ERFGOED INHOUDErfgoedkaart Antwerpen 2 ANTWERPEN 2011 III · partners in de stad. Een eerste groep...

w

www.antwerpen.be/musea+32 (0)3 206 03 50

MU

SEA

EN E

RFG

OED

AN

TWER

PEN

& P

ARTN

ERS

IN D

E ST

AD

MUSEA EN ERFGOED ANTWERPEN 2011

Jaarboek n° 9

VoorwoordHet MAS en nog veel meer 1

IntroductieErfgoedkaart Antwerpen 2

Antwerpen Open vzw 5Antwerpen Toerisme & Congres 7Architectuurarchief Provincie Antwerpen 9Diamantmuseum 11Dienst Archeologie 13Dienst Erfgoed 15Dienst Monumenten- en Welstandszorg 17Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience 19Expo Koningin Fabiolazaal 21Expo Meesterwerken in het MAS 23Expo Musea in de 21ste eeuw 25FelixArchief 27FotoMuseum (FoMu) 29Gemeentelijk Havenbedrijf - MAS Havenpaviljoen 31Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen 33Letterenhuis 35Letterenhuis | Antwerpen Boekenstad 37Maagdenhuismuseum 39Middelheimmuseum 41Middelheimmuseum in de stad 43ModeMuseum (MoMu) 45Monumentale Kerken Antwerpen vzw 47Museum aan de Stroom (MAS) 49Museum aan de Stroom MAS | Erfgoedconvenant 51Museum Mayer van den Bergh 53Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet 55Museum Plantin-Moretus | Historische huizen 57Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) 59Museum Vleeshuis | Klank van de Stad 61Prospekta vzw 63Red Star Line 65Rockoxhuis 67Rubenshuis 69Rubenianum 71Zilvermuseum Sterckshof 73

INH

OU

DJaarboek III 2011

w


MU

SEA

EN E

RFG

OED

AN

TWER

PEN

& P

ARTN

ERS

IN D

E ST

AD


Jaarboek n° 9




INH

OU

D

Jaarboek III 2011Het MAS en nog veel meer

Het hoogtepunt in 2011 voor Musea en Erfgoed Antwerpen was ongetwijfeld de opening van het Museum aan de Stroom. Vanaf het openingsweekend op 14 mei tot 31 december 2011 bezochten liefst 690 634 bezoekers het MAS. Dit cijfer overtreft onze stoutste verwachtingen!

Niet alleen voor het MAS kunnen we mooie cijfers voorleggen, ook de andere instellingen van Musea en Erfgoed Antwerpen sluiten af met winst. 1 345 284 bezoekers in totaal, waarvan 254 783 in het Middelheimmuseum. Erwin Wurm werd gesmaakt ondanks een slechte zomer.

Maar het museum- en erfgoedlandschap is uiteraard veel rijker dan de stedelijke musea…

Het Eilandje heeft een nieuw museum, maar de oude kunsttempel op het zuid sluit voor een aantal jaren de deuren voor het publiek. Na een grondige renovatie wordt uitgekeken naar de heropening in 2018. Delen van de collectie van het KMSKA kunnen op verschillende plekken en in verschillende instellingen bewonderd worden.

U zult al gemerkt hebben dat het vertrouwde jaarboek een nieuwe look heeft. Vanaf dit jaar is het opgenomen in de reeks Cahiers van Musea en Erfgoed Antwerpen. Dit cahier biedt net als vorige jaren een terugblik op onze eigen stedelijke erfgoedwerking, maar ook het gebruikelijk forum aan onze erfgoedpartners in de stad.

Ik wens u veel leesplezier.

Philip Heylenschepen voor Cultuur en Toerisme van de stad Antwerpen

vo

or

wo

or

d

Erfgoedkaart Antwerpen

Deze Erfgoedkaart Antwerpen geeft een schematisch en locatiegebonden overzicht van de erfgoedinstellingen van Musea en Erfgoed Antwerpen (musea, een archief, een bewaarbibliotheek en een documentatiecentrum), haar werking in de stad (erfgoed, letteren en beeldende kunst) en haar belangrijkste institutionele/professionele partners in de stad.

Een eerste groep partners zijn de erfgoedinstellingen/diensten van de stad die geen deel uitmaken van Musea en Erfgoed Antwerpen (bedrijf Cultuur, Sport en Jeugd): FelixArchief (bedrijf Bestuurszaken); Dienst Monumenten- en Welstandszorg en Dienst Archeologie (beide bedrijf Stadsontwikkeling).

Een tweede groep partners in de stad zijn de musea en andere erfgoedinstellingen/diensten van de provincie Antwerpen (alle deel van het departement Cultuur), de musea van de Vlaamse Gemeenschap (KMSKA en M HKA), het Maagdenhuismuseum (OCMW) en het Rockoxhuis (KBC).

Een derde groep partners zijn Antwerpen Toerisme en Congres (bedrijf Actieve Stad), Antwerpen Open vzw, Prospekta vzw en het Gemeentelijk Havenbedrijf waarmee de samenwerking in 2011 focuste op de realisatie van het MAS.

Ten slotte komen zowel diverse expo’s die resultaat zijn van onderlinge samenwerkingsverbanden als twee erfgoednetwerken (monumentale kerken en historische huizen) aan bod.

Een volledige erfgoedkaart van Antwerpen is uiteraard veel uitgebreider qua omvang (districten), aantallen (organisaties) en diversiteit. Een beeld van deze uitgebreidere “collectie Antwerpen” is te zien op www.mas.be/collectieAntwerpen, een onderzoek daarover werd door Musea en Erfgoed Antwerpen gepubliceerd als De stad Antwerpen en haar Erfgoed. Een onderzoek in 2011.

