Erfelijkheid en Evolutie

37
Erfelijkheid en Evolutie in een elektronische leeromgeving Een ontwerp van een lessenserie bij de onderwerpen Erfelijkheid en Evolutie waarbij het gebruik van een elektronische leeromgeving een grote rol heeft gespeeld. Klaske Munniksma In het Friese plaatsje Wolvega is de opmars van ICT in het onderwijs inmiddels echt in gang gezet. Een groot deel van het onderwijzend personeel en de leerlingen van het Linde College maken gebruik van de elektronische leeromgeving It’s Learning. In dit artikel kunt u lezen over het actieonderzoek dat twee beginnende biologie docenten, Jolanda van Dijk en Klaske Munniksma, in de onderbouw van deze middelbare school hebben uitgevoerd. Het doel van dit actieonderzoek was om biologiedocenten een product (lessenserie) aan te bieden met specifieke opdrachten, die gericht zijn op het voorkomen van eventuele leerproblemen die kunnen ontstaan bij leerlingen bij het leren van de onderwerpen erfelijkheid en evolutie. De onderzoeksvraag van dit actieonderzoek luidde als volgt: Hoe kan een biologiedocent erfelijkheid en evolutie op een uniforme, reproduceerbare en motiverende manier aanbieden? Toelichting: Er is gekozen voor een uniforme manier, opdat het eindproduct een samenhangend en logisch geheel zou worden. Verder is er gekozen voor een reproduceerbare manier, zodat het 1

Transcript of Erfelijkheid en Evolutie

Page 1: Erfelijkheid en Evolutie

Erfelijkheid en Evolutie

in een elektronische leeromgeving

Een ontwerp van een lessenserie bij de onderwerpen Erfelijkheid en Evolutie waarbij

het gebruik van een elektronische leeromgeving een grote rol heeft gespeeld.

Klaske Munniksma

In het Friese plaatsje Wolvega is de opmars van ICT in het onderwijs inmiddels echt in

gang gezet. Een groot deel van het onderwijzend personeel en de leerlingen van het Linde

College maken gebruik van de elektronische leeromgeving It’s Learning. In dit artikel kunt u

lezen over het actieonderzoek dat twee beginnende biologie docenten, Jolanda van Dijk en

Klaske Munniksma, in de onderbouw van deze middelbare school hebben uitgevoerd. Het

doel van dit actieonderzoek was om biologiedocenten een product (lessenserie) aan te bieden

met specifieke opdrachten, die gericht zijn op het voorkomen van eventuele leerproblemen die

kunnen ontstaan bij leerlingen bij het leren van de onderwerpen erfelijkheid en evolutie.

De onderzoeksvraag van dit actieonderzoek luidde als volgt:

Hoe kan een biologiedocent erfelijkheid en evolutie op een uniforme, reproduceerbare en

motiverende manier aanbieden?Toelichting: Er is gekozen voor een uniforme manier, opdat het eindproduct een samenhangend en logisch

geheel zou worden. Verder is er gekozen voor een reproduceerbare manier, zodat het eindproduct enerzijds

makkelijk te gebruiken zou zijn door andere docenten en anderzijds de mogelijkheid open zou blijven om een

vervolg-actieonderzoek plaats te laten vinden.

Actieonderzoek

Vanuit de schoolleiding van het Linde College wordt er op aangestuurd om in de

lessen meer gebruik te maken van de aanwezige elektronische leeromgeving en ict. Op het

Linde College wordt de elektronische leeromgeving It’s Learning gebruikt. De biologiesectie

heeft gekeken hoe deze wens in te passen was voor het vak biologie. Een didactisch probleem

dat zich voordoet bij biologie is de moeilijkheid die leerlingen hebben met de didactiek, die er

nu gebruikt wordt bij het aanleren van de leerstof voor de onderwerpen erfelijkheid en

evolutie.

1

Page 2: Erfelijkheid en Evolutie

Onderwerpen van het onderzoek: Ict in de lessen biologie Erfelijkheid en evolutie in de onderbouw Elektronische leeromgeving It’s Learning

De werkwijze die voor dit

onderzoek is gebruikt is het

actieonderzoek. Actieonderzoek is een

onderzoek dat afwijkt van andere soorten

onderzoek. Het is een vorm van onderzoek

waarbij er sprake is van een combinatie van onderzoeken en veranderen. Met actieonderzoek

vergaar je niet alleen kennis, het doel is om met de kennis die je vergaart het onderwijs te

veranderen en te verbeteren (Ponte, 2002). Het onderzoek moet leiden tot verbetering van de

praktijk. Met behulp van actieonderzoek wordt het onderwijs stap voor stap ontwikkeld.

1. verkennen van de bestaande situatie door beschrijving en analyse

2. opstellen van een concreet veranderplan

3. ontwerpen en uitvoeren van verbeteracties

4. monitoring van proces en resultaat

5. bijstelling en/of verbeteracties.

Aan de hand van deze stappen is de onderzoeksvraag opgesteld en een concreet plan

ontwikkeld. Het eindproduct van het onderzoek is een lessenserie met specifieke opdrachten

die gericht zijn op het voorkomen van eventuele leerproblemen die kunnen ontstaan bij het

leren van erfelijkheid en evolutie.

Onderzoeksopzet

Om de onderzoeksvraag ‘Hoe kan een biologiedocent erfelijkheid en evolutie op een

uniforme, reproduceerbare en motiverende manier aanbieden?’ goed te kunnen

beantwoorden zijn drie deelvragen geformuleerd. Hierna zijn de twee docenten begonnen om

deze deelvragen stap voor stap te beantwoorden. De volgende acties zijn ondernomen om

deze drie deelvragen te beantwoorden:

1. Welke bijdrage kunnen een elektronische leeromgeving en ict leveren bij erfelijkheids- en

evolutieleer?

Literatuuronderzoek naar de bijdrage van een elektronische leeromgeving en ict in het

onderwijs.

De cursus It’s Learning volgen om het gebruik en de mogelijkheden van de elektronische

leeromgeving onder de knie te krijgen

2

Page 3: Erfelijkheid en Evolutie

Het testen en toepassen van de mogelijkheden van de elektronische leeromgeving in een

aantal lessen.

2. Welke leerproblemen kunnen er ontstaan bij de onderwerpen erfelijkheid en evolutie?

Vaststellen van de kern- en leerdoelen behorend bij de onderwerpen erfelijkheid en

evolutie.

Literatuuronderzoek naar leerproblemen, die kunnen ontstaan bij leerlingen, die

betrekking hebben op de onderwerpen erfelijkheid en evolutie.

Onderzoek naar de ervaringen van de biologiesectie met betrekking tot leerproblemen, die

bij leerlingen kunnen ontstaan bij de onderwerpen erfelijkheid en evolutie.

Lijst opstellen met 21 leerdoelen, waarbij rekening is gehouden met voorgaande punten

(zie bijlage I).

