Ergonomie

Doel

Ergonomie wordt omschreven als het zodanig ontwerpen van

gebruiksvoorwerpen, systemen en taken dat de veiligheid en gezondheid, het

comfort en het doeltreffend functioneren van mensen worden bevorderd.

Vormen van fysieke belasting

Het tillen en dragen van zware of onhandige lasten is een van de voornaamste

vormen van fysieke belasting. Maar er zijn er meer. Ook duwen en trekken,

bijvoorbeeld van zware containers, en ongunstige werkhoudingen kunnen allerlei

klachten veroorzaken. Denk bijvoorbeeld aan langdurig zittend

werken, gebukt werken, werken met een gedraaide rug of staand werken. Vaak

zit de belasting in een combinatie van factoren. Het gaat niet alleen om de

kracht die een medewerker moet gebruiken, maar ook om de houding waarin hij

dit moet doen en de bewegingen die hij daarbij moet maken.

Preventie fysieke belasting

De meest effectieve manier van preventie is het probleem bij de bron aan te

pakken: bij de organisatie van de arbeid en de inrichting van de werkplek. Zo kunt

u bij een goede organisatie van binnenkomende artikelen veel til-, draag- en

sjorwerk overbodig maken door ze meteen naar de juiste plaats te laten brengen.

Ook door de (her)inrichting of het afstemmen van de arbeidsplek op de

individuele medewerker pakt u het probleem bij de bron aan. Bijvoorbeeld door

de materialen waarmee iemand werkt binnen handbereik te leggen of door het

gebruik van in hoogte verstelbare werkbanken.

De wet eist dat de werkgever het werk en de werkplek 'redelijkerwijs' afstemt op

de werknemer.

In de 21e eeuw.

Nu bureaustoelen en bureaus verstelbaar zijn en leasewagens zijn voorzien van

stuurbekrachtiging en airconditioning, betekent 'redelijkerwijs' bijvoorbeeld een in

hoogte verstelbare werktafel (meerprijs ca. € 1.000). De meerkosten verdienen

zichzelf terug, niet alleen door verlaging van ziekteverzuim maar ook door een

grotere arbeidsvreugde en minder verloop,en dus betere continuïteit en

dienstverlening.

Feit:

Houd bij uw keuze voor apparatuur en materiaal rekening met ergonomie. Zo kunt

u lichamelijke klachten beperkt houden. Een extra investering van €1.000 kunt u

afzetten tegen de kosten van eventueel ziekteverzuim. Hiervoor kunt u een

medewerker in gedachte houden met een voltijd dienstverband en een

jaarsalaris van 23.000. Als deze medewerker eenmalig zes weken ziek is als gevolg

van rugklachten kost u dat €3.342. Hiermee is de afweging waarschijnlijk snel

gemaakt. U doet er goed aan niet alleen naar investeringen op korte termijn te

kijken, maar ook naar (on)zekerheden en risico's op lange termijn.

Algemene richtlijnen voor de herinrichting van de organisatie of de werkplek zijn

moeilijk te geven.

Elk bedrijf is immers anders, het gaat dus om maatwerk. Een Preventiedeskundige

kan u daarbij hulp en advies geven. Nieuwbouw en de aanschaf van nieuwe

productiemiddelen bieden u extra kansen om lichamelijke belasting uit te

bannen. Het is dan wel zaak dat u er in een zo vroeg mogelijk stadium aandacht

aan besteedt.

W E R K W I J Z E R W E R K S I T U A T I E

Tip:

Met behulp van 'Het betere werk, handleiding voor gezond en veilig werken' kunt

u nieuwe medewerkers eenvoudig op de hoogte brengen van de risico's die bij

de functie horen.

Tip:

Neem bij nieuwbouw of verbouwing van bijvoorbeeld de keuken geen

overhaaste beslissingen.

Liever een half jaar uitstel dan tien jaar gebruik moeten maken van een niet

optimale keuken.

Houd bij de situering van uw keuken ook rekening met de andere afdelingen.

Denk bijvoorbeeld aan de loopafstanden voor het bedienend personeel. Laat

een objectieve derde naar uw bedrijf kijken voordat u contact opneemt met een

aannemer of keukenleverancier. U zult zien dat u veel goede tips en adviezen zult

krijgen voor de inrichting van uw bedrijf.

