1

Postzegels: Nederlandsedesign iconen

Peter BakkerVoorzitter Raad van Bestuur TNT

Evenement: 100-jarig bestaan van de Bond van Filatelistenverenigingen, Hilton Park Hotel, Soestduinen, 7 juni2008

2

Het is een bekend gezegde dat de wereld is geschapen, maar de Nederlanders Holland hebben gemaakt. Grote delen van ons land zijn buitgemaakt op de zee en de strijd tegen het water heeft eengrote invloed gehad op onze natrionale identiteit.Er wordt wel beweerd dat de stempel die we op de inrichting van ons land hebben gedrukt, gevolgen heeft gehad voor allerleionderdelen van het culturele leven en met name op de toegepaste kunsten, zoals architectuur en grafische vormgeving, waar net als bij waterwerken de maakbaarheid voorop staat.

3

Want het is ontegenzeggelijk zo dat Nederlands grafisch ontwerpinternationaal in hoog aanzien staat. En in die traditie heeft het Nederlandse postbedrijf een belangrijke rol gespeeld. In dit recent verschenen boek van Aaron Betsky en Adam Eeuwens: False Flat: Why Dutch design is so good wordt eenoverzicht gegeven van het huidige Nederlandse grafischeontwerp.

4

Daarbij krijgen de Nederlande postzegels een prominente plek, zoals u hier kunt zien.

5

Soms dient het Nederlandse landschap direct alsinspiratie voor het ontwerp van postzegels.Zo kunnen zonder veel fantasie de spectaculaire kleurenvan de bollenvelden…

6

…teruggevonden worden in het ontwerp van deze ZakelijkePostzegels van Peter Bilak uit 2004.

7

En je hoeft ook geen kunstgeschiedenis gestudeerd te hebbenom het verband te zien tussen deze postzegels en het werk van de bekende Nederlandse schilder Mondriaan.

8

Het werk van Mondriaan is ook expliciet het onderwerp van eenpostzegel geweest, bij deze postzegel uit 1992 ter gelegenheidvan de wereldtentoonstelling in Sevilla van de hand van de Spaanse ontwerper Peter Torrent.Het was overigens een unicum dat een land een buitenlandsevormgever vroeg een postzegel te ontwerpen. Dat was eenvoorbeeld van de bijzondere en en vaak baanbrekendeontwerpen en ontwerpers van Nederlandse postzegels.Als je terugkijkt op de postzegels van de laatste honderd jaar, danvalt op dat postzegels vaak hele goed graadmeters zijn geweestvan de stand van zaken in de Nederlandse kunst- en vormgevingswereld. Maar het komt ook regelmatig voor voor datpostzegels vooruitlopen, een trend zetten.Wat ik vandaag wil doen is met u de afgelopen honderd jaardoornemen, en daarbij stilstaan bij die postzegels met eenbijzonder verhaal, of die een belangrijke ontwikkeling in de maatschappij of voor ons bedrijf weergeven.

9

Dit is de man die aan de basis stond van het vooruitstrevendevormgevingsbeleid van de Nederlandse PTT: Jonkheer J.F. van Royen, sinds 1918 algemeen secretaris van het staatsbedrijf derPTT (tot?). Van Royen was zeer geïnteresseerd in typografie en grafisch ontwerp.

10

Een van de impulsen die de PTT gaf aan de postzegelontwerpenwas het benaderen van een architect als K.P.C. de Bazel voor de vormgeving van postzegels. De Bazel is bekend geworden door opmerkelijke gebouwen zoalsdit voormalige hoofdkantoor van de ABN aan de Vijzelstraat in Amsterdam

11

Een andere baanbrekende vernieuwing was het gebruik van foto’s en fotomontages op postzegels, zoals hier op de KoninginWilhelmina postzegels uit 1931 – 1933 en op de Goudse glazenpostzegels (1931), beide van de hand van de bekende ontwerperPiet Zwart.

12

Ook heel beroemd zijn de cijferpostzegels van Jan van Krimpen(1946-1957)

13

Zulke cijferpostzegels zijn heel zuiver de weerslag van de tijdwaarin zij tot stand komen. Er is bijvoorbeeld een wereld van verschil tussen de krullen van de Van Krimpen postzegels uit het tijdperk net na de Tweede Wereldoorlog tot deze strakkecijferpostzegel van Wim Crouwel, uit 1976.

14

Deze zijn ook heel beroemd: de Koningin Beatrix-postzegels van Peter Struycken uit 1981. De ontwerper gebruikte eencomputerprogramma om een foto van Vincent Mentzel om tezetten in een afbeelding geheel opgebouwd uit puntjes. Het effect is na al die jaren nog steeds niet uitgewerkt, want deze postzegelis nog steeds in gebruik.

15

Ook op andere terreinen had de Nederlandse post alsopdrachtgever invloed op de ontwikkeling van de kunst in Nederland. Dit is bijvoorbeeld het interieur van het postkantooraan de Neude in Utrecht, een fraai voorbeeld van art deco architectuur van Jo Crouwel uit 1924.

16

Ook de inzet van cartoons in reclamemateriaal kanvooruitstrevend genoemd worden….

17

Ook zeer modern: puur grafisch uitgevoerde posters, zoals deze, een ontwerp van N.P. de Koo, van wie op dit moment eententoonstelling is in het Museum voor Communicaite in Den Haag.

18

Het ontwerp van bedrijfsmiddelen, zoals brievenbussen, ademdeook de geest van de tijd. Dit is de befaamde Holland brievenbus, van Anton Kurvers, een mooi voorbeeld van de stijl van de Amsterdamse School.

19

Of de posttreinen, hier met de belettering uit de laatste fase van zijn bestaan tot de posttreinen werden opgeheven in 1996.

20

Met enige regelmaat verschenen er ook postzegels tergedachtenis van een gebeurtenis van bijzondere waarde voor onsals bedrijf. Meneer Holstege heeft er ook een aantal laten zien.Zo was er de eerste beursnotering van KPN in 1994.Het ontwerp van deze postzegel is bij wijze van uitzondering van de hand van drie medewerkers van het bedrijf.(1994: KPN naar beurs, R.D.E. Oxenaar, Julius Vermeulen en P.H. Hefting)

21

Nog een historisch moment voor ons als bedrijf: de opsplitsingnadat wij het Australische bedrijf TNT hadden overgenomen. Op de foto de topmannen van beide nieuwe bedrijven: Wim Dik van KPN en Ad Scheepbouwer van het nieuwe onafhankelijke TNT Post Groep, waar ik toen financieel directeur van was.

22

Na de splitsing ontstond TNT Post Groep, afgekort TPG, met daaronder twee bedrijven: het aloude Nederlandse postbedrijf en het internationale TNT.

23

Het eerste jaarverslag van TPG uit 1997 verbeeldt met deze twee foto’s mooi het nieuwe bedrijf: een TNT bestelauto in Hong Kong naast een Postbusje in een oer-hollandse setting.

24

Een heel bijzondere postzegel is de Zilverenverrassingspostzegel van Rutger Fuchs uit 2001.Deze postzegel, die de laatste gulden herdenkt, is op verschillende manieren uniek: het is enige postzegel gemaakt van zuiver zilver en niet bedrukt, maar geslagen door de NederlandseMunt.

25

De aandacht voor vormgeving leidt soms tot grappige uitingen, zoals hier bij deze Kerstversiering op de gevel van het hoofdkantoor van Post in Den Haag.

26

Ook In recenter jaren heeft Post veel aandacht besteed aanindustrieel ontwerp, Dit is een innovatief ontwerp uit 2000 van Springtime Industrial Design voor een moderne variant van de bakfiets, die de postbode in staat moet stellen groterehoeveelheden post mee te nemen dan mogelijk is op een gewonefiets.

De zogenoemde Roodrunner is voorzien van een elektromotor die een deel van het trapwerk voor zijn rekening neemt. Helaas bleekde Roodrunner niet geschikt voor gebruik in historischebinnensteden: het bleek bijna onmogelijk om een volgeladenRoodrunner over steile bruggetjes te krijgen…

27

En dit is de nieuwe tweelingbrievenbus van NPK Industrial Design uit 2002.

28

Door de vele naams- en logoveranderingen waren veel menseninmiddels het spoor bijster: wat hoorde nu wel en niet bij elkaar: TPG Post, KPN, TNT, de Postbank,TPG? In 2005 hebben we daarom besloten het TPG-logo los te laten en het concern om tedopen in TNT. Ruim een jaar later viel ook het besluit om de vertrouwde kleurrood voor Post in te ruilen voor het oranje van TNT. Vanaf datmoment dragen al onze activteiten dezelfde bedrijfsstijl.

29

Het kroontje verhuisde wel mee.

30

Er kwamen postboys, de handige karretjes voor postbodes in TNT-stijl en de vertrouwde posttassen kregen een nieuw jasje. Ook de bedrijfskleding werd natuurlijk aangepast.

31

De nieuwe brievenbussen moesten er ook aan geloven, zij het datde rode exemplaren die al geplaatst waren pas vervangenworden wanneer daar aanleiding voor is.

32

En we bleven ook nieuwtjes in onze postzegels verwerken, zoalsbij deze postzegels uit 2003 ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan van Douwe Egberts. De ontwerper is Anthon Beeke. Alsiemand over het kopje wrijft, komt de geur van versgezette koffievrij.

33

Bijzonder geslaagd vind ik zelf deze postzegels uit 2005 tergelegenheid van 50 jaar World Press Photo van ontwerper Will Holder. In de postzegels zijn alle winnende foto’s van de laatste50 jaar verwerkt.

34

Nog een unieke postzegel: in het kader van de Weken van de Kaart ontwierp de bekende Nederlandse kunstenaar Karel Appelin 2006 deze postzegel. Een historische postzegel, want het is zijn laatste kunstwerk.

35

Helemaal van deze tijd en een goed voorbeeld van iets waar we als bedrijf heel erg mee bezig zijn: het milieu. Het velletje 10 voorNederland (2008, ontwerper?) laat diverse manieren zien hoe we onze CO2-uitstoot kunnen beperken. Een van de voorbeelden is groene post: een nieuw product waarmee bedrijven de CO2-uitstoot van hun post kunnen compenseren.

36

Ik wil tegen het eind van deze presentatie u deze sluitzegels van Roel Mosuit 1997 laten zien, die zich toen al afvroeg of email het einde inluidt van de traditionele post. U viert vandaag het 100-jarig bestaan van uw Bond. Zalde Bond ook zijn tweede eeuwfeest halen?

Dat is natuurlijk een gewetensvraag voor iemand van de Post. U leest het allemaal in de krant en ziet het op de televisie: de hoeveelheid post neemtaf. Veel communicatie verloopt tegenwoordig via internet.

Ik zou geen uitspraak durven doen of er over 100 jaar nog post en postzegels bestaan zoals we die nu kennen. Maar ik denk wel dat er nogpostzegelverzamelaars zullen zijn. Hartelijk gefeliciteerd!

37

Tot slot wil ik u een klein cadeautje geven. Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Bond en de verlening van het predikaat ‘koninklijk’ hebben we deze persoonlijke postzegelslaten maken in een zeer gelimiteerde oplage van 450 velletjes. 250 daarvan zijn gebruikt om de uitnodigingen voor vandaag teversturen. De resterende 200 velletjes zullen we straks aan het eind van deze bijeenkomst onder de aanwezigen uitdelen.

Ik wil graag het eerste exemplaar van deze bijzondere postzegeluitreiken aan de voorzitter, de heer Ties Koek. Meneer Koek, kuntu even naar voren komen?