3. Hoe kun je leerlingen zo effectief mogelijk laten leren? (om goede opdrachten te

ontwikkelen moet je weten hoe je leerlingen zo effectief mogelijk laat leren)

Het lezen van het boek ‘Effectief leren in de les’ van Sebo Ebbens, Simon Ettekoven en

Jos van Rooyen (1996)

Aan de hand van de antwoorden en resultaten van deze drie deelvragen zijn de twee

docenten aan de slag gegaan met het ontwikkelen van opdrachten, met als eindresultaat een

lessenserie met specifieke opdrachten die gericht zijn op het voorkomen van eventuele

leerproblemen die kunnen ontstaan bij het leren van erfelijkheid en evolutie.

Nadat de lessenserie voor de eerste keer is afgenomen (bij twee tweede klassen

VMBO-theoretische leerweg), is gekeken of de vooraf opgestelde leerdoelen zijn behaald. Dit

is gedaan aan de hand van de resultaten van de leerlingen bij toetsen, oefentoetsen en

opdrachten.

Effectiever leerproces?

Bij het doen van het literatuuronderzoek kwamen de twee docenten erachter dat

informatie over de effectiviteit van een elektronische leeromgeving schaars bleek te zijn.

Dissel (2005), een ervaren docent biologie, heeft dit onderzocht binnen de context van het

Nieuwe Leren en in zijn artikel onderwijskundig onderbouwd. In zijn verslag worden de

volgende relevante zaken genoemd: ‘Een leeromgeving is een sociaal systeem waarbij kennis

en competenties in een bepaald domein worden ontwikkeld. De elektronische leeromgeving is

3

Page 4: Erfelijkheid en Evolutie

dat deel van de totale leeromgeving dat door ict wordt ondersteund (Gommer, 2000). In een

elektronische leeromgeving gaat het volgens Droste (2003) om de technische voorzieningen

(hardware, software en telecommunicatiestructuur). Deze technische voorzieningen faciliteren

de interactie tussen het proces van het leren, de communicatie die nodig is voor het leren en

de organisatie van het leren.’ Daarnaast heeft Dissel met zijn onderzoek aangetoond, dat

binnen het Nieuwe Leren, het gebruik van een elektronische leeromgeving de leerlingen meer

structuur biedt en het samenwerken makkelijker maakt. Aangezien de resultaten van Dissel

van toepassing zijn op het Nieuwe Leren, een schoolsituatie die nogal verschilt van de

‘gangbare’ schoolsituatie op het Linde College, zijn deze resultaten niet rechtstreeks door te

vertalen.

Een belangrijk voordeel van het gebruik van ict in de klas, is dat de docent kan

inspelen op de verschillen tussen de leerlingen . In de klas zitten leerlingen met verschillende

leerstijlen, interesses en niveaus. Op internet is veel leermateriaal beschikbaar dat de docent

zou kunnen gebruiken om gedifferentieerd leerstof aan te bieden. Dit zou kunnen bijdragen

aan het terugdringen van achterstanden en aan de verdere ontwikkeling van leerlingen die

meer aan kunnen.

De testlessen met de elektronische leeromgeving

December 2006. Op het Linde College wordt het project ‘Lekker gezoend’ gedraaid.

De vaksecties van verzorging, lichamelijke opvoeding en biologie hebben ten tijde van dit

project lessen verzorgd, welke in het teken stonden van gezondheidsbevorderend gedrag bij

leerlingen. Voor het vak biologie betekent dit dat vier eerste klassen via de elektronische

leeromgeving aan de gang gaan met het maken van een webkwestie. Het voorkomen van

blessures stond hierbij centraal. Met het draaien van deze testlessen hebben de docenten

willen testen welke bijdrage de elektronische leeromgeving en ict zouden kunnen bieden bij

4

Page 5: Erfelijkheid en Evolutie

het vervolg van het onderzoek (deelvraag 1). De belangrijkste ervaringen van de twee

docenten waren de volgende:

Relatief veel leerlingen (ruim 30%) maakten gebruik van de mogelijkheid om te

communiceren met de docenten via de elektronische leeromgeving, om zo hun vragen te

stellen.

De elektronische leeromgeving kan een nuttig middel zijn voor het invoeren van

toetsingsresultaten van leerlingen. Leerlingen maakten gebruik van het inzien van hun

cijfers en gaven aan het prettig te vinden om hier inzage in te hebben.

De elektronische leeromgeving kan een nuttig instrument zijn bij het aanbieden van

opdrachten. Leerlingen konden over het algemeen goed uit de voeten met de elektronische

leeromgeving, dankzij de aandacht die hieraan was besteedt tijdens de ict-lessen.

Het handhaven van een inlevertermijn bleek lastig te zijn. Ruim 10% van de leerlingen

was niet op tijd met het inleveren van de webkwestie. Redenen die hierbij genoemd

werden waren hoofdzakelijk technische problemen of problemen die te maken hadden met

de computervoorzieningen en -toegangsmogelijkheden thuis.

Leerproblemen bij de onderwerpen ‘Erfelijkheid en evolutie’

De tweede deelvraag van het onderzoek betrof het achterhalen van leerproblemen bij

de onderwerpen erfelijkheid en evolutie. In tabel 1 zijn belangrijke leerproblemen van

leerlingen weergegeven, die betrekking hebben op de onderwerpen erfelijkheid en evolutie.

De leerproblemen uit deze tabel zijn enerzijds naar voren gekomen door het doen van een

literatuuronderzoek en anderzijds door het achterhalen van de ervaringen van de vaksectie

biologie op het Linde College. Hiervoor hebben de collega’s van de vaksectie een lijst met

alle begrippen van het thema erfelijkheid en evolutie gekregen, waarbij gevraagd werd om bij

elk begrip de onjuiste denkbeelden, die bij leerlingen kunnen ontstaan, op te schrijven.

5

Page 6: Erfelijkheid en Evolutie

Tabel 1. Leerproblemen bij de onderwerpen erfelijkheid en evolutie

Leerproblemen bij Erfelijkheid Leerproblemen bij EvolutieLeerlingen kunnen niet heen en weer denken tussen de

verschillende organisatieniveaus (populatie, organisme, cel

en moleculair niveau) die bij dit onderwerp aan de orde

komen.

Leerlingen zien geen verband tussen erfelijkheid en evolutie.

Leerlingen kunnen moeilijk bevatten dat alle cellen dezelfde

kern hebben en dezelfde 46 verschillende chromosomen.

Leerlingen denken dat individuele organismen zich

aanpassen aan de omgeving, deze aanpassingen worden door

de omgeving veroorzaakt, deze aanpassingen worden

doorgegeven aan de nakomelingen (Lamarck-theorie).

Het begrip genotype is moeilijk aan te leren. Leerlingen denken dat evolutie doelgericht is en leidt tot

‘hogere’ complexere organismen; de mens is de bekroning

van de evolutie.

Leerlingen denken dat wanneer het fenotype verandert, het

genotype ook verandert.

Leerlingen denken dat mensen afstammen van apen.

Leerlingen vinden de stof over genen, genenparen, gelijke

en ongelijke genen ingewikkeld.

