Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur •...

95
Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval ? © 2019 Stefan Weijers Logos congres 8 november 2019 Het leven wel? 1

Transcript of Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur •...

Page 1: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval ?

© 2019 Stefan Weijers

Logos congres 8 november 2019

Het leven wel?

1

Page 2: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

2

Opbouw

• Evolutietheorie

• Iconen van evolutie

• Ontwerp in de natuur

• Complexiteit van het leven

• Evolutie bewezen?

2

Page 3: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

3

Opbouw

• Evolutietheorie

• Iconen van evolutie

• Ontwerp in de natuur

• Complexiteit van het leven

• Wetenschappelijk bewezen?

3

Page 4: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

4

Ontstaan / wat is het?

• Charles Darwin doet onderzoek op Galapagos eilanden en ziet variatie in soorten

• Boek: ‘The origin of species’ (24 nov 1859)

– Hij bedenkt een mechanisme voor evolutie/ontstaan soorten

4

Evolutietheorie

Page 5: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

7

Evolutietheorie

Theorie voor ontstaan van soorten:

Alle levende wezens zijn ontstaan uit een

gemeenschappelijke voorouder

• ontwikkeling door toeval via

natuurlijke selectie

• in geleidelijke stappen via aanpassing

• tot nieuwe, ook hogere soorten

Wel aanwijzingen, geen (direct) bewijs !

Page 6: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

10

Gevolgen voor het denken

Eerst: Positivisme: alles evolueert naar hoger plan

a) we evolueren naar een betere wereld

b) de mens is een dier; vrijheid, beleving seksualiteit (lichamelijk)

c) onderbouwing atheïsme en ontworsteling aan kerk

d) economie/politiek

– Karl Marx (klassenstrijd, evolutie)

– Liberalisme (markteconomie, concurrentie)

– Nationaal-socialisme, selectie in menselijk ras

Evolutietheorie

10

Page 7: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

11

Nu: postmodernisme: (WO II),

einde communisme en andere ideologien:

a) alles is doelloos, zinloos, chaos (‘The blind watchmaker’, Richard Dawkins, 1985)

b) geen absolute waarheid, geen ideologiën

Evolutietheorie

11

Page 8: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

12

Was theorie, er was nog geen bewijs !

• oneindig veel variatie verondersteld

• (heeeel) veel tijd nodig

• evolutieproces is toevallig en in kleine stapjes

• zegt niet hoe soorten zelf zijn ontstaan (survival iso arrival)

• bewijzen zouden (hopelijk) komen

• toen weinig bekend over biologie van de cel

• idem genetica: theorie Mendel (1865) niet geaccepteerd (priester) (‘verfpot’ versus genen) – bleek later juist (en leidde tot neo-darwinisme – combi met Darwinisme)

Evolutietheorie

12

Page 9: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

13

Waarneming en interpretatie (pijlers)

• homologie: allerlei overeenkomsten in soortgelijke functies zoals ledematen (vin, arm, vleugel)

• embryonale ontwikkeling: via ‘primitieve’ stadia zou wijzen op gemeenschappelijke afstamming

• ‘overbodige’ organen (verlies functie in evolutie)

– toen: vele hormoonorganen

– nu: ‘junk’-DNA

Evolutietheorie

13

Page 10: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

14

Voorspellingen

• geleidelijk: allerlei tussenvormen nodig

Moeilijkheden die Darwin zag

• Weinig overgangsvormen, zouden worden gevonden?

• Complexe organen: kan dit via kleine tussenstappen? Darwin ‘Als aangetoond zou kunnen worden dat er een complex orgaan bestond, dat onmogelijk gevormd kan zijn door opeenvolgende, kleine veranderingen, dan zou mijn theorie in duigen vallen’

Evolutietheorie

14

Page 11: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

15

Opbouw

• Evolutietheorie

• Iconen van evolutie

• Ontwerp in de natuur

• Complexiteit van het leven

• Wetenschappelijk bewezen?

