Enige Enige aanbevelingen ter aanbevelingen ter verbetering van de verbetering van de (belasting)rechtspr(belasting)rechtspr

aak aak Mr. P.J.M. BongaartsMr. P.J.M. Bongaarts

Vice-president Hof ‘s-Vice-president Hof ‘s-HertogenboschHertogenbosch

AanbevelingenAanbevelingen Treed op tegen disproportioneel gebruik Treed op tegen disproportioneel gebruik

rechtspraak.rechtspraak. Voer elektronische dossiervorming snel in. Voer elektronische dossiervorming snel in. Geef meer aandacht aan rechtsvinding.Geef meer aandacht aan rechtsvinding. Pas het zorgvuldigheidsbeginsel vaker toe.Pas het zorgvuldigheidsbeginsel vaker toe. Codificeer het rechtszekerheidsbeginsel.Codificeer het rechtszekerheidsbeginsel. Geef pleiten meer aandacht in advocaten opleiding.Geef pleiten meer aandacht in advocaten opleiding. Zie betrouwbaar recht als gunstige Zie betrouwbaar recht als gunstige

vestigingsfactor, en vestigingsfactor, en Ben voorbereid op toenemende invloed van Ben voorbereid op toenemende invloed van

common law in EG-recht en overig internationaal common law in EG-recht en overig internationaal recht.recht.

De alledaagse praktijkDe alledaagse praktijkHet soortelijk gewicht van Het soortelijk gewicht van

zaken zaken 10-20 %:10-20 %:

Bevat rechtsvraagBevat rechtsvraag Wordt op niveau Wordt op niveau

aangebrachtaangebracht Bevat weinig Bevat weinig

relationele ‘ruis’relationele ‘ruis’ Kent geen consensus Kent geen consensus

over de oplossingover de oplossing Verdient een royale Verdient een royale

behandeling op zitting behandeling op zitting gevolgd door een goed gevolgd door een goed gemotiveerde gemotiveerde schriftelijke uitspraak. schriftelijke uitspraak.

80-90%:80-90%: Is feitelijkIs feitelijk Gaat vaak ‘vanuit de Gaat vaak ‘vanuit de

heup’, vrijblijvend, heup’, vrijblijvend, ondeskundig ondeskundig

Bevat een Bevat een relatieprobleemrelatieprobleem

Kent brede Kent brede consensus over de consensus over de oplossingoplossing

Wordt daarom Wordt daarom terecht op zitting terecht op zitting vaak geschikt.vaak geschikt.

MaatregelenMaatregelenvoor de poortvoor de poort

BestaandeBestaande maatregelen: maatregelen: Kennelijk ongegrond of kennelijk niet ontvankelijk.Kennelijk ongegrond of kennelijk niet ontvankelijk. 81 RO.81 RO. Verwijzen naar mediaton.Verwijzen naar mediaton. Laten behandelen door een poortwachter (rechter).Laten behandelen door een poortwachter (rechter).

GewensteGewenste verdere maatregelen: verdere maatregelen: Verlofstelsel, eerst bij de Hoge Raad, later bij de Verlofstelsel, eerst bij de Hoge Raad, later bij de

Hoven. Hoven. EroerterungsterminEroerterungstermin bij rechter, waarna op kosten bij rechter, waarna op kosten

van ongelijk.van ongelijk. Grotere Grotere span of controlspan of control voor de rechter. Meer voor de rechter. Meer

delegatie. delegatie. Niet: verhoging van griffierecht.Niet: verhoging van griffierecht.

Maatregel ter zittingMaatregel ter zitting BestaandBestaand

Schikking in 80% van de gevallen beproeven.Schikking in 80% van de gevallen beproeven. Mondelinge uitspraak delegeren.Mondelinge uitspraak delegeren. Niet gauw uitstel verlenen? Lastig.Niet gauw uitstel verlenen? Lastig.

GewenstGewenst Nog vaker schikken?Nog vaker schikken? Nog betere voorbereiding daarop door Nog betere voorbereiding daarop door

rechters en advocaten? rechters en advocaten?

