PARK VAN DE TOEKOMST

1

2

VOORWOORD

Workshops ‘het park van de toekomst’

Maastricht gaat de komende periode aan de slag met een aantal parken, waaronder Tapijn, Geusseltpark en het Frontenpark. In het park van de toe-komst is ruimte voor cocreatie en burgerparticipatie, daarom zijn we op zoek naar ideeën vanuit verschillende invalshoeken. Centrale vraag in de zoek-tocht naar het ‘Park van de Toekomst’ is hoe verschillende partijen en bur-gers kunnen bijdragen aan de ontwikkeling en het gebruik van Maastrichtse parken en hoe een park kan bijdragen aan de leefbaarheid en identiteit van de stad. Het experiment park van de toekomst bestaat uit twee delen:

EXP01a: Het (tijdelijke) Sphinxpark als inspiratiebron. We hopen dat het Sphinxpark als een soort ‘vliegende start’ kan dienen voor het Frontenpark. Doel is om in een reeks van vier workshops via ideeën en initiatieven te komen tot plannen die kunnen worden ontwikkeld en die aanvullend zijn op het huidige programma van het Sphinxpark. Waar heeft de stad behoefte aan? Het is de bedoeling om tot drie verschillende haalbare scenario’s te komen waaruit vervolgens door de bewoners van Maastricht een ‘winnaar’ kan worden gekozen.

EXP01b: Het Frontenpark. Het nieuwe Frontenpark komt als verbindende schakel tussen het Bassin, Bosscherveld en de omliggende buurten te lig-gen. Is er in het toekomstige frontenpark naast natuur en cultuurhistorie ook ruimte voor cultuur, bedrijvigheid en ontmoetingsplekken?

Deze reader is ter introductie van EXP01a van het Maastricht LAB: het (tij-delijke) Sphinxpark.

3

4

INDEX

voorwoord _____________________________ 3essay _________________________________ 7programma ____________________________ 9overzichtsplan ______________ 11korte geschiedenis _________________ 13huidige plannen ______ 15referenties _____________________________ 19info ________________________________ 21

5

6

ESSAY

‘Van top-down naar edge-in

Biologen omschrijven het edge-effect (randeffect) als de tendens die een divers en compact geheel van organismen ertoe brengt zich te bundelen op de grenzen van gemeenschappen. Ook in de complexi-teitstheorie bestaat er een edge of chaos- oftewel ‘rand van de chaos’-model waarin een systeem zich het snelst - in de woorden van Edward O. Wilson- ‘op de rand van de chaos’ ontwikkelt, ‘waar nog een zeker orde heerst, maar waar de onderdelen onderling los genoeg verbon-den zijn om gemakkelijk te kunnen veranderen , hetzij afzonderlijk hetzij in kleine groepen.Zoals in de biologie is het ook in de netwerkeconomie: diversiteit, dichtheid en interactie zijn succesfactoren. Maar met de manier waar-op we de dingen tegenwoordig organiseren, sluiten we de voordelen van randeffecten buiten in plaats van ervan te profiteren. De meesten van ons wonen en werken in een afgebakende omgeving: een bedrijf, een universiteit, een beroep. We werken binnen gemeenschappen, niet tussen verschillende gemeenschappen in. Onze organisaties houden de afgebakende omgevingen in stand en isoleren kennis ironisch ge-noeg van de concrete context waarvoor die bestemd is. Het idee van edge effects is niet nieuwe; de afbakening van disciplines werd al door Aristoteles bekritiseerd. Maar het probleem is nu acuut geworden: spe-cialisatie is als grind in de tandwielen van de duurzame samenleving waaraan we bouwen...Als mensen, ideeën en organisatie die zich ‘langs de rand’ bevinden, worden samengebracht, gebeurt er meestal iets interessants en waar-devols. Wat management-consultants beschrijven als het creëren van een strategie’, en wat ik ‘ontwerpen’ noem, gaat om het creëren van nieuwe combinaties van kennis, middelen en vaardigheden, waar-van een groot deel of misschien zelfs het overgrote deel al bestaat. Het toepassen van oude kennis in een nieuwe context creëert nieuwe kennis.’1

