieu-inbreuk geeft immers uitsluitend aanleiding tot bestuurlijke sancties1021. Dit komt

doordat deze inbreuken gedepenaliseerd zijn1022. De sanctionering van milieumisdrijven

verloopt in hoofdorde, maar niet exclusief, via het strafrechtelijke spoor en in ondergeschikte

orde via het bestuurlijke door de oplegging van een alternatieve bestuurlijke geldboete1023.

Daarnaast is het onderscheid nog van belang voor de wijze waarop overtredingen worden

vastgesteld, met name door middel van een verslag van vaststelling of een proces-verbaal1024.

289. De milieu-inbreuken zijn opgenomen in lijsten die als bijlage bij het

Milieuhandhavingsbesluit zijn gevoegd. Bij het doornemen van deze lijsten kunnen we

vaststellen dat er geen voor het soortenbeleid relevante milieu-inbreuken zijn in opgenomen

zodat het hier om milieumisdrijven gaat die bijgevolg in hoofdorde strafrechtelijk en in

ondergeschikte orde bestuurlijk zullen worden beteugeld. De verdere bespreking richt zich

hier dan ook hoofdzakelijk op de handhaving van de milieumisdrijven gerelateerd aan het

soortenbeleid1025. Het ANB merkt op dat er wel een redelijk aantal regels zijn waarvan de

schending op zich een geringe milieu-impact heeft en waarbij men bijgevolg gebaat zou zijn

met een exclusief bestuurlijke afhandeling. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan het

plukken van kleine hoeveelheden planten of paddenstoelen1026.

Milieumisdrijven kunnen dan worden omschreven als gedragingen die in strijd zijn met

voorschriften die worden gehandhaafd met toepassing van Titel XVI DABM en die

1020 Art. 16.1.2. 1021 Deze worden uitsluitend administratiefrechtelijk beteugeld via de exclusieve bestuurlijke geldboete en eventueel voordeelsontneming. Zie (…). 1022 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 136. 1023 L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 8. 1024 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 330. 1025 Om deze reden wordt bij de verdere bespreking vaak enkel melding gemaakt van het concept milieumisdrijf. 1026 Handhavingsrapport 2009, 33.


154

strafrechtelijk kan worden bestraft in overeenstemming met de bepalingen van die titel. Deze

kunnen ook aanleiding geven tot een alternatieve bestuurlijke geldboete1027.

290. Uit de handhavingspraktijk van de Natuurinspectie blijkt dat met betrekking tot wilde

soorten behalve wildcrossen1028 voornamelijk de stroperij een probleem blijft. Hieronder

wordt in de context van het soortengericht natuurbehoud1029 het vangen en/of doden van

beschermde diersoorten begrepen. Naast kleine predatoren1030, zijn het voornamelijk zang- en

roofvogels1031 die het slachtoffer zijn van illegale praktijken1032. Hiervoor zijn enkele

mogelijke verklaringen denkbaar. Een eerste is de nog steeds grote belangstelling voor handel

en liefhebberij inzake vogels. Verder maken de avifauna ook de hoofdmoot uit van de soorten

opgenomen in bijlage 1 van het Soortenbesluit zodat ook de kans op overtredingen groter

wordt. Ten slotte zijn sommige vogelsoorten weinig geliefd in bepaalde middens waardoor

men dergelijke soorten liever kwijt dan rijk is1033.

2. Planmatige aanpak

291. Jaarlijks stelt de VHRM een milieuhandhavingsprogramma op1034. Zij kan zich daarin

laten bijstaan door de overheden die belast zijn met het toezicht op en de handhaving van het

milieurecht. Dit programma bepaalt voor het komende kalenderjaar de

handhavingsprioriteiten1035.

Het ANB maakt eenzelfde plan voor wat het natuurbehoud betreft dat wordt opgenomen in

het milieuhandhavingsprogramma van de VHRM1036. Het programma van ANB wordt

evenwel niet op zichzelf gepubliceerd.

1027 L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 9. 1028 Hierop komen we verder nog terug. 1029 Stroperij komt ook voor in de domeinen jacht en riviervisserij. Het gaat dan respectievelijk om het jagen zonder jachtverlof, jagen op andermans grond en jagen met verboden tuigen dan wel om het vissen zonder visverlof of vissen met verboden tuigen. 1030 Het gaat hierbij om de vos en de steenmarter. Deze soorten vallen weliswaar onder het jachtwild 1031 Vink, putter, sijs, barmsijs, kneu, groenling, goudvink, kruisbek, Europese kanarie, staartmees, klauwier, appelvink alsook buizerd, slechtvalk en patrijs. 1032 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 18 november 2010(Vr. nr. 139 C. JANSSENS); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 5 januari 2011(Vr. nr. 223 P. REEKMANS). 1033 X, “Politie haalt vogelkadavers uit bomen”, Het Belang van Limburg 7 juni 2011. 1034 L. LAVRYSEN, “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 12. 1035 Art. 16.2.4 DABM. 1036 VLAAMSE HOGE RAAD VOOR DE MILIEUHANDHAVING, Milieuhandhavingsprogramma 2011, Brussel, 2010, www.vhrm.be, 24-26.


155

Enerzijds worden hierin de prioriteiten vastgelegd in het kader van toezicht of controle na een

klacht of aangifte. Anderzijds worden er enkele specifieke handhavingscampagnes

georganiseerd. Deze prioriteiten komen tot stand op basis van de prioriteitennota

vervolgingsbeleid en een aantal criteria zoals het wettelijk statuut van bepaalde gebieden, het

eigendomsstatuut, maatschappelijke relevantie en terreinervaring. Het is evenwel de

bedoeling om de prioriteiten in de toekomst vast te leggen op basis van risicoanalyses1037.

292. Op basis van die prioriteiten worden dan bij het begin van het jaar in functie van de

specifieke omstandigheden in elke provincie een uitvoeringsplan opgemaakt voor de uit te

voeren campagnes op het terrein. Niettemin moeten vooropgestelde acties voorzien in het

handhavingsplan soms wijken omwille van het uitvoeren van dringende prioriteiten inzake

opsporing van bepaalde gemelde delicten. Aldus vraagt de planmatige aanpak van de

Natuurinspectie de nodige soepelheid en bijsturing in functie van wat zich dagelijks

aandient1038.

293. In 2009 werden voor het soortengericht natuurbehoud enkele specifieke

handhavingscampagnes op touw gezet1039. Het betreft een handhavingscampagne met

betrekking tot roofvogelvergiftiging. Hieruit blijkt dat deze niet alleen worden gedood door

vergiftiging maar ook door afschot1040. Ook met betrekking tot illegale vogelvangst, illegale

vogelhandel en vogelbeurzen werd een handhavingscampagne georganiseerd. Bij de controle

van vogelbeurzen en vogelhandels werden regelmatig overtredingen vastgesteld.

Ook inzake de zogenaamde wildcrossers werd een specifieke handhavingscampagne opgezet.

Wildcrossen is een fenomeen dat meer en meer voorkomt op het Vlaamse platteland. De

crossers begeven zich niet alleen op de openbare weg maar ook op veld- en boswegen waarbij

zelfs beschermde natuurgebieden niet worden ontzien waardoor zij een bedreiging voor de

kwetsbare natuurwaarden vormen1041. Zoals hoger reeds vermeld, is het immers verboden om

beschermde soorten te verstoren of hun leefplaatsen te vernielen. Verder komen we nog terug

op de handhavingsmogelijkheden bij wildcrossen.

1037 Handhavingsrapport 2009, 11-12. 1038 Handhavingsrapport 2009, 17. 1039 Handhavingsrapport 2009, 17-18. 1040 Zie ook Handhavingsrapport 2009, 25-28. 1041 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 678.


156

Het ANB acht hier een bijkomende sensibilisering van motorcross- en quadclubs wenselijk

omdat de crossers zich vaak niet bewust zijn van de verboden aard van hun handelingen. Dit

doet evenwel geen afbreuk aan de interpretatie die wordt aangehouden bij het begrip “opzet”.

3. Het voortraject van de handhaving

1. Algemeen toezicht en opsporing

294. Het uitgangspunt is hier dat er geen vermenging mag zijn van opsporings- en

toezichtsbevoegdheden. Toezicht stopt daar waar er aanduidingen zijn van een misdrijf1042.

Hierop komen we later nog terug. Toezicht heeft immers een essentieel preventief en

proactief karakter en kan dus te allen tijde worden uitgeoefend, ook al is er geen sprake van

een (vermoeden van) een milieumisdrijf1043.

De toezichthouders kunnen voor de uitoefening van hun opdrachten gebruikmaken van een

aantal limitatief opgesomde toezichtsrechten1044. Daarnaast bestaan ook enkele plichten voor

de toezichthouders1045. Gelet op de feitelijke aard van de toezichtshandelingen zijn deze in

principe niet rechtstreeks vatbaar voor een beroep bij de Raad van State omdat zij niet kunnen

worden gekwalificeerd als administratieve rechtshandelingen1046. De recht- of wetmatigheid

van deze handelingen zal bij de rechter in beginsel pas aan bod komen in het kader van de

rechtsbeschermingsprocedure tegen een sanctiebesluit of in het strafgeding. Hier zal de

rechtsgeldigheid van de door toezicht bekomen bewijsgegevens of de wettigheid van het

sanctiebesluit dat steunt op die gegevens worden nagegaan1047.

1042 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 22. 1043 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 333. 1044 Zie hiervoor P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 2010, 28-30. 1045 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 31-32. 1046 De toezichthouders moeten niettemin de beginselen van behoorlijk bestuur naleven. 1047 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 32-34.


157

295. Eens er een vermoeden van misdrijf bestaat, vloeit het toezicht over in de opsporing.

Opsporing heeft een eerder repressief karakter en omvat het geheel van bevoegdheden die het

Wetboek van Strafvordering en de bijzondere wetten aan bepaalde personen toekent om

misdrijven in het algemeen te onderzoeken en de daders ervan op te sporen, met als finaal

doel hun strafrechtelijke berechting of bestuurlijke beboeting. Het aspect opsporing is dus

inherent verbonden met het federaal strafprocesrecht en wordt daarom buiten de Vlaamse

handhavingsregeling genormeerd1048.

Eens dus een aannemelijk vermoeden van misdrijf bestaat, kunnen de toezichthouders niet

meer optreden en dienen opsporings- en onderzoeksdaden te worden gesteld door

opsporingsambtenaren. Deze zijn bekleed met de bevoegdheid van officier van de

gerechtelijke politie en kunnen geen beroep doen op de hoger vermelde toezichtsrechten1049.

296. Het toezicht op de instrumenten van het soortenbeleid gebeurt hoofdzakelijk, maar

zoals hoger gesteld, niet exclusief, door de inspecteurs van de Natuurinspectie die de

gewestelijke toezichtsinstantie vormen en bevoegd zijn voor heel het Vlaamse Gewest1050.

Uit het bovenstaande kan worden afgeleid dat het dus principieel de bedoeling is om een

vermenging van toezicht en opsporing tegen te gaan. Niettemin wordt hier een uitzondering

gemaakt voor de inspecteurs van de Natuurinspectie zodat deze aldus een “dubbele pet”

hebben1051. Hiervoor wordt het tekort aan toezichtsambtenaren bij de Natuurinspectie naar

voor geschoven1052. De Natuurinspectie beschikte op 1 april 2010 over heel Vlaanderen over

een totale handhavingscapaciteit van 45,05 voltijdse equivalenten1053, waarvan 26 VTE

natuurinspecteurs1054. Het is de bedoeling om op termijn over te gaan tot een

handhavingsequivalent van 8 VTE natuurinspecteurs per provincie zodat een kwaliteitsvol

1048 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 22-23. 1049 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 333. 1050 De territoriale bevoegdheid is evenwel niet decretaal bepaald. Zie C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 334-335. 1051 Art. 16.3.8, §2 DABM. 1052 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 23-24. 1053 Voltijdse equivalent of VTE is een term die veelvuldig wordt gebruikt in bestuurlijke personeelsformaties. 1054 Voor de evolutie van het aantal natuurinspecteurs over de voorbije drie jaar zie Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 1 juni 2010(Vr. nr. 381 H. SCHUEREMANS)


158

toezicht tijdens de week en in het weekend kan worden uitgebouwd1055. In de huidige situatie

is het immers niet mogelijk om elk weekend van het jaar over een toezichtsploeg te

beschikken. Bovendien is het aangewezen dat de Natuurinspectie op termijn in elke provincie

over één VTE voor administratieve ondersteuning beschikt. De nieuwe handhavingsregeling

zorgt immers voor een stijging van de administratieve taken1056.

297. Hoewel het onderscheid tussen toezicht en opsporing theoretisch vrij duidelijk af te

lijnen valt, blijkt die “dubbele pet” toch niet onproblematisch. In de literatuur wordt de vraag

opgeworpen of dit wel de toets aan het grondwettelijk gewaarborgd gelijkheidsbeginsel kan

doorstaan. Het personeelstekort binnen één agentschap lijkt geen adequaat criterium te zijn

om een onderscheiden behandeling te verantwoorden bij de vaststelling van de overtredingen

van een gedeelte van de bepalingen die door Titel XVI van het DABM worden gehandhaafd.

Ook op het veld wordt het combineren van beide bevoegdheden als een delicate zaak ervaren

omdat het begrip “vermoeden van misdrijf” voor interpretatie vatbaar is1057.

De Natuurinspectie beschouwt de behandeling van meldingen van bepaalde feiten door

burgers of externe instanties in de meeste gevallen als toezicht; het is pas wanneer het

resultaat van dat toezicht aanzet tot bijkomende onderzoeksdaden dat men in de

opsporingsfase terechtkomt1058.

2. Aanvullend toezicht

298. Het Soortenbesluit voorziet daarnaast in een aanvullend toezicht, bovenop het

algemeen toezicht. Hiermee wordt de lijn verdergezet die reeds in het KB Beschermde Vogels

1981 en het Besl. Vl. Reg. Opvangcentra zat vervat1059.

