Financieren anno 2013, dilemma’s en opportunities voor

banken en bedrijven

8 januari 2013

@CeesdBoer

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential 2

Deloitte vraagt elk kwartaal Nederlandse CFO’s hoe zij naar de toekomst kijken

CFO optimisme stijgt

licht ten opzichte van

vorige kwartalen

• Hoogste prioriteit voor CFO’s is nu organische groei

• Hoogste prioriteit een jaar geleden was verbetering cash flow

• 70% van de CFO’s verwacht dat de kosten van financiering

zullen stijgen in de komende 12 maanden

• Overall negatief beeld over de beschikbaarheid van vreemd

vermogen

CFO’s verwachten geen

significante effecten op

de cash flow voor de

komende 12 maanden

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential 3

Chronologie schuldencrisis

Eind 2007 Hypotheekcrisis in U.S.

2008 Banken lijden grote verliezen op hypotheekportefeuilles

en asset backed securities

Sep 2008 Faillissement Lehman Brothers

Okt 2008 Nederlandse Staat koopt ABN Amro Bank en ING, SNS en

NIBC ontvangen staatssteun

2009 Crisis in de financiële sector slaat over naar de reële

economie en veroorzaakt een wereldwijde recessie

(systeemcrisis)

Eind 2009 De herstel- en stimuleringsplannen sorteren effect; de

economie herstelt

Medio 2011 Schulden van diverse Europese landen, met name

Griekenland, worden onhoudbaar en kantelen

economisch herstel

Eind 2011 Akkoord Europese regeringsleiders:

• 50% van de Griekse schuld wordt kwijtgescholden

• Hogere kapitaaleisen voor banken

• Vergroting slagkracht Europees Noodfonds

De ongebreidelde schuldgroei sinds de jaren 80 is onhoudbaar en schuldreductie is

onontkoombaar

De binnenlandse schuld van de private sector groeit

structureel harder dan het BBP

Bron: Worldbank

Bedrijven, particulieren en overheden zijn afhankelijk geworden van goedkoop vreemd vermogen

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

€M

ilja

rd

NLschuld BBP NL

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential 4

Periode 2005 – 2008

Hoge liquiditeit drijft

stijging vreemd

vermogen:

• Beperking

financierings-

voorwaarden

• Dalende rentemarges

• Stijgende

schuldverhoudingen

Leverageratio’s in de jaren 2005 -2008 waren uitzonderlijk. Nieuw evenwicht zal ontstaan op

basis van de “nieuwe realiteit”

Leverage (net debt / EBITDA) keert terug naar niveau voor 2005

Bron: Datastream, Deloitte analyse

Noot: Europese LBO schuld multiples; Marktcapitalisatie Smallcapps tussen € 0,1 - 3,0 miljard

Periode na 2009

Striktere monitoring van

banken en financiële

producten leidt tot daling

excessieve

schuldverhoudingen

Traditionele

beoordelingscriteria;

markt, management en

strategie zijn

maatgevend

4,14,5

5,25,4

5,9

5,1

4,1 4,24,4

4,2

2,1 2,22,4

2,83,2 3,1

2,52,2 2,3

2,1

0,70,9

1,3 1,41,0

1,6 1,51,1 1,1

0,90,0x

1,0x

2,0x

3,0x

4,0x

5,0x

6,0x

7,0x

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Europse LBO deals NL MKB schuldratio NL Smallcapps schuldratio

1

1 De LBO leverage multiple is acquisitiefinanciering gedreven

De MKB leverage multiple is in hoofdzaak gericht op

balansfinanciering

2

2

Solvabiliteitsratio NL ondernemingen

Bron: EIM (2012)

Het MKB is gekapitaliseerd met een

relatief laag eigen vermogen ten opzichte

van het midden- en grootbedrijf. Dit wordt

deels veroorzaakt door de “equity gap”

(beperkte toegang MKB tot extern eigen

vermogen)

0

10

20

30

40

50

60

70

MKB NL Smallcaps

Pro

cen

t

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential

Nieuwe regels dwingen banken om hun kernkapitaal te verhogen...

Toezichthouders eisen een hogere kwaliteit van het

risicodragend vermogen (zgn toetsingsvermogen)

Toetsingsvermogen 1

Herbeoordeling van risico’s; leidt gemiddeld genomen tot

een hogere risicoweging

Risico gewogen activa 2

De kapitaalratio wordt tussen 2013 en 2019 stapsgewijs

verhoogd naar >10%

Kapitaalratio 3

1%-2.5%

Basel 2

Minimum kapitaalratio’s zijn verhoogd onder Basel 3

(Up to) 13

10.5

8

6

4.5

8

4

2

Tier 2 en 3

Tier 1

CET 1

CET 1

Tier 1

Tier 2

Capital

Conservation

Buffer

Countercyclical

Capital Buffer

SIFI Surcharge

4.5%

1.5%

2.0%

2.5%

0%-2.5%

Kapitaalratio Toetsingsvermogen

Risico gewogen activa =

Alle elementen van de kapitaalratio worden beïnvloed

1

2

3

5

Basel 3

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential

0

1

2

3

4

5

6

7

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Proxy voor directe fundingkosten banken

Risicovrije rente

Gemiddeld rente bank leningen voor bedrijven

6

Marktbeperkingen

Kapitaalmarkt financiering

wordt schaarser

Basel III

Striktere regulering m.b.t.

liquiditeit en financiering

... en fundingkosten voor banken stijgen...

