FOTODOK IN DE MEDIARECENSIES ENARTIKELEN

Gedrilde meisjes

Birth of a Nation, t/m 8 juli inFotodok / Flatland Gallery, LangeNieuwstraat 7, Utrecht�����

Volgens een legende ging Lenin in1919 heimelijk op bezoek bij de fysio-loog Pavlov. Hij wilde weten hoe verhet menselijk brein geconditioneerdkon worden. „We moeten het indivi-dualisme afschaffen, het communis-me verdraagt geen individualistischeneigingen”, zou Lenin gezegd heb-ben, tot groot afgrijzen van Pavlov.Waar of niet, Lenin zou tevreden zijnover de huidige kadettenschool inMoskou. Daar worden meisjes gedrildtot modelvrouwen. Ze krijgen niet al-leen een militaire training, ze moetenook als lieflijke huisvrouwen kunnenfunctioneren. De Amsterdamse kun-stenaar Daya Cahen, die zich eerderverdiepte in Stalin en Mussolini, gingerheen en filmde de scholieren terwijlze paraderen, poetsen, koken, huntoilet maken. Boven een militair uni-form, met ouderwetse instapschoe-nen en vleeskleurige panty’s vlechtenze hun haar met witte strikken die va-riëren – dat mag dan weer wel.Zo’n dubbel keurslijf is natuurlijkdankbaar onderwerp voor een kunst-project. Je hoeft er maar een cameraop te zetten en het is klaar. Dat zal Ca-hen zich ook gerealiseerd hebben.Daarom probeert ze er meer uit te ha-len, over de inwisselbaarheid vanmensen. De film zoomt in op eentweeling die een pistool richt op dekijker. Het zijn zussen die genetisch aluit eenzelfde mal komen, waarna zenog verder richting een uniformmenstype gevormd worden. Dit is hetantwoord dat Pavlov niet durfde tegeven.Maar tegelijk valt op hoe gewoon envrolijk de scholieren zijn. Ze giechelende hele film door, of blozen vanwege

de camera. Dat laatste doet een ka-det die met een mitrailleur in de hou-ding staat, terwijl haar kompanen eenstrijdlied zingen over de heldhaftigedochters van Rusland. Het is zowelaandoenlijk als griezelig en anachro-nistisch.De film toont kijkjes in het dagelijkseleven, een fotoserie zoomt in op desemi-inwisselbare individuen. Cahenfotografeerde veertien meisjes op derug en één van voren – een zelfbe-wuste blik, bijna uitdagend, niet ge-troebleerd. Dat geeft te denken. Inonze westerse egomaatschappijhebben we afgerekend met zulketraumatiserende drilmethodes. Hoezullen deze meisjes opgroeien? Gaathet goed met ze?Sandra Smets

Daya Cahen: Birth of a Nation, 2012

galeries

29 september 2011 , pag. 18

Buitenexpositie eerstestappen in vreemd landLEEUWARDEN - Op de Lange Pijpin Leeuwarden is sinds vorigeweek de buitententoonstelling‘De Vluchtelingenjackpot’ tezien.

VluchtelingenWerk Noord-Ne-derland haalde de reizende ten-toonstelling naar Leeuwardennaar aanleiding van de komst vaneen kleine honderd uitgenodigdevluchtelingen naar Friesland. Deeerste groep is 15 september gear-

riveerd, de tweede groep komtdonderdag aan.

Fotograaf Karijn Kakebeeke enjournalist Eefje Blankevoort volg-den anderhalf jaar lang het selec-tie- en inburgeringsproces vanuitgenodigde vluchtelingen. Deexpositie die hiervan het resul-taat is, vertelt het verhaal van demensen en hun eerste stappen ineen vreemd land.

De expositie is tot 16 oktober tezien.

Een passant bekijkt de grote foto’s op de Lange Pijp. FOTO LC/SIETSKE BOUMA

11

Bedenk eens met hoeveelmoorden je als fotolief-hebber de laatste jarenbent geconfronteerd.Het zijn er meer dan jein de kranten tegen-

kwam. Bovendien plaatst een krantmeestal maar één foto, als keihardbewijs dat de dictator/gevaarlijkegek is gedood, of als lugubere ‘illus-tratie’ bij een aanslag of vergeldings-actie waarbij mensen zijn omgeko-men. Musea en galeries bieden deruimte om dieper op de zaken in tegaan. Daar krijg je geregeldhele foto-series voor je kiezen, die het geweldvan alle kanten belichten.

Steeds vaker zie je dat de fotograafdaarbij als een soort rechercheur tewerk gaat enmet zijn camera bewijs-stukken levert. Dat kan ver gaan. Fo-tograaf Gilles Peress hielp op diema-nier bij het oplossen van de moordop 41 Kosovaarsemannen in 1999, zo-als te zien is in The Long Arm of Justice(2002-2010).De moord op Annalisa Durante,

een 14-jarig meisje dat in 2004 dooreen niet voor haar bestemde maffia-kogel omkwam, werd opgelost doorde politie van Napels.

Toch maakte de Italiaanse foto-graaf Valerio Spada (1972) voor zijnproject Gomorrah Girl (2011) gebruikvan de visuele taal van politie- en re-constructierapporten. Bezoekers vande Utrechtse Flatland Gallery, waarGomorrah Girl wordt getoond, kun-nen zien waar Annalisa zich preciesbevond toen de kogel werd afge-vuurd, onder welke hoek de kogelhaar hoofd binnendrong en hoe dekogel eruitzag.

Wat hebben we daar in vredes-naam aan, zou je zeggen. En waarommoetenwe dit zien? Terechte vragen,maar wacht even. Spada deed name-lijk nog meer. De foto’s van het poli-tieonderzoek naar de dood van An-nalisa verweefde hij met zijn eigenfoto’s, documentairebeelden van hetleven van meisjes en jonge vrouwendie opgroeien in de criminele Napo-litaanse wijk Forcella, daar waar je je

Moordfoto’s van

Fotografie

Fotograaf ValerioSpada combineertpolitierapporten vanmaffiamoordenmetbeelden vanmeisjesuit de Napolitaansewijk Forcella. Door Merel Bem

RECENSIE VALERIO SPADA, GOMORRAH GIRL

Mergellina, Napoli. Girl from Secondigliano.

Dood in detailDe moord op Annalisa Durante, een 14-jarig meisje dat in 2004 door een niet voor haar bestemde ma�akogel om-kwam, was een inspiratiebron voor de Italiaanse fotograaf Valerio Spada (1972). Voor zijn project Gomorrah Girl(2011) maakt hij gebruik van de visuele taal van politie- en reconstructierapporten. Bezoekers van de Utrechtse Flat-land Gallery, waar Gomorrah Girl wordt getoond, kunnen zien waar Annalisa zich precies bevond toen de kogel werdafgevuurd, onder welke hoek de kogel haar hoofd binnendrong en hoe de kogel eruitzag. (Foto Reuters)

VR

maffiameisjesSabrina, kort voor ze op de radio komt om La lettera te zingen, over een meisje dat een brief schrijft aan haar oude moeder. Foto’s Valerio Spada

maar beter kunt houden aan de re-gels vande camorra, deNapolitaansemaffia.

In het veelgeprezen boek Gomor-rahGirl, de oorspronkelijke vormvanhet project, is die verweving door desubtiele vormgeving van Sybren Kui-per (-SYB-), ultiem. In de tentoonstel-ling liggen de beelden van de politie-rapporten voor het grootste deel invitrines, omgeven door de foto’s vanSpada aan de muur. Dat zie je vakerbij dit soort projecten – Peress werktook graag met vitrines, die verster-kenhet ‘studieuze’ aspect vanhet kij-ken naar dit soort foto’s, die vaakklein zijn.

De combinatie van die twee vor-men van fotografie, de sterk op be-wijs gerichte vorm en de verhalende,voorzichtig aftastende, blijkt eengoede. Dat ligt uiteraard ook aan hettalent van Valerio Spada om zijn pu-bliek te bespelen. Hij bedt de moordop een onschuldig meisje voorzich-tig in een groter verhaal, waarop jus-titiële rechtlijnigheid niet van toe-

passing is. Daarvoor is het te groot, teongrijpbaar.

Spada confronteert de bezoekermet een foto van een puberjongendie voor de ogen van zijn kleine zusjeeen vriend een wapen onder de kin

duwt. Hij speelt, vermeldt de bijbe-horende tekst. Maar of het wapenecht is of niet echt, staat er niet bij.Op de volgende foto geeft dezelfdepuberjongen zijn zusje een kus opdemond. Broederliefde, tsja, maar er

klopt iets niet. Zij moet lachen, hijheeft zijn ogen dicht. Het ziet er alle-maal net iets te hartstochtelijk uitvan zijn kant, is dit nog steeds eenspel?

Die ambiguïteit geldt ook voor defoto’s die Spada maakte van neome-lodico-zangeresje Sabrina, dat haargeld verdient met het zingen vanhartstochtelijke volksliederen en hetop het juiste moment plengen vaneen traantje. Een rasacteurtje met‘gevoel’ voor de camera – dus laat jeniet bedonderen, kijker. En tochweetSpada haar zo te vangen, dat iets tedikkemeisje in haar strakke rozeDis-ney-shirt, dat je gaat twijfelen. Wat isecht? Wat niet? In combinatie metdieweinig aandeverbeeldingoverla-tende politiefoto’s is dat ijzersterk.Voor je het weet zit je ermiddenin.

JJJJJValerio Spada: Gomorrah Girl. T/m27/11 in Flatland Gallery,Utrecht. Publicatie is in her-druk.

Gomorrah Girl is te zien in FlatlandGallery in Utrecht, maar het projectwerd naar Nederland gehaald doorFotodok. Dit Utrechtse initiatiefvoor documentairefotografie is (nunog) dakloos en maakt daarom ge-bruik van diverse tentoonstellings-ruimten in de stad. Fotodok is vanafde oprichting in 2005 (door foto-graaf Rob Hornstra, die inmiddelsalweer weg is, en kunsthistoricusFemke Lutgerink, die de artistiekeleiding heeft) een opvallende spe-ler binnen de Nederlandse docu-mentairefotografie. Niet alleenvanwege de jaarlijkse programme-ring, die sterk internationaal ge-

richt is en tot nu toe garant stondvoor bijzondere exposities, maarook omdat het initiatief zich met-een volop mengt in de discussieover wat documentairefotografienu eigenlijk is. Zo is Fotodok be-trokken bij het tot stand komen vande Dutch Doc Award, een prijs voordocumentairefotografie, en organi-seert ze naast tentoonstellingen le-zingen en workshops. Met dank aaneen hele rij sponsors en fondsen,maar vooral dankzij een jong, inter-nationaal netwerk. Een netwerk datmisschien wel zo sterk is, juist van-wege die dakloosheid van Fotodok.Zwerven werpt zijn vruchten af.

