H3 Democratie in de H3 Democratie in de 2020ee eeuw eeuw

Hoe hebben de rechtsstaat en Hoe hebben de rechtsstaat en parlementaire democratie parlementaire democratie

zich ontwikkeld tussen 1920 zich ontwikkeld tussen 1920 en 1980?en 1980?

3.1 Verzuiling en crisis3.1 Verzuiling en crisisHoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire democratie Hoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire democratie

zich ontwikkeld tussen 1920 en 1945?zich ontwikkeld tussen 1920 en 1945?

1918 Troelstra’s vergissing

In Rusland en Duitsland breken in 1918 opstanden en revoluties uit→ SDAP leider Troelstra denkt dat ook in Nederland de tijd rijp is voor een revolutie

Revolutiepoging mislukt omdat meerderheid bevolking poging niet steunt

Overal ontstaan massale steunbetogingen voor regering en koningin

SDAP wordt gewantrouwd en wordt tot 1939 buiten de regering gehouden

Na invoering algemeen kiesrecht democratie al snel op de proef gesteld door antidemocraten

Economische crisis van 1929 zorgt ook in Nederland voor armoede en werkloosheid

Veel Nederlanders gaven nieuwe staatsvorm de schuld→ gebrek aan daadkracht, eindeloos geklets, slappen compromissen→ krachtige besluiten nodig→groei aanhang totalitaire partijen

Andere bedreigingen Andere bedreigingen democratiedemocratie

Totalitaire partijen in Totalitaire partijen in NederlandNederland

linkslinks

Veel werklozen stemden op de CPN

Ideologie:

Verering Stalin; er werd met grote bewondering gekeken naar de Sovjet Unie

Communistische dictatuur enige uitweg uit crisis

Totalitaire partijen in Totalitaire partijen in NederlandNederland

rechtsrechts

Hitler en Mussolini als grote voorbeeld.Aanhang: winkeliers, boeren en andere leden uit de middenklasse die zich bedreigd voelen

Maar Nederlandse democratie niet bedreigd.

Democratische partijen bleven meerderheid houden

VerzuilingVerzuiling

NEDERLAND

protestanten

Liberalen

Soc ial i sten

Kathol ieken

Kenmerken verzuilingKenmerken verzuiling

Leden zuilen weinig contact met Leden zuilen weinig contact met andere zuilenandere zuilen

Elke zuil eigen organisaties; scholen, Elke zuil eigen organisaties; scholen, kranten, politieke partij, vakbondenkranten, politieke partij, vakbonden

Leiders zuilen werken wel samenLeiders zuilen werken wel samen Weinig schommelingen in Weinig schommelingen in

verkiezingsuitslagenverkiezingsuitslagen→ kiezers bleven → kiezers bleven trouw aan eigen zuiltrouw aan eigen zuil

1940-19451940-1945Duitse bezettingDuitse bezetting

Einde democratie en rechtsstaat

Hoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire Hoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire democratie zich ontwikkeld tussen 1920 en 1945?democratie zich ontwikkeld tussen 1920 en 1945?

Democratie wordt in interbellum (tijd Democratie wordt in interbellum (tijd tussen de twee wereldoorlogen) tussen de twee wereldoorlogen) regelmatig bedreigd:regelmatig bedreigd:– Revolutiepoging TroelstraRevolutiepoging Troelstra– Antidemocratische partijen worden steeds Antidemocratische partijen worden steeds

populairderpopulairder→ CPN en NSB→ CPN en NSB

Democratie houdt stand door sterk Democratie houdt stand door sterk leiderschap van Colijn en door verzuilingleiderschap van Colijn en door verzuiling

Tijdens Duitse bezetting geen democratie Tijdens Duitse bezetting geen democratie en einde rechtsstaaten einde rechtsstaat

3.2 Naoorlogse zekerheid3.2 Naoorlogse zekerheidHoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire democratie Hoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire democratie

zich ontwikkeld tussen 1945 en 1965?zich ontwikkeld tussen 1945 en 1965?

Na de Tweede Wereldoorlog was kritiek op parlementaire democratie verdwenen

CPN was nog wel populair doordat veel communisten in het verzet hadden gezeten en door de rol van de Russen in de strijd tegen de nazi’s

CPNCPNPopulariteit echter van korte duur omdat de arbeiders het al snel beter kregen door groeiende welvaart en de opbouw van de verzorgingsstaat.

En de CPN beleef achter de Sovjet Unie staan terwijl veel Nederlanders door de Koude Oorlog de Russen als een bedreiging zagen

Keert verzuiling terug na Keert verzuiling terug na WO II?WO II?