NB: Schikken is Oud-Vaderlandse traditie.NB: Schikken is Oud-Vaderlandse traditie.

“… “… le plus excellent usage, le plus utile que j’ai le plus excellent usage, le plus utile que j’ai jamais vu, c’est en Hollande.jamais vu, c’est en Hollande. Si les parties arrivent Si les parties arrivent avec un avocat et un procureur on fait d’abord avec un avocat et un procureur on fait d’abord retirer ces derniers, comme on ôte le bois d’un feu retirer ces derniers, comme on ôte le bois d’un feu qu’on veut eteindre. qu’on veut eteindre. Les ‘feseurs de la paix’ disent aux parties: vous Les ‘feseurs de la paix’ disent aux parties: vous ệệtes de grands fous de vouloir manger votre argent tes de grands fous de vouloir manger votre argent à vous rendre mutuellement malheureux; nous à vous rendre mutuellement malheureux; nous allons vous accomoder sans qu’il vous en coûte allons vous accomoder sans qu’il vous en coûte rien”rien”  Voltaire,Voltaire, Ouvres Completes, Didot, Paris, 1872, tome V., page 407Ouvres Completes, Didot, Paris, 1872, tome V., page 407

Elektronisch Elektronisch rechtsverkeerrechtsverkeer

In Duitsland is de deal:In Duitsland is de deal: Besparing als salarisverhoging doorgeven aan Besparing als salarisverhoging doorgeven aan

alle Duitse rechters.alle Duitse rechters. Wanneer in 2017 alle dossiervorming Wanneer in 2017 alle dossiervorming

elektronisch plaatsvindt.elektronisch plaatsvindt.

Daarna Nederland? Kunnen we wachten tot Daarna Nederland? Kunnen we wachten tot 2017? 2017?

Nu al overleg met ketenpartners en beleid Nu al overleg met ketenpartners en beleid vereist!vereist!

De Raad voor de rechtspraak is er mee bezig.De Raad voor de rechtspraak is er mee bezig.

RechtszekerheidRechtszekerheid Geschreven algemene rechtsbeginselen:Geschreven algemene rechtsbeginselen:

In verdragen (gelijkheid)In verdragen (gelijkheid) AWB boek III (zorgvuldigheid).AWB boek III (zorgvuldigheid).

Ongeschreven algemene rechtsbeginselen?Ongeschreven algemene rechtsbeginselen? Bovenaan: Het Bovenaan: Het rechtszekerheidsbeginsel.rechtszekerheidsbeginsel.

Waarom is dit niet gecodificeerd in NL? Waarom is dit niet gecodificeerd in NL? Waarom hebben we daarvoor alleen de Waarom hebben we daarvoor alleen de Hoge Raad? Hoge Raad?

In opkomst: zorgvuldigheidsbeginsel.In opkomst: zorgvuldigheidsbeginsel.

Herstel onzorgvuldigheden Herstel onzorgvuldigheden bestuursorgaanbestuursorgaan

Oostenrijk: herstel niet toegestaan. Burger hoeft niet Oostenrijk: herstel niet toegestaan. Burger hoeft niet zorgvuldig te zijn.zorgvuldig te zijn.

Duitsland: herstel toegestaan. Burger beboet bij Duitsland: herstel toegestaan. Burger beboet bij onzorgvuldigheid.onzorgvuldigheid.

Nederland: 2010: Ambtelijk verzuim,Nederland: 2010: Ambtelijk verzuim, tenzij kenbaar tenzij kenbaar..

Zorgvuldigheidsbeginsel en werkwijze fiscus:Zorgvuldigheidsbeginsel en werkwijze fiscus: Versnelde afdoening; Hoge Raad 13 november 2009. Versnelde afdoening; Hoge Raad 13 november 2009.

Geen ambtelijk verzuim wanneer de Inspecteur het Geen ambtelijk verzuim wanneer de Inspecteur het ook bij een normale afdoening niet kon of ook bij een normale afdoening niet kon of had hoevenhad hoeven zien. Ruimte dus.zien. Ruimte dus.