De invloed van dakloos Fotodok

�omas vanLuyn is terug!VOORTAAN IS VRIJDAGVAN LUYN-DAG PAG 28

Eindelijk weerhier te zienDE VIDEO’S EN FILM LOOPS VANMARIJKE VAN WARMERDAM PAG 2

Leven in eenmaffiawijkIJZERSTERKE FOTOGRAFIE VAN

VALERIO SPADA, PAGINA 12

Bokskampioen Viviana in de Excelsior Gym in het Italiaanse Marcianise in Caserta. Foto Valerio Spada

Dit zijn deomroepfusiesNCRVKROBNNVARAAVROTROSWIE GAAT ER MET WIE? PAG 22

VRIJDAGKUNSTDAG

NRC Handelsblad Donderdag 10 november 2011

6 Cultureel Supplement Cultureel Supplement 7

Straatwijze gitaarrockpopDum Dum Girls: Only in Dreams�����

Vrouwenrockgroep Dum Dum Girlsuit Californië heeft het ontwapenendevermogen om meidenpop uit de six-ties, punk uit de seventies en in-dierock van nu met elkaar te verbin-den. Hun melodieus galmende gara-gesound heeft raakvlakken met TheRonettes, Blondie en The Yeah YeahYeahs. Net als The Ramones kozenze cartooneske bandnamen en nadatiemand Dee Dee, Bambi, Jules enSandy had vergeleken met The Rave-onettes kozen ze zangeres Sune Ro-se Wagner van die Deense indiebanden hun mentor Richard Gottehrer omhet tweede album Only In Dreams teproduceren. Gottehrer was eerdernauw betrokken bij de luchtige mu-ziek van Blondie en slaagt er ook nuweer in de perfecte mix van straatwij-ze gitaarrock en een aantrekkelijkpopgeluid te bereiken. Kristen ‘DeeDee’ Gundred galmt er lustig op los insterke liedjes waarbij het eeuwigepopthema van verloren liefde tot opde laatste bittere traan wordt uitge-wrongen. Na het nog maar een jaaroude debuut I Will Be bouwen deDum Dum Girls aan een oeuvre datwel eens net zo evenwichtig als deeerste vier elpees van de Ramoneszou kunnen uitpakken. 11 novemberstaan ze op London Calling.Jan Vollaard

Ouderwets aandoenlijkpopCaged Animals: Eat Their Own�����

Het Amerikaanse Caged Animals –niet te verwarren met het eveneensAmerikaanse Cage The Elephant – ishet geesteskind van Vincent Cacchi-one. Cacchione, uit Brooklyn, NewYork, is ook voorman van de bandSoft Black, maar voor dit projectmaakte en speelde hij de liedjes in zijneentje thuis. Anders dan voor hetakoestische popgezelschap SoftBlack, gebruikte Cacchione hier eenhuis-tuin-en-keukeninstrumentariumvan simpele elektronica, dat door deprimitieve drummachine ouderwets,maar ook aandoenlijk klinkt. Cacchio-ne maakt dromerige melodieën waar-in zijn hoge smekende stem lijkt tezoeken naar houvast. Vernuftig om-lijst hij zijn vocalen met doowop-koortjes en sixtiesecho. Minder ge-slaagd is het experiment met autotu-ne op zijn zang in Piles of $$$, waar-door zijn stem onmenselijk wordt.Maar uit liedjes als Teflon Heart enThe NJ Turnpike blijkt dat de combi-natie van een drummachine, een gi-taar en een flinke dosis ruis tot mooieresultaten kan leiden.Hester Carvalho

Caged Animals treedt op: 12/11,13/11 London Calling, Paradiso enBalie, Amsterdam.

Natuurevocaties op pianoklassiekDiana Damrau en Helmut Deutsch:Liszt Lieder�����

De tweehonderdste verjaardag vancomponist Franz Liszt werd afgelo-pen maand gevierd met veel piano-muziek. Liedrecitals rondom Liszt zijneen zeldzaamheid – hooguit klinkeneen paar van zijn liederen als pro-grammaonderdeeltje. Ten onrechte,want in zijn liederen combineert Lisztpianistische virtuositeit en vernuftmet een verfijnd oor voor vocale lijnenen een enorme diversiteit in raak ge-troffen sferen. Neem Goethes balladeEs war ein König in Thule, bekend inde dramatischer zetting van Schu-mann. Liszt opteert hier voor een perkwatrijn van toon wisselende zetting,waarin de uitstekende HelmutDeutsch (piano) zijn rol van illustratorglansrijk opneemt: galmende akkoor-den bij de koningszaal, kolkende gol-ven ten slotte. Ook Über alle Gipfelnist Ruh – beroemder in de Schubert-zetting – ontroert door de ongenaak-bare natuurevocaties in de piano. Inde zettingen van sonnetten van Pe-trarca trekt Liszt een ander registeropen, en bezitten de liederen opeenseen zekere lichtvoetigheid. SopraanDiana Damrau is bekend als stralendvertolkster van lyrische partijen encoloratuurrollen. Hier laat ze haarstem ook effectvol en subtiel verkleu-ren naar duisterder tonen. Mooi.Mischa Spel

Vuig orgel met gospelfeeljazzJames Carter Organ Trio:At the Crossroads�����

Hij is een van de grootste uitslovers inde jazz en tevens een van de grootstetenoren van de post-Coltrane gene-ratie: vurige, massieve betogen, bru-tale statements en goed gevulde so-lo’s vol fantasie en blije ingewikkeld-heid. Op een hele familie van saxo-foons kan James Carter opgewondenschreeuwen en zich verschrikkelijkdoen gelden. Maar een zachte, inten-se ballade spelen – dat kan hij ook.Het James Carter Organ Trio is zijnlangst lopende band die hij oprichttein zijn geboorteplaats Detroit. Een be-proefde samenwerking tussen driejeugdvrienden, op saxofoon, ham-mondorgel (Gerard Gibbs) en drums(Leonard King). De cd At the Cross-roads voert langs volvette ‘g re a s y ’blues, warmbloedige souljazz en be-hoorlijke swingende hardbop. Degroove houdt aan, het orgel is vuig enopzwepend met een gospelfeel. Hieren daar zijn extra gitaren en blazersingezet of wordt gejamd langs debluesvocalen van Miche Braden. Eenvan de stukken waarin Carter zijn lon-gen stuk blaast is Lettuce Toss Yo Sa-lad, dat raast als een tornado, in eenconstant hoog tempo. Ook anderenummers gloeien nog lang na. Cartervoegt weer een mooi album toe aanzijn indrukwekkende discografie.Amanda Kuyper

Napolitaans kindsterretje

Valerio Spada: Gomorrah GirlT/m 27 nov in Flatland Gallery,Lange Nieuwstraat 7, Utrecht.Inl: www.fotodok.org�����

Ze kijkt stuurs weg van de camera.Haar roze Katrien Duck-shirt steektfel af tegen de groene muur van hetsteegje waarin ze staat. Ze heet Sa-brina, is elf jaar oud en woont in Na-pels. Een boos en opstandig meisje,zo ziet ze eruit op het portret dat deItaliaanse fotograaf Valerio Spadavan haar maakte. Een meisje dat neteen standje heeft gekregen.De werkelijkheid blijkt anders. Het fo-tobijschrift meldt dat Sabrina eenneomelodica-zangeres is, een kind-sterretje dus, gespecialiseerd in Na-politaanse smartlappen. Ze zingt overde liefde voor haar moeder, maar netzo gemakkelijk over seks voor de pu-berteit. Met haar optredens op brui-loften en partijen, soms wel twintigper weekeinde, verdient ze tot200.000 euro per jaar – geld dat voor-al ten goede komt aan de plaatselijkemaffia. Ze kan op commando tranenover haar wangen laten biggelen. Dusdie boze blik is waarschijnlijk ookmaar een pose.Ontluisterend en hartverscheurend is

Spada’s serie Gomorrah Girl die doorhet dakloze initiatief Fotodok in deUtrechtse Flatland Gallery getoondwordt. De foto’s schetsen een beeldvan het harde leven in de maffiawijkScampia, waar meisjes op hun ne-gende televisiester en op hun veer-tiende moeder worden. Ze tonen hoeeen jonge vrouw haar arm afbindt omheroïne te spuiten, hoe een anderlamlendig met huisarrest op de trapvoor haar huis hangt, een tatoeagevan een revolver goed zichtbaar opeen van haar heupen.Aanleiding voor de serie was de doodvan de veertienjarige Annalisa Duran-te, die op 27 maart 2004 tijdens eenmaffia-afrekening door een verdwaal-de kogel geraakt werd. In zijn inmid-dels bekroonde boek Gomorrah Girl,en ook op deze gelijknamige tentoon-stelling, mengt Spada foto’s uit hetpolitiedossier met zijn eigen docu-mentaire beelden. Die maken de toonvan de serie alleen nog maar grimmi-g e r.Want wat gaat dat rondborstige meis-je, dat nu nog zo trots in bikini poseertvoor de baai van Napels, de komendejaren allemaal nog voor haar kiezenkrijgen? En wat heeft de toekomst inpetto voor dat meisje dat, de on-schuld zelve, in haar roze slaapkamerop een dekbed van Hello Kitty ligt?Sandra Smallenburg

Futuristisch cruiseschip

6 × Rijksakademie AlumniT/m 3 dec. Galerie Ron Mandos,Prinsengracht 282, Amsterdam.Inl: www.ronmandos.nl�����

Noem het maatschappelijke betrok-kenheid, noem het slim commercieelinzicht. Voor galeriehouder Ron Man-dos staat het één het ander niet in deweg. Want inderdaad – het artistiekeklimaat voor beeldende kunst is inAmsterdam behoorlijk afgekoeld delaatste tien jaar. Het Stedelijk Muse-um is dicht, het Rijksmuseum deelsdicht – en als het aan Halbe Zijlstraligt, staatssecretaris van Cultuur, dansluiten volgend jaar ook de Rijksaka-demie en De Ateliers.Met de tentoonstelling 6 × Rijksaka-demie alumni wil Mandos laten zienhoe belangrijk de Rijksakademie is,niet alleen voor getalenteerde jongekunstenaars, maar ook voor verza-melaars en voor hem als galeriehou-der. Bij bijna iedere lichting doet Man-dos er ontdekkingen.Daarom is nu in Mandos’ galerie eententoonstelling ingericht met zes kun-stenaars die allemaal op de academiehebben gezeten. Onder hen een‘oudgediende’ als Maurice van Tellin-gen, die in 1988 van de Rijks kwam,

en een ‘jonkie’ als de Cubaan Inti Her-nandez, die in 2006 afzwaaide. Driekunstenaars steken er op dezegroepstentoonstelling van algemeenhoog niveau ver bovenuit. Dat is deschilder Maurice Braspenning, diezijn engagement toont met een aantalprachtige krijtschilderijen van onderanderen de paus en de door de Chi-nese overheid belaagde kunstenaarAi Weiwei. Ook de Zeeuw Jacco Oli-vier geeft met twee bijzondere, ogen-schijnlijk vederlichte animatiefilms –opgebouwd uit honderden beschil-derde panelen – een even poëtischals melancholiek commentaar op deeffecten van menselijk ingrijpen in hetleven van ijsbeer en vlieg.Klapstuk is Hans Op de Beecks es-thetische film Sea of Tranquility(2010), een bijna vier ton kostendeproductie die deels op de computer,deels met echte acteurs tot stand isgekomen. Een dag lang volgen wehet wel en wee van passagiers en be-manningsleden op een futuristischcruiseschip. Betoverend mooi en in-getogen brengt Op de Beeck de ver-schillende scènes in beeld. Het isdoor de oogopslag van een vrouw ofeen zilverachtige wolk rook die uit eenmannenmond kringelt, dat het dramazich aan je opdient. Onnadrukkelijken nooit precies uit te leggen.Lucette ter Borg

Valerio Spada, ‘Sabrina’, uit het boek ‘Gomorrah Girl’, 2011 Foto Flatland Gallery

De Britse rockartiestenTom Smith (Editors) en

Andy Burrows(Razorlight) maakten

een album voor dedonkere dagen voor

Kerst. Volgende weekopenen ze samen het

Crossing BorderFe s t i va l .