Steven Thielemansalgemeen directeur Musea en Erfgoed Antwerpen

MEIR

SCHUTTERSHOFSTRHOPLAND

OUDAAN

BEGI

JNEN

STRA

AT

MEIR

GROENPLAATSGB

GROTE MARKTSUIKERRUI

PLAN

TINKA

AI

COCK

ERILL

KAAIWAALS

EKAAI

VLAAMSE

KAAI

DE VRIèRESTRAATBRESSTR

ST-L

AURE

ISSTR

BOUDEWIJNSSTRAAT

HAANTJESLEI

MARKGRAVELEI

BRED

EROD

ESTR

AAT

KOLONEL SILVERTOPSTR

EMIEL VLOORSSTRAAT

ALOÏS DE LAETSTRAAT

SCHIJFSTRAAT

FRAN

S HEN

SSTR

STEYNSTRAAT

WEERSTANDLAAN

ZAANSTR

GENERAAL ARMSTRONGWEG


KIELPARK

GROOTHANDELSMARKT

ERIK SASSELAAN

CAMILLE HUYSMANSLAAN

VIIde OLYPIADELAAN

DE BRUYNLAAN

JULIUS DE GEUTERSTRAAT

HENDRIKLEI

OLIEWEG

OLIEW

EG

NAFTAWEG

KRUGERSTRAAT


SINT-B

ERNA

RDSE

STEE

NWEG

SINT-B

ERNA

RDSE

STEE

NWEG

SINT-B

ERNARDSE

STEEN

WEG

SINT-B

ERNAR

DSE ST

EENWEG

TENTOONSTELLINGSLAANJAN DE VOSLEI

JAN DE VOSLEI

BOOMSESTEENW

EG

ABDIJSTRAATDE BOSSCHAERTSTRAAT

DE BOSSCHAERTSTRAAT

A12

A12

B

OOM

SEST

EENW

EG

A12

GELEEGWEG

ATOMIUMLAAN

PLAN

ETAR

IUMLAAN

KERNENERGIESTRAAT

EDENLAAN

SCHUURVELDLAAN

EDENPLEIN

NEERLANDWEG

KRIJGSLAAN

KLEINESTEENWEGST-BAVOSTRAAT

VADERLANDSTRAAT

DENNENLAAN

BIST

KRIJGSLAAN

R11

JULES MORETUSLEI

FORT 7

DEN BRANDT

STEYTELINCKPARK

NACHTEGALENPARK

BEUKENLAAN

BERKENLAAN

BERKENLAAN

MIDDELHEIMLAAN

KONINKLIJKELAAN

ELISABETHLAANGROTESTEENWEG

LINDENDREEF

GROENENBORGERLAAN

R11

GROENENBORGERLAAN

LODE

CREA

YBEC

KXTU

NNEL

LODE CREAYBECKXTUNNEL

E19

E19

MIDDELHEIMPARK

BRILSCHANS

ZORGVLIET KRIJGSBAAN

R11

JAN VAN RIJSWIJC

KLAAN

JAN VAN RIJSWIJC

KLAAN

VOGELZANGLAAN

DE SINGEL

ESSO

MON

TIGNY

STRA

AT

KMSKA

MUHKA

FOTO-MUSEUM

LEDEGANCKKAAI

D’HERBOUVILLEKAAI

NAMENSTRJAN VAN GENTSTR BOLVARPLAATS

JUSTITIEPALEIS

AMERIKALEI

AMERIKALEI

BRITSELEI

FRANKRIJK

LEI

FRAN

KRIJK

LEI

RUBENSLE

I

MECHELSESTEENW

EG

GROTESTEENWEG

KONING ALBERTPARKWEG

KONING ALBERTLEI

BOOMGAARDSTRAAT

DRIEKONINGENSTRAAT

BINNENSINGEL

BINNENSINGEL

DESGUILEI

R1

R1

KENNEDYTUNNEL

R1

R1

EXPRESSWEG CHARLES DE COSTERLAANCHARLES DE COSTERLAAN

EMIEL VERHAERENLAAN

SINT-ANNASTRAND

ESMOREITLAAN

AUGU

ST VE

RMEY

LENL

AAN

HALE

WIJN

LAAN

WAASLANDTUNNEL BROUWERSVLIED OUDE LEEUWENRUITUNNELPLAATS

ITALIËLEI

ITALIËLEI

BLANCEFLOERLAAN BLANCEFLOERLAAN BLANCEFLOERLAAN

GALG

EWEE

LLAA

N

VLAAMSHOOFD

LN

BEATRIJSLAAN

BEATRIJSLAAN

BEATR

IJSLA

AN

Scheld

e

Schelde

Schelde

THON

ETLA

ANTH

ONET

LAAN

THONETLAAN

E17

R1

R1

R1

R1

R1

R1

E313

E313E313

E313

R1

R1

SPORTPALEIS

STUIVENBERG

BISSCHOPPENHOFLAAN

SCHIJNPOORTWEG

POTH

OEKS

TRAA

T

NOORDERSINGEL

SLACHTHUISLAAN

DENDERSTR

KALVERSTR

NOORDERSINGEL

BISSCHOPPENHOFLAAN

BISSCHOPPENHOFLAAN

MERKSEMSEBAAN

HOUTLAAN

HOUTLAAN

R1

R1

E19

A12NOORDERLAAN

NOORDERLAAN

NOORDERLAANNOORDERLAAN

NOORDERLAAN

NOORDERLAAN

IJZERLAAN

INGENIEUR MENNESLAAN

GROENENDAALLAAN

GROENENDAALLAAN

VENEZUELASTRAAT

MANCHESTERSTRAAT

DUBLINSTRAAT

HAVANASTRAAT

COLUMBIASTR

COLUMBIASTRAAT

GROENENDAALLAAN

STRA

ATSB

URGB

RUG

MEXICOBRUG

KATTENDIJKDOK

LONDENBRUG

HOUTDOK

STRAATSBURGDOK

LOBROEKDOK

ROEIKOM

AMERIKADOK

ALBERTDOKTWEEDE HAVENDOK

DERDE HAVENDOK

VIJFDE HAVENDOK

VIERDE HAVENDOK

HANSADOK

MARSHALLDOK

VAN CAUWELAERTSLUISBOUDEWIJNSLUIS

WILLEMDOK

SASDOK

BONAPARTEDOK

MAS

KATTTENDIJK WESTKAAI

ROYERSBRUG

OOST

ERW

EELS

TEEN

WEG

OOSTERWEELSTEENWEG

OOST

ERW

EELS

TEEN

WEG

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

SCHELDELA

AN

SCHELDELA

AN

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

LIEFK

ENSH

OEKT

UNNE

L

FRANS TIJSMANSTUNNEL

LILLOBRUG

LIEFK

ENSH

OEKT

UNNE

L

SCHELDELAAN

SCHELD

ELAAN

KRUISSCHANSWEG

KRUISSCHANSWEG

KAUWENSTEIN

RIJN

KAAI

METROPOLIS

FRANS DE L’ARBRELAAN

BRED

ABAAN

BREDABAAN

BREDABAAN

BRED

ABAA

N

OUDEBAREELLEI

BORREWATERSTRAAT

SINT-BARTHOLOMEUSSTRAAT

TERL

INDE

NHOF

STRA

AT

NIEUWDREEF

KLUIZEVELDENSTRAAT

EUGEEN MEEUWSSTRAAT

A12

BINNEN

SINGE

L

FIETS

PAD NAA

ST RI

NG

FIETSPAD NAAST RING

BINNEN

SINGE

L

BINNEN

SINGE

L

STATIESTRAAT

BERCHEMSTATION

DAGERAADPLAATS

KONI

NGIN

ELISA

BETH

LEI

VAN EYCKLEI PLANTIN EN MORETUSLEI

PLANTIN EN MORETUSLEI

LUITENANT LIPPENSLAAN

BELGIËLEI

CHARLOTTALEI

QUINTEN MATSIJSLEI

ERNE

ST VA

N DI

JCKK

AAI

STEE

NPLE

IN

VOETGANGRSTUNNELSINT-ANNATUNNEL

HUIDEVETTERSTRLANGE GASTHUISSTRAAT

CENTRAAL STATION

DE CONINCPLEIN

ZOO

STADSPARK

JEZUSSTRAAT

DE KEYSERLEI

FRANKLIN ROOSEVELTPLAATS

ST-JACOBSMARKT

KIPDORP

ST-K

ATEL

IJNEV

EST

ST-PAULUSSTRAAT

FALC

ONPL

EIN

FALCONRUI

MINDERBROEDERSSTR

STIJFSELRUI

CARNOTSTRAAT

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN

HOOFTVUNDERLEISTERCKSHOFLEI

STERCKSHOFLEI

CORNELISSENLAAN

UNOLAAN

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN

WIJNEGEMSHOPPING CENTER

MAKRO

KRIJG

SBAA

N

AUTO

LEI

AUTO

LEI

AUTO

LEI

FRAN

S BEIR

ENLA

AN HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

FRANS BAETENSTR

AREN

APLE

IN

KRT ST-ROCHUSSTR

ST-ROCHUSSTR

VAN HAVRELEI

DOKTER V D PERRELEIKAREL DE PRETERLEI

GITSCHOTELEI

GITSCHOTELEI

GITSCHOTELEI

DRAKENHOFLAAN

BOEK

ENBE

RGLE

IBO

EKEN

BERG

LEI

DASC

OTTE

LEI

VAN

DEN

HAUT

ELEI

STEV

ENSL

EI

JOS VAN GEELLAAN

OLVMIDDELARES

MENEGEMLEI

JOZEF VERBOVENLEI

EKSTERLAAR

UNITA

SLAA

N

DIKSMUIDELAAN

BOELAARPARK

RIVIERENHOF

BOEKENBERGPARK

Deurne

Merksem

Linkeroever

Lillo

Deurne

Borsbeek

Wommelgem

Wijnegem

HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

RUGGEVELDLAAN

RUGG

EVEL

DLAA

N

RUGGEVELDLAANRUGGEVELDLAAN

TER HEYDELAAN

TER

RIVI

EREN

LAAN

VENNEBORGLAAN

VENNEBORGLAAN

ALFONS SCHNEIDERLAAN


JAN WELTERSLAAN


TER RIVIERENLAAN

BOSHOVENSTRAAT

GALLIFO

RTLE

I

FRANK CREAYBECKXLAAN

CONFORTALEI

LAKB

ORSLE

I

LAKB

ORSL

EI

TE COUWELAARLEI

LOUIS DE RIDDERSTR

TER HEYDELAAN

VAN STRIJDONCKLAAN

BOTERLAARBAAN

BOTERLAARBN

HERENTALSEBAAN

FRAN

S BEIR

ENLA

AN

AUGUST VAN DE WIELELEI


KERKSTRAATKERKSTRAAT

LANGE BEELDEKENSSTRAAT

OSYS

TRAA

TVA

N ST

RALE

NSTR

VAN SCHOONHOVENSTR

Hoboken

Wilrijk

Berchem

Borgerhout

Antwerpen

MEIR


OUDAAN

BEGI

JNEN

STRA

AT

MEIR

GROENPLAATSGB


PLAN

TINKA

AI

COCK

ERILL

KAAIWAALS

EKAAI

VLAAMSE

KAAI


ST-L

AURE

ISSTR

BOUDEWIJNSSTRAAT

HAANTJESLEI

MARKGRAVELEI

BRED

EROD

ESTR

AAT


EMIEL VLOORSSTRAAT


SCHIJFSTRAAT

FRAN

S HEN

SSTR

STEYNSTRAAT

WEERSTANDLAAN

ZAANSTR



KIELPARK

GROOTHANDELSMARKT

ERIK SASSELAAN


VIIde OLYPIADELAAN

DE BRUYNLAAN


HENDRIKLEI

OLIEWEG

OLIEW

EG

NAFTAWEG

KRUGERSTRAAT


SINT-B

ERNA

RDSE

STEE

NWEG

SINT-B

ERNA

RDSE

STEE

NWEG

SINT-B

ERNARDSE

STEEN

WEG

SINT-B

ERNAR

DSE ST

EENWEG


JAN DE VOSLEI

BOOMSESTEENW

EG


DE BOSSCHAERTSTRAAT

A12

A12

B

OOM

SEST

EENW

EG

A12

GELEEGWEG

ATOMIUMLAAN

PLAN

ETAR

IUMLAAN

KERNENERGIESTRAAT

EDENLAAN

SCHUURVELDLAAN

EDENPLEIN

NEERLANDWEG

KRIJGSLAAN


VADERLANDSTRAAT

DENNENLAAN

BIST

KRIJGSLAAN

R11

JULES MORETUSLEI

FORT 7

DEN BRANDT

STEYTELINCKPARK

NACHTEGALENPARK

BEUKENLAAN

BERKENLAAN

BERKENLAAN

MIDDELHEIMLAAN

KONINKLIJKELAAN


LINDENDREEF

GROENENBORGERLAAN

R11

GROENENBORGERLAAN

LODE

CREA

YBEC

KXTU

NNEL


E19

E19

MIDDELHEIMPARK

BRILSCHANS


R11

JAN VAN RIJSWIJC

KLAAN

JAN VAN RIJSWIJC

KLAAN

VOGELZANGLAAN

DE SINGEL

ESSO

MON

TIGNY

STRA

AT

KMSKA

MUHKA

FOTO-MUSEUM

LEDEGANCKKAAI

D’HERBOUVILLEKAAI

NAMENSTR

JAN VAN GENTSTR BOLVARPLAATS

JUSTITIEPALEIS

AMERIKALEI

AMERIKALEI

BRITSELEI

FRANKRIJK

LEI

FRAN

KRIJK

LEI

RUBENSLE

I

MECHELSESTEENW

EG

GROTESTEENWEG


KONING ALBERTLEI

BOOMGAARDSTRAAT

DRIEKONINGENSTRAAT

BINNENSINGEL

BINNENSINGEL

DESGUILEI

R1

R1

KENNEDYTUNNEL

R1

R1


EMIEL VERHAERENLAAN

SINT-ANNASTRAND

ESMOREITLAAN

AUGU

ST VE

RMEY

LENL

AAN

HALE

WIJN

LAAN


ITALIËLEI

ITALIËLEI


GALG

EWEE

LLAA

N

VLAAMSHOOFD

LN

BEATRIJSLAAN

BEATRIJSLAAN

BEATR

IJSLA

AN

Scheld

e

Schelde

Schelde

THON

ETLA

ANTH

ONET

LAAN

THONETLAAN

E17

R1

R1

R1

R1

R1

R1

E313

E313E313

E313

R1

R1

SPORTPALEIS

STUIVENBERG

BISSCHOPPENHOFLAAN

SCHIJNPOORTWEG

POTH

OEKS

TRAA

T

NOORDERSINGEL

SLACHTHUISLAAN

DENDERSTR

KALVERSTR

NOORDERSINGEL

BISSCHOPPENHOFLAAN

BISSCHOPPENHOFLAAN

MERKSEMSEBAAN

HOUTLAAN

HOUTLAAN

R1

R1

E19

A12NOORDERLAAN

NOORDERLAAN


NOORDERLAAN

NOORDERLAAN

IJZERLAAN


GROENENDAALLAAN

GROENENDAALLAAN

VENEZUELASTRAAT

MANCHESTERSTRAAT

DUBLINSTRAAT

HAVANASTRAAT

COLUMBIASTR

COLUMBIASTRAAT

GROENENDAALLAAN

STRA

ATSB

URGB

RUG

MEXICOBRUG

KATTENDIJKDOK

LONDENBRUG

HOUTDOK

STRAATSBURGDOK

LOBROEKDOK

ROEIKOM

AMERIKADOK


DERDE HAVENDOK

VIJFDE HAVENDOK

VIERDE HAVENDOK

HANSADOK

MARSHALLDOK


WILLEMDOK

SASDOK

BONAPARTEDOK

MAS


ROYERSBRUG

OOST

ERW

EELS

TEEN

WEG

OOSTERWEELSTEENWEG

OOST

ERW

EELS

TEEN

WEG

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

SCHELDELA

AN

SCHELDELA

AN

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

LIEFK

ENSH

OEKT

UNNE

L


LILLOBRUG

LIEFK

ENSH

OEKT

UNNE

L

SCHELDELAAN

SCHELD

ELAAN

KRUISSCHANSWEG

KRUISSCHANSWEG

KAUWENSTEIN

RIJN

KAAI

METROPOLIS


BRED

ABAAN

BREDABAAN

BREDABAAN

BRED

ABAA

N

OUDEBAREELLEI

BORREWATERSTRAAT


TERL

INDE

NHOF

STRA

AT

NIEUWDREEF

KLUIZEVELDENSTRAAT

EUGEEN MEEUWSSTRAAT

A12

BINNEN

SINGE

L

FIETS

PAD NAA

ST RI

NG

FIETSPAD NAAST RING

BINNEN

SINGE

L

BINNEN

SINGE

L

STATIESTRAAT

BERCHEMSTATION

DAGERAADPLAATS

KONI

NGIN

ELISA

BETH

LEI




BELGIËLEI

CHARLOTTALEI

QUINTEN MATSIJSLEI

ERNE

ST VA

N DI

JCKK

AAI

STEE

NPLE

IN



CENTRAAL STATION

DE CONINCPLEIN

ZOO

STADSPARK

JEZUSSTRAAT

DE KEYSERLEI


ST-JACOBSMARKT

KIPDORP

ST-K

ATEL

IJNEV

EST

ST-PAULUSSTRAAT

FALC

ONPL

EIN

FALCONRUI

MINDERBROEDERSSTR

STIJFSELRUI

CARNOTSTRAAT

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN


STERCKSHOFLEI

CORNELISSENLAAN

UNOLAAN

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN


MAKRO

KRIJG

SBAA

N

AUTO

LEI

AUTO

LEI

AUTO

LEI

FRAN

S BEIR

ENLA

AN HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

FRANS BAETENSTR

AREN

APLE

IN

KRT ST-ROCHUSSTR

ST-ROCHUSSTR

VAN HAVRELEI


GITSCHOTELEI

GITSCHOTELEI

GITSCHOTELEI

DRAKENHOFLAAN

BOEK

ENBE

RGLE

IBO

EKEN

BERG

LEI

DASC

OTTE

LEI

VAN

DEN

HAUT

ELEI

STEV

ENSL

EI

JOS VAN GEELLAAN

OLVMIDDELARES

MENEGEMLEI

JOZEF VERBOVENLEI

EKSTERLAAR

UNITA

SLAA

N

DIKSMUIDELAAN

BOELAARPARK

RIVIERENHOF

BOEKENBERGPARK

Deurne

Merksem

Linkeroever

Lillo

Deurne

Borsbeek

Wommelgem

Wijnegem

HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

RUGGEVELDLAAN

RUGG

EVEL

DLAA

N


TER HEYDELAAN

TER

RIVI

EREN

LAAN

VENNEBORGLAAN

VENNEBORGLAAN



JAN WELTERSLAAN


TER RIVIERENLAAN

BOSHOVENSTRAAT

GALLIFO

RTLE

I


CONFORTALEI

LAKB

ORSLE

I

LAKB

ORSL

EI

TE COUWELAARLEI

LOUIS DE RIDDERSTR

TER HEYDELAAN

VAN STRIJDONCKLAAN

BOTERLAARBAAN

BOTERLAARBN

HERENTALSEBAAN

FRAN

S BEIR

ENLA

AN





OSYS

TRAA

TVA

N ST

RALE

NSTR

VAN SCHOONHOVENSTR

Hoboken

Wilrijk

Berchem

Borgerhout

Antwerpen

MEIR


OUDAAN

BEGI

JNEN

STRA

AT

MEIR

GROENPLAATSGB


PLAN

TINKA

AI

COCK

ERILL

KAAIWAALS

EKAAI

VLAAMSE

KAAI


ST-L

AURE

ISSTR

BOUDEWIJNSSTRAAT

HAANTJESLEI

MARKGRAVELEI

BRED

EROD

ESTR

AAT


EMIEL VLOORSSTRAAT


SCHIJFSTRAAT

FRAN

S HEN

SSTR

STEYNSTRAAT

WEERSTANDLAAN

ZAANSTR



KIELPARK

GROOTHANDELSMARKT

ERIK SASSELAAN


VIIde OLYPIADELAAN

DE BRUYNLAAN


HENDRIKLEI

OLIEWEG

OLIEW

EG

NAFTAWEG

KRUGERSTRAAT


SINT-B

ERNA

RDSE

STEE

NWEG

SINT-B

ERNA

RDSE

STEE

NWEG

SINT-B

ERNARDSE

STEEN

WEG

SINT-B

ERNAR

DSE ST

EENWEG


JAN DE VOSLEI

BOOMSESTEENW

EG


DE BOSSCHAERTSTRAATA1

2

A12

B

OOM

SEST

EENW

EG

A12

GELEEGWEG

ATOMIUMLAAN

PLAN

ETAR

IUMLAAN

KERNENERGIESTRAAT

EDENLAAN

SCHUURVELDLAAN

EDENPLEIN

NEERLANDWEG

KRIJGSLAAN


VADERLANDSTRAAT

DENNENLAAN

BIST

KRIJGSLAAN

R11

JULES MORETUSLEI

FORT 7

DEN BRANDT

STEYTELINCKPARK

NACHTEGALENPARK

BEUKENLAAN

BERKENLAAN

BERKENLAAN

MIDDELHEIMLAAN

KONINKLIJKELAAN


LINDENDREEF

GROENENBORGERLAAN

R11

GROENENBORGERLAAN

LODE

CREA

YBEC

KXTU

NNEL


E19

E19

MIDDELHEIMPARK

BRILSCHANS


R11

JAN VAN RIJSWIJC

KLAAN

JAN VAN RIJSWIJC

KLAAN

VOGELZANGLAAN

DE SINGEL

ESSO

MON

TIGNY

STRA

AT

KMSKA

MUHKA

FOTO-MUSEUM

LEDEGANCKKAAI

D’HERBOUVILLEKAAI

NAMENSTR

JAN VAN GENTSTR BOLVARPLAATS

JUSTITIEPALEIS

AMERIKALEI

AMERIKALEI

BRITSELEI

FRANKRIJK

LEI

FRAN

KRIJK

LEI

RUBENSLE

I

MECHELSESTEENW

EG

GROTESTEENWEG


KONING ALBERTLEI