Het betreft enerzijds het toezicht op de personen die, in afwijking van de

beschermingsbepalingen van het Soortenbesluit, systematisch beschermde soorten in hun

bezit kunnen hebben, vervoeren of verhandelen. Daarom worden de beheerders van erkende

opvangcentra, de vogelhouders, de vogelhandelaars en de erkende vogelhoudersverenigingen

ertoe verplicht om dit toezicht te aanvaarden1060. Daarbovenop geldt de verplichting om alle

1055 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009, 17 september 2009(Vr. nr. 34 D. PEETERS); Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 5 januari 2011(Vr. nr. 223 P. REEKMANS). 1056 Handhavingsrapport 2009, 8-10. 1057 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 333-334. 1058 Handhavingsrapport 2009, 6-7. 1059 Verslag Soortenbesluit, 79-80. 1060 Art. 50, §1, lid Soortenbesluit.


159

maatregelen te nemen voor het vergemakkelijken van het toezicht. Dit kan onder meer het

vangen van de vogels in de kooi of volière inhouden1061. Ten slotte wordt het ANB

gemachtigd alle onderzoeksmaatregelen te laten stellen om te bepalen of een specimen van

een beschermde soort wel degelijk van kweek afkomstig is1062. Te denken valt bijvoorbeeld

aan het uitvoeren van een DNA-onderzoek. Indien dit niet zo blijkt te zijn, dan vallen de

kosten van de gestelde onderzoeksmaatregelen ten laste van diegene die deze specimen in

bezit heeft1063.

Anderzijds gaat het om het toezicht op evenementen die verband houden met soorten die in

gevangenschap worden gehouden. Zangwedstrijden, tentoonstellingen en andere openbare

activiteiten met in gevangenschap gehouden specimens moeten immers minstens één week op

voorhand worden gemeld aan het ANB. De organisatoren worden bovendien verplicht dit

toezicht te aanvaarden1064.

3. Voorkomen en vaststellen van milieumisdrijven

§1. Preventief en proactief optreden

299. Toezicht is in de eerste plaats gericht op het signaleren van bestaande of dreigende

overtredingen door het aanbrengen van de nodige informatie over overtredingen en is nodig

ter voorbereiding van eventuele sancties. Niettemin heeft het toezicht ook een preventieve

functie via advisering en het geven van waarschuwingen of aanmaningen.

De Natuurinspectie kan op informele wijze proberen overtredingen te voorkomen of te doen

beëindigen zonder dat er een sanctie aan te pas komt. In dat opzicht is het toezicht ook

proactief, gericht op het voorkomen of snel en doelmatig beëindigen van illegale situaties1065.

Dit is van essentieel belang in het bestuurlijk handhavingsmodel. De decreetgever heeft deze

informele, proactieve vorm van handhaving gecodificeerd in de Vlaamse

handhavingsregelgeving1066. Dit wordt ook wel eens het “zachte

handhavingsinstrumentarium” of de “oneigenlijke bestuurlijke handhaving” genoemd omdat

zij een soepel en informeel traject volgen. Hoewel zij gesitueerd moeten worden in het

bestuurlijk handhavingsspoor, vallen zij strikt genomen buiten het bestuurlijk 1061 Art. 50, §1, lid 2 Soortenbesluit. 1062 Art. 50, §2 Soortenbesluit. 1063 Verslag Soortenbesluit, 80. 1064 Art. 51 Soortenbesluit. 1065 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 21-22. 1066 Artt. 16.3.22 en16.3.27 DABM bevatten de regeling voor respectievelijk raadgevingen en aanmaningen.


160

handhavingsinstrumentarium1067. Hetzelfde geldt voor veiligheidsmaatregelen. Deze laten we

hier buiten beschouwing omdat de Natuurinspectie in 2009 geen enkele veiligheidsmaatregel

heeft opgelegd1068.

300. Raadgevingen en aanmaningen1069 hebben een “knipperlichtfunctie” die de timing

voor het opleggen van bestuurlijke sancties mee bepalen. Het gaat om facultatief in te zetten

instrumenten. De Natuurinspectie is immers niet verplicht om gebruik te maken van

raadgevingen of waarschuwingen. Niettemin kunnen de beginselen van behoorlijk bestuur1070

wel meebrengen dat de Natuurinspectie, vooraleer de eigenlijke handhavingsinstrumenten in

te zetten, gebruikmaakt van de oneigenlijke instrumenten door de overtreder aan te manen1071.

Niet alle overtredingen lenen zich evenwel tot het inzetten van het zachte instrumentarium.

Deze zijn goed bruikbaar bij bedrijfsgebonden of locatiegebonden overtredingen omdat de

naleving ervan eenvoudig kan worden opgevolgd maar minder geschikt is bij vrije

velddelicten. Gezien dit ook samenhangt met de problematiek van het vaststellen van

inbreuken wordt dit verder behandeld.

301. De raadgevingen gaan de inbreuk of het misdrijf vooraf. Deze worden daarom als een

preventief instrument aanzien daar waar aanmaningen als een eerder curatief instrument

gelden. Het instrument van de aanmaning is zoals de bestuurlijke sancties,

inbreukgerelateerd1072.

Raadgevingen en aanmaningen kunnen worden gegeven aan de vermoedelijke overtreder of

andere betrokkenen. Wie die “andere betrokkenen” zijn, wordt evenwel niet gedefinieerd.

Wellicht kan worden aangenomen dat het gaat om eenieder die gevolg aan de aanmaning kan

geven, zoniet is de aanmaning doelloos, zonder dat de overtreding die in het geding is aan

hem of haar moet kunnen worden toegerekend.

1067 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 338. 1068 Handhavingsrapport 2009, 23. Zie hiervoor uitgebreid C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 371-373; P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 74-79. 1069 Deze worden ook bestuurlijke aanmaningen genoemd. 1070 Zie hiervoor A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 46-73. 1071 A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 36-37. 1072 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 339.


161

De kring van personen aan wie raadgevingen en aanmaningen kunnen worden gegeven is dus

ruimer dan deze van personen aan wie bestuurlijke sancties worden opgelegd, namelijk enkel

de vermoedelijke overtreder. Door deze ruime omschrijving wordt evenwel de kring van

personen die kan worden betrokken bij de strafvervolging kunstmatig uitgebreid. Voor

raadgevingen vormt die op zich geen probleem maar voor de personen die geen gevolg geven

aan aanmaningen en er dus voor zorgen dat door hun nalaten de overtreding niet wordt

beëindigd, kunnen desgevallend worden beschouwd als mededader in de zin van art. 66

Sw1073.

302. Raadgevingen en aanmaningen zijn bestuurshandelingen en bijgevolg onderworpen

aan de beginselen van behoorlijk bestuur. Niettemin kunnen deze niet worden aangemerkt als

administratieve rechtshandeling die kan worden bestreden voor de Raad van State of een

andere rechtsmacht1074.

§2. Vaststelling van milieumisdrijven

303. De milieumisdrijven worden vastgesteld in een proces-verbaal dat onmiddellijk wordt

bezorgd aan de procureur des Konings bij de rechtbank binnen het rechtsgebied waar het

milieumisdrijf is gepleegd1075. Een kopie wordt bezorgd aan het AMMC en bovendien wordt

het college van burgemeester en schepenen schriftelijk gemeld dat een proces-verbaal werd

opgesteld. Het proces-verbaal heeft bewijswaarde tot het tegendeel is bewezen1076.

304. De toezichthouders kunnen, met het oog op de bewijsvoering, bij de vaststelling van

een milieumisdrijf alle bewarende maatregelen met betrekking tot zaken nemen voor een

termijn van ten hoogstens 72 uur. De toezichthouders die zo een dergelijke maatregel hebben

genomen, brengen de procureur des Konings hiervan onmiddellijk op de hoogte1077.

Aangezien de inspecteurs van de Natuurinspectie de hoedanigheid hebben van officier van de

gerechtelijke politie, kunnen zij overgaan tot de inbeslagneming van alle zaken die schijnen

1073 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 38. 1074 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 339. 1075 Art. 16.3.24 DABM. 1076 Art. 16.3.25 DABM 1077 Art. 16.3.28. DABM.


162

vatbaar te zijn voor verbeurdverklaring1078 of alles wat kan dienen om de waarheid aan het

licht te brengen1079. Uit de handhavingspraktijk van de Natuurinspectie blijkt dat het onder

meer gaat om middelen voor illegale vogelvangst en materiaal om te frauderen met

pootringen1080. Ook kunnen de crossmotors of quads van wildcrossers in beslag worden

genomen. Dit blijkt een sterk ontradend effect te hebben1081. Verhaal tegen deze

inbeslagnames staat open door middel van het zogenaamd strafrechtelijk kortgeding1082.

305. De vraag rijst hoe de Natuurinspectie kennis neemt van inbreuken. Naast de

voormelde handhavingscampagnes voert de Natuurinspectie ook nog routinecontroles en

reactieve controles uit. De routinecontroles richten zich voornamelijk op jagers en vissers

evenals op de door het ANB uitgereikte vergunningen1083.

Hoger werd reeds het integratiespoor toegelicht waardoor afwijkingen van het

beschermingsregime in andere ontheffings-, vergunnings- en planprocedures kunnen worden

opgenomen. Het zou niettemin aangewezen zijn expliciet de verplichting in het Soortenbesluit

op te nemen om een kopie van de afgeleverde vergunning te bezorgen aan het ANB zodat een

efficiëntere controle mogelijk wordt. Hoewel een dergelijke verplichting reeds aanwezig is in

het Natuurbesluit1084, is het niettemin aangewezen dit centraal te doen in het Soortenbesluit

zelf zodat elk integratiespoor hierdoor wordt gevat. Het ANB heeft voor 2009 geen cijfers

bijgehouden van het aantal gecontroleerde vergunningen1085.

306. De reactieve controles worden uitgevoerd naar aanleiding van een beroep, onder de

vorm van een melding, dat wordt gedaan op de Natuurinspectie.

Onder meldingen worden zowel klachten als aangiftes verstaan. Een klacht is een melding

van een mogelijk delict door een benadeelde partij. Een aangifte is een melding van een

mogelijk delict door een niet-benadeelde partij1086.

Uit de handhavingspraktijk blijkt dat de meldingen inzake avifauna toch een belangrijk deel

van het totaal aantal meldingen bevatten1087. Twee derde van de meldingen zijn afkomstig van

1078 Art. 42 Sw. 1079 Art. 35 Sv. Zie hierover uitgebreid C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2006, 965-972. 1080 Handhavingsrapport 2009, 24. 1081 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 30 november 2009(Vr. nr. 97 W. KENNES). 1082 C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2006, 971-972. 1083 Handhavingsrapport 2009, 15-16. 1084 Art. 16 Natuurbesluit. 1085 Handhavingsrapport 2009, 15. 1086 Handhavingsrapport 2009, 13.


163

burgers, een kwart is afkomstig van de diverse ANB-diensten. Het saldo komt dan op

rekening van andere overheden1088.

Het is bovendien niet eenvoudig een beeld te krijgen van het gevolg dat aan meldingen wordt

gegeven1089. Vanaf 2009 worden de ontvangen meldingen wel ingebracht in een centrale

databank waarin eveneens de stand van afhandeling wordt bijgehouden. Dit wordt evenwel

niet steeds vermeld zodat geen volledig beeld mogelijk is van hoe een melding wordt

afgewerkt1090.

307. Ook al krijgt de Natuurinspectie kennis van een inbreuk, toch gaat de vaststelling

ervan soms gepaard met praktische moeilijkheden. Een aantal inbreuken zoals het afschieten

of vergiftigen van roofvogels zijn uit hun praktische aard alleen te vatten bij betrapping op

heterdaad1091. Andere inbreuken hangen nauw samen met wel toegelaten praktijken. Zo

vergezellen de illegale handel en vangst vaak de legale1092. Thans maakt de vogelvangst voor

kweekdoeleinden nu wel een illegale praktijk uit. Welke praktijken toegelaten kunnen zijn en

onder welke voorwaarden werd reeds hoger besproken. Ook mountainbiken of wildcrossen op

plaatsen waar beschermde soorten of leefplaatsen van deze laatste voorkomen, vormen

inbreuken waar de Natuurinspectie niet altijd tijdig kan verbaliseren. In die gevallen kan het

zachte handhavingsinstrumentarium dan ook niet nuttig worden ingezet. De Natuurinspectie

geeft wel aan dat aanmaningen worden gegeven voor kleinere inbreuken zoals het plukken

van kleine hoeveelheden planten of paddenstoelen1093.

308. Ten slotte kunnen we kijken naar het totaal aantal opgestelde processen-verbaal.

Hoewel dit op zich geen goede indicator is om de werking van een handhavende instantie te

beoordelen, het moet immers gaan om het afdwingen van regelconform gedrag; preventief als

het kan, repressief als het moet, geeft dit toch een algemene tendens weer1094. Bovendien

vormen het aantal opgestelde processen-verbaal slechts een deel van het totaal aantal

1087 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 18 november 2010(Vr. nr. 139 C. JANSSENS). 1088 Handhavingsrapport 2009, 13-14. 1089 In 2009 werd in één op vier gevallen een pv opgesteld. In de helft van de gevallen is het resultaat ofwel ongekend, ofwel loopt het onderzoek nog ofwel betreft het informatie op basis waarvan niet onmiddellijk kan worden opgetreden maar die toch nuttig kan zijn voor de toekomst, de zgn. “zachte informatie”. Zie Handhavingsrapport 2009, 14. 1090 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 7 september 2010(Vr. nr. 534 V. TAELDEMAN). 1091 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 18 november 2010(Vr. nr. 139 C. JANSSENS). 1092 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 778-779. 1093 Handhavingsrapport 2009, 23. 1094 Handhavingsrapport 2009, 20.