Jan Vollaard

Tom Smith (links) en Andy Burrows. Foto Matt Spalding

H et winterseizoen vraagt om sa-menzang, vinden Tom Smith enAndy Burrows. Op donkere da-gen komen de zanger van Editors

en de ex-drummer van Razorlight regelmatigsamen in de pub, om hun vriendschap te be-klinken met drank en gezang. Uit hun herin-nering diepen ze kerstliederen, folksongs enzo nu en dan een oude pophit op. Het hartver-warmende winterrepertoire is het tweetal zodierbaar dat ze besloten er een album van temaken.

Het enige frivole element aan Funny LookingAngels is de hoes, waarop de twee vrienden zichmet engelenvleugels getooid hebben. De mu-ziek is stemmig en beheerst, van de negentien-de-eeuwse traditional In the bleak midwinter totjarentachtigcovers Only you (Yazoo) en It’s awonderful life (Black). Tom Smith leent zijn her-kenbare, melancholieke bariton aan The Christ-mas song van Nat King Cole, in duet met de en-gelachtige Agnes Obel. Andy Burrows, niet deminste songschrijver nadat hij voor Razor-light onder meer de hit America heeft geschre-ven, neemt een korte vakantie van de zonnigemuziek van zijn huidige groep I Am Arrows inliedjes over ijs, sneeuw en winterse contem-platie.

„Het vergde inlevingsvermogen om dezedonkere muziek op warme voorjaarsdagen opte nemen”, zegt Andy Burrows. „We slotenons op in de studio en stelden ons voor dat hetbuiten sneeuwde. Elvis Presley nam zijn kerst-platen ook nooit daadwerkelijk in de winterop. Er zijn foto’s van hem waar ze hem op dewarmste dag van het jaar naast een plastickerstboom hebben neergezet, terwijl hetzweet van zijn gezicht droop. Zo heet als bijElvis was het bij ons niet. Voor een wintersesfeer volstond het om in de donkere studio eenkaarsje te branden.”

Tom Smith beschouwde het als een uitda-ging om liederen met een winters thema teschrijven, zonder de gebruikelijke clichés overarrensleeën en dennentakken. „When the Tha-mes froze werd geïnspireerd door de bankencri-sis en het studentenprotest in Londen. Hetmocht geen protestlied over actuele zakenworden. De vrieskou in mijn songtekst is eenallegorie voor de ijzige sfeer die over Engelandneerdaalde toen de crisis zich aandiende. In dedonkere dagen rond Kerst praten mensen va-ker dan normaal over de rampspoed die hunin het afgelopen jaar is overkomen, en de zor-gen die ze zich maken voor de toekomst. Ikwilde een tijdloos lied schrijven om minderbedeelden een hart onder de riem te steken.Dat klinkt misschien een beetje pedant vooreen succesvol popmuzikant, maar op een plaatals deze mag je een naïef sentiment vertol-ken.”

De winter is het seizoen van magischekrachten die in de lucht hangen, zegt Bur-rows. „Ik heb niks met religie, maar als de bla-deren vallen en het steeds vroeger donkerwordt, ga ik geloven in de hogere macht vanvriendschap en familiebanden. Muziek en sa-menzang zijn prachtige middelen om die ban-den aan te halen.” Smith nuanceert: „Een En-gelsman die met vrienden in de kroeg zit endie Fairytale of New York van The Pogues kanaanhoren zonder in gezang los te barsten,moet van een andere planeet komen. Juist hetfeit dat er in dat lied uitbundig gevloekt en ge-scholden wordt, benadrukt de saamhorigheidvan de mensen die de tekst woord voor woordmee kunnen zingen. Eens in de twintig jaarwordt er zo’n zeldzaam lied aan het kerst-repertoire toegevoegd waarin universele emo-ties worden aangeboord. Wij proberen daarons steentje aan bij te dragen, al doen we hetop een nettere manier dan The Pogues.”

Vroeger, zegt Burrows, konden popliefheb-bers zich wekenlang verheugen op de race omde eerste plaats van de hitparade in de laatsteweek van het jaar. „Die kersthit heeft al zijnmagie verloren nu de winnaar van X- Fa c t o r al

bij voorbaat verzekerd is van winst. Kerst iseen commercieel spektakel geworden waaringoedkope coverversies het winnen van waardi-ge nieuwe songs. Wij doen geen moeite omons in die race om de hitsingles te wringen,want wij denken dat we een ander, intelligen-ter circuit aan kunnen boren. De beste liedjesoverleven op grond van hun zeggingskracht;niet het lieve smoeltje van de artiest.”

Smith en Burrows zijn trots op hun samen-werking als songschrijvers, een muzikaal ver-bond dat ze nog niet eerder geëxploreerd had-den. „Bij onze eigen bands zijn we gewend omsolitair te werken”, zegt Smith. „Onze bandle-den moeten meestal maar afwachten met wel-ke kant-en-klare song wij ons in de oefenruim-

te melden. Als duo werken we veel interactie-ver. Ideeën laten we eerst een paar keer heenen weer kaatsen, voordat een nummer zijnvaste vorm vindt. In het bijzonder ben iktrots op het nummer This ain’t New Jersey, datbegon als een poging om iets in de stijl vanBruce Springsteen te schrijven. Het moesteen afgerond verhaal worden dat als een filmaan je voorbijtrekt, met een flinke lap tekstom er een dramatische lading aan te geven.Toen het af was, realiseerden we ons dat hetwel een beetje Springsteenesk was gewordenmaar dat we onze eigen stem hadden gevon-den als songschrijversduo.”

Gaan ze vaker samenwerken? „Onze regu-liere bands blijven prioriteit nummer één”,zegt Smith. „Voordeel van deze wintermu-ziek is dat het seizoen eind december alweeris afgelopen en we met een schone lei aan ietsnieuws kunnen beginnen.”

‘Funny Looking Angels’ verschijnt 28 nov bijPlay It Again Sam. Smith & Burrows verzorgen17 nov het openingsconcert van Crossing Bor-der in de Koninklijke Schouwburg, Den Haag.5 dec staan ze in Paradiso, Amsterdam.

„De vrieskou in mijnsongtekst is eenallegorie voor de ijzigesfeer in Engeland”

Hans Op de Beeck, ‘Sea of Tranquility’, 2010 Foto Galerie Ron Mandos

galeries

muziek

nrclux.nl

De ideale agenda om te kiezenuit het culturele aanbod

Exclusief verkrijgbaar bijde webwinkel van NRC Handelsblad:

www.nrclux.nlen bij alle selexyz boekwinkels en op

selexyz.nl

CULTUURAGENDA2012 VAN NRC

1495per stuk

in roodof zwart

12 x 19 cm

Samenzangin donkerenachten

Notaris Fischerstraat19, 27 en 30 te Ede

T 0318 652888

SIMONIS& BUUNK

www.simonis-buunk.nl

H. Fantin-Latour

Gloednieuws!Onze jongste aanwinsten. Van

de kat van Appel tot de bloesem

van Fantin-Latour. Kom kijken,

kijken en misschien wel kopen.

Het is tijd voor iets moois!

GLOEDNIEUWS

van vrijdag 11 t/mzaterdag 26 november

van 11-17 uur

a g e n d a

Academisch-cultureel centrum

voor informatie en reserveringenwww.spui25.nl

Broodje KennisDe Amerikaanse culturele identiteit: oorsprong, ontwikkeling

en gevolgen voor de politiek. Met Gep Eisenloeffeldinsdag 15 november 2011, 12:20 - 12:45 uur

De wetenschap in debat: Is kernenergie onmisbaar?Klaas van Egmond, Tim van der Hagen en Louise O. Fresco.

dinsdag 15 november 2011, 17:00 - 19:00 uur

Mecenaat: de praktijkMet o.a. Martijn Sanders en Milou Halbesmadinsdag 15 november 2011, 20:00 - 22:00 uur

Emotie en rationaliteitMet Marja Pruis, Peter Buwalda en Stefan Hertmans

woensdag 16 november 2011, 17:00 - 19:00 uur

MCN Muziekcafé: de componerende vrouwMet o.a. Eleonore Pameijer, Maud Sauer en Andrea van Pol

woensdag 16 november 2011, 20:00 - 22:00 uur

NRC Weekend Zaterdag 20 augustus & Zondag 21 augustus 2011

19NRC Weekend Zaterdag 20 augustus & Zondag 21 augustus 2011

18 Zaterdag & Zondag

Va ka n t i e l e ze n

Welke boeken passen hetbest in de vakantiekoffer?Elke week een keuze uit degoedkope edities. RobbertGooijer over het zomerseaanbod aan thrillers.

De beste midprice zomerthril-ler heeft als voordeel dathet boek in een loeihete zo-

mer speelt; de trillende hitte straaltvan de pagina’s. In Linda van LeifG.W. Persson (Cargo, 528 blz. €12,50) wordt in het Zweedse slaap-stadje Växjö de jonge Linda op vre-selijke wijze vermoord. Hoofdin-specteur Evert Bäckström wordt opde zaak gezet enblijkt een af-s ch u w e l ij k eman die de lezermeteen leert ha-ten. Het merk-waardige en ge-weldige van Lin-da is dat hetzeer amusantblijkt om de vol-strekt incorrecteen incompetente Bäckström aan hetwerk te zien terwijl zijn collega'swanhopig proberen er nog iets vante maken. Criminoloog Perssonschrijft met aangenaam cynisme enweet het onderzoek toch zo span-nend te houden dat het boek nietalleen gegniffel maar ook spanningteweeg brengt. Linda is een heel a-typische thriller en dat werkt uit-sluitend in het voordeel van de le-zer; verbazing is een gevoel dat wei-nig thrillers weten op te wekken.

