ERCO Lichtbericht 93 · 2015. 12. 10. · onderzoeken de waarneming en werking van de ruimte...

E ERCO GmbHPostfach 246058505 LüdenscheidGermanyTel.: +49 2351 551 0Fax: +49 2351 551 [email protected]

E Lichtbericht 93Viani Alimentari, Göttingen

Architectuur en lichtplanning: AV Atelier Verführt Messe GmbH, HannoverFoto’s: Frieder Blickle, Hamburg

www.viani-alimentari.de

In Duitse universiteitssteden, zoals Göttingen, is het Italiaanse ver-langen al van oudsher op bijzonde-re wijze vormgegeven. De familie Viani die al jarenlang als importeur van Italiaanse specialiteiten actief is, stilt dit verlangen nu met vino, pasta, espresso en focaccia in eigen huis. Daarvoor ontwierp Atelier Verführt uit Hannover de begane grond van een vakwerkhuis in de

historische oude stad opnieuw op sober-elegante wijze. De bijdrage van ERCO: efficient visual comfort met Quintessence wallwashers voor halogeen-metaaldamplam-pen, alsmede Optec spots voor flexibele accentuering.

Verschenen in november 2011

Bodegas Portia Het geheim van wijn: moderne wijnkelders, zoals Bodegas Portia in het Spaanse landbouwgebied Ribera del Duero, produceren vol-gens industriële maatstaven. Dit doet niets af aan de fascinatie voor wijn als het complexe resul-taat van natuurlijke processen, met de immateriële ingrediënten tijd,

gevoel en ervaring als invloedrijke factoren. Foster + Partners ontwierp hiervoor spectaculaire architec-tuur waarin ook een immateriële component van het grootste belang meedoet: licht.

ERCO Lichtbericht 93 1

De technologische ommezwaai bij ERCO naar de LED boekt grote vooruitgang. Ook in dit Lichtbericht besteden wij weer aandacht aan een aantal prachtige projecten met LED-verlich-tingsinstallaties. Om deze positieve trend verder te ondersteunen en met nieuwe producten te onderbouwen zijn alle nieuwe productfamilies in Catalogus 2012 van ERCO gebaseerd op LED-technologie. Op pagina 16 krijgt u een eerste indruk van deze veelzijdige en innovatieve LED-producten voor binnen en voor buiten.

Een casestudy met LED uitgevoerd in het Technisch Centrum van ERCO is op pagina 20 te bekijken. De volledige foyer werd aangepast met een moderne LED-verlichtingsinstallatie. De verheugende bijwerking van deze aanpassing is een energiebesparing van 75%. Dit is niet alleen een positieve ontwikkeling voor de exploitatie-kosten, maar voldoet ook aan een vermindering van de CO2-uitstoot van 68,13 ton per jaar.

100% LED-verlichting in de retail: een ge-slaagd voorbeeld daarvan is de GANT Woman Store in Praag. Voorzien van Logotec LED-spots, alsmede Quintessence LED-wallwashers en -richtbare spots toont deze – door de juiste integratie van verticale verlichtingsaandelen in de lichtplanning – hoe het mogelijk is voor de klanten een aangename lichtsfeer te scheppen.

Verticale verlichting – ook wel: wallwashing – is vanaf pagina 12 in dit Lichtbericht tevens het thema van een uitgebreide studie van de archi-tectuuronderzoekers prof. dr. dr. Kai Schuster en dr. Marc Kirschbaum. Ze hebben op weten-schappelijk wijze onderzocht en vastgesteld wel-ke invloed de gerichte verlichting van wanden op de waarneming van de ruimte en het comfort van de gebruiker heeft. De studie maakt een ieder nog maar eens bewust van het zorgvuldig omgaan met licht in een planma tige context en toont aan hoe de verhouding van verticale ten opzichte van horizontale verlichtingsaandelen uitspraken over het gebruik en het karakter van de architectuur kan over brengen.

In hotels en de gastronomie is de LED-tech-niek ook een graag geziene gast. Ibis die actief is in het uiterst prijsgevoelige economy-segment, kiest in haar nieuwe design- en lichtconcept voor de LED om in de toenemende concurrentie

ERCO LichtberichtImpressumUitgever: Tim H. MaackHoofdredacteur: Martin KrautterDesign/Layout: Thomas Kotzur, Christoph SteinkeDruk: Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh

1028766000© 2011 ERCO

Foto's (Pagina): Ian Barnes, Sydney (2, 3), Frieder Blickle (3, 36, U4), Julia Cawley (1), Aksel Gross, electricgobo (13-14, 16), Stefan Hofmann, Licht-werke (3), Tom Kessler Photography (30), Martin Krautter (37), Iara Kremer (36), David Kuntzsch (37), Alexandra Lechner (2), Thomas Mayer (U1, 4-5, 6-11, 12, 24-25, 34-35), Rudi Meisel (2, 3), Thomas Pflaum (3, 28-29), Alexander Ring (16-21), Lukas Roth (32-33), Nicolas Saieh (2), Dirk Vogel (2, 3, 31), Edgar Zippel (2, 3, 26-27).

Vertaling: Lanzillotta Translations, Düsseldorf

Tim Henrik Maack

Achtergrond

Wallwashing en waarnemingArchitectuuronderzoekers prof. dr. dr. Kai Schuster en dr. Marc Kirschbaum onderzoeken de waarneming en werking van de ruimte afhankelijk van de ver-lichtingssituatie.

Projecten

16

20

22

23

positief af te steken bij de collega's. Verticale verlichting met Quintessence LED-wallwashers als centrale componenten van het op de waar-neming gerichte lichtconcept onderstreept de fijne en warme sfeer van het nieuwe Ibis-interieur.

Een klassieke toepassing voor wallwashing is de verlichting van kunst in musea en galeries. De Fleming Collection in Londen besloot om voor haar verlichtingsinstallatie de Logotec LED-wallwasher in te zetten. Met een aansluit-vermogen van 14 Watt voldoet deze aan alle eisen voor een moderne en energiezuinige lichtoplossing voor de veeleisende museum-stukken.

Nieuwe producten 2012ERCO's innovaties – een vooruitblik

ERCO's Technisch Centrum: een case study met LED

FocusWallwashing als op waarneming gericht licht DubbelfocusWallwashing-techniek met LED

Inleiding

Verslag

12

24

26

28

30

31

32

34

ZARA, Via del Corso, RomeOok bij de grootste ZARA-winkel tot dusver werkten zij voor de verlichting nauw samen met ERCO.

GANT Woman Store, PraagEen pareltje in de verlichtingstechniek en goed nieuws voor het milieu: de eerste shop met 100% LED-verlichting van ERCO.

Verticale verlichting voor hotels:Ibis koestert hoge verwachtingen van LEDBij Ibis gaat alles om de prijs-kwaliteit-verhouding. De meest recente mijlpaal: het nieuwe design- en lichtconcept.

Verticale verlichting in de buiten-ruimte: Joslyn Art Museum, OmahaNieuw licht voor het sculpturenpark en de façade van het art-decogebouw met zijn aanbouw van Foster + Partners.

LED-wallwashing voor galeries:Fleming Collection, LondenDe verlichting van schilderijen is een paradepaardje voor verticale kijktaken: in de Fleming Collection is dit opgelost met Logotec LED-wallwashers.

Villa Vauban, LuxemburgExpressieve ruimtes, duidelijke opper-vlakken, contrasterende materialen: dat zijn de stijlmiddelen van de architecten Diane Heirend en Philippe Schmit – ver-licht met ERCO lichtwerktuigen van het bureau voor lichtplanning Licht Kunst Licht.

Wallwashing voor musea:Museo de la Evolución Humana, BurgosHet museumgebouw en het aanleunen-de instituut bieden talloze toepassings-scenario's voor verticale verlichting.

Over dit nummer

Flitslichten

Inzicht in licht

1

2

4

Bodegas Portia, Gumiel de IzánLichtplanner Claude R. Engle IV ensce-neert het Spaanse landgoed met wijn-gaarden aan de hand van de methodes van de kwalitatieve lichtplanning: accentueren, onderverdelen in zones, verticale verlichting.

6

36 Achterlichten

Inhoud Over dit nummer

Licht & Techniek

ERCO Lichtbericht 93 32 ERCO Lichtbericht 93

Flitslichten

Hobart (Tasmanië)Moderne kunst verlicht – in een museum dat vanuit het oogpunt van Europa aan het andere einde van de wereld ligt. De verzamelaar David Walsh stichtte hier een ontmoetingsplaats voor klassieke, moderne en actuele kunst die veel conventies negeert. Bij de verlichting vertrouwt ook de MONA echter op de museale ervaring van ERCO.

MONA Museum of Old and New Art, HobartArchitect: Fender Katsalidis, Melbourne Lichtplanning: Vision Design Studio, Sydneymona.net.au

LondenDit is niet zomaar een cafetaria, maar één van de bekendste en productiefste „Architectuurfabrieken“ ter wereld: Riverside Studios van Foster + Partners in Londen. Muurschilderingen tonen een spectaculair beeld van de projecten van het bureau, gelijkmatig verlicht door Optec wallwashers voor halogeenlampen.

Cafeteria, Foster + Partners Riverside Studios, LondenArchitect: Foster + Partners, Christopher Lam, Londenwww.fosterandpartners.com

Santiago de ChiliMiele, de Duitse fabrikant van geavanceerde, elektrische apparatuur, presenteert zich in de Chileense metropool in een futuristisch nieuw gebouw. De glasfaçade tovert het gebouw in het donker om tot lichtarchitectuur; binnen zorgen Optec LEDspots voor een schitterende weergave van de producten met efficient visual comfort.

Miele Gallery, Santiago de Chili Architect: Gonzalo Mardones Viviani, Santiago de ChiliLichtplanning: Ikatu, Santiago de Chiliwww.miele.cl

MainzEen elegant, 60 jaar oud paviljoen, verspreid over twee verdiepingen in het centrum van Mainz tovert de parfumerieketen Douglas om tot een trendy filiaal: met een interieur en nieuwe, interactieve displayconcepten die met name jonge doelgroepen aantrekken. Verlichting gebeurt vrijwel uitsluitend met sprankelend, gericht licht: uit Quintessence richtbare spots voor HIT die in de vrij gevormde plafondcomponenten zijn gemonteerd, alsmede uit zwarte Logotec spots voor HIT die discreet verdwijnen tegen de achtergrond van het plafond.

Douglas' trendy filiaal, MainzArchitectuur en lichtplanning: Lewang Architekten, Münchenwww.douglas.de

Vila Nova de Foz CôaVale do Côa in het noordoosten van Portugal behoort als belangrijke opgravingslocatie in prehistorische rotsspleten tot het wereldcultuurerfgoed. Met een nieuw museum is nu de kennismaking mogelijk met artefacten uit het moderne en het stenen tijdperk – op spannende wijze geënsceneerd met TM spots aan spanningsrails.

Museu do Côa, Vila Nova de Foz CôaArchitect: Camilo Rebelo, Tiago Pimentel, Sandra Barbosa, PortoLichtplanning: G.O.P. Gabinete de Organização de Projectos, Alexandre Martinswww.artecoa.pt

WenenOok in Wenen voert firma stilwerk aan de Praterstraße nu het concept van talloze interieurdesignmerken onder één dak in: op 220m2 presenteert bijvoorbeeld de producent van beklede meubels zijn „Kultsofa's“, geaccentueerd met Logotecspots voor een met Optec wallwashers gelijkmatig verlichte displaywand.

Bretz Möbel, stilwerk, WenenArchitect: giftgrün design gmbH, Wenenwww.bretzaustria.at

Weinstadt-Strümpfelbach„Pure“ is niet alleen het label van modehuis Dannenmann, maar ook het thema voor de nieuwe showroom in Weinstadt bij Stuttgart. Wanden en plafonds gaan naadloos in elkaar over, de verlichting met ERCO Quintessence vormt een perfect geheel met de schitterende afwerking van het interieur.

Modehuis Dannenmann Pure, WeinstadtStrümpfelbachArchitect: w67 Architekten Schulz + Stoll, StuttgartLichtplanning: Stefan Hofmann, Lichtwerke, Keulenwww.dannenmannpure.com

LissabonDe Champalimaudstichting financierde een ultramodern onderzoekscentrum voor biogeneeskunde waarvan de avantgardistische architectuur een reflectie is van de insteek van de wetenschappers. Quintessence downlights en wallwashers verlichten onder andere het auditorium.

Champalimaud Centre for the Unknown, LissabonArchitect: Charles Correa, MumbaiLichtplanning: dpa Lighting Consultants, LondenElektroplanning: Copreng, António Almeida Eng., Lissabonwww.fchampalimaud.org

HamburgHet internationale maritieme museum in kadepakhuis B, het oudste pakhuis in de havenstad, toont op 10.000m2 expositiestukken uit de wereld van de zeevaart. Naast ERCO spots zijn vooral Quintessence wallwashers gebruikt voor de gelijkmatige verlichting van wanden en achtergronden.

IMM, HamburgArchitecten: MRLV Architekten, HamburgTentoonstellingsarchitectuur: Kwod Design, HamburgLichtplanning: Ulrike Brandi, Hamburgwww.internationalesmaritimesmuseum.de

Op de waarneming gerichte lichtplanning: de verlichting van de foyer van het flatgebouw concentreert zich op lichte wandvlakken in plaats van op donkere vloeren. Op die manier ontstaat met een gereduceerd energieverbruik een lichtere indruk van de ruimte.

WenenDe onderneming van de familie Rahimi is in Wenen het topadres voor hoogwaardige Oosterse tapijten. Prachtige, klassieke stukken komen perfect tot hun recht in de nieuw ontworpen winkelruimtes aan de Spiegelgasse 1 – geënsceneerd met Cantax spots en Quintessence wallwashers.