164

inbreuken gezien niet elke inbreuk wordt vastgesteld1095. In 2009 werden er toch 247

processen-verbaal inzake vogelbescherming opgesteld1096. Dit vormt een vijfde van het totaal

aantal opgestelde processen-verbaal door de Natuurinspectie. Dit betekent een sterke stijging

in vergelijking met de voorgaande jaren. Ten opzichte van 2006 is het aantal processen-

verbaal bijna vervijfvoudigd. Zoals hoger opgemerkt, zijn de oorzaken hiervan evenwel niet

eenduidig aan te wijzen1097.

309. Het ANB heeft evenwel slechts gedeeltelijke informatie over het gevolg dat aan de

processen-verbaal wordt verleend. In de gekende1098 stroperijdossiers1099 variëren de

strafrechtelijke boetes van 55 euro tot 5500 euro, soms gecombineerd met een gevangenisstraf

van enkele maanden met uitstel. In één dossier betreffende illegale vogelvangst werd een

boete van 5500 euro, een vermogensvoordeelontneming van meer dan 85000 euro en een

gevangenisstraf van 7 maanden effectief opgelegd. De gekende minnelijke schikkingen

variëren van 350 tot 1750 euro. De pv’s die naar de AMMC werden doorgestuurd dateerden

nagenoeg allemaal van 2010. Het is pas vanaf dan dat de parketten meer gebruik beginnen

maken zijn van deze mogelijkheid. Ongeveer 40% van alle in 2010 opgestelde pv’s werden

naar de AMMC doorgestuurd met het oog op bestuurlijke afhandeling. Van de gekende

stroperijdossiers werd 18% doorgestuurd naar de AMMC1100.

1095 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 777-778. 1096 Dit is dus ruimer dan de categorie stroperij in de context van het soortengericht natuurbehoud waarbij er 98 pv’s werden opgesteld in 2009. 1097 Handhavingsrapport 2000, 20. 1098 In veel gevallen(51%) is het resultaat nog onbekend. 1099 We nemen hier de stroperij van de domeinen soortengericht natuurbehoud, jacht en riviervisserij samen omdat niet verder volgens de aard van het delict wordt weergegeven welk gevolg aan de pv’s wordt gegeven. Van de tussen 2008-2010 in totaal 726 opgestelde stroperij pv’s zijn er 301 in het domein van het soortengericht natuurbehoud zodat de gevolgen die aan de pv’s worden gegeven toch een algemene lijn weergeven. 1100 Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 5 januari 2011(Vr. nr. 223 P. REEKMANS).


165

§4. Handhavingsinstrumenten

1. Een verkenning van de mogelijkheden bij milieumisdrijven

310. Hoewel de milieumisdrijven in hoofdorde een strafrechtelijke afwikkeling krijgen, is

de rol van de Natuurinspectie toch niet volledig uitgespeeld. Ze heeft immers nog bestuurlijke

handhavingsmogelijkheden door het opleggen van bestuurlijke sancties. Deze worden

doorgaans omschreven als sancties met een belastend karakter die op grond van een wettelijke

grondslag door een bestuursorgaan wordt opgelegd omwille van een voorafgaande inbreuk en

die de vorm aanneemt van een eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling met individuele

strekking1101.

311. Bij de bestuurlijke sancties kan een onderscheid worden gemaakt tussen

probleemverhelpende of reparatoire bestuurlijke sancties en bestraffende of punitieve

bestuurlijke sancties. Bij deze laatste staat de leedtoevoeging centraal. Probleemverhelpende

sancties beogen daarentegen een met het recht strijdige situatie op te heffen, de gevolgen van

een overtreding ongedaan te maken of herhaling van een overtreding te voorkomen. Daarom

wordt ook gebruikgemaakt van het begrip bestuurlijke “maatregelen” in plaats van

sancties1102. Het onderscheid tussen de beide categorieën is evenwel niet altijd scherp te

trekken.

312. De bestuurlijke sancties kunnen de vorm aannemen van bestuurlijke maatregelen of

van bestuurlijke geldboeten. Samen met de bestuurlijke geldboete kan een bestuurlijke

ontneming van het wederrechtelijk verkregen vermogensvoordeel worden opgelegd1103.

De bestuurlijke sancties zijn “inbreukgerelateerd” wat impliceert dat de inzetbaarheid ervan

afhankelijk is van het bestaan van een overtreding op de regelgeving1104. Hierin verschillen ze

van de instructies en maatregelen op grond van het milieuschaderegime die schadegelieerd

zijn.

1101 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 338. 1102 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 34-35. 1103 Art. 16.4.2 DABM. 1104 Art. 16.4.3 DABM.


166

313. In het kader van milieumisdrijven kunnen we volgende algemene structuur voor ogen

houden. Bij de vaststelling van een inbreuk kan de Natuurinspectie bestuurlijke maatregelen

opleggen. Daarna fungeert de Procureur des Konings als spelverdeler; indien hij uitdrukkelijk

en tijdig beslist om penaal niet op te treden, dan kan de afdeling Milieuhandhaving een

beboetingsprocedure opstarten om een alternatieve bestuurlijke geldboete op te leggen waarna

een procedure openstaat bij het Milieuhandhavingscollege.

2. Reparatoire bestuurlijke handhaving

314. De bestuurlijke maatregelen zijn situationele sancties die ingrijpen op een feitelijke

problematiek. Zoals hoger werd opgemerkt hebben ze een uitgesproken probleemherstellend

oogmerk en in de mate dat ze voor de toekomst herhaling van de overtreding beogen te

voorkomen, hebben ze bovendien een preventief karakter1105. Deze maatregelen kunnen

worden opgelegd onafhankelijk van de strafrechtelijke afhandeling1106.

315. De bestuurlijke maatregelen worden door de decreetgever omschreven naar vorm en

inhoud1107. Een bestuurlijke maatregel kan onder meer het meenemen van zaken inhouden,

met inbegrip van afvalstoffen, waarvan het bezit of het gebruik in strijd is met de

milieuwetgeving1108. De bepaling “of het gebruik” werd met het Verzameldecreet 2010

ingevoegd om de handhaving van de verbodsbepalingen inzake bepaalde middelen te

vergroten. We kunnen in herinnering brengen dat deze middelen opgelijst staan in bijlage 2

van het Soortenbesluit. Bijlage 2, A en bijlage 2, B bevatten middelen waarvan enkel het

gebruik verboden is en bijlage 2, C bevat de middelen waarvan het bezit verboden is.

316. De decreetgever achtte het wenselijk om de toezichthouders de mogelijkheid te geven

om die oneigenlijk gebruikte tuigen mee te nemen bij wijze van bestuurlijke maatregel1109. De

inspecteurs van de Natuurinspectie konden tot voor deze wijziging de middelen van bijlage

2A en B enkel in beslag nemen op grond van artikel 35 van het Wetboek van Strafvordering.

1105 P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 40. 1106 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 342. 1107 Art. 16.4.7. DABM. 1108 Art. 16.4.7, §2, 4° DABM. 1109 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 18-21.


167

Deze zaken moesten dan worden overhandigd aan de griffie van de bevoegde rechtbank die

echter niet altijd even graag de gebruikte middelen in ontvangst nam. Met de nieuwe bepaling

kunnen de inspecteurs van de Natuurinspectie alle middelen van bijlage 2 van het

Soortenbesluit bij wijze van bestuurlijke maatregel meenemen. Deze zaken moeten dan niet

naar de griffie van de bevoegde rechtbank worden overgebracht maar kunnen in bewaring

worden gesteld bij de verbaliserende instantie in afwachting van de uitspraak1110. We merken

hier wel nog op dat deze regeling enkel mogelijk is voor de middelen waarvan het bezit of

gebruik verboden werd gesteld door een wet in de materiële zin1111; om bijvoorbeeld

gemotoriseerde voertuigen in beslag te nemen moet worden gewerkt met art. 35 Sv.

317. Ook kan worden overgegaan tot het onmiddellijk vernietigen van zaken die bederfbaar

zijn of waarvan het bezit verboden is. Betreft het in het laatste geval dieren, dan kunnen die

worden vrijgelaten of overgebracht naar een erkend opvangcentrum of zelfs worden

vernietigd1112.

318. De bevoegde bestuursorganen die bestuurlijke maatregelen kunnen opleggen, de

adressanten ervan en de procedures tot het opleggen en opheffen worden uitvoerig

geregeld1113. Van belang is dat tegen een handhavingsbesluit een administratief beroep bij de

minister openstaat1114.

We staan hier enkel nog even kort stil bij het initiatiefrecht voor derden aangaande het

opleggen van bestuurlijke maatregelen1115. Deze regeling verstevigt de participatierechten van

derden bij de milieuhandhaving doordat zij onder bepaalde voorwaarden zelf een verzoek

kunnen indienen tot het opleggen van bestuurlijke maatregelen. Dit biedt een belangrijke

waarborg tegen de situatie waarin en bestuur niet handhavend wil optreden.

1110 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 21. 1111 In het Soortenbesluit gaat het om bijlage 2. 1112 Art. 16.4.7, §2, 5° DABM. 1113 Zie hiervoor uitgebreid C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, 344-349; P. DE SMEDT, “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 43-73. 1114 Art. 16.4.17 DABM. De beroepsprocedure wordt geregeld door art. 62 Milieuhandhavingsbesluit. 1115 Dit is ook enkel mogelijk voor bestuurlijke maatregelen en dus niet voor de oplegging van een bestuurlijke geldboete of andere sancties.


168

319. De personen die een dergelijk verzoek kunnen indienen worden limitatief

opgesomd1116. Naast natuurlijke of rechtspersonen die rechtstreeks nadeel lijden als gevolg

van een milieumisdrijf kunnen dezelfde personen ook een verzoek indienen als zij belang

hebben bij de beteugeling ervan1117. Er wordt evenwel niet verduidelijkt wie moet diegenen

zijn die “een belang hebben bij de beteugeling”. Het lijkt hier te gaan om een tussencategorie

waaraan evenwel geen bestuursrechtelijke actio popularis werd toegekend maar die toch een

verzoek kunnen indienen ook al lijden ze geen rechtstreeks en actueel nadeel als gevolg van

de overtreding. Het voorhanden zijn van enig nut bij het opleggen van een bestuurlijke

maatregel lijkt te volstaan. Niettemin wordt op deze manier de deur tot het indienen van een

verzoek wel erg wijd opgengezet1118.

320. Een bestuursrechtelijke actio popularis werd wel toegekend aan milieu- en

natuurverenigingen die voldoen aan de voorwaarden vermeld in artikel 2 van de Wet van 12

januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu1119. Voor

deze verenigingen geldt immers geen enkele belangenvereiste waardoor zij een

“geobjectiveerd recht” verkrijgen om bestuurlijke maatregelen te verzoeken. Dit leidt tot een

laagdrempelige toegang voor natuurverenigingen waar het gaat om de handhaving van de

gestelde normen1120.

Er staat voor de hoger vermelde personen enkel een administratief beroep bij de minister open

tegen de weigering1121 om een bestuurlijke maatregel op te leggen1122. Deze

beroepsmogelijkheid staat dus niet open voor de overtreder of andere derde-belanghebbenden.

De overtreder kan desgevallend wel gebruik maken van de beroepsmogelijkheid voorzien in

art. 16.4.17 DABM.

1116 Art. 16.4.18, §1 DABM. 1117 Art. 16.4.18, §1, 1°-2° DABM. 1118 Milieuhandhaving nieuwe stijl, 348. 1119 Art. 16.4.18, §1, 3° j° art. 63, §2 Milieuhandhavingsbesluit. 1120 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 348. 1121 De oorspronkelijke redactie van art. 16.4.18, §4 voorzag een beroepsmogelijkheid tegen het “al dan niet” nemen van bestuurlijke maatregelen. Dit werd bijgestuurd door het Verzameldecreet 2010 om een aantal praktische problemen te vermijden die zouden kunnen ontstaan door een dergelijke beroepsmogelijkheid. Zie Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 22. 1122 Art. 16.4.18, §4 DABM. De nadere regels worden vastgesteld door de artt. 64-67 Milieuhandhavingsbesluit.


169

321. In 2009 heeft het ANB maar weinig bestuurlijke maatregelen opgelegd1123. Zoals

hoger reeds werd opgemerkt is dit te verklaren doordat het nieuwe

handhavingsinstrumentarium pas halverwege 2009 in werking is getreden en het feit dat de

toezichthouders de eerste maanden na de inwerkingtreding nog moesten vertrouwd raken met

het nieuwe instrumentarium.

3. De strafrechtelijke handhaving

1. De rol van de procureur des Konings

322. Bij de afhandeling van vastgestelde milieumisdrijven heeft de procureur des Konings

een belangrijke functie. Milieumisdrijven worden immers principieel afgehandeld via het

strafrechtelijk spoor tenzij de procureur beslist om de vastgestelde milieumisdrijven

administratief via een alternatieve bestuurlijke geldboete te sanctioneren1124. Dit laatste komt

verder aan bod.

De procureur des Konings die kennis krijgt van een milieumisdrijf dient bijgevolg te beslissen

of hij het milieumisdrijf zelf afhandelt dan wel doorstuurt naar de AMMC. Hiervoor beschikt

hij over een termijn van 180 dagen na de ontvangst van het proces-verbaal waarmee hij in

kennis wordt gesteld van het milieumisdrijf1125. Indien binnen deze termijn niet tot een

beslissing wordt gekomen, kan deze termijn eenmalig met nog eens 180 dagen1126 worden

verlengd1127. De beslissing moet worden gemotiveerd en in kennis worden gesteld van de

AMMC1128.

1123 In totaal 24 maatregelen over het volledige bevoegdheidspakket van de Natuurinspectie. 1124 Zie hierover uitgebreid H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 138-140. 1125 Art. 16.4.32, lid 1 DABM. 1126 Een verlenging met een kortere termijn is ook mogelijk. De termijn van 180 dagen is een maximumtermijn. 1127 Art. 16.4.32, lid 2 DABM. 1128 Art. 16.4.33 DABM.


