Biologie

Psychologie

Sociologie

Algemeen Mensbeeld

Erfelijkheid en gedrag

• In hoeverre worden ook gedragskenmerken beïnvloed door erfelijke factoren

• Nature-nurture debat !!• Cijfermatig antwoord te vinden op wat het

respectievelijk gewicht is van beide factoren in de ontwikkeling van het gedrag

• Op zoek naar specifieke genen die aan de basis liggen van psychosociale eigenschappen

• Darwin : evolutietheorie

• Eugenetische beweging

- VS : selectieve beperking van immigratie

- Nazi – uitroeiingsprogramma gebaseerd op biologisch gedetermineerde rassen

• Behaviorisme: het observeerbare, respectievelijk registreerbare, gedrag als enige geldige onderzoeksobject

Belang van de vraagstelling

1. Persoonlijk niveau :

praktische vragen die mensen stellen bij de opvoeding van de kinderen

2. Maatschappelijk niveau :

resultaten van remediërende programma’s

3. Politiek niveau :

Waaraan besteden we de middelen

Genen, hersenen en gedrag

• Hersenen en gedrag

- gelokaliseerde hersenletsels leiden tot gedragsmatige/psychische uitvalsverschijnselen

- medicijnen die actief inwerken op hersenen – prikkeling van bepaalde hersenzones

• Genen en hersenen- talloze genen complex samenspel

- omgeving

oorzaak pathogenese kenmerken(fenotype)

Hedendaagse visie

DUIDELIJK dat bij gedragskenmerken (bv. intelligentie) zowel erfelijkheid als milieu een belangrijke rol spelen !!Men heeft uiteraard steeds beide nodig!

Deterministische kijk op de werking van de genen vervangen door gevoel van beheersbaarheid

Niet : OF/ OFMAAR: EN/EN

Erfelijkheidcoëfficiënt h²

• Variatie h² tussen 0 en 1,00

- h² = 1,00 ( geen bijdrage van de omgeving )

• Alcoholisme h² = 0,6• Schizofrenie h² = 0,7• Bipolaire stemmingsstoornissen h² = ong. 1,00• Intelligentie h² = 0,5• Autisme h² = 0,9• ADHD h² tussen 0,6 en 0,8

= heritabiliteit

Normaal Hoogbegaafd

LeerproblemenVerstandelijke handicap

Intelligentie

Datum : 03/01/2008

Titel : Tweeling ziet elkaar weer na experiment van 35 jaar

Het onderzoeksproject werd geleid door de toonaangevende kinderpsycholoog dr. Peter Neubauer, in samenwerking met een New Yorks adoptiebureau. De meisjes wisten niets van elkaars bestaan af en zelfs de adoptie-ouders vermoedden niet dat hun kleintje deel van een tweeling was. Pas vier jaar geleden kwam Elyse achter de waarheid toen ze aan het adoptiebureau om inlichtingen vroeg over haar geboorte. In de antwoordbrief stond koudweg: “U bent geboren op 9 oktober 1968, als jongste van een meisjes tweeling.” Het adoptie-agentschap ging op zoek naar het andere zusje, Paula, en vond haar.De twee jonge vrouwen organiseerden een ontmoeting in een café in New York. Paula zag Elyse daar voor het eerst en was opgetogen: “We zien er dan wel erg gelijkend uit, maar elk van ons blijkt toch uniek...”Elyse was juist teruggekeerd van Parijs, waar ze werkte. Paula: “Ze zag er heel ‘Europees’ uit, droeg een zonnebril en rookte een sigaret. Extra ‘cool’, als een alternatieve versie van mezelf. Ik ben blij dat we geen ‘doorslagjes’ zijn van elkaar, we hebben een uitgesproken eigen stijl.”LaboratoriumratjesOm de één of andere onverklaarbare reden bleken ze wel één favoriet boek en film gemeenschappelijk te hebben: ‘Wings of Desire’. De wetenschapper die het experiment aan de gang had gezet, was eerst niet erg scheutig om hen te woord te staan, maar stemde schoorvoetend in met een ontmoeting. Paula: “Het was zo surrealistisch voor ons, ‘twee laboratoriumratjes’ terug op bezoek bij de grote dokter.”Op sommige van hun vragen kregen de twee vrouwen het gewenste antwoord. Zo leerden ze bijvoorbeeld dat hun moeder een groot deel van haar leven doorgebracht heeft in een psychiatrische instelling. Elyse: “Véél kwamen we van de dokter niet te weten, ook niet wat nu het meest doorweegt, de natuur of de leefomgeving. In zijn ogen waren we blijkbaar maar alleen nuttig om zijn afgebroken studie te voltooien. Zijn bevindingen blijven overigens verzegeld tot het jaar 2066. Wij hoopten ook dat hij zich verantwoordelijk zou voelen voor wat hij zo lang geleden in gang had gezet, maar daartoe bleek hij niet bereid. Wij kunnen hoe dan ook de 35 verloren jaren niet meer inhalen. Toch is er iets positiefs aan deze hele, pijnlijke ervaring: ooit waren we tweelingen, met een biologische band. Wij werden verschillende personen door de verwijdering en ineens zijn we weer een echte tweeling. In zekere zin hebben we elkaar geadopteerd, zijn we familie geworden door onze bewuste keuze.”LR- Elyse Schein en Paula Bernstein zijn allebei 35 jaar. Zopas hebben ze elkaar leren kennen na 35 jaar scheiding, al die tijd niet wetend dat ze tweelingzusjes waren. Vlak na hun geboorte kwamen ze in verschillende adoptiegezinnen terecht, als deel van een Amerikaans experiment om na te gaan hoe identieke tweelingen reageren als ze in een verschillende familie-omgeving opgroeien.

