VKW Beleidsnota

Hoe welvarend zijn we echt?

Auteur: Geert Janssens, Hoofdeconoom VKW Metena

75oktober 2014

Inhoudstafel

Intro

1. Niet van brood alleen

2. Wat scheelt het?

3. Slimmer meten

4. Meerdere indicatoren

5. Integrale benadering welzijn

6. Besluit

De integrale tekst van de VKW beleidsnota is te vinden op:

http://www.vkw.be/kennisbank/hoe-welvarend-zijn-we-echt

• Westerse samenlevingen zijn gewend om te navigeren op het kompas van economische groei en materiële welvaart, maar hoe betrouwbaar is deze richtingaanwijzer?

Zijn we door focus op groei van het nationaal product niet te veel gericht op materiële welvaart en te weinig op welzijn?

• Welzijnsbenadering vraagt om aanvullende indicatoren m.b.t. gezondheid, onderwijs, welbevinden… + het ongelijkheidsvraagstuk mag niet ontbreken in deze ruimere benadering.

Intro

1. Niet van brood alleen• Economen denken in termen van economische groei.• Concept bruto nationaal product

= de ultieme meetstok van socio-economische vooruitgang Haar afgeleide begrippen vormen het kompas waarmee het

beleid stuurt.

• Aan materiële consumptie koppelen we een nutswaarde en welvaartsgevoel. Maar een mens leeft niet van brood alleen.

Er is materiële welvaart nodig om een goed leven te leiden, maar het is geen voldoende voorwaarde.

=> Door bredere opvatting over welzijn, nood aan nieuwe meetmethoden die verder gaan dan BNP.

2. Wat scheelt er?• De begrippen gebaseerd op nationaal product zijn sterk ingeburgerd

door hun praktische hanteerbaarheid. • De verschillende meetmethodes van nationaal product

gemakkelijke optelsommen van produceren, verdienen en consumeren

Standaardisatie maakt internationale vergelijking mogelijk

• Tabel 1: bbp per capita = maatstaf om de materiële rijkdom van landen tgov. elkaar af te wegen.

• De gemiddelde inwoner van Luxemburg is 2,4 keer

rijker dan het Oeso-gemiddelde (= 100). • België staat op de 13de plaats op 35 Oeso-landen.

Tabel 1: bbp per capita in 2012 (Oeso-gemiddelde=100) Bron: Oeso

• Tegenover het praktisch gemak van nationaal product en afgeleide concepten, staan ook tekortkomingen, die we gebruiken als vertrekpunt voor alternatieve welvaartmaatstaven.

• Het gevaar is dat we mogelijk sturen op een kompas dat het noorden is kwijtgeraakt. Veel beleidsbeslissingen zijn gebaseerd op concepten van BNP. Als dat concept mank loopt, is dat dat geen neutraal gegeven. Stel dat de externe kosten, zoals vervuiling en klimaatopwarming, zwaarder doorwegen dan algemeen aangenomen? Dan zijn een pak minder rijk dan we veronderstellen en riskeren we de facturen door te schuiven naar de toekomst en dat zouden we vanuit ethisch oogpunt niet mogen accepteren.

• Conclusie: Het is goed om stil te staan bij de wijze waarop we onze welvaart en welzijn meten.

3. Slimmer meten• De zoektocht naar alternatieven = moeizaam proces• In 2008 ging een commissie van topeconomen na waar de limieten

van bbp liggen als maatstaf voor economische en sociale vooruitgaan.

• Het eindrapport bevat:Alternatieve meetmethoden voor welvaartStelt meetproblemen vast + concrete beleidsaanbevelingen

3.1. Een kwestie van boekhouding

• De simpelste manier = het boekhoudsysteem aanpassen• Bv defensieve uitgaven, de uitgaven door verkeersfiles beschouwen

als negatief verbruik en aftrekken van het bbp i.p.v. ze erbij op te tellen.

3.2. Koopkracht en consumptie

• De koopkracht hangt ook af van de publieke voorzieningen die de overheid (gratis) ter beschikking stelt. Amerikanen hebben hoger netto-inkomen en dus hoger bbp per capita. Technisch gezien zijn ze rijker, maar een deel van hun inkomen dient voor het betalen van onderwijs, gezondheidzorg, veiligheid