170

323. Indien de procureur des Konings binnen de vastgestelde termijn beslist om het

milieumisdrijf strafrechtelijk te handhaven, dan is het opleggen van een bestuurlijke

geldboete uitgesloten1129. Ook indien nadien zou worden beslist om de zaak alsnog te

seponeren kan geen bestuurlijke geldboete meer worden opgelegd. Dit kan evenwel tot gevolg

hebben dat een nochtans rechtmatige sanctionering achterwege blijft1130.

Bij een beslissing om het milieumisdrijf niet strafrechtelijk te sanctioneren is het aan de

gewestelijke entiteit om de procedure op te starten voor het eventueel opleggen van een

bestuurlijke geldboete1131. Een beslissing houdende niet-strafrechtelijke behandeling heeft het

verval van de strafvordering tot gevolg1132.

Een laatste mogelijkheid die zich kan voordoen is dat de procureur des Konings binnen de

voorziene termijn geen beslissing neemt over het al dan niet strafrechtelijk vervolgen van het

milieumisdrijf. Ook in dat geval is een verdere bestuurlijke afhandeling van het milieumisdrijf

uitgesloten1133. Deze situatie kan dus evenzeer tot gevolg hebben dat een rechtmatige

sanctionering van een milieumisdrijf achterwege blijft, zeker als later een sepotbeslissing

wordt genomen1134. Een mogelijke oplossing die wordt voorgestaan door het ANB, is om in

het decreet te bepalen dat de verbaliserende instantie, bij stilzitten van de procureur en na een

bepaalde termijn of procedure, een kopie van het dossier aan het AMMC bezorgt voor

bestuurlijke afhandeling met kennisgeving aan de procureur1135.

1129 Art. 16.4.34, lid 1 DABM. 1130 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 138. 1131 Art. 16.4.35 DABM. 1132 Art. 16.4.34, lid 3 DABM. 1133 Art. 16.4.34, lid 2 DABM. 1134 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 139. 1135 Handhavingsrapport 2009, 33.


171

2. Strafbepalingen

324. Binnen dit bestek kunnen we evenwel niet uitgebreid ingaan op de strafrechtelijke

sanctionering van milieumisdrijven1136. We staan hier kort stil bij een tweetal aspecten: de

strafbepalingen van de voor het soortengericht natuurbehoud relevante delicten en de

herstelmaatregelen. De strafbepalingen geven immers een inzicht in de mate waarin de

inbreuken op de desbetreffende wetgeving door de wetgever maatschappelijk ongewenst

worden geacht1137. We kunnen hier algemeen stellen dat de strafbepalingen zijn opgetrokken

in tegenstelling tot de lage straffen die golden voor inbreuken op het oude soortengericht

natuurbehoudsrecht zodat ze een zeker afschrikkend karakter hebben1138. Dit leidt er ook toe

dat het Openbaar Ministerie niet meer zal moeten zoeken naar bijkomende kwalificaties zoals

valsheid in geschrifte1139 of heling om tot een hogere strafmaat te kunnen komen1140.

325. Bij de milieumisdrijven wordt een nieuw onderscheid gemaakt tussen abstracte en

concrete gevaarzettingsdelicten.

Abstracte gevaarzettingsdelicten zijn niet gericht op de rechtstreekse bescherming van

ecologische rechtsgoederen. Een bepaalde gedraging wordt strafbaar gesteld ongeacht het feit

of er een aantasting of dreiging van aantasting is van een ecologisch rechtsgoed. Bij concrete

gevaarzettingsdelicten is daarentegen wel een concreet gevaar voor een ecologisch rechtsgoed

vereist. Hierbij is echter vereist dat er actuele schade of actueel gevaar is voor het leefmilieu,

een concrete dreiging volstaat. Precies omwille van de aard van de te beschermen

rechtsgoederen worden de concrete gevaarzettingsdelicten strenger bestraft dan de abstracte

gevaarzettingsdelicten. Naast de algemene strafbaarstelling van de overtreding van de

bepalingen die onder het toepassingsgebied van het DABM vallen, worden bepaalde

1136 Zie hiervoor uitgebreid C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, 361-371; H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 141-165. 1137 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 760. 1138 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 290-292. 1139 Corr. Gent 28 september 1999, TMR 2001, 408. 1140 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 787-788.


172

gedragingen ook afzonderlijk strafbaar gesteld. Het gaat hier om specifieke

gevaarzettingsdelicten1141.

Er wordt bovendien ook aangegeven of opzet is vereist dan wel onachtzaamheid als

schuldvorm volstaat. Naargelang het geval hanteert het DABM een strengere bestraffing

indien de misdrijven met opzet dan wel uit onachtzaamheid of gebrek aan voorzorg zijn

gepleegd.

326. Een eerste relevante strafbepaling1142 is een zogenaamde “vangnetbepaling”1143 die

voorziet in een strafbaarstelling met een gevangenisstraf van één maand tot twee jaar en met

een geldboete van 100 tot 25000 euro of met één van die straffen van elke schending van de

regelgeving die onder het toepassingsgebied van het DABM valt, ongeacht op welke wiijze

de regelgeving wordt geschonden en ongeacht het moreel bestanddeel1144.

Verder worden gestraft met een gevangenisstraf van één maand tot één jaar en met een

geldboete van 100 tot 100000 euro of met een van die straffen, de personen die opzettelijk

opgelegde bestuurlijke maatregelen, bestuurlijke geldboeten, veiligheidsmaatregelen of door

de rechter opgelegde maatregelen niet uitvoeren, betalen of negeren alsook de personen die

opzettelijk de toezichtrechten schenden1145. Er bestaat evenwel enkel een

“medewerkingsplicht” in geval het effectief gaat om toezicht. In het kader van een

gerechtelijk- of opsporingsonderzoek kan in geen geval medewerking worden verlangd

waardoor het niet verlenen van medewerking strafbaar kan worden gesteld. Hoger hebben we

er reeds op gewezen dat de natuurinspecteurs een “dubbele pet” hebben waardoor de grens

tussen toezicht en opsporing vervaagt. In het licht van deze strafbaarstelling is dit dus niet

optimaal. Met het verzameldecreet 2010 werden daar nog de personen aan toegevoegd die de

orde van de zittingen van het Milieuhandhavingscollege verstoren1146.

1141 C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 362. 1142 Voor feiten vanaf 1 maart 2004 dienen de in het decreet bepaalde bedragen te worden vermenigvuldigd met 5,5(45 opdeciemen). Cf. art. 1 van de Wet van 5 maart 1952 betreffende de opdécimes op de strafrechtelijke geldboeten, BS 3 april 1952, 2606. 1143 Art. 16.6.1, §1 DABM. 1144 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 142-144. 1145 Art. 16.6.1, §2, 1°-2° DABM 1146 Art. 16.6.1, §2, 3° DABM


173

327. We staan aansluitend stil bij een specifiek concreet1147 gevaarzettingsdelict die

waarschijnlijk de meest relevante strafbepaling voor het soortengericht natuurbehoud

vormt1148. Het in bezit hebben, het vangen, het zich toe-eigenen, het beschadigen, doden of

verhandelen van specimens van beschermde in het wild levende dieren plantensoorten,

vermeld in de bijlagen II, III en IV van het Decreet Natuurbehoud, eieren van die diersoorten

of delen of afgeleide producten van die dieren plantensoorten alsook het beschadigen van de

nesten, rustplaatsen of voortplantingsplaatsen van deze soorten worden strafbaar gesteld.

Deze strafbaarstelling geldt althans in de mate dat ze opzettelijk of door gebrek aan voorzorg,

in strijd met de wettelijke voorschriften of een vergunning worden gepleegd.

Het betreft hier dus enkel de Europees relevante soorten waardoor de beschermenswaardige

soorten in Vlaamse context, de zogenaamde categorie 1-soorten, niet onder deze strafbepaling

vallen1149. De sanctionering voor inbreuken betreffende deze soorten wordt geregeld door de

hoger besproken vangnetbepaling.

328. De strafmaat voor het opzettelijk stellen van deze handelingen is een gevangenisstraf

van één maand tot vijf jaar en een geldboete van 100 tot 500000 euro of één van die straffen

alleen1150. Wie deze handelingen stelt door een gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid wordt

gestraft met een gevangenisstraf van één maand tot drie jaar en een geldboete van 100 tot

350000 euro of met één van die straffen alleen1151. Met deze bepalingen wordt uitvoering

gegeven aan de verplichtingen van de Eco-crime Richtlijn1152. Deze richtlijn opteert voor de

uitbouw van een kern aan milieustrafrecht die een strafrechtelijke afhandeling moet

waarborgen voor de meest zware misdrijven betreffende milieuhygiëne en natuurbehoud1153.

1147 De algemene concrete gevaarzettingsdelicten zitten vervat in art. 16.6.2 DABM. 1148 Art. 16.6.3ter DABM 1149 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010,, 146. 1150 Art. 16.6.3ter, lid 1, in fine DABM. 1151 Art. 16.6.3ter, lid 2 in fine DABM. 1152 Richtl. 2008/99/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht, Pb.L. 6 december 2008, afl. 328, 6. 1153 C. M. BILLIET, “Bestraffing van milieucriminaliteit: de beboetingsambtenaar als derde speler op het veld”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 86.


174

329. Met het Verzameldecreet 2010 wordt de schending van de toegankelijkheidsregels in

bossen en natuurreservaten door personen die gebruikmaken van motorvoertuigen gestraft als

wanbedrijven1154. De problematiek van de schending van de toegankelijkheidsregels van bos-

en natuurgebieden vraagt immers om een genuanceerde aanpak. Een zachte recreant zoals een

wandelaar die de paden verlaat kan niet vergeleken worden met een wildcrosser. Deze laatste

veroorzaakt immers een veel grotere verstoring en beschadiging.

Het illegaal gebruik van motorvoertuigen in bos- en natuurgebieden wordt daarom voortaan

bestraft als wanbedrijf waarbij de strafmaat zal verschillen naargelang het delict plaatsvindt in

Speciale Beschermingszones of het Europees beschermde soorten treft. Hetzelfde geldt voor

organisatoren van recreatieve manifestaties die doelbewust hun activiteiten laten plaatsvinden

in niet toegankelijk bos- of natuurgebied1155.

Hierdoor worden bovendien de korte verjaringstermijn van de strafvordering1156 bij

overtredingen omzeild. Deze kunnen gemakkelijker via bestuurlijke afhandeling worden

gesanctioneerd omdat de huidige verjaringstermijn te kort is aangezien het parket in principe

over twee keer 180 dagen beschikt om te beslissen of een dossier voor bestuurlijke

afhandeling naar het AMMC wordt doorgestuurd1157.

330. We kunnen hier nog vermelden dat de zorgplicht van het Decreet Natuurbehoud in

beginsel wordt gesanctioneerd op basis van de algemene vangnetbepaling1158.

De zorgplicht wordt evenwel meestal als een aanvullende tenlastelegging meegenomen bij het

afdwingen van meer specifieke bepalingen uit het natuurbehoudsrecht1159.

1154 Art. 16.6.3septies DABM. 1155 Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1, 26-27. 1156 Deze bedraagt voor overtredingen 6 maanden. Zie art. 21 VT Sv.; C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2006, 747-763. 1157 Handhavingsrapport 2009, 34. 1158 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 146. 1159 P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 748-749.


175

3. Bijkomende instrumenten

331. Hier bespreken we een aantal bijkomende instrumenten die de effectiviteit van de

handhaving kunnen vergroten. Het gaat vooreerst om de herstelmaatregelen die herstel in

natura proberen te realiseren. Bij soortengerelateerde inbreuken zal dit evenwel niet altijd

even haalbaar zijn. Daarom staan we verder stil bij de mogelijkheden om schadevergoeding te

bekomen, meer bepaald in het kader van een burgerlijke partijstelling door

natuurverenigingen. Zoals zal blijken is ook dit geen eenduidige zaak. Ten slotte gaat van de

verbeurdverklaring wel een zeker afschrikkend effect uit.

332. Vooreerst staan we stil bij het instrument om herstel in natura te bewerkstelligen,

namelijk de herstelmaatregel. Dit instrument heeft niet het karakter van een straf1160 en kan

worden opgelegd ook al is er geen veroordeling, bijvoorbeeld omdat een opschorting of

vrijspraak wegens het bestaan van een schulduitsluitingsgrond werd uitgesproken. Het is

immers voldoende dat het misdrijf is bewezen1161.

De decreetgever voorziet in twee soorten herstelmaatregelen. De bijzondere

herstelmaatregel1162 die betrekking heeft op een specifiek milieumisdrijf in verband met

afvalstoffen en de algemene herstelmaatregel1163 die in beginsel van toepassing is op alle

milieumisdrijven van Titel XVI van het DABM. Dit zijn curatieve instrumenten die tot doel

hebben om de ontstane milieuschade ongedaan te maken1164. In deze context gaan we enkel

beknopt in op de algemene herstelmaatregel1165.

1160 Het exacte karakter van de herstelvordering is evenwel niet eenduidig. Zie C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 367-368. 1161 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 151. 1162 Art. 16.6.4 DABM 1163 Art. 16.6.6 – art. 16.6.10 DABM. 1164 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 152. 1165 Zie uitgebreid over herstelmaatregelen C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 366-371; H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 151-165.


176

333. De herstelmaatregel heeft in principe een ruim toepassingsgebied doordat deze kan

worden opgelegd ten aanzien van alle milieumisdrijven van Titel XVI, uitgezonderd de

afvalstoffenmisdrijven waarvoor een bijzondere herstelregeling geldt. Niettemin bepaalt het

Milieuhandhavingsbesluit dat enkel ambtenaren van het ANB worden aangeduid als

gemachtigde ambtenaar1166. Hierdoor wordt de instelling van een herstelvordering door het

bestuur beperkt tot het bevoegdheidsdomein van de ambtenaren van het ANB. Voor de andere

bevoegdheidsdomeinen kan het Openbaar Ministerie herstelmaatregelen vorderen.