BOOMGAARDSTRAAT

DRIEKONINGENSTRAAT

BINNENSINGEL

BINNENSINGEL

DESGUILEI

R1

R1

KENNEDYTUNNEL

R1

R1


EMIEL VERHAERENLAAN

SINT-ANNASTRAND

ESMOREITLAAN

AUGU

ST VE

RMEY

LENL

AAN

HALE

WIJN

LAAN


ITALIËLEI

ITALIËLEI


GALG

EWEE

LLAA

N

VLAAMSHOOFD

LN

BEATRIJSLAAN

BEATRIJSLAAN

BEATR

IJSLA

AN

Scheld

e

Schelde

Schelde

THON

ETLA

ANTH

ONET

LAAN

THONETLAAN

E17

R1

R1

R1

R1

R1

R1

E313

E313E313

E313

R1

R1

SPORTPALEIS

STUIVENBERG

BISSCHOPPENHOFLAAN

SCHIJNPOORTWEG

POTH

OEKS

TRAA

T

NOORDERSINGEL

SLACHTHUISLAAN

DENDERSTR

KALVERSTR

NOORDERSINGEL

BISSCHOPPENHOFLAAN

BISSCHOPPENHOFLAAN

MERKSEMSEBAAN

HOUTLAAN

HOUTLAAN

R1

R1

E19

A12NOORDERLAAN

NOORDERLAAN


NOORDERLAAN

NOORDERLAAN

IJZERLAAN


GROENENDAALLAAN

GROENENDAALLAAN

VENEZUELASTRAAT

MANCHESTERSTRAAT

DUBLINSTRAAT

HAVANASTRAAT

COLUMBIASTR

COLUMBIASTRAAT

GROENENDAALLAAN

STRA

ATSB

URGB

RUG

MEXICOBRUG

KATTENDIJKDOK

LONDENBRUG

HOUTDOK

STRAATSBURGDOK

LOBROEKDOK

ROEIKOM

AMERIKADOK


DERDE HAVENDOK

VIJFDE HAVENDOK

VIERDE HAVENDOK

HANSADOK

MARSHALLDOK


WILLEMDOK

SASDOK

BONAPARTEDOK

MAS


ROYERSBRUG

OOST

ERW

EELS

TEEN

WEG

OOSTERWEELSTEENWEG

OOST

ERW

EELS

TEEN

WEG

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

SCHELDELA

AN

SCHELDELA

AN

SCHELDELAAN

SCHELDELAAN

LIEFK

ENSH

OEKT

UNNE

L


LILLOBRUG

LIEFK

ENSH

OEKT

UNNE

L

SCHELDELAAN

SCHELD

ELAAN

KRUISSCHANSWEG

KRUISSCHANSWEG

KAUWENSTEIN

RIJN

KAAI

METROPOLIS


BRED

ABAAN

BREDABAAN

BREDABAAN

BRED

ABAA

N

OUDEBAREELLEI

BORREWATERSTRAAT


TERL

INDE

NHOF

STRA

AT

NIEUWDREEF

KLUIZEVELDENSTRAAT

EUGEEN MEEUWSSTRAAT

A12

BINNEN

SINGE

L

FIETS

PAD NAA

ST RI

NG

FIETSPAD NAAST RING

BINNEN

SINGE

L

BINNEN

SINGE

L

STATIESTRAAT

BERCHEMSTATION

DAGERAADPLAATS

KONI

NGIN

ELISA

BETH

LEI




BELGIËLEI

CHARLOTTALEI

QUINTEN MATSIJSLEI

ERNE

ST VA

N DI

JCKK

AAI

STEE

NPLE

IN



CENTRAAL STATION

DE CONINCPLEIN

ZOO

STADSPARK

JEZUSSTRAAT

DE KEYSERLEI


ST-JACOBSMARKT

KIPDORP

ST-K

ATEL

IJNEV

EST

ST-PAULUSSTRAAT

FALC

ONPL

EIN

FALCONRUI

MINDERBROEDERSSTR

STIJFSELRUI

CARNOTSTRAAT

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN


STERCKSHOFLEI

CORNELISSENLAAN

UNOLAAN

TURNHOUTSEBAAN

TURNHOUTSEBAAN


MAKRO

KRIJG

SBAA

N

AUTO

LEI

AUTO

LEI

AUTO

LEI

FRAN

S BEIR

ENLA

AN HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

FRANS BAETENSTR

AREN

APLE

IN

KRT ST-ROCHUSSTR

ST-ROCHUSSTR

VAN HAVRELEI


GITSCHOTELEI

GITSCHOTELEI

GITSCHOTELEI

DRAKENHOFLAAN

BOEK

ENBE

RGLE

IBO

EKEN

BERG

LEI

DASC

OTTE

LEI

VAN

DEN

HAUT

ELEI

STEV

ENSL

EI

JOS VAN GEELLAAN

OLVMIDDELARES

MENEGEMLEI

JOZEF VERBOVENLEI

EKSTERLAAR

UNITA

SLAA

N

DIKSMUIDELAAN

BOELAARPARK

RIVIERENHOF

BOEKENBERGPARK

Deurne

Merksem

Linkeroever

Lillo

Deurne

Borsbeek

Wommelgem

Wijnegem

HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

HERENTALSEBAAN

RUGGEVELDLAAN

RUGG

EVEL

DLAA

N


TER HEYDELAAN

TER

RIVI

EREN

LAAN

VENNEBORGLAAN

VENNEBORGLAAN



JAN WELTERSLAAN


TER RIVIERENLAAN

BOSHOVENSTRAAT

GALLIFO

RTLE

I


CONFORTALEI

LAKB

ORSLE

I

LAKB

ORSL

EI

TE COUWELAARLEI

LOUIS DE RIDDERSTR

TER HEYDELAAN

VAN STRIJDONCKLAAN

BOTERLAARBAAN

BOTERLAARBN

HERENTALSEBAAN

FRAN

S BEIR

ENLA

AN





OSYS

TRAA

TVA

N ST

RALE

NSTR

VAN SCHOONHOVENSTR

Hoboken

Wilrijk

Berchem

Borgerhout

Antwerpen

intr

od

uct

iE

2 3www.mas.be/collectieAntwerpen

SAp. 27

StPp. 47

DEp. 15

KBCp. 67

KFZp. 21

VHp. 61

PROp. 63

ATCp. 7

EHCp. 19

StCp. 47

KATHp. 47

StAp. 47

DAp. 13

AOp. 5

DMWp. 17

MMBp. 53

OCMWp. 39

KMSKAp. 25p. 33

MIDp. 41p. 43

MPMp. 55p. 57

LHp. 35p. 37

MASp. 23p. 49p. 51

M HKAp. 59

FoMUp. 29

MoMUp. 45

RHp. 69

Rp. 71

StJp. 47

DMp. 11

ZMp. 73

GHAp. 31

RSLp. 65

APAp. 9

Bezoekcijfer:

Openingsfestival

MAS 75 000

Flashmob Koninklijk

Ballet van

Vlaanderen

© Antwerpen

Open vzw

4 5www.antwerpenopen.be

Antwerpen Open vzwOpeningsfestival voor MAS en Eilandje

Antwerpen Open organiseerde het Openingsfestival van het Museum aan de Stroom. Hoofddoel was om tussen 13 en 16 mei zo veel mogelijk mensen een bezoek aan te bieden in het MAS. Daarnaast was het zeker zo belangrijk om de bezoekers het Eilandje te laten ontdekken via een programma vol muziek, dans, theater, tours, films en exposities. Daarvoor werd nauw samengewerkt met institutionele, culturele en andere buren van het MAS, zoals het FelixArchief en het Ballet van Vlaanderen.

Op zaterdagavond zetten de Franse vuurwerkmakers van Ephémère het MAS in lichterlaaie. De 15 000 toeschouwers zagen hoe het gebouw in licht gehuld werd door het vuurwerk dat van op het dakterras en rond het MAS werd afgeschoten met op de achtergrond feeërieke muziek.

Ook het MAS-plein kwam tot leven tijdens het bezwerende openingsconcert van BL!NDMAN en de flashmobs van P.A.R.T.S. en Koninklijk Ballet Vlaanderen. De reusachtige Scotch Gambit van Panamarenko stond aan de voet van het MAS en met het museum als decor leverden Ultima Vez en Mauro Pawlowski een rockende dansvoorstelling af. De hele buurt feestte mee dankzij concerten en theatervoorstellingen op locatie, tentoonstellingen en oude films over Antwerpen. Rondleidingen op de fiets of in busjes maakten kennismaking met het Eilandje mogelijk.

45 000 mensen bezochten het MAS in preview. In totaal brachten de openingsfestiviteiten op vier dagen tijd meer dan 75 000 bezoekers op de been. Op het programma stonden 40 verschillende producties, waarvan 24 gratis en 16 betalend. 58 keer theater, 11 dansvoorstellingen, 8 verschillende plekken voor concerten en muziekfestivalletjes, 160 leerrijke en ludieke tours, 5 plekken met exposities en doorlopend films over Antwerpen veroverden de harten van de allereerste MAS-bezoekers.

Mia Prce

MAS Live Tour

© Antwerpen

Toerisme & Congres

6 7www.antwerpen.be/visit

Antwerpen Toerisme & CongresInnovatieve online campagne voor MAS

2011 stond voor Antwerpen Toerisme & Congres (AT&C) volledig in het teken van de opening van het MAS. Musea en Erfgoed Antwerpen, Toerisme Vlaanderen en Antwerpen Toerisme & Congres bundelden de krachten om internationale bezoekers vanaf de opening in het MAS te krijgen.

Met het oog op een maximaal resultaat werd een online consumentencampagne gevoerd en werd de pers intensief en op regelmatige basis geïnformeerd en uitgenodigd. De online campagne toonde bezoekers aan de website http://livetour.mas.be een preview van de collectie van het nieuwe museum. Via een digitale live tour konden de geïnteresseerden het museum online op eigen houtje en volgens de eigen interesses verkennen. Filmpjes over de collectie en het MAS vulden de online beleving aan.

De gebruikers werden naar de website geleid door een “earned media” campagne met bloggers en online nieuwssites en een advertentiecampagne op Google en Facebook. “Joint promotions” met internationale reisorganisaties uit Frankrijk, UK, Duitsland en Nederland zorgden ervoor dat het MAS onmiddellijk in het reisaanbod werd opgenomen. Gedurende de campagneperiode (van 16 mei tot begin juni) trok de website 42 000 bezoekers. In totaal werden er 4 000 live tours opgestart en gevolgd, dat is een gemiddelde van 222 online tours per dag. Met deze campagne won het MAS een MIXX award voor meest innovatieve online campagne in 2011.

De internationale persbewerking, met focus op de buurlanden, maar ook de Verenigde Staten, Italië, Spanje en Oostenrijk bracht maar liefst 111 internationale journalisten naar het MAS. De internationale persreis op 11 mei resulteerde in mooie persreacties in online en offline lifestyle, travel en art media.

Miek De Roeck

Bezoekcijfer:

Leeszaal

477

Geacquarelleerde

tekening

van Lodewijk

Baeckelmans

© Provincie

Antwerpen - Dienst

Erfgoed

8 9www.architectuurarchief.be

Architectuurarchief Provincie Antwerpen Nu ook digitaal

In 2011 kreeg het Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen (APA) een eigen website www.architectuurarchief.be.

Een eerdere belangrijke fase was de verhuis in 2009 naar de nieuwe locatie in het Archiefhuis, waardoor APA nu beschikt over een leeszaal, een groot depot en lokalen voor quarantaineopslag en verwerking van archiefcollecties. Deze omvangrijke operatie was noodzakelijk voor de professionele bewaring van de steeds roeiende collectie van documenten en materiaal en om de toenemende stroom bezoekers comfortabel te kunnen ontvangen.

In de nieuwe website vindt de gebruiker informatie over APA, over de collectie in het algemeen en over specifieke collecties, zoals de fotocollectie, de maquettes en de verzameling historische productcatalogi van producenten en verkopers van de meest uiteenlopende bouwmaterialen. Er is ook aandacht voor de vakbibliotheek, inclusief de rijke collectie Belgische architectuurtijdschriften. Ook nieuwe aanwinsten en nieuwsitems worden belicht. Een archiefinstelling is het aan zichzelf verplicht terug te kijken naar het eigen verleden, en daarom worden ook oudere realisaties zoals boeken en tentoonstellingen, op de website vermeld.

De website in zijn huidige vorm is slechts een pril begin van wat een goed uitgebouwd en voortdurend geüpdatet communicatieplatform moet worden. In een eerste fase betekent dat het systematisch online plaatsen van inventarissen, en van foto’s en collectiestukken, zodat onderzoekers, studenten en andere geïnteresseerden hun bezoek kunnen voorbereiden of van thuis een antwoord op hun vragen vinden. Het resultaat zal niet alleen gebruikers en APA zelf ten goede komen, maar bovenal de kennis van en waardering voor het werkgebied van APA vergroten: de architectuur en bouwpraktijk in Antwerpen tijdens de 19de en 20ste eeuw.

Joke Bungeneers

Bezoekcijfer:

73 728

Expo:

Circuito dos

Diamantes

(20.10.2011 –

10.01.2012)

19de eeuwse

neorenaissance-

hanger in de vorm

van een zeemeer-

min (ca. 1880)

© Diamantmuseum

Provincie Antwerpen

10 11www.diamantmuseum.be

DiamantmuseumCircuito dos Diamantes

Het Diamantmuseum verwelkomde in 2011, 73 728 bezoekers. Het museum scoorde hiermee zijn beste bezoekerscijfer sinds de opening aan het Koningin Astridplein in 2002.

De Europalia-expo Circuito dos Diamantes, droeg in belangrijke mate bij tot dit succes. De expo toonde de pracht en praal van Braziliaanse diamantvondsten (18de-19de eeuw) als een “circuit”: van slaven over gewiekste handelaars en getalenteerde diamantbewerkers tot op de ontwerptafel van vernuftige juweliers. De bezoeker werd geconfronteerd met een oversteek, met het illegale smokkelcircuit, met de Braziliaanse bevolking die bij de diamantontginning betrokken was, maar ook met Afrikaanse slaven die met ‘Black Ships’ werden vervoerd om diamant te ontginnen. In de schatkamers lagen preciosa uit Portugese musea, naast topstukken uit de collecties van Cartier; Grünes Gewölbe - Staatliche Kunstsammlungen Dresden; Edelsteinmuseum in Idar-Oberstein; Rosenborg Slot – de Danske Kongers Kronologiske Samling en prachtstukken uit privécollecties zoals het Japanse Albion Art Jewellery Institute.

In 2011 was het museum ook in het buitenland vertegenwoordigd, onder meer op het internationaal festival Memphis in May waar deze keer de focus Salute to Belgium was. Het museum gaf ook present in Beijing, China op vraag van het Belgisch ministerie van Buitenlandse Zaken.

In 2011 kon het publiek eindelijk de 19de neorenaissance hanger in de vorm van een zeemeermin bewonderen. Deze aankoop uit 2010 was ruim een jaar in restauratie bij Bentley & Skinner in London, het bedrijf dat ook de diamanten in de Skull van Damien Hirst zette.

Micheline Van den Branden

Het bastion van de

Spaanse omwalling

© Stadsontwikkeling/

Monumentenzorg

12 13http://archeologie.antwerpen.be | www.staatsspaanselinies.eu

Dienst ArcheologieMilitair erfgoed in de kijker

Met de ontsluiting van het 16de-eeuwse Keizersbastion zet de stad Antwerpen in op haar versterkingen

Van 2009 tot 2013 stapt de stad mee in het Europees samenwerkingsverband voor de valorisatie en ontsluiting van het militaire patrimonium. Antwerpen heeft een rijk archeologisch en bouwkundig militair erfgoed de Burcht en het Steen, de 16de-eeuwse gebastioneerde omwalling en de Scheldeforten (Lillo en Sint-Filips) behorend tot de Staats-Spaanse linies en de 19de-eeuwse Brialmontomwalling met fortengordel. De provincies Oost- en West-Vlaanderen, Zeeland, Noord-Brabant en Antwerpen werken samen rond plannen en studies, fysiek herstel, cultuurtoerisme, recreatie en educatie.