Ten slotte biedt ook het aanpassen van de functie mogelijkheden. Een

medewerker kan bijvoorbeeld computerwerk afwisselen met het rondbrengen

van de post of met baliewerk. Of hij wisselt arbeid aan de 'lopende band' (zoals

de afwasstraat) af met werkzaamheden waarbij meer beweging mogelijk is.

Inventarisatie van risico's

Voordat u veranderingen in de organisatie van het werk of op de werkplek kunt

doorvoeren, moet u eerst weten waar zich mogelijk problemen voordoen.

Daarvoor is een Risico Analyse nodig, die door de overheid verplicht is gesteld.

Grofweg kunt u zich de volgende vragen stellen:

1. Hoe vaak komt belasting voor tijdens het werk?

2. Om wat voor soort belasting gaat het?

3. Waar bevinden zich knelpunten?

4. Hoe ervaren de medewerkers de fysieke belasting?

5. Hoe kan fysieke belasting worden uitgesloten of verminderd?

6. Is het mogelijk om belastend werk af te wisselen met lichamelijk minder

belastende arbeid?

Samenwerken

Hoewel het bedrijf in eerste en laatste plaats verantwoordelijk is voor het

terugdringen van lichamelijke belasting in de arbeidssituatie, verkrijgt u de beste

resultaten door samen te werken. Niet alleen met deskundigen, maar ook met uw

medewerkers. Maatregelen werken in de praktijk alleen als iedereen het nut ervan

inziet. Medewerkers zijn eerder geneigd hulpmiddelen te gebruiken als ze

bij de aanschaf ervan betrokken zijn, en ook weten hoe zij ze moet gebruiken.

Bovendien staat de medewerker het dichtst bij het vuur. Betrek uw medewerkers

dus in de besluitvorming over de aanschaf van apparatuur. Zij gaan immers

dagelijks met deze apparatuur werken.

Voordelen en nadelen

Ondanks alle maatregelen blijkt de hoeveelheid zwaar werk in Vlaanderen nog

steeds toe te nemen.

In diverse branches is aangetoond dat het aanpakken van fysieke belasting een

groot rendement oplevert. Als bedrijven kiezen voor de juiste aanpak,

verminderen niet alleen de klachten en uitval door ziekte, maar gaat bovendien

de productiviteit omhoog

Voorkomen van klachten

De rug is een kwetsbaar deel van het lichaam. Hij wordt makkelijk te zwaar belast.

Bijvoorbeeld door langdurig in dezelfde houding te zitten. Maar ook door zware

voorwerpen te tillen, door te buigen of te draaien. Veel mensen hebben last van

hun rug. Soms zijn de klachten zo erg dat ze hun werk niet meer kunnen doen.

Hoe ontstaan klachten? En nog belangrijker, hoe kunt u ze vermijden?

Risico's

Tot de risicogroepen in de grootkeuken behoren afwassers, keukenhulpen en koks.

Denk bijvoorbeeld aan keukenmedewerkers die lang voorovergebogen aan een

werkbank staan en bedieningsmedewerkers die met zware schalen naar een

buffet lopen. Maar ook aan schoonmakers die veel werkzaamheden in gebukte

houding verrichten en vaak dezelfde bewegingen moeten maken.

De manier waarop en de omstandigheden waaronder uw medewerkers hun werk

doen, bepalen of zij veel of weinig risico lopen. Hoe hoog moeten zij tillen?

Moeten zij de last over een grote afstand verplaatsen? Zijn de voorwerpen

gemakkelijk te hanteren? Een zak rijst van 20 kilo is dat niet.

Een zak van 10 kilo pak je een stuk gemakkelijker op, hoewel ook die risico's

oplevert. Is het werktempo hoog of laag? Stel zaken aan de orde die volgens uw

medewerkers verbeterd kunnen worden. Geef instructies bij nieuwe

werkzaamheden of hulpmiddelen.

Tillen

Het lijkt misschien een open deur, maar vóór alles geldt: probeer uw medewerkers

zo weinig mogelijk te laten tillen en laat hen zo veel mogelijk hulpmiddelen

gebruiken. Moeten ze toch tillen, houd ze dan aan de tien gouden regels voor

verstandig tillen:

1. Buk en til niet onnodig, gebruik waar mogelijk hulpmiddelen. Denk hierbij aan

karren, regaalwagens, steekwagens, en dergelijke.

2. Op de trap heeft u één hand voor uzelf nodig. In de overgebleven hand mag u

niet meer dan ongeveer 6 kilo dragen. Op bijna elke trap is een plateaulift te

monteren. Ook zijn er steekwagens voorzien van een elektromotor, die moeiteloos

met ruim 300 kilo de trap op klimmen.