Oosterse tapijten Rahimi & Rahimi, WenenArchitectuur en lichtplanning: Archvision, Sadegh Derakhshan, Martin Huber, Wenen www.rahimi.at

LondenIn het bedrijf voor maatwerkkle ding van Douglas Hayward liepen sterren als Clint Eastwood of Michael Caine de deur plat. Na het overlijden van de oprichter in 2008 moest het bedrijf in Mount Street, Mayfair, zichzelf opnieuw uitvinden: met een interieurconcept dat een combinatie is van traditie en toekomst – en licht van ERCO.

Douglas Hayward Bespoke Taylors, LondenArchitect: Walters Consultancy, Londenwww.douglashayward.co.uk

LeipzigAchter de façade van een voormalig beursgebouw van vijf verdiepingen dat onder monumentenzorg valt, ontstond een modern Grand Hotel dat historische gebouwen met modern design op 5sterrenniveau combineert. De geraffineerde verlichting met plafond en vloerinbouwarmaturen van ERCO benadrukt de bijzondere sfeer.

Steigenberger Hotel Handelshof, LeipzigBinnenhuisarchitectuur en lichtplanning: MarkusDiedenhofen, Reutlingenwww.steigenberger.com/Leipzig

SydneyGrosvenor Place, een 180m hoge kantoortoren uit 1988, behoort tot het werk van de geboren Oostenrijker Harry Seidler (1923–2006), die na zijn emigratie en stationering in Engeland en de VS de belangrijkste vertegenwoordiger van de moderne architecten in Australië werd. Een vernieuwde verlichting van de foyer versterkt nu het architectonische concept nog beter en leidt tegelijkertijd tot grootschalige besparingen op energie en onderhoudskosten. Als lichtwerktuigen kozen de ontwerpers wallwashers, downlights en richtbare spots voor halogeenmetaaldamplampen van ERCO.

Grosvenor Place Building, SydneyArchitectuur en lichtplanning: Harry Seidler & Associates, Sydneywww.grosvenorplacesydney.com.au


Inzicht in licht ZARA, Via del Corso, Rome Architect: Giulio de Angelis (1845–1906)Architect (renovatie) en lichtplanning:Duccio Grassi Architects, Milaan/Reggio Emilia; José Froján, Mabel Segui, Estudio ZARA, ArteixoFoto’s: Thomas Mayer, Neuss

www.zara.com


0 5 10m

Faustino Winery - Site Plan

De wijnbouwregio's in Noord-Spanje zijn in de afgelopen jaren steeds meer veranderd in een eldorado van buitengewone architectuur. Cala-vatra, Moneo of Gehry – de bodega's wedijveren met architecten met een internationale repu-tatie om de meest spectaculaire vormgeving. Bouwwerken, zoals de aan het Guggenheim-museum in Bilbao refererende hoofdkantoor van Marqués de Riscal, zijn pareltjes van deze non-verbale wedstrijd. De nieuwe bodega's zijn handelsmerken en hebben een magnetische aantrekkingskracht voor bezoekers. Bovendien geven ze zo individueel aanzien in de groeiende concurrentiestrijd om marktaandeel en eer. Het meest recente voorbeeld van deze ontwikkeling geeft de Gruppo Faustino: de Bodegas Portia in Ribera del Duero, ontworpen door Foster + Partners, combineert efficiency met elegance, gebruikt de natuurlijke topografie van zijn omgeving en citeert de functionele processen van de wijnkelder op een originele manier – vol van effecten voorzien door het integrale ver-lichtingsconcept van lichtplanner Claude R. Engle IV.

Het is de eerste wijnbottelarij die Lord Foster met zijn team heeft ontworpen. Er is een op-stelling ontstaan waarvan de plattegrond vol - doet aan een gestileerde driepas. Drie vleugels van het gebouw strekken zich vanuit het cen-trum van de faciliteit als sterrenstralen naar buiten uit. Elk complex herbergt één van de drie stappen van de wijnpersing: gisting in de stalen tank, rijping in eiken vaten en ten slotte het botte len in en opslaan van flessen. Het operatio-nele hart van de faciliteit ligt in het midden van het gebouwencomplex. Hier worden alle bewer-kingen in de drie vleugels bewaakt en geregeld. Bovendien is hier ook de vanuit het dak licht doorlatende openbare ruimte met shop, proeve-rij en restaurant gelegen, waar bezoekers via de aangrenzende, uitgestrekte terrassen en water-partijen het wijnbouwgebied kunnen overzien. Beglaasde galerieën op een tussenverdieping bieden de bezoekers een vrij zicht op de produc-tieprocessen in de drie vleugels van het gebouw. Het genieten van wijn, behalve dan om deze te proeven, wordt een zinnelijke belevenis die de lange traditie van de Spaanse wijncultuur erbij betrekt.

Het lichtconcept van planningsbureau Claude R. Engle volgt deze transparantie in het basisconcept. Een grotendeels verborgen ver-lichting ontvoert de bezoekers naar de wereld van de wijn. Bewust geplaatste accenten dienen zowel fans van de nieuwste perserijtechniek enthousiast te maken, als de wijnminnende toe-risten de romantische kant van de wijnkelder te tonen. Engle plaatste de nadruk van verlichting daarom op de kernelementen van de wijnpro-

Bodegas Portia, Gumiel de IzánDe samenwerking van het „Dreamteam“ Foster und Engle belooft de samensmelting van licht en architectuur van het hoogste niveau. Claude R. Engle IV ensceneert aan de hand van de methodes van de kwalitatie-ve lichtplanning het Spaanse landgoed met wijngaarden: accentueren, onderverdelen in zones, verticale verlichting.

Architectuur: Foster + Partners, LondenLichtplanning: Claude R. Engle Lighting Consultant, Chevy Chase MD Foto’s: Thomas Mayer, Neuss

www.bodegasportia.com

Met een plattegrond be-staande uit drie vleugels, is het wijnlandgoed in het landschap ingebed. Door de topografie liggen de vleugels op verschillen de dieptes in de bodem. Daar - door wordt voor de ver-schillende fasen van het maken van wijn telkens een ideaal klimaat gescha-pen: in de Nave de Botellas, bijvoorbeeld, waar de wijn in flessen rijpt.


In Bodegas Portia ontmoet de moderne architectuur de meest geavanceerde wijnbereidingstechnolgie volgens een eeuwenlang ontwikkelde wijncultuur, vertegenwoordigd door regionale wijnboeren van eigen bodem: een veelbe-lovende mix van traditie en avant-garde.

Parscan wallwashers voor halogeenlampen van 75W zorgen ook in het restau-rant voor de verticale ver - lichting. Een glazen front gaat open naar het dak-terras. Ook hier wordt ge-bruik gemaakt van oude vatduigen als decoratieve wandversiering.

Wandversiering over wijn: overal in het gebouw wor-den structuren uit oude vatduigen als decoratieve componenten ingezet en naar behoren uitgelicht (linksboven). In reusach-tige, roestvrijstalen tanks gist de most van druiven. Om de kooldioxide die ontstaat, op natuurlijke wijze te kunnen afvoeren zijn deze in de vleugel van het gebouw geplaatst

die volledig bovengronds ligt. Hier zijn vrijwel alleen verkeersgebieden. Bedieningselementen van de installatie, alsmede de dragende, betonnen zui-len worden verlicht met omhoog gerichte Beamer schijnwerpers voor halo-geenlampen van 50W (zie onder).

ductie. In de aan de gisting gewijde vleugel van het gebouw accentueerde hij bijvoorbeeld – enthousiast gemaakt door gesprekken met de wijnboeren – alleen de temperatuurweer-gaven, uitgieters en tankopeningen met accen-tuerende lichtbundels. In de dagelijkse gang van zaken blijkt dat ook de wijnboeren deze minimale hoeveelheid verlichting voor hun werk voldoende vinden. „Ze zeggen dat de wijn slaapt. Wij leveren daarom slechts zoveel licht als er bij de wijnproductie nodig is, zonder de wijn echter te wekken“, aldus Engle. De tussen de houten lamellen van het plafond verstopte industriële verlichting met fluorescentielampen wordt daarom slechts in uitzonderingsge vallen ingezet.

De slapende wijn rijpt in Bodegas Portia klassiek in het vat. ERCO Gimbal spots voor halogeen-metaaldamplampen van 20W met Spherolit-reflector dompelen de eiken vaten in een warm en tegelijkertijd bescheiden licht. De verkeersgebieden tussen de vatenopslag-plaatsen zijn voorzien van in zones onderver-deelde verlichting met een koelere lichtkleur (5.000K), zodat de keldermeesters alle werk-zaamheden kunnen uitvoeren zonder dat het nodig is het lichtarrangement te veranderen. Er ontstaat een fascinerend effect doordat de architecten tussen de betonnen muren onder het maaiveld en in de uit houten bintbalken bestaande constructie van de hal een spleet open lieten, waardoor het daglicht door de wijnrode beglazing met de tinten van een edele Reserva kan binnendringen.

De vleugel van het gebouw met flessenop-slag – de Nave de Botellas – is uitgerust met ERCO Parscan spots met floodreflectoren voor laagspannings-halogeenlampen van 100W. Dit bijzonder verblindingsvrij type spot waarborgt het maximale visual comfort bij een flexibele, gerichte en tegelijkertijd onopvallende verlich-ting. Vanaf het plafond in de hal accentueren deze de indrukwekkende wanden met flessen van Bodegas Portia. Er ontstaan verlichte nissen die aan de sfeer in een kathedraal doen denken – een kathedraal van de wijn.

Terwijl het zwaartepunt van het lichtconcept in de productieruimtes is geënt op bescheiden-heid, is in het centrum van de bodega, waar de bezoekersruimtes zitten, hoogwaardige, verlich-ting van vlakken wenselijk. Restaurant, bar en proeverij krijgen een exclusieve look door edel houten oppervlakken en gedekte kleuren. Down-lights voor laagspannings-halogeenlampen van 75W bereiken een bijzonder prettige ver-lichtingskwaliteit in deze ambiance. Deze zijn in het plafond van verticale lamellen geïntegreerd. Voor de vormgeving van de wand worden – naast moderne kunst – de vatduigen van oude

Bodegas Portia


wijnvaten toegepast. Engle gebruikte Parscan wallwashers om deze te verlichten. Gezamenlijk vervolgen openheid en transparantie hun weg in de gastronomie- en bezoekersruimtes. Door grote raampartijen valt de blik vanuit het restau-rant zowel op de rustende wijnvaten binnenin de Nave de Barricas, als op het weidse landschap van Ribera del Duero.

Voor de entree van Bodegas Portia weken Foster + Partners enigszins van hun basisidee over transparantie af. De architecten verborgen

daar namelijk de zeven meter hoge centrale tank achter blauwgroen melkglas. Licht planner Engle ensceneerde de keldertechniek met kleurrijke lichtaccenten op een wijze dat deze schimmig en geheimzinnig achter de ruime glaswanden schimmert. Het lichtconcept bor-duurt daardoor in alle ruimtes van Bodegas Portia voort op de architectuur, onderstreept deze en plaatst bijzondere accenten. Er ontstaat een totaalarrangement dat uit het oorspronke- lijk functionele type gebouw van een bodega een wereld vol avontuur maakt, waar de magie van de wijnbereiding voor de bezoeker op indrukwekkende wijze wordt geënsceneerd.

Norman FosterNorman Foster behoort tot de belangrijk-ste moderne architecten. Hij is de oprich-ter en voorzitter van de raad van bestuur van Foster + Partners in Londen met een wereldwijd netwerk van projectbureaus. In de afgelopen vier decennia was het bureau pionier in duurzame en ecologisch verantwoorde architectuur. Deze komt tot uiting in zijn zeer omvangrijke werk: van stedenbouw en infrastructuur naar lucht-havens, openbare gebouwen, culturele gebouwen, kantoren en industriële gebou-wen, om over privéhuizen en productont-werpen nog maar te zwijgen. In 1999 werd hij als 21e winnaar van de Pritzker-prijs uitgeroepen; andere onderscheidingen zijn de „Praemium Imperiale“, Prijs voor architectuur 2002 en in 2009 de vermaar - de kunstprijs „Príncipe de Asturias“.

www.fosterandpartners.com

Het bovenste niveau van de centrale ruimte met bar en restaurant biedt een grandioos uitzicht over dakterrassen met reflecterende waterpar-tijen van het uitgestrekte landschap van Ribera del Duero.

Het daglicht dringt binnen door een spleet tussen de sokkel en de constructie van de hal. Een kleurige tint van zware rode wijn, gefilterd door gekleurd glas. De vaten voor het rijpen van wijnen worden met licht, bestaande uit warme tinten, van Gimbal spots voor halogeen-metaal-damplampen verlicht.

Verticale verlichting in het restaurant van de bodega: in het plafond van houten lamellen zijn ERCO plafondinbouw-lens-wallwashers voor halogeenlampen van 90W gemonteerd. Hun licht definieert de dimensies van de ruimte, laat schil-derijen optimaal tot hun recht komen en draagt verblindingsvrij bij aan de algemene verlichting.