Leerlingen denken dat de aarde in een veel korter tijdsbestek

is ontstaan.

Leerlingen weten niet precies wat ze erven van hun ouders Evolutie kan leiden tot conflicten met betrekking tot het

geloof van leerlingen.

Leerlingen denken dat dochters hun eigenschappen erven

van hun moeder en zonen van hun vader.

Leerlingen weten niet dat twee-eiige tweelingen net zo goed

gewoon broer en zus hadden kunnen zijn en dat eeneiige

tweelingen precies gelijk zijn (hetzelfde geslacht).

Bron: Onderzoek ervaringen sectie biologie Linde College en literatuuronderzoek: Janssen e.a. (2007),

Wagenaar (2003), Knippels (2002)

Na het onderzoek naar de leerproblemen hebben de twee docenten een lijst opgesteld

met 21 leerdoelen bij de onderwerpen erfelijkheid en evolutie (zie bijlage I). Hierbij hebben

ze rekening gehouden met de naar voren gekomen leerproblemen, maar ook met de algemene

kern- en leerdoelen bij de onderwerpen erfelijkheid en evolutie in de onderbouw. Om de

leerproblemen aan te pakken is er enerzijds gekeken naar de vakinhoudelijke uitleg om de

leerproblemen weg te nemen. Anderzijds is er gekeken hoe je leerlingen zo effectief mogelijk

zou kunnen laten leren, aangezien dit van belang is bij het ontwikkelen van opdrachten die er

op gericht zijn om de leerproblemen weg te nemen (deelvraag 3). Er is gesteld, dat wanneer

75% van de leerlingen de vragen bij een bepaald leerdoel correct kon beantwoorden, het

leerdoel behaald was, en de lessenserie dus effectief was aangaande het betreffende leerdoel.

6

Page 7: Erfelijkheid en Evolutie

De directe instructie en effectief leergedrag

De derde deelvraag van het onderzoek betrof de vraag hoe je leerlingen zo effectief

mogelijk kunt laten leren. Een instructiestrategie die kan leiden tot effectief leergedrag is de

directe instructie. Ebbens (1996) gaat in zijn boek uitgebreid in op de kenmerken van de

directe instructie. Zes belangrijke sleutelbegrippen spelen een rol bij het vormgeven van

effectief leren, te weten:

1. Een goede structuur in de opbouw van de leerstof

2. Het juiste niveau van de leerstof

3. Betekenis geven: leerlingen moeten voor zichzelf betekenis kunnen geven aan de

leerstof. Hiervoor moet het hen duidelijk zijn waarom zij deze stof moeten

doorwerken.

4. Individuele aanspreekbaarheid

5. Zichtbaarheid

6. Motivatie; waarbij de volgende factoren van grote invloed zijn: succes ervaren

(belonen), individuele aanspreekbaarheid, kennis van resultaten, betekenis geven,

interesse in de leerling en veiligheid, positieve benadering, aansluiten bij de leerstijl

van een leerling.

De lessenserie

In april van dit jaar is het dan eindelijk zover. De lessenserie is klaar (voor voorbeeld

van een deel van de lessenserie zie bijlage III). Twee tweede klassen VMBO-theoretische

leerweg, met in totaal 40 leerlingen, krijgen de lessenserie aangeboden. Tijdens het

ontwikkelen is zoveel mogelijk gekeken naar alle resultaten, die naar voren zijn gekomen

tijdens het beantwoorden van de deelvragen van het actieonderzoek, dat wil zeggen:

Om effectief gebruik te maken van de mogelijkheden van de elektronische

leeromgeving en ict is er voor gekozen om zoveel mogelijk gebruik te maken van de

7

Page 8: Erfelijkheid en Evolutie

communicatiemogelijkheden, de mogelijkheid tot individuele aanspreekbaarheid, de

weergave van resultaten, herkenbaarheid en interactiviteit.

De ontwikkelde opdrachten zijn specifiek gericht op het voorkomen van

leerproblemen en het behalen van de leerdoelen bij de onderwerpen erfelijkheid en

evolutie. De lijst met 21 leerdoelen is hiervoor als basis gebruikt. Voorbeeld van zo’n

opdracht is dat de leerlingen in de eerste les een presentatie moeten voorbereiden en

eventueel moeten geven met betrekking tot de verschillende organisatieniveaus. Deze

opdracht hoort bij het leerprobleem dat leerlingen niet heen en weer kunnen denken

tussen de verschillende organisatieniveaus (Knippels, 2002). Bij de presentatie moeten

de begrippen fenotype, genotype, chromosomen en genen op de verschillende

organisatieniveaus (organisme-, cel-, en moleculairniveau) door de leerlingen kunnen

worden uitgelegd. De presentatie moet gehouden worden aan de hand van een

bordtekening (zie onderstaande illustratie) die betrekking heeft op de verschillende

organisatieniveaus.

Om er voor te zorgen dat leerlingen de leerstof op een effectieve manier tot zich

kunnen nemen is er gebruik gemaakt van de directe instructiestrategie. Voor de zes

sleutelbegrippen van deze strategie betekende dit het volgende binnen de lessenserie:

o Een belangrijk onderdeel van de directe instructiestrategie is het verhogen van

de motivatie voor de opdrachten, wat dan ook veel aandacht heeft gekregen.

Voor de lessenserie betekende dit onder andere dat de leerlingen beloond

werden voor goed gedrag, succes konden ervaren bij spelletjes, op een

positieve manier werden benaderd, individueel werden aangesproken, altijd

8

Page 9: Erfelijkheid en Evolutie

kennis konden nemen van hun resultaten en dat opdrachten zoveel mogelijk

aansloten op hun belevingswereld.

o De lessenserie had een constante, uniforme structuur, een logische opbouw en

het juiste niveau.

o Door voorbeelden uit het dagelijks leven toe te voegen konden leerlingen voor

zichzelf betekenis geven aan de aangeboden lesstof.

Tabel 2: Inhoud lessenserie

Welke leerdoelen

(zie bijlage I)

Wat doen de leerlingen Wat doet de docent

Les 1 Leerdoel 1 t/m 3 (begippen,

organisatieniveaus)

Maken opdrachten + presenteren

bordtekening organisatieniveaus

Inleiding geven en maken

bordtekening m.b.t. verschillen in

organisatieniveau

Les 2 Leerdoel 2 t/m 7 (begrippen,

elke cel dezelfde 46

chromosomen, genenparen)

Bekijken powerpointpresentaties,

bekijken van filmpjes, spelletjes

spelen en oefentoetsen maken

Uitleg hoe de les eruit ziet,

begeleiden van leerlingen en

nakijken opdrachten en toetsen

Les 3 Leerdoel 7 t/m 15 (ongelijke

genen, geslachtelijke

voortplanting, XX/XY-

chromosomen

Bekijken powerpointpresentaties,

bekijken van filmpjes, spelletjes

spelen en oefentoetsen maken

Uitleg hoe de les eruit ziet,

begeleiden van leerlingen en

nakijken opdrachten en toetsen

Les 4 Leerdoel 2,5,8,15

(organisatieniveaus, wat een

kind erft van ouders,

dominante//recessieve

eigenschap)

Maken van een model van een

lichaamscel waarin belangrijke

begrippen worden herhaald.