3. Bedenk vooraf hoe en waarheen u de last gaat verplaatsen, zodat u rekening

kunt houden met eventuele moeilijkheden.

4. Bepaal vooraf het gewicht van de last; til niet te veel ineens. Vraag uw collega's

om hulp bij zware en grote voorwerpen.

5. Sta steeds recht voor de last; til nooit met gedraaide rug: verplaats uw voeten

als u moet draaien.

6. Bepaal het zwaartepunt van de last en zoek goede balans alvorens met het

echte tillen te beginnen.

7. Til met twee handen, houd de last zo dicht mogelijk bij het lichaam, voorkom

dat u moet reiken. Til niet hoger dan schouderhoogte.

8. Buig door de knieën, houd de rug zoveel mogelijk recht, beweeg langzaam.

Gebruik vooral

uw buik- en beenspieren. Hetzelfde geldt voor het neerzetten van de last.

9. Zorg dat de weg vrij is van obstakels als u moet lopen met de last, gebruik

stroeve schoenen bij gladde vloeren.

10. Luister naar uw lichaam: neem signalen serieus. Beginnende klachten kunnen

snel erger worden.

U voelt zelf het beste wat uw rug wel en niet kan hebben.

Verstandig tillen kost net zoveel tijd als onverstandig tillen: probeer dus zoveel

mogelijk te tillen met verstand.

Juiste kleding

Met warme spieren is het beter werken dan met spieren die koud zijn. Daarom is

het belangrijk dat uw medewerkers voldoende kleren dragen. Denk bijvoorbeeld

aan een keukenmedewerker die de diepvriesproducten in de vriezer zet. Let

vooral extra op met een bezwete rug. Als die afkoelt, heeft u extra kans op

rugpijn. Te nauwe kleding, bijvoorbeeld met hele smalle broekspijpen, belemmert

de beweging. Let op dat de werkkleding van uw medewerkers ruim genoeg is.

Schoenen moeten een goede steun geven en zijn bij voorkeur voorzien van een

antislipzool. De kans op letsel is groter als iemand zijn evenwicht verliest bij het tillen

of verplaatsen van een voorwerp.

Veilige werkplek

Ook de werkplek moet zodanig zijn ingericht dat de kans op letsel zo klein mogelijk

is. Controleer af en toe of dat ook inderdaad het geval is. Let daarbij op de

volgende zaken:

Zorg dat er voldoende hulpmiddelen beschikbaar zijn en dat deze ook worden

gebruikt.

Geef instructie over de bediening ervan.

Pas op met gladde vloeren. Let op met dingen waarover uw medewerkers

kunnen struikelen.

Zorg ervoor dat de werktafel de juiste hoogte heeft en dat uw medewerkers

voldoende ruimte hebben om te tillen.

Werken onder hoge tijdsdruk leidt vaak tot ongelukken. Zorg voor regelmatige

pauzes.

Duwen en trekken

De vaak eenvoudige serveerwagentjes kunnen bij intensief gebruik de volgende

klachten geven:

* pijn in de rug door gebukt duwen en trekken (ze zijn te laag);

* pijn in de schouders door moeite met recht sturen en bochten maken (vier

zwenkwieltjes).

Kleine en stroeflopende of scheeftrekkende wieltjes maken het nog lastiger, zeker

wanneer er zich tapijt, drempels of hellingbanen op het looppad bevinden.

Goede transportwagens hebben extra grote, lichtlopende wielen, twee vaste

wielen (bokwielen) en twee zwenkwielen. De duwbeugel heeft verticale grepen

op ellebooghoogte. Deze wagens zijn goed wendbaar en rijden goed rechtuit. In

eerste instantie moet u er even aan wennen. Deze wagens sturen namelijk anders

dan de wagens met vier zwenkwielen. De grote wielen laten de wagen licht

rijden. Door de twee zwenkwielen bij de duwbeugel en de twee vaste wielen aan

de

voorkant, draait de wagen makkelijk en rijdt hij bovendien goed rechtuit.

Serveer- en transportwagens zijn ook verkrijgbaar met elektromotor. Het besturen

daarvan is alleen toegestaan aan medewerkers van 18 jaar of ouder. Niet omdat

het moeilijk is, maar voorzichtigheid is geboden, want verkeerd gebruik kan

gevaarlijk zijn. Uw medewerkers kunnen bijvoorbeeld collega's,klanten of gasten

aanrijden, zelf klem komen te zitten en/of het gebouw (deuren, kozijnen, muren,

ramen) beschadigen.