Claude R. Engle IV studeerde aan het College of Wooster theater en filosofie, alsmede creatief schrijven aan de Uni-versiteit van New York. Tijdens zijn 6 jaar durend verblijf in Barcelona werkte hij als freelance-lichtplanner, echter ook als vertaler voor architectuurmedia. Zijn ontwerpen voor theater- en dansproduc-ties werden meerdere malen bekroond. Gedurende zijn Spaanse tijd regisseerde hij de omzetting van lichtplanningen van het kantoor in het Palau de Congresos, Valencia, in het Kimmel Center for the Performing Arts, Philadelphia, alsmede bij vele andere projecten in Europa en de VS. Momenteel werkt hij als gerenommeer de lichtplanner aan projecten als de Regent Tower, Sydney, de Freedom Tower bij het World Trade Center, New York, en de Winspear Opera in Dallas.

www.crengle.com


Hoe zeer licht, lichtkleur en soort verlichting effect hebben op hoe wij ruimten beoorde-len, merken we iedere dag. Daarvoor hoeven we niet te wachten op de onderzoeksresulta-ten. De uiteenlopende keuzemogelijkheden en het gebruik van verschillende lichtwerk-tuigen in ruimten verandert subjectief de ruimten zèlf, onze perceptie van een ruimte en ons gebruiksgedrag. Bij de vormgeving van onze eigen woning letten we bij ruim-ten en ruimtelijke zones bijvoorbeeld op de eenheid van de inrichting en de verlichting om zo een specifieke gebruiksinpassing te verkrijgen. Een leeshoekje wordt doorgaans anders verlicht dan een werkblad in de keu-ken of een werktafel in de kelder.

Lichtonderzoek in de context van arbeid en ergonomie is al geruime tijd een aan-toonbaar interdisciplinair werkterrein dat laat zien hoe sterk een verlichtingssituatie invloed uitoefent op de werkproductiviteit in de productieve sector als op het cogni-tieve prestatievermogen. Minder bekend zijn onderzoeken die zelfs aantonen dat er een samenhang is tussen verlichting en de smaak-gewaarwording van voedingsmiddelen (voor echte wijnliefhebbers adviseren wij het artikel van Oberfeld et al. (2009)).

Als het echter gaat om aspecten als ruim-telijke waarneming en het beoordelen van ruimten in relatie tot verticale en horizontale verlichting van binnenruimten staat het psychologisch onderzoek echter nog in de kinderschoenen. Dit artikel refereert aan een samen met ERCO ontwikkeld empirisch onderzoek naar het thema ruimtelijke waar - neming en -beoordeling in relatie tot diverse verlichtingssituaties. Voordat we de resul-taten van het onderzoek presenteren, volgt vooraf een beknopt overzicht over psycho-logische perspectieven van de menselijke ruimtewaarnemings- en beoordelingmecha-nismen.

Omgevingspsychologische beschouwing van ruimtelijke waarnemingDe omgevingspsychologie is fundamenteel gebaseerd op waarneming (cognitie), het beoordelen (emotie) en het handelen van personen in bepaalde omgevingen (bijv. Zimbardo & Gerrig 2008). Dit eenvoudige model kan snel worden uitgebreid onder de veronderstelling dat de componenten nauw met elkaar verweven zijn en de persoons-variabelen de intensiteit van de ruimtelijke waarneming en de beoordeling van een ruimte bepalen. Voorbeelden van deze per-soonsvariabelen zijn vroegere ervaringen, huidige gesteldheid, handelingsdoelen etc.

Wallwashing en waarnemingDe architectuuronderzoekers prof. dr. dr. Kai Schuster en dr. Marc Kirschbaum bekijken de ruimtelijke waarneming en ruimtewerking in relatie tot de verlichtingssituatie.

Hoewel de psychologie zijn focus richt op de persoon, erkent de omgevingspsychologie dat een ruimte op zijn beurt weer een auto-noom effect heeft op de mensen. Hoe nodigt een ruimte uit tot een bepaald handelen. De „Theory of Affordances“ volgens Gibson (1989) biedt een manier om die kwaliteit van een ruimte te omschrijven. Hoe biedt de ruimtelijke situatie door zijn specifieke ruimtelijke uitrusting en -vormgeving – en hiertoe behoort in bijzondere mate de ver-lichting – concrete handelingsopties. In het ideale geval is er sprake van harmonie tussen mens en ruimte: wensen van de persoon en ruimtelijke kenmerken stemmen overeen.

Vanuit evolutiepsychologisch perspectief hebben in de loop van de ontwikkelingsge-schiedenis van de mensheid fundamentele mechanismen van de ruimtelijke waarneming en –beoordeling terrein gewonnen. Zo heeft de mens in het algemeen een voorkeur voor omgevingen die (a) een gemiddelde mate aan complexiteit (complexity) bevatten, (b) „leesbaar“ zijn (legibility) zonder te vervelen en bovendien een zekere mate van een (c) begrijpelijke samenhang (coherence) bezit-ten die echter tegelijkertijd (d) ook raadsel-achtige componenten bevatten (mystery), kortom omgevingen die behoefte naar nader onderzoek stimuleren en ontdekkingen belo-ven (Kaplan & Kaplan 1995). Tegelijkertijd bezitten wij mensen behalve een behoefte om onderzoek te plegen ook een fundamen-teel streven om gevaren en vijanden te ver-mijden (Appleton 1975; Orians & Heerwagen

Voorbeeld warenhuis: Afbeelding a (boven) met overwegend verticale verlichting; afbeelding b (onder) met overwegend horizontale verlichting.

1992). Dat betekent dat we in voor ons nieuwe en onbekende ruimten proberen de ruimtelijke structuur ook vanuit gevaarlijke gezichtspunten en vluchtmogelijkheden te analyseren en bijvoorbeeld naar ruimtelijke grenzen en aanwijzingen zoeken voor het taxeren van afstanden. Uiteraard moet in de huidige context wel het evolutionaire per-spectief „vertaald“ worden. Ruimtebeoorde-lingsprocessen werken voor ons doorgaans niet op een wijze van „overleven“, maar van „beleven“. Tegelijkertijd kan er van worden uitgegaan dat de genoemde evolutionaire schema’s ook in het dagelijkse leven werk-zaam zijn en weerspiegeld worden in spon-tane, emotionele ruimtelijke beoordelingen, dus in de belevingswaarden van een ruimte.

Verlichting bezit daarbij een substantiële invloed op het herkennen van de omgeving, ruimtelijke beoordeling en ruimtelijk gebruik en dat werd in psychologisch onderzoek als parameter voor het beoordelen van ruimten gebruikt. Een belangrijk onderzoek uit 1977 kwam van Flynn (vgl. Kebeck 1997, pag. 225). In het werk van Flynn worden afgeleide func-ties van verticale en horizontale verlichtings-situaties onderzocht. Zo lijken ruimten met verlichte wanden groter en verbeteren de hel-derheid van de ruimtelijke waarneming. Niet-uniforme wandverlichting verhoogt op zijn beurt het gevoel van ontspanning en heeft een positief effect op de vriendelijkheid van de ruimte zoals deze wordt waargenomen. Geringe lichtintensiteiten in de nabijheid van de plek van waaruit wordt waargenomen

bevorderen in het algemeen het gevoel van intimiteit. Tegelijkertijd bleek uit onderzoe-ken van recentere datum (bijv. Fleischer 2001) dat de lichtkleuren (neutraalwit vs. warmwit) een invloed hebben op de beoordeling van ruimten. Dit onderzoek was evenwel niet expliciet gericht op een systematische verge-lijking van horizontale en verticale verlich-ting zodat deze probleemstelling nog nader onderzoek behoeft.

Empirisch onderzoek naar aanleiding van het beoordelen van ruimten in relatie tot de verlichtingIn opdracht van ERCO werd een empirisch onderzoek over ruimtelijke waarneming en ruimtelijke effecten in relatie tot verticale en horizontale verlichtingssituaties in ver-schillende ruimtelijke situaties uitgevoerd. Centraal stonden de „zachte“ factoren van het beoordelen van bepaalde ruimte-lijke- en verlichtingssituaties. Dat betekent dat er uitsluitend ondervragingen en geen fysieke metingen werden uitgevoerd. Voor het onderzoek had ERCO beeldmateriaal ter beschikking gesteld waarbij van negen uiteenlopende ruimtelijke situaties telkens een verticale en horizontale verlichting werd getoond. Bij deze ruimten ging het zowel om openbare, semi-openbare ruimten als privé-ruimten met een hoogwaardige binnenarchi-tectuur, materialen en inrichtingsvoorwer- pen waarvan steeds een rendering – dus een gesimuleerde voorstelling – werd weergege-ven. In principe waren de ruimten abstract

Wallwashing ondersteunt de waarneming van architectonische ruimten en helpt kijktaken op verticale vlakken. Omdat ze de indruk van lichtsterkte beslissend beïnvloedt, is de verticale verlichting bovendien een sleutelfactor voor efficient visual comfort. Het onderzoek van Schuster en Kirschbaum laat zien hoe verschillend de waarneming en beoordeling van verlichtingssituaties is, en dat ze tevens van de gebruikscontext afhangen. (Foto: Museum Punta della Dogana, Venetië. Architect: Tadao Ando, Tokio. Lichtplanner: Ferrara Palladino e Associati, Milaan.)

gehouden: personen, details van een inrich-ting of persoonlijke voorwerpen werden niet getoond. De hoge kwaliteit van de sfeerweer-gaves leidde ertoe dat een groot deel van de ondervraagden dacht dat het om foto’s ging. De beelden werden de respondenten door middel van wandprojecties gepresenteerd. Zij moesten bij ieder beeld afzonderlijk of, als het ging om een beeldvergelijking, vragen op basis van een gestandaardiseerde vragenlijst beantwoorden.

De vragenlijst moest speciaal voor het betreffende onderzoek worden ontwikkeld waarbij ook op eerder wetenschappelijk werk teruggegrepen kon worden (bijv. Custers 2010, Ginthner 2002, Houser & Tiller 2003, Loe, Mansfield & Rowlands 1994, 2000, Pellegrino 1999). Tenslotte werden de vol-gende soorten indicatoren in het onderzoek betrokken: ruimtelijke indruk, subjectieve waarneming van een ruimte, intimiteit, ori-entering/veiligheid, lichtattributen, beoorde-ling van het licht. Bovendien vroegen we naar de gebruikssfeer van verlichting en gebruik alsmede van verlichting en architectuur.

Het onderzoek vond plaats gedurende het wintersemester 2010/11 in seminars aan de universiteiten van Darmstadt en Kassel. In totaal hebben 135 personen 18 afzonderlijke afbeeldingen en 9 beeldparen beoordeeld. De gegevensverzameling duurde gemiddeld ca. 70 minuten. De gemiddelde leeftijd van de ondervraagden was 24 jaar (studenten van ongeveer het vierde semester). Aan de enquête nam 62% vrouwen en 38% mannen

De onderzoeksuitkomst bijvoorbeeld bij een warenhuis, weergegeven als semantische differentiaal. Daarbij worden de statistisch significante verschillen op twee manieren gekenmerkt: (a) de begrippenparen zijn vet gedrukt en (b) de aanduiding van de gemiddelde waarde is op de schaal aangegeven. De oranje lijn heeft betrekking op het beeld met de verticale verlichtingssituatie, de zwarte lijn op de ruimte met horizontale verlichting.

rijk aan afwisseling

spannend

contrastrijk

monotoon

eentonig

contrastarm

interessant oninteressant

verlichting ondersteunt gebruik niet

verlichting ondersteunt gebruik

ruim

overzichtelijk

publiek

duidelijk

formeel

aangenaam

behaaglijk

helder

rustgevend

veilig

opwindend

mooi

uitnodigend

verlichting ondersteunt architectuur

lichtsituatie bevalt

benauwd

onoverzichtelijk

privé

complex

informeel

onaangenaam

onbehaaglijk

donker

bedreigend

onveilig

ontspannend

lelijk

afwijzend

verlichting ondersteunt architectuur niet

lichtsituatie bevalt niet

Vergelijking 5: afbeelding 9 en afbeelding 10

Afb. 9: ook verticale verlichting significant Afb. 10: primair horizontale verlichting niet significant

Grafiek: Antje Renziehausen/pragmatopia

ORiëntAtie / VeiLiGheidSGeVOeL

AttRiButen VAn het Licht

RuimteLijke indRuk

PRiVéSfeeR

WAARneminG VAn de Ruimte

BeOORdeLinG VAn het Licht


Over de auteurs:Prof. dr. dr. Kai Schuster studeerde psychologie (dr.psych., dr. phil.) en architectuur (ir.). Hij was werkzaam als omgevingspsycholoog in diverse onderzoeksinstituten en in het Instituut voor Psychologie van de Universiteit Kassel. Sinds 2010 is hij hoogleraar aan de Hogeschool Darmstadt. Daar doceert hij sociale psychologie en sociologie o.a. bij de vakgroep architectuur. De werkaccenten liggen op het gebied van de architectuurpsychologie en theorie. Met Marc Kirschbaum is hij partner binnen het bureau pragmatopia – architektur.stadt.leben (www.pragmatopia.de).

Dr. Marc Kirschbaum (architect) studeerde architectuur in Kassel (ir.), Manchester/ GB en als Fulbrightstipendiaat in Seattle/VS (Master of Architecture) en promoveerde in Kassel (dr.ir.). Marc Kirschbaum verricht onderzoek en doceert op het vakgebied ontwerpen binnen de Faculteit van de Universiteit Kassel architectuurtheorie en ontwerpen. In 2009 en 2010 was hij gasthoogleraar aan de Clemson University, School of Architecture in ZuidCarolina/VS. Met Kai Schuster is hij partner binnen het bureau pragmatopia – architektur.stadt.leben (www.pragmatopia.de).