15

Page 12: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

16

Iconen van evolutie

Bewijzen van evolutie in

Studieboeken (7 uit 10)

1. Tree of life

2. Archaeopterix als missing link

3. Haeckel’s embryos

4. Overeenkomsten in ledematen

5. Proef van Miller

6. Darwin’s vinken

7. Aap naar mens

Page 13: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

17

1. Tree of life

en het fossiel bodemarchief

Darwin’s ‘Great tree of life’ ↓ Haeckel →

• ‘Nieuwe soorten na 14.000 generaties’

• Geleidelijk: ‘Natura non facit saltum‘

(natuur maakt geen sprongen)

Page 14: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

18

1. Tree of life en het fossiel bodemarchief

‘Fossile record’ – fossiel bodemarchief

• Er zouden er heeeel veel overgangsvormen moeten zijn

Maar:

• Complexe soorten (dieren) verschijnen opeens, tegelijk in het Cambrium – Cambrischeexplosie

• Alle bestaande fyla/ stammen (hoofdgroepen)

• Overgangsvormen ontbreken!!!

Page 15: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

19

19

Page 16: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

20

1. Tree of life en het fossiel bodemarchief

‘Fossile record’

• Ontbreken overgangsvormen was in Darwin’s tijd ook bekend

‘meerdere afdelingen van het dierenrijk verschijnen plots’

‘dit is een serieus, onopgelost probleem en kan een valide

tegenargument zijn tegen deze theorie’

• Maar archief was nog heel onvolledig

• Grootste deel is daarna gevonden, op veel meer plaatsen

• En dit bevestigde ontbreken tussenvormen !!

20

Page 17: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

21

Niles Eldredge (1981) Time frames, over de ‘geleidelijke tussenvormen’ in fossiel bodemarchief

• ‘Stasis’ (=onveranderlijkheid) en niet verandering is het thema in het fossiele bodemarchief. Als een soort eenmaal komt heeft hij de neiging onveranderd te blijven.. En dit vernietigde de ruggegraat van het voornaamste argument van de moderne synthetische theorie van de evolutie’

1. Tree of life

Page 18: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

22

Niles Eldredge en Stephen J Gould vervolg

‘Geleidelijke verandering produceert nooit het werkelijk nieuwe’ !

‘Wij paleontologen hebben altijd gezegd dat de geschiedenis van het leven steun verleent aan de interpretatie van geleidelijke ontwikkeling door natuurlijke selectie, terwijl we al die tijd wel wisten dat het niet waar was’.

Dus: geen bewijs voor ‘tree of life’

Wel: wordt overal getoond als ‘feit’

1. Tree of life

22

Page 19: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

23

Cambrische explosie

1. Tree of life

23

Page 20: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

24

Fossielen, aardlagen en zondvloed

INTERMEZZO

Leeftijd aardlagen wordt bepaald met:

- radioactief verval - grote fouten mogelijk

- ‘gidsfossielen’

→ cirkelredenatie (op basis van aannamen)

• uniformiteit: het ging zoals het nu gaat

• alternatief: catastrofe model met zondvloed:

geeft ook goede (betere) verklaringen

24

Page 21: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

25

INTERMEZZO Zondvloed

• Overal verhalen over een wereldwijde vloed

• De aarde na verschilde van ervoor

– Atmosfeer, regen in plaats van damp

– Regenboog

• Plotseling ontstaan vele culturen (- 5000 j)

• Verhalen over reuzen en draken

• Biedt verklaring voor geologische lagen en uitsterven dinosauriërs

Fossielen, aardlagen en zondvloed

25

Page 22: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

26

2. Archaeopterix

als missing link

1861: in Solnhofen (Du) fossiel gevonden met

- veren, vleugels

- bek met tanden, klauwen

• Werd gepresenteerd als overgangsvorm van reptielen naar vogels, eerste ‘vogel’

• ‘onomstotelijk bewijs’

• Darwin (6e ed) ‘kloof … deels overbrugd’

• Ernst Mayr (1982) ‘almost perfect link’

26

Page 23: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

27

2. Archaeopterix

Maar:

• Was vogel (met tanden en klauwen), kon vliegen, had wel borstbeen (7e vondst 1992)

• Is niet voorganger van moderne vogels

(zijn de meesten het over eens)

• Klauwen geen bewijs voor reptiel; er zijn moderne vogels met klauwen

• Timing: de vemeende voorgangers (2 potige reptielen) leefden later (volgens methode van cladistiek)

Dus geen overgangsvorm !! 27

Page 24: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

28

3. Haeckel’s embryo’s

• Embryo’s in vroeg stadium lijken op elkaar – tekeningen

Haeckel →

• Voor Darwin belangrijk argument (indirekt bewijs!)

