Hand-out Kenmerken van werkstress en werkplezier mei 2006 1/5

Kenmerken van werkstress en werkplezier en

tips en handreikingen Ten aanzien van de kenmerken van de gevolgen van werkstress – werkplezier wordt een viertal ‘categorieën’ onderscheiden, t.w.

1. emotionele gevolgen 2. gedragsmatige gevolgen 3. lichamelijke gevolgen en 4. sociale gevolgen

Werkstress versus Werkplezier

Emotioneel Emotioneel • angstig, nerveus • ontevreden • ongemotiveerd • opgejaagd • irritatie, boosheid • verdrietig • zorgen maken

• vertrouwen • tevreden • gemotiveerd • geduldig • gedachten en gevoelens

passend bij de gebeurtenis • voldoening

Gedragsmatig Gedragsmatig • reactief • fouten maken, ongelukken • cynisme • vaker ziekmelden • meer roken en drinken • prikkelbaar • behoudend

• pro-actief • productief • enthousiast, vrolijk • betrokken, toegewijd • zelfverzekerd • alert, levendig

Lichamelijk Lichamelijk • hoofdpijn • nek- en rugklachten • zweten • slecht slapen

• energiek • ‘twinkelende’ ogen • fit- en gezond • geconcentreerd

Hand-out Kenmerken van werkstress en werkplezier mei 2006 2/5

• moe • alle zintuigen op scherp Sociaal Sociaal

• isoleren van anderen • persoonlijk sociaal

isolement • conflicten op het werk • verminderde belangstelling

voor omgeving • vermijden • kleinzielig

• samenwerken • collegiaal • aandacht voor omgeving • geven en ontvangen van sociale

steun • gewaardeerd

Andere kenmerkende signalen bij langdurige stress zijn, de volgende denkstoornissen1:

• concentratieproblemen • vergeetachtigheid • besluiteloos zijn • hoofd vol watten; niet helder kunnen denken • geen twee dingen tegelijk kunnen doen • lage zelfwaardering • zelfverwijt • problemen overdrijven

1 Bron: zicht op psychofysiologie van werkstress en werkplezier; hand-out geschreven door dr. E.A. Das, in opdracht van het landelijk project Arbeid & Politie

Hand-out Kenmerken van werkstress en werkplezier mei 2006 3/5

Tips en handreikingen

1. Zonder stress geen plezier Probeer stress niet uit je leven te bannen. Een gezonde hoeveelheid stress is nuttig en noodzakelijk om aan de gang te blijven en om te voelen dat je leeft. Een goede balans in wat er van je wordt verwacht (belasting) aan de ene kant en wat je aankunt (belastbaarheid) aan de andere kant is nodig om je goed te voelen. Wees alert op het instandhouden van die balans.

2. Ken jezelf Weet wat je kunt, waar je goed in bekend (kennis en vaardigheden). Weet ook wie je bent (persoonskenmerken) en wat je leuk en belangrijk vindt en waarom (motivatie). ‘Ken jezelf’ betekent dat je weet hoe het staat met je fysieke en mentale gezondheid. Hoe zien je privé-omstandigheden er uit? Besef dat ze van invloed zijn op de mate waarin en de manier waarop jij functioneert. Probeer zicht te krijgen op hoe jij met gebeurtenissen omgaat. Loop de vijf G’s eens na: Gebeurtenis, Gedachten, Gevoelens, Gedrag en Gevolgen. Iedereen heeft over wat er gebeurt gedachten en gevoelens. Die beïnvloeden je gedrag. Wat is het gedrag dat jij meestal vertoont en wat zijn daarvan de gevolgen? Als je iets wilt veranderen waar zou je dan beginnen? Probeer dat eens uit. Ontdek dat je daarbij steeds een keuze hebt.

3. Kijk naar je omgeving Waar krijg je in je werk stress van? Waar krijg je energie van? We noemen dit de werkstressoren en de energiebronnen in je omgeving. Wanneer je weet hoe je omgeving in elkaar steekt, kun je er iets aan doen. Kijk daarbij naar jouw werkrelaties (collega’s, chef, klanten). Kijk ook naar de inhoud van je werk, de arbeidsomstandigheden, de arbeidsvoorwaarden, de organisatie en de maatschappij. Dit levert wellicht nieuwe inzichten op. Weten waar je energie van krijgt betekent meer grip op het hebben, krijgen en houden van werkplezier.