LiteratuurAppleton, J. (1975): The experience of landscape. Londen: Wiley & Sons

Berlyne, D.E. (1974): „Novelty, complexity, and interestingness.“ In: Berlyne, D.E. (Ed.). Studies in the new experimental aesthetics: Steps toward an objective psychology of aesthetic appreciation. New York. Wiley, pag. 170180

Custers, P. (2010): „Lighting in retail environments: Atmosphere perception in the real world.“ In: Lighting Research and Technology. September 2010 vol. 42, nr. 3, pag. S. 331343

Fleischer, S. E. (2001): Die psychologische Wirkung veränderlicher Kunstlichtsituationen auf den Menschen. Dissertation ETH Zürich 14 0 33

Flynn, J. E. (1977): „A study of subjective responses to low energy and nonuninform lighting systems.“ In: Lighting Design & Application, vol. 7, pag. 615

Gibson, J.J. (1989): Wahrnehmung und Umwelt. Der ökologische Ansatz in der visuellen Wahrnehmung. Weinheim: BeltzPVU

Ginthner, D. (2002): Lighting: Its Effect on People and Spaces. In: Implications. vol. 2, Issue 2. www.informedesign.umn.edu

Houser, Kevin W.; Tiller, Dale K. (2003): „Measuring the subjective response to interior lighting: paired comparisons and semantic differential scaling.“ In: Lighting Research and Technology. September 2003 vol. 35 nr. 3, pag. 183195

Kebeck, G. (1997): Wahrnehmung: Theorien, Methoden und Forschungsergebnisse der Wahrnehmungspsychologie. Weinheim: Juventa

Kaplan, R. & Kaplan, S. (2005): „Preference, Restoration, and Meaningful Action in the Context of Nearby Nature.“ In: Barlett, P. F. (Ed.). Urban Place. Reconnecting with the natural world. Cambridge: MIT Press, pag. 271319

Kaplan, R. & Kaplan, S. (1989): The experience of nature: A psychological perspective. New York: Cambridge University Press

Loe, L.; Mansfield, K.P.; Rowlands, E. (1994): „Appearance of lit environment and its relevance in lighting design: Experimental study.“ In: Lighting Research and Technology. September 1994 vol. 26, nr. 3, pag. 119133

Loe, D.L.; Mansfield, K.P.; Rowlands, E. (2000): „A step in quantifying the appearance of a lit scene.“ In: Lighting Research and Technology. December 2000 vol. 32, nr. 4, pag. 213222

Maack, T.H. & Pawlik, K. (2009/Ed.): Lichtpositionen zwischen Kultur und Technik. Lüdenscheid: ERCO

Oberfeld, D., Hecht, H., Allendorf, U., & Wickelmaier, F. (2009): Ambient lighting modifies the flavor of wine. Journal of Sensory Studies, 24(6), pag. 797832

Orians, G. H. & Heerwagen, J. H. (1992): „Evolved responses to landscapes.“ In: Barkow, J. H.; Cosmides, L. & Tooby J. (Eds.). The adapted mind. Evolutionary psychology and the creation of culture. New York: Oxford University Press, pag. 555579

Pellegrino, A. (1999): „Assessment of artificial lighting parameters in a visual comfort perspective.“ In: Lighting Research and Technology. September 1999 vol. 31, nr. 3, pag. 107115

Zimbardo, P.G. & Gerrig, R.J. (2008): Psychologie. München: Pearson Studium

deel. Bij de studievakken van de responden-ten was er een overaanbod van de vakken architectuur (N=53), binnenhuisarchitec-tuur (N=25) en stads- en regionale planning (N=11). Dat betekende dat 2/3 van de on-dervraagden bezig was met een studie die te maken had met ruimte en ruimtelijke vormgeving. De resterende ondervraagden bestreken een breed veld aan studierichtin-gen. Voor de beoordelingen van de lichtsi-tuaties werd een semantische differentiaal gebruikt. Dit is een psychometrische schaal met op de twee uitersten tegenovergestelde begrippen, zoals bijvoorbeeld „uitnodigend – afwijzend“. De berekeningen werden voor elk beeldpaar en elk attribuut met de sta-tistische methode van t-testen uitgevoerd.

Uitkomsten van de onderzoekenTer illustratie van de onderzoeksopzet en gevolgde methode tonen de op pagina 13 weergegeven afbeeldingen en grafieken de uitkomsten van één van de negen beeldpa-ren voordat de belangrijkste uitkomsten van het gehele onderzoek worden weergegeven. De beelden tonen een ruimte van een vrij groot warenhuis voor dameskleding. De ver-koopruimten zijn ingericht met halfhoge, donkere stellingen die evenwijdig aan elkaar in de ruimte of tegen de achter- en zijwand van de ruimte zijn opgesteld. De gang is van een lichtkleurige vloerbedekking voorzien, die een betrekkelijk sterke reflectie toont. De kleurtoon van de verticale ruimtelijke be- grenzing is een helder violet. De vloer van de warenhuisetage is heterogeen, horizon-taal verlicht, de lichtbundels zijn duidelijk waarneembaar. De wandverlichting verschilt hiervan: de ruimte op afbeelding a wordt verticaal verlicht, de ruimte op afbeelding b horizontaal.

Terwijl de ruimte op afbeelding b met de horizontale verlichting (zwarte lijn in de semantische differentiaal) eerder als donker wordt ervaren, lijkt de ruimte met de verti cale verlichting (afbeelding a; oranje lijn) helder-der en ruimer. In principe wordt deze ruimte als meer openbaar en formeel beoordeeld. De verticale verlichtingssituatie vergroot het ori-entatievermogen en het gevoel van veiligheid (overzichtelijker, helderder, veiliger en rust-gevender). In zijn totaliteit wordt de ruimte met verticale verlichting als aangenamer, behaaglijker, meer stimulerend en uitnodi-gend en uiteindelijk als mooier beoordeeld.

De exacte uitkomsten zijn voor het voor-beeld van het warenhuis als semantische differentiaal weergegeven. Daarbij worden de statistisch significante verschillen op twee manieren gekenmerkt: (a) de begrippen-paren zijn vet gedrukt en (b) de aanduiding van de gemiddelde waarde is op schaal aan-gegeven. De oranje lijn heeft betrekking op de afbeelding met de verticale verlichtings-situatie, de zwarte lijn op de ruimte met de horizontale verlichting.

Het juist genoemde voorbeeld was slechts een vergelijkingspaar van in totaal negen met elkaar vergeleken afbeeldingen. Over alle ruimtelijke situaties laten de enquêtes de volgende uitkomsten zien:

Voorbeeld firmalobby: In duidelijk als openbaar waargenomen ruimten gaven de respondenten de voorkeur aan het lichtconcept met de nadruk op de verticale verlichting. De toegeschreven kenmerken zijn: ruimer, overzichtelijker, lichter en rustgevender.

1. De verticale verlichting leidt – afgezien van een oordeel van specifieke gevallen – in het algemeen tot een ruimere, meer publieke en minder informele, als ook een meer over-zichtelijke en heldere ruimtelijke indruk. 2. Bij drie beeldparen bevalt de ondervraag-den de verticale verlichtingssituatie expliciet beter: een firmalobby, een kledingzaak, een trap. 3. In de andere ruimtelijke situaties wordt de horizontale verlichting met positievere emo-tionele beoordelingscategorieën bewezen. Ze hebben een meer uitnodigende, behaag-lijke werking, suggereren meer privésfeer en zorgen voor een interessanter en contrastrij-ker effect.

Bij nadere beschouwing van de onder-zoeksuitkomsten, rekening houdend met het type ruimte, gebruiksaspecten en de dimensie „publieke ruimte – private ruimte“, kunnen de volgende conclusies worden getrokken: de verticale verlichting wordt geprefereerd in ruimtelijke situaties met een duidelijk publieke gebruiksfunctie, waarin men zich oriënteren moet. Dit wordt vooral gerelativeerd wanneer het ruimtegebruik is afgestemd op de accentuering van objecten in de ruimte (exposities). In die gevallen prefereerden de ondervraagden, juist van-wege het argument van de focus op een centraal ruimtelijk element, een overwegend accen tuerende verlichtingssituatie. Bij elke als privé interpreteerbare ruimte wordt de voorkeur gegeven aan de horizontale licht-situaties en met attributen als behaaglijker, gezelliger maar ook donkerder en minder inspirerend dan de verticale verlichtingssitu-atie beoordeeld.

Privé versus publieke ruimten Als geheel kunnen de onderzoeksresulta-ten in het boven weergegeven theoretisch afgeleide model van ruimtelijke waarne-ming worden ingedeeld. De evident publieke ruimten worden met verticale verlichting als aangenamer ervaren omdat ze veiliger, overzichtelijker, lichter en rustgevender zijn. In onbekende publieke ruimtelijke situa-ties wordt van ons een oriëntatievermogen verlangd en zoeken we „instinctief“ naar zekerheden, zoals overzicht, helderheid, duidelijkheid, ruimtelijke grenzen. Tegelij-kertijd geven we in semiopenbare en private ruimten eerder de voorkeur aan gefocusseer-de verlichting die niet het gehele oppervlak bestrijkt om juist het private karakter van de ruimte te onderstrepen. Wanneer de ruim-telijke setting op de focus van afzonderlijke objecten is gericht, zoals bijvoorbeeld bij exposities, wordt ook bij publieke ruimten de voorkeur gegeven aan een accentuerende verlichting. In die zin kan in de terminologie van Richard Kelly (zie Maack & Pawlik 2009) worden geconcludeerd dat in omgevings-situaties oriëntatie en overzicht vereisen dat „zien“ (ambient luminescence) op de voor-grond staat en door verticale verlichting een meerwaarde aan ruimtelijke informatie ont-staat. Wanneer de focus van de gebruikers van de ruimte moet worden geleid zodat ze „ergens naar kijken“ (focal glow), leidt een

Voorbeeld woonruimte: Hier interpreteerde de meerderheid van de respondenten het concept met in zones verdeelde, horizontale verlichting als privé en daarmee bij de situatie passend. De omgekeerde conclusie: door verschillende of een afwisselende verlichting kan dezelfde ruimte meerdere gebruikscontexten oproepen.

verticale vlakverlichting in de regel tot aflei-ding en wordt als minder geschikt gewaar-deerd. Natuurlijk – en in de psychologie is men daarvan zeer goed op de hoogte – gaat het in de architectuur en de ruimtelijke ver-lichting er tevens om positieve spanningen (vgl. „soft fascination“ bij Kaplan & Kaplan 2005) op te wekken. In zoverre leidt de optimale inpassing niet altijd tot de beste ruimtelijke indruk, maar wordt bereikt door geringe afwijkingen en „storingen“ (vgl. Berlyne 1974). In zijn visie is het bijv. waar-schijnlijk dat, wederom in de betekenis van Kelly, een intelligent op elkaar afgestemde mix van gefocusseerd licht in expositieruim-ten om „naar te kijken” en een verticale ver-lichting om „te bekijken“ (play of brilliants) een meerwaarde aan ruimtelijke- en kunst-belevenis tot stand brengt.

In zoverre is het onderhavige onderzoek een eerste, verkennende studie. Zo staat bijvoorbeeld in de zin van een optimalisering van de ecologische validiteit (de werkelijk-heid benaderend) als volgende stap een reeks onderzoeken gepland in reële omge-vingen, waarin dezelfde ruimte vergeleken met verticale en horizontale verlichting door werkelijke gebruikers van ruimten wordt beoordeeld door middel van gestandaardi-seerde empirische methoden bij een fysisch- technisch vergelijkbare lichtsterkte. Een voor omgevingspsychologen even uitdagend als fascinerend onderzoeksgebied, dat uitein-delijk alleen interdisciplinair en met op ver-nieuwing gerichte onderzoekspartners kan worden uitgevoerd.


Nieuwe producten 2012

Cantax spots, breedstralers en wallwashers met LED- De nieuwe generatie Cantax

met LED betekent: hogere licht-stromen bij dezelfde maat resp. dezelfde lichtstroom uit een kleiner huis

- Uiterst efficiënte ERCO LED-lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen

- Spherolit-lenzen kunnen zonder gereedschap worden vervangen voor verschillende lichtsterkte-verdelingen

- Nieuwe karakteristiek in deze familie: narrow spot

Spots9W - 27W580lm - 2160lmNarrow spot, spot, flood, wide flood

Breedstralers13W - 27W870lm - 2160lm

Lens-wallwashers13W - 27W870lm - 2160lm

LED

Light Board spots- Als tentoonstellings- en presen-

tatieverlichting- Vervangbare Spherolit-lenzen

voor verschillende lichtsterkte-verdelingen

- Lage tot hoge lichtstroomklassen- Scharniertechnologie uit de

laptop-industrie voor zachte, nauwkeurige uitlijning

- Geïntegreerd bedrijfsapparaat, inwendige kabels

- Rechtstreeks op de spot dimbaar via de potentiometer

Spots5,4W - 54W290lm - 4320lmNarrow spot, spot, flood, wide flood



LED

Light Board inbouwarmaturen- Systeemdesign met Spherolit-

lenzen voor verschillende karak-teristieken

- Als in het plafond geïntegreerde tentoonstellings- en presentatie-verlichting

- Geïntegreerd bedrijfsapparaat- Rechtstreeks op de spot dimbaar

via de potentiometer

Inbouw-breedstralers27W1740lm

Inbouw-lens-wallwashers27W1740lm

LED

Opton spots met LED- Voor de energiezuinige en flexi-

bele verlichting van showrooms en etalages

- Uiterst efficiënte ERCO LED-lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen

- Spherolit-lenzen kunnen zonder gereedschap worden vervangen voor verschillende lichtsterkte-verdelingen

- Geringe afmetingen voor gebruik in lage ruimtes

- Rechtstreeks op de spot dimbaar via de potentiometer


LED Breedstralers13W - 27W870lm - 2160lm

Lens-wallwashers13W-27W870lm-2160lm

Opton spots voor HIT- Voor de energiezuinige en flexi-

bele verlichting van showrooms en etalages

- Uiterst efficiënte ERCO lichttech-niek met Spherolit-reflectoren

- Spherolit-reflectoren kunnen zonder gereedschap worden vervangen voor verschillende lichtsterkteverdelingen

- Het liggende bedrijfsapparaat vermindert de armatuur-hoogte

- Thermische scheiding van arma-tuurkop en bedrijfsapparaat

Halogeen-metaaldamp-lampen



Spherolit- wallwashers20W - 70W1800lm - 7750lm

Logotec met LED- Geoptimaliseerd volgens de

vereisten van winkelverlichting- ERCO LED-lichttechniek met

collimatoren en Spherolit-lenzen voor een bijzonder hoge effi ciency en lichtkwaliteit

- Vervangbare Spherolit-lenzen voor een keur aan lichtverde-lingen

- Geïntegreerd bedrijfsapparaat, rechtstreeks dimbaar via de potentiometer

- Ook verkrijgbaar als inbouwspot

Spots4,5W - 14W290lm - 1080lmNarrow spot, spot, flood, wide flood

Breedstralers14W870lm - 1080lm

Lens-wallwashers14W870lm - 1080lm

LED

Als combinatie van de elemen-ten optisch systeem, elektronica en informatica omvat de opto-elektronica alle dimensies van het motto „tune the light“: licht genereren, licht manipuleren, licht regelen. Daarom richt ERCO haar innovatieve vermogen op de kernactiviteit opto-elektronica. Vrijwel alle nieuwe ontwikkelingen werken met LED-lichtbronnen; bij veel producten worden de bij ERCO zelf ontwikkelde en geproduceerde, hoogefficiënte LED-optische syste-men met Spherolit-lenzen gebruikt – samen met op maat gemaakte elektronische bedrijfsapparatuur. Op de volgende pagina's treft u een overzicht aan van de nieuwe producten van ERCO. Meer vanaf 1-1-2012 onder: www.erco.com/products

Light Board spots hebben een compact model met een opvallend design.