‘verreweg de krachtigste feiten

voor mijn theorie’

• Embryo’s doorlopen stadia van evolutie (was het idee)

• ‘Kieuwen’ zouden wijzen op visstadium

28

Page 25: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

29

3. Haeckel’s embryo’s

Echter:

1. Tekeningen waren fake !

Verschillen zijn veel groter

(zelfde housnede!)

2. Hij had de meest

gelijkende soorten

geselecteerd (bv. niet kikker

maar salamander)

3. Niet eerste stadia getoond maar latere

Page 26: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

30

3. Haeckel’s embryo’s

Echter:

4. Eerste stadia (blastula) zijn

heel verschillend

en ontwikkelen verschillend

Dus geen doorlopen van

‘evolutionaire stadia’

5. Kieuwen zijn geen kieuwen,

maar plooien

30

Page 27: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

31

3. Haeckel’s embryo’s

Aangetoond onjuist maar:

• Wordt nog steeds genoemd en gebruikt in tekstboeken !

• Futuyama 1998 Evolutionary biology textbook

• ‘Ik wist het niet’ – een professionele evolutiebioloog!

• Maart 2000: Stephen Jay Gould:

‘Haeckel heeft aangepast en was frauduleus’

31

Page 28: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

32

4.Overeenkomsten in ledematen

Homologie

• overeenkomst in structuur/bouwplan

• Darwin: overeenkomst vanuit embryo (definitie)

• Darwin: ‘is it not powerfully suggestive of .. inheritancefrom a common ancestor?’ (6th ed.)

• Ook belangrijk indirect bewijs van evolutie

• Nu: gemeenschappelijke voorouderlijke vorm (definitie)

32

Page 29: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

33

Homologie

4.Overeenkomsten in ledematen

33

Page 30: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

34

4.Overeenkomsten in ledematen

Homologie

34

Page 31: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

35

Maar:

Gavin de Beer (1971) Homology: an unresolved problem

• Geen verband met (embryonale) ontwikkeling

‘overeenkomsten in homologe structuren zijn niet te herleiden tot overeenkomst van positie van cellen in het embryo’

4.Overeenkomsten in ledematen

35

Page 32: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

36

Dus zijn ledematen en meer structuren helemaal niet homoloog!!!

En klopt zelfs Darwin’s definitie (vanuit embryo) niet.

• En ook niet met ontwikkelgenetica. De Beer:

‘de grootste schok … homologe structuren zijn niet toe te schrijven aan (identieke) genen’

– Verschillend gen voor zelfde structuur,

bv segmenten bij fruitvlieg vs. sprinkhaan/wesp

– Identiek gen voor niet-homologe structuren →

en dat zou wel moeten!

4.Overeenkomsten in ledematen

36

Page 33: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

37

Berra’s voorbeeld (en ‘blunder’)

4 generaties Corvettes als voorbeeld

van afstamming met aanpassing

Maar die zijn ontworpen !! Dus

• Gemeenschappelijk voorouder

niet aannemelijker dan

• Zelfde bouwplan en ontwerp(er)

4.Overeenkomsten in ledematen

37

Page 34: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

38

5. Proef van Miller-Urey

‘Oersoep en oer-atmosfeer’

Proef 1953 door Stanley Miller:

• Reducerende atmosfeer:𝐻2 𝐶𝑂2 𝑁𝐻3 𝐻2𝑂

• Electrodes met vonken

• Meerdere organische moleculen

• 2 simpele aminozuren (en later meer)

Is gebruikt als ‘bewijs’ dat leven is ontstaan in ‘oeratmosfeer’ in ‘oersoep’

38

Page 35: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

39

Proef Miller (‘oersoep’): achterhaald

• Andere atmosfeer

– niet reducerend

– geen waterstof 𝐻2 en ammonia 𝑁𝐻3

• Van bouwstenen maar heel weinig: 2 simpele aminozuren (bouwsteen voor eiwitten)

• Verklaart niet hoe leven ontstaat !

5. Proef van Miller-Urey

39

Page 36: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

40

6. Darwin’s vinken

Galapagos eilanden

• Variatie van vinken

• Aanpassing aan milieu

• Soorten niet onveranderbaar?

• Vaak genoemd als belangrijke bron voor theorie Darwin

40

Page 37: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

41

6. Darwin’s vinken

Echter:

• Niet genoemd in ‘The origin’

• Jaren 70 onderzoek: na droog jaar snavels iets groter (harde zaden)

• In 200 j nieuwe soort mogelijk?