Jo Nesbø schrijft meer klassiekeScandinavische thrillers; zijn boe-ken over politie-man Harry Holebeantwoordenaan alle wettendie het genrestelt. DetectiveHarry is eeneenzame alco-holist die in Os-lo een ongelijkestrijd voert te-gen de corruptiebinnen de politie en de machinatiesvan politici. Hij staat op het puntom zijn carrière definitief de nekom te draaien als Nesbø hem een se-riemoordenaar serveert. Oslo wordtgeteisterd door een duidelijk ge-stoorde gek die onder een ooglidvan zijn slachtoffers steeds een dia-mantje met de vorm van een penta-gram achterlaat. Langzaam wordtduidelijk wat daar achter steekt alsHarry, dwars door de nevelen vande alcohol heen, een patroon in demoorden ontwaart. Het goede vanNesbø is dat hij Harry en de donke-re krochten van Oslo behoedt voorclichématigheid. Dodelijk patroon(Cargo, 456 blz. € 12,50) is Noorsenoir van hoge kwaliteit.

Pure macho-thrillers kunnen leuken zelfs goed zijn. In Niets te verlie-zen va n Lee Child (Luitingh, 431.blz € 12,50) loopt anti-held Jack Re-acher het stadjeDespair, Colora-do binnen. Rea-cher is een ster-ke, stugge enaardige man dievroeger bij demilitaire politiezat maar sindszijn ontslag een-zaam door Ame-

rika trekt. Hij wordt door de schrij-ver in inmiddels zestien boekensteeds in een nieuwe, gevaarlijke si-tuatie wordt geparachuteerd enmoet zich daar vechtend en pein-zend uit zien te redden. Niets te ver-liezen is een van de beste boeken inde serie. Direct na aankomst wordtReacher door de politie v e r z o ch tom Despair te verlaten en nooitmeer terug te komen. Dat moet jeniet zeggen tegen Jack Reacher. Hijhuurt een kamer in het nabijgele-gen stadje Hope en zoekt uit wat eraan de hand is tussen Hope en Des-pair. De setting van Colorado en Re-achers Clint Eastwoord-achtigekwaliteiten leveren een intelligentetestosteron-thriller op.

In Lieneke Dijkzeuls De geur vanregen (Anthos, 305 blz. € 12,50) ishet ook hoogzomer. InspecteurPaul Vegter onderzoekt de recentemoordaanslag op zijn collega Renéeals er een moord wordt gepleegd.Het slachtoffer heeft net als Renéerood haar maar verder ontbreekt ie-der logisch verband. Vegter zet zijntanden in de enige aanwijzing diehij heeft en wordt door Dijkzeulvakkundig omde tuin geleid al-vorens de oplos-sing gloort.Haar proza iscompact en hel-der, haar perso-nages geloof-waardig en deplot interessant;een perfecte va-derlandse zo-m e r t h r i l l e r.

De kleine vreemdeling van SarahWa t e r s (Nijgh & Van Ditmar, 496blz. € 12,50) haalde de shortlist vande Bookerprize. Het boek balan-ceert op het randje van het thriller-genre en is een sfeervolle, zeer Brit-se roman over een verarmde adellij-ke familie, een vervallen landgoed,een mysterie en een plattelands-dokter van lage komaf met upper-class pretenties. In de verlaten ka-mers en gangen van Hundreds Hallresideert de familie Ayers, net na deTweede Wereldoorlog. Het perso-neel is weg, het geld is op en watresteert is verongelijktheid en lek-kende daken.Het doet alle-maal sterk den-ken aan WaughsBrideshead revisi-ted, met dit ver-schil dat het opHundreds Halllijkt te spoken.Als dokter Fara-day, die als kindal gefascineerdwas door het toen nog florerendelandgoed, zijn diensten aanbiedaan de Ayers en hij hun voornaams-te contact met de buitenwereldwordt, ontaarden de onderlingeverhoudingen snel. Hundreds Hallverwordt in het boek tot een claus-trofobische setting die de lezer ende personages steeds onrustigermaakt.

Robbert Gooijer

Pretparken als verstoorde idylleEugene Nyakahene heeft een

droom. Hij wil zijn getraumati-seerde vaderland Rwanda plezierbezorgen, en er ook zelf een beetje

aan verdienen. Hij wil een pretpark bouwen.Maar de carrouselpaarden staan, in plasticverpakt, op een landje aan de rand van Kigalite wachten.

Voor het boek Dream City – en de tentoon-stelling die nog t/m 27 augustus te zien is inhet Nederlands Fotomuseum – reisden foto-graaf Anoek Steketee en journalist EefjeBlankenvoort naar pretparken in landen dieje niet zo gauw associeert met pret. BehalveRwanda waren dat Irak, Turkmenistan, Is-raël en de Palestijnse gebieden, Libanon,China, Indonesië, Colombia en – vreemdeeend in de bijt – de Verenigde Staten.

Het project Dream City, ontstaan in sa-menwerking met de instelling voor docu-mentaire fotografie Fotodok, is een krachti-ge samenwerking van tekst en beeld. Zestaan op zichzelf – de foto’s voorin, de repor-tages daarna – waardoor de beelden nog eensextra betekenis krijgen. Je kijkt anders naarde replica van de Taj Mahal in Colombia alsje weet dat de bouwer zo verliefd was op zijneigen creatie dat hij er twaalf jaar met zijngezin heeft gewoond en er ook is gestorven.

Hacienda Nápoles, eveneens in Colombia,blijkt eerder het landgoed van drugsbaronPablo Escobar te zijn geweest. In de omge-ving van het Iraakse pretpark Dream City,waar de titel van het boek aan is ontleend,zijn honderden Koerden geëxecuteerd; in deheuvels van Rwanda rond het pretpark Bam-bino Super City voltrok zich de genocide tus-sen Hutu’s en Tutsi’s; in Beiroet was het Lu-na Park doelwit van een autobom.

Het pretpark is een gecultiveerde en ge-controleerde idylle met een universeel her-kenbare verschijning: de lichtjes, de aange-harkte perken, de belofte van verlossing uitde zorgen van alledag voor zolang als hetduurt. Het kan een spiegel zijn van de poli-tieke en sociale toestand in het land. Maarhet kan ook een van hogerhand opgelegdgeïdealiseerd beeld uitdragen, zoals inTurkmenistan waar de nationale sprookjestot thema zijn verheven, of in Indonesiëwaar pretpark Dunia Fantasia de illusie vaneen harmonieuze eenheidsstaat hooghoudt. In alle gevallen is het een dream city, ofzoals Blankevoort schrijft, ,,een even gemoe-delijke als surreële omgeving”.

Tracy Metz

INFOIFC Dream City, €39,50, uitg. KehrerVerlag in samenwerking met Fotodok,w w w. f o t o d o k . o r gKigali City Park, Rwanda

Chimelong Paradise, China

Bambino Super City, Rwanda

Dunia Fantasie, Indonesie

Niagara Falls, Dunia Fantasie, IndonesieRockin' Roadway, Dollywood, Verenigde Staten

Verongelijktheid enlekkende daken

Deze zomer: satirischeserie ‘Come flywithme’AMSTERDAM–Terwijl Carlo Bosz-hard en IreneMoors druk bezig zijnmet de opnames van Zie ze vliegenkomt deVPROdeze zomermet hetBritse origineel:Come fly withme.DeVPRO zendt het satirische pro-grammavanaf 31 juli uit. Het isgemaakt door demensen die ookachter Little Britain zitten:MattLucas enDavidWilliams.

34 ZATERDAG 25 JUNI 2011

RESERVEER OP TIJD VOORZIJN NIEUWE SHOWCIRCUS HURRICANE

VAN 28 JULIT/M 28 AUGUSTUS

TICKETS:CARRE 0900-25 25 255

(€ 1,30 P.G. DAGELIJKS VAN 9-21 UUR)

OF VIA WWW.CARRE.NL

GROOTSTE ILLUSIESHOWTER WERELD!

NOG NOOIT VERTOOND!

KLOKKIJKEN

INCARRE̋!

Wereld-omroepkrijgt 14miljoenVan onzemediaredactie

DEN HAAG – De Wereldomroephoudt 14 miljoen euro over vanhet huidige jaarlijkse budget van46miljoen euro.

Hetministerie vanBuitenlandse Za-ken neemt de betaling over van hetministerie van Onderwijs, Cultuuren Wetenschap. Ruim 6 miljoeneuro van het budget komt voortaanuit het potje voor ontwikkelings-hulp.Dat heeft het kabinet gisteren be-

sloten. De kerntaak van de Wereld-omroep wordt het uitdragen van‘het vrije woord’, het verschaffenvan betrouwbare en onafhankelijkeinformatie, vooral in landen waardepersvrijheid onder druk staat. Deandere twee kerntaken verdwijnen,zoals het informeren van Nederlan-ders in het buitenland en het ver-spreiden van een ‘realistisch’ beeldvanNederland in het buitenland.De Wereldomroep noemde de

plannen in een reactie ‘volstrekt on-voorstelbaar’ en ‘ongehoord’.Maandag organiseert deWereldom-roep een actiedag vanuit Den Haag,als daar in de Tweede Kamer hetmediadebat wordt gevoerd. De We-reldomroep zet een extra frequentiein (1296 AM), waardoor de actie-uit-zending bij uitzondering ook in Ne-derland is te beluisteren.Prominente Nederlanders worden

uitgenodigd om het belang van deWereldomroep toe te lichten.Deuit-zending is ook via www.wereldom-roep.nl te beluisteren.

ADVERTENTIE

DreamCity Fotoboek over pretparken in conflictgebieden

Irak, Turkmenistan; op demeest onverwachteplekken troffen fotograafAnoek Steketee en schrijverEefje Blankevoortpretparken aan. Vandaagopent in het NederlandsFotomuseumhun expositieDreamCity.

CHRISTJANKNIJFF

Terwijl het in Irak nog zeeronrustig was, reisden foto-graaf Anoek Steketee (36)en schrijver Eefje Blanke-

voort (32) in 2006 door het land. DeAmsterdammers wilden een ver-haal maken over vakantie vieren inIrak. “Bij toeval stuitten we op pret-park Dream City in Duhok, eenplaatsje in Koerdistan,” verteltBlankevoort over de aanleidingvoor hunprojectDreamCity.“Het was een bizarre ervaring.