Materiaal klaarzetten, uitleg

geven en leerlingen begeleiden

Les 5 Leerdoel 1 t/m 15 Maken van diagnostische toets Nakijken diagnostische toets

Les 6 Leerdoel 16 t/m 19

(evolutietheorie, fossielen,

verband erfelijkheid-

evolutie, aap/mens-uitleg)

Bekijken powerpointpresentaties,

bekijken van filmpjes, spelletjes

spelen en oefentoetsen maken

Uitleg hoe de les eruit ziet,

begeleiden van leerlingen en

nakijken opdrachten en toetsen

Les 7 Leerdoel 20 en 21 (aflezen

geologische tijdschaal,

ontwikkeling leven op

aarde)

Maken van poster van de

geologische tijdsschaal

Uitleg opdracht en leerlingen

begeleiden

Les 8 Leerdoel 1t/m 9, 12 t/m 14

en 16 t/m 21

Maken van afsluitende toets Nakijken afsluitende toets

9

Page 10: Erfelijkheid en Evolutie

Als vakdidactische aanpak is er voor gekozen om bij alle leerproblemen een of

meerdere opdrachten te ontwikkelen.

In totaal zijn er acht lessen ontwikkeld. In de lessen hoeft er geen gebruik te worden

gemaakt van de methode ‘Biologie voor jou’. Les 1, 4 en 7 kunnen plaats vinden in een

gewoon leslokaal. De lessen 2, 3 en 6 zijn zo gemaakt dat ze geheel online en via de

elektronische leeromgeving worden aangeboden. In les 5 en les 8 krijgen de leerlingen

respectievelijk een diagnostische toets en een proefwerk. In tabel 2 is globaal weergegeven

hoe de lessenserie er uit is komen te zien.

Aangezien de directe instructietheorie uit gaat van principes als individuele

aanspreekbaarheid en directe corrigerende feedback is er in de lessenserie vaak voor gekozen

om de leerlingen zelfstandig te laten werken. Hierdoor kan elke leerling individueel worden

aangesproken op het gemaakte werk. De docent heeft veelal een coachende rol.

Resultaten

Na het draaien van de lessenserie zijn de twee docenten de gemaakte opdrachten, de

schriftelijke overhoring en de toetsen gaan analyseren. Dit is gedaan door bij ieder leerdoel te

kijken, welke vragen uit het gemaakte werk betrekking hadden op het betreffende leerdoel.

Wanneer minimaal 75 % van de leerlingen de bijbehorende vragen goed had beantwoord

werd gesteld dat het leerdoel behaald was. Aan de hand van dit gestelde criterium hebben de

twee docenten gesteld dat 5 van de 21 leerdoelen niet waren behaald. De leerdoelen die niet

behaald waren, waren de volgende:

Leerdoel 4 Alle cellen hebben dezelfde kern en dezelfde 46 chromosomen

Leerdoel 7 Definiëren van genen, genenparen, gelijke en ongelijke genen

Leerdoel 10 Beschrijven van geslachtschromosomen

Leerdoel 15 Beschrijven van dominante en recessieve eigenschappen

Leerdoel 18 Verbanden leggen tussen erfelijkheid en evolutie

Aan het eind van de lessenserie hebben de leerlingen een enquête ingevuld (zie bijlage

II), waarin ze hun mening over de lessenserie konden geven. In totaal hebben 28 van de 40

leerlingen de enquête binnen de gestelde deadline ingevuld. Op deze manier hebben de twee

docenten getracht te toetsen wat de motivatie van de leerlingen was voor de opdrachten en te

achterhalen welke verbeterpunten leerlingen naar voren brachten.

10

Page 11: Erfelijkheid en Evolutie

De volgende punten kwamen uit deze enquête naar voren:

Voor- en nadelen van het werken met de elektronische leeromgeving tijdens deze

lessen (zie tabel 3).

Tabel 3: Voor- en nadelen die leerlingen hebben ervaren tijdens het werken met de elektronische leeromgeving tijdens

de lessenserie met betrekking tot de onderwerpen erfelijkheid en evolutie.

Voordelen NadelenJe kunt animaties/filmpjes bekijken over het

onderwerp.

Je hebt soms teveel vrijheid. Liever af en toe een

computerles en af en toe gewoon les

Je kunt in je eigen tempo werken. Er wordt minder klassikale uitleg gegeven.

Je krijgt het in stappen uitgelegd en kunt het zo

vaak als je wilt overlezen.

Als je thuis iets niet begrijpt, kun je het niet

gelijk aan je leraar vragen.

Het is leuker. Je ziet meer en hierdoor onthoud je

het veel beter.

Opdrachten die op school wel willen openen,

kunnen thuis niet geopend worden.

Het is handig omdat je zelf kunt zien wat je nog

moet doen en wat je al hebt afgerond

Als je thuis geen Internet hebt, moet je alles op

school maken.

Je kan thuis toetsen maken wanneer je die in de

les niet af krijgt.

Als je je wachtwoord kwijt bent, dan kun je niets

doen en loop je heel snel achter.

Het gaat sneller en is gemakkelijker dan werken

uit je boek.

Je hoeft niet zo veel op te schrijven.

Je hoeft je boeken niet mee te nemen.

80% van de leerlingen zegt veel te hebben geleerd van de opdrachten die gemaakt

moesten worden via de elektronische leeromgeving.

70% van de leerlingen wil vaker werken met de elektronische leeromgeving tijdens de

biologielessen.

70% van de leerlingen vond het leuk om op deze manier de onderwerpen erfelijkheid

en evolutie te behandelen.

Leerlingen gaven aan dat ze zelf meer aandacht hadden moeten besteden aan het goed

doorlezen van de opdrachten, het maken van aantekeningen, het leren van de

aantekeningen en tot slot het eerder stellen van vragen aan de docent.

95% van de leerlingen zegt voldoende tijd te hebben gestoken in het maken van de

opdrachten. De tijd die in totaal nodig was voor het maken van het huiswerk varieerde

van 1,5 uur tot 5 uur, wat niet als erg afwijkend ten opzichte van de hoeveelheid

huiswerk van normale lessen kan worden gezien.

11

Page 12: Erfelijkheid en Evolutie

Discussie

Naar aanleiding van bovenstaande resultaten hebben de twee docenten de volgende

punten van discussie naar voren gebracht:

De grens van 75% goed beantwoorde vragen bij een bepaald leerdoel, die gesteld is

om te kunnen concluderen dat een leerdoel is behaald, is zoals iedere gestelde grens

arbitrair.

Er is voorafgaand aan de lessenserie geen nulmeting gedaan, waardoor niet kan

worden geconcludeerd dat de lessenserie een bepaald effect heeft veroorzaakt.

