GOVERNANCE VAN MILIEUVRAAGSTUKKEN VERANDERENDE ROL VAN DE OVERHEID

Dr. Ann Crabbé

Universiteit Antwerpen

Antwerpen, 29 april 2016

BRONNEN VAN INSPIRATIE

Inge Vermeesch (KUL) en Ann Crabbé (UA) (2015) ‘De veranderende rol van de overheid in multi-actor governance voor duurzaam materialenbeheer’ in Vlaams Tijdschrift voor Overheidsmanagement. 2015:1, pp. 27-33. Onderzoek in opdracht van het Steunpunt Duurzaam Materialenbeleid (SuMMa).

Verschuere, B., Segers, J. en Van Bruystegem, S. (2013), ‘Stedelijk coalitie-denken: een verkennende studie’. Studie door UGent en City Mine(d) vzw in opdracht van Kenniscentrum Vlaamse Steden

BESTUURLIJKE TRANSITIE

Er is een bestuurlijke transitiebeweging aan de gang Diverse nieuwe samenwerkingen ontstaan, rond maatschappelijke vraagstukken

Daarbij verandert de positie en rol van de overheid

Overheid

Markt Burger

Kennis-

instellingen

Middenveld

OVERHEID, HOEDER VAN HET ALGEMEEN BELANG?

‘Publieke waarde’ (= datgene wat van algemeen belang is) wordt steeds minder alleen door de overheid gedefinieerd en geproduceerd. Steeds meer ligt het initiatief en de ontwikkeling ervan ook bij andere actoren

Soms omdat andere actoren zelf het initiatief nemen, bv. individuele burgers, middenveld, kennisinstellingen, bedrijven

Soms omdat de overheid bewust verantwoordelijkheden naar andere actoren toeschuift

FROM GOVERNMENT TO GOVERNANCE

Politieke wetenschappers zien:

een verschuiving van een meer op hiërarchie gebaseerde besluitvorming naar meer netwerk-gebaseerde vormen van besluitvorming.

dat de grenzen tussen overheden en andere actoren diffuser worden

DIVERSE TYPES VAN GOVERNANCE

Multi-level governance: samenwerking tussen verschillende bestuursniveaus en op verschillende schaalniveaus

Multi-actor governance: samenwerking tussen diverse types van actoren (overheden, middenveld, burgers, bedrijven, kennisinstellingen enz.)

Multi-sector governance: samenwerking tussen diverse domeinen uit de samenleving, waarin verschillende belangen in het geding zijn, bv. landbouw, natuur, onderwijs, economie/wetenschap/innovatie

WANNEER GOVERNANCE NODIG?

Governance is nodig in geval van ‘wicked problems’, ‘taaie vraagstukken’, complexe issues.

Taaie vraagstukken vereisen creatieve innovatiestrategieën en nieuwe, multi-actor, multi-level, multi-sector… samenwerkingsverbanden.

Een government-aanpak blijft echter aanbevelingswaardig in geval:

de oorzaken van het probleem enkelvoudig en gekend zijn,

de verantwoordelijkheden eenduidig toe te wijzen zijn en

de oplossing een kwestie is van duidelijke regelgeving.

VEEL GEËXPERIMENTEER MET MULTI-ACTOR SAMENWERKING

Vooral in domeinen waarin vele actoren ervan overtuigd zijn dat er een transitie nodig is met het oog op een duurzamere ontwikkeling.

Veel initiatieven vanuit de samenleving:

Cf. Transition Towns, met geëngageerde burgers

Cf. Transitie Middenveld

Initiatieven vanuit beleidskringen:

Cf. plan C, DuWoBo, passend in een transitie-agenda van de Vlaamse overheid

Cf. stadslab 2050 (Antwerpen), Gent in Transitie, …

OP STEDELIJKE SCHAAL

Meerdere voorbeelden van citylabs elders in Europa en de rest van de wereld.