Tijdens de bezetting was het gevoel van eensgezindheid gegroeid. Sommigen dachten dat een doorbraak van de oude verzuilde verhoudingen mogelijk was→ Nederlandse Volksbeweging opgericht

Er werd een nieuwe politieke partij opgericht die voor alle vooruitstrevende Nederlanders was, dwars door alle zuilen heen

SDAP en de links-liberale partijen vormen samen de Partij van de Arbeid

Politieke partijen na WO IIPolitieke partijen na WO IIConfessionelen bang om grip op achterban te verliezen→ oude partijen keren terug

RKSP verandert naam in KVP

PvdAPvdADoorbraakgedachte mislukt→ socialisten drukken stempel op PvdA→ liberalen stappen uit partij en richten een nieuwe partij op

Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD)

Verkiezingen 1948Verkiezingen 1948

0

5

10

15

20

25

30

35

1946 1948

KVP PvdA ARPCHU VVD CPN

KVP en PvdA grootste KVP en PvdA grootste partijen,partijen,

vormen samen een coalitie →vormen samen een coalitie →

Rooms- Rode coalitieRooms- Rode coalitie

Willem Drees (PvdA) minister- president

Opbouw verzorgingsstaatOpbouw verzorgingsstaatVoor WO II had staat zich weinig bemoeid met economie en weinig uitgegeven aan sociale uitkeringen

Na WO II verandering van beleid → jaren ’30 hadden negatieve kanten van onbeperkt kapitalisme aangetoond

Overtuiging dat overheid juist wel moest ingrijpen in economie en bestrijden armoede met sociale wetten

Opbouw verzorgingsstaat en groeiende welvaart zorgde voor grote tevredenheid over gevestigde democratische orde

3.3 Ontzuiling en verdere 3.3 Ontzuiling en verdere democratiseringdemocratisering

Hoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire democratie Hoe hebben de rechtsstaat en de parlementaire democratie zich ontwikkeld tussen 1965 en 1980?zich ontwikkeld tussen 1965 en 1980?

Jaren ’60; tijd van optimismeJaren ’60; tijd van optimisme

In de jaren ’60 ging het beter dan ooit→ stijgende lonen → werden allerlei nieuwe consumptieartikelen van gekocht

GevolgenGevolgen

Groeiende welvaart Opbouw verzorgingsstaat

Ontstaan consumptiemaatschappij

Mensen niet meer afhankelijk van zuil

Geloof/ ideologie wordt minder belangrijk

Ontzuiling

Steeds meer mensen hebben een tv en

kijken naar programmvan alle omroepen

Toenemende kritiek op bestaande Toenemende kritiek op bestaande verhoudingen door:verhoudingen door:

……..en vrouwen..en vrouwen

Gevolgen:Gevolgen:

Secularisering; het geloof wordt steeds minder belangrijk

Ontkerkelijking; steeds minder mensen gaan naar de kerk

Confessionele partijen krijgen steeds minder stemmen

0

20

40

60

80

100

120

1956 1959 1963 1967 1971 1972

confessionelepartijen

overige partijen

Zetelverdeling confessionele partijen ten opzichte van andere partijen

Gevolgen voor politiekGevolgen voor politiek

KVP, ARP en CHU vormen samen een KVP, ARP en CHU vormen samen een nieuwe confessionele partijnieuwe confessionele partij→ →

VVD groeit door toenemende VVD groeit door toenemende welvaart, individualiseringwelvaart, individualisering en ontzuilingen ontzuiling Burgers eisen steeds meer inspraak en Burgers eisen steeds meer inspraak en medezeggenschapmedezeggenschap

Ontstaan nieuwe partijenOntstaan nieuwe partijen

Directe invloed Directe invloed burgers burgers

op bestuur door:op bestuur door: Gekozen minister-Gekozen minister-

president en president en burgemeesterburgemeester

Invoering Invoering referendumreferendum

Herinvoering Herinvoering districtenstelseldistrictenstelsel

Maar ook onrust in bestaande Maar ook onrust in bestaande partijen:partijen:1968 oprichting PPR, afsplitsing KVP

Richten zich op nieuwe thema’s als milieu en de armoede in ontwikkelingslanden

Ook binnen PvdA eisen jongeren meer inspraak→ Nieuw Links

Conclusie; wat is er over Conclusie; wat is er over gebleven van ‘Het Huis van gebleven van ‘Het Huis van

Thorbecke’?Thorbecke’? Beslissingen worden nog altijd Beslissingen worden nog altijd

genomen in de Tweede Kamer en de genomen in de Tweede Kamer en de gemeenteraadgemeenteraad

Geen nieuwe vormen van democratie Geen nieuwe vormen van democratie ingevoerdingevoerd

Politieke stromingen zijn nog altijd Politieke stromingen zijn nog altijd hetzelfde (confessioneel-socialistisch-hetzelfde (confessioneel-socialistisch-liberaal)liberaal)