Het compacte model maakt inbouw in een plafond met geringe inbouw-diepte mogelijk.

Het liggende bedrijfsapparaat en de vlakke arma-tuurkop verminde-ren de hoogte.

Opton is ook ver-krijgbaar voor de nieuwe halogeen-metaaldamplam-pen HIT-CE 50W.

Cantax met LED: nieuwe licht-stroomklassen, twee behuizings-maten.

Het compacte, vlakke huis werd speciaal ontwor-pen en geconstru-eerd voor gebruik van LED's.


Nieuwe producten 2012

Beamer met LED- Beproefde buitenschijnwerper

met elegant, meervoudig gecoat, aluminium gietwerkhuis en vele montagetoebehoren

- Uitvoeringen met LED in meer-dere behuizingsmaten en licht-stroomklassen

- ERCO LED-lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen voor een bijzonder hoge efficiency en lichtkwaliteit

Powercast met LED- Universele, energiezuinige

lichtwerktuigen voor buiten- Nieuwe lichtverdelingen en

lichtstroomklassen met LED- Spherolit-lenstechniek voor

efficient visual comfort- Met twee kabeldoorvoeren om

middels doorbedrading slim te kunnen installeren

Schijnwerpers13W - 54W870lm - 4320lmNarrow spot, spot, flood, wide flood



Schijnwerpers4,5W - 54W290lm - 4320lmNarrow spot, spot, flood, wide flood


LED

LED

Cilinder façadearmaturen met LED- Uiterst efficiënte ERCO LED-tech-

niek met Spherolit-lenzen voor talloze nieuwe lichtsterkteverde-lingen

- Verschillende combinaties van omhoog en omlaag stralende lichtsterkteverdelingen

- Robuust, meervoudig gecoat alu-minium huis dat gemakkelijk te monteren is

LED-oriëntatiearmaturen IP68- Onveranderde buitenvorm en

montage- Nieuwe lichtkleur warmwit- Hogere lichtstroom bij de LED-

vloerwashers door de nieuwste generatie LED's en een gemodi-ficeerd, optisch systeem

- Nieuwe, externe bedrijfsappara-ten in universele behuizingen

Vloerwashers0,3W - 0,8W1lm - 24lm

Oriëntatie-armaturen0,6W17lm - 24lm

LED

LED

Compar met LED- Draai- en zwenkbare inbouwspots- Voor de in het plafond geïnte-

greerde verlichting van winkels- Aanvulling op het bestaande

programma voor halogeen-metaaldamplampen

- ERCO LED-lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen voor een bijzonder hoge effi ciency en lichtkwaliteit

- Verschillende Spherolit-lenzen voor een keur aan lichtverde-lingen

Inbouwspots9W - 20W580lm - 1620lmNarrow spot, spot, flood, wide flood

Inbouw-breedstralers20W1305lm - 1620lm

Inbouw-lens-wallwashers20W1305lm - 1620lm

LED

Quintessence dubbelfocus-downlights met LED- Voor de basisverlichting van

hogere ruimtes- Onopvallende plafondopening,

bijzonder goed visual comfort dankzij de hoge antiverblinding en het dubbele brandpunt

- Uiterst efficiënte ERCO LED-lichttechniek, vrij van strooilicht, met collimator en Spherolit-lens

- Verschillende maten en licht-stroomklassen

Dubbelfocus-downlights6,7W - 27W435lm - 2160lmMaat 3, 5, 7Flood, wide flood

LED

Cilinder opbouw- en pendel-armaturen- Sobere vorm als hoogwaardig,

onopvallend architectuurdetail- Maximale efficiency door de

perfecte afstemming van de LED-lamp, het optisch systeem en het bedrijfsapparaat

- Groot visual comfort dankzij de darklight-techniek

- Met behulp van accessoires ook toe te passen als pendelarmatuur

- Lichtsterkteverdelingen voor basisverlichting en wallwashing

Cilinder pendel-armaturen Met bijbehorende accessoires, zoals pendelbuizen of kabelophanging kunnen Cilinder armaturen ook als pendelarmaturen worden gemon-teerd.

Downlights13W - 34W870lm - 2700lmMaat 3, 4, 5, 7Wide diffusor

Downlight- dubbele wallwashers20W - 34W1305lm - 2700lmMaat 4, 5, 7

Lens-wallwashers20W - 34W1305lm - 2700lmMaat 4, 5, 7

LED

Compar maakt gebruik van de modulaire inbouwring van het Quintessence-systeem.

Dubbelfocus-downlights met LED's: de onderste reflector gaat over in een matzwarte antiverblindings-conus.

Powercast met LED is nu verkrijg-baar in de licht-sterkteverdelingen narrow spot en oval flood.

Alle lichtsterkte-verdelingen van narrow spot via wide flood tot oval flood zijn verkrijgbaar.

Uitvoeringen voor wegverlichting beschikken over Spherolit-lenzen met een bijzonde-re lichtverdeling.

Vloerwashers zijn geschikt voor de efficiënte verlich-ting van trappen en gangen.

Façade-armaturen13W - 20W870lm - 1620lm

Vloerwashers6,7W - 13W435lm - 1080lmBreedstralend


ERCO's Technisch Centrum: een case study met LED

Beproefd concept, circa 75 procent lager energieverbruik: met haar innovatieve LED-lichtwerktuigen richtte ERCO, de lichtfabriek, de ingangsfoyer van haar Technisch Centrum op het hoofdkantoor in Lüdenscheid volgens de nieuwste stand van de techniek in. De ener-getisch geoptimaliseerde verlichtingsupdate moet binnen slechts vijf jaar zijn terugverdiend.

Sinds 1989 is de transparante ingangshal het visitekaartje van de onderneming. Het oor-spronkelijke nauwkeurig op de architectuur van het gebouw afgestemde lichtconcept, beschikte over een hoog aandeel aan verticale verlichting en voldeed daarmee al aan de criteria van een op de waarneming georiënteerde lichtplanning. Zijn nieuwe interpretatie met LED demonstreert het enorme potentieel van deze technologie en verschaft bezoekers én medewerkers een actu-ele maatstaf om de lichtfilosofie van ERCO te ervaren, te begrijpen en te verklaren.

Alleen al met de gelijkmatige verlichting van gedeeltelijk 12m hoge wanden lukt het om zo'n aangename lichtsterkte-indruk te genereren dat

Wallwashing en LED-techniek: twee factoren van efficient visual comfort die elkaar over en weer versterken. Als bijkomende factor zorgt de energiebesparende daglichtregeling in de ERCO foyer mede voor een scenografische vormgeving.

grotendeels kan worden afgezien van een conventionele, algemene verlichting van het vloeroppervlak. De aanwezige grote glas façades maken het intensief gebruik van het daglicht mogelijk – hier dempt wallwashing de con-trasten en reflecties. ERCO Logotec LED-spots in de „narrow spot“-karakteristiek plaatsen de lichtaccenten: deze zijn bijvoorbeeld in het spreekgedeelte van de foyer aan spanningsrails geïnstalleerd en laten de gele chrysanten op de tafels stralen. Een Light System DALI-installatie integreert de sensoren voor de energiebespa-rende, daglichtafhankelijke aansturing en maakt tegelijkertijd aantrekkelijke, scenografi-sche effecten mogelijk. Het aansluitvermogen van de gerenoveerde installatie is verlaagd met 75% naar 6,48W/m², de gemiddelde levensduur van de LED's ligt op 50.000 uur ten opzichte van 3.000 tot 5.000 uur bij halogeenlampen: daar staan echter de investeringskosten tegenover met duurzame besparingen op energieverbruik en onderhoud.

Repertoire Nieuw(Halogeen) (LED)

26,09W/m² 6,48W/m²

100% 25%

100% 21%

68,13t

Lichtconcept

Aansluitvermogen per m² (W/m²)

Vergelijking aan-sluitvermogen (%)

Vergelijking exploi-tatiekosten

Besparing CO2 per jaar

Voldoet aan een verlaging van 25%


Wallwashing als op waarneming gericht lichtHet concept van de verticale verlichting ondersteunt niet alleen het effect in ruimtes of levert een bijdrage aan een betere waarneming, maar kan bovendien bijdragen aan een energiezuinige licht planning. De talloze verlichte verticale vlakken in de architectuur strekken zich daarbij uit van glad gestuukte wanden via textielbehang tot en met met steen beklede façades of wanden gevormd door beplanting.

Naast hun architectonisch vormgevende functies is verticale verlichting ook ervoor bedoeld kijktaken die specifiek zijn voor de architectuur, voor gebruikers mogelijk te maken. De ene keer is dat het herkennen van de omgeving, maar ook het kunnen lezen van informatie op wandoppervlakken. Dit omvat bijvoorbeeld informatieborden en tekstpanelen, affiches, schilderijen in musea, boeken en dossiers in rekken of artikelen in winkels.

Vanuit energieoogpunt genereert verticale verlichting in vergelijking met naar beneden gericht licht een lichtere indruk van de ruimte bij hetzelfde aansluitver mogen. Wanden liggen namelijk meer in het gezichtsveld en hebben bij vloeren vaak ook lichtere oppervlakken. Aangezien het gezichtsveld van het menselijk oog eerder in de breedte dan in de hoogte uitstrekt en de blik in de regel naar voren is gericht, wordt de aandacht doorgaans in meerdere mate op wanden dan op vloeren of plafonds gericht. Door de reflectie van het licht op lichte wanden ontstaat bij verticale verlichting een diffuus lichtaandeel in de ruimte dat bijdraagt aan de algemene verlichting. Deze factoren geven de verticale verlichting een bijzondere betekenis in het debat over duurzame lichtplanning.

Wallwashing-techniek met LEDWallwashers met asymmetrische lichtsterkteverdeling zijn geschikte werktuigen voor een gelijkmatige, verticale verlichting. Samen met het grote rendement van de LED's en de effectieve ERCO lichttechniek vormt wallwashing een belangrijke factor van het efficient visual comfort.

De lichttechniek van wallwashers valt op door een breed stralende lichtsterkteverdeling, alsmede een gelijkmatige lichtsterkteverdeling in verticale en horizontale richting op de wand. Deze hebben dus een asymmetrische lichtsterkteverdeling nodig die tot aan het onderste deel van de wand reikt en tevens de bovenste wandzone voldoende belicht. Bovendien is een homogeen verloop van de verlichtingssterkte wenselijk, zodat een gelijkmatige indruk van de lichtsterkte ontstaat. Conventionele rotatiesymmetrische lichtsterkteverdelingen zijn niet geschikt voor een uniforme wallwashing, omdat hun lichtbundel die dwars vanaf het plafond op de wand schijnt, een lichtsterktezwaartepunt (hotspot) in de bovenste zone genereert.

Er worden twee mogelijkheden toegelicht om met LED's een geschikte lichtsterkteverdeling voor gelijkmatige wallwashing te genereren: enerzijds de LEDlenswallwasher met Spherolitlenzen – een bijzonder energiezuinige technologie, omdat deze een hoog armatuurrendement genereert. Dit is gebaseerd op de verdeling van een grote lens in individuele, driedimensionaal gewelfde, afzonderlijke vlakken die het licht sturen door het te breken. De asymmetrische vorm van de spheroliten heeft de speciale lichtsterkteverdeling voor wallwashing tot gevolg. De sturing van het licht via een LEDprimaire lens, collimator en Spherolitlenzen geschiedt met minder verliezen dan bij reflectie door reflectoren. De Spherolitlenstechniek maakt tevens geringe inbouwdieptes mogelijk. Deze wallwashertechniek wordt in het

Gering stroomverbruikHet licht gericht sturen op de voor de waarneming en het gebruik relevante vlakken, is de sleutel tot creatief hoogwaardige en energiezuinige verlichtingsoplossingen.

ArchitectuurVerticale verlichting accentueert de architectuur van het totaal, ver hoogt de ruimtelijke werking en creëert op die manier een kwalitatief hoogwaardige omgeving.

WaarnemingOp grond van het natuurlijke kijkrichting van het menselijke gezichtsveld maken de verticale vlakken van een omgeving een groot gedeelte van de waarneming uit en bepalen daarmee ook de indruk van de lichtintensiteit.