gedragsgenetica

• Erfelijkheid van een eigenschap met verschillen of gelijkenissen tussen mensen in een populatie

• Dicteert NIET het gedrag van een individu

• Voorbeelden: alcoholverslaving, agressie, autisme,…

Besluit

Twee misverstanden :

1. Bij erfelijk kenmerk is alles wat je vanuit het milieu probeert vergeefse moeite

2. Defecten door het milieu veroorzaakt kan men altijd bijsturen

• Nature bepaalt nurture: Niche-picking: gedrag waarbij een kind een omgeving uitlokt of opzoekt

• Nurture bepaalt nature: omgeving schakelt genen in of uit

Autisme

• Gedrag

• biologie

Gedrag

• Contactstoornissen – sociale interactie

• Communicatiestoornissen

• Gebrek aan inbeeldingsvermogen – inschatting symbolen

• Rigide handelingspatronen/ stereotype gedrag

Diagnose: moeilijk!

• Verschillende uitingsvormen

• Verschillende intelligentieniveau

• Overlap met ontwikkelingsproblemen

• Veranderend met de leeftijd

• Veranderend met de omgeving

• Beïnvloed door onderwijs,begeleiding,…

Autisme

• Pervasieve ontwikkelingsstoornissen (POS), volgens DSM-IV,– Autismespectrumstoornis (ASS)– Syndroom Asperger– Syndroom van Rett– desintegratiestoornis

Autisme

• Organische oorzaak – genetisch - susceptibiliteitsgenen

• Hersenafwijking – neurochemische stoornis beschreven

• Observeerbaar gedrag

Autisme

• 10% kaderen in ruimere aandoening

• Stappen:– familiale anamnese– Klinisch oog– Technisch onderzoek

Autisme

• Geïsoleerd

• Geen bijkomende afwijkingen

• macrocephalie

• Syndromatisch

• Wel bijkomende kenmerken: – Verstandelijke

handicap 75%– Epilepsie 15%

• Voorkomen: 1/1000 tot 1/2000

• 4 maal meer bij jongens als meisjes

• Geïsoleerd: 7.5 maal meer jongens als meisjes

• Autisme en bijkomende afwijkingen: 1.7 maal meer jongens dan meisjes – CONCLUSIE: kans bij meisjes onderliggende

oorzaak veel groter

Ontwikkeling van het hersenvolume

Courchesne E, et al. JAMA 2003; 290(3), 337-44

Polygene overerving en autisme POLYGENISCHE OVERERVING

Chr 4

*

Chr 1 Chr 2

*

Chr 3

*

Chr 4

**

Chr 1

*

Chr 2 Chr 3

*

Chr 4

*

Chr 1

*

Chr 2

*

Chr 3

*

Chr 4

*

Chr 1 Chr 2 Chr 3

vader moeder

Jongen met autisme

Jongen zonder autisme

Autisme: overerving

• Genetische oorzaak – komt niet familiaal

• Zelden monogenisch( X-gebonden)

• Veelal polygenisch (2-10): combinatie van verschillende genen

• laag herhalingsrisico• gradatie van autisme• Kandidaatgenen: Chromosoom:2,7,13,15

Autisme: gen gekend?

• Bewijs autisme bestaat

• Inzicht in de aandoening en onstaansmechanisme

• Diagnostiek

• Begeleiding

• Genetische varianten: verhoogd risico, niet diagnostisch

Belang van VROEGDETECTIE

Van deterministisch naar probabilistisch

Hanteerbaarheid!