Sektarisch geweld, ontvoeringen enmoorden waren aan de orde van dedag. In dat pretpark waren opeensallerlei mensen plezier aan het ma-ken: Koerden, Arabische Irakezenen Amerikaanse soldaten. We vroe-gen ons af of er elders in de wereldook pretparken ondanks alles openwaren.”Het antwoord volgde snel: ja, er

zijn meer soortgelijke pretparken.Turkmenbashi’s World of Fairy Ta-les, opgezet door de in 2006 overle-den dictator Turkmenbashi (Turk-menistan), en Hacienda Nápoles,het landgoed van de in 1993 om het

leven gekomen drugsbaron PabloEscobar (Colombia), zijn nationaletopattracties.Steketee en Blankevoort raakten

gefascineerd door de behoefte vanmensen, waar ook ter wereld, om teontsnappen aan de dagelijkse reali-teit. Hoe wrang de politieke situatieof vreemd de plaats van het pret-park ook kan zijn. Blankevoort:“Dream City is een voormalig regio-naal commandocentrum van Sad-dam Hoessein. Tot 1993 werdendaar nog Koerden geëxecuteerd.”Steketee: “Het is een prachtig pret-parkgeworden,metparkjes enhogebomen.”Het duo bezocht tien zo verschil-

lend mogelijke landen. Steketee:“In veel conflictgebieden blekenpretparken te zijn. We vonden hetflauw om al die parken af te gaan,wantwat isdannogeenonverwach-teplek?DaaromhebbenweookDol-lywood in Amerika bezocht om hetprojectmeer lucht te geven.”

Maar ook in Dollywood was meeraan de hand dan louter tijdverdrijf.Blankevoort: “Dolly Parton prediktmet haar pretpark een godsvruchtigen patriottistisch leven. Het blijktdat vooral gepensioneerden datzoeken: ze willen het Amerika vanvroeger herbeleven.”En zo ginghet duo op zoeknaarde

overeenkomsten en verschillen tus-

sen de pretparken. Steketee: “Hetdecor is hetzelfde. Ieder pretparkheeft een reuzenrad, botsauto’s,carrousel en een mooi aangelegdetuin.Overal blijkenmensenbehoef-te te hebben aan zo’n fantasiewe-reld. Dat vonden we zo mooi: eengemeenschappelijke en fysieke

ruimte om even los te komen van dewerkelijkheid. Dat je een kaartjemoet kopen om toegang te krijgen.”Blankevoort: “Gaandeweg werd

ons ook duidelijk dat een pretparkveel zegt over het land waarin hetzich bevindt. Het pretpark in Turk-menistan is een directe voortzettingvan de nationalistische politiek vanTurkmenbashi, bedoeld om kinde-ren de geschiedenis van het land teleren. Het lijkt heel onschuldig,maar het is tot in de details ver-werkt. Zoheeftdeachtbaandevormvan de Kaspische Zee, de bron vanallewelvaart van het land.”Steketee: “Het onderwerppretpar-

ken leent zich voor balorigheid. Hetis makkelijk om mensen te fotogra-feren die een vieze worst aan heteten zijn. Daar waren we niet naarop zoek. We hebben het zo serieusmogelijk genomen. De foto’s heb-ben een donkere ondertoon. Zo zit-ten bezoekers van Dream City inIrak met z’n allen in het reuzenrad,maar je ziet mensen met een ver-schillende achtergrond naar elkaarkijken.”Blankevoort: “Een Koerdisch-Ne-

derlandse jongen omschreef datmooi: dat Arabische Irakezen ko-men is goed voor de lokale econo-mie, maar voor Koerden is het ookheftig. Je moet het vergelijken metDuitsers die na de Tweede Wereld-oorlog tijdens vakanties onze stran-den weer innamen. Die onderhuid-se spanning voel je bijDreamCity.”

DreamCity opent vandaag in het Ne-derlands Fotomuseum, Rotterdam.Presentatie van het gelijknamigeboek donderdag 30 juni bij boekhan-del Atheneum, Amsterdam.

Pret op een executieplaatsPretpark Superland in Israël (l) en pretpark JaimeDuque in Colombia. FOTO’S ANOEK STEKETEE

‘Mooi: een ruimteomeven los te komenvan dewerkelijkheid’

Eefje Blankevoort (l) en Anoek Steketee FOTO ELMER VANDERMAREL

Fotograaf Pieter Hugovindt schoonheid opeen vuilnisbelt

37kunst&media

tv Willem Pekelder

Anouk Smulders in ‘Op zoek naar geluk’.

De Tros is een gratisreisbureau voor BN’ers

Vinden we het niet meer leuk in Ne-derland? Hilversum overspoelt onsmet vluchtprogramma’s: ‘Hier sla-pen jullie’ (KRO), ‘Mooi was die tijd’(NTR), ‘Zee, zout & zeilen’ (Avro) en‘Op zoek naar geluk’ (Tros). Veel vandie programma’s hebben gemeendat er helemaal niets gebeurt. ‘Zee,zout & zeilen’, verslag van een zeil-tocht rond de wereld, is zelfs zo armaan actie dat je schrikt als er eenzeeslak voorbij zwemt.Twee vrienden op een boot. Ze ko-

ken een potje (‘beetje bloem erdoor,wel zo knapperig’) of zien in de ver-te een haai (‘kijk, hij zwaait’). Tus-sendoor komt rustgevende Wikipe-dia-info in beeld: ‘De Thaise naamvoor Thailand is prathet thai, watvrij land betekend’. Ik was nog netwakker genoeg om de spelfout op temerken. Na 335 dagen is het duoeindelijk in Indonesië. Even op ‘dra-kenjacht’ en dan weer snel de bootin op weg naar Maleisië. Hè heerlijk,weer zeventien zeedagen.In ‘Mooi was die tijd’ wordt ge-

vlucht naar een ander tijdperk. Eengezin neemt zijn intrek in een ja-ren-zeventig-huis met glitterbal, dia-projector en kaasfondue. Er wordtwat gehakketakt over emancipatie,waarna de heer des huizes verzucht:“Als je maar niet denkt dat ik gastrijken.” Veel zijn we niet opge-schoten sinds de jaren zeventig.Wat ook niet opschiet, is ‘Op zoek

naar geluk’. De Tros stuurt bekendeNederlanders naar Bali om met goe-roe’s met een giro te babbelen, zo-

dat hun chakra’s opengaan en zo.(Hilversum denkt nog altijd dat weheel graag willen weten met watvoor malle dingen BN’ers zich onle-dig houden. Max gaat hierin zelfs zover dat ze een programma heeft be-dacht rond de belangrijke kwestiewat BN’ers zouden doen als ze nietberoemd waren).Maar goed, ‘Op zoek naar geluk’.

Dit keer zien we societyfotograafEdwin Smulders en zijn vrouwAnouk, een voormalig model. Hijwil meer ‘rust in zijn kont’ en zijhoopt haar ‘onredelijke felheid vanzich af te laten spoelen’. Maar eerstworden we verblijd met een bezoekaan een schildpaddencentrum.De volgende dag zien we een mor-

sig typetje met een stapel speelkaar-ten “Hoe zal het onze kinderen ver-gaan?”, wil Edwin weten. “Nou”,zegt het orakel, “je moet grenzenstellen”. Of hij ooit een andere baankrijgt, is Edwins tweede vraag. “Datis nu niet aan de orde”, besluit degoeroe resoluut. Anouk krijgt te ho-ren dat ze op haar 55ste twee min-naars heeft. Het paar is blij met dehulp. “Herkenbaar”, roemt Edwin.“Ik merk dat ik al wat rustigerpraat”, zegt Anouk. Vind je het gek,met twee lovers voor de boeg?Je smeekt: lieve Tros, stuur die

mensen naar een toverkol in hetGooi en laat de camera a.u.b. thuis.Maar ja, de Tros is nou eenmaal dolop avontuur. Het is geen omroep,maar een gratis reisbureau voorBN’ers.

15deVerdiepingvrijdag 1 juli 2011Trouw

cultuur&mediaSoldaat in oorlogstijd of grijze kantoorklerk – de behoefteom aan de dagelijkse sleur te ontsnappen is van alle tijdenen plekken. Pretparken bieden uitkomst.

Besmette grondis geen bezwaar

Fotografie

Dream City. Te zien in het NederlandsFotomuseum, t/m 28 augustus, Wilhel-minakade 332 in Rotterdam. Het ge-lijknamige boek kost 39,50 euro, ISBN9783868282498.

Lunar Park in Beiroet is altijd opengebleven. Tijdens de burgeroorlogvan de jaren zeventig en tachtig entijdens de Israëlische aanval van2006 kwamen Libanezen naar hetpretpark om de ellende te vergeten.Of de dagelijkse werkelijkheid een

oorlog is of een sleur, de drang omeraan te ontsnappen, in een sprook-jesdecor van attracties en siertuinen,is ook in Indonesië, Rwanda, China,Colombia, Irak of de Palestijnse ge-bieden niet wezenlijk anders dan inhet Westen, zo blijkt uit het speels-serieuze reisproject Dream City vanfotografe Anoek Steketee en schrijf-ster Eefje Blankevoort, te zien in hetNederlands Fotomuseum.Een groot contrast tussen binnen

en buiten toont ‘Militaire basis’. On-deraan een hoge muur is met zand-zakken en een plastic stoeltje eensoldatenpost gebouwd. Boven steekthet glinsterende reuzenrad van LunaPark in de grijze lucht. Hoe bozer debuitenwereld, hoe meer het pretparkeen toevluchtsoord is.Maar dat verandert zodra het ge-

weld ook daar binnendringt. Een gatin het spookhuis herinnert nog aande aanslag op politicus Walid Eido in2007. De autobom ontplofte zo dicht-bij, dat Lunar Park half in puin lag.Al na twee weken gingen de deuren

weer open, maar sindsdien komen erveel minder bezoekers. Het park iseen besmette plek geworden, vertelteen taxichauffeur aan Blankevoort.Besmette grond is geen bezwaar

voor wie een park begint. Op hetlandgoed Hacienda Nápoles legde deColombiaanse drugsbaron Pablo Es-cobar ooit zijn eigen Hof van Edenaan. De villa, de dierentuin, de lan-dingsbaan, het waterskimeertje – al-les zal betaald zijn met drugsgeld. Degezinnetjes hebben er niet minderplezier om.Het is zelfs zo dat een duister ver-

leden de symbolische waarde van hetpretpark kan versterken. Waar nuDream City in Duhok is aangelegd,liet Saddam Hoessein honderdenKoerden martelen en executeren, enjuist dat maakt Dream City tot hetsymbool van vrijheid en overwin-ning. Dream City was het eerste parkdat Steketee en Blankevoort in 2006bezochten, en ze verwonderden zichover de gemoedelijkheid waarmeeAmerikaanse militairen, Koerden,Arabieren, christenen en moslims,sjiieten en soennieten zich vermaak-

ten. Die rust zit ook in het portretvan Maryam en haar grootvaderOdisho. Samen op een bank, handjein grote vuist.Steketee werkt zorgvuldiger dan de

gemiddelde pretparkfotograaf. Meteen subtiele stilering en een extralichtbron, verandert ze de Turkmeen-se suikerspinner Kerwan en de Ame-rikaanse baliemedewerkster Chrisvan onderbetaalde figuranten inhoofdrolspelers. Druk is het haastnergens op de foto’s, maar in die per-soneelsportretten zit veel eerder ver-stilling dan verveling.Ze zoomt uit en vindt mooie ka-