• Maar: paar jaar later heel nat door El Niño: snavels weer kleiner

• Ook weer versmelten van soorten

• Dus geen evolutiebewijs, zelfs geen blijvende variatie!

41

Page 38: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

42

7. Aap en mens

Van aap naar mens

• Veelgetoond plaatje en sterk icoon

• Thomas Huxley (1863) Evidence as to man's place in nature: ‘we are one with the brutes’

Page 39: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

43

7. Aap en mens

Van aap naar mens

• Echter: grote verschillen.

• Bijvoorbeeld rechtop lopen

• Ook: handen, mond, tong, …

• Gezichtspieren (24 unieke)

• En natuurlijk hersen en spraak

43

Page 40: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

44

7. Aap en mens

Van aap naar mens - Missing links?

Enkele voorbeelden

• Piltdown fraud 1912, ontdekt (pas!) in 1953

• Ramapithecus 1932: toch (uitgestorven) aap 1982

• Lucy 1974: toch (uitgestorven) aap (1999)

• Homo rudolfensis: aap

• Sahelanthropus tchadensis 2002– ‘Evolutie geen ladder maar een bos’

Idee van missing link voor velen

achterhaald 44

Page 41: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

45

Opbouw

• Evolutietheorie

• Iconen van evolutie

• Ontwerp in de natuur

• Complexiteit van het leven

• Wetenschappelijk bewezen?

45

Page 42: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

46

Uitspraak Darwin:

‘Als aangetoond zou kunnen worden dat er een complex orgaan bestond, dat onmogelijk gevormd kan zijn door opeenvolgende, kleine veranderingen, dan zou mijn theorie in duigen vallen’

Ontwerp in de natuur

46

Page 43: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

47

Onherleidbaar complexe structuur

• Zo opgebouwd uit meerdere delen dat het alleen met al die delen kan werken

– Er mag geen een ontbreken

– Kan dus niet via kleine stapjes geleidelijk zijn ontwikkeld

– En dus niet via evolutie waar alles via geleidelijke stapjes zou moeten gaan

– ‘Falsificeert’ (laat zien dat het niet kan) evolutie theorie

Ontwerp in de natuur

47

Page 44: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

48

Ontwerp in de natuur - Knie

Page 45: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

49

Ontwerp in de natuur - Knie

49

Page 46: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

50

• Alle eigenschappen zijn nodig voor goede werking

• Kniegewricht is een schuifgewricht dat werkt als een 4-stangenstelsel en werkt heel anders dan andere gewrichten

– Kogelgewricht (heup, schouder)

– Scharniergewricht (elleboog)

• Geen tussenvormen bekend

• Kniegewricht mens is uniek

Duidt op ontwerp

Onwaarschijnlijk dat dit door ‘kleine opeenvolgende veranderingen’ is gevormd

Ontwerp in de natuur - knie

50

Page 47: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

51

Onherleidbaar complex

• Veren – structuur en

materiaal

• Navigatiesystemen

– Noordse stern – van noord- naar zuidpool

– Indische gans – over Himalaya 9000m

– Goudplevier – van Alaska naar Hawai

Luchtvaart: 100 j ontwikkeling! Is complex

Ontwerp in de natuur - vliegen

51

Page 48: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

52

Opbouw

• Evolutietheorie

• Iconen van evolutie

• Ontwerp in de natuur

• Complexiteit van het leven

• Evolutie bewezen?

52

Page 49: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

53

Complexiteit van het leven

Opbouw (levende) materie, eiwitten en DNA

• Atomen, moleculen

• Weergave moleculen

• Eiwitten en enzymen

• DNA

• Eiwitsynthese en genetische code

• Wat betekent dit voor ontstaan leven?

Crash-course (moleculaire) biologie

53

Page 50: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

54

https://www.youtube.com/watch?v=HBvfBB_oSTchttps://www.youtube.com/watch?v=Y7WwO1iETuwhttps://www.youtube.com/watch?v=NaVoGfSSSV8https://www.youtube.com/watch?v=fFq_MGf3sbkhttps://www.youtube.com/watch?v=v1NnMmw8v80

Complexiteit van het leven

54

Page 51: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

55

Complexiteit van het leven

De cel

19e eeuw: weinig van bekend, niet veel aan te zien

20e eeuw: ongelooflijk complexe ‘fabriek’