1 John Thackara, PLAN B, ontwerpen in een complexe wereld, 2010, p.190-192

7

8

programma

> 930 ontvangst + introductie > 1000 referentie ronde

> 1030 visioenen

> 1100 waarden

> 1130 behoeften

> 1200 instrumenten/ tactieken

> 1230 teambespreking/ resumerend afsluiten

> 1245 lunch

> 1300 opening Maastricht LAB

> 1400 opening tentoonstelling/ borrel

9

A2

CENTRUM10

overzichtsplan

Ommuurde wildernis in hartje Maastrichtcultuurregio | 25 mar 2012 | reageer | redactie, dichtbij redacteur

Het Eiffelgebouw op het Sphinx-terrein.MAASTRICHT - In de Amerikaanse staat Colorado bestaat er al veel langer een, maar Maastricht heeft het nu ook: een wildernis die de naam Sphinx-park draagt. Geen keurig wandelpark zoals het stadpark met de Berenkuil aan de andere kant van het centrum, maar een woest gebied dat minstens een jaar lang vrij toegankelijk is voor het publiek. Het Maastrichtse Sphinx-park in de Boschstraat en omgeving is vanaf vandaag geopend voor publiek.

Het vijf hectare omvattende terrein (op het terrein van de voormalige Sp-hinx-fabriek) maakt deel uit van het Belvédère-gebied. Eigenlijk zouden er woningen komen, maar vanwege de crisis blijven die voorlopig achterwege.

In het Sphinxpark komen verschillende vraagstukken over de ontwikkeling van de stad in relatie tot het landschap aan de orde. Hierbij moet worden gedacht aan krimp, stadslandbouw, sociale cohesie en burgerparticipatie. Centraal staat de vraag hoe het park van de toekomst eruit zou kunnen zien. De ingang van het Sphinxpark is te bereiken via de Boschstraat.

11

lindenkruispoort

12

korte geschiedenis

14e eeuw, stadsmuurTer verdediging van Maastricht werd rond 1204 begonnen met de aanleg van voorlopige fortificaties in de vorm van een aarden wal voorzien van een palissade. Een kwart eeuw later werd deze palissade vervangen door eenstenen stadsmuur. In de loop van diezelfde 13e eeuw bleek er een groei-end gebrek aan ruimte binnen deze stadsmuur te ontstaan. Om de nieuwe wijken buiten de eerste stadsmuur enige bescherming te bieden werd om-streeks 1300 besloten een nieuwe ruimere aarden wal aan te leggen. Deze wal zou later gebruikt worden om een stenen ommuring op te bouwen. De terreinen tussen de Landcommanderij van de Duitsche Orde en de Bosch-poort behoorden de commanderij toe en stonden bekend als de Biesen-boomgaard. De Boschpoort maakte deel uit van de tweede omwalling die minder dan een eeuw na de uitleg van de eerste omwalling werd opgericht. bron: Inventarisatie Bestemmingsplan Timmerfabriek Gemeente Maastricht april 2010

1375-1779, hortus, herbularius en de boomgaard tuinen van het St. Andries Klooster (Voormalige kerk en klooster van Sint Andries, gewijd 1471; rijksmonument) en het Penitenten klooster (1866 Sloop Penitentenklooster t.b.v. uitbreiding fabriek)

Kadasterderkaart 1811-18321779-1845, boomkwekerij van het departement van oorlog en de kazernes van de militaire genie.

1863-1999, Sphinx Intern transportDe Sphinx sluit op 31 december 2006 haar poorten aan de Maastrichtse Boschstraat en zo komt er een eind aan meer dan honderzeventig jaar productie van keramiek in de binnenstad. Het fabriekscomplex van Sphinx wordt een plaats van herinnering in de stad, een symbool voor Maastricht als industriestad. De Sphinx is welhaast de “personificatie” van de industri-alisatie van de stad en daarmee van de identiteit van Maastricht als vroeg-industriële stad.

Belverdere Sphinx1999-2008, Palmbout ‘digging the future’, binnenstedelijke interventie; van industie naar woongebied.

lindenkruispoort

13

Sphinxpark

Open

vlinderdijk

pompoenbult

Bee Collective

Plaats #1 van herinnering

Plaats #2 van herinnering

Proeftuin

boomgaard

PaviljoenBelvédère II

wilgen b os

akker

REcentre, NAiM/Bureau Europa en Marres Projects presenteren het Sphinxpark, een tijdelijk park in de binnenstad van Maastricht.