Fort 8 in Hoboken en Lillo fort krijgen een masterplan. Voor Lillo werd samen met Waterwegen en Zeekanaal gekozen voor een ontwerp dat bij de Sigmadijk verhoging de vijfhoekige plattegrond van het fort herstelt. Ook het archeologisch patrimonium van de Spaanse omwalling krijgt de nodige aandacht. Aan de Londenbrug wordt de bastionpunt van de Slijkpoort zichtbaar gemaakt in het nieuw aangelegde openbaar domein. Het bastion van de Keizerspoort, heropgebouwd in de parkeergarage aan de Nationale Bank, wordt uitgebouwd binnen het bovenlokaal netwerk van forten en linies.

Ten behoeve van het grote publiek, jongeren en kinderen wordt hiervoor een presentatie- en ontsluitingsconcept uitgewerkt. Het Museum aan de Stroom (MAS) zorgt via het erfgoedconvenant voor de verruiming van het draagvlak door de verbinding van het bastion aan toekomstige MAS -erfgoedroutes. Het bureau PUUR-Interieurarchitecten kreeg de opdracht voor het ontwerp, de presentatie en de sfeerzetting in de parking. Op deze manier worden de Spaanse omwalling en de historische Keizerspoort terug in het collectieve geheugen van de Antwerpenaar gebracht.

Karen Minsaer

Oude Scheldearm

Bornem. Ecologie en

economie in een land-

schap

© Provincie

Antwerpen - Dienst

Erfgoed

14 15www.provant.be/publicaties/vrijetijd/cultuur/erfgoed

Dienst ErfgoedOperatie Gondola

De dienst Erfgoed van het Departement Cultuur van de provincie Antwerpen heeft een actieve rol in het behoud, de studie en de ontsluiting van erfgoed binnen de provincie Antwerpen. Via rijk geïllustreerde brochures en gidsen kan het publiek op een onderhoudende manier kennismaken met vaak onvermoede rijkdom.

In 2011 ging veel aandacht naar de opgravingen op een toekomstig bedrijventerrein in Boom (Boom-Krekelenberg: een erfenis uit de ijzertijd) en de honderden dierenresten en archeologische voorwerpen die gevonden werden bij de aanleg van de zeesluis in Wintam (Bornem-Wintam: baggervondsten bij de aanleg van de zeesluis). Deelnemers aan het sportieve Fortengordel-evenement kregen de brochure Een harnas van baksteen en beton: de Antwerpse fortengordels, een beschrijving van het militaire erfgoed van de Antwerpse fortengordels, vestingen en omwallingen. Nieuw in 2011 was de focus op erfgoedlandschappen. Naar aanleiding van de provinciale landschapsdag die georganiseerd werd samen met de dienst Gebiedsgericht Beleid verscheen Bornem, de Oude Schelde: een rivierlandschap gevangen in de tijd.

In de reeks Erfgoedgidsen, een initiatief in samenwerking met Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, verschenen in 2011 Een kostschool met klasse. Het Instituut van de Ursulinen in Onze-Lieve-Vrouw-Waver, centrum van katholieke moderniteit en Koude Oorlog in de Kempen. Operatie Gondola en de Britse basis in de provincie Antwerpen. Deze laatste gids brengt een vergeten stukje oorlogsgeschiedenis opnieuw tot leven en bewijst dat ‹erfgoed› meer betekent dan monumentale bouwwerken of onschatbare kunstwerken.

De publicaties van de dienst Erfgoed zijn te verkrijgen via het cultuurloket, Koningin Elisabethlei 22 in 2018 Antwerpen. De erfgoedbrochures zijn gratis; de erfgoedgidsen kosten 10 euro (plus verzendingskosten).

Joke Bungeneers

Voormalig klooster

van de Maricollen

© Stadsontwikkeling/

Monumentenzorg

16 17http://monumentenzorg.antwerpen.be

Dienst Monumenten- en WelstandszorgValorisatie van niet-beschermd erfgoed

Ook het waardevol niet-beschermd erfgoed draagt bij tot de culturele rijkdom en de historische authenticiteit van de stad. Het monumentendecreet bevat duidelijke juridische bepalingen voor de vrijwaring en instandhouding van beschermde monumenten. Voor het niet beschermd erfgoed echter ontbreekt een uitgebouwde regelgeving grotendeels. Maar zoals in elke historische stad gaan achter banale gevels of in weinig toegankelijke binnengebieden vaak de meest merkwaardige oude structuren of belangrijke interieurs schuil.

Precies om dat niet-beschermd onroerend erfgoed in historische kernen te vrijwaren legde de overheid in het gewestplan de afbakening vast van woonzones met culturele, historische en/of esthetische waarde, de zogenaamde CHE-gebieden. Op het grondgebied van de stad Antwerpen bevinden zich 16 dergelijke zones. De volledige historische binnenstad binnen de Leien is de belangrijkste.

Voor advies van bouwaanvragen voor niet-beschermde waardevolle gebouwen in CHE-gebied kijkt de dienst monumentenzorg verder dan de gevel of de beeldkwaliteit. Tijdens een plaatsbezoek en door middel van een verkennend archiefonderzoek wordt ook het interieur van deze panden wordt onderzocht.

Volgens de stedelijke bouwcode moet de beschrijvende nota bij bouwaanvragen voor deze gebouwen voldoende informatie bevatten over de aanwezige erfgoedwaarden. In veel gevallen wordt dan een cultuurhistorisch evaluatierapport opgesteld, het zogenaamd CHE-rapport. Dit rapport sensibiliseert eigenaars voor de historische kwaliteiten van hun eigendom en is tegelijk een basis voor de beoordeling van de bouwaanvraag. Het eigen onderzoek van de dienst monumentenzorg en de rapporten vormen zo samen een belangrijke bron voor een betere kennis van de historisch waardevolle panden in onze stad.

Stéphanie D’hulst & Johan Veeckman

Bezoekcijfer:

25 606

Expo:

Multiple/

Readings, 51

Kunstenaarsboeken

1959-2009

(11.03.2011 -

22.04.2011)

Antieke

Manchetknopen

1860 – 1960

(21.05.2011 -

17.07.2011)

Over de eenheid en

veelheid van het

boek (06.08.2011 -

11.09.2011)

Nottebohm

Revisited

(09.12.2011 -

26.02.2012)

Erfgoedbibliotheek

Hendrik Conscience -

Nottebohmzaal

© Musea en Erfgoed

Antwerpen

18 19www.consciencebibliotheek.be

Erfgoedbibliotheek Hendrik ConscienceNottebohm Revisited

De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (EHC) zet haar publieksgericht beleid verder. De Nottebohmlezingen hadden weer succes en de receptieve tentoonstellingen zorgden voor toeleiding naar de Nottebohmzaal. De tentoonstelling Multiple/Readings, 51 kunstenaarsboeken 1959-2009 sprak zowel kunstliefhebbers als vrienden van het boek aan. De tentoonstelling Antieke Manchetknopen 1860 – 1960 trok ook veel belangstellenden. De Erfgoedbibliotheek heeft aandacht voor werk van jonge kunstenaars, dat inspeelt op het ‘huisthema’: boeken. Ruth Loos werkte rond de bibliotheek als een verzamelplaats voor bestaande boeken en mogelijke boeken.

De Erfgoedbibliotheek vierde in 2011 driemaal feest: tweehonderd jaar (1811) familie Nottebohm, vijfenzeventig jaar Nottebohmzaal (1936) en 10 jaar Nottebohmlezingen. De tentoonstelling Nottebohm Revisited werd voor deze gelegenheid door de EHC ontwikkeld. Pérégrinations, het kunstboek van Eugénie Nottebohm in samenwerking met Don Fabulist en Peter Holvoet-Hanssen, stond centraal. Het boek Nottebohm Revisited kwam er met steun van de Stichting Nottebohm.

Het Walvisboek van Adriaen Coenen, eigendom van de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen (KMDA) en in permanent bruikleen bij de EHC, werd door minister van cultuur Joke Schauvliege toegevoegd aan de lijst van het Topstukkendecreet. De Erfgoedbibliotheek verwierf een gedicht van de beroemde Antwerpse schoolmeesteres Anna Bijns (1493-1575).

Tijdens een plechtige zitting op donderdag 17 november droeg mevrouw Trude Gielen de collectie van Wim Gielen (1935-2010) symbolisch over aan de Erfgoedbibliotheek en de Antwerpse Universiteitsbibliotheek. De collectie boeken, zowel oude drukken als moderne versies en tekeningen wordt tot de Europese top gerekend, en wordt ontsloten via de Anet-catalogus en via Flandrica.

Anneleen De Craene

Bezoekcijfer:

18 726

Expo:

De Modernen.

Topstukken uit het

Koninklijk Museum

(29.04.2011 -

08.01.2012)

Koningin Fabiolazaal

- De Modernen

© Jesse Willems

20 21www.provant.be

Expo Koningin FabiolazaalDe Modernen

Tijdens de verbouwingswerken in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) organiseren de provincie Antwerpen en het KMSKA in de Koningin Fabiolazaal de tentoonstellingenreeks De Modernen.

In wisselende opstellingen zullen de komende jaren uiteenlopende ensembles worden getoond uit de 19de en 20ste eeuwse collectie van het KMSKA. Met het oog op deze samenwerking onderging de Koningin Fabiolazaal een heuse transformatie. Het jonge architectenbureau OFFICE Kersten Geers David Van Severen plaatste in de ruimte een constructie in blauw gebeitst hout, die de witte tentoonstellingszaal omtoverde tot een reeks intieme kunstkabinetten, waarin de werken van het KMSKA op een heel nieuwe manier worden gepresenteerd.

De eerste tentoonstelling bood een overzicht van een zestigtal moderne topwerken uit de KMSKA-collectie, met namen als Henri De Braekeleer, Theo Van Rysselberghe, Emile Claus, James Ensor, Amedeo Modigliani, Rik Wouters, Gustave Van De Woestyne, Constant Permeke en Vincent Van Gogh. Aan de hand van twaalf thema’s werd de bezoeker doorheen de kunstgeschiedenis van de voorbije twee eeuwen geleid, van de 19de-eeuwse historieschilderkunst, over het naturalisme van het einde van de 19de eeuw en de vormelijke experimenten van rond de eeuwwisseling, tot het werk van de Vlaamse expressionisten en de Zero-beweging uit de tweede helft van de 20ste eeuw. Een van de kabinetten werd voorbehouden voor werken op papier – van onder meer Marc Chagall, Edgard Degas, Léon Spilliaert en René Magritte – die vanwege hun kwetsbaarheid slechts bij uitzondering aan het publiek worden getoond.

In de toekomst worden halfjaarlijks nieuwe presentaties uit de KMSKA collecties samengesteld, in 2012 rond het thema Kunst uit Nederland en rond het werk van Constant Permeke en in het voorjaar van 2013 rond het onderwerp G58/Zero.

Bob Daems

Bezoekcijfer:

MAS 690 634

De zeven vrije

kunsten:

Geometrica,

Cornelis Cort naar

Frans Floris

© Museum

Plantin-Moretus/

Prentenkabinet

22 23www.mas.be

Expo Meesterwerken in het MAS Vijf eeuwen beeld in Antwerpen

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen en het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet sloegen de handen in elkaar voor de eerste tijdelijke tentoonstelling in het MAS met een puike selectie van hun topstukken die de evolutie van die ‘beeldcultuur’ in het Westen illustreert.

Met het ontstaan van de Europese kenniseconomie in de 16de en 17de eeuw kwam een ware beeldenstroom op gang. Talrijke afbeeldingen van planten, dieren, volkeren en overzeese gebieden kwamen in Antwerpen van de drukpers. Antwerpen speelde vanaf de 16de eeuw eveneens een cruciale rol in de vermarkting van het beeld: de directe relatie tussen kunstenaar en opdrachtgever ging verloren. Kunstwerken worden vanaf dan niet langer voor één specifieke opdrachtgever gemaakt

Er ontstaan eveneens nieuwe genres zoals landschappen, interieurs en stillevens. In Antwerpen gaan de artistieke en wetenschappelijke ontwikkelingen hand in hand, met het Plantijnse werelderfgoed als resultaat. De strijd tussen protestanten en katholieken is medebepalend voor de grafische beeldvorming en wordt via het Plantijnse huis internationaal verspreid. Rubens en zijn omgeving laten de beeldtechnologie een verdere transformatie ondergaan. Een restauratie van de beeldcultuur voltrekt zich en er ontstaat een nieuwe canon. Vanaf dit ogenblik worden beelden in de geesten van vele generaties ingeprent. Een beeldenstroom legt de Beeldenstorm het zwijgen op: de massamedia zijn geboren.

Veel hedendaagse kunstenaars in onze regio maken beelden die naast die van de massamedia staan en door die massamedia niet kunnen worden geabsorbeerd. Zij vertrekken van een kleine schaal en van ervaringen die haast accidenten zijn. En dat levert kunstenaars op die internationaal de toon zetten, zoals Francis Alÿs, David Claerbout, Luc Tuymans of Marijke Van Warmerdam.

Luc Denys

Bezoekcijfer:

KMSKA 277 521

BMW Museum

München, Ontwerp

Schwanzer (1973) -

Atelier BRUCKNER,

ART & COM (2004-

2008)

© BMW Group Press

Club

24 25

Expo Musea in de 21ste eeuw Ideeën, projecten, gebouwen

Deze rondreizende tentoonstelling werd samengesteld door het Art Centre Basel en toonde 29 projecten van internationaal gerenommeerde architecten en architectenbureaus. Elk project werd gevisualiseerd door een maquette, schetsen, plannen en foto’s. Ook deze expo kaderde in het samenwerkingsverband tussen Musea stad Antwerpen, het KMSKA en het M HKA.

De tentoonstelling was opgebouwd rond 4 thema’s:1. Musea kunnen midden in een stadswijk opgetrokken worden en een bijdrage leveren tot het herstel van het weefsel. Het MAS, ontworpen door Neutelings-Riedijk Architecten is een typisch voorbeeld hiervan: een baken voor een oud stadsgedeelte dat in volle vernieuwing is.2. Vaak moeten bestaande musea uitbreiden bij gebrek aan voldoende ruimte. Soms respecteert de architect de bouwstijl van het hoofdgebouw en in andere gevallen vormt het nieuwe gedeelte een contrast met het oude gedeelte van het museum. Het renovatie-/inbreidingsplan van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen van het bureau Claus en Kaan Architecten is een knappe vondst als uitbreidingsplan voor de bestaande beschikbare ruimte.3. Vrijstaande gebouwen worden symbolen, een soort landmark. Meer dan andere architecturale projecten tonen zij de speciale stijl van de architect en betekenen zij een cesuur met de omgeving.4. Een aantal musea staat te midden van de natuur. Hun vormgeving wordt dan ook gedeeltelijk bepaald door de specifieke kenmerken van dit landschap of wordt volledig geïntegreerd in dit landschap.