Niet alle leerlingen hebben de enquête, die betrekking had op het toetsen van de

motivatie van de leerlingen, binnen de gestelde deadline ingevuld. Hierdoor zijn deze

resultaten mogelijk niet een juiste weergave van de motivatie van de leerlingen voor

deze lessenserie. Wellicht was dit deel van de leerlingen juist minder gemotiveerd.

Verder zijn de volgende punten van discussie mogelijk relevant bij dit onderzoek:

Het artikel van Dissel over de effectiviteit van een elektronische leeromgeving gaat

over zijn onderzoek binnen de context van het Nieuwe Leren. Aangezien het in dit

artikel beschreven onderzoek een ‘gewone’ middelbare school betreft, mogen deze

resultaten niet rechtstreeks doorvertaald worden. Wel is het zo dat de leerlingen tijdens

de lessenserie in belangrijke mate zelfstandig werken en dat de rol van de docent

voornamelijk begeleidend is, wat binnen de context van het Nieuwe Leren normaal is.

In het literatuuronderzoek is gebruik gemaakt van een beperkt aantal artikelen (en

ervaringen van vaksectie collega’s). Hierdoor kan niet geconcludeerd worden dat bij

dit onderzoek alle leerproblemen bij de onderwerpen erfelijkheid en evolutie naar

voren zijn gekomen. Wel is gebleken dat met deze lessenserie een groot deel van de

naar voren gekomen leerproblemen op een effectieve manier zijn aangepakt (van de

21 leerdoelen zijn er 16 behaald).

12

Page 13: Erfelijkheid en Evolutie

In dit onderzoek is alleen gebruik gemaakt van de directe instructiestrategie van

Ebbens. In de literatuur zijn meer methodes bekend om leerlingen effectief te laten

leren. Wellicht dat een andere methode het leergedrag van leerlingen verder kan

optimaliseren.

Conclusies

De twee docenten hebben, naar aanleiding van de resultaten die zijn verkregen uit het

onderzoek, de volgende antwoorden geformuleerd op de drie deelvragen van het onderzoek:

1. Welke bijdrage kunnen een elektronische leeromgeving en ict leveren bij

erfelijkheids- en evolutieleer?

De elektronische leeromgeving en ict kunnen een nuttige bijdrage leveren bij het

aanbieden van erfelijkheids- en evolutieleer. Het merendeel van de leerlingen was

positief over het gebruik van de elektronische leeromgeving bij de aangeboden

lessenserie. Dankzij het gebruik van een elektronische leeromgeving en ict was het

mogelijk om de lesstof op een gestructureerde en aantrekkelijke manier aan te bieden.

Een bijkomend nadeel van het gebruik van de elektronische leeromgeving bleek te

worden veroorzaakt door de hoge mate van vrijheid en zelfstandig werken. De

leerlingen gaven duidelijk aan meer behoefte te hebben aan klassikale uitleg. De

oorzaak hiervan is vermoedelijk dat de leerlingen op het Linde College relatief weinig

ervaring hebben met deze mate van vrijheid en zelfstandig werken tijdens de les.

2. Welke leerproblemen kunnen er ontstaan bij de onderwerpen erfelijkheid en evolutie?

In tabel 1 zijn belangrijke leerproblemen te zien die naar voren kunnen komen bij de

onderwerpen erfelijkheid en evolutie. In bijlage I is de lijst te zien met 21 leerdoelen,

die zijn opgesteld aan de hand van de naar voren gekomen leerproblemen. Met de

ontworpen lessenserie zijn 16 van de 21 leerdoelen effectief en aantoonbaar aangepakt

en behaald.

3. Hoe kun je leerlingen zo effectief mogelijk laten leren? (om goede opdrachten te

ontwikkelen moet je weten hoe je leerlingen zo effectief mogelijk laat leren)

Om leerlingen zo effectief mogelijk te laten leren is er gekozen voor een

vakdidactische aanpak en een aanpak op het gebied van leerpsychologie (de directe

instructie).

13

Page 14: Erfelijkheid en Evolutie

De vakdidactische aanpak gaf alle naar voren gekomen leerproblemen aandacht. Bij

elk leerprobleem zijn een of meerdere opdrachten ontwikkeld. De opdracht waarbij

leerlingen heen en weer moesten denken tussen de verschillende organisatieniveaus

heeft erg goed gewerkt, aangezien meer dan 75% van de leerlingen hiertoe in staat was

bij de gemaakte toetsen. Bij vijf leerdoelen blijkt dat de ontwikkelde opdrachten niet

het gewenste effect hebben gehad (zie resultaten).

Een belangrijke parameter van de directe instructiestrategie is de motivatie van de

leerlingen. De ontworpen lessenserie heeft motiverend gewerkt voor de leerlingen,

aangezien 70% van de leerlingen, middels de enquête omtrent de motivatie, aangaf de

lessenserie als leuk te hebben ervaren. Dit komt ook goed overeen met wat de

betrokken docenten hebben waargenomen, namelijk dat heel veel leerlingen

geënthousiasmeerd aan de slag gingen en op een leuke manier aan het werk zijn

geweest tijdens de lessenserie. In het algemeen kan ten aanzien van de directe

instructiestrategie worden geconcludeerd dat de strategie goed heeft gewerkt.

Leerlingen waren goed geïnstrueerd en wisten wat er wanneer van hen werd verwacht.

Desondanks bleken de leerlingen moeite te hebben met de relatief hoge mate van

vrijheid en zelfstandig werken.

Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag:

‘Hoe kan een biologiedocent erfelijkheid en evolutie op een uniforme, reproduceerbare en

motiverende manier aanbieden?’

zal er verder onderzoek gedaan moeten worden om de vijf leerdoelen, die nog niet behaald

zijn, te behalen.

Aanbevelingen

Naar aanleiding van de conclusies die konden worden gesteld, doen de twee docenten

de volgende aanbevelingen voor vervolgonderzoek en daarnaast een aantal praktische tips

voor de volgende keer dat er gebruik wordt gemaakt van de lessenserie.

Vervolg-onderzoek:

Er zal voorafgaand aan het vervolgonderzoek een nulmeting moeten worden gedaan

om te kijken in hoeverre leerlingen al bekend zijn met bepaalde leerdoelen.

14

Page 15: Erfelijkheid en Evolutie

Er zullen opdrachten van de lessenserie moeten worden verbeterd of eraan worden

toegevoegd om de resultaten van de niet behaalde leerdoelen te verbeteren.

Er zal moeten worden onderzocht wat het effect is wanneer bij een aantal lessen een

klassikale uitleg wordt gegeven aan de hand van de opgestelde leerdoelen (aangezien

leerlingen hebben aangegeven hier behoefte aan te hebben). Dit is in te passen door

iedere les, via een beamer, te starten met het klassikaal behandelen van een aantal

dia’s met theoretische kennis.

Er zal moeten worden onderzocht of er andere strategieën zijn om effectief leergedrag

bij leerlingen te veroorzaken.

Er zal moeten worden onderzocht welke rol een elektronische leeromgeving kan

spelen bij het optimaliseren van het leerproces van leerlingen.