Automatiswering. Fouten (intoetsen, Automatiswering. Fouten (intoetsen, vakantiekrachten)wel voor risico van de fiscus. Weinig vakantiekrachten)wel voor risico van de fiscus. Weinig ruimte.ruimte.

Betere motiveringBetere motivering

Maar de rechter moet ook wat doen:Maar de rechter moet ook wat doen:

Hoge Raad en Hoven moeten minder Hoge Raad en Hoven moeten minder cryptisch schrijven en vaker duidelijk cryptisch schrijven en vaker duidelijk de gekozen methode van de gekozen methode van rechtsvinding aangeven. rechtsvinding aangeven.

Daar ontbreekt het vaak aan zo blijkt Daar ontbreekt het vaak aan zo blijkt uit recent onderzoek van Niessen.uit recent onderzoek van Niessen.

Oratie AG Niessen Oratie AG Niessen RUNijmegenRUNijmegen

Onbenoemd Onbenoemd 2525 Grammaticaal Grammaticaal 2020 WetshistorischWetshistorisch 1111 WetsystematischWetsystematisch 5 5 TeleologischTeleologisch 1313 Met fraus legisMet fraus legis 1 1 Redelijke wetstoepassing Redelijke wetstoepassing 2 2 OverigeOverige 7 7

Rechtsvinding is Rechtsvinding is gemakkelijker gewordengemakkelijker geworden

Nieuwe zoeksystemen databanken.Nieuwe zoeksystemen databanken.

Gevaren:Gevaren: Knip- en plakwerk onder druk hoge productie-Knip- en plakwerk onder druk hoge productie-

eisen. eisen. Imitatie collega’s. Imitatie collega’s. Alleen verwijzing naar eerdere rechtspraak zonder Alleen verwijzing naar eerdere rechtspraak zonder

aansluiting op het gecodificeerde systeem.aansluiting op het gecodificeerde systeem.

Alleen te voorkomen wanneer de rechter verplicht Alleen te voorkomen wanneer de rechter verplicht wordt aan te geven welke methode hij hanteert.wordt aan te geven welke methode hij hanteert.

Rechtsvinding is moeilijker Rechtsvinding is moeilijker gewordengeworden

Kwaliteit van nationale wetten neemt af:Kwaliteit van nationale wetten neemt af: Maatschappij ingewikkelder.Maatschappij ingewikkelder. Wetenschap en politiek hebben vaak geen antwoord.Wetenschap en politiek hebben vaak geen antwoord. Codificatie bevriest het recht. Codificatie bevriest het recht.

Internationale regels nemen toe maar bieden geen Internationale regels nemen toe maar bieden geen houvast:houvast: Zijn vaak compromis tussen rechtsculturen. Zijn vaak compromis tussen rechtsculturen. Doctrine en wetsgeschiedenis ontbreken.Doctrine en wetsgeschiedenis ontbreken. De rechter kan alleen maar terugkijken naar eerdere De rechter kan alleen maar terugkijken naar eerdere

beslissingen.beslissingen.

Heeft Heeft common lawcommon law een beter antwoord dan een beter antwoord dan civil civil law.law.

Civil versus common law Civil versus common law (1)(1)

Civil lawCivil law

Rechtsbron : de wet (codificaties van Rechtsbron : de wet (codificaties van doctrine)doctrine)

Methode van rechtsvinding Methode van rechtsvinding GrammaticaalGrammaticaal Dogmatisch Dogmatisch TeleologischTeleologisch PraktischPraktisch

Civil versus common law Civil versus common law (2)(2)

Common lawCommon law

Rechtsbron: decisions of judges (Law is Rechtsbron: decisions of judges (Law is judge made).judge made).

Methode van rechtsvinding:Methode van rechtsvinding: In Precedents: In Precedents:

Door sheparding, analyse case law. Door sheparding, analyse case law. Uitgangspunt: Stare decisis: niet omgaan.Uitgangspunt: Stare decisis: niet omgaan.