334. De decreetgever reikt drie basistypes van herstelmaatregelen aan. Deze kunnen meer

bepaald betrekking hebben op het herstel van de plaats in de oorspronkelijke toestand, het

staken van het strijdige gebruik of het uitvoeren van aanpassingswerken1167. Indien de

schadelijke gevolgen van het milieumisdrijf zijn weggenomen is de herstelvordering zonder

voorwerp. Herstel is evenmin mogelijk indien dit technisch niet meer mogelijk is. Dit is iets

dat geregeld kan voorvallen bij de aantasting van faunistische of botanische natuurwaarden

waardoor dit instrument in deze context niet altijd even geschikt zal zijn1168. Deze technische

onmogelijkheid moet evenwel restrictief worden opgevat; het loutere feit dat herstel in natura

in de oorspronkelijke toestand zeer veel kosten met zich meebrengt is alvast geen technische

onmogelijkheid1169.

1166 Art. 3/1 Milieuhandhavingsbesluit. 1167 Art. 16.6.6, §1 DABM. 1168 Bijvoorbeeld het vergiftigen of afschieten van een zeldzame roofvogel. G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 293. 1169 H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 156.


177

335. We staan hier niet verder stil bij de procedurele aspecten en eventuele samenloop van

herstelvorderingen1170. Vermeldenswaard is dat de gemachtigde ambtenaar een belangrijke

actor in het strafproces wordt door zijn bevoegdheden bij de herstelvordering1171.

Niettegenstaande de decreettekst1172 ook uitdrukkelijk melding maakt van de burgerlijke

partij, creëert dit evenwel geen autonoom vorderingsrecht voor de derde-benadeelde van een

milieumisdrijf zodat zal moeten worden aangetoond dat aan de voorwaarden van art. 1382-

1383 BW is voldaan. Enkel en alleen de gemachtigde ambtenaar kan bovendien ook

herstelmaatregelen vorderen voor de burgerlijke rechtbank1173. Dit doet evenwel geen afbreuk

aan de privaatrechtelijke mogelijkheden van derde-benadeelden zoals bijvoorbeeld het

instellen van een schadevordering gegrond op artikel 1382 BW.

336. Deze mogelijkheid lichten we hier verder toe. Als een milieumisdrijf schade heeft

veroorzaakt, dan vloeit hier ook een burgerlijke vordering uit voort1174. Deze kan zowel voor

de burgerlijke rechtbanken worden ingesteld als voor de strafgerechten. De

bestaansvoorwaarden voor de burgerlijke vordering worden beheerst door de regels van het

burgerlijk aansprakelijkheidsrecht1175. Voor natuurverenigingen is deze te volgen weg

evenwel niet evident1176.

337. In deze context moet daarom worden gewezen op het onderscheid tussen de

ontvankelijkheid en de gegrondheid van de vordering1177. Met de zogenaamde “Eikendael-

rechtspraak” van het Hof van Cassatie1178 heeft het Hof zich negatief uitgelaten over de

ontvankelijkheid van de vordering van een milieuvereniging voor de burgerlijke rechter in

kortgeding en verder ook geoordeeld dat de burgerlijke vordering voor de strafrechter slechts 1170 Zie C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 368-371; H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 156-165. 1171 Handhavingsrapport 2009, 24; H. VAN LANDEGHEM, “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 160-161. 1172 Art. 16.6.6, §1DABM. 1173 Art. 16.6.7 DABM. 1174 De strafvordering wordt door het Openbaar Ministerie uitgeoefend(art. 1 VT Sv.). 1175 Art. 1382-1386bis BW 1176 Zie ook E. VEREECKE, Het procesbelang van milieuverenigingen bij vorderingen voor de gewone rechtbank ter bescherming van niet-toegeëigende milieubestanddelen, Masterproef Ugent 2009-10, onuitg., 153 p. 1177 Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 769-775 en 789-796. 1178 Cass. 19 november 1982, RW 1983-84, 2029; Cass. 24 november 1982, Pas. 1983, 361.


178

toegelaten is aan elke persoon die persoonlijk schade leed door het begane misdrijf en dat het

enkele feit dat voor een vereniging zich de verdediging van morele waarden tot doel te

hebben gesteld niet volstaat opdat haar burgerlijke vordering ontvankelijk zou zijn1179. Hier

lijkt de laatste jaren een kentering merkbaar doordat de lagere rechtbanken meer en meer

vorderingen van verenigingen ter bescherming van het algemeen belang ontvankelijk hebben

verklaard. Hierbij werden verenigingen geacht een voldoende persoonlijk en rechtstreeks

belang1180 te hebben wanneer strafrechtelijk beteugelde feiten en de daaruit voortkomende

ecologische schade de statutatire doelstellingen van deze verenigingen in het gedrang

brengen1181.

338. Wat de gegrondheid van de vordering betreft, kan uit de formulering van art. 1382

BW worden afgeleid dat het om “persoonlijke schade” moet gaan, namelijk de schending van

een subjectief recht of van een rechtmatig eigen belang dat betrekking heeft op de

persoonlijke integriteit of het persoonlijk vermogen van de schadelijder1182. De schade zal in

het kader van milieumisdrijven veelal “ecologische schade” betreffen. Hierbij kan het gaan

om ecologische (materiële) schade aan individueel toegeëigende1183 natuurwaarden of om

ecologische schade aan niet individueel toegeëigende1184 delen van de natuur1185. Schade aan

deze laatste categorie is evenwel niet vergoedbaar aangezien niemand dergelijke schade kan

vorderen als eigen, persoonlijke schade; ook niet milieu- of natuurverenigingen1186. Daarom

vorderen natuurverenigingen veelal een morele schadevergoeding die vaak wordt

toegekend1187.

1179 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 1021. 1180 Art. 17 Ger. W. 1181 P. DE SMEDT en H. SCHOUKENS, “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 747; E. VEREECKE, Het procesbelang van milieuverenigingen bij vorderingen voor de gewone rechtbank ter bescherming van niet-toegeëigende milieubestanddelen, Masterproef Ugent 2009-10, onuitg., 46-47. 1182 A. CARETTE, “Afdeling 4. Milieuaansprakelijkheid” in E. DIRX en A. VAN OEVELEN(eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaren, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 63(februari 2005), 15. 1183 Bijvoorbeeld schade aan een reservaat in eigendom van een natuurvereniging. 1184 Het gaat hier in hoofdzaak om de res communes en de res nullinus. Onder deze laatste categorie zullen de wilde fauna en flora ressorteren. Zie E. VEREECKE, Het procesbelang van milieuverenigingen bij vorderingen voor de gewone rechtbank ter bescherming van niet-toegeëigende milieubestanddelen, Masterproef Ugent 2009-10, onuitg., 46-47. 8-10. 1185 A. CARETTE, “Afdeling 4. Milieuaansprakelijkheid” in E. DIRX en A. VAN OEVELEN(eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaren, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 63(februari 2005), 16-17. 1186 A. CARETTE, “Afdeling 4. Milieuaansprakelijkheid” in E. DIRX en A. VAN OEVELEN(eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaren, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 63(februari 2005), 15-16. 1187 Over de begroting van deze schadevergoeding zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 794-795; E. VEREECKE, Het procesbelang


179

339. Het bovenstaande wordt goed geïllustreerd door de houding van de lagere rechtbanken

bij dossiers inzake vogelbescherming1188. Vogelbescherming Vlaanderen vzw maakt immers

geregeld gebruik van de jurisdictionele weg. Ook voor de justitiële rechter stelt ze zich

geregeld burgerlijke partij bij misdrijven inzake vogelbescherming. De lagere rechtbanken

verklaarden, tegen de rechtspraak van het Hof van Cassatie in, hun vordering geregeld

ontvankelijk en kenden een morele schadevergoeding toe1189.

340. VAN HOORICK acht het daarom wenselijk milieu- en natuurverenigingen toe te laten

vergoeding een schadevergoeding te vorderen voor de aangerichte ecologische schade en deze

door te storten in een schadefonds1190. Dit zou dan wijzigingen aan het schadebegrip en de

vorderingsbevoegdheid met zich meebrengen1191.

341. Hoger hebben we gewezen op de mogelijkheden om in het kader van het onderzoek

bepaalde zaken in beslag te nemen. Als bijkomende sanctie kunnen de zaken die het voorwerp

van het misdrijf uitmaken en deze welke gediend hebben of bestemd waren tot het plegen van

het misdrijf verbeurd verklaren1192. Ook de bijzondere vermogensvoordelen die rechtstreeks

uit het misdrijf zijn verkregen, kunnen worden verbeurdverklaard1193. De bijzondere

verbeurdverklaring is een bijkomende straf en beoogt in de regel leedtoevoegend of

vergoedend te zijn1194. Vroeger werd deze vaak uitgesproken omdat inbreuken op de

voorschriften van het soortengericht natuurbehoudsrecht veelal werden bestraft met lichte

straffen1195. Aangezien dit een zeer effectief middel blijkt te zijn, zal de verbeurdverklaring

van milieuverenigingen bij vorderingen voor de gewone rechtbank ter bescherming van niet-toegeëigende milieubestanddelen, Masterproef Ugent 2009-10, onuitg., 47-51. 1188 Corr. Leuven 20 november 2000, TMR 2001, 182; Corr. Kortrijk(11° Kamer) 26 juni 2002, TMR 2002, 460; Corr. Tongeren 23 juni 2004, TMR 2005, 116; Corr. Leuven 25 juni 2004, TMR 2004, 116; Corr. Gent 29 juni 2004, TMR 2004, 117; Corr. Gent 4 december 2007, TMR 2008, 405; Brussel 12 maart 2003, TMR 2008. 1189 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 291-292; G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 792-795; A. CARETTE, “Afdeling 4. Milieuaansprakelijkheid” in E. DIRX en A. VAN OEVELEN(eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaren, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 63(februari 2005), 17. 1190 Zie G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 795-796 1191 A. CARETTE, “Afdeling 4. Milieuaansprakelijkheid” in E. DIRX en A. VAN OEVELEN(eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaren, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl. 63(februari 2005), 17-18 1192 Art. 42-43 Sw. 1193 Art. 42, 3° en 43bis Sw. 1194 Zie hiervoor C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen, I, Antwerpen, Maklu, 380-401; 1195 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 773-774.


180

waarschijnlijk nog worden uitgesproken. Bij de stroperijmisdrijven zal het vaak gaan om de

middelen die werden gebruikt om beschermde soorten te vangen of te doden1196. Een bekend

voorbeeld hiervan is de verbeurdverklaring van de wagen van een stroper nadat deze de

koplampen ervan had gebruikt als “lichtbak” om het wild te lokken en te verblinden1197. Ook

de motorfietsen en quads van wildcrossers kunnen worden verbeurdverklaard1198.

4. Het alternatief beboetingsstelsel

342. Hoger hebben we reeds aangestipt dat ongeveer 18% van de tussen 2008 zn 2010

opgestelde pv’s inzake stroperij doorgestuurd werden naar de AMMC met het oog op een

bestuurlijke afwikkeling. Deze bestuurlijke afwikkeling neemt bij milieumisdrijven de vorm

aan van een alternatieve bestuurlijke geldboete, eventueel gekoppeld aan een

voordeelontneming1199.

De bestuurlijke geldboete is een sanctie waarbij het AMMC een overtreder verplicht een

geldsom te betalen. Deze kan bij milieumisdrijven oplopen tot 250000 euro1200. Een

opgelegde bestuurlijke geldboete wordt vermeerderd met de opdeciemen die van toepassing

zijn op de strafrechtelijke geldboeten1201. Eventueel kunnen hierbij de expertisekosten worden

gevoegd, die de gewestelijke entiteit heeft moeten maken om het bedrag van de bestuurlijke

geldboete te bepalen en de kosten voor het onderzoeken van bijzondere vraagstukken1202.

Samen met een bestuurlijke geldboete kan een voordeelontneming worden opgelegd. Dit is

een sanctie waarbij een overtreder verplicht wordt een al dan niet geschat geldbedrag te

betalen ter waarde van het nettovermogensvoordeel dat uit het milieumisdrijf is verkregen1203.

1196 Pol. Sint-Niklaas 23 mei 1990, TMR 1993, 174; Corr. Gent 22 april 2008, TMR 2008, 574. 1197 Luik 10 augustus 1977, Jur. Liège 1977-78, 121. 1198 H. SCHOUKENS, “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische vraagstukken”, TMR 2008, 678. 1199 Art. 16.4.26 j° art. 16.4.27 DABM. 1200 Art. 16.4.27, lid 2-3 DABM. 1201 Art. 16.4.25 DABM. 1202 Art. 16.4.25, in fine DABM. 1203 Art. 16.4.26 DABM.


181

343. Zoals hoger reeds werd besproken, is het de procureur des Konings die al dan niet

beslist om het dossier door te geven aan de AMMC. Verder gaan we hier niet verder in op het

bestuurlijk beboetingsstelsel1204. Van belang is wel dat er bij milieumisdrijven geen

mogelijkheid is tot een “bestuurlijk sepot”. Wanneer een dossier ingevolge de uitdrukkelijke

en tijdige beslissing van de procureur des Konings bij de AMMC terechtkomt, dan “wordt”

een beboetingsprocedure opgestart1205. Tegen de beslissingen van de AMMC staat beroep

open bij het Milieuhandhavingscollege. Dit schorst de bestreden beslissing evenwel niet1206.

1204 Zie hiervoor uitgebreid C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe stijl”, TMR 2009, 349-361; C. M. BILLIET, “Bestraffing van milieucriminaliteit: de beboetingsambtenaar als derde speler op het veld”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 83-132. 1205 C. M. BILLIET, “Bestraffing van milieucriminaliteit: de beboetingsambtenaar als derde speler op het veld”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 102-103. 1206 Art. 16.4.39 DABM.