Praktische tips:

Om de leerlingen te laten wennen aan de aan de nieuwe leermethode, is het belangrijk

om voorafgaand aan het opnieuw aanbieden van de lessenserie, een oefenles te

draaien.

Start iedere les met een klassikale introductie met de aandachtspunten van de

betreffende les, waarin er extra nadruk zou moeten liggen op de niet behaalde

leerdoelen.

Geef iedere les heel duidelijk aan dat de powerpoint-presentaties aandachtig

doorgenomen moeten worden en dat het slim is om aantekeningen te maken.

Tot slot

Wanneer u nieuwsgierig bent geworden naar de achtergrondinformatie of meer wilt

weten over de lessenserie, neemt u dan gerust contact op met de auteur van dit artikel Klaske

Munniksma, een van de twee docenten die dit onderzoek heeft uitgevoerd.

Bronnen

15

Page 16: Erfelijkheid en Evolutie

Droste, J., (2003). Het kiezen van een elektronische leeromgeving. Den Bosch: Cinop

Ebbens, S., Ettekoven, S., Van Rooijen, J., (1996). Effectief leren in de les: basisvaardigheden voor docenten. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Gommer L., Geloven, M., Jansen, P., en Zeelenberg, T., (2000). De digitalere leeromgeving. Enschede: SLO.

Janssen, F., Boersma, K., Geradts, C., De Hullu, E., De Jonge, C., (2007). Evolutie in het voortgezet onderwijs. Groningen: NVON.

Knippels, M-C., (2002). Heen en weer, op en neer. Niche, bulletin voor het onderwijs in de biologie, nr. 5/2002 blz. 5.

Ponte, P., (2002). Onderwijs van eigen Makelij: procesboek actieonderzoek in scholen en opleidingen. Soest: Uitgeverij Nelissen.

Wagenaars, F., (2003). Genetica op het vmbo. Niche, bulletin voor het onderwijs in de biologie, nr. 5/2003 blz. 29.

Jolanda van Dijk is werkzaam als docente Biologie op het Linde College in Wolvega. Ze zal

in juli ’07 haar tweede graads bevoegdheid halen aan de Noordelijke Hogeschool in

Leeuwarden).

Klaske Munniksma is werkzaam als docente Biologie op het Linde College in Wolvega en op

het RSG-Tromp Meesters in Steenwijk. Ze zal in september ’07 haar eerste graads

bevoegdheid halen aan het IVLOS, de lerarenopleiding van de Universiteit Utrecht.

16

Page 17: Erfelijkheid en Evolutie

Bijlage I: Leerdoelen

Kerndoelen: Komt aan de orde in:

1. De leerlingen kunnen wat betreft erfelijkheid toelichten dat erfelijke eigenschappen via eicel of spermacel aan nakomelingen overgedragen worden.

Les 3

2. De leerlingen kunnen wat betreft evolutie toelichten dat nieuwe rassen en soorten in de loop van de tijd zijn ontstaan.

Les 6

Leerdoelen:1. Leerlingen zijn in staat begrippen uit de erfelijkheid (fenotype, genotype, DNA, chromosomen en genen) uit te leggen aan de hand van de verschillende organisatieniveaus (organisme, cel en moleculair -niveau).

Les 1

2. De leerling is in staat heen en weer te denken op de verschillende organisatieniveaus in de erfelijkheidsleer.

Les 1, 2, 4

3. De leerling is in staat te omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is.

Les 1, 2

4. Leerlingen zijn in staat te beschrijven dat alle cellen dezelfde kern hebben en dus dezelfde 46 verschillende chromosomen.

Les 2

5. De leerling is in staat de kenmerken van chromosomen te noemen. Les 2, 46. Leerlingen kunnen omschrijven dat het fenotype tot stand komt door invloeden uit het milieu en het genotype.

Les 2

7. De leerling is in staat te beschrijven wat genen, genenparen, gelijke en ongelijke genen zijn.

Les 2, 3

8. De leerlingen is in staat te beschrijven wat kinderen erven van hun ouders. Les 3, 49. De leerling is in staat de kenmerken van geslachtelijke voortplanting te noemen.

Les 3

10. De leerling is in staat te beschrijven wat geslachtschromosomen zijn. Les 311. De leerling is in staat te beschrijven dat een vrouw twee X-chromosomen heeft, een man een X en een Y-chromosoom en dat een man het geslacht van een kindje bepaalt.

Les 3

12. De leerling is in staat te beschrijven hoe een twee-eiige tweeling ontstaan en hoe een eeneiige tweeling ontstaan.

Les 3

13. De leerling is in staat te beschrijven dat twee-eiige tweelingen net zo goed gewoon broer en zus hadden kunnen zijn en dat eeneiige tweelingen precies identiek zijn.

Les 3

14. De leerling is in staat een stamboom van organismen af te lezen. Les 315. De leerling is in staat te omschrijven wat een dominante en een recessieve eigenschap is.

Les 3, 4

16. De leerling is in staat te beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt Les 617. De leerling is in staat te beschrijven wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie

Les 6

18. De leerling is in staat verbanden tussen erfelijkheid en evolutie te zien. Les 619. De leerling is in staat te beschrijven dat de mens en de aap een gemeenschappelijke voorouder hebben.

Les 6

20. De leerling is in staat een geologische tijdschaal af te lezen. Les 721. De leerling is in staat te beschrijven hoe oud de aarde is en hoe het leven op aarde is ontwikkeld over een heel lange tijd.

Les 7

17

Page 18: Erfelijkheid en Evolutie

Bijlage II: Enquête m.b.t. motivatie leerlingen

Vraag 1. Noem twee voordelen van het werken met de elektronische leeromgeving in een biologieles.

Vraag 2. Noem twee nadelen van het werken met de elektronische leeromgeving in een biologieles.

Vraag 3. Heb je veel geleerd van de opdrachten die je moest maken via de elektronische leeromgeving, over de onderwerpen erfelijkheid en evolutie?

Vraag 4 a. Hoeveel tijd heb je gestoken in de opdrachten die je moest maken via de elektronische leeromgeving?

Vraag 4 b. Heb je voldoende tijd gestoken in de opdrachten die je moest maken via de elektronische leeromgeving?

Vraag 5. Zou je wel vaker willen werken met de elektronische leeromgeving tijdens een biologieles?

Vraag 6. Vond je het leuk om op deze manier de onderwerpen erfelijkheid en evolutie te behandelen?

18

Page 19: Erfelijkheid en Evolutie

Bijlage III: Voorbeeld van een deel van de lessenserie

Les 2:

Opdracht 1: Voorbereiding docent:

- alle opdrachten en de oefentoets van opdracht 1 wordt online of in een elektronische leeromgeving gezet.

Inhoud opdracht 1:- Powerpointpresentatie: ‘Cellen en Chromosomen’ (de leerlingen bekijken de

powerpointpresentatie en maken hierbij aantekeningen)- Spel ‘chromosomenparen’ (zie cd-rom)- Oefentoets Cellen en Chromosomen.