In Acts of Parlement (laws and bylaws):In Acts of Parlement (laws and bylaws): The wording, dictionary.The wording, dictionary. Niet: aim and purpose.Niet: aim and purpose.

Ontstaan civil lawOntstaan civil law

Romeins recht:Romeins recht:

Corpus Corpus Iuris CivilisIuris Civilis (Justinianus). (Justinianus).

In de middeleeuwen:In de middeleeuwen:

Gewoonterecht,Gewoonterecht,

Handels en zeerecht,Handels en zeerecht,

Canoniek recht (Gratianus).Canoniek recht (Gratianus).

Ontstaan civil law (2)Ontstaan civil law (2)

19 eeuw: Franse revolutie, Verlichting, 19 eeuw: Franse revolutie, Verlichting, Staatsidee. Staatsidee.

Systematisering en Codificatie van alle recht.Systematisering en Codificatie van alle recht. Napoleon: grote codificaties.Napoleon: grote codificaties. Ontstaan van de beroepsrechter/medewetgever. Ontstaan van de beroepsrechter/medewetgever. Volk is de baas. Rechter is slechts ‘bouche de la loi’.Volk is de baas. Rechter is slechts ‘bouche de la loi’.

Voordeel: één verantwoordelijke: de wetgever.Voordeel: één verantwoordelijke: de wetgever.

Recht is eenvoudig kenbaar uit de wet. Recht is eenvoudig kenbaar uit de wet.

Rechtsbescherming is goedkoper te realiseren.Rechtsbescherming is goedkoper te realiseren.

Ontstaan common lawOntstaan common law Rond 800 Karel de Grote.Rond 800 Karel de Grote.

Frankisch recht: Jury rechtspraak door edelen.Frankisch recht: Jury rechtspraak door edelen. Gevolg: lappendeken van gewoonte recht.Gevolg: lappendeken van gewoonte recht. Te vergelijken met de situatie nu, in de EG?Te vergelijken met de situatie nu, in de EG?

Rond 1500: Koning Hendrik VIII.Rond 1500: Koning Hendrik VIII. Beroepsrechters in Koninklijke rechtbanken.Beroepsrechters in Koninklijke rechtbanken. Opdracht: Eenheid (common law) scheppen i.p.v. Opdracht: Eenheid (common law) scheppen i.p.v.

gewoonte.gewoonte.

Rechtsbron werd: precedents gecreëerd door Rechtsbron werd: precedents gecreëerd door beroepsrechters.beroepsrechters.

Vandaar: Case law, judge made law, stare decisisVandaar: Case law, judge made law, stare decisis

Civil versus common law. Civil versus common law. ZittingscultuurZittingscultuur

CIVIL LAWCIVIL LAW

Procesdossier, korte Procesdossier, korte zittingzitting

Partijen fourneren Partijen fourneren stukkenstukken

Actieve rechter (ius Actieve rechter (ius dare)dare)

Laagdrempelig en Laagdrempelig en goedkoopgoedkoop

COMMON LAWCOMMON LAW

Geen dossier, alles op Geen dossier, alles op zittingzitting

Meer orale cultuurMeer orale cultuur Passieve rechter (ius Passieve rechter (ius

dare)dare) Hoogdrempelig en duur Hoogdrempelig en duur

NB verlofstelselNB verlofstelsel Geen gespecialiseerde Geen gespecialiseerde

fiscale rechter.fiscale rechter.

Civil versus common lawCivil versus common lawVorm van de uitspraakVorm van de uitspraak

Eén geserreerde Eén geserreerde motivering.motivering.

Geeft veel te raden.Geeft veel te raden.

Collegiale rechtspraak:Collegiale rechtspraak: Eén dictum.Eén dictum. Geheim raadkamer.Geheim raadkamer. Voorzitter primus inter Voorzitter primus inter

pares.pares.

Iedere rechter schrijft Iedere rechter schrijft een uitgebreide een uitgebreide motivering. De jongste motivering. De jongste eerst.eerst.