Omzettingen: metabolisme

• afbraak (anabolisme):

bouwstoffen en energie uit omgeving

• opbouw (katabolisme)

voor opbouw en celdeling

55

Page 52: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

56

Complexiteit van het leven

Cel onderdelen:

celwand: lipides (uit vetten)

kern: chromosomen

organellen: divers

plasma: van alles

56

Page 53: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

57

Atomen

(als bolletjes getekend die met andere atomen kunnen binden)

Complexiteit van het leven

57

Page 54: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

58

Moleculenzijn opgebouwd uit atomen

Complexiteit van het leven

58

Page 55: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

59

Moleculen worden op verschillendemanieren weergegeven

Complexiteit van het leven

59

Page 56: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

60

Complexiteit van het leven

Grootteverhoudingen

Stel 10 μm (1/100 mm) = 10 m, dan 1 nm = 1 mm

60

Page 57: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

61

In de cel: afbraak van grote moleculen voor bouwsteentjes en energiebron

eiwitten zetmeel vetten

↓ ↓ ↓

aminozuren suikermoleculen vetzuren

Complexiteit van het leven

61

Page 58: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

62

Opbouw: bouwstofjes naar celmateriaal

Eiwitten: belangrijk voor eigenschappen door hun rol in cel

• transporteiwitten (stofjes cel in en uit, zenuwen)

• structuureiwitten (spier, collageen in bindweefsel)

• enzymen versnellen reacties (bepalen ‘wat je kunt’)

Eiwitten:

• (lange) ketens van aminozuren

• heel complexe moleculen

• volgorde / vouwing luistert heel nauw voor functie

• eiwitten worden gecodeerd door genen (dus DNA)

Complexiteit van het leven

62

Page 59: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

63

• Er zijn 20 soorten aminozuren

• aminozuren aan elkaar vormen eiwitketens

Complexiteit van het leven

63

Page 60: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

64

Complexiteit van het leven

64

Page 61: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

65

Complexiteit van het leven

Hemoglobine(transporteiwit)

Heel specifieke vorm; past precies een heel bepaaldmolecuul in

Kleine fout: Grote gevolgen

65

Page 62: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

66

Complexiteit van het leven

Kleine fout: Grote gevolgen

1 aminozuur fout: Sikkelcel bloedarmoede(erfelijke ziekte)

66

Page 63: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

67

Complexiteit van het leven

Enzymenversnellen (heel) specifiek reacties

Cytochroom-C oxydase

Sucrase

67

Page 64: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

68

Complexiteit van het leven

Poster moleculaire reacties in de cel

http://biochemical-pathways.com/#/map/1

68

Page 65: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

69

Complexiteit van het leven

Poster moleculaire reacties in de cel

http://biochemical-pathways.com/#/map/1

69

Page 66: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

70

Complexiteit van het leven

DNA is drager van erfelijkheid:

• informatie zit op chromosomen

• afzonderlijke eigenschappen zitten op genen

• Chromosomen/genen bestaan uit DNA

• informatie en veranderingen lopen via DNA

• DNA codeert voor eiwitten (enzymen)

70

Page 67: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

71

Complexiteit van het leven

DNAHele lange dubbele keten van 4 DNA

bouwsteentjes

A Adenosine

T Thymine

G Guanine

C Cytosine

71

Page 68: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

72

72

Page 69: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

73

73

Page 70: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

74

Complexiteit van het leven

Genetische code • Enzymen zijn dus eiwitketens opgebouwd uit 20

soorten aminozuren

• DNA codeert voor (ketens van) aminozuren met

4 DNA bouwsteentjes: T (U bij RNA), A, G, C

• Codon: ‘letter’ van 3 bouwsteentjes

– codeert steeds 1 aminozuur

– startcodon: AUG (+)

– stopcodons: UAA, UAG, UGA

• gen: stuk DNA met start, code, stop

74

Page 71: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

75

Complexiteit van het leven

Van DNA naar eiwitten gaat in 2 stappen

1.Overschrijving (transcriptie)

DNA → m(essenger)-RNA matrijs voor eiwitsynthese

2. Vertaling (translatie)

m-RNA + aminozuren → eiwit

– op ribosomen (zijn ook enzymen) met t-RNA (transfer)

– t-RNA transporteert aminozuren naar groeiende keten

– herkent codons

75

Page 72: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

76

Complexiteit van het leven

1.Overschrijving (transcriptie)