Luc Denys

Bezoekcijfer:

Leeszaal 15 958

Rondleiding achter

de schermen door

Ann Monseur

© Michel Detobel

26 27www.felixarchief.be

FelixArchiefFysiek en digitaal archiveren

Op 14 november vierde het FelixArchief zijn 5de verjaardag op de nieuwe locatie in het Sint-Felixpakhuis. Alle schenkers van de afgelopen 5 jaar werden getrakteerd op een receptie. Ze kregen een memoryspel en de tekening van het FelixArchief van Jan Bosschaert cadeau. Tijdens de aansluitende feestweek konden bezoekers deelnemen aan rondleidingen achter de schermen en lezingen bijwonen.

Vijf jaar geleden werd met het oog op de verhuis geïnvesteerd in het beschrijven en bestuderen van de archieven. Een spectaculair resultaat hiervan is ongetwijfeld de herontdekking in 2011 van de oudste tot nu gekende stadsplattegrond van Antwerpen, 450 jaar oud.

In de afgelopen 5 jaar werd maar liefst 24 km archieven naar het stadsarchief overgebracht. Deze aangroei kwam erdoor de verhuis van veel stadsdiensten naar Den Bell, maar ook door schenkingen van particuliere archieven. Sinds 2011 wordt ook het historische OCMW-archief aan het FelixArchief overgedragen. Het FelixArchief hecht veel belang aan digitaal archiveren. Een document dat digitaal ontstaat, moet ook digitaal gearchiveerd worden. Daarom krijgt iedereen die aan de stad komt werken hiervoor een opleiding. Het FelixArchief beschikt ook over een werkend Digitaal Depot. In 3 jaar tijd groeide dit van 2 TB naar maar liefst 12,8 TB.

In 2011 werden de website en de bijhorende zoekfunctie volledig vernieuwd, zodat de interne en externe klanten nu nog gemakkelijker kunnen bekijken en opzoeken wat er in het FelixArchief aanwezig is. Dit resulteerde afgelopen jaar in 131 209 bezoekers en niet minder dan 1 085 359 hits op de website. De fysieke leeszaal kreeg een recordaantal van 15 958 bezoekers over de vloer. De groei van de archieven in het FelixArchief zorgde in de voorbije 5 jaar voor bijna een verdubbeling van het aantal bezoekers.

Muriel Geel

Bezoekercijfer:

71 239

Expo:

Hungry Eyes

– Tony Le Duc,

Valérie Belin,

Dimitri Tsykalov

(09.02.2011 -

05.06.2011)

Insight – Elke

Andreas Boon,

Elinor Carucci,

Alexandra Cool,

Jacques Sonck

(24.06.2011 -

25.09.2011)

Peter Lindbergh,

Frank Philippi,

Visionaire

(15.10.2011 -

29.01.2012)

William Klein,

Bikini Beach,

Moscow River,

1959-61

© William Klein /

FotoMuseum

Antwerpen

28 29www.fotomuseum.be

FotoMuseum (FoMu)Fotografische blik op de wereld

In 2011 opende het FotoMuseum (FoMu) opnieuw zijn vaste collectie voor het publiek. De permanente opstelling toont een greep uit de rijke en internationale verzameling van het FoMu. Aan de hand van foto’s, tijdschriften, albums en camera’s maakt het FoMu de toeschouwer warm voor zowel gekende highlights als nieuw materiaal uit de omvangrijke geschiedenis van de fotografie. Nu er opnieuw een vaste collectiepresentatie is, blijft het FoMu het ganse jaar door geopend voor het publiek.

De thema’s van de nieuwe opstelling proberen een antwoord te geven op twee vragen. In welke mate doet fotografie de mens anders kijken? Bestaat zoiets als de ‘fotografische blik’? Een fotograaf kijkt immers helemaal anders naar de werkelijkheid door of met zijn camera. Deze visie of blik verschilt bovendien sterk per fotograaf.

De bezoeker krijgt werk te zien van onder andere Eduard Baldus, Francis Frith, Charles Nègre, Edward Muybridge, August Sander, Stephen Shore, Edward Steichen, Alfred Stieglitz, Man Ray, William Klein, Roger Ballen, Jacques-Henri Lartigue, Nicholas Nixon, Claude Cahun, Nadar, Henri Cartier-Bresson, Robert Capa, Irving Penn, Lewis Hine, Weegee en Robert Doisneau. Speciaal voor deze collectiepresentatie ontwikkelde het FoMu een applicatie die de bezoeker meeneemt langs 20 topstukken uit de collectie. De applicatie geeft meer achtergrondinformatie, weetjes en extra beelden bij de geselecteerde camera’s en foto’s en kan gratis worden gedownload op iPod, iPhone of iPad.

Juni 2011 werd de benedenverdieping van het museum heringericht. De museumshop en de ticketbalie zijn samengevoegd, fors uitgebreid en liggen nu beiden vlak bij de ingang. De Collectie FoMu werd op zondag 25 september feestelijk geopend met gratis rondleidingen, muziek, een fotoshoot, workshops voor kinderen en een daguerreotypieworkshop.

Isabelle Willems

Bezoekcijfer:

80 000

Havenpaviljoen

© Gemeentelijk

Havenbedrijf

Antwerpen

30 31www.havenvanantwerpen.be/havenpaviljoen

Gemeentelijk Havenbedrijf - MAS HavenpaviljoenEen virtuele Antwerpse havenfamilie

Als trotse founder van het MAS kreeg het Antwerpse Havenbedrijf het voorrecht om één van de vier paviljoenen aan de voet van het museum in te richten. Een locatie die voor de haven van Antwerpen een grote historische en symbolische waarde heeft, want hier startte op voorspraak van Napoleon Bonaparte de definitieve uitbreiding van de Scheldehaven. De ligging tussen het stadscentrum en het uitgestrekte havengebied staat ook symbool voor de verbinding van stad en haven. De haven is immers van de stad weg gegroeid, ruim twintig kilometer noordwaarts tot aan de Nederlandse grens. Met het gratis toegankelijke MAS Havenpaviljoen brengt het Havenbedrijf de haven weer naar de mensen.

De eigentijdse inrichting van het paviljoen is naar een ontwerp van Crepain Binst Architecture. Centraal ‘zweeft’ tussen de begane vloer en de eerste etage een cilindervormig scherm met een doorsnede van zes meter, een verwijzing naar de honderden silo’s in de Antwerpse haven, het grootste petrochemisch centrum van Europa. Bezoekers kunnen een indrukwekkende 360°-film over de haven van Antwerpen bekijken. Nooit eerder werd in België een dergelijke film ontwikkeld!

Met enkele drukken op de aanraakschermen is in verschillende talen meer te lezen over de schepen die in beeld zijn, de goederen die worden gelost of de natuurgebieden die in de haven liggen. Zes andere infoschermen in de zijwanden van het paviljoen, maken bezoekers wegwijs in het algemene reilen en zeilen van de haven. Een virtuele Antwerpse havenfamilie helpt daar graag bij.

Op de reusachtige satellietfoto wordt pas duidelijk hoe groot de haven is in vergelijking met de Antwerpse binnenstad. Voor wie zelf nog eens de haven wil verkennen zijn bij de balie van het MAS Havenpaviljoen handige havenkaartjes, informatiebrochures en de speciaal ontwikkelde havenfietskaart gratis verkrijgbaar.

An Teyssen

Bezoekcijfer:

277 521

(incl. extra muros)

Expo:

Anselm Kiefer

(23.10.2010 -

27.03.20011)

Musea in de

21ste Eeuw.

Ideeën, Projecten,

Gebouwen

(29.01.2011 –

30.04.2011)

Meesterwerken

in het MAS. Vijf

eeuwen beeld

in Antwerpen

(17.05.2011 -

30.12.2012)

De Modernen

(29.04.2011 -

08.01.2012)

Bruegelland

(18.06.2011 -

12.2017)

Rik Wouters.

Hoogtepunten

(24.09.2011 -

12.2017)

Meesterwerken in

het MAS

© KMSKA -

Jesse Willems

32 33www.kmska.be

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten AntwerpenDicht maar dichtbij

Na de tentoonstellingsprojecten Anselm Kiefer en Musea in de 21ste Eeuw. Ideeën, Projecten, Gebouwen, die begin 2011 in het museumgebouw op het Zuid plaatsvonden, sloot het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen de deuren voor verbouwingen, maar zijn collecties blijven in en rond Antwerpen te zien.

Onder het motto ‘Dicht maar dichtbij’ zette het museum een aantal langdurige projecten op externe locaties op: 19de en 20ste eeuwse kunst was te zien in De Modernen in de Koningin Fabiolazaal Antwerpen (i.s.m. Provincie Antwerpen, vanaf 29 april), de oude kunst in Meesterwerken in het MAS in het nieuwe Museum aan de Stroom (i.s.m. M HKA en Museum Plantin Moretus, vanaf 17 mei). Het KMSKA was ook in andere Vlaamse steden aanwezig, met Bruegelland in Lier (vanaf 18 juni) en met Rik Wouters. Hoogtepunten in Mechelen (vanaf 24 september). 2011 was paradoxaal genoeg een uitzonderlijk goed jaar, waarin 277.521 mensen de collecties zagen, deels nog in het eigen museum en daarna op andere locaties in Antwerpen.

Belangrijke pakketten uit de collectie van het KMSKA reisden in 2011 ook naar het buitenland. Grote projecten waren James Ensor. Universum van een fantast in het Gemeentemuseum Den Haag, Vlaamse Meesters. Rubens, Bruegel, Jordaens. Barok uit Antwerpen in het Synebrychoff Art Museum Helsinki en Rubens, Van Dyck, Jordaens in de Nasjonalgalleriet Oslo. Ook gaf het KMSKA belangrijke werken in bruikleen voor de tentoonstellingen Venetian and Flemish Masters in Bozar Brussel en De collectie verrijkt in Museum Boijmans van Beuningen Rotterdam. Het museum verwierf met eigen middelen het album met 32 lithografieën Taferelen uit het Leven van Christus van James Ensor, en kwam door een aankoop van de Vlaamse Gemeenschap in het bezit van een belangrijk Ensorschilderij dat zijn collectie in de toekomst zal aanvullen: De baden van Oostende.

Vik Leyten

Bezoekcijfer:

9 539

Expo:

Maurice Gilliams:

Gregoria

(29.03.2011 -

10.04.2011)

Hugues C. Pernath

& Paul Snoek –

‘Soldatenbrieven’

(28.05.2011 -

10.07.2011)

75 jaar

Boekenbeurs

(07.10.2011 -

20.11.2011)

Stadsgedichten,

van Antwerpen tot

Oostende. Peter

Holvoet-Hanssen

i.s.m. Jelle Jespers

en Jo Clauwaert

(01.12.2011 -

08.01.2012)

Letterenhuis

© Bert Weis

34 35www.letterenhuis.be

LetterenhuisDans la petite ville

Het Letterenhuis ontwikkelde in 2011 samen met het Anet-team van de universiteitsbibliotheek Antwerpen een nieuw archiefbeheersysteem: Agrippa. Het systeem geeft een duidelijk overzicht van welke archieven het Letterenhuis bewaart. Via dit systeem zal de bezoeker ook alle archieven in verband met de Vlaamse letteren kunnen lokaliseren.

Paul Van Ostaijen is bekend als schrijver en als dichter. Een van zijn aquarellen, Dans la petite ville, behoort sinds 1956 tot de collectie van het Letterenhuis, waar het wordt tentoongesteld. Een ander origineel en tot nu toe onbekend kunstwerk van Paul van Ostaijen, een gouache/collage werd in 2011 in langdurig bruikleen aan het Letterenhuis afgestaan. Het is nu te bekijken in de tentoonstelling.

N.a.v. de productie Gregoria in Het Toneelhuis werd een keuze getoond uit de typoscripten van Gregoria, foto’s en ander archiefmateriaal van Maurice Gilliams. De vijftigste verjaardag van het verschijnen van de bundel Soldatenbrieven van Hugues C. Pernath en Paul Snoek was aanleiding voor een kleine presentatie in het Letterenhuis. Naast originelen van teksten, waren er ook een aantal van de échte brieven te zien die Snoek en Pernath elkaar schreven. Boek.be en het Letterenhuis presenteerden een tentoonstelling over de geschiedenis van de Boekenbeurs.

Stadsdichter Peter Holvoet-Hanssen ondernam gedurende twee jaar een avontuurlijke reis door de stad (tot in Oostende toe). De presentatie bracht een overzicht van de Stadsgedichten, de vormgeving van ontwerper Jelle Jespers en fotograaf en kunstenaar Jo Clauwaert.

Anneleen De Craene

Het kaaien-

gedicht Welkom

Pierewaaiers

© Jelle Jespers

36 37www.antwerpenboekenstad.be

Letterenhuis | Antwerpen BoekenstadStadsgedichten, van Antwerpen tot Oostende

Begin 2010 werd Peter Holvoet-Hanssen aangesteld als vijfde Stadsdichter van Antwerpen. Hij trok de stad en de districten in, op zoek naar de stem van de stadsbewoners, naar zielsverwanten en reisgezellen, om samen met hem te dichten. Peter Holvoet-Hanssen schonk maar liefst zeventien stadsgedichten en vier gedichten van ’t Stad, die volledig bestaan uit bijdragen van stadsbewoners. Ontwerper Jelle Jespers gaf de gedichten ook op allerlei manieren een bijzondere vorm. In de expo Stadsgedichten, van Antwerpen tot Oostende in het Letterenhuis, deelde Peter Holvoet-Hanssen zijn herinneringen aan het stadsdichterschap met de Antwerpenaar. De grote banieren, foto’s en filmpjes van de inhuldigingen, pamfletten van alle stadsgedichten, het was er allemaal te zien.

Antwerpen zette poëzie op het voorplan met een nieuwe reeks Donderdagen van de Poëzie in het Letterenhuis en bibliotheek Permeke en de derde editie van het internationale poëziefestival Felix Poetry Festival.

In 2011 kreeg Antwerpen er ook twee gedichtenmuren bij, van de nog levende dichter Adriaan de Roover, op een woonblok op Linkeroever, en van Jan van Nijlen (1884 – 1965), in het Centraal Station.