Ook drie keer de feiten.Ook drie keer de feiten. Niks te raden.Niks te raden.

Meerderheid en Meerderheid en minderheidsopinie(s) minderheidsopinie(s) dus zichtbaar.dus zichtbaar.

Voorzitter heeft de Voorzitter heeft de casting vote.casting vote.

Zittingscultuur in Zittingscultuur in LuxemburgLuxemburg

Passieve rechters.Passieve rechters. Heel veel rechters tegelijk.Heel veel rechters tegelijk. Collegiale beslissingen, een ‘dictum’.Collegiale beslissingen, een ‘dictum’. Minority opinionsMinority opinions in conclusie AG in conclusie AG

verpakt.verpakt. Sterk leunend op precedenten. Sterk leunend op precedenten. Orale cultuur.Orale cultuur.

RechtsbeschermingRechtsbescherming Civil law in NL: Civil law in NL:

Toetsingverbod Wet/GW Toetsingverbod Wet/GW Rechter zeer Rechter zeer

terughoudendterughoudend Rechter kan omgaan.Rechter kan omgaan.

Gevolg Gevolg Terugwerkende kracht Terugwerkende kracht

mogelijkmogelijkRechtszekerheid niet Rechtszekerheid niet

geborgdgeborgdWetgever heeft vrij spelWetgever heeft vrij spelMinder rechtsbescherming Minder rechtsbescherming

Common Law in UKCommon Law in UK Geen grondwet nodig Geen grondwet nodig Rechter past algemene Rechter past algemene

rechtsbeginselen toerechtsbeginselen toe Rechter kritisch t.o.v. Rechter kritisch t.o.v.

parlement parlement Stare decisis, Stare decisis,

rechtszekerheid.rechtszekerheid.

Gevolg: Gevolg: Wetgever geen vrij spelWetgever geen vrij spelGroter gezag rechter?Groter gezag rechter?Groter vertrouwen in Groter vertrouwen in rechter?rechter?

NB Vestigingsklimaat/NB Vestigingsklimaat/concurrentiepositie? concurrentiepositie?

Nadelen van common lawNadelen van common law

Common Law is een ‘Common Law is een ‘laywers laywers paradise’.paradise’.

De burger heeft nauwelijks De burger heeft nauwelijks toegangRecht halen is onbetaaalbaar. toegangRecht halen is onbetaaalbaar.

Dit leidt tot wantrouwen in de Staat Dit leidt tot wantrouwen in de Staat en afkeer van juristen.en afkeer van juristen.

En uiteindelijk tot afname van En uiteindelijk tot afname van vertrouwen in de rechtstaat en vertrouwen in de rechtstaat en rechtspraak.rechtspraak.

Geef NL rechter meer Geef NL rechter meer ruimte ruimte

Meer ondersteuning, minder management.Meer ondersteuning, minder management. Meer mogelijkheden toegang te weigeren.Meer mogelijkheden toegang te weigeren. Meer mogelijkheden voor toepassing van Meer mogelijkheden voor toepassing van

het zorgvuldigheidsbeginsel.het zorgvuldigheidsbeginsel. Codificatie van het Codificatie van het

rechtszekerheidsbeginsel.rechtszekerheidsbeginsel.

Aanname van het Wetsontwerp van Groen Aanname van het Wetsontwerp van Groen Links dat het toetsingsverbod wil opheffen?Links dat het toetsingsverbod wil opheffen?

Leidt i.e.g. tot de plicht te motiveren tegen een Leidt i.e.g. tot de plicht te motiveren tegen een nationale achtergrond.nationale achtergrond.

Aanbevelingen voor de Aanbevelingen voor de wetgeverwetgever

Wetgever:Wetgever: Voorkom disproportioneel gebruik van Voorkom disproportioneel gebruik van

rechtspraak beter.rechtspraak beter. Dwing elektronische rechtsverkeer af. Dwing elektronische rechtsverkeer af. Codificeer het Codificeer het

rechtszekerheidsbeginsel.rechtszekerheidsbeginsel. Hef grondwettelijk toetsingsverbod op. Hef grondwettelijk toetsingsverbod op. Beschouw betrouwbare rechtspraak als Beschouw betrouwbare rechtspraak als

vestigingsfactor.vestigingsfactor.