DNA → m(essenger)-RNA

2. Vertaling (translatie)

m-RNA + aminozuren → eiwit

– op ribosomen

– t-RNA herkent codons

76

Page 73: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

77

Complexiteit van het leven

Genetische code: Codon en code

• Eiwit: 20 soorten aminozuren

• Steeds 3 steentjes voor 1 aminozuur

• Bij m-RNA U(racil) ipv T(hymine)

77

Page 74: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

78

Complexiteit van het leven

Codon en code

Eiwit: 20 soorten aminozuren

t-RNA herkent codon:

steeds 3 ‘steentjes’

voor 1 aminozuur

78

Page 75: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

79

Eiwitketen ‘groeit’

op ribosoom

Complexiteit van het leven

Page 76: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

80

Complexiteit van het leven

Codon en code:

t-RNA’s

tRNA van gist. violet: bindingsplaats,

wijnrood: D-lus, blauw: anticodon-lus,

oranje: variabele lus, groen: TPsiC-

lus, geel: CCA-3' van de

bindingsplaats, grijs: anticodon 80

Page 77: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

Cel

• https://www.youtube.com/watch?v=1Z9pqST72is

Celdeling en DNA synthese

• https://www.youtube.com/watch?v=B660f3dPEuw

• https://www.youtube.com/watch?v=OjPcT1uUZiE

• https://www.youtube.com/watch?v=dMPXu6GF18M

• https://www.youtube.com/watch?v=TNKWgcFPHqw

Eiwitsynthese

• https://www.youtube.com/watch?v=9kOGOY7vthk

• https://www.youtube.com/watch?v=gG7uCskUOrA 1

• https://www.youtube.com/watch?v=D3fOXt4MrOM 2

• https://www.youtube.com/watch?v=kmrUzDYAmEI 3

81

Complexiteit van het leven

81

Page 78: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

82

Complexiteit van het leven

Samenvatting en essentie

• DNA bevat informatie voor eiwitten

• Informatie wordt vertaald door ingewikkelde ‘vertaalmachine’

• Ook de informatie daarvoor zit op DNA

• Erfelijke veranderingen gaan via DNA

2 vragen:

1. Hoe is dit ontstaan (de informatie + ‘vertaalmachine’)?

2. Hoe (waarschijnlijk) zijn complexe veranderingen

82

Page 79: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

83

Wat kansberekeningen

Notatie: 103 = 1000, 106 = 1000.000, 109 = 1000.000.000

1020 = 100.000.000.000.000.000.000 enzovoorts

Dobbelsteen: elke seconde werpen

• Kans op 22 maal 6 achter elkaar:

Complexiteit van het leven

83

Page 80: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

84

Wat kansberekeningen

Notatie: 103 = 1000, 106 = 1000.000, 109 = 1000.000.000

1020 = 100.000.000.000.000.000.000 enzovoorts

Dobbelsteen: elke seconde werpen

• Kans op 22 maal 6 achter elkaar:

(1/6)22 = 1 op 1,3·1017, duurt 4 miljard jaar !

Complexiteit van het leven

84

Page 81: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

85

Wat simpele kansberekeningen, 1 eiwit

Stel eiwit lengte 100 aminozuren, juiste volgorde

• Kans 1 op 20100 , is ongeveer 1 op 10130

• In het heelal (alle melkwegstelsels en zo) ca. 1080 atomen

• Dus veeeeel kleinere kans dan dat er atomen in het heelal zijn!

Eiwit lengte 300 aminozuren (1 eiwit)

• Kans 1 op 20300 , is ongeveer 1 op 10390

• Onmogelijk

Super onwaarschijnlijk, voor mij (en velen) onmogelijk

Complexiteit van het leven

85

Page 82: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

86

Ingewikkelder kansberekeningen, 1 eiwit

Stel eiwit lengte 150 aminozuren (Dembski)

• Kans op functionerend enzym 1 op 10164

• Maximaal aantal gebeurtenissen in heelal 10140

– 1080 elementaire deeltjes

– 1017 seconden sinds ontstaan heelal

– 1043 interacties per seconde (op basis van Planck’s lengte)

• Dus veeeel kleinere kans dan max aantal gebeurtenissen ooit!