De structurele ondersteuning door Antwerpen Boekenstad droeg bij tot de verankering van Mind the Book, Boekenbeurs, ZuiderZinnen en Crossing Border. Verder ondersteunde Antwerpen Boekenstad de PEN-schrijversflat, het Vertalershuis van het Vlaams Fonds voor de Letteren, Schrijverspodium, de lezingenreeks Uitgelezen in het FelixArchief, het spoken word podium Nuff’ Said, het jongeren schrijfproject De Wondere Pluim en de literaire programmering van Behoud de Begeerte in bibliotheek Permeke.

Michaël Vandebril

Bezoekcijfer:

8 074

Expo:

Het leven en

werk van de

gasthuiszusters.

Musée Hôpital

Notre-dame à la

Rose uit Lessines

(17.12.2010 -

30.06.2011)

Papkom, anoniem

© KIK / IRPA

38 39www.ocMw.Antwerpen.be/Maagdenhuis

MaagdenhuismuseumPapkommen in het Topstukkendecreet

Op vlak van behoud en beheer was 2011 een heel belangrijk voor het Maagdenhuismuseum: de verzameling majolica papkommen werd opgenomen in de lijst van het Topstukkendecreet. Dat is de lijst van het roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang van de Vlaamse Gemeenschap.

‘De papkommen zijn een unieke collectie van 63 gebruiksvoorwerpen die een Zuid-Nederlandse instellingstraditie (weeshuis) vertegenwoordigen. Elders in de wereld zijn slechts individuele exemplaren bewaard’, aldus het Belgisch Staatsblad van 20.12.2011 waarin de definitieve bekendmaking verscheen. De opname in het Topstukkendecreet is om te beginnen een expliciete erkenning van het hoge artistieke niveau van deze serie polychroom beschilderd aardewerk en – bij uitbreiding – een bevestiging van het belang van de hele verzameling van het OCMW-museum. De restauratie-subsidies zijn ook een aanzienlijke stimulans.

Deze erkenning als topstukken van het Vlaams roerend erfgoed is de aanleiding voor een hernieuwde studie van deze uitzonderlijke collectie. De studie van de 63 papkommen wordt in een ruimere context geplaatst met archeologische vondsten uit de Antwerpse bodem en aan Antwerpen toe te schrijven stukken in andere collecties.

De tentoonstelling Het leven en werk van de gasthuiszusters. Musée Hôpital Notre-dame à la Rose uit Lessines te gast in het Maagdenhuismuseum (van 17.12.2011 tot 30.06.2012) was het resultaat van een vruchtbare samenwerking met dit museum, dat in 2010 zowel de Museumprijs voor Wallonië ontving als de Publieksprijs. Ook het socio-cultureel centrum Elzenveld werd bij dit project betrokken, omdat het oude Sint-Elisabethgasthuis een belangrijke rol speelt in de tentoonstelling. De lezing door prof. Dr. R. Van Hee, vervolledigde het gebeuren.

Daniel Christiaens

Bezoekcijfer:

254 783

Expo:

Erwin Wurm

(29.05.2011 -

25.09.2011)

ErwinWurm,

Misconceivable

© Karin Borghouts

40 41www.middelheimmuseum.be

MiddelheimmuseumPioniersfunctie bevestigd

Het Middelheimmuseum heeft een ijzersterke traditie van tentoonstellingen. Ook dit jaar is de zomertentoonstelling Erwin Wurm – Wear me out niet onopgemerkt gebleven. De kleurrijke sculpturen en performances trokken meer dan 150 000 bezoekers. Met deze expo heeft het team andermaal zijn pioniersfunctie op vlak van hedendaagse kunst bevestigd.

Van Erwin Wurm werd het kunstwerk Misconceivable met steun van de Middelheimpromotoren aangekocht. De titel van dit werk is veelzeggend: mogelijk verkeerd te begrijpen! Het kunstwerk is een boot maar de vorm wijkt letterlijk en figuurlijk net iets af van de werkelijkheid waarmee wij vertrouwd zijn. De duidelijke nutteloosheid is lachwekkend. Maar dat het grappig is, betekent niet dat het niet ernstig genomen moet worden. Of beter, het is precies in de ondraaglijke lichtheid van de situatie, in die spectaculaire doelloosheid en nutteloosheid, dat er een gevoel van wanhoop en twijfel de kop op steekt.

Om de bezoeker beter te leren kennen voerde de dienst publiekswerking tijdens de zomer een grootschalig publieksonderzoek uit. Voor jongeren werd de multimediatour Sculpturized! op PDA verder uitgebreid en met dit multimediamateriaal werd ook een iphone applicatie ontwikkeld (i.s.m. iDiscover Univ Hasselt).

Bijzondere doelgroepen krijgen steeds meer aandacht. Enerzijds is er de bestaande samenwerking met partners in de stad zoals Ontmoetingscentrum NOVA en Cultuurcentrum De Kern Wilrijk en de samenwerking met de andere Antwerpse Musea (ihkv Antwerpen Jongerenhoofdstad), anderzijds wordt er samengewerkt met de buitenschoolse kinderopvang van de stad Antwerpen, de jongeren van ZNA Middelheim afdeling psychiatrie (ism Groendienst) en de Opsinjoren voor de jaarlijkse Opsinjoren beeldig, een poetsactie voor scholieren (i.s.m. Groendienst).

Laurence De Bolle

Expo:

Crossing

(12.03.2011 -

23.04.2011)

De Sokkel # 1

(08.05.2011 -

11.09.2011)

De Sokkel # 2

(02/10.2011 -

29.04.2012)

The Tiberius

Principle

(30.10.2011 -

29.01.2012)

Henk Visch,

Noch Einmal

© Musea en Erfgoed

Antwerpen

42 43www.middelheimmuseum.be

Middelheimmuseum in de stadMadonnabeelden gereinigd

In 2011 werd de werking van Middelheimproductie onder die naam stopgezet. Het Middelheimmuseum blijft actief in de stad met o.a. projecten kunst in de openbare ruimte en de poetsploeg, maar andere projecten beeldende kunst worden voortaan door de Kunstenbeleidcoördinator opgevolgd. De laatste Middelheimprodukties – Crossing en The Tiberius Principle – sluiten een periode af met boeiende samenwerkingen in het kunstveld: LLS 387, de kunsthogescholen...

Middelheim blijft ook actief met Beeld in de Stad. In 2011 werd in samenwerking met het district Antwerpen en de buurtvereniging Klein Antwerpen het project De Sokkel opgestart: twee maal per jaar krijgt een sokkel in het stadspark een actuele invulling. De commissie Beeld in de Stad is gevestigd in het Middelheimmuseum, en bestaat uit interne leden - stadspersoneel - en externe leden - kunstcritici, kunstkenners... De commissie geeft advies over onder andere het plaatsen van nieuwe kunstwerken en het verplaatsen of verwijderen van bestaande kunstwerken in de openbare ruimte.

De poetsploeg Beeld in de Stad werd in 2001 opgericht en bestond aanvankelijk uit een jaarlijks wisselende ploeg van 4 man onder de leiding van de collectiebeheerder van het Middelheimmuseum. Sinds 2010 beschikt de stad over een volwaardige ploeg van 6 man die begeleid wordt door een restaurateur en die gecoördineerd wordt door de collectiebeheerder van het Middelheimmuseum.

In 2010 gaf de ploeg een grondige reiniging aan de Brabofontein, het belangrijkste monument van de stad Antwerpen. In 2011 werden heel wat beelden in de stad gereinigd waaronder de Madonnabeelden. De poetsploeg heeft de beelden systematisch wijk per wijk aangepakt maar beantwoordde ook de vragen van burgers of de districten om bepaalde beelden in hun wijk te reinigen. Eind 2011 was de ploeg vooral aan het werk in het Middelheimmuseum als voorbereiding van ‘Middelheim 2012’.

Lucie Bausart

Bezoekcijfer:

87 144

Expo:

Ontrafel. Tricot

in de Mode

(16.03.2011 -

14.08.2011)

Walter Van

Beirendonck.

Dream The World

Awake (14.09.2011 -

19.02.2012)

Dreamsuits.

Ontwerpen van

Nudie Cohn, de

rodeo-tailor –

uit de collectie

van Bobbejaan

Schoepen

(28.10.2011 -

12.02.2012)

Walter Van

Beirendonck,

Dream The World

Awake

© Ronald Stoops

44 45www.momu.be

ModeMuseum (MoMu)Dream the World Awake

In 2011 brak het museum een nieuw record met 87 144 geregistreerde bezoeken, dat is ca 10% hoger dan in 2010. Deze stijging is voornamelijk toe te schrijven aan het sterk tentoonstellingsprogramma dat veel bezoekers wist te bekoren. In het voorjaar presenteerde het MoMu de expo Ontrafel. Tricot in de mode. De tentoonstelling bracht de belangrijkste decennia voor het gebruik van tricot in de mode onder de aandacht, en toonde daarmee de populariteit van tricot zowel op als naast de catwalk. In de herfst reisde deze expo naar Twentsewelle in Enschede.

In het najaar stond ontwerper Walter Van Beirendonck in de schijnwerpers met zijn eerste grote overzichtstentoonstelling Walter Van Beirendonck Dream The World Awake. De expo gaf, naast een selectie van de meest bijzondere silhouetten uit zijn collecties, een overzicht van zijn leefwereld, zijn inspiratiebronnen en zijn projecten. Aan de hand van verschillende thema’s werd dieper ingegaan op het verhalende karakter van Van Beirendonck’s oeuvre, zijn fascinatie voor etnografie, spiritualisme en het bovennatuurlijke, rituelen, sciencefiction en technologie.

Tot slot organiseerde het MoMu een uniek project in de MoMu-Galerij. Gebaseerd op de persoonlijke collectie van Bobbejaan Schoepen en zijn vrouw Josée stelde deze tentoonstelling als eerste in Europa het werk tentoon van de Oekraïense ontwerper Nudie Cohn die een revolutie teweegbracht in de mode van de country & western muziek. De collectie zal nadien als langdurige bruikleen overgaan naar het MoMu.

Leen Borgmans

Bezoekcijfer:

613 629

Kathedraal

292 785

Sint-Andrieskerk

19 542

Sint-Caroluskerk

208 560

Sint-Jacobskerk

7 131

Sint-Pauluskerk

12 861

2011 European

Union Prize for

Cultural Heritage,

Europa Nostra

Award plaque

© Europa Nostra

46 47www.MKAweb.be

Monumentale Kerken Antwerpen vzwEuropa Nostra Award

De vzw Monumentale Kerken Antwerpen kreeg in 2011 de European Union Prize for Cultural Heritage / Europa Nostra Award voor haar voortreffelijke werking rond bezoekersbeleid, management en behoud en beheer in de vijf monumentale kerken in de Antwerpse binnenstad.

Op 21 november 2011 kwam Europees commissaris Androulla Vassiliou naar Antwerpen om de prijzen te overhandigen aan de drie laureaten. Dit ging gepaard met een feestprogramma in het Centraal station en Onze–Lieve–Vrouwekathedraal, om te eindigen met een receptie op het stadhuis. In de grote hal van het Centraal station stond twee weken lang een tentoonstelling die de vijf Belgische laureaten aan het publiek voorstelde. Voor de gelegenheid werd een mooie wandelbrochure ontwikkeld: ‘Van kathedraal tot kathedraal’.

Op 16 juni 2011 opende in de Sint–Jacobskerk de vernieuwde schatkamer met hoogbeveiligde vitrines zodat de kerkschatten vanaf nu in de juiste omstandigheden bewaard blijven en ook te bezichtigen zijn. De opstelling in de schatkamer concentreert zich op het thema ‘liturgie’. Grote vitrines tonen de objecten en gewaden die gebruikt worden tijdens de eredienst in hun context. In een stemmig kabinet zijn topwerken van edelsmeedkunst bij elkaar gebracht met als absolute uitschieter een 18de-eeuwse vergulde zonnemonstrans uit Barcelona, versierd met diamanten en parels.

In 2011 bezochten 613 629 mensen de vijf monumentale kerken, een mooie stijging van 7,5% ten opzichte van 2010. Alle kerken gaan er op vooruit, met een significante stijging voor de Sint–Andrieskerk en de Sint–Pauluskerk met elk 18% bezoekers meer. De cijfers worden sinds 2010 nauwkeuriger bijgehouden dankzij de installatie van elektronische bezoekerstellers.

Claire Baisier

Bezoekcijfer:

690 634

Expo:

Meesterwerken

in het MAS. Vijf

eeuwen beeld

in Antwerpen.

(17.05.2011 –

31.12.2012)

Affiche openingsfes-

tival, ‘Het MAS is af’

© Sarah Blee

48 49www.mas.be

Museum aan de Stroom (MAS)Het verhaal van de stad en de wereld

Op 17 mei 2011 – vijf jaar na de eerste steenlegging – opende het Museum aan de Stroom de deuren. Dat werd gevierd met een vierdaags openingsfestival van 13 tot 16 mei. Rondom het MAS, op het Eilandje werden meer dan 30 activiteiten aangeboden met vuurwerk als kers op de taart. De vierdaagse was een samenwerking tussen MAS en Antwerpen Open vzw.

Het MAS is een totaalbelevenis. Een opvallend gebouw met daarin een museum maar ook een wandelboulevard met hedendaagse kunstwerken van Anne-Mie Van Kerckhoven, het dakpanorama, het museumplein met het mozaïek van Luc Tuymans.

Het kernverhaal is de lange geschiedenis van uitwisseling tussen de stad en de wereld. Met de sporen van die uitwisseling vertelt het MAS nieuwe verhalen. Over de stad, de stroom en de haven en de wereld in al zijn verscheidenheid. Het MAS verenigt de collecties van het voormalige Etnografisch Museum, het Nationaal Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum, een deel van de collectie van het Museum Vleeshuis en de collectie precolumbiaanse kunst Paul en Dora Janssen-Arts. De collecties zijn onderverdeeld in vier thema’s en zijn met elkaar verbonden in een dynamische scenografie van de B-architecten. De thema’s zijn verspreid over vijf verdiepingen.+4: Machtsvertoon. Over prestige en symbolen+5: Wereldstad. Over hier en elders+6: Wereldhaven. Over handel en scheepvaart+7: Leven en dood. Over mensen en goden+8: Leven en dood. Over boven- en onderwereld Op +2 vertelt het Kijkdepot het verhaal van een rijk verzamelverleden en brengt het een kijkje achter de schermen van het museum. De verdieping +3 is voorbehouden voor tijdelijke tentoonstellingen. Daar loopt tot eind 2012 de tentoonstelling Meesterwerken in het MAS. Vijf eeuwen beeld in Antwerpen.