Aanbevelingen voor Aanbevelingen voor rechtersrechters

Rechter:Rechter: Benoem gebruikte methode van Benoem gebruikte methode van

rechtsvinding. rechtsvinding. Volg cursussen in ontsluiten van Volg cursussen in ontsluiten van

databanken, maar imiteer niet databanken, maar imiteer niet klakkeloos.klakkeloos.

Beschouw schikken de regel (80%) en Beschouw schikken de regel (80%) en schrijven de uitzondering (20%). schrijven de uitzondering (20%).

Vernietig aanslagen vaker met het Vernietig aanslagen vaker met het zorgvuldigheidsbeginsel (Boek 3 AWB).zorgvuldigheidsbeginsel (Boek 3 AWB).

Aanbevelingen voor Aanbevelingen voor advocatenadvocaten

Advocaat: Advocaat: Geef pleiten meer aandacht. Geef pleiten meer aandacht. Imiteer niet klakkeloos. Imiteer niet klakkeloos. Geef aan waar je van het gevonden Geef aan waar je van het gevonden

precedent afwijkt of waar je het aanvult.precedent afwijkt of waar je het aanvult. Bereid je voor op een schikking. Leg het Bereid je voor op een schikking. Leg het

niet weg bij de rechter. Hij wil vaak niet weg bij de rechter. Hij wil vaak terecht niet schrijven.terecht niet schrijven.

RechtsvindingRechtsvindingDe onbewuste beslissing van De onbewuste beslissing van

de rechter en rechterlijke de rechter en rechterlijke intuïtie, intuïtie,

Hendrik Gommer, docent Encyclopedie van het Hendrik Gommer, docent Encyclopedie van het Recht aan de UvT en docent rechtssociologie en Recht aan de UvT en docent rechtssociologie en

–filosofie aan de UvA, –filosofie aan de UvA,

Jonathan Soeharno, advocaat bij De Brauw Jonathan Soeharno, advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek en recentelijk Blackstone Westbroek en recentelijk gepromoveerd op het onderwerp van gepromoveerd op het onderwerp van

rechterlijke integriteit.rechterlijke integriteit.

Rechterlijke Rechterlijke oordeelsvormingoordeelsvorming

Procedurele rechtvaardigheid en Procedurele rechtvaardigheid en acceptatie. acceptatie.

Welke invloed ondervindt je handelen van Welke invloed ondervindt je handelen van vooronderstelde vooronderstelde belangenbelangen, , vooroordelenvooroordelen, je , je eigen perceptie van je rol als rechtereigen perceptie van je rol als rechter en en

Wat is de invloed van je Wat is de invloed van je eigen conflictcultuur en conflictstijleigen conflictcultuur en conflictstijl op het op het vóórkomen en voorkómen van professionele ergernis?vóórkomen en voorkómen van professionele ergernis?

Machteld Pel, thans directeur van het Landelijk bureau Machteld Pel, thans directeur van het Landelijk bureau Mediation naast rechtspraak en vice-president gerechtshof Mediation naast rechtspraak en vice-president gerechtshof Arnhem.Arnhem.

Oordeelsvorming in de Oordeelsvorming in de alledaagse praktijkalledaagse praktijk

Rationeel-positivistisch denken versus Rationeel-positivistisch denken versus rechtspraak als sociaal handelen rechtspraak als sociaal handelen

Praktisch gesproken, Alledaagse civiele rechtspleging als praktische Praktisch gesproken, Alledaagse civiele rechtspleging als praktische oordeelsvorming.oordeelsvorming.

Rogier Hartendorp, rechter-plv. in de rechtbank UtrechtRogier Hartendorp, rechter-plv. in de rechtbank Utrecht