ders. Achter een Colombiaans pomp-station en enkele golfplaatdakenstaat zowaar de Taj Mahal. VliegenierJaime Duque liet het Indiase wereld-wonder nabouwen voor landgenotendie nooit op reis kunnen. Hij betrokzelf de bovenste verdieping, en stierfdaar, zoals dat hoort bij ietwat we-reldvreemde weldoeners.Achter andere pretparken zitten

hardwerkende families, of bereke-nende machthebbers. Ook de Turk-meense dictator Turkmenbashi wist

dat snoepgoed en attracties, brood enspelen, een volk rustig houden. Destaat beloont de productiefste land-arbeiders met een excursie naar hetsprookjespark World of Fairy Tales,waarin alle 54 attracties over deTurkmeense identiteit gaan. De acht-baan heeft de vorm van de Kaspischezee, de oliebron waaraan de elite dewelvaart dankt.Zorgt Steketee in andere parken

zelf voor een lichte vervreemding, inhet eigenaardige World of Fairy Taleslijkt die vanzelf aanwezig te zijn. Ende schone schijn houdt niet op bij depoorten, de echte wereld is net zoonecht. Bij zonsondergang wordenniet alleen de lichtjes in het pretparkontstoken, maar ook de schijnwer-pers in de stad, schrijft Blankevoort.‘De glimmende beelden, klaterendefonteinen, protserige monumentenenmonumentale ministeries wordenondergedompeld in knalroze, groen,blauw, oranje en paars licht.’ Eenkunstmatig decor, ter verheerlijkingvan de grote leider, goed te begrijpenin pretparktermen als ‘een Stalinis-tisch Disneyland’. Hans Nauta

Gemoedelijkheid is troef in het Iraakse Dream City. FOTO’S ANOEK STEKETEE

In het Turkmeense World of Fairy Tales is de vervreemding altijd dichtbij.

Zomerse Zondagen3 juli & 14 augustuswww.gemeentemuseum.nl

advertentie

Snoepgoed enattracties zijn alsbrood en spelen

FOTOGRAFIEVLUCHTELINGEN-JACKPOT�����

Alleen het gelijknamige boekover het project stelt teleur.

DEN HAAG Wie niet-westerse vluch-telingen de gebiedende wijs wil le-ren, doet er goed aan er meteen eeninhoudelijke boodschap aan vast teplakken. Zo sla je, als die vluchtelin-gen tenminste een beetje willen op-letten tijdens de Nederlandse les,twee vliegen in één klap.‘Eet niet te (veel) vet!’ schreef de juf

ophetwhiteboard. Ennumaar hopendat zowel de grammatica als het ge-bod beklijft. Dit board kun je zien opeen van de foto’s van Karijn Kakebee-ke (1974). Als fotojournalist reist zij aljaren de halve wereld over om ver-slag te doen van onder meer Christe-lijke sektes in Siberië, het dagelijks

leven in Taiwan, een pornovakantiein Boedapest of bodybuilders in Ka-bul.Vorig jaar won zij, vertegenwoor-

digd door een galerie uit Dubai, eenprijs op de jaarlijkse fotobeurs ParisPhoto. Het maakte haar bekend bijhet grote publiek.Haarwerk is nu te zien inGemak in

Den Haag. De Vluchtelingenjackpotheet haar nieuwste project, waar zesamen met journalist Eefje Blanke-voort anderhalf jaar aan werkte. Hetbestaat uit een boek en een tentoon-stelling, door Gemak georganiseerdin samenwerking met het Utrechtsefotografieplatform Fotodok.De Vluchtelingenjackpot gaat over

mensen uit allerlei landen die doorNederland worden uitgenodigd omhier te komen wonen. Kort gezegdkomt het hierop neer. Aan de enekant probeert Nederland zo veel mo-gelijk vreemdelingen te weigeren,terwijl het al sinds 1984meedoet aan

het hervestigingsbeleid van de Uni-ted Nations High Commissioner forRefugees (UNHCR). Hierdoor komener regelmatig vluchtelingen opSchiphol aan, begeleid door de Im-migratie- en Naturalisatiedienst(IND), die door een apparaat vanoverheid en vrijwilligers worden in-gewijd in wat het betekent om Ne-derlands te zijn.En dus staan die mensen, uit Irak,

uit Ethiopië, uit Rwanda, uit Somalië,een paar maanden later met eenboodschappenlijstje in de Dirk vanden Broek. Leren ze fietsen. Krijgenze taalles: ‘Je moet niet te (veel) veteten!’. Liggen ze ’s avonds opde banknaar RTL Boulevard te kijken.Karijn vanKakebeeke en Eefje Blan-

kevoort stonden er de afgelopen tijdmet hun neus bovenop, de een methaar camera, de ander met een noti-tieblok.Behalve dat dit zo af en toe ontluis-

terende en licht ironische scènes op-

leverde, is De Vluchtelingenjackpotvooral een mooi en treffend docu-ment dat dicht op de huid van eenkleine groep mensen is gebleven. DeSomalische Hamida; Shewangizahuit Ethiopië; Nameer, Samer enAmel,alle drie afkomstig uit Irak; en Jean-Marie uit Tanzania – ze worden op detentoonstelling in Den Haag en inhet boek voorgesteld met de hulpvan portretten en, als die er nog zijn,oude familiefoto’s.Je volgt deze mensen op hun ont-

dekkingstocht door Nederland. Hungezichten tonen vertwijfeling, angst,wanhoop, blijdschap, vermoeidheiden berusting. Niet gestuurd door deUNHCR, de INDof een vluchtelingen-organisatie die hun politieke stem-pels op het project wilden drukken,kondenKakebeeke enBlankevoort inalle vrijheid te werk gaan. Dat die on-afhankelijkheid loont, blijkt uit hetindrukwekkende resultaat.Met als enige kanttekening: het

boek. Behalve dat de fotografie daar-in nogal flets oogt (‘communicatie-fout met de drukker’, laat Van Kake-beeke weten, wordt aan gewerkt),eindigt het wat fotografie betreft iet-wat clichématig. Een foto van Neder-landse herfstbladeren in een water-plas en een van een vogel op elektri-citeitsdraden moeten wellicht de in-druk wekken dat alles goed komt endat leven in vrijheid een groot goedis - ze waren niet echt nodig.Op de tentoonstelling maakten ze

plaats voordvd-opnamevanNOVAuit1990, een van de belangrijkste bezit-tingen van de Iraaks-NederlandseNameer. Het is een reportage overzijnNederlandsemoeder, wonend inIrak. Het is de omgekeerde wereld.

Merel BemDe Vluchtelingenjackpot Karijn Kake-beeke en Eefje Blankevoort. T/m3 maart in Gemak, Den Haag.Zaterdag meer foto’s in hetVolkskrant magazine

Ironisch tijdsbeeld over inburgerenDe Somalische Hamida staat op een kinderbedje terwijl ze in haar woning in Kollum de gordijnen ophangt. Foto Karijn Kakebeeke

nrc ·nextMaandag 7 maart 2011 Uit � 25

Avond volfietsobsessie

T H E AT E RMan en FietsWilfried deJong en Oco-bar. Regie: An-toine Uitde-haag. Tourneet/m 1/4 �����

„Ik fiets me leeg en weet, het leven isachter me”. Wilfried de Jong schuwtde morbide en masochistische kan-ten van de wielerliefde niet in zijnvoorstelling Man en Fiets.

In bijna anderhalf uur, zich base-rend op eigen teksten, belicht hij hetwielrennen op alle mogelijke manie-ren – van de spanning in een caféwaar de Ronde van Vlaanderen voor-bij zal komen tot de tragische dood,aan een overdosis cocaïne, van MarcoPa n t a n i .

Het veelzijdig talent De Jong (co-lumnist, tv-maker) begon ooit in hettheater als helft van het duo Waar-denburg & De Jong, en dat is te zien:hij trekt, steeds sterk fysiek present,de voorstelling moeiteloos, daarinbijgestaan door de band Ocobar.

Erg mooi zijn filmbeelden van RobHodselmans in de voorstelling geïn-tegreerd: een aan de vroege JorisIvens herinnerend filmpje over de ra-deren van de racefiets, en een film-verslag van De Jongs eigen beklim-ming van de Mont Ventoux ter vie-ring van zijn vijftigste verjaardag.

Heel veel aspecten van het wielren-nen komen aan de orde: van het nog-al plastisch behandelde lichamelijkongemak tot de neiging om verdersociaal verkeer ondergeschikt te ma-ken aan de fascinatie voor de race-f i e t s.

De voorstelling is – eerlijk gezegd– ook niet meer dan dat: wie niet ietsheeft met fietsen, heeft er weinig tezoeken. Maar wie de obsessies vanWilfried de Jong voor het fietsendeelt, heeft een prachtige avond volherkenningspunten.

Raymond van den Boogaard

Hybride popuit Zweden

CD POPLykke LiWounded Rhy-mes�����

De Zweedse zangeres Lykke Li heefteen duistere stijl. Ze kleedt zich alsde goths in de jaren tachtig, de aan-hang van The Cure, bijvoorbeeld, enzorgt ervoor dat de beelden in haarclips een gruizige kwaliteit hebben.Muzikaal past Lykke Li niet in hetkeurslijf van de sombere, introvertepop. Daarvoor is ze te onderzoekend,op een manier die haar plaatst in dedivisie van door vrouwen aangevoer-de bands als Feist, Glasser en Bat ForLashes. Deze zangeressen kiezenvoor een hybride aanpak: gitaar endrums worden gecombineerd metpulserende elektronica.

Bij Lykke Li gebeurt dat op eennonchalantere manier dan bij de an-dere zangeressen. Zij vervormt haarliedjes tot een gatenkaas van percus-sieklanken, opdoemend geitenge-blaat en statige soundscapes. Waarbijhaar prevelende meisjesstem metsoms een scherp Ronettes-randje inliedjes als ‘Silent My Song’ en ‘Unre-quited Love’ de doem bezingt van hetopgroeien – onbeantwoorde liefde enexistentiële onzekerheid.

Net als op het debuut Youth Novels(2008), geven ook op Wounded Rhymesde melodieën zich door de waas vanomgevingsgeluid heen weer lang-zaam prijs. Maar als ze eenmaal ont-waard zijn, zitten ze geramd: zoalshet hypnotiserend gedrumde ‘GetSome’ en het lieflijke ‘Jerome’.

HESTER CARVALHO

Door Tracy MetzUTRECHT. De foto heeft iets weg vaneen Italiaans altaarstuk uit de Renais-sance: de chiaroscuro-belichting, desculpturale plooien van het gewaad,de bijna devote houding waarin deman voor een houten kist knielt. De-ze Jibril Ihsan Hamal is bezig een IEDin elkaar te knutselen, zo’n beruchteImprovised Explosive Device, ofteweleen bermbom. Maar… is het zijnhuidskleur die hem verraadt? Zijngympen?