Opdracht 1 is gekoppeld aan de volgende leerdoelen:1. Leerlingen zijn in staat te beschrijven dat alle cellen dezelfde kern hebben en dus

dezelfde 46 verschillende chromosomen.2. De leerling is in staat de kenmerken van chromosomen te noemen.

Rol van de docent:De docent legt uit hoe en in welke volgorde de opdrachten gemaakt moeten worden. Tijdens de opdracht heeft de docent een begeleidende en coachende rol. De docent kijkt de toetsen en opdrachten via het web of de elektronische leeromgeving na.

Powerpointpresentatie: ‘Cellen en Chromosomen’:

Erfelijkheid (1)

Cellen en Chromosomen

Je ziet hier Koen en Eva.

Zij helpen je om alles te leren over Erfelijkheid.

19

Page 20: Erfelijkheid en Evolutie

Op de wereld wonen heel veel mensen maar, niemand is precies zoals jij. Jij bent hartstikke uniek! En dat komtdoor je eigenschappen.

Voorbeelden van eigenschappen zijn:- De kleur van je ogen en je haar- Hoe groot je bent- Hoe goed je bent in taal

Sommige eigenschappen, zoals de kleur van je ogen, hebje van je ouders gekregen. We noemen ze erfelijkeeigenschappen.

Niet al je eigenschappen zijn erfelijk. Sommigeeigenschappen kun je er later bij krijgen.

Bijvoorbeeld:Koen is een keer gevallen hierdoor heeft hij een littekenop zijn been.Eva kan goed pianospelen, net als haar moeder, dit hoeftniet alleen erfelijk te zijn, misschien heeft ze er wel aanlegvoor, maar het komt ook omdat ze elke dag een uuroefent!

Dit is het oor van koen. Als je dat oor heel erg zou uitvergroten dan zie je dat het is opgebouwd uit een heleboel cellen.

Cellen zijn ontzettend klein en je kunt ze alleen zien met een microscoop. Je hele lichaam bestaat uit cellen. Alle cellen waaruit je lichaam is opgebouwd noemen we lichaamscellen.

Een volwassen mens heeft ongeveer 10.000.000.000.000 (10 biljoen) cellen!

Elke cel in je lichaam heeft een eigen taak. Je hebt bijvoorbeeld hersencellen, spiercellen, hartcellen, bloedcellen, niercellen, huidcellen en ga zo maar door. Niet alle cellen zien er hetzelfde uit, maar wat alle cellen wel hebben is een celkern.

Hiernaast zie je één cel uit het lichaam van Koen. Het belangrijkste in de cel is de celkern. De celkern regelt alles wat er in de cel gebeurd.

In elke celkern zitten 46 dunne draadjes. Deze draadjes noemen we chromosomen. Hiernaast zie je zo’n chromosoom.

In de chromosomen zijn alle erfelijke eigenschappen van Koen opgeslagen. Blauwe ogen, wiebeltenen, bruin haar etc.

Niet alle chromosomen zijn even groot. Maar in elke celkern lijken steeds twee chromosomen heel erg op elkaar. Die vormen een paar.

In totaal heeft Koen dus 23 paar chromosomen.

Hier zie je de 23 paar chromosomen

Alle cellen hebben dus dezelfde chromosomen, maar ze gedragen zich wel heel verschillend van elkaar. Hoe kan dat?

Toen Koen nog maar een klein klompje cellen in de baarmoeder van zijn moeder was, zijn de cellen zich gaan specialiseren.

Alle cellen in Koen’slichaam bevatten alleerfelijke eigenschappen, maar in niercellen zijn andere erfelijke eigenschappen actief, dan in huidcellen.

Daarom doet een niercel iets heel anders dan een huidcel en lijkt hij er niet eens meer op.

20

Page 21: Erfelijkheid en Evolutie

Wat ga je nu doen?• Speel het spel chromosomenparen. Zoek

de chromosomenparen bij elkaar.

(Wat valt je op aan chromosomenpaar23?)

• Maak de toets ‘Cellen en chromosomen’

Oefentoets: Cellen en Chromosomen

1. Wat is de functie van de celkern?

Geeft stevigheid

Geef de cel een kleur

Regelt alles in de cel

2. Hoe heten de dunne draadjes in de kern van een cel?

genen

DNA

Chromosomen

Spaghetti3. Hoeveel van die dunne draadjes zitten er in de kern van een cel?

46

100

23

2

4. Een niercel doet iets anders dan een huidcel omdat de cellen verschillende erfelijke eigenschappen bevatten.

Ja

Nee

5. Wat is waar?

Cellen zitten alleen aan de binnenkant van je lichaam.

Cellen zitten alleen aan de buitenkant van je lichaam.

Cellen zitten aan de binnenkant en de buitenkant van je lichaam.

6. Een litteken is een erfelijke eigenschap.

Ja

Nee

7. Je opa heeft een wipneus. Is dit een erfelijke eigenschap?

Ja

Nee

Hoeft niet, maar kan wel

8. Jij bent, net als je vader, goed in voetbal. Dat is een erfelijke eigenschap

Ja

Nee

Hoeft niet, maar kan wel9. Een worm bestaat uit cellen.

Ja

Nee

10. Een bloem bestaat uit cellen.

Ja

Nee

21

Page 22: Erfelijkheid en Evolutie

11. Een computer bestaat uit cellen

Ja

Nee

Opdracht 2: Voorbereiding docent:

- alle opdrachten en de oefentoets van opdracht 2 wordt online of in een elektronische leeromgeving gezet.

Inhoud opdracht 2:- Powerpointpresentatie ‘Fenotype en Genotype’ (de leerlingen bekijken de

powerpointpresentatie en maken hierbij aantekeningen)- Oefentoets ‘Fenotype en Genotype’

Opdracht 2 is gekoppeld aan de volgende leerdoelen:1. De leerling is in staat te omschrijven wat een genotype en wat een fenotype is.2. Leerlingen kunnen omschrijven dat het fenotype tot stand komt door invloeden uit het

milieu en het genotype.

Rol van de docent:De docent legt uit hoe en in welke volgorde de opdrachten gemaakt moeten worden. Tijdens de opdracht heeft de docent een begeleidende en coachende rol. De docent kijkt de toetsen en opdrachten via het web of de elektronische leeromgeving na.

Powerpointpresentatie ‘Fenotype en Genotype’:

Erfelijkheid (2)

Fenotype en Genotype

Fentoype

Alle zichtbareeigenschappen (= hetuiterlijk) van Koen en Eva maar, ook van jezelfnoemen we hetfenotype.

Bijvoorbeeld: de kleur van je ogen, de vorm van jeneus, de kleur van jehaar.

Genotype

Je hebt geleerd dat al je erfelijkeeigenschappen in de chromosomen liggenopgeslagen. Alleerfelijkeeigenschappennoemen we hetgenotype.

Het tot stand komen van hetFenotype

Je genotype bepaald veel van je uiterlijke eigenschappen (fenotype).

Koen heeft bijvoorbeeld bruin haar, deze kleur wordt veroorzaakt door zijn genotype. Ook heeft koen sluik (niet krullend) haar dit wordt ook veroorzaakt door zijn genotype.