Complexiteit van het leven

86

Page 83: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

87

Kansberekeningen, 1 eiwit

Stel eiwit lengte 150 aminozuren (Dembski)

• Kans op functionerend enzym 1 op 10164

• Maximaal aantal gebeurtenissen in heelal 10140

– 1080 elementaire deeltjes

– 1017 seconden sinds ontstaan heelal

– 1043 interacties per seconde (op basis van Planck’s lengte)

• Dus veeeel kleinere kans dan max aantal gebeurtenissen ooit!

Complexiteit van het leven

87

Page 84: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

88

Wat kansberekeningen vervolg

Eerste eiwit (dat kan worden gekopieerd in primitieve ‘cel’)?

• Ook DNA (RNA) nodig om voor dit eiwit te coderen

• En enzymen voor DNA transcriptie

• En enzymen om DNA (of RNA) te repliceren

• En een cel membraan

• Dat alles tegelijk! Anders valt het eindelijk gevormde eerste eiwit uit elkaar

Onmogelijk onwaarschijnlijk’. Er is informatie (nodig)

Complexiteit van het leven

88

Page 85: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

90

Opbouw

• Evolutietheorie

• Iconen van evolutie

• Ontwerp in de natuur

• Complexiteit van het leven

• Evolutie bewezen?

90

Page 86: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

91

Evolutie bewezen?

http://www.dissentfromdarwin.org/

91

Page 87: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

92

Evolutionisme bewezen?

92

Page 88: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

93

http://www.dissentfromdarwin.org/

Evolutie bewezen?

93

Page 89: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

94

Guiseppe Sermonti, hoogleraar genetica, Universiteit Perugia, Nobelprijswinnaar, in een interview:

Vraag: ‘Gewoonlijk lees je dat het functioneren van de evolutie begrepen is’

Antwoord: ‘Juist! Schrijvers als Dawkins zeggen dat .. nu alles duidelijk is. Het is werkelijk wetenschapsvervalsing om zoiets te zeggen. Er zijn enorme problemen die nog moeten worden opgelost. Kijk, als ik met geroepen voel om het Darwinisme te bestrijden is .. omdat het oneerlijk is. Wat me geschokt heeft is dat de aanhangers ervan er zelf niet in geloven’

Evolutie bewezen?

94

Page 90: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

95

Anthony Flew• Atheistisch filosoof

• Vanwege complexiteit leven:

‘De enige bevredigende verklaring voor de oorsprong van zo’n “doelgericht, zelfreplicerend leven zoals we op aarde zien is een oneindig intelligente Geest” ‘

(op basis van wat (origin-of-life) wetenschappers nu weten en denken)

Evolutie bewezen?

Page 91: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

96

David Berlinksi, ‘The Devil’s delution

• Reactie op Richard Dawkins

• En op ‘militant atheisme’

Voorbeeld: ‘Het Begin’

Roodverschuiving ontdekt door Hubble (1930) -uitdijend heelal – leidde tot Big Bang theorie.

Er was een begin, een ‘singulariteit’

Wat was daarvoor?

Evolutie bewezen?

96

Page 92: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

97

Berlinski laat zien dat atheisten liever absurde, onwaarschijnlijke theorieën geloven dan een Schepper.Geloof in een God is niet minder logisch of ‘wetenschappelijk’ dan wat zij geloven.

Evolutie bewezen?

97

Page 93: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

98

Conclusie

→ Evolutiegedachte overheerst, maar:

• niet ‘bewezen’

• beslist niet enige, onbetwiste wetenschappelijke visie

• Bril waardoor wordt gekeken is gekleurd

• Indirekte bewijzen (te) zwak

Geloof het (schepping en Ontwerper) maar gerust

Evolutie bewezen?

98

Page 94: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

99

Wat interessante boeken

Page 95: Evolutie bewezen - Ontwerp of toeval• Iconen van evolutie • Ontwerp in de natuur • Complexiteit van het leven • Wetenschappelijk bewezen? 15. 16 Iconen van evolutie Bewijzen

100

Wat interessante sites

https://logos.nl/

www.creationscience.com

www.peter-insite.nl

http://christiananswers.net/creation/

https://www.scientias.nl/groot-deel-van-ons-junk-dna-heeft-belangrijke-functie/

http://www.dissentfromdarwin.org/

https://www.youtube.com/watch?v=fiJdfCiWo4I

https://www.youtube.com/watch?v=UCwmebgjdd4

https://www.youtube.com/watch?v=il3z5SuqWgU James Tour

https://www.youtube.com/watch?v=_H4ntRloGWU

https://www.youtube.com/watch?v=noj4phMT9OE En veel meer100