Een andere man heeft een blauwedoek om zijn hoofd geknoopt en eengroot wit hemd aangetrokken. Maarmet zijn onmiskenbaar Amerikaanshoofd geloof je geen moment dat hijde Talibaan-strijder is waarvoor hijzich uitgeeft. Maakt niet uit: in hetwoestijndorp waar deze foto’s zijn ge-nomen is niets echt en alles zo echtmogelijk. Iedereen speelt hier eenrol.

Voor haar project Simulating Iraqheeft de Amerikaanse fotograafClaire Beckett een aantal militaire op-leidingscentra bezocht waar soldatenen mariniers worden klaargestoomdvoor hun verblijf in Irak en Afghani-stan. Haar werk is de trekker van detentoonstelling Reality Check van Fo-todok. Deze nomadische instelling

voor documentairefotografie is tweejaar geleden opgericht door fotograafRob Hornstra en zelfstandige curatorFemke Lutgerink. Fotodok heet wel-iswaar ‘space for documentary photo-graphy’ maar heeft geen vaste plek;de laatste paar tentoonstellingen, enook deze, zijn gehouden in een voor-malige bibliotheek, onder systeem-plafonds en tl-buizen.

Een bibliotheek die zich voordoetals expositieruimte: de plek past goedbij het thema van Reality Check. „In dedocumentairefotografie speelt devraag in hoeverre het mogelijk is dewerkelijkheid vast te leggen altijd eenrol”, zegt Femke Lutgerink. „De‘wa a r h e i d ’ wordt bepaald door dekeuzes van de fotograaf en de inter-pretatie van de kijker. Daarmee is do-cumentairefotografie altijd subjec-tief, misschien zelfs wel fictief vanaard.”

Voor deze tentoonstelling heeft Fo-todok fotografen uitgenodigd diezich bewust hebben laten inspirerendoor film, choreografie, dromen enrollenspel. Raoul Kramer heeft foto’saan elkaar gemonteerd tot een bijna-film van een Palestijnse agent in Ra-mallah, die het verkeer regelt met desierlijke danspassen uit zijn geliefdeB ollywoodfilms.

Sofie Knijff probeert de dromen tevangen van jonge Malinezen. Eenernstig kijkende jongeman heeft eenlamp om zijn hals gehangen bij wijzevan stethoscoop; een hoopvol jochieheeft een zware bril zonder glazen opzijn neus gezet en een blauw pak metrevers en knopen op zijn blote bastgeschilderd. De onderste knoopwordt gevormd door zijn navel.

Met zijn Yucca Valley laat Michael de

Kooter de bezoeker bewust in verwar-ring door een aantal portretten en on-bekende landschappen te tonen sa-men met wat overblijfselen van hetniet nader aangeduide, roemruchteverleden van deze plek. „Dit is eenpreview, eind dit jaar komt er eengroot boek uit over dit project en danzal alles duidelijk worden. Ik hoopdat mensen geïntrigeerd raken, ookal weten ze nu niet precies waar zenaar kijken.” De kunstenaar wil in ditstadium alleen zeggen dat hij in Yuc-ca Valley meer archeoloog was dan fo-t o g r a a f.

Claire Becketts ervaring was verge-lijkbaar: ze voelde zich behalve embed-ded artist ook antropoloog in die nep-dorpen vol verklede vijanden, zegt defotografe aan de telefoon vanuit haarwoonplaats Boston. „Na 9/11 besefteAmerika dat het niet goed is in assym-metrische oorlogsvoering, dat wilzeggen: tegen een onzichtbare guer-rilla-achtige vijand. Daarom doen zenu aan ‘cultural simulation training’.In die dorpen lopen zowel mensenvan de plaatselijke bevolking als te-ruggekeerde militairen. Die nemennu de rol van de bad guys op zich –maar net als in Irak of Afghanistankan niemand zien wie een bad guyi s. ”

Beckett was gefascineerd door hettheatrale aspect van zo’n omgeving,zegt ze. Om de acteurs zich nog beterin hun rol te laten inleven wordt hetfilmset-achtige dorp Medina Wasl ge-noemd en iedereen geeft ze een iden-titeit mee – alsof het allemaal avatarszijn uit een videogame. Jihad HanifAlrawi is ‘middenstander, 4 broers.Verloor zijn vrouw bij een zelfmoord-aanslag en steunt daarom de

Doen alsofhet echt isExpo over fictieve aard foto

� Fotodok heeft fotografenuitgenodigd die zich hebbenlaten inspireren door film,choreografie en dromen.

� Claire Becketts werk is detrekker van Reality Check.

� Een Palestijnse agentregelt het verkeer metdanspassen uitBollywoodfilms �

Amerikanen.’Net als in het theater komt hier bij

zowel de acteurs als het ‘publiek’, demilitairen in opleiding, suspension ofdisbelief aan te pas. Natuurlijk wetenze dat de moskeeën van karton zijn ende ‘dorpelingen’ landgenoten ge-kleed in theedoeken en lakens. „To chgaat het spel een eigen leven leiden.Ik heb een aantal van die militairendie al in Irak of Afghanistan hadden

gevochten, gevraagd hoe echt die dor-pen nu zijn. Behoorlijk echt, zeidenze – behalve de geur.”

�� Reality Check, t/m 3 april.Fotodok, Van Asch van Wijcks-kade 28, Utrecht.Inl: www.fotodok.org.Op 25 maart geven Claire Bec-kett en cultuurwetenschapperMartijn Stevens er een lezing.

Jibril Ihsan Hamal knutselt een bermbom in elkaar. Foto Claire Beckett

Translations (Mali). De droom van een jonge Malinees. Foto Sofie Knijff

FOTOGRAFIEFOTODOK�����

Werk op de grenzen van kunst,fotografie, en journalistiek.

UTRECHT De titel van de tentoonstel-ling is bedoeld om de bezoeker te la-ten meanderen. Zodat hij niet de za-len in wandelt met een vooropgezetbeeld in zijn hoofd van wat daar tezien zal zijn. Sneeuw is Wit – het iseen veilige constatering, een opmer-king die niet meteen achterdochtwekt of dubbelzinnig is.Maar wie zich al even in de ruimte

bevindt, beseft ineens: die titel is ei-genlijk heel manipulatief. Wie zegtdat sneeuwwit is? Het is maar hoe jehet bekijkt. Wanneer de zon eropschijnt, is ze alle kleuren tegelijk, enaan het einde van de dag is ze zwart.Hoe wit sneeuw is, hangt af van decontext.Context. Omgeving, omstandig-

heid, perspectief – hoe je het maarnoemen wilt. Daar gaat het om in denieuwste tentoonstelling van Foto-dok. Dit Utrechtse initiatief voor do-cumentairefotografie opereert van-uit een groot monumentaal pandvlak buiten het centrum, waarin ookkunstenaarsateliers zijn gevestigd.Sneeuw is Wit werd met de Fotodok-kers samengesteld door gastten-toonstellingsmaker en fotograaf Jo-ris Jansen, vorig jaar de winnaar vanhet Steenbergen Stipendium voornet afgestudeerde talenten.Hij verzamelde vijf fotografen-

/kunstenaars (Gert Jan Kocken, Li-dwien van de Ven, Rob Johannesma,

Florian Göttke en Geert van Keste-ren) die werken op de grenzen vandocumentairefotografie, journalis-tiek en beeldende kunst. Zij makenwerk dat enerzijds gebruik maaktvan de onderzoekende en objectievetactieken vande verslaggeving,maardat tegelijkertijd opgeheel eigenwij-ze commentaar levert op die zoge-naamde onpartijdigheid, en vragenstelt bij wat de media hun publiekzoal voorschotelen.

Zo reconstrueerde Florian Göttkein zijn project Toppled de val van Sad-damHussein aan de hand van de tal-loze foto’s van de stenen en bronzenbeelden van de dictator, die na zijnverdrijvingdoorde Irakezenvanhunvoetstuk werden geduwd en gemo-lesteerd. Nauwkeurig legde Göttkezijn materiaal, afkomstig van inter-net en uit kranten, naast elkaar enkwam zo tot verrassende inzichtenover de beeldenstorm – puur doorgoed te kijken en de ‘waarheid’ nietvoor lief te nemen.Dat laatste doen ook zijn collega-

exposanten niet. Geert van Kesterenfotografeerde in Why Mister, Why?(2003-2004) het door oorlog geteis-terde Irak. Met Baghdad Calling vanvijf jaar later breidde hij zijn verslaguit: hierin zijn ook foto’s te zien die‘gewone’ mensen in het oorlogsge-bied namen met hun mobiele tele-

foons. Die kiekjes geven nog weereen ander beeld van Irak.Er zitten mooie lijnen in de ten-

toonstelling. De beeldenstorm dieGöttke toont, vindt een verrassendeparallel in het werk van Gert Jan Koc-ken, hoewel dat over een heel anderonderwerpgaat (het bombardementop Nagasaki en Hiroshima).De suggestieve foto’s van Lidwien

van de Ven over onze voorgepro-grammeerde en vastgeroeste blik opde problemen tussen Israël en de Pa-lestijnen haken in op dat wat Rob Jo-hannesma probeert duidelijk te ma-ken via collages van krantenberich-ten en -foto’s: dat ombeter te kunnenzien, je soms anders moet kijken. Decontextmoet veranderen.Hoewel de werkwijze van Johan-

nesma niet in alle gevallen even be-grijpelijk is, kun je onder de vijf ex-posanten eigenlijk geen zwakkeschakel ontdekken. Voor de meestebezoekers zullen de afzonderlijkeprojecten geen verrassingen zijn,omdat zij die al op andere plekkenzagen, maar de combinatie ervan le-vert weer nieuwe inzichten op.Zo schept Sneeuw isWit een nieuwe

context. Waarbij moet worden opge-merkt dat door de tentoonstelling-makers net te weinig houvast wordtgeboden. Deze tentoonstelling is in-houdelijk sterk maar niet al te mak-kelijk, en was gebaat geweest bij eenbetere inleiding. Nu jakkert de arge-loze bezoeker wellicht wat al te rich-tingloos de sneeuwvlakte op.

Merel Bem

Fotodok: Sneeuw is Wit. Tot en met30 /12, Van Asch van Wijckskade 28,Utrecht. Pagina uit het boek Toppled van Florian Göttke.