Fara Deburchgrave

Anne Schryvers

van de Dienst

Archeologie in

gesprek met

Pieter Embrechts

over de ‘oudste

Antwerpenaar’

© Museum aan de

Stroom

50 51www.erfgoedcelantwerpen.be

Museum aan de Stroom MAS | ErfgoedconvenantDe pluche van het Erfgoedsalon

Antwerpen is rijk aan vele erfgoedorganisaties verspreid over alle districten: musea, archieven, documentatiecentra en andere erfgoedverenigingen. Samen vormen ze de Collectie Antwerpen. In het erfgoedconvenant met de Vlaamse overheid, krijgt het MAS de opdracht om te werken met dit erfgoed en met de mensen en organisaties die zich ervoor inzetten: in de museumwerking, in projecten, door expertisedeling en ondersteuning.

Nadat de Collectie Antwerpen in 2010 als erfgoedsector was in kaart gebracht, begon het MAS de Collectie Antwerpen in beeld te brengen en ging het op zoek naar erfgoed van álle Antwerpenaren, ook van mensen in de stad van wie het erfgoed niet ‘vanzelf’ doorstroomt naar musea, archieven en bibliotheken.

Tijdens het openingsweekend van het MAS, van 13 tot 15 mei, organiseerde het MAS in samenwerking met Antwerpen Averechts/Citylabo een Erfgoedsalon. Aan de voet van het MAS namen bevlogen vertellers uit de Collectie Antwerpen plaats in het pluche van het Erfgoedsalon. Ze brachten ieder een collectiestuk mee en vertelden over hun passie en wat er zo uniek en bijzonder is aan hun verzameling. Op zondag parkeerde de Transit Verhalenbus van Red Stad Line zich als special guest bij het Erfgoedsalon. Gastheren en gastvrouwen Dimitri Leue, Pieter Embrechts, Öznur Karaca, Bart Hollanders en Vanessa Broes maakten van de interviews een aantrekkelijke performance zodat ze drie dagen lang het publiek konden boeien met verrassende erfgoedverhalen.

De Antwerpse erfgoedzorgers sleepten scheepsmodellen, orgelpijpen, handschriften, werktuigen, brandstofregelaars, mensenschedels, foto’s en zelfs ‘het paard van Christus’ aan. De gasten van de Unie van Turkse Verenigingen, de Pakistaanse Moskee, Murga en Shomre Hadas maakten duidelijk dat er ook buiten de bekende sector nog veel en divers erfgoed te vinden is.

Jef Vrelust

Bezoekcijfer:

24 536

Expo:

De burcht.

Verdwenen stads-

kern van Antwerpen

(29.04.2011 -

30.10.2011)

De Burcht.

Verdwenen stads-

kern van Antwerpen

© Bart Huysmans &

Michel Wuyts

52 53www.museumayervandenbergh.be

Museum Mayer van den BerghEregast op BRAFA

Op de Brussels Antiques & Fine Arts Fair (BRAFA) krijgt elk jaar één museum de kans om zich als eregast voor te stellen aan de ruim veertigduizend bezoekers van deze prestigieuze antiekbeurs op de site van Tour&Taxis.

Voor de 56e editie die liep van 21 tot 30 januari 2011 werd de vraag gesteld aan het Museum Mayer van den Bergh. Dankzij genereuze sponsoring door Ackermans & van Haeren, Bank Delen en de Raad van Regenten, kon het museum op dit voorstel ingaan. Voor de presentatie aan het nationaal en internationaal gespecialiseerd publiek op BRAFA besliste het museum de verscheidenheid van de verzameling te tonen. Er werd een selectie gemaakt van twintig zeer diverse kunstwerken waaronder De aanbidding van de herders van Jacob Jordaens en de vijf schitterende levensgrote portretten van de familie Vekemans door Cornelis de Vos, maar ook minder bekende stukken zoals een Byzantijnse Deësis uit de 11de eeuw en een marmeren engel uit een 14de eeuws Frans atelier. De officiële persconferentie van de BRAFA werd georganiseerd in het Museum Mayer van den Bergh. Voor de gelegenheid werd in samenwerking met de gidsen van het museum een luxueuze folder gemaakt. De gidsen en de Regenten verzorgden overigens ook gedurende tien dagen de permanentie op de beurs. De stand van het museum werd zelfs vereerd met een bezoek van Prinses Mathilde. Een bezoek dat de nodige mediabelangstelling met zich mee bracht! De uitnodiging van BRAFA gaf het Museum Mayer van den Bergh een unieke kans om naar buiten te komen en zo nog beter bekend te worden bij een internationaal kunstminnend publiek.

Claire Baisier

Bezoekcijfer:

82 959

(exclusief MAS)

Expo:

Contemporary

Past –

Peter De Koninck

(13.02.2011 -

13.03.2011)

Playsante huy-

singhe op eenen

hof – Lusthoven

rondom Antwerpen

in de 16de eeuw

(02.04.2011 -

05.06.2011)

Anne-Mie Van

Kerckhoven –

Inzichten en

vergezichten

(15.05.2011 -

28.08.2011)

Grafische kamers –

RHok-interventie

in het Museum

(16.10.2011 -

27.11.2011)

Maandelijkse

presentatie

Prentenkabinet

Meesterwerken

in het MAS. Vijf

eeuwen beeld

in Antwerpen

(17.05.2011 -

30.12.2012)

Oude drukkerij

Museum Plantin-

Moretus

© Joris Luyten

54 55www.museumplantinmoretus.be

Museum Plantin-Moretus/PrentenkabinetEen grafische kamer van formaat

Het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet begon het jaar met een tentoonstelling van monumentale architectuuretsen: Contemporary Past – Peter De Koninck. In de lente stond Playsante huysinghe op eenen hof – Lusthoven rondom Antwerpen in de 16de eeuw op het programma. In het kader van de opening van het MAS bracht het museum: Anne-Mie Van Kerckhoven – Inzichten en vergezichten, de emblemataboeken uit de collectie van het museum die de inspiratie waren voor de lichtwanden in het MAS.

Hoogtepunt was het project Grafische kamers – RHok-interventie in het Museum, geprogrammeerd naar aanleiding van het ICOM-DEMHISTcongres dat het museum samen met het Kasteel van Gaasbeek in oktober in Antwerpen organiseerde. Studenten grafiek interpreteerden op hun manier het museum als historisch huis, wat mooie, intimistische werken opleverde. Het jaar werd afgesloten met een gesmaakte actie met de Kerststal van het MAS | Volkskundecollectie als koninginnenstuk.

De bezoekers konden maandelijks een nieuwe selectie uit het Prentenkabinet ontdekken. Sinds december stelt het Prentenkabinet zijn collectie online beschikbaar. Het museum werkt met wisselpresentaties ook actief mee aan Meesterwerken in het MAS – Vijf eeuwen beeld in Antwerpen, een project van het KMSKA, MUHKA en het Museum Plantin-Mortus.

Aan de hand van een geïllustreerd letterboek en twee handpoppen maken 4-6-jarigen kennis met de familie Plantijn. Mensen met een mentale beperking werden bij de museumwerking betrokken via het project Cultuurvrienden, waarbij het museum de rol van bemiddelaar opneemt tussen het Onze–Lieve–Vrouwcollege en het Katarinahof.

Anneleen De Craene

The Demhist Daily

© Werner van Hoof

56 57www.museumplantinmoretus.be

Museum Plantin-Moretus | Historische huizenNetwerk en internationaal congres

Het Museum Plantin-Moretus organiseerde in 2011 samen met het Kasteel van Gaasbeek het jaarlijkse ICOM-congres van het Internationale comité Historische Huismusea (DEMHIST). Onder de titel Catching the Spirit. Theatrical Assets of Historic Houses and their Approaches in Reinventing the Past werd van dichtbij gekeken naar het historisch huismuseum als een ‘theater van de geschiedenis’. Drie thema’s kwamen aan bod: authenticiteit en opvoering, het museum als podium, en immateriële aspecten van het verleden.

Veranderingen in de samenleving hebben invloed op erfgoedbeheerders. De culturele achtergrond van vele bezoekers is fundamenteel gewijzigd en de bezoekers willen zich kunnen identificeren met wat ze te zien krijgen. In het theater verloopt communicatie veelal via emoties en er is ruimte voor meerdere betekenislagen. Historische huismusea – met hun specifieke mix van gebouw, interieur, verzameling en (bewoners)geschiedenis – zijn een omgeving waar een dergelijke benadering het publiek kan raken.

Keynote speaker was de Britse regisseur en vormgever Peter Greenaway die heeft bewezen dat de omgang met geschiedenis theatrale vormen kan aannemen die een groot impact hebben op de museumbezoeker. Diverse praktijkvoorbeelden toonden aan dat het historisch huismuseum als een statische presentatie van een eenduidige geschiedschrijving stilaan een zeldzaamheid wordt. De zoektocht naar een gedragen alternatief is volop aan de gang. Theatrale en immateriële elementen maken daar bijna altijd deel van uit. Het vinden van een goede balans tussen wat wetenschappelijk correct is en toch emotioneel aanspreekt blijft een uitdaging.

Aan de conferentie namen 135 mensen uit 21 landen deel. Er waren 25 sprekers uit 12 landen en er werd een bezoek gebracht aan 10 historische huismusea in Antwerpen en Brussel.

Werner Van Hoof

A RUA (de straat)

In het kader van

europalia.brasil

(07.10.2011 -

22.01.2012)

LONELY AT THE TOP

(LATT):

Graphology

Chapter 1 (18.02.2011 -

27.03.2011)

Graphology

chapter 2 (08.04.2011 -

13.06.2011)

Graphology

chapter 3 (24.06.2011 -

14.08.2011)

Graphology

chapter 4 (26.08.2011 -

25.09.2011)

Meesterwerken in

het MAS. Vijf eeuwen

beeld in Antwerpen

(17.05.2011 -

30.12.2012)

Bezoekcijfer:

M HKA 59.536

(exclusief MAS)

CINEMA ZUID 24.204

Expo:

Collectie XXVII.

Ten Oosten van

4°24’ (04.03.2011 -

21.08.2011)

Collectie XXVIII. ‘If

you shoot a bullet

in a vacuum, will

it keep travelling

forever?’ – Emily

Wardill (10.06.2011 -

18.09.2011)

Vrielynck Collectie#1

Julien Maire - Mixed

Memory (09.02.2011 -

05.06.2011)

Liam Gillick &

Lawrence Weiner. Een

syntaxis van afhanke-

lijkheid (04.02.2011 -

22.05.2011)

Jef Geys. Martin

Douven - Leopoldsburg -

Jef Geys (09.09.2011 -

31.12.2011)

Installatie (zaal-

zicht), Allan Sekula

voor M HKA

© Allan Sekula

(collectie M HKA)

58 59www.muhka.be | www.cinemazuid.be

Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA)Dynamische presentatie

Het M HKA ontsluit op een dynamische manier zijn eigen verzameling onder de naam M HKAcollectie. In wisselende collectiepresentaties – in en buiten het museum – worden diverse aspecten van deze veelzijdige verzameling kunstwerken belicht.

Op uitnodiging van Jef Lambrecht toonden Belgische kunstenaars een werk met ‘De Oriënt’ als thema. De collectiepresentatie sloot hierop aan met werken van kunstenaars uit het oosten in de ruimste zin: Kaukasus, India, China, Irak, Egypte… Filmmaker Emily Wardill (GB) werd gevraagd om de nieuwe collectiepresentatie vorm te geven en aan kunstenaar Julien Maire werd uitgenodigd voor een interventie op deze verzameling media-apparaten, beheerd door het M HKA.

L’Internationale is een Europees samenwerkingsverband tussen vijf musea en twee kunstenaarsarchieven – M HKA, Van Abbemuseum Eindhoven, MACBA Barcelona, Moderna Galerija Ljubljana–Julius Köller Society Bratislava en KwieKulik Archive in Warschau – die onderling hun collectiestukken uitwisselen.

Voor Cultuurstraten (concept stad Antwerpen), toonden bewoners van de Plankenbergstraat in Deurne werken van het M HKA: Jan Fabre, Paul De Vree, Wim Delvoye et al. Juli 2011 kreeg het Panamarenko-huis aan de Biekorfstraat een helikopterplatform waarop later nog een kunstwerk kan worden geplaatst. In het gebouw van het FotoMuseum bracht Cinema Zuid een gevarieerd filmprogramma, terwijl er ook filmvoorstellingen, lezingen en kunstenaarsgesprekken plaats vonden in het kader van de tentoonstellingen.

Rita Compère

Bezoekcijfer:

46 637

Alla Turca -

Museumnacht 2011

© Jolien Paeshuys

60 61www.museumvleeshuis.be

Museum Vleeshuis | Klank van de StadJanitsarenmuziek tijdens Museumnacht

In februari startte in het museum een tweede opleiding museumgids. Het museum beschikt nu over een pool van 19 gespecialiseerde museumgidsen, die geëngageerd worden naargelang de aanvragen van bepaalde doelgroepen en/of hun talenkennis. In het najaar werd een erg gesmaakte terugkomdag georganiseerd.

Het museum heeft tijdens het voorbije jaar geïnvesteerd in contacten met het onderwijs. Wat betreft het kunstonderwijs kwam een nauwe samenwerking tot stand met ‘de muziekacademie van Antwerpen’ MAGO! Een groep inspecteurs van het muziekonderwijs bracht een verkennend bezoek aan het museum en daarnaast kregen studenten van verschillende lerarenopleidingen (Artesis Hogeschool en Karel de Grote Hogeschool) een rondleiding op maat.

Naast de klavecimbelklas kan nu ook de pianoforteklas van het conservatorium in het museum terecht voor lessen, repetities en examens. Sinds maart 2011 beschikt het Vleeshuis immers over een vroege Erard-piano (1840), een bruikleen van Chris Maene. Op 6 mei verzorgde Piet Kuijken de officiële inspeling van dit prachtig instrument.In maart gebruikte docent Ewald Demeyere het klavecimbel van Joannes Daniël Dulcken voor een nieuwe cd-opname met Antwerpse klavecimbelmuziek uit de 18de eeuw.

Tijdens de zomervakantie werden vier kinderateliers georganiseerd: twee met als thema De spoken van de opera (8 en 15 juli) en twee met als thema De (speel)mannen van ’t Stad (2 en 12 augustus). Het meest indrukwekkende evenement was ongetwijfeld ‘Alla Turca’. Tijdens de Museumnacht op 6 augustus speelde een heuse historische mehter-fanfare uit Istanboel janitsarenmuziek.