Als de serveerwagen op gang is, is er veel minder kracht nodig dan in het begin.

Laat uw gewicht het werk doen bij het op gang brengen van de wagen. Zorg dat

de u serveerwagens niet te vol laadt. Twee keer lopen is gezonder en daarmee

loopt u minder kans dat er iets van de wagen af valt (dat kost nog meer tijd). Voor

vervoer van kratten kunt u beter een steekwagen dan een serveerwagen

gebruiken.

Hellingen, tapijt en zware lasten

De serveerwagen volgeladen over een dik tapijt rijden of ermee hellingen moeten

nemen, maken het werk flink zwaarder. Zelfs over laagpolig tapijt rijdt een

serveerwagen twee tot vier keer zo zwaar als over een harde vloer.

Als u meer dan één keer per dag 20 kilo duwkracht of 16 kilo trekkracht moet

leveren of meer dan 12-14 kilo elke paar minuten, dan is dat te zwaar voor meer

dan een op de vier vrouwen en voor een op de tien mannen! U kunt dan beter

minder op de wagen plaatsen en een keer vaker rijden.

Of u kunt een wagen kopen met een elektromotor. Dat is goedkoper dan twee

maanden ziekteverzuim.

Drempels

Bij het nemen van drempels moet u de serveerwagen vaak iets optillen. Dat gaat

makkelijker als u de wagen trekt. Het over een drempel tillen van zware wagens,

die meer dan 40 kilo wegen, is af te raden. Laat drempels daarom verwijderen, of

tenminste voorzien van op- en afritten om onnodig zwaar werk te voorkomen.

Deuren en liften

Wanneer u een wagen bestuurt, kunt u een deur die van u af opent meestal het

makkelijkst achteruit passeren. Een deur die naar u toe opent, kunt u meestal het

makkelijkst vooruit nemen. Zet bij het passeren van deuren en bij gebruik van de

lift de wagen recht voor de deur. U hoeft dan namelijk niet meer moeilijk te steken

wanneer u met een hand de deur moet open houden. Wanneer u achter-

uit de lift in gaat, heeft u meer beheersing over de snelheid. Bovendien is de lift

meestal breder dan de deur. U komt dan zelf ook makkelijker de lift in. En bij het

verlaten van de lift kunt u zien waar u rijdt. Dat is vooral prettig als er mensen op

de lift staan te wachten.

Schotelhouders, containers en thermoskannen

Wanneer u hulpmiddelen aan de serveerwagen hangt (afvalbakje,

schotelhouder), kunt u die het best onder de duwbeugel en niet aan de voor- of

zijkant hangen. De wagens zijn anders een stuk langer of breder dan de meeste

mensen denken. En voor u het weet, heeft u schade. Zorg dat de hete koffie en

thee niet van de wagen kunnen vallen. Zet containers goed vast met een

sjorband of

een speciale klem. Voor elke maat en merk container is zo'n klem te koop. Plaats

anders thermoskannen in een verhoogde vaatwaskorf.

Risicofactoren en preventiemaatregelen

Risicofactoren:

* Te hoge lichamelijke belasting en het langdurig of heel vaak uitvoeren van

lichte werkzaamheden in een ongunstige houding

* Tillen, duwen en dragen van lasten

* Hoog werktempo

* Vaak lang achtereen staan en vaak lang achtereen lopen

* Ver reiken met handen/armen en vaak de armen geheven houden

* Ongemakkelijke werkhouding

Preventiemaatregelen:

* Inbouwen van voldoende rusttijden

* Voorlichting en instructie voor medewerkers over goede tiltechnieken en

werkhouding is belangrijk.

* Het gebruik van (goederen)liften, serveerwagens, steekwagens voor transport

van kratten en verplaatsen van meubilair kan uitkomst bieden

* Werkzaamheden afwisselen

* Beperking van de loopafstanden door een goede opstelling van de

aanlooppunten in de routing zoals kassa, kantoor, afgifteluik keuken, afgifteluik

spoelkeuken en restaurant.

* Wegnemen van obstakels in de looproute zoals trappen, op- en afstapjes,

smalle en onoverzichtelijke doorgangen, krappe werkruimte en kruisingen van

looproutes

* Zorgen voor de juiste hulpmiddelen

* Werk en hulpmiddelen op de medewerker aanpassen in plaats van andersom

* Alert zijn op werkhoudingen