Energie efficiënte ruimtelijke ordening: hoe passen we energieopwekking uithernieuwbare bronnen ruimtelijk in?Anders gezegd : welke plek geven we dat en hoe doen we dat ruimtelijk zo optimaalmogelijk. Welke inzichten zijn daarvoor nodig en wat moet er voor gebeuren?

1

KIVI, het Koninklijk Instituut van Ingenieurs heeft een lezingen serie verzorgd waarin een(technische) doorkijk is gegeven naar ons energiesysteem in 2050

Dat is indringend én confronterend. Het is niet onmogelijk maar er moet onvoorstelbaarveel gebeuren. Er is heel veel technische innovatie nodig maar er is in elk geval ook geenreden tot ongegrond techno-optimisme.

2

Alleen als we kijken naar het realistisch potentieel aan hernieuwbare bronnen voorfinale hernieuwbare energie die door ECN becijferd wordt op 1.500 Petajoule is hetduidelijk dat er geen opties kunnen worden uitgesloten van de daartoe beschikbare“werkpaarden”:- CO2 vrije elektriciteitsproductie(met zon en wind)- Biomassa- Geothermie- CO2 opslag (CCS).

De omvang van het realistisch potentieel uit hernieuwbare bronnen, met namebiomassa, is volgens ECN ook nog eens met grote onzekerheden omkleedAndere bronnen zoals waterkracht, getijdenenergie, blue energy, zetten in Nederlandnauwelijks zoden aan de dijk en moeten worden gekwalificeerd als “dark horses”.

3

En het wordt (ook) een enorme ruimtelijke puzzel om dat allemaal in elkaar te passen inéén geïntegreerd systeem.

4

Dit plaatje laat schematisch zien welke een fundamentele verandering daarvoor nodig is: van eenrichtingverkeer naar tweerichtingsverkeer met opslag.

5

In de energieagenda 2016 is dat eindelijk ook door het Rijk in een beleidsstuk erkendnadat daarover al verschillende adviezen waren verschenen, zoals “Remmen los” van deRLI al in 2011 over de noodzakelijke versnelling van de energietransitie.

De noodzakelijke vertaling in wetgeving (STROOM) (VET) laat echter lang (te lang) opzich wachten…

6

Wat ook nog steeds fors onderbelicht blijft is de aandacht voor de ruimtelijke implicatiesvan de energietransitie.

Prof. Sijmons heeft vier jaar gewerkt aan deze omvangrijk studie die in 2014 isgepubliceerd tijdens de Internationale Architectuur Biënnale RotterdamEn ondanks een oproep van de voorzitter van de Borgingscie. Energieakkoord Ed Nijpelsis er veel te weinig aandacht aan geschonken

7

De plaatjes laten zien dat de ruimtelijke voetafdruk van biomassateelt voor warmte enbrandstoffen voor 1 miljoen huishoudens bij elkaar zo’n 16 x de oppervlakte van deWieringermeerpolder vereist

Maar ook fossiele energie kan een enorme voetafdruk hebben. Zoals de winning vanteerzandolie, met z’n relatief lage energiedichtheid. Voor de brandstoffen van 1 miljoenhuishoudens zou je de hele Wieringermeerpolder nodig hebben

8

Maar het gaat niet alleen om de productie (locaties) van energie ; het gaat om hetgehele energiesysteem. We hebben de juiste energiedragers op het juiste moment en opde juist plek nodig.Het gebruik van elektricteit en warmte zal stijgen en dat van vloeibare en gasvormigebrandstoffen dalen.Ze zijn ook wel in elkaar om te zetten, maar het wisselende karakter van renewablesstelt ons voor grote uitdaging. Hoeveel kun je daarvan kwijt in het systeem zonder (langetermijn) opslag?

9

Op dit moment werkt de Topsector Energie aan energietransitie systeem modellen opverschillende schaalniveaus en verschillende duurzame energiedragers

Maar ook hier weer de vraag: wordt de ruimtelijke uitdaging voldoende onderkend?

10

In Enschede hebben we door ECN een potentieel studie laten uitvoeren.

Van de 41.500 km2 die NL rijk is telt Enschede welgeteld 142 km2 met 1.125 inwonersper km2 en een totaal finaal energieverbruik van ruim 11 Petajoule.

En om al die energie duurzaam te produceren leidt tot kaartjes als de bovenstaande .

Op basis daarvan is in Enschede een zeer, zeer bescheiden hernieuwbareenergiedoelstelling geformuleerd…

11

Om maar elektriciteit te beginnen: Als we het duurzaam kunnen produceren kunnen wehet dan op het juiste moment op de juiste plek krijgen?

Bij Enschede loopt een van 8 grensoverschrijdende hoogspanningsverbindingen met hetbuitenland. Op lokaal niveau niet relevant

12

Maar voor het lokale duurzame energieveld is het regionale distributienetwerk vanbelang.

Op dit plaatje ziet u de 10 MVA en 6MVA aansluitpunten waar windenergie kan wordenaangesloten

13

En als we dan kijken waar de meest reële kansen liggen voor grootschalige opwek metwind en zon dan wordt het spanningsveld letterlijk wel duidelijk.

De optelsom van ruimtelijke uitdagingen beslaat per locatie zo’n 20 onderzoekspunten

Zoals een directeur van een grote ontwikkelaar van wind op land het eens verwoorde:“Je probeert van alles en dan lukt er wel eens wat”

Bosch & van Rjin heeft al eens uitgezocht dat er in totaal in NL voor meer dan 2.000Megawatt in ruim 100 projecten is “gesneuveld” in de planfase

14

Dan warmte.Enschede heeft een aantal warmtenetten waar zo’n klein 10.000 huishoudens op zijnaangesloten.Het grootste deel van de warmte wordt geleverd door restwarmte van Twence®, hetafval-energiebedrijf

15

Op dit moment worden er scenario studies uitgevoerd door Ecofys voor een verkenningvan de uitbouw van het warmtenet Enschede – Hengelo

16

Wat daarvoor nodig is, is intensivering van samenwerking met stakeholders in hetbijzonder de netbedrijven

17

Bij een aantal steden in Noord Brabant wordt daaraan al invulling gegeven zoals inTilburg

18

Je ziet een grote mate van differentiatie van energie-opties zelfs per wijk. Dat is eenflinke uitdaging.

19

In hoeverre kun je de groei van de opties voor duurzame energie in Nederland echt goedmet (ruimtelijk) beleid ondersteunen? In hoeverre is het goed instrumenteerbaar?

Hoe meer conflicten je hebt met andere beleidsdomeinen hoe moeilijker het is. Hoemeer overheidslagen er relevant zijn, hoe moeilijker het wordt. Van EU tot nationaal totprovinciaal tot gemeentelijk, hoe meer partijen er hindermacht hebben, hoe lastiger hetis om iets te doen.

Niettemin: werk maken van meer lachende smileys.

20