Freya Van Wijnsberghe

Bezoekcijfer:

Museumnacht

21 894

Cultuurmarkt

± 170 000

Erfgoeddag

14 000

Cultuurmarkt van

Vlaanderen 2011

© Jo Cools

62 63www.infocultuur.be

Prospekta vzwSucces voor Erfgoeddag, Museumnacht en MAS

In de aanloop naar de opening van het MAS nam Prospekta Info Cultuur de gidsenboekingen op zich: MAStours, Architectuurtours en de verschillende themarondleidingen. In 2011 werden er zo ruim 3000 gidsen gekoppeld aan rondleidingen. Ook vanuit het onderwijs kwam enorm veel belangstelling: 13 067 leerlingen en leerkrachten brachten een bezoek aan het MAS.

Sinds 2010 is Prospekta lokale coördinator van Erfgoeddag in Antwerpen. Tijdens de elfde editie openden 29 instellingen in Antwerpen hun deuren voor een programma met 60 activiteiten. Er werden 14 000 bezoeken geteld. Erfgoeddag stond in het teken van Armoe troef. Er werd samengewerkt met Atlas en APGA, het Antwerps Platform voor Generatiearmen, en Recht-Op vzw. Van de stedelijke erfgoedinstellingen nam de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience deel aan deze Erfgoeddag. Prospekta maakte een brochure met het Antwerpse programma. Bezoekers konden terecht bij de balie van Info Cultuur en Toerisme en een lokale infolijn.

Tijdens de zevende editie van Museumnacht konden liefhebbers met één toegangsticket van 19.00 tot 1.00 uur 15 musea bezoeken en nog iets extra meepikken: een rondleiding bij nacht, een ludieke kunstruilbeurs of een dj-optreden. Samen met jongeren vzw AmuseeVous werd een parcours met jonge kunstenaars uitgewerkt, 12 musea maakten plaats voor nieuwe kunst. Rolstoelgebruikers konden beroep doen op gratis vervoer tussen de musea. Het programma van Museum Vleeshuis / Klank van de Stad was één van de blikvangers. Het museum nodigde voor de gelegenheid een Turkse Mehter-fanfare uit.

Na Museumnacht konden bezoekers in ruil voor hun polsbandje nog één van de deelnemende musea gratis bezoeken in augustus. 700 bezoekers maakte hier gebruik van. Prospekta coördineert Museumnacht sinds 2010.

Job Van Bortel

Bezoekcijfer:

1 000

Expo (op locatie):

Hier ben ik! Sterke

verhalen over

familie en migratie

– Atlas (17.12.2010 -

16.02.2011)

Hier ben ik!

– FelixArchief

(18.12.2011 -

31.01.2012)

Red Star Line

Museum – Jewish

Community

Center Memphis,

USA (1.05.2011 -

31.05.2011)

Sonia Pressman

Fuentes

© Dries Luyten

64 65www.redstarline.be

Red Star LineDo you know this girl?

2,6 miljoen. Dat is het aantal passagiers dat tussen 1872 en 1934 met de Antwerpse scheepvaartmaatschappij Red Star Line naar Amerika reisde. Onder hen waren er een aantal die al een grote naamsbekendheid hadden of tegemoet gingen. Maar de grote massa passagiers blijft onbekend. Net de verhalen van die passagiers wil het museum vertellen.

De internationale zoektocht naar getuigenissen liep onder het motto ‘Do You Know This Girl?’ Via facebook werden mensen aangespoord om mee te zoeken naar de identiteit van een onbekende Red Star Line-passagier en zelf hun migratieverhaal te vertellen. Maar liefst meer dan 3000 mensen namen deel aan de zoektocht. De identiteit van het meisje blijft voorlopig onbekend.

Dichter bij huis trok het museum rond met de Transit Verhalenbus, op zoek naar hedendaagse verhalen over migratie. In een jaar tijd werden meer dan 150 verhalen verzameld. Verhalen die erg van elkaar verschillen maar met gemeenschappelijke gevoelens van spanning, afscheid, verwachting en hoop. De persoonlijke geschiedenissen werden overhandigd aan het FelixArchief. Bij de opening van het Red Star Line Museum krijgen een aantal van deze hedendaagse verhalen een prominente plek naast de verhalen van de oorspronkelijke Red Star Line reizigers.

Eén van die reizigers is de joods-Amerikaanse Sonia Pressman Fuentes. Ze kwam in september 2011 op bezoek naar Antwerpen, waar ze als klein meisje een tijdje verbleef, op de vlucht uit nazi-Duitsland. Toen duidelijk was dat er voor hen geen toekomst was in België, emigreerde het gezin in 1934 naar de V.S. met de SS Westernland. Met het dagboek van haar broer als gids bezocht ze de stad opnieuw. Het verhaal van Sonia Pressman Fuentes krijgt een centrale plaats in het Red Star Line Museum.

Karen Vandenberghe

Bezoekcijfer:

26 181

Expo:

Nicolaas Rockox

(1560-1640),

450 jaar! (14.12.2010 -

27.03.2011)

Een huis vol muziek!

Museumpromenade

(6.08.2011 - 10.2011)

Stadsgedicht no. 8

© Peter Holvoet-

Hansen

66 67www.rockoxhuis.be

RockoxhuisDe stadsdichter en 450 jaar Rockox

Midden december 2010 werd de 450ste verjaardag van Nicolaas Rockox ingezet met de publicatie van een nieuwe biografie geschreven door Leen Huet en Jan Grieten en een tentoonstelling over de hoogtepunten uit Rockox’ leven.

In de nasleep van een feestperiode die in 2010 gestart is, liepen diverse activiteiten nog uit tot halfweg 2011. Hoe anders kan Rockox, de patroon van Rubens, geëerd worden dan met een beklijvende ode, of met de ontsluiting van zijn gedachtegoed in een aantrekkelijke jongerengids.

De feestelijkheden werden afgesloten met een stadsgedicht van de stadspeter Peter Holvoet Hanssen, in een lay-out van Jelle Jespers. Joris Vercammen en Laura Verlinden brachten het gedicht op magische wijze tot leven in de kelder van het Rockoxhuis. Het gedicht is op een banier gedrukt en kreeg een plek onder de galerij op de binnentuin van het Rockoxhuis.

In 2011 was Antwerpen de Europese Jongerenhoofdstad, Antwerp European Youth Capital. De musea organiseerden de donderdagavonden van de musea. Het Rockoxhuis was drie avonden van de partij, onder meer een avond waarop nachtburgemeester Vitalski de jongerengids boven de doopvont hield. De gids is een mooie samenwerking tussen 10 jongeren, vzw AmuséeVous en het personeel van het Rockoxhuis. Talloze aspecten komen aan bod, van kunst en geschiedenis over humor en the grafic novel tot het culinaire in de 17de eeuw; van fotografie over teksten schrijven tot lay-out, alles gebeurde door de creatieve en inventieve inzet van de jongeren.

Hildegard Van de Velde

Bezoekcijfer:

154 677

Expo:

Palazzo Rubens.

De meester

als architect

(10.09.2011 -

11.12.2011)

Campagnebeeld

expo ‘Palazzo

Rubens. De meester

als architect’

© d’Artagnan

68 69www.rubenshuis.be

RubenshuisEen Palazzo aan de Schelde

Palazzo Rubens. De meester als architect is een treffend voorbeeld van het beleid van het huis: Rubens en zijn vele facetten als kunstenaar en mens blijvend in de kijker plaatsen. Rubens is bij het grote publiek gekend als dé grote barokschilder. Deze expositie toonde voor het eerst zijn passie voor architectuur.

Rubens verdiepte zich in de theorie en praktijk van de bouwkunst. In Italië ontdekte hij de bouwstijl waar zijn hart naar uitging. Michelangelo, Rafaël en Giulio Romano inspireerden hem. De revival van de antieke architectuur vond hij een verademing na de ‘barbaarse’ gotiek in eigen land. Rubens was betrokken bij spraakmakende Antwerpse bouwprojecten, zo werkte hij mee aan het ontwerp van de Carolus Borromeuskerk.

Zijn eigen woning verbouwde hij tot een prestigieus stadspaleis. De tentoonstelling ‘Palazzo Rubens’ toonde de meester als veelzijdig architectuurtalent: gedreven kenner, bouwheer, ontwerper en uitgever. Het publiek kon topwerken zien uit grote musea als de Hermitage in Sint-Petersburg, het Musée du Louvre in Parijs, het Museo del Prado in Madrid, de National Gallery of Art in Washington en het British Museum in Londen.

40 831 bezoekers hebben genoten van de tentoonstelling, één van de concerten, de lezing, de architectuurwandelingen, de rondleidingen of het colloquium. De bijhorende publicatie is een wetenschappelijke neerslag met teksten van gerenommeerde auteurs. Het museum werkte samen met architecturale en toeristische verenigingen en mediapartners. Dit vergrootte de slagkracht van de communicatie, die werd vormgegeven door d-artagnan, en die door het opvallende campagnebeeld erg zichtbaar was. De nationale en internationale pers berichtte uitvoerig en enthousiast over het project.

Harlinde Pellens

Bezoekcijfer:

15 283

Rubenshuis/

Untitled,

Colloquium The

Notion of the

Painter-Architect

in Italy and

the Southern

Netherlands

© The Devonshire

Collection & Private

Collection

70 71www.rubenianum.be

RubenianumDe architect en het ‘disegno’

Het colloquium The Notion of the Painter-Architect in Italy and the Southern Netherlands werd georganiseerd door het Rubenianum en het Departement Ontwerpwetenschappen van de Artesis Hogeschool Antwerpen. Het vond plaats van 1 tot 3 december 2011 en sloot zo mooi aan bij de tentoonstelling Palazzo Rubens. De meester als architect.

Al sinds Vitruvius wordt van de architect verwacht dat hij zowel wetenschappen als kunsten beheerst. De vereiste om goed te kunnen schetsen maar ook tekeningen te kunnen opwerken leidde gedurende de zestiende eeuw en de zeventiende eeuw tot heftige discussies over de betekenis en het statuut van het ‘disegno’. Met de opkomst van de barok werd zelfs gesteld dat een bekwaam architect in de eerste plaats een schilder moet zijn.

Italië kende heel wat beroemde schilders die tevens uitblonken als architect. Ook in de Zuidelijke Nederlanden verspreidde zich, onder meer door de uitgaven van Sebastiano Serlio en Pieter Coecke van Aelst, de opvatting dat een architect evenzeer een schilder moet zijn. In de zeventiende eeuw had Rubens zijn eigen inbreng in deze discussie.

Vooraanstaande kunsten architectuurhistorici uit Europa en de Verenigde Staten wierpen tijdens het colloquium een nieuw licht op de relatie tussen architectuur en schilderkunst in Italië en de Zuidelijke Nederlanden, die beide tot bloei kwamen in de zestiende en zeventiende eeuw. Het colloquium was met zijn 178 geregistreerde deelnemers – een groot succes. Op het programma: 17 lezingen door binnen- en buitenlandse specialisten, twee exclusieve avondopeningen en een architectuurwandeling in het historische Antwerpen.

Harlinde Pellens

Bezoekcijfer:

Zilvermuseum:

31 120

Umicorepaviljoen:

39 152

Expo:

Van haarnaald

tot schoengesp.

Accessoires in

goud en zilver

(22.03.2011 -

12.06.2011)

Recycling naar

aanleiding van

Hammerclub

meeting

(29.04.2011 -

12.06.2011)

Zilvertalenten &

Zilvertriënnale

(2.07.2011 -

28.08.2011)

Esthétique

Moderne

(18.10.2011 -

9.04.2012)

Umicore

Zilverpaviljoen

© Umicore

72 73www.zilvermuseum.be

Zilvermuseum SterckshofArt meets Industry

Op uitnodiging van Umicore, eerste founder van het MAS, mocht het Zilvermuseum Sterckshof topstukken uit zijn collectie in het Umicore Zilverpaviljoen aan de voet van het MAS presenteren: Art meets Industry! Zilveren kunstobjecten tentoongesteld in vier gigantische vitrinekasten gevuld met elektronisch schroot illustreren de relatie tussen zilverbewerking en -verwerking. In het Umicore Zilverpaviljoen kan men het schitterende resultaat van het zilveren huwelijk tussen kunst en industrie bewonderen.

Historisch en hedendaags zilverdesign gaan in dialoog rond drie centrale thema’s: water, design en Antwerpen. Water, functioneel of sierlijk, is al eeuwenlang een inspiratiebron voor ontwerpers. In de vier indrukwekkende volumes komt water op verschillende manieren aan bod.

Creaties van gepassioneerde edelsmeden nemen de bezoeker mee op zoek naar artistieke orde in een chaotische wereld. Belgische en internationale designtoppers uit het Zilvermuseum Sterckshof blijven verbazen met hun tijdloze vormgeving en doen verlangen naar meer. In Antwerpen, een internationaal centrum, is creativiteit met een vleugje exotisch mysterie nooit ver te zoeken. In het kielzog van de handelsscheepvaart kreeg ook de edelsmeedkunst geregeld een kleurrijke boost.

Onder het motto Art meets Industry versmelten de thema’s tot een unieke zilvertentoonstelling in een opvallend kader naar een ontwerp van Crepain Binst Architecture dat de visies van Umicore en het Zilvermuseum Sterckshof verenigt.

Ann De Block

74 75

NO

TA’S

NO

TA’S

76 77

NO

TA’S

NO

TA’S

78 79

NO

TA’SN

OTA

’S

COLOFON

Editor: Steven Thielemans Coördinatie: Erna Croenen Redactie: Erna Croenen & Steven Thielemans Tekst: Respectieve auteurs, met dank aan de collega’s uit de diverse erfgoedinstellingen Tekstredactie: Griet Claerhout Collectieregistratie/Beeld: Bart Huysmans & Michel Wuyts Vormgeving: gnoe Druk: Drukkerij De Bie. Duffel

D/2012/0306/61 V.u. Steven Thielemans, Hessenhuis, Falconrui 53, 2000 Antwerpen Dit jaarboek is een uitgave van stad Antwerpen (Musea en Erfgoed Antwerpen).

FounderRedStarLine

FoundersMAS

HoofdsponsorsenpartnersMAS

ProjectsponsorsMAS

80

NO

TA’S

w


MU

SEA

EN E

RFG

OED

AN

TWER

PEN

& P

ARTN

ERS

IN D

E ST

AD


Jaarboek n° 9




INH

OU

D

ERFGOED INHOUDErfgoedkaart Antwerpen 2 ANTWERPEN 2011 III · partners in de stad. Een eerste groep...

Documents

Transcript of ERFGOED INHOUDErfgoedkaart Antwerpen 2 ANTWERPEN 2011 III · partners in de stad. Een eerste groep...