Wij nodigen u van harte uit voor de feestelijk-heden rond de opening van het Sphinxpark, een nieuw tijdelijk park in de binnenstad van Maastricht, op zaterdag 26 mei om 15.00 uur.

REc

en

tre

, NA

iM/B

ure

au

Eu

rop

a a

nd

Ma

rre

s Pr

oje

cts

pre

sen

t th

e S

ph

inxp

ark

, a te

mp

ora

ry

pa

rk in

the

inn

er

city

of

Ma

ast

rich

t.

We

co

rdia

lly

inv

ite y

ou

to th

e fe

stiv

itie

s su

rro

un

din

g th

e o

pe

nin

g o

f th

e S

ph

inxp

ark

, a

ne

w te

mp

ora

ry p

ark

in th

e in

ne

r ci

ty

of

Ma

ast

rich

t, o

n S

atu

rda

y, M

ay

26 a

t 3 p

.m.

am f i t h e a ter

Gra

fisc

h o

ntw

erp

: Ka

ren

Wil

ley

/ Dru

kw

erk

: Le

no

irsc

hu

rin

g, A

mst

elv

ee

n

Belvédère-

14

huidige programma Sphinxpark

Op het terrein van de voormalige keramiekfabrieken van de Koninklijke Sphinx ontwikkelen REcentre, platform voor duurzaam design in de Euregio Maas-Rijn, NAiM/Bureau Europa en Marres Projects het zogeheten Sphinx-park. Tot 1 juli 2013 wordt, op dit geheel ommuurd en verwilderd terrein in hartje Maastricht door middel van verschillende projecten een aanzet gege-ven tot een tijdelijk stadspark.

In het tijdelijke Sphinxpark komen verschillende vraagstukken over de ver-houding van de stad tot het landschap aan de orde. Hierbij moet worden gedacht aan krimp, stadslandbouw, sociale cohesie en burgerparticipatie. De verschillende projecten worden ontwikkeld in samenwerking met partijen uit Maastricht en de Euregio De eerste onderdelen van een langlopend pro-gramma zijn sinds de officiële opening van 26 mei jl. zichtbaar. In samen-werking met het Landhuis in Maastricht is een kleine stadslandbouwpraktijk ontwikkeld. Samen met een grote groep vrijwilligers is in de afgelopen twee maanden een ‘community garden’ gestart, die de basis vormt voor een kleine lokale voedselketen.

Het tweede project dat nu al zichtbaar is in het Sphinxpark is de ‘bijenpaal’ van Bee Collective. Dit initiatief van o.a. Studio Kernland heeft als doel in de stad bijen te houden én dit aantrekkelijker te maken voor meerdere men-sen. Een manier om de bijenpopulatie te versterken is het houden van bijen in een stedelijke omgeving, waar tegenwoordig meer biodiversiteit aanwezig is dan op het platteland. In het Sphinxpark is het eerste prototype geplaatst van de ‘Sky Hive’, waarbij de bijen gezamenlijk worden gehouden door een groep startende imkers uit de regio.

Sphinxpark

Open

vlinderdijk

pompoenbult

Bee Collective

Plaats #1 van herinnering

Plaats #2 van herinnering

Proeftuin

boomgaard

PaviljoenBelvédère II

wilgen b os

akker

REcentre, NAiM/Bureau Europa en Marres Projects presenteren het Sphinxpark, een tijdelijk park in de binnenstad van Maastricht.

Wij nodigen u van harte uit voor de feestelijk-heden rond de opening van het Sphinxpark, een nieuw tijdelijk park in de binnenstad van Maastricht, op zaterdag 26 mei om 15.00 uur.

REc

en

tre

, NA

iM/B

ure

au

Eu

rop

a a

nd

Ma

rre

s Pr

oje

cts

pre

sen

t th

e S

ph

inxp

ark

, a te

mp

ora

ry

pa

rk in

the

inn

er

city

of

Ma

ast

rich

t.