182

§5. Het milieuschaderegime in een notendop 344. We moeten hier ten slotte nog wijzen op de band tussen het Soortenbesluit en het

milieuschaderegime. De Richtlijn Milieuschade1207 werd in Vlaanderen geïmplementeerd met

het Milieuschadedecreet waarmee een nieuwe “Titel XV Milieuschade” aan het DABM werd

toegevoegd1208. Dit huldigt het beginsel van “de vervuiler betaalt”1209 en voert hiertoe een

bijzonder1210 administratiefrechtelijk systeem van preventie- en herstelplichten in die rusten

op de exploitant wiens activiteiten milieuschade of een onmiddellijke dreiging voor

milieuschade veroorzaken. Dit regime geldt evenwel niet voor alle vormen van milieuschade

die worden veroorzaakt door om het even welke activiteit of gebeurtenis. Zowel wat de

schade als wat de schadeveroorzakende activiteit betreft gelden beperkingen1211. In dit kader

bespreken we enkel in grote lijnen het toepassingsgebied. Op de diverse instrumenten wordt

niet verder ingegaan. Van belang is wel dat milieu- en natuurverenigingen hier ook een rol

kunnen spelen doordat zij om maatregelen kunnen verzoeken1212.

345. Er worden twee verschillende stelsels van “aansprakelijkheid” ingevoerd. Enerzijds

betreft het een stelsel van “objectieve aansprakelijkheid” voor bepaalde beroepsactiviteiten1213

die worden vermeld in Bijlage IV DABM1214. Anderzijds is er een stelsel van

“foutaansprakelijkheid” voor de niet genoemde beroepsactiviteiten op voorwaarde dat kan

1207 Richtl. 2004/35/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, Pb.L. van 30 april 2004, afl. 143(hierna: Richtlijn Milieuschade). 1208 Zie hierover uitgebreid H. BOCKEN en R. SLABBINCK(eds.), Omzetting en uitvoering van de richtlijn milieuschade, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2008, 214p.; E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 107-124. 1209 G. VAN HOORICK, Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg, Antwerpen, Intersentia, 2000, 207-210. 1210 Het milieuschaderegime is van toepassing onverminderd: (1)strengere bepalingen met betrekking tot de beroepsactiviteit die onder het toepassingsgebied van het milieuschaderegime vallen; (2)het toepasselijke aansprakelijkheidsrecht, het recht inzake de toegang tot de rechter en de wetgeving inzake jurisdictieconflicten. Het milieuschaderegime is niet van toepassing op gevallen van lichamelijk letsel, schade aan particuliere eigendom of economisch verlies en geeft aldus personen geen recht op schadevergoeding vanwege milieuschade of een onmiddellijke dreiging van dergelijke schade. Zie art. 15.1.3 t.e.m. art. 15.1.5 DABM. 1211 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 107. 1212 Art. 15.6.1 DABM. 1213 Een beroepsactiviteit wordt door art. 15.1.1, 18° DABM omschreven als een in het kader van een economische activiteit, een bedrijf of een onderneming verrichte activiteit, ongeacht het private, openbare, winstgevende of niet-winstgevende karakter daarvan. Milieuschadegevallen veroorzaakt door particulieren vallen dus buiten het toepassingsgebied. 1214 Art. 15.1.2, lid 1 DABM. Bijlage IV DABM is evenwel zo ruim dat vrijwel alle beroepsactiviteiten zijn geviseerd en niet enkel deze met een verhoogd risico op milieuschade.


183

worden aangetoond dat de exploitant in gebreke is gebleven of nalatig is geweest1215. Dit

laatste regime is evenwel niet van toepassing op schade aan water en bodemschade.

Bovendien zal door de ruime formulering van Bijlage IV DABM dit tweede stelsel in de

praktijk beperkt zijn in draagwijdte1216.

346. Hier is relevant dat beide stelsels van toepassing zijn op “schade aan beschermde

soorten en natuurlijke habitats”. Dit vormt een onderdeel van het begrip milieuschade1217 en

wordt op een complexe manier nader omschreven1218.

Eerst wordt verder verduidelijkt wat moet worden beschouwd als beschermde soorten en

natuurlijke habitats1219. In de rechtsleer neemt men bovendien aan dat ook de dieren

plantensoorten van Bijlage II van de Habitatrichtlijn1220 over het volledige grondgebied zijn

beschermd. Nu voor de soorten van Bijlage IV van de Habitatrichtlijn geen speciale

beschermingszones moeten worden aangewezen en de bescherming van deze soorten in de

Richtlijn Milieuschade niet geografisch wordt beperkt, kan dit ook niet het geval zijn voor de

bescherming van de meer kwetsbare Bijlage II-soorten van de Habitatrichtlijn. Omgekeerd

zouden de minder kwetsbare Bijlage IV-soorten onder de Richtlijn Milieuschade een grotere

bescherming genieten dan de meer kwetsbare bijlage II-soorten1221. De Vlaamse Regering

heeft bovendien de mogelijkheid om dit regime ook uit te breiden naar soorten en habitats die

niet worden beschermd in een Europese context1222. Aldus zal de aantasting van Europees

relevante soorten en habitats die de hierna besproken schadedrempel overschrijdt, ongeacht

waar die exemplaren of habitats zich bevinden, leiden tot de activering van het

milieuschaderegime1223.

1215 Art. 15.1.2, lid 2 DABM. 1216 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 108. 1217 Milieuschade wordt omschreven als schade aan beschermde soorten en natuurlijke habitats, schade aan water en bodemschade. Zie art. 15.1.1, 1° DABM. 1218 Art. 15.1.1, 6° DABM. 1219 Art. 15.1.1, 7° DABM. 1220 Opgenomen in Bijlage II van het Decreet Natuurbehoud. 1221 H. SCHOUKENS, “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 581. 1222 Art. 15.1.1, 7°, c) DABM. 1223 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 109.


184

347. Niet elke schade aan deze soorten en habitats zal in aanmerking worden genomen.

Behalve de vereiste dat de schade meetbaar moet zijn, moet het schade betreffen die

aanmerkelijk negatieve effecten heeft op het bereiken of het bewaren van de gunstige staat

van instandhouding van deze soorten of habitats. Ook de staat van instandhouding van een

soort en een habitat wordt nader omschreven1224.

348. Tevens worden bepaalde vormen van schade uitgesloten. De vooraf vastgestelde

negatieve effecten van handelingen van een exploitant waarvoor uitdrukkelijk toestemming

werd gegeven in overeenstemming met de bepalingen van artikel 36ter, §§3, 4 en 5, of met de

bepalingen die genomen zijn ter uitvoering van de artikelen 51 en 56 van het Decreet

Natuurbehoud wat betreft de vogelsoorten in Bijlage IV van het Decreet Natuurbehoud en de

niet in die bijlage genoemde en geregeld voorkomende trekvogels en wat betreft de dieren

plantensoorten van Bijlage III van het Natuurdecreet1225. Het gaat met andere woorden niet

om de schade die wordt aangericht door activiteiten, plannen of programma’s met een impact

op de Natura 2000-gebieden, die na een passende beoordeling worden toegestaan omwille van

dwingende redenen van groot openbaar belang en andere door de Vlaamse Regering of haar

gemachtigde toegestane afwijkingen op de verbodsbepalingen van het Decreet Natuurbehoud

en de uitvoeringsbesluiten ervan1226.

Omdat deze bepaling expliciet de artikelen 51 en 56 vermeld als enige grondslag voor het

bekomen van een afwijking, is het noodzakelijk dat het Soortenbesluit deze artikelen als

rechtsgrond heeft1227.

349. Voor het Soortenbesluit gaat het hier om de soorten opgenomen in de categorieën 2 en

3 van bijlage 1. Concreet zullen correct genomen afwijkingen, die ook in een

soortenbeschermingsprogramma of soortenbeheersplan vervat kunnen zitten, het

milieuschaderegime niet activeren wat aan exploitanten die mogelijks in aanraking komen

met het milieuschaderegime de nodige rechtszekerheid biedt1228.

1224 Art. 15.1.1, 8° en 9° DABM. 1225 Art. 15.1.1, 6° DABM. 1226 E. DE PUE, L. LAVRYSEN en P. STRYCKERS, Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 111. 1227 H. CREVITS en J. VERHEEKE, “Naar een hervorming van de soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L. LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009, 295. 1228 H. SCHOUKENS, A. CLIQUET en P. DE SMEDT, “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 37 en 47.


185

§6. Besluit 350. Toezicht en handhaving zijn noodzakelijk om tot een effectieve afdwinging van de

materiële voorschriften te komen. Met het Milieuhandhavingsdecreet werd het

handhavingsinstrumentarium grondig hervormd en staan bestuurlijke en strafrechtelijke

handhaving nu zij aan zij.

351. De Natuurinspectie is de belangrijkste handhavingsactor om op te treden bij flora- en

faunaverstoringen, die veelal de vorm aannemen van een milieumisdrijf. In het soortengericht

natuurbehoud gaat het voornamelijk om inbreuken betreffende vogels en meer bepaald

zangvogels. De natuurinspecteurs hebben hiervoor zelfs een uitzonderlijk dubbele

hoedanigheid. Zij kunnen immers toezichts- en opsporingsbevoegdheden in één hand

verenigen. De toepassing hiervan in de praktijk is evenwel niet evident en kan bovendien

vragen doen rijzen in het licht van het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel.

352. Het vaststellen van flora- en faunaverstorigen is verder niet eenvoudig. Hoewel

gebruik kan worden gemaakt van meer gerichte handhavingscampagnes, staat de

Natuurinspectie vaak voor voldongen feiten. Indien overtreders toch op heterdaad betrapt

kunnen worden, beschikt de Natuurinspectie alsnog over een soepel instrumentarium dat kan

worden ingezet voor kleinere inbreuken door het geven van raadgevingen of aanmaningen.

Bij verstorende activiteiten waar er gebruik wordt gemaakt van bepaalde middelen zoals

vangnetten of motorfietsen kunnen de natuurinspecteurs op grond van hun hoedanigheid van

officier van de gerechtelijke politie deze tuigen in beslag nemen. Hiervan blijkt in de praktijk

een sterk ontradend effect uit te gaan. Om dit in de praktijk vlotter te laten plaatsvinden kan

dit ook door middel van een bestuurlijke maatregel voor tuigen waarvan een materiële wet het

bezit of gebruik verboden stelt.

353. Eens een milieumisdrijf bij het parket is aangekomen, heeft de procureur des Konings

een belangrijke rol. Hij kan immers ervoor opteren om het dossier door te geven aan de

AMMC met het oog op een alternatieve bestuurlijke geldboete.

Aangezien in het soortengericht natuurbehoud de ecologische schade veelal niet te herstellen

valt en zelfs moeilijk te vergoeden, is het evenwel aangewezen dat een voldoende ontradend

effect van de handhavingsinstrumenten uitgaat. Het is daarom wenselijk bij


186

soortengerelateerde milieumisdrijven te opteren voor een strafrechtelijke afwikkeling en niet

zozeer voor een bestuurlijke. De strafbepalingen werden in vergelijking met vroeger

behoorlijk opgegtrokken en de strafrechter kan bovendien de verbeurdverklaring uitspreken

die in de praktijk zeer effectief bleek te zijn.

354. Niettemin kan het bestuurlijk beboetingsstelsel worden gebruikt voor een aantal

kleinere inbreuken. Eventueel kan worden gedacht om bepaalde kleine inbreuken te

depenaliseren en te onderwerpen aan de exclusieve bestuurlijke geldboete. Voor andere

inbreuken, waarvan het evenwel niet aangewezen is om de inbreuk op zich te depenaliseren

maar waarop toch lichte overtredingen kunnen worden gepleegd, kan dan worden gewerkt

met een alternatieve bestuurlijke geldboete in plaats van een seponering door het parket. Zo

zou een bestuurlijke geldboete kunnen volstaan voor de bejaarde vogelvanger die zes

spreeuwen heeft gevangen en opgegeten1229 maar niet voor de vogelvanger met 400 tot 600

illegaal gevangen spreeuwen in de vrieskist1230 en evenmin voor de vanger van 400

vinken1231.

355. Ten slotte is het nog vroeg om een goed beeld te krijgen van de vernieuwde

handhavingscyclus in de praktijk. Niettemin hebben een aantal instrumenten in het verleden

reeds hun effect bewezen en lijken de nieuwe ook een zeker potentiteel te bezitten. De

handhavingspraktijk van de Natuurinspectie zal verder duidelijkheid verschaffen over de

effectiviteit van het nieuwe instrumentarium in het soortengericht natuurbehoud.

1229 G. VAN HOORICK, “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 298. 1230 Corr. Brugge 30 april 1996, onuitg. 1231 X, “Record aantal vinken in beslag genomen”, Het Nieuwsblad 2 maart 2011.

ALGEMEEN BESLUIT

187

Algemeen besluit

356. Het soortenbeleid heeft dus een vernieuwd instrumentarium gekregen ter vervanging

van de voorheen versnipperde regelgeving. Hierbij werd gepoogd om, aansluitend bij de

integratie- en codificatietendens van het milieu- en natuurbehoudsrecht, een geïntegreerd

kader te creëeren dat voldoet aan de Europese eisen. Er wordt in een wetenschappelijke

onderbouwing voor het hele beleid en een aantal nieuwe planinstrumenten voorzien.

Voor de relevante soorten in Vlaamse context heeft men zich evenwel niet kunnen losweken

van de ruimtelijke voorrangsclausule vervat in het Decreet Natuurbehoud en werden aldus

bijzondere planologische vrijstellings- en afwijkingsmogelijkheden voorzien. Eventueel kan

in deze gevallen nog een beroep worden gedaan op de zorgplicht en de natuurtoets.

Voor de Europees relevante soorten zit een kleine marge in de verbodsbepalingen zelf vervat

waardoor ruimtelijke ingrepen mogelijks doorgang kunnen vinden zonder het

afwijkingsregime te moeten doorlopen. Dit afwijkingsregime bevat, in navolging van de

Europese regelgeving, immers weinig afwijkingsmogelijkheden voor louter particuliere

belangen. Eventueel kan onder strikte voorwaarden en gebruik makend van een

soortenbeschermingsprogramma hieraan worden tegemoet gekomen.