LED-techniek Op basis van de LED was ERCO in staat wallwashers te ontwikkelen die beschikken over een aanzienlijk hoger armatuurrendement dan lenswallwashers met conventionele lampen, lenzen en reflectoren.

Focus Dubbelfocus

programma van ERCO vooral ingezet in productfamilies die zijn afgeleid van armaturen met spots.

Bij plafondinbouwarmaturen van het Quintessenceprogramma bestaan bovendien combinaties van Spherolitreflectortechniek met darklighttechniek voor een bijzonder hoog visual comfort: het lichtuittredingsvlak van de diffusor blijft voor de kijker verborgen door de darklightreflector binnenin de cutoff hoek. Bij de downlightwallwashers of downlightdubbele wallwashers voorkomt de diffusor hoge piek luminantie van de LED's en zorgt voor een zacht omrande lichtbundel. Het speciale Spherolit wallwashersegment in de reflector verlicht de bovenste wandzone om over de volledige hoogte uniformiteit op de wand te behouden. Met de beide beschreven technologieën van LEDwallwashing die in talloze producten van ERCO worden toegepast, gaan voor de ontwerpers de deuren open naar nieuwe speelruimte bij de vormgeving van efficiënte, duurzame lichtoplossingen.

Thomas Schielke

Lens-wallwasher met Spherolit-lensDe Spherolitlens wallwash genereert een asymmetrische lichtverdeling voor een gelijkmatige wallwashing met een gering stroomverbruik.

Downlight-wallwasher met Spherolit-reflectorPlafondinbouwarmaturen, zoals downlight wallwashers, combineren de Spherolitreflector

Verlichte wanden geven een lichte indruk en bieden een duidelijk, ruimtelijk gevoel. Deze ondersteunen de oriëntatie in de architectuur en stralen verblindingsvrij, diffuus licht terug de ruimte in.

techniek met de darklight techniek voor een goed visual comfort.

Asymmetrische lichtsterkteverdelingGelijkmatige wallwashing vereist een asymmetrische lichtsterkteverdeling om een homogene lichtsterkteindruk te genereren; van het plafond tot aan de vloer.

Spherolitlens wallwash

Lichtmenger

Collimator

Darklightreflector

LEDmodule

Spherolit wallwasher segment

Diffusor


Het nieuwe filiaal aan de Via del Corso bekoort echter niet alleen door de enorme omvang van de ruim 3.000m2 verkoopoppervlakte, verspreid over vijf etages: ook architectonisch is de renovatie van het eerder door de winkel La Rinascente gebruikte Palazzo Bocconi uit 1887 schitterend. Bovendien geeft dit voor het Inditex-concern de wereldwijde maatstaf voor duurzaamheid en efficiency in de winkelbouw weer. „Milieubehoud is één van de kerncompo-nenten van onze mondiale strategie“, verkon-digde Inditex-CEO Pablo Isla in 2010 op de jaar-lijkse algemene vergadering van het concern, en in overeenstemming daarmee was de totale renovatie van het gebouw erop gericht aan de vereisten voor een LEED Platinum-certificaat te voldoen.

Niet zonder trots meldt de onderneming dat de nieuwe eco-Flagship Store gemiddeld 70% minder water en 30% minder energie per jaar verbruikt dan een conventionele winkel en dat het milieu daarmee jaarlijks een CO2-emissie van ruim 200 ton bespaart. De holistische bena-dering van de LEED-certificering neemt daarbij factoren in acht zoals de selectie van materialen of het recyclen van het puin, alsmede verwar-ming, airconditioning en natuurlijk de verlich-ting van het gebouw.

De ontwerpers van ZARA en het architecten-bureau Duccio Grassi hebben het kunstwerk neergezet dat, ondanks deze uitstekende effi-ciencywaarden, geen seconde de indruk van ascese en onthouding wekt – in tegendeel. Het ruimtegevoel binnenin het gerenoveerde Palazzo is overweldigend: drie bovenverdiepingen om-

ZARA, Via del Corso, Rome

Efficient visual comfort als onderdeel van de milieu strategie van ZARA: in de nieuwe winkel in Rome domineert de accentverlichting met Optec HIT-spots van 35W. De diffuse reflectie van de lichte vlakken in de ruimte en het door wandschermen gefilterde daglicht zijn voldoende voor de algemene ver-lichting. Dat heeft een levendige, stimulerende indruk van de ruimte tot gevolg dat de natuur-lijke lichtsterktes niet negeert.

Architect: Giulio de Angelis (1845–1906)Architect (renovatie) en lichtplanning:Duccio Grassi Architects, Milaan/Reggio Emilia; José Froján, Mabel Segui, Estudio ZARA, ArteixoFoto’s: Thomas Mayer, Neuss

www.zara.com

vatten als open galerieën een enorme vrije ruimte in het centrum, gedragen door sierlijke, met ornamenten versierde, origineel gietijzeren zuilen van het Palazzo uit de neorenaissance. Crèmewitte wanden plafondvlakken, alsmede een lichte, natuurstenen vloer dragen net zo goed bij aan de lichte atmosfeer als de wand-schermen van lamellen en geperforeerde platen die het door royale raampartijen binnenstro-mende daglicht filteren.

In het kader van het efficient visual comfort ziet het kunstlichtconcept in grote mate af van de algemene verlichting van horizontale vlak-ken – vrijwel alleen functionele zones, zoals kassa's, trapportalen en toegangen worden door vierkante Quintessence downlights gemarkeerd die elegant afgesloten met het plafondvlak zijn gemonteerd. De belangrijkste lichtcompo-nent is de verlichting van verticale artikelen-displays door Optec spots en breedstralers voor halogeen-metaaldamplampen. De spots zijn aan spanningsrails gemonteerd die op hun beurt gedeeltelijk in omlaaghangende elementen zijn geïnstalleerd. Deze elementen dragen op hun

bovenzijde armaturen met fluorescentielampen om plafondvlakken te belichten. Een andere maatregel in het kader van het duurzaamheids-programma van ZARA is als standaardlamp type, in plaats van halogeen-metaaldamplampen van 70W, nu degene met 35W in te zetten. Met hun efficiënte Spherolit-reflectortechniek ge-nereren de Optec spots ook in deze uitvoering een gedefinieerde, gelijkmatige lichtbundel die voldoende is om zelfs vanaf grote hoogte de displayvlakken op contrastrijke wijze te accen-tueren.

5.000 winkels in 77 landen: ZARA, de mode-keten van de Spaanse textielgigant Inditex, vervolgt haar koers voor internationale expansie. Al ruim vele jaren werkt ZARA bij de verlichting nauw samen met ERCO – dat was ook het geval in Rome, bij tot dusver hun grootste winkel ter wereld.


De wortels van het GANT-label gaan terug naar Amerika. Daar voorzag Bernard Gant vanaf 1949 in zijn bedrijf in New Haven, Connecticut, de studenten van de „Ivy League“-universiteiten van shirts. Tegenwoordig is GANT een interna-tionaal merk dat de Amerikaanse traditie com-bineert met een Europese touch. Ook in Midden- en Oost-Europa breidt GANT zich gestaag uit. Bij deze uitbreiding werkt het bedrijf nauw samen met de lichtadviseurs van ERCO's kanto-ren in Wenen en Praag voor de verlichting van de winkels voor het eenduidige „Corporate Light“. Vooral het Logotec LED-spotsysteem dat op de EuroShop 2011 haar première vierde, is de favoriet van de interieurdesigners en besluit-vormers bij GANT – wat al een paar maanden later in de GANT Woman Store in het shopping-centrum „Myslbek“ in Praag duidelijk zichtbaar werd: in de vorm van de eerste stores met 100% ERCO LED-verlichting.

En iedereen is uiterst enthousiast over het resultaat. De store voert het interieurconcept van GANT consequent door. Aan de eisen aan duurzaamheid wordt voldaan door het gedaal-de energieverbruik en de lange levensduur van de lichtwerktuigen – en de lichtkwaliteit is ten opzichte van het gangbare concept met HIT-lichtbronnen een verdere verbetering. Trouw aan de initiële uitgangspunten van het efficient visual comfort is de verlichting van het inte-rieur gericht op de menselijke waarneming: het lichtconcept combineert een gelijkmatige, verticale basisverlichting door wallwashers met flexibele spots voor het accentueren van ruimtelijke zones en producten.

De etalages stralen de bijzondere sfeer van de shops van binnen naar buiten toe uit. Als werktuigen voor de flexibele enscenering van de decoratie zijn Logotec-spots, breedstralers en wallwashers op 3-fasen-spanningsrails van ERCO gemonteerd. Dankzij hun verwisselbare Spherolit-lenzen zijn de lichtsterkteverde-lingen van narrow spot tot wide flood mogelijk, maar ook breedstralende varianten, zoals oval flood en wallwash. Op die wijze kunnen zowel vlakken gelijkmatig verticaal worden verlicht en daarnaast kunnen precieze accenten wor-den geplaatst. De routiniers van de GANT Store Design Departments waren wel verrast door een bijzondere eigenschap van de ERCO LED-spot: dankzij de techniek van de Spherolit-lenzen ver-liezen de spots geen diffuus strooilicht. Daardoor hebben de etalages meer contrasten en een zeer frisse, aantrekkelijke look.

GANT Woman Store, Praag LED-lichtwerktuigen in een op de waarneming gericht lichtconcept dat verticale verlichting combineert met licht-accenten die vrij zijn van strooilicht. GANT bereikt daardoor een daling van het energieverbruik van de verlichting met 30% ten opzichte van het vorige concept met HIT-lampen. Door de vermin-derde warmtebelasting is

GANT gebruikt als effi-ciënte LED-lichtwerk-tuigen de Logotec-spot (links) alsmede de vier-kante LED-wallwasher van 35W en LED-richtbare spots van 21W uit het Quintessence-programma.

Etalage als contrastrijke blikvanger: een belangrij-ke factor van het succes in een levendige omgeving van een shoppingcentrum. Met Logotec-LED-spots met Spherolit-lenzen ont-staat vrijwel geen strooi-licht – dat impliceert een hoog contrast, ondanks het verlaagde aansluitver-mogen.

De kwaliteitseigen-schappen van het licht-concept, zoals een hoog visual comfort, een prettig warmwitte kleur en een geringe warmte-invloed, zorgen ervoor dat de shop niet alleen aantrekkelijker is voor de klanten. Deze scheppen bovendien een goede werkomgeving voor de medewerkers van GANT in Praag.

De kleurweergave van de warmwitte LED's ligt met een kleurweergave-index Ra > 85 op het niveau van de in de retail-sector gangbare halogeen-metaaldamplampen en voldoet aan de hoge eisen bij het beoordelen van kleurige kleding.

Binnenhuisarchitectuur en lichtplanning: GANT Store Design Dept.Foto’s: Edgar Zippel, Berlijn

www.gant.comOp het eerste gezicht is het een boetiek voor damesmode in het vertrouwde, verfijnde design van het internationale lifestyle-merk GANT. Op het tweede gezicht is het een klei-ne revolutie in de verlichtingstechniek en goed nieuws voor het milieu: de eerste shop met 100% LED-verlichting van ERCO.

er bij de airconditioning bovendien nog 30% extra energiebesparing. Dit en het wegvallen van het dure verwisselen van lampen zorgen voor een voortvarende afschrijving van de lichtinstallatie met een lage „Total Cost of Ownership“.


Sinds 2009 opent Ibis in Duitsland een nieuwe generatie hotels die met hun waardige en natuurlijke sfeer aan de toenemende eisen van de gasten tegemoetkomen. Duidelijkheid, concentratie op het wezenlijke en rechtlijnigheid zijn elementen van de designtaal die het interieurarchitectenbureau Dreesen und Partner uit Düsseldorf voor Ibis ontwikkelde. Bij de bewerking van het lichtconcept lieten de ontwerpers zich door de branchedeskundigen voor hotel en gastronomie van de Duitse ERCO verkooporga

Verticale verlichting voor hotels:Ibis koestert hoge verwachtingen van LED

Ook in het restaurant worden Quintessencewallwashers en richtbare spots met LED ingezet. De verticale verlichting van de achterwand definieert de ruimte, schept breedte en draagt een pregnante indruk van de lichtsterkte over. De tweede lichtcomponenten zijn in het plafond geïntegreerde LEDrichtbare spots. Door een darklightreflector

Gedifferentieerde verlichting accentueert de moderne, frisse huisstijl van de nieuwe bedrijven van Ibis: de combinatie van wallwashing en accentuerende verlichting biedt een attractieve en hoogwaardige sfeer. Bovendien worden het aantal armaturen en het energieverbruik gereduceerd. LED's, de lichtbronnen van de toekomst, zorgen voor een nog energiezuinigere exploitatie.

Binnenhuisarchitectuur en lichtplanning: Dreesen und Partner, DüsseldorfFoto’s: Thomas Pflaum, CastropRauxel

www.ibishotel.com

nisatie adviseren. Het resultaat: aantrekkelijk licht met efficient visual comfort – een duurzame, betrouwbaar te berekenen investering.

Wat licht in deze context kan betekenen, is de besluitvormers van het concern volledig duidelijk: „Het zou de sfeer van het nieuwe design in belangrijke mate moeten ondersteunen. Bij de gasten een echte 'welcome feeling' oproepen“, zo formuleert Klaus Rohrbeck het, technisch directeur bij Accor Duitsland. In het streven naar dit doel onderzochten en optimaliseerden de ontwerpers alle vijf factoren van het efficient visual comfort: op de waarneming gerichte lichtplanning, verticale verlichting, efficiënte lampen, effectieve lichttechniek en intelligente lichtregeling. Dat leidde weg van het oorspronkelijke lichtconcept dat een raster van downlights voor verlichting voor uniforme oppervlakken voorzag, en sloeg de richting in naar een gedifferentieerde planning, waarbij wallwashing en accentuerende verlichting de boventoon voeren.