Korte termijn: Liquidity coverage ratio

(LCR)

Rating agency

Druk op credit ratings

Gemiddelde credit rating van banken is

gedaald van AA naar A

Scherpere focus bij rating agencies op

fundingrisico’s en loan-to-deposit rates

De directe financieringskosten van de banken zijn de

afgelopen jaren sterk gestegen

Bron: DNB

Noot: Als proxy is de ongewogen gemiddelde CDS premie van de Nederlandse grootbanken gebruikt

1

1

Door hoge liquiditeit gelden zeer lage rentemarges 2

2

Marge tussen de risicovrije rente en de rentepercentage op

de uitgezette financiering

3 Marge nihil/negatief a.g.v. CDS

Lange termijn: Net stable funding ratio

(NSFR)

Verhoogd risicobewustzijn bij beleggers

leidt tot hogere rendementseisen

Wegvallen van goedkope off-balance

financieringsmogelijkheden voor banken

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential 7

... wat onvermijdelijk leidt tot een verhoging van de prijs van vreemd vermogen

De noodzakelijke kapitaalsverhoging en sterk toegenomen inkoopkosten van geld worden doorberekend aan de klant

≈ Marge

Operationele kosten

Kapitaalkosten

Inkoopkosten

geld

Risicokosten

Prijs

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential 8

Pricing

Liquiditeit

Met de juiste voorbereiding is bij de bank nog steeds adequate financiering te verkrijgen....

Informatievoorziening

Lagere financieringsmultiples

Lagere finale absolute positie (final take)

Herprijzing van krediet

Toename van prijsdifferentiatie op basis van risico

Hogere eisen van banken t.a.v. informatievoorziening

Striktere monitoring

Goede voorbereiding en forecast is cruciaal om

buy-in te creëren bij de bank

Onderzoek mogelijkheden voor alternatieven

Gedegen onderbouwing van de projecties en

financieringsbehoefte is essentieel

Timing is cruciaal

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential 9

...naast bancaire financiering is er een breed scala aan financieringsalternatieven beschikbaar

Omschrijving Omvang

Private placement bij Amerikaanse investeerders USPP €55-1,000m

Obligatie uitgegeven door een IG onderneming IG-grade obligatie >€300m

Obligatie uitgegeven door een non-IG onderneming High Yield obligatie >€150m

Instrument

Achtergestelde leningen door bank of PE / VC Second Lien/Mezzanine >€5m

Gemengde junior en senior schuld Unitranche >€25m

Crowd funding

Kredietunie*

Midcap/SME fund*

Schuld verstrekt door vele private investeerders <€250.000

Schuld verstrekt door coöperatie van ondernemers, die per bedrijfstak of geografisch

zijn georganiseerd <€250.000

Achtergestelde leningen door MKB fonds < €10m

Financiering met directe recourse op specifieke activa Asset based financiering €5-1,000m

*) in voorbereiding

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential 10

Financiering is input, in

plaats van output van de

strategie

Financiering en

kapitalisatie van de

onderneming staan hoog

op de agenda van CEO,

CFO en RvC

De economisch uitdagende tijd vraagt de aandacht van de CEO, CFO en RvC om de

onderneming op een juiste manier te kapitaliseren

In de ‘nieuwe realiteit’ zijn toegang tot en kosten van kapitaal essentiële punten van de strategie. Dit vraagt om

een nieuwe aanpak van de CEO’s, CFO’s en RvC

CEO’s en CFO’s moeten samenwerken om de ondernemingsdoelstellingen en de financieringsmogelijkheden op

elkaar af te stemmen en ondersteunend aan elkaar te laten zijn. Dit is van vitaal belang voor toekomstig succes

CFO’s die ondernemingen leiden met significant vreemd vermogen dienen alternatieven te onderzoeken en te

overwegen

Ondernemingen met een sterke cashflow en lage leverage hebben veel strategische opties om aandeelhouders-

waarde te creëren door bijvoorbeeld acquisities of organische groei. Dit geeft de onderneming significante

kansen om een voorsprong op concurrenten te nemen

De tijd benodigd om kapitaal aan te trekken is significant langer na de kredietcrisis. Een gemiddeld

financieringsproces duurt twee tot drie keer zo lang vergeleken met de situatie voor de crisis

Financieren anno 2013 ©2013 Deloitte – private and confidential

Deloitte provides audit, tax, consulting, and financial advisory services to public and private clients spanning

multiple industries. With a globally connected network of member firms in 140 countries, Deloitte brings world

class capabilities and deep local expertise to help clients succeed wherever they operate. Deloitte's 165,000

professionals are committed to becoming the standard of excellence.

Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee,

and its network of member firms, each of which is a legally separate and independent entity.

Please see www.deloitte.com/about for a detailed description of the legal structure of Deloitte Touche Tohmatsu

Limited and its member firms.

© Deloitte 2013. All rights reserved.