Het handhavingsinstrumentarium werd op niet-sectoraal niveau ook grondig hervormd. De

Natuurinspectie beschikt hierdoor over een aantal bijkomende bestuurlijke instrumenten. Het

valt evenwel nog af te wachten welke resultaten de nieuwe handhavingscyclus voor het

soortengericht natuurbehoud zal brengen.

357. Met het Soortenbesluit werd aldus een een grondige maar noodzakelijke

inhaalbeweging gerealiseerd wat het juridisch instrumentarium voor het soortenbeleid

betreft. Hopelijk kan dit een nieuwe dynamiek aan het soortenbeleid geven om zo de

achteruitgang van wilde soorten tegen te kunnen gaan. Het Soortenbesluit reikt hiertoe in

ieder geval een aantal interessante instrumenten aan. Hoewel sommige kansen misschien zijn

gemist, zijn deze evenwel nog niet verkeken en kan in een latere fase tot een verdere integratie

en mogelijks zelfs decretale verankering van het soortengericht natuurbehoudsrecht worden

overgegaan.

ALGEMEEN BESLUIT

188

BIBLIOGRAFIE

189

Bibliografie

Rechtspraak

Hof van Justitie

HvJ 8 juli 1987, C-262/85, Europese Commissie v. Italië.

HvJ 8 juli 1987, C-247/85, Europese Commissie v. Belgisch Koninkrijk.

HvJ 17 september 1987, C-412/85, Europese Commissie v. Duitsland.

HvJ 27 april 1988, C-252/85, Europese Commissie v. Frankrijk.

HvJ 15 maart 1990, C-339/87, Europese Commissie v. Koninkrijk der Nederlanden.

HvJ 23 mei 1990, C-169/89, Strafzaak t. Gourmetterie Van den Burg.

HvJ 28 februari 1991, C-57/89, Commissie v. Duitsland.

HvJ 8 februari 1996, C-202/94, Strafzaak t. Van der Feesten.

HvJ 8 februari 1996, C-149/94, Strafzaak t. Vergy.

HvJ 7 maart 1996, C-118/94, Europese Commissie v. Italië.

HvJ 12 december 1996, C-10/96, Ligue royale belge pour la protection des oiseaux en

Société d’études ornithologiques v. Région Wallonne.

HvJ EG 30 januari 2002, C-103/00, Europese Commissie v. Griekenland.

HvJ 13 februari 2003, C-75/01, Europese Commissie v. Luxemburg.

HvJ 20 oktober 2005, C-6/04, Europese Commissie v. Verenigd Koninkrijk.

HvJ 18 mei 2006, C-221/04, Europese Commissie v. Spanje.

HvJ 10 januari 2006, C-98/03, Europese Commissie v. Duitsland.

HvJ 14 juni 2007, C-342/05, Commissie v. Finland.

HvJ 10 september 2009, C-100/08, Commissie v. België.

BIBLIOGRAFIE

190

Grondwettelijk Hof

GwH 29 oktober 2003, nr. 139/2003.

GwH 27 mei 2008, nr. 2008/82, NJW 2009, 769.

Raad van State, afdeling Bestuursrechtspraak

RvS 19 april 1999, nr. 78811, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de

Vogels.

RvS 27 januari 2000, nr. 84964, West-Vlaamse Intercommunale.

RvS 25 september 2001, nr. 99083, De Plus.

Rvs 2 december 2002, nr. 113105, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming

van de Vogels.

RvS 2 december 2002, nr. 113102, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming

van de Vogels.

RvS 14 juni 2004, nr. 132388, NV Ronaco.

RvS 24 februari 2006, nr. 155602, Philips.

RvS 8 juni 2006, nr. 159792; BV Exploitatiemaatschappij Forabel.

RvS 7 december 2006, nr. 165664, BVBA Belgicaplant.

RvS 10 januari 2007, nr. 166512, de Briey.

RvS 28 juni 2007, nr. 172856, Vzw Milieuwerkgroep “Ons Streven”.

RvS 28 januari 2008, nr. 179054, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming

van de Vogels.

RvS 21 april 2008, nr. 182188, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van

de Vogels.

RvS 21 april 2008, nr. 182189, vzw Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van

de Vogels.

RvS 27 januari 2009, nr. 189801, Caignie.

RvS 12 november 2009, nr. 197715, Vzw Milieuwerkgroep “ Ons Streven”.

RvS 20 december 2010, nr. 209868, Angenon et al.

BIBLIOGRAFIE

191

Gewone rechtscolleges

Cass. 19 november 1982, RW 1983-84, 2029.

Cass. 24 november 1982, Pas. 1983, 361.

Antwerpen 24 juni 2002, NJW 2003, 17.

Brussel 12 maart 2003, TMR 2008.

Corr. Brugge 30 april 1996, onuitg.

Corr. Leuven 20 november 2000, TMR 2001, 182.

Corr. Kortrijk(11° Kamer) 26 juni 2002, TMR 2002, 460.

Corr. Oudenaarde 9 oktober 2003, TMR 2005, 420-426.

Corr. Gent 10 juni 2003, TMR 2004, 259-260.

Corr. Tongeren 23 juni 2004, TMR 2005, 116.

Corr. Leuven 25 juni 2004, TMR 2004, 116.

Corr. Gent 29 juni 2004, TMR 2004, 117.

Corr. Gent 4 december 2007, TMR 2008, 405.

Corr. Gent 22 april 2008, TMR 2008, 574.

Pol. Sint-Niklaas 23 mei 1990, TMR 1993, 174.

BIBLIOGRAFIE

192

Parlementaire stukken en beleidsdocumenten

Memorie van Toelichting

Ontwerp van decreet houdende algemene bepalingen milieubeleid. MvT, Parl. St. Vl. Parl.

1994-95, nr. 718/1.

Ontwerp van decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. MvT, Parl. St.

Vl. Parl. 1996-97, nr. 690/1.

Voorstel van decreet -van mevrouw Isabel Vertriest en de heren Jacky Maes, Patrick Lachaert

en Jos Bex- houdende wijziging van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het

natuurbehoud en het natuurlijk milieu, van het bosdecreet van 13 juni 1990, van het decreet

van 16 april 1996 houdende de bescherming van landschappen, van het decreet van 21

december 1988 houdende oprichting van de Vlaamse landmaatschappij, van de wet van 22

juli 1970 op de ruilverkaveling van landeigendommen uit kracht van wet zoals aangevuld

door de wet van 11 augustus 1978 houdende bijzondere bepalingen eigen aan het Vlaamse

Gewest, van het decreet van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning en van het decreet

van 23 januari 1991 inzake de bescherming van het leefmilieu tegen de verontreiniging door

meststoffen. Toelichting, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 967/1.

Voorstel van decreet van de heren André Denys, Carl Decaluwe, Luc Martens en Karlos

Callens en mevrouw Gisèle Gardeyn-Debever houdende het instandhouden van de

vinkensport in Vlaanderen, Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2254/1.

Voorstel van tijdelijk decreet van de heren Carl Decaluwe, Karlos Callens en Luc Martens,

mevrouw Joke Schauvliege en de heer Marnic De Meulemeester houdende maatregelen voor

het instandhouden van de vinkensport in het Vlaamse Gewest, Parl. St. Vl. Parl. 2004-05, nr.

145/1.

Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake energie, leefmilieu, openbare

werken, landbouw en visserij. MvT, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1816/1.

BIBLIOGRAFIE

193

Verslag aan de Vlaamse Regering bij het Besl. Vl. Reg. van 15 mei 2009 met betrekking tot

soortenbescherming en soortenbeheer, BS 13 augustus 2009.

Voorstel van resolutie van mevrouw Vera Van der Borght en de heren Herman Schueremans,

Karlos Callens, Sven Gatz, Ivan Sabbe en Lode Vereeck betreffende de aanpassing van het

besluit van de Vlaamse Regering van 15 mei 2009 met betrekking tot soortenbescherming en

soortenbeheer, Parl. St. Vl. Parl. 2009-2010, 572/1.

Voorstel van resolutie van de heer Ivan Sabbe betreffende de controle over de

vossenpopulatie in Vlaanderen, Parl. St. Vl. Parl. 2009-10, nr. 646/1.

Voorstel van resolutie van de heer Herman Schueremans, mevrouw Vera Van der Borght, de

heren Sven Gatz en Karlos Callens en de dames Lydia Peeters, Annick De Ridder en Gwenny

De Vroe betreffende ruimere bejagingsmogelijkheden van de vos in Vlaanderen, Parl. St. Vl.

Parl. 2009-10, nr. 649/1.

Ontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake leefmilieu en natuur. MvT, Parl. St.

Vl. Parl. 2010-11, nr. 665/1.

Parlementaire handelingen

Hoorzitting over de jacht en de problematiek van schade door vossen, ganzen, duiven en

everzwijnen. Verslag namens de Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening

en Onroerend Erfgoed uitgebracht door de heer Wilfried Vandaele en mevrouw Marleen Van

den Eynde, Hand. Vl. Parl. 2010-11, nr. 814/1.

Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed., Hand. Vl.

Parl. 2010-2011, 9 november 2010, nr. C56-LEE7.

Beleidsdocumenten van de Vlaamse Regering

Beleidsnota Leefmilieu 2004-2009, Parl. St. Vl. Parl. 2004-05, nr. 139/1, 74.

Beleidsbrief Leefmilieu 2007-2008, Parl. St. Vl. Parl. 2007-08, nr. 1422/1, 61-62.

BIBLIOGRAFIE

194

Parlementaire vragen

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2007-08, 6 mei 2008(Vr. nr. 660 V. DUA).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2007-08, 29 januari 2008(Vr. nr. 302 S. SINTOBIN).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2008-09, 29 januari 2009(Vr. nr. 358 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009, 17 september 2009(Vr. nr. 34 D. PEETERS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 16 oktober 2009(Vr. nr. 42 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 16 oktober 2009(Vr. nr. 41 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 30 november 2009(Vr. nr. 97 W. KENNES).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 3 februari 2010(Vr. nr. 166 M. VAN DEN EYNDE).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 11 februari 2010(Vr. nr. 184 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 11 februari 2010(Vr. nr. 185 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 17 februari 2010(Vr. nr. 218 K. CALLENS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 22 maart 2010(Vr. nr. 282 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 23 april 2010(Vr. nr. 317 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 20 mei 2010(Vr. nr. 354 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 1 juni 2010(Vr. nr. 381 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 2 juni 2010(Vr. nr. 383 I. SABBE).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, juni 2010(Vr. nr. 379 H. SCHUEREMANS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 15 juni 2010(Vr. nr. 421 D. VAN MECHELEN).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 29 juli 2010(Vr. nr. 493 D. VAN MECHELEN).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 7 september 2010(Vr. nr. 534 V. TAELDEMAN).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2009-10, 15 september 2010(Vr. nr. 564 D. VAN MECHELEN).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 27 oktober 2010(Vr. nr. 95 D. VAN MECHELEN).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 18 november 2010(Vr. nr. 139 C. JANSSENS).

Vr. en Antw. Vl. Reg. 2010-11, 5 januari 2011(Vr. nr. 223 P. REEKMANS).

BIBLIOGRAFIE

195

Beleidsondersteunende documenten

AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS, Handhavingsrapport 2009, http://www.natuurenbos.be.

DE BRUYN, T. en BACHUS, K., “Handhaving: de vergeten schakel in de milieubeleidscyclus”

in VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2005: Beleidsevaluatie, Aalst,

2005, www.milieurapport.be, 167-203.

EUROPESE COMMISSIE, Richtsnoeren voor de toepassing van artikel 6, lid 4 van de

Habitatrichtlijn(Richtlijn 92/43/EEG), Brussel, 2007.

EUROPESE COMMISSIE, Guidance Document on the Strict Protection of Animal Species of

Community Interest under the Habitats Directive 92/43/EEC, Brussel, 2007.

EUROPESE COMMISSIE, Gidsdocument voor de jacht in het kader van Richtlijn 79/409/EEG

van de raad inzake het behoud van de vogelstand, Brussel, 2008.

DUMORTIER M., DE BRUYN L., HENS M., PEYMEN J., SCHNEIDERS A., VAN DAELE T. en VAN

REETH W.(ed.), Natuurverkenning 2030. Natuurrapport Vlaanderen, Brussel, Mededeling

van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2009.7, 221p.

MINA-RAAD, Advies van 29 november 2007, Besluit houdende bescherming van natuurlijk in

het wild voorkomende dieren plantensoorten.

MINA-RAAD, Advies van 7 april 2008, Jachtopeningsbesluit en jachtvoorwaardenbesluit.

MINA-RAAD, Advies van 19 maart 2009, Soortenbesluit.

MINA-RAAD, Avies van 20 januari 2011, Ontwerp van ministerieel besluit tot vaststelling

vaststelling van een beheerregeling betreffende invasieve waterplanten.

BIBLIOGRAFIE

196

MINA-RAAD, Advies van 29 april 2009, Besluit betreffende de vergoeding van wildschade

veroorzaakt door niet-bejaagbaar wild en vergoeding van schade door beschermde soorten en

tot wijziging van het besluit van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering

van het Natuurdecreet.

SALV, Advies van 20 maart 2009 betreffende het ontwerp van besluit van de Vlaamse

Regering met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer.

TIELEMAN, B. et al., “Milieubeleidsevaluatie in Vlaanderen” in VLAAMSE

MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2003, Aalst, 2003, www.milieurapport.be.

VAN DAELE, T, VAN REETH, W., DUMORTIER, M. en PEYMEN, J., Natuurindicatoren 2010.

Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid, Brussel, Mededeling van het

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2010.2, 34p.

VLAAMSE HOGE RAAD VOOR DE MILIEUHANDHAVING, Milieuhandhavingsprogramma 2011,

Brussel, 2010, www.vhrm.be, 103p.

VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Milieurapport Vlaanderen 2007. Evolutie in de evaluatie?

Analyse van de Vlaamse milieubeleidsevaluatiepraktijk, Aalst, 2007,

www.milieurapport.be,118p.

BIBLIOGRAFIE

197

Literatuur

AERTS, F., Het jachtdecreet:praktische handleiding bij het decreet van 24 juli 1991 en

wetgevende teksten, Brugge, Die Keure, 1992, 107p.

BILLIET, C.M., “Bestraffing van milieucriminaliteit: de beboetingsambtenaar als derde speler

op het veld”, in L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM,

Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk, een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder

de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 83-132.

BILLIET, C.M., DE SMEDT P., en VAN LANDEGHEM, H., “Vlaamse milieuhandhaving nieuwe

stijl”, TMR 2009, 326-374.

BOCKEN, H. en SLABBINCK, R.(eds.), Omzetting en uitvoering van de richtlijn milieuschade,

Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2008, 214p.

BOGAERTS, P., “De milieustakingsvordering: overzicht van jurisprudentie en doctrine(1993-

004)” in CH. LARSSEN en M. PALLEMAERTS(eds.), Toegang tot de rechter in milieuzaken:

verslagboek van het colloqium georganiseerd op 12 maart 2003 te Brussel door de Belgische

Vereniging voor Milieurecht, Brussel, Bruylandt, 2003, 17-100.

CARETTE, A., “De afbakening van het Vlaams Ecologisch Netwerk en haar gevolgen”, TMR

2004, 270-300.

CARETTE, A., “Afdeling 4. Milieuaansprakelijkheid” in E. DIRX en A. VAN OEVELEN(eds.),

Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaren, Antwerpen, Kluwer, losbl., afl.

63(februari 2005), 1-69.

CELEN, G., “De krijtlijnen van het Decreet Natuurbehoud beleidsmatig gezien”, T. Agr. R.

1998, 101-112.

BIBLIOGRAFIE

198

CLIQUET A. en DE SMEDT, P., “Ecologische juweeltjes of doorn in het oog? Een juridische

evaluatie van de wettelijke bestrijdingsplicht van distels en van bacterievuur op meidoorns”,

TMR 2002, 394-406.

CREVITS, H. en VERHEEKE, J., “Naar een hervorming van de

soortenbeschermingsreglementering in het Vlaamse Gewest” in I. BOONE, I CLAEYS en L.

LAVRYSEN(eds.), Liber amicorum Hubert Bocken: dare la luce, Brugge, Die Keure, 2009,

291-300.

DEKETELAERE, K.(ed.), M. BOES, K. DE COCK, M. DE KETELAERE et al., Handboek

milieurecht, Brugge, Die Keure, 2001, 1579p.

DESRUMAUX, S., “Het Soortenbesluit: wat ruist er door het struikgewas?”, MER 2010, 195-

210.

DRAYE, A., “De gemeenten en de zorg voor het onroerend erfgoed”, T. Gem. 2010, 216-227.

DE CUYPER, W., HUYGENS, T., RENTMEESTERS, E., en WALGRAEVE, S., “De ruimtelijke

ordening opnieuw geordend”, TMR 2009, 476-574.

DE SCHEPPER, K., De Geschiedenis van de wolvenjacht in de Zuidelijke Nederlanden in de

16de-18de eeuw, Masterproef Ugent 2009-10, onuitg., 288p.

DE PUE, E. LAVRYSEN, L. en STRYCKERS, P., Milieuzakboekje 2010: leidraad voor de

milieuwetgeving in Vlaanderen, Mechelen, Wolters Kluwer, 2010, 1045p.

DE SMEDT, P. en SCHOUKENS, H., “Greening the constitution: ‘Duurzame ontwikkeling’ als

beleidsdoelstelling verankerd in de Grondwet”, TBP 2009, 387-398.

DE SMEDT, P. en SCHOUKENS, H., “Natuurzorgplicht. Is er leven na het arrest van het

Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008?”, NJW 2009, 738-758.

BIBLIOGRAFIE

199

DE SMEDT, P., “Proactief en reparatoir handhaven van milieurecht” in L. LAVRYSEN(ed.), C.

M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM, Milieuhandhavingsdecreet in de praktijk,

een jaar nieuwe milieuhandhavingspraktijk onder de loep, Brugge, Die Keure, 2010, 15-81.

DE SOMERE, I., “Het enge sectorale beoordelingskader in de ruimtelijke ordening

doorbroken? Onderzoek naar de zin en onzin van watertoetsen, natuurtoetsen, habitattoetsen,

enz.”, TMR 2008, 138-168.

FIERS, A., “Akkerdistels en natuurbeheer”, Snep! 2004, Nr. 4, 30-33.

INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE TOT HERZIENING VAN HET MILIEURECHT IN HET VLAAMSE

GEWEST, Voorontwerp decreet milieubeleid, Brugge, Die Keure, 1995, 1255p.

LAMBRECHTS, W., Overzicht van het Belgisch milieurecht, Antwerpen, Kluwer

Rechtswetenschappen, 1997, 390p.

LAVRYSEN, L., Handboek milieurecht 2006, Mechelen, Kluwer, 2006, 643p.

LAVRYSEN, L., “Het Toepassingsgebied van Titel XVI DABM en het handhavingsbeleid” in

L. LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM,



LUST, S., “Het belang van een milieuvereniging om in rechte op te treden voor de Raad van

State. Een status questionis”, TMR 2002, 336-340.

MATTHEY, I., Vincken moeten vincken locken. Vijf eeuwen vangst van zangvogels en kwartels

in Holland, Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2002, 464p.

MAST, A., DUJARDIN, J., VAN DAMME, M. en VANDE LANOTTE, J., Overzicht van het

Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 1277p.

SANTENS, F.(ed.), Hinke de Vinke. 400 jaar vinkensport in Vlaanderen. 60 jaar A.V.I.B.O.,

Vichte, 1995, 703p.

BIBLIOGRAFIE

200

SCHOUKENS, H., “De uitwerking van een instrumentarium inzake het gebiedsgerichte

natuurbeleid. Hoe groen is het Vlaamse natuurbeschermingsrecht?”, MER 2006, 163-184.

SCHOUKENS, H., DE SMEDT, P., en CLIQUET, A., “The implementation of the Habitats

Directive in Belgium(Flanders): Back to the Origin of Species?”, JEEPL 2007, 127-138.

SCHOUKENS, H., “Wie is er bang van de grote boze wolf? De terugkeer van de wolf, de bruine

beer en de lynx juridisch gekaderd”, TMR 2007, 483-497.

SCHOUKENS, H., “Het natuurbehoud en de ruimtelijke ordening: living apart together?”, TROS

2007, 105-133.

SCHOUKENS, H., “Hobbycrossen in natura 2000-gebied. Of hoe een op het eerste zicht

eenvoudige toepassing van het natuurbehoudsrecht uitmondt in enkele heikele juridische

vraagstukken”, TMR 2008, 678-691.

SCHOUKENS, H., “’Mr. President, The awful beast is back!’ Een nadere analyse van de

ruimtelijke weerslag van het Europese soortenbeschermingsrecht”, TMR 2008, 208-220.

SCHOUKENS, H., CLIQUET, A. en DE SMEDT, P., “Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van

de natuur die van het natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 23-55.

SCHOUKENS, H., “Het soortenbesluit van 15 mei 2009: waait er een nieuwe wind door het

natuurbehoudsrecht?”, TMR 2010, 556-610.

SCHOUKENS, H., “Soortenbehoudrecht in een nieuw jasje”, Juristenkrant, 27 januari 2010, 6.

TYS, S., “De jacht in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het

natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 301-317.

VANDE LANOTTE, J. en GOEDERTIER, G., Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, Die

Keure, 2010, 1530p.

BIBLIOGRAFIE

201

VANDAMME, S. en CLIQUET, A., “De bescherming van zeezoogdieren tegen incidentele

vangst: door de mazen van het net geglipt?”, TMR 2008, 14-35.

VERBIEST, D., “Jurisdictionele rechtsbescherming: monistische droom en dualistische

realiteit”, TBP 2009, 278-303.

VEREECKE, E., Het procesbelang van milieuverenigingen bij vorderingen voor de gewone

rechtbank ter bescherming van niet-toegeëigende milieubestanddelen, Masterproef Ugent

2009-10, onuitg., 153p.

VAN DEN WYNGAERT, C. en VANDROMME, S., Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal

strafrecht: in hoofdlijnen, II dln, Antwerpen, Maklu, 2006, 1314p.

VAN HOORICK, G., “Geschiedkundige inleiding tot de jacht- en vogelbeschermingswetgeving

in België” in B. JABOT en P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen,

Story-Scientia, 1996, 203-230.

VAN HOORICK, G., “De vogelbeschermingswetgeving in het Vlaamse Gewest” in B. JABOT en

P. VAN PELT(eds.), Het natuurbeschermingsrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1996, 247-300.

VAN HOORICK, G., Internationaal en Europees natuurbehoudsrecht: de verdragen, de

Europese verordeningen en richtlijnen en hun tenuitvoerlegging in België en Nederland,

Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 1997, 381p.

VAN HOORICK, G., Juridische aspecten van het natuurbehoud en de landschapszorg,

Antwerpen, Intersentia, 2000, 839p.

VAN HOORICK, G., “Natuurbeleidsplanning en ruimtelijke planning. Hoe naar een ecologisch

netwerk?”, TROS 2001, 5-25.

VAN HOORICK, G., “De invloed van het Decreet Natuurbehoud op de huur van onroerende

goederen”,T. Huur. 2001, 17-23.

BIBLIOGRAFIE

202

VAN HOORICK, G., “De implementatie van ‘Natura 2000’ in het Vlaamse Gewest, TMR 2003,

204-211.

VAN HOORICK, G., “Natuurbeschermingsrecht. Recente wetgeving en rechtspraak ingevolge

de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn”, NJW 2003, 1318-1322.

VAN HOORICK, G., “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 1.

Milieubeleid en recht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen,

Kluwer, losbl., stand december 2004, VIbis.A.1, 1-35.


Internationaal milieurecht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen,

Kluwer, losbl., stand december 2004, VIbis.A.2, 1-35.

VAN HOORICK, G., “Deel VIbis Milieurecht. A. Het Vlaamse Gewest. Hoofdstuk 2. Europees

milieurecht” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer,

losbl., stand december 2004, VIbis.A.3, 1-79.


Milieurecht in het Vlaamse Gewest” in R. DERINE(ed.), Het onroerend goed in de praktijk,

Antwerpen, Kluwer, losbl., stand december 2004, VIbis.A.4, 1-212.

VAN HOORICK, G., “Beschermde landschappen, ankerplaatsen en erfgoedlandschappen.

Nieuwe kansen voor de landschapszorg?”, TMR 2004, 616-635.

VAN HOORICK, G., CLIQUET, A., DEKIMPE, L. en EERENS, V., Voorontwerp van Vlaams

natuurwetboek: voorontwerp van decreet betreffende de natuur, de landschappen, de bossen

en de wilde flora en fauna, Antwerpen, Intersentia, 2005, 325p.

VAN HOORICK, G., Handboek ruimtelijk bestuursrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 373p.

BIBLIOGRAFIE

203

VAN HOORICK, G. en BOUQUELLE, F., “De tenuitvoerlegging van de Vogel- en

Habitatrichtlijn in Vlaanderen: praktische implicaties voor de gemeente als

vergunningverlenende overheid”, T. Gem. 2006, 49-58.

VAN HOORICK, G., “Landschapszorg in het Vlaams Gewest”, NJW 2007, 242-251.

VAN HOORICK, G., “De soortenbescherming in het Vlaamse Gewest: het is al ontheffing wat

de klok slaat?” in N. TEESING en A. CLIQUET(eds.), Wie beschermt het

natuurbeschermingsrecht?, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 175-187.

VAN LANDEGHEM, H., “Strafrechtelijke handhaving in het milieuhandhavingsdecreet”, in L.

LAVRYSEN(ed.), C. M. BILLIET, P. DE SMEDT en H. VAN LANDEGHEM,



WOLDENDORP, H.E., “Het Europese Hof over natuurbescherming”, MER 2007, 38-53.

BIBLIOGRAFIE

204

Krantenartikels

DRIESSENS, K., “CSI Chicken run: de dader ontmaskerd”, Het Belang van Limburg 22 juni

2011.

HUYSENTRUYT, B., “Sea Life vangt schildpadden op”, Het Laatste Nieuws, 30 juli 2011.

LUYCKX, S., “Beschermde kamsalamander bedreigt woonwijk”, Het Nieuwsblad 2 maart

2009.

SEYMORTIER, J., “210000 euro subsidies voor vinkenkweek”, Het Laatste Nieuws 27 juni

2011.

X, “We gaan voluit voor eigen kweek”, Het Nieuwsblad 17 december 2007.

PIETERS, K., “Dieren bemoeilijken bouwprojecten”, Het Laatste Nieuws 7 november 2008.

X, “Steenmarters op moordtocht bij duivenmelker”, Het Nieuwsblad 4 november 2010.

X, “Opgepast voor de kauw op de schouw”, Het Nieuwsblad 22 januari 2011.

X, “Record aantal vinken in beslag genomen”, Het Nieuwsblad 2 maart 2011

X, “Steenmarter bijt tientallen prijsduiven de kop af”, Het Belang van Limburg 28 april 2011.

X, “Politie haalt vogelkadavers uit bomen”, Het Belang van Limburg 7 juni 2011.

X, “Schoorstenen geteisterd door kauwenplaag”, Het Belang van Limburg 22 juni 2011.

X, “Vossenplaag teistert Sint-Eloois-Winkel”, Het Nieuwsblad 3 augustus 2011.

Het nieuw Soortenbesluit in het Vlaamse Gewest: een...

Documents

Transcript of Het nieuw Soortenbesluit in het Vlaamse Gewest: een...