„Hoewel wij een derde minder armaturen gebruiken dan bij de oorspronkelijke algemene verlichting het geval was, bereiken wij door de op de waarneming georiënteerde lichtplanning een betere indruk van de lichtsterkte“, verklaart Martin Weiser, Segment Manager voor hotel en gastronomie van ERCO Leuchten GmbH. Dat heeft een positieve invloed op het investeringsbedrag en de exploitatiekosten. Natuurlijk kan op deze manier ook aan de richtlijnen van de beroepsvereniging en aan DINnormen worden voldaan. De planning behandelt zones, zoals entree, receptie, bar en restaurant, verschillend,

afhankelijk van hun betreffende functies. Telkens wordt er echter gebruik gemaakt van verticale verlichting om als „Licht om te zien“ de architectuur te definiëren en zich in de ruimte te kunnen oriënteren. Als „Licht om naar iets te kijken“ wordt de accentuerende verlichting toegevoegd die werkgebieden met een contrast benadrukt: bijvoorbeeld de receptiebalie, de liften, maar ook de tafelbladen in het restaurant en de paar, hoogwaardige decoratieobjecten, zoals planten of fruitschalen. Spaarzaam wordt ook de derde component van de „Grammatica van het licht“ ingezet, het „Licht om te bekijken“: bijvoorbeeld in de vorm van decoratieve pendelarmaturen boven de receptie of de statafels in de restaurantzone die in eerste instantie als vormgevingselementen in de ruimte bestemd zijn.

De werktuigen voor deze componenten van de lichtplanning verenigen effectieve lichttechniek en efficiënte lampen: voor de verticale verlichting worden Quintessence LEDlenswallwashers van 28W ingezet, voor de accen

Bij Ibis, het hotelmerk van het Accor- concern in het economy-segment, draait alles om de optimale prijs-kwaliteitver-houding. Ibis pakt de stijgende concurrentie aan met een nieuw design- en lichtconcept.

zijn deze optimaal verblindingsvrij. De ovale lichtbundel van de lichtsterkteverdeling „oval flood“ is optimaal op de rechthoekige vorm van de tafels afgestemd en kan bij veranderingen van de plaatsen van de tafels opnieuw worden uitgelijnd.

tuerende verlichting zijn dat Quintessence LEDrichtbare spots van 21W met verschillende lichtsterkteverdelingen, afgestemd op de dimensies van de te verlichten zones en objecten. De warmwitte LED's besparen al van nature energie dankzij hun hoge rendement – met een kleurtemperatuur die in de buurt komt van het licht van halogeenlampen, en met een goede kleurweergave die ook gerechten en drankjes op smakelijke wijze toont. De principiële efficiencyvoordelen die de LEDlichttechniek met

zijn geprojecteerd, direct uitgestraald licht ten opzichte van het reflecterende licht van gangbare lampen biedt, komen daar nog eens bij. Hoewel de ontwerpers aanvankelijk nog uitgingen van ca. 10.000W aansluitvermogen voor de verlichting van de begane grond, werd deze waarde al tijdens de eerste fase in 2009 gereduceerd tot 5.800W door het ERCO concept met laagspanningshalogeenlampen en halogeenmetaaldamplampen en in de nu met LEDtechniek uitgevoerde bedrijven in Frank

furt, Bonn en Aken Normaluhr zelfs tot zo'n 2.300W. Een voordeel van de LED's, vooral in vergelijking met de overeenkomstig efficiënte halogeenmetaaldamplampen, is de dimbaarheid. Dit kenmerk behoort tot de eisenlijst van Ibis om de verlichting van de individuele zones omgevingsadequaat te kunnen aanpassen. Het energieverbruik van de LEDarmaturen daalde lineair met de dimwaarde wat tot verdere besparingen in de exploitatie leidde.

De nieuwe verlichting laat dus niet alleen het moderne, aantrekkelijke interieurconcept optimaal tot zijn recht komen, maar is ook energiezuinig. De aanvankelijke meerkosten in de LEDtechniek werden bij Ibis al na ruim vier jaar afgeschreven – bij een geraamde afschrijvingsperiode van circa tien jaar die resulteert uit de verwachte 50.000 bedrijfsuren van de LEDarmaturen bij een gemiddelde brandtijd van 15 uur per dag. Kortom: een duurzame oplossing waarvan het milieu, de gasten en de exploitanten profiteren.


Achter het Joslyn Art Museum, een monoli-thisch art-decoblok met moderne aanbouw van Foster + Partners, gaat een verhaal schuil wat leest als de „American Dream“: George A. Joslyn (1848–1916), uit New England, van sobere huize, zocht zijn geluk in het westen van de VS, werkte zich in de krantenindustrie omhoog en schiep met de „Western Newspaper Union“ een uitgeversimperium dat hem tot de rijkste man van Nebraska maakte. Naast veel andere chari-tatieve stichtingen voor zijn tweede vaderland Omaha financierde zijn echtgenote Sarah na zijn overlijden een reeks culturele instellingen uit zijn vermogen, onder andere het museum voor kunst. De verzameling omvat werken van de klassieke Oudheid tot aan de moderne tijd. Het zwaartepunt ligt echter op Europese en Amerikaanse werken uit de 19e en 20e eeuw.

De meest recente uitbreiding van het museum vond plaats in 2009 met het aanleggen van een sculptuurtuin. Gelijk is de volledige buitenom-geving nieuw vormgegeven, alsmede de buiten-verlichting voor de bestaande en de nieuwbouw

In het culturele leven van Londen heeft de Fleming Collection een vaste plaats verwor-ven als verzameling en galerie voor kunst uit Schotland. Deze voert terug naar de verzame-ling van de gelijknamige bank die in 1873 door Robert Fleming in het Schotse Dundee werd opgericht. Toen de Fleming Bank in 2000 werd gekocht door de Chase Manhattan Bank, werd zijn kunstverzameling overgedragen aan de Fleming-Wyfold Art Foundation die sinds 2002 de galerie op de begane grond van de bank, nr. 13 Berkeley Street in Mayfair, exploiteert – en dit met zo'n groot succes bij bezoekers en critici dat de curatoren van de stichting niet aarzelden en toehapten, toen de eerste verdieping van het gebouw in 2010 leegstond en te huur werd aangeboden.

De bijkomende galerie werd op 10 juni 2011 geopend en toont een permanente tentoon-stelling uit de voorraad van de verzameling, ter-wijl op de begane grond wisseltentoonstellingen van alle moderne Schotse kunstenaars plaats-vinden. De bovenverdieping van het in 1890 geconstrueerde gebouw biedt een oppervlakte van 140m2 met een prachtig versierd, gestuukt plafond en zuilen. In dit historische bezit met zijn wit geschilderde oppervlakken werd een vierkant van opstelwanden als presentatievlak toegevoegd dat met zijn middengrijze tint af-steekt tegen het gebouw, maar de kunstwerken toch nog een neutrale achtergrond biedt. Of het nu de spreekwoordelijke zuinigheid van de Schotten is, of het feit dat de wortels van de verzameling in de geldbranche liggen – in elk geval hebben de exploitanten bij de selectie van de verlichting het één en ander precies nagere-kend en hebben vervolgens besloten voor een spanningsrailsysteem van ERCO met Logotec LED-wallwashers en spots in warmwit. Deze bieden niet alleen kwalitatief hoogwaardige verlich ting die de expositiestukken niet aantast, maar kunnen binnen enkele jaren worden afge-schreven door het in vergelijking, bijvoorbeeld met laagspannings-halogeenlampen, lagere energieverbruik en de geringe onderhoudskos-ten: vervanging van de lampen behoort vanaf nu tot het verleden.

Verticale verlichting in de buitenruimte:Joslyn Art Museum, Omaha

LED-wallwashing voor galeries:Fleming Collection, Londen

Een atrium van glas ver-bindt de bestaande met de nieuwbouw. Lightmark bolderarmaturen HIT 35W verlichten het toegangs-gebied voor de ingang van het museum.

Galeries met hun presen-tatie van kunstwerken op wandoppervlakken vor-men de klassieke situatie voor gelijkmatige vertica-le verlichting. De Logotec LED-lens-wallwashers zijn in de Fleming Collection gecombineerd met LED-spots in hetzelfde design om afzonderlijke objec-ten met licht te kunnen accentueren.

Bij de aan spanningsrail gemonteerde wall -washers wordt het voor-deel in efficiency van LED-lens-wallwashers met Spherolit-techniek zeer duidelijk: het armatuur-rendement is ongeveer dubbel zo hoog als bij conventionele lens-wall-washers.

Architectuur: John en Alan McDonald, Omaha (bestaande bouw 1931), Foster + Partners, Londen (uit-breiding 1994)Lichtplanning:HDR, Randy Niehaus, Trevor Hollins, OmahaFoto’s: Tom Kessler, Omaha

www.joslyn.org

Architectuur: Trehearne Architects, LondenLichtplanning: GIA Equation, LondenFoto’s: Dirk Vogel, Dortmund

www.flemingcollection.com

aangepakt. De lichtplanners van HDR Architec-ture 2010 werden voor het resultaat bekroond met een IES Illumination Award of Merit: een concept dat de contrasterende elementen van het gebouw gedifferentieerd behandelt en tegelijkertijd in een verbindende context inte-greert. De ontwerpers kenden daarbij bijzonder veel waarde toe aan het gebruik van de zo een-duidig mogelijke, efficiënte lamptypes, zoals halogeen-metaaldamplampen in verschillende vermogensniveaus. Het lichtconcept in de sculp-turentuin heeft geen algemene verlichting van vlakken. In plaats daarvan wordt de voorraad bomen met Tesis uplights verlicht, terwijl de sculpturen telkens individueel met Grasshopper schijnwerpers in scène worden gezet. Als con-trast worden de façaden van de bestaande en nieuwbouw van roze marmer met Focalflood breedstralers verlicht om hun monumentale karakter te benadrukken. De grote reliëfs van de beeldhouwer John David Brcin (1899–1983) op de hoeken van het bestaande gebouw worden bovendien met Beamer schijnwerpers geaccen-tueerd.

De bekroonde, nieuwe verlichting vormde de sfeervolle achtergrond voor het festival „Jazz on the Green“ dat in 2009 in het sculpturenpark van het Joslyn Art Museum plaatsvond.

Beamer HIT 70W

Focalflood HIT150W


De oude fundamenten die door de architecten bij de renovatie in het zicht zijn geplaatst, ver-klaren de naam van de villa: deze staat op de resten van de voormalige Luxemburgse vesting van de Barokke bouwmeester Sébastien Le Prestre de Vauban. Met steile, prismavormige buitenvlakken en de ondergrondse uitbreiding refereert de nieuwbouw, die van twee zijden aan de neoklassieke villa is gekoppeld, aan de oude kazematten. De façadebekleding met zijn warme, bruinachtig metalen tint bestaat uit geperforeerde rode messingplaten. Ook binnenin domineren heldere, expressieve vlakken van contrasterende materialen: licht houten vloeren, wit gestuukte vlakken, wanden en plafonds van geklopt sierbeton dat is bekleed met glinste-rende kwarts – tot leven gewekt door een zorg-vuldig afgestemde verlichting.

Al op het moment dat u het gebouw van buiten nadert wordt duidelijk hoe lichtarchi-tectuur markante beelden schept: voor een aantrekkelijke werking op afstand ensceneren wallwashers de verticale vlakken van de ingang en de verglaasde foyer. De verlichting in de verkeers- en verblijfszones van de nieuwbouw is voor het grootste deel met trimloos in het betonnen plafond geïntegreerde armaturen opgelost, een ambachtelijk verfijnd detail. Dubbelfocus-downlights, richtbare spots en

Villa Vauban, Luxemburg

Expressieve ruimtes, duidelijke oppervlakken, contrasterende materia-len: dat zijn de stijlmidde-len van het ontwerp van Diane Heirend en Philippe Schmit.

Van twee kanten is de nieuwbouw met zijn bekle-ding van geperforeerde messingplaat aan de histo-rische Villa Vauban gekoppeld. In de galerieruim-tes van de nieuwbouw worden lichtplafondele-menten door spanningsrail ingelijst. Parscan spots zijn bestemd om de schilderijen subtiel uit de diffuse alge-mene verlichting te lichten.

Licht geeft vorm aan de route door het gebouw: individuele, markante wanden worden met behulp van wallwashers zichtbaar gemaakt. Ver-blijfsruimten, zoals de foyer, alsmede gangen en trappen, verkrijgen indrukwekkend licht uit de vloer. De introverte expositieruimtes van de nieuwbouw worden daarentegen gekenmerkt

Architecten: Diane Heirend & Philippe Schmit architectes, Luxemburg; Philippe Schmit, Luxemburg.Lichtplanning: Licht Kunst Licht AG, Bonn/Berlijn Projectleiding: Dipl.-Ing. Alexander RotschFoto’s: Lukas Roth, Keulen

www.villavauban.lu

wallwashers uit het ERCO programma structu-reren met hun licht de complexe aaneenschake-ling van ruimtes. Het sprankelende licht van de laagspanningshalogeenlampen accentueert met zijn uitstekende kleurweergave materiaal-kwaliteiten en texturen. Voor de efficiency van de verlichting is op waarneming georiënteerde lichtplanning toegepast, alsmede het gebruik van moderne lampen in IRC techniek.