4. Zorg voor een goede match Is de match tussen de persoon en zijn of haar omgeving goed dan geeft dat positieve fysieke en psychische reacties. Deze positieve reactie hebben positieve invloed op de omgeving en daarmee op jouw inzetbaarheid en de kwaliteit van jouw werk. Is de match slecht dan geeft dat negatieve reacties, invloeden en effecten. Realiseer je regelmatig hoe het staat met de match tussen jou en je omgeving. Zorg voor een passende werkomgeving. Passen de gevraagde competenties bij jouw competenties? Als de werkomgeving niet bij je past heb je maar een optie: zoek een nieuwe werkomgeving die wel klopt. Als de werkomgeving wel bij je past, maar jouw competenties en ervaring zijn nog onvoldoende, zet dan je cirkel van invloed in werking: vergroot je competenties en vraag om coaching en sociale steun.

Hand-out Kenmerken van werkstress en werkplezier mei 2006 4/5

5. Neem het heft in handen Gebruik je invloed (want iedereen heeft invloed) en begin daar waar je invloed het grootst is. Plezier in je werk bepaal je zelf. Verspil geen energie aan zaken die je toch niet kunt veranderen. Herken het proces dat leidt tot werkplezier. De persoon is geen slachtoffer van de omgeving, maar de omgeving heeft wel degelijk invloed op de persoon. Bekijk hoe jezelf (persoonlijke bronnen), de omgeving (omgevingsbronnen) en specifieke factoren (situationele bronnen) een rol spelen in jouw beleving van stress en plezier. Wees ervan overtuigd dat veranderen kan en leer van je eigen ervaringen.

6. Herken de gevolgen Herken de gevolg van werkstress – werkplezier a. Emotioneel ontevreden – tevreden b. Gedragsmatig reactief – proactief c. Lichamelijk moe – energiek d. Sociaal conflicten - samenwerking Probeer de stressgevolgen voor te zijn en lukt dat niet, neem dan die signalen en gevolgen heel serieus. Onderneem zelf stappen of zoek hulp om beter voor jezelf te kunnen zorgen.

7. Zorg dat je gedrag wat oplevert Effectief gedrag is gedrag dat het gewenste resultaat oplevert. Voordat je kunt bepalen of het gewenste resultaat is behaald zul je eerst moeten bedenken welk resultaat je wenst. Daar zit een eigen verantwoordelijkheid bij en tevens een grote mate van keuzevrijheid. Op het moment dat je bewust omgaat met de resultaten die jij wil behalen zal het ook steeds duidelijker worden welk gedrag het meest effectief is om die resultaten te kunnen behalen. Laat je gedrag in je eigen voordeel werken en zet het in als instrument. Deze manier van werken verhoogt het werkplezier, omdat je merkt dat je invloed hebt op je eigen gedrag en daarvan effecten ziet bij anderen. Je draagt op deze manier heel gericht bij aan je eigen succes.

8. Wees realistisch en bepaal je eigen grenzen Stel niet te hoge eisen aan jezelf. Niemand is perfect. Stel jezelf doelen die binnen je bereik liggen en die belangrijk voor je zijn. Bedenk of die doelen belangrijk zijn voor jou persoonlijk of dat ze vooral belangrijk worden gevonden door je omgeving. Probeer haalbare doelen te stellen. Onbereikbare doelen zijn niet motiverend. Stel je eigen grenzen en laat je er niet toe verleiden om bij allerlei zaken van anderen betrokken te worden.

Hand-out Kenmerken van werkstress en werkplezier mei 2006 5/5

9. Zorg voor ontspanning en een gezond lichaam Na een spannende gebeurtenis is ontspanning noodzakelijk. De opgebouwde lichamelijke en emotionele spanning moet letterlijk weer afgebouwd worden. Ontspan. Hoe je dat doet zal afhangen van je voorkeur: een doener zal ontspannen tijdens het sporten en een denker misschien meer door relaxatieoefeningen. Zorg voor een time-out als de eerste symptomen van negatieve stress (zoals irritatie, nek en rugklachten, fouten maken, vermijden van mensen) zich aandienen. Door gezond te leven bouw je weerstand op om negatieve stress te weerstaan.

• Zorg voor lichaamsbeweging, dat verkleint de kans op hart- en vaatziekten. • Vermijd nicotine en overmatige hoeveelheden cafeïne en alcohol. • Eet niet teveel en kies uitgebalanceerde voedzame maaltijden. • Zorg voor een goede nachtrust.

10. Doe je mond open

Praat over de zaken die je bezighouden: speel geen rol, doe je niet groter voor dan je bent en zorg ervoor dat je je ei kwijt kunt. Steun van buitenaf helpt je ook bij het omgaan met de onvermijdelijke stressvolle gebeurtenissen. Steun kun je vinden bij je partner, je vrienden, je chef, je collega’s etc. Het is gezond om je mond open te doen en de steun te vragen die aansluit bij jouw persoonlijke behoefte. Het kan anders. Zet zelf de eerste stap.