We

co

rdia

lly

inv

ite y

ou

to th

e fe

stiv

itie

s su

rro

un

din

g th

e o

pe

nin

g o

f th

e S

ph

inxp

ark

, a

ne

w te

mp

ora

ry p

ark

in th

e in

ne

r ci

ty

of

Ma

ast

rich

t, o

n S

atu

rda

y, M

ay

26 a

t 3 p

.m.

am f i t h e a ter

Gra

fisc

h o

ntw

erp

: Ka

ren

Wil

ley

/ Dru

kw

erk

: Le

no

irsc

hu

rin

g, A

mst

elv

ee

n

Belvédère-

15

16 Peter Visser

Daarnaast is een aantal interventies van het project ‘Plaatsen van Herin-nering’ van Karin Peulen te zien in het Sphinxpark. Peulen gaat in samen-werking met andere kunstenaars, archeologen, filosofen en studenten beeldende kunst in op het vraagstuk van landschap, erfgoed en herinnering, onderwerpen die als vanzelfsprekend zijn verbonden aan dit voormalige industrieterrein met zo’n rijke geschiedenis.

De onderzoeken met een meer stedenbouwkundige invalshoek, uitgevoerd door Studio Stad uit Maastricht en de Fachhochschule Düsseldorf, zijn ook al van start gegaan, maar deze resultaten zullen pas in de zomer en het najaar te zien zijn in het park. Studio Stad onderzoekt de mogelijkheden van dit tijdelijk gebied op basis van de functies in het verleden en de plannen in de toekomst. De Fachhochschule Düsseldorf zal woonsituaties in de ontwik-kelen onder de titel ‘Tijdelijk wonen in een tijdelijk park’.

Voor het gehele Sphinxpark is een grondplan ontwikkeld door ecologisch hovenier Hans Engelbrecht. Naast de langlopende projecten wordt in de zomermaanden een reeks publieksactiviteiten georganiseerd, met onder an-dere filmavonden, theatervoorstellingen, natuurspeeldagen voor kinderen, architectuurworkshops, buurtbarbecues en andere activiteiten.

www.landschapinperspectief.nlwww.facebook.com/sphinxparkmaastricht

17

18

referenties

High Line, New York

The High Line is a public park built on an historic freight rail line elevated above the streets on Manhattan’s West Side. It is owned by the City of New York, and maintained and operated by Friends of the High Line. Founded in 1999 by community residents, Friends of the High Line fought for the High Line’s preservation and transformation at a time when the historic structure was under the threat of demolition. It is now the non-profit conservancy wor-king with the New York City Department of Parks & Recreation to make sure the High Line is maintained as an extraordinary public space for all visitors to enjoy.

Prinzessinengärten, Berlin

Nomadisch Grün (Nomadic Green) launched Prinzessinnengärten (Princess gardens) as a pilot project in the summer of 2009 at Moritzplatz in Berlin Kreuzberg, a site which had been a wasteland for over half a century. Along with friends, fans, activists and neighbours, the group cleared away rubbish, built transportable organic vegetable plots and reaped the first fruits of their labour.

Pocketparks, Heerlen

Door vier pocketparken aan te leggen in een sloopwijk in Heerlen hoopt de gemeente de leefbaarheid in de wijk verbeteren. “Mensen activeren en met elkaar verbinden. De sociale winst is het allerbelangrijkst van de aanleg van deze miniparkjes”, aldus de Heerlense wethouder Smeets. Het voornaamste doel dat de gemeente nastreeft met deze parkjes is om de levenskwaliteit in de wijk op korte termijn al te verbeteren.

19

20

Workshop EXP01a is de eerste van vier workshops. Het programma van de dag is erop ingericht te komen tot een identiteit van het Sphinxpark, oftewel stap één is het organiseren van een idee. Vanzelfsprekend kan het tempo worden aangepast, maar het voorstel is in de komende drie workshops te werken naar een project. Aan de hand van verschillende scenario’s en een publieke stemming zal het beste plan in het begin van 2013 worden gerea-liseerd.

EXP01b (Frontenpark) start ook in de ochtend van 22 juni in de Ridderbou-werij.

Ter voorbereiding van 22 juni: denkt U alvast na over een mooie referentie, die als basis kan dienen voor de ontwikkeling van een park van de toe-komst. Wij danken u bij voorbaat voor uw komst.

locatie:Oeverwal 3-4 te Maastricht

contact:www.maastrichtlab.nlTima van der Lindentima@maastrichtlab.nl06 15309651

Tim Prinstim@maastrichtlab.nl06 48471263

www.bureau-europa.nlLoes van Oortwww.recentre.orgLinde Dorenbosch

21