De expositieruimtes van de nieuwbouw zijn uitgerust met verlichte plafonds die op de bovenverdieping daglicht en kunstlicht mengen; op de kelderverdieping daarentegen uitsluitend gebruikmaken van kunstlicht. De bovenlichten worden omrand door een voeg die ventilatie alsmede een rondlopende ERCO spanningsrail integreert. Afgestemd op de betreffende expositie ondersteunen Parscan-spots en wallwashers de enscenering van de tentoongestelde stukken – de perfecte, flexi-bele „white cube“. Zo beleeft de bezoeker bij de rondgang een stimulerende sequentie van ruimtes met totaal verschillende karakters die door de ontwerpers van „Licht Kunst Licht“ telkens optimaal in scène zijn gezet.

Een futuristische nieuwbouw verdrievoudigt het expositieoppervlak van het „Museum voor oude kunst van de stad Luxemburg“ en gaat een spannende dialoog aan met de historische stadsvilla uit 1873. Ruimte, materiaal en licht zijn de media van deze dialoog.

Licht Kunst Licht: Lichtdesigner 2011Een uitstekend jaar voor Prof. Andreas Schulz en zijn bureau Licht Kunst Licht, met vesti gingen in Bonn en Berlijn: bij de Deutscher Lichtdesign-Preis 2011 (Duitse lichtdesignprijs) die op 5 mei in Keulen werd toegekend, ontvingen hij en zijn team de titel Lichtdesigner van het jaar. Zij hadden in de verschillende categorieën van de prijs in totaal de meeste punten verzameld. Ook internationaal worden de voortdurende topprestaties van dit bureau geëerd: bijvoor-beeld met de IALD Radiance Award 2011 voor de Telekom-brug in Bonn, waarmee deze gerenommeerde vereniging het project met het hoogste aantal punten van de jury onder alle prijswinnaars opnieuw accentueert. Van harte gefeliciteerd!

Foto: Christoph Meinschäfer

Meer informatie:www.lichtkunstlicht.dewww.lichtdesign-preis.dewww.iald.org

door een geconcentreerd, ruimtevullend licht dat de kunst in het middelpunt van de belangstelling zet.


Met zijn ligging aan de Jakobsweg en de graf-stede van de Spaanse nationale held „El Cid“ in de gotische kathedraal was het Noord-Spaanse Burgos al van oudsher een historische plaats. Pas in de 80-er jaren van de 20e eeuw bleek hoe ver deze historische wortels daadwerkelijk teruggaan. Destijds ontdekten wetenschappers bij opgravingen in de Sierra de Atapuerca, op een afstand van ca. 20km van de poorten van Burgos, sensationele vondsten uit de oertijd: overblijfselen van een menselijke nederzetting die intussen een periode van ruim een miljoen jaar beslaan. Dit en de enorme rijkdom aan vondsten in de holen van de Sierra waren al in 2000 de reden dat de afgravingen op de lijst van het UNESCO-wereldcultuurerfgoed werden opgenomen. 60% van alle hominide fossielen wereldwijd komt hier vandaan. Nergens anders ter wereld werken meer onderzoekers aan een opgraving.

Tegen deze achtergrond is de moderne, repre-sentatieve nieuwbouw van een complex in het centrum van Burgos dat bestaat uit museum, onderzoeksinstituut en congrescentrum, geheel vanzelfsprekend. Onderzoek, communicatie en het doorgeven van kennis over de evolutie van de mens vinden nu vlak in de buurt plaats en gebeuren bovendien onder bouwkundige voorwaarden van formaat. Het ontwerp is van de hand van Juan Navarro Baldeweg, één van de meest gerenommeerde Spaanse architecten, die zich al met zijn bouwwerken van musea en instituten in Altamira intensief met een aanver-want thema had beziggehouden. Het gebouw van de centrale hal van het museum wordt

Wallwashing voor musea: Museo de la Evolución Humana, Burgos

Zeer functionele wall-washing: gelijkmatige verticale verlichting zorgt voor alle kijktaken waarbij informatie dient te worden afgelezen van verticale oppervlakken in de ruimte – zoals de grafische voorstellingen en teksten van een ten-toonstelling.

Evolutieonderzoe-kers denken bij „Lucy“ aan de in 1974 in Ethiopië gevonden australopithecus-dame, het museum herbergt een uiterst realistische reproductie. Lichtplanners denken echter eerder aan de werkplekarma-tuur Lucy die hier wordt ingezet om expositie-stukken te accentueren.

Juan Navarro Baldeweg, de nestor van de moder-ne Spaanse architectuur, gaat expressieve vorm-gevingsoplossingen niet uit de weg: in de vrije ruimte tussen de delen van het gebouw staat een knalrood gelakte draagconstructie; de zijvleugel beschikt over een smaragdgroene, door onregelmatige venster-openingen onderbroken façadebekleding.

De speciale optiek van ERCO TFL Wallwashers zorgt voor een zeer gelijk-matige wandverlichting. De armaturen kunnen voor een continue lijn van verticale verlichting met elkaar worden verbonden. Moderne T16-fluorescen-tielampen met elektro-nische bedrijfsapparatuur bieden een hoge licht-kwaliteit en uitzonderlijke efficiency.

Op de foto van de gang boven kunt u zien hoe ver-ticale verlichting wanden gemakkelijk, bijna imma-terieel kan laten weer-geven en daarmee een dagelijkse ruimte situatie tot een architecturale belevenis maakt. Verlichte wanden laten gebouwen ook door glasfaçaden naar buiten toe stralen.

Architect: Juan Navarro Baldeweg, MadridFoto’s: Thomas Mayer, Neuss

www.museoevolucionhumana.com

geflankeerd door twee zijvleugels die het insti-tuut en het congrescentrum herbergen. Om de hal zonder steunen te kunnen bouwen bedacht Baldeweg een ruitvormige vakwerkstructuur die zich aan de buitenzijde bevindt. Helderrood gelakt domineert deze de kloofachtige ruimtes tussen de delen van de gebouwen. Glasfaçades en bovenlichten zorgen voor een groot aandeel van het daglicht. Baldeweg schuwt expressieve vormgevingsoplossingen niet, zoals de genoem-de knalrode draagconstructie, of een smaragd-groene, door onregelmatige vensteropeningen onderbroken façadebekleding van de zijvleugel. Het lichtconcept, zowel in de tentoonstellings-ruimtes als in de ontsluiting- en verkeerszones, is ondergeschikt aan de architectuur en werkt met een gelijkmatige verticale verlichting om de structuur van de ruimte tot uitdrukking te brengen. Wallwashing die in de meest uiteenlo-pende gebieden van het gebouw wordt ingezet, definieert de ruimten, biedt verblindingsvrij „Licht om te zien“ en helpt met name ook de contrasten die door de weelderige, natuurlijke verlichting ontstaan, in toom te houden. Deze op de waarneming gerichte lichtplanning in combinatie met de energiebesparende techniek van de ERCO wallwashers met fluorescentie-lampen leidt tot een harmonische verlichtings-oplossing die met recht het predicaat „efficient visual comfort“ mag dragen.

Onderzoek en het doorgeven van kennis over de evolutie van de mens, samengevoegd in één gebouwencomplex: het museumgebouw en het aanleunende instituut bieden talloze toepassingsscenario's voor verticale verlichting.


Achterlichten

Nieuwe showroom in Buenos Aires13 jaar is ERCO intussen al met een eigen show-room en team in de Argentijnse hoofdstad Bue-nos Aires present. ERCO zit al deze tijd al stevig in het zadel als partner van architecten en licht-planners in de dynamische economie van Zuid-Amerika. Nu betrok Edgardo Cappiello met zijn team nieuwe ruimtes in Puerto Madero: hier ontstond een trendy stadsdeel op de voorma-lige haveninstallaties waar moderne flats naast omgebouwde pakhuizen, alsmede het door Philippe Starck ontworpen hotel Faena staan – een attractief adres voor architecten, licht-planners en alle creatieve klanten van ERCO Argentinië.

ERCO Iluminación, S.A.Oficina de RepresentaciónAv. Juana Manso 1124C1107CBX Buenos Aires Argentinië

Tel.: +54 11 431 314 00Fax: +54 11 431 254 65E-mail: [email protected]/contact

Lentereceptie van de Internationale Garten-schau 2013 in het IMM, HamburgEen internationale tuinbouwtentoonstelling vereist jarenlange voorbereidingen. Momen-teel bereidt Hamburg zich voor op 2013. Tijdens een jaarlijkse lentereceptie worden vrienden en sponsoren uit de politiek en het bedrijfsle-ven geïnformeerd over de voortgang. Geduren-de het evenement van dit jaar dat op 21 maart werd gehouden, was het motto „Bruggen naar nieuwe oevers“ dat past bij het toneel van de HafenCity: de feestelijke omlijsting in en om het Internationale maritieme museum (IMM) werd ondersteund door een tijdelijke lichtinstallatie van het Hamburgse lichtplanningsbureau Team Licht in samenwerking met ERCO.

www.hafencity.comwww.igs-hamburg.de

Internationale zomerworkshop voor studenten over lichtAl voor de vierde keer vond van 23 tot 26 augus-tus 2011 bij ERCO in Lüdenscheid een interna-tionale zomerlichtworkshop plaats. Dit geslaag-de evenement is bestemd voor studenten uit de architectuur, interieurarchitectuur en licht-planning die in een professioneel kader de planningspraktijk en het omgaan met werktui-gen voor architectuurbelichting willen mee-maken. De ervaring van een intensieve samen-werking met studiecollega's wereldwijd is een bijkomstigheid die de 14 deelnemers uit landen als Indonesië, Hongarije, Kroatië of Spanje niet willen missen. Hartelijk dank aan alle deelnemers en de seminarleiders en veel succes bij toekom-stige projecten!

www.erco.com/seminars

ERCO op FacebookVanaf het begin van dit jaar heeft ERCO een eigen pagina op Facebook, het grootste socia-le netwerk ter wereld. Daarmee verwerft niet alleen ERCO een nieuw, snel en ongecompli-ceerd kanaal voor berichten, afbeeldingen en video's – maar vinden ook al diegenen die zich bezighouden met de architectuurbelichting, hier een platform voor communicatie met ERCO en het afstandsonafhankelijk uitwisselen van informatie. Word ook „Follower“ van ERCO op Facebook:

www.facebook.com/erco.lighting

Film: verlichting met LEDOp onze website, ERCO Light Scout, presenteren wij een nieuwe, 18 minuten durende film over verlichting met LED. De film toont aan hoe ERCO actuele LED-technologie aan de architectuur toe-voegt en biedt een kijkje in het design, de ont-wikkeling en de productie van LED-lichtwerktui-gen. Er komen personen aan het woord die bij ERCO bijdragen aan het succes van de technolo-gische ommezwaai. In het downloadgebied van de website (www.erco.com/download) kunt u de film in verschillende formats downloaden of met een HTML-code koppelen aan eigen websites.

www.erco.com/led

Gesprekken over het vak in een sfeervolle setting (rechts): Martiniano Leguizamón (ERCO) en Laura Buccellato, direc-

Groot openingsfeest op 11 mei 2011 bij ERCO in Buenos Aires: de lichten architectuurscene van de metropool gaf acte de présence.

Groen licht voor de tuin-bouwtentoonstelling: de tijdelijke enscenering werd verzorgd door Hauke Giesecke/Team Licht (links) met onder-

Theoretisch plannen kennen de studenten uit hun colleges. De workshop bij ERCO biedt ook de gelegenheid licht-effecten en het omgaan met lichtwerktuigen in de praktijk te leren kennen.

ERCO ziet opto-elektroni-ca als kerncompetentie en heeft autonome, effi-ciënte concepten en prin - cipes voor de architec-tuurbelichting met LED ont wikkeld. De nieuwe film biedt grootschalig inzicht in de onderne-mingsdisciplines van onderzoek tot productie die zich bezighouden met LED-lichtwerktuigen.

steuning door Kai Peter-sen ( midden) en Ingo Dahl (rechts) van ERCO Hamburg.

teur van het MAMBA (Museo de Arte Moderno de Buenos Aires).

E ERCO GmbHPostfach 246058505 LüdenscheidGermanyTel.: +49 2351 551 0Fax: +49 2351 551 [email protected]

E Lichtbericht 93Viani Alimentari, Göttingen

Architectuur en lichtplanning: AV Atelier Verführt Messe GmbH, HannoverFoto’s: Frieder Blickle, Hamburg

www.viani-alimentari.de

In Duitse universiteitssteden, zoals Göttingen, is het Italiaanse ver-langen al van oudsher op bijzonde-re wijze vormgegeven. De familie Viani die al jarenlang als importeur van Italiaanse specialiteiten actief is, stilt dit verlangen nu met vino, pasta, espresso en focaccia in eigen huis. Daarvoor ontwierp Atelier Verführt uit Hannover de begane grond van een vakwerkhuis in de

historische oude stad opnieuw op sober-elegante wijze. De bijdrage van ERCO: efficient visual comfort met Quintessence wallwashers voor halogeen-metaaldamplam-pen, alsmede Optec spots voor flexibele accentuering.

Verschenen in november 2011

Bodegas Portia Het geheim van wijn: moderne wijnkelders, zoals Bodegas Portia in het Spaanse landbouwgebied Ribera del Duero, produceren vol-gens industriële maatstaven. Dit doet niets af aan de fascinatie voor wijn als het complexe resul-taat van natuurlijke processen, met de immateriële ingrediënten tijd,

gevoel en ervaring als invloedrijke factoren. Foster + Partners ontwierp hiervoor spectaculaire architec-tuur waarin ook een immateriële component van het grootste belang meedoet: licht.

ERCO Lichtbericht 93 · 2015. 12. 10. · onderzoeken de waarneming en werking van de ruimte...

Documents

Transcript of ERCO Lichtbericht 93 · 2015. 12. 10. · onderzoeken de waarneming en werking van de ruimte...