Het genotype bepaald niet alle eigenschappen van Koen zijn uiterlijk. Koen kan zijn haar zwart verven, de kleur van zijn haar verandert dan maar, deze kleur is niet erfelijk. In de chromosomen van Koen blijft de informatie voor bruin haar aanwezig. Na een tijdje zal het haar van Koen weer bruin worden.

Je uiterlijk (fenotype) wordt dus niet alleen door je genotype bepaald maar, ook door invloeden vanuit het milieu (je omgeving)

22

Page 23: Erfelijkheid en Evolutie

Wat ga je nu doen?• Maak de toets ‘Genotype en

fenotype’

Oefentoets Fenotype en Genotype:

1. Een zichtbare eigenschap maakt deel uit van het fenotype van een organisme

Ja

Nee

2. Het fenotype van een organisme ligt vast op het moment van bevruchting.

Ja

Nee3. Het genotype van een organisme ligt vast op het moment van bevruchting.

Ja

Nee

4. Het fenotype kan veranderen door invloeden uit het milieu.

Ja

Nee5. In de afbeeldingen hieronder zie je een foto van een kikkervisje en een kikker. Hetzelfde dier op twee momenten:

Hebben het kikkervisje en de kikker hetzelfde fenotype?

Ja

Nee

6. In de afbeeldingen hieronder zie je een foto van een kikkervisje en een kikker. Hetzelfde dier op twee momenten:

Hebben het kikkervisje en de kikker hetzelfde genotype?

Ja

Nee7. Bevatten de chromosomen in de cellen van je ogen de informatie van je oogkleur?

Ja

Nee

8. Bevatten de chromosomen in de cellen van je maag de informatie voor je oogkleur?

Ja

Nee

23

Page 24: Erfelijkheid en Evolutie

9. Eva heeft haar haar blond geverfd. Is haar genotype nu veranderd en haar fenotype?

Genotype wel, fenotype niet

Genotype niet, fenotype wel

10. Ivo zijn huid is bruiner geworden door de zon. Is zijn genotype nu veranderd en zijn fenotype?

Genotype wel, fenotype niet

Genotype niet, fenotype wel

Opdracht 3:

Voorbereiding docent:- alle opdrachten en de oefentoetsen van opdracht 3 wordt online of in een elektronische

leeromgeving gezet.Inhoud opdracht 3:

- Powerpointpresentatie ‘DNA en Genen’ (de leerlingen bekijken de powerpointpresentatie en maken hierbij aantekeningen)

- Spel basenparen (zie cd-rom)- Animatie over cellen, chromosomen, DNA en genen (zie cd-rom)- Oefentoets ‘DNA en Genen’

Opdracht 3 is gekoppeld aan de volgende leerdoelen:1. De leerling is in staat te omschrijven wat een gen is en genenparen zijn. 2. De leerling is in staat heen en weer te denken op de verschillende organisatieniveaus

de erfelijkheidsleer.

Rol van de docent:De docent legt uit hoe en in welke volgorde de opdrachten gemaakt moeten worden. Tijdens de opdracht heeft de docent een begeleidende en coachende rol. De docent kijkt de toetsen en opdrachten via het web of de elektronische leeromgeving na.

Powerpointpresentatie ‘DNA en Genen’:

Erfelijkheid (3)

DNA en Genen

DNAJe kunt een chromosoom heel ver uitvergroten.

Dan zie je dat chromosomen gemaakt zijn van DNA.

Het DNA lijkt wel een beetje op een trap met miljoenen treden

DNA

Chromsoom

24

Page 25: Erfelijkheid en Evolutie

DNA - basenEr zijn twee soorten treden. Er zijn treden die bestaan uit een geel en een blauw stukje en er zijn treden die bestaan uit een groen en een oranje stukje. Deze vier gekleurde stukjes worden basen genoemd. In het echt zijn ze natuurlijk niet gekleurd!

Als het ene deel van de traptrede geel is, dan is het andere deel van die traptrede altijd blauw!

En als het ene deel van de traptrede groen is, dan is het andere deel van die traptrede altijd oranje.

Twee basen horen dus steeds bij elkaar: dat heet een basepaar.

GenDNA is dus een soort code van heel veel baseparen achter elkaar. En sommige stukjes van die code zorgen er voor dat Koen bepaalde erfelijke eigenschappen heeft. Zo'n stukje wordt een gengenoemd.

Een gen is een deel van het DNA (of chromosoom) dat de informatie bevat voor één erfelijke eigenschap.

GenenparenJe hebt geleerd dat chromosomen in cellen in paren voorkomen. De twee chromosomen van een paar zijn aan elkaar gelijk. Ze bevatten dan ook genen voor dezelfde erfelijke eigenschappen. In de cellen komen de genen dus ook in paren voor.

Één genenpaar bevat de informatie voor één erfelijke eigenschap.

Er zijn genenparen die ervoor zorgen dat Koen blauwe ogen heeft, dat hij eigenwijs is en ga zo maar door! Voor elke erfelijke eigenschap is er wel een genenpaar. En vaak is er zelfs meer dan één genenpaar nodig voor één erfelijke eigenschap!

Een mens heeft ongeveer 30.000 verschillende genen. Iedereen heeft andere genen. Ze zorgen er voor dat je een eigen code hebt en je de enige op de wereld bent met die code.

Een cel met chromosomen en genen

Wat ga je nu doen?• Speel het spel basenparen

• Bekijk de animatie over cellen, chromosomen, DNA en genen.

• Maak de toets ‘DNA en genen’

Oefentoets DNA en genen:

1. Wat is een gen?

Een stukje DNA dat de informatie bevat voor één erfelijke eigenschap.

Een stukje DNA dat de informatie bevat voor meerdere erfelijke eigenschappen.

2. Een gen in een chromosoom maakt deel uit van het genotype van het organisme

Ja

Nee

3. Ieder chromosoom bevat één gen

Ja

Nee

4. Hoeveel verschillende genen heeft een mens?

± 20.000 genen

± 10.000 genen

± 30.000 genen

± 35.000 genen5. De twee genen van een genenpaar bevatten informatie voor dezelfde erfelijke eigenschap.

Ja

Nee

6. Welke stof bevat de informatie voor al je erfelijke eigenschappen?

DNA

Chromosomen

Genen

25

Page 26: Erfelijkheid en Evolutie

7. DNA bestaan uit miljoenen 'traptreden'. Je hebt geleerd dat er vier verschillende treden zijn, deze hebben we voor het gemak de kleuren blauw, oranje, groen en geel gegeven.  Hoe noemen we deze treden?

DNA-treden

Basenparen

DNA-basen

Basen

8. DNA bestaan uit miljoenen 'traptreden'. Je hebt geleerd dat er vier verschillende treden zijn, deze hebben we voor het gemak de kleuren blauw, oranje, groen en geel gegeven. Deze treden noemen we basen. Er zijn steeds twee basen die bij elkaar horen en een basenpaar vormen.Zoek de goede basenparen bij elkaar:

Geel

Oranje

26