Voordelen van de stedelijke schaal:

vraag naar innovatieve oplossingen voor meer leefbare, inclusieve, welvarende steden, niet in het minst vanuit de steden zelf

geschikte schaal voor horizontale coördinatie

‘proeftuin’ voor innovatieve oplossingen

IMPLICATIES VOOR DE OVERHEID?

De overheid is geen overbodige partij geworden, integendeel.

Het functioneren in netwerken noopt wel tot het herdenken van de rol en taken van een overheid.

Ambtelijke

organisatie

Context Ambtenaar

Welke randvoorwaarden zijn er voor een goed functioneren van de overheid in multi-actor netwerken?

DE AMBTENAAR

Verschillende benamingen voor de rol van ambtenaren in multi-actor governance netwerken:

Boundary scanners

Netwerkmanagers

Policy entrepreneurs

Change agents

Verschillende persoonlijke kwaliteiten zijn van belang:

Street-wise, empathisch, vermogen om mensen te mobiliseren, te connecteren en te engageren, in staat om gemakkelijk van pet te veranderen, ‘antenne’ voor nieuwe wervende concepten/discoursen, groot adaptief vermogen, flexibel…

DE AMBTELIJKE ORGANISATIE

Nood aan ‘speelruimte’ hiërarchische verantwoording

Afstemming tussen regulier beleid en beleid ontwikkeld in het netwerk

Wicked problems vereisen een transversale aanpak verkokering

Nood aan ad hoc flexibliteit vraag naar continuïteit en verankering

DE CONTEXT

Accountability is van belang: verantwoording afleggen; worden de middelen goed besteed? Het project komt daarmee in de politieke sfeer terecht.

Risico op ‘quick fixes’

Marketing is belangrijk

Politiek geloofde projecten bieden vaak een ‘window of opportunity’ om hetzelfde project te institutionaliseren of om andere projecten te initiëren.

Opgelet!

Opgelet!

Opgelet!

TOEGEPAST OP DE ‘FASHION FLOWS’ CASE

+ Brengt nieuwe ideeën binnen. Stimuleert verandering. Scant voortdurend opportuniteiten binnen en buiten zijn eigen organisatie. Een netwerker.

- Netwerk-manager: een goede vinger in de pap in het selecteren van deelnemers, ideeën… regisseur eerder dan facilitator

De ambtenaar

TOEGEPAST OP DE ‘FASHION FLOWS’ CASE

+ De ambtelijke organisatie biedt kansen en mogelijkheden voor multi-actor governance

De ambtelijke organisatie

- Verkokering binnen stadsadministratie kon

niet doorbroken worden; actief engagement was beperkt

- Potentieel aan ideeën om stedelijk beleid

bij te schaven wordt weinig benut geen hefboom voor interne beleidsactivering (t.g.v. beperkte interne communicatie?)

- Capaciteit en resources om hoog tempo

binnen stadslab 2050 aan te houden, zijn wellicht te beperkt

TOEGEPAST OP DE ‘FASHION FLOWS’ CASE De context

+ Goed evenwicht tussen accountable zijn t.a.v. eigen organisatie en toch ook mikken op hogerhangend fruit

+ Goede afspraken tussen stadslab,

Plan C en Flanders Fashion Institute over eigenaarschap en communicatie over resultaten

- Wordt er voldoende geleerd, over de projecten heen, over alle MAG-initiatieven heen?

- Wat mag men verwachten van een MAG-initiatief?

SLOTWOORD

Antwerpen is in de mode

Antwerpen doet wat een duurzaamheidstransitie nodig heeft.

Potentiële valkuilen:

Meer regisseren dan faciliteren? Een hands-on benadering.

Gebrek aan capaciteit en resources, op lange termijn?

Complementariteit tussen stadsdiensten. Verkokering doorbreken.

DANK VOOR UW AANDACHT! Dr. Ann Crabbé

ann.crabbe@uanwerpen.be