Commentaar op de‘onpartijdigheid’van de media

Een andere context ombeter te kunnen zien

Publicatie : NRC NEXT Datum : 12-05-2010Pagina : 31

Oplage : 83.369Frequentie : 5x per week

Advertentiewaarde : € 6377,55Regio : landelijk

LUTGERINK, FEMKEalleen voor intern/eigen gebruik 3330 00100 082 00 00

Publicatie : NRC Handelsblad Datum : 11-05-2010Pagina : 9

Oplage : 218.321Frequentie : dagelijks

Advertentiewaarde : € 10827,40Regio : landelijk

LUTGERINK, FEMKEalleen voor intern/eigen gebruik 3330 00107 059 00 00

Etherisch mooie foto’s krijgen in verlopen kantoorpand iets extra’s

Viezigheid doet de maag draaien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FOTOGRAFIE(ON)ZICHTBAAR★★★★★

Fotodok, museum zonder pand,

zwerft door Utrecht. Het tijdelijke

onderkomen bij de Universiteit

voor Humanistiek past wonder-

wel bij de nieuwe expositie.

UTRECHT Vaak is het fotoboek beterdan de tentoonstelling. Dat klinkt on-dankbaar ten opzichte van al die ex-posities die worden georganiseerd,met alle kosten voor dure prints enlijsten en het vervoer van dien – tochis het waar. Maar al te vaak gaat de in-timiteit van het boek verloren in detentoonstelling, doordat formatenonnodig worden opgeblazen of door-dat de foto’s juist verdwijnen in degrootte van de ruimte. Gelukkig zijner uitzonderingen, zoals de nu te be-zoeken groepstentoonstelling(On)Zichtbaar, georganiseerd door Fo-todok, initiatief voor documentairefotografie in Utrecht.

Omdat Fotodok (nog) geen vasteverblijfplaats heeft gevonden, zwerfthet collectief, plus zijn tentoonstel-lingen, debatten en lezingen, door deDomstad. Ditmaal is het neergestre-ken in de voormalige bibliotheek vande Universiteit voor Humanistiek,waar nu kunstenaarsateliers zijn ge-vestigd. Daar blijkt hoe uniek het iswanneer de tentoonstellingsruimteen dat wat er wordt getoond elkaar zoinhoudelijk aanvullen als ze hierdoen. Daar kan geen fotoboek tegen-o p.

Neem het werk van de Deense TinaEnghoff (1957). In de tentoonstellingis zij vertegenwoordigd met de seriePossible Relatives, foto’s die enerzijdsetherisch mooi zijn en anderzijds je

maag bijkans doen omdraaien, zo-veel verlatenheid en ook viezigheid iserop te zien. Enghoff fotografeerdeplekken waar anonieme, vereen-zaamde mensen zijn gestorven, enwaar hun aanwezigheid nog rond-waart in de vorm van achtergelatenspullen, een beslapen bed, een vlek inhet tapijt.

De foto’s zijn hier, in de lege kan-

toorkamers van het Utrechtse kan-toorgebouw waar de blauwe vloerbe-dekking ook niet al te fris meer is, pre-cies op hun plek. Bovendien zijn zeprachtig gedrukt, met zachte kleu-ren, en hier en daar wat wazigheid inde hoeken. In het bijbehorende boekogen diezelfde afbeeldingen veel kil-ler en zakelijker, en zijn ze harder vankleur. Daar veroorzaken ze lang niet

wat ze de kijker in de tentoonstel-lingsruimte wel bezorgen: koude ril-lingen.

Het geldt voor meer projecten op(On)Zichtbaar, een tentoonstellingwaar wordt onderzocht hoe fotogra-fie in beeld kan brengen wat eigenlijkniet zichtbaar is: de typische omge-ving doet ze goed. Het geldt voor degigantische ‘portretten’ die Charles

Fréger (1975) maakte van mensen meteen donkere kap over hun hoofd dieslechts hun ogen toont. Het geldtvoor de installatie met (half)dode enverwaarloosde kantoorplanten vanIvo van der Bent (1983). En het geldtzelfs voor het huiveringwekkende‘s l o w- j o u r n a l i s m p r o j e c t ’ Domestic Sla-

very van de Franse fotograaf RaphaëlDallaporta (1980), die feitelijk nietsmeer deed dan zijn publicatie over demishandeling van buitenlanders aande muur hangen.

Dit zijn stuk voor stuk goede wer-ken. Allemaal stellen ze dezelfdevraag: hoe veel of hoe weinig informa-tie heeft een foto nodig om een ver-haal te vertellen? En allemaal gevenze op een andere manier antwoord,de een door middel van herhaling, deander met behulp van tekst, de eendoor zo veel mogelijk te laten zien, deander door zo veel mogelijk weg te la-ten. Dat uitgangspunt wordt ook nogwel duidelijk in zo’n relatief onaan-trekkelijk fotoboek als dat van TinaEnghoff.

Maar wat ze uiteindelijk allemaalsamen extra sterk maakt, is hun con-text. Misschien was het puur geluk, enkreeg het dakloze Fotodok deze legekantoorkamers in de schoot gewor-pen toen het idee voor de expositie allang was bedacht, maar dan nog: detentoonstelling klopt als een bus. Be-ter nog: ze kruipt onder je huid. Endat is een behoorlijk indrukwekken-de prestatie voor een jong fotografie-initiatief, dat ongetwijfeld nog dik-wijls moet werken aan zijn eigenzichtbaarheid. Hoewel dat zwervers-bestaan tot nu toe heel wat heeft op-geleverd.

Merel Bem

(On)Zichtbaar. T/m 28 feb bij Fotodok,

Utrecht. Voor precieze locatie zie:

fotodok.org

Uit de serie Possible Relatives van Tina Enghoff.

VK

10-02-10 katern 2 pagina 18

15 september 2008 , pag. 9

Fo t o ’s voor een betere w e re l dFotodok is een nieuwe Utrechtse organisatie voordocumentaire fotografie. De eerste expositie moet blijk gevenvan haar engagement. Door Charlotte Huisman

De regen stroomt op hetDomplein over een frêlecarrousel met printsvan in Utrechtse wijkengeschoten foto’s. Ver-

derop in het Utrechtse centrum, ineen voormalig schoolgebouw aande Oudegracht, hangt werk vanjonge fotografen in een gymzaalonder basketbalnetjes. En dan zijner nog de in rechte rijen opgehan-gen foto’s van de Britse Magnum-fotograaf Martin Parr, met ‘laatsteparkeerplekken’ in vele landenvan de wereld.

Hit the Road is vrijdag geopend,de eerste manifestatie van Foto-dok, een nieuwe organisatie dieruimte en aandacht wil voor docu-mentaire fotografie. Intussen blij-ven mensen initiatiefnemer RobHornstra maar bellen voor toe-gangskaarten. Maar de presentatievan fotograaf Martin Parr en ErikKessels van reclamebureau Kes-selsKramer, later deze maand ineen veel te klein Utrechts zaaltje, isal wekenlang uitverkocht.

Het is de stormloop die Hornstrahad verwacht op deze wereldbe-roemde fotograaf, zegt hij in zijnbovenwoning in de Utrechtsevolkswijk Ondiep. ‘Het is in eendroomstart voor Fotodok. Het isheel stoer dat de grote Parr opmijn uitnodiging meteen langs-komt bij deze jonge organisatie.We laten zien dat wij de grootstefotografen kunnen krijgen.’

Natuurlijk zijn er in Nederlandal instellingen die zich met foto-grafie bezighouden. Maar er is ergeen die zich specifiek richt op do-cumentaire fotografie. Hornstraziet in het buitenland vaak ‘heelmooie series die hier nooit te zienzijn’. Documentaire fotografie inNederland moet bovendien nodignaar een hoger plan worden ge-tild, vindt hij. ‘Nu zijn veel series ofinhoudelijk, of esthetisch, maarzelden allebei.’

Hornstra ziet in dit openings-programma alle gewenste ele-menten vertegenwoordigd: ‘Inter -nationale problemen, internatio-nale toppers, Nederlandse topfo-tografen en Utrecht.’ Daarbij vindteen van de exposities plaats in deopen lucht; dat past in de wens vanFotodok om andere doelgroepente bereiken dan alleen het kunst-

publiek. Hornstra vertelt hoe eenvan de uitgenodigde fotografen,Henk Wildschut, naar de Utrechtseflatwijk Kanaleneiland ging omdaar de bloemen vast te leggen.Marokkaanse buurtjongeren rea-geerden in eerste instantie drei-gend toen hij zijn camera tevoor-schijn haalde. ‘Toen de jongens be-grepen dat hij voor de bloemenkwam en niet voor hen, sloegen zeom als een blad aan de boom enwerden ze heel enthousiast.’

Hornstra (1975), opgegroeid ineen katholiek gezin in Twente, stu-deerde vier jaar geleden af aan deUtrechtse kunstacademie met zijnprijswinnende serie over Russi-sche jongeren, Communism andCowgirls. Daarna maakte hij nogmeer kritische series in het voor-malige Oostblok. Hij liep ooit stagebij de reclassering, toen hij sociaal-juridische dienstverlening stu-deerde. Daar komt zijn interessevandaan voor groepen die het ietsminder hebben, zegt hij.

Journalistiek vindt hij vaak tevluchtig. Documentaire fotografiebiedt volgens hem een alternatief.‘Mits de maker geen haast heeft,zich verdiept, en de tijd neemtvoor de uitwerking. Het werk moettot een groter bewustzijn bij de kij-ker leiden.’ En, voegt hij er zonderironie aan toe, ‘bij voorkeur ooktot een iets betere wereld’.

Fotodok komt dus ronduit uitvoor zijn engagement. ‘We gaanniet met pamfletten zwaaien,maar we willen wel iets uitdragen.De jonge mensen die ik ken, hoe-ven niet meer per se alle consump-tiegoederen te hebben. Wij willenmensen laten nadenken over bij-voorbeeld de gevolgen van de op-warming van de aarde. Wij zoekenspecifiek naar fotografen die watte zeggen hebben met hun serie.Neem Parking Spaces van Parr: diegaat over hoe wij omgaan metauto’s. Parr bezocht meer dan veer-tig landen voor die serie, dat is danweer niet echt klimaatneutraal.’

Ook wil Fotodok de nieuwe ge-neraties warm maken voor hetmedium, door kinderen met edu-catieve programma’s te leren ‘omfotografie te lezen’. Hornstra: ‘Weleren wel om poëzie en literatuurte lezen, maar weinig over fotogra-fie. Jongeren lezen minder, mis-schien kunnen we met onze lesseneen bijdrage leveren aan hun ver-mogen tot verdieping.’

Van de gymzaal aan de Oude-gracht 373, waar een van de exposi-ties plaatsvindt, hoopt Fotodokdat deze het permanente onderko-men wordt. De subsidieaanvragenvoor de vergoeding van de vastelasten zijn de deur uit. ‘Het moeteen laagdrempelige plek worden,waar mensen graag komen kij-ken.’

Foto’s van Roadmap to Glory, metwerk van talentvolle pas afgestu-deerde fotografen. Vanaf boven:de bruiloft van Tanja en Alexanderin Baturyn (Oekraïne), door LuciaGanieva; Lucas, een Roma-zigeu-ner uit Band, Roemenië, door Mi-ke Roelofs; Rafilberto, een 16-jari-ge Antilliaanse jongen, in zijn ou-derlijk huis, door Karine Versluis.