Evolutie en cultuur
description
Transcript of Evolutie en cultuur
Evolutie en cultuur
Evolutie en cultuur
Nico M. van StraalenLezing op Lowlands:http://vimeo.com/47855834
Van Altamira tot Lowlands
De mens is een naakte aap
Evolutielijnenbinnen de primaten
HalfapenEchte apen
MensapenMaki’s Lori’s Spookdiertjes Apen van denieuwe wereld
Apen van de oude wereld
Eerste primaten
Fylogenie van de mensapen
DNA sequentie-identiteit onder primaten
Chromosoom 2 (100 kbp vensters)
Marques-Bonet et al. (2009) Ann. Rev. Genomics Hum. Genet. 10, 355-386.
Regulatoire evolutie
Enard et al. (2002) Science 296: 340-343
• Verschillen in genexpressie tussen mens, chimpansee en rhesusmakaak zijn in de hersenen veel groter dan in lever en bloed
Evolutie van genexpressieverschillen
Gilad et al. (2006) Nature 440: 242-245.
Voor elk gen: expressie t.o.v. mens voor chim-pansee, orang-oetan en rhesus-makaak
Lager bij mensapen Hoger bij mensapen
Conclusies uit de genetica Genoom van de mens verschilt nauwelijks van dat
van de mensapen Werking van genen
is meer verschillenddan de structuur vangenen
Regulatie en samen-werking van genen iscruciaal
Opeenvolging van primatenfossielen tijdens het Cenozoïcum
(65 My BP - heden)
Australopithecus afarensis Paranthropus robustus
Homo habilis Homo erectus
Enkele jaartallen
6-7 miljoen jaar geleden: eerste rechtop lopende aapmensachtige wezens (Afrika)
200.000 jaar geleden: ontstaan van Homo sapiens (Afrika)
80.000 jaar geleden: begin van migraties van Homo sapiens (naar Midden Oosten en Azië)
40.000 jaar geleden: eerste Homo sapiens in Europa; culturele explosie
10.000 jaar geleden: landbouwrevolutie verspreidt zich vanuit het Midden Oosten, China en Midden Amerika
Ongeveer 6 miljoen jaar geleden verschenen de eerste “aapmensen”.
• De eerste honininen liepen wel rechtop, maar hadden nog het hersenvolume van de chimpansee• De eerste relatief goed bekende homininen zijn die van het genus genus Australopithecus
Alle oude hominine fossielen worden gevonden in Afrika
Fylogenie van de homininen• Homininen: subfamilie van
de Hominidae• Definiërende kenmerk:
bipedalisme• Ontstaan 6-7 My BP• In totaal 8 Homo-soorten en
9 niet-Homo homininen• Recente vondsten brengen
het aantal soorten homi-ninen op 24!
• Robuuste en graciele lijn• Sterk vertakt evolutie-
patroon met veel dood-lopende lijnen
Cultuur
Oldowan
Acheulien
Moustérien
Homo habilis
Homo erectus
Homo neanderthalensis
Gebruik van stenen werktuigen: vanaf
2,7 miljoen jaar geleden
Figure 11.41
Chimpansee’s gebruiken soms stenen om noten e.d. te kraken, maar deze “werktuigen” worden niet gevormd of veranderd
De culturele revolutie in Europa
40 – 30 ky BP: explosie vanculturele expressie (stenenwerktuigen ornamenten,grottekeningen)
Indicatief voor symbolisch gedrag
Geassocieerd met de komst van anatomisch moderne mensen (Cro-magnon)
Oudere culturen met symbolisch gedrag bestonden mogelijk al in Afrika (tot 71 ky BP)
Grotten met arte-facten van H. sapiens in Europa
Prehistorische schilderingen in de grotten van Lascaux
“De Sixtijnse kapel van de prehistorie”
Plafond van de “polychrome kamer”
The grot van Altamira (Noord Spanje)18.500 - 14.000 y BP, ontdekt in 1879
“Venus”-beeldjes van de Cro-magnon mens
Venus vanWillendorf
Venus van Lespugue
Genetische basis voor culturele evolutie?
Dopaminereceptoren zijn sterkvariabel tussen mensen
Sommige varianten zijngecorreleerd met gedrags-fenotypes (“novelty seeking”)
Het 7R-allel van DRD4 is pas recent ontstaan (50 ky BP!), maar is toch relatief algemeen
Het DRD4-locus is mogelijk onderworpen geweest aan positieve selectie
Ding, Y.-C., et al. (2002) PNAS 99(1), 309-314.
Conclusies uit de paleoantropologie Homo habilis maakte de
eerste stenen werktuigen, 2.5 miljoen jaar geleden
Werktuigen zijn gaandeweg steeds verfijnder geworden
Plotselinge toename van culturele uitingen 40.000 jaar geleden
Wat is cultuur?
Couperin Cinquieme PreludeCouperin_Cinquieme_Prelude_Ordinaire.ogg
Wat is cultuur?
Evolutionair perspectief
Cultuur is een gedrag dat de meeste leden van een groep vertonen, gedurende langere tijd vertoond wordt overgedragen wordt door imitatie en sociaal leren
Cultuur is sociaal overgedragen cumulatieve informatie ten aanzien van gedrag
Wat maakt cultuur cumulatief? Aspecten van culturele transmissie die cumulatieve
culturele uitingen mogelijk maken: “Mind reading” Leren door imitatie Gevoeligheid voor
afkeuring en aan-moediging
Taal Onderwijs!
Evolutie van cultuur beïnvloedt biologische evolutie
Neanderthaler van La Chapelle-aux-Saintes was een oude man Oude en zieke personen konden overleven: werden verzorgd Daardoor kan de genetische samenstelling van een populatie
veranderen
Gladde onder-kaak zonder kiezen
Cultuur ontwikkelt zich in groepen Groepen concurreren met elkaar In groepen ontstaat gemakkelijk
copieergedrag• Vermindert verschillen binnen de groep• Consolideert verschillen tussen groepen
Sociale omgeving èn biologie van de mens ware ideale uitgangspunten voor de evolutie van cultuur
Sterke wederkerigheid: biologische basis voor de evolutie van cultuur
Woede motiveert mensen om iemand te straffen die de norm overschrijdt
Schuld zorgt ervoor dat normen niet gemakkelijk overschreden worden
Schaamte stimuleert correcties op gedrag dat anderen afkeuren
Trots bevordert gedrag dat anderen goedkeurenGintis et al. (2003) Evol.
Human Behav. 24: 153-172
Culturele drift Behoud en
verspreiding van cultureel gedrag zelfs als dat overduidelijk nadelig is
Kuru (prionziekte) bij het Fore-volk van Papoea Nieuw Guinea
Genetische variatie in het Midden-Oosten
Palestijnen zijn genetisch meer verwant aan Joden dan aan andere Arabische volkeren
Conclusies uit psychologie
Cultuur is sociaal overgedragen cumulatief gedrag Culturele evolutie werkt in op biologische evolutie Culturele evolutie kan onderworpen zijn aan drift Cultuur ontwikkelt zich in groepen Sterke wederkerigheid is de basis voor samenwerking
tussen mensen Evolutie van sterke wederkerigheid is mogelijk door
(1) aangeboren emoties (2) culturele groepselectie
Evolutie van cultuur: samenspel van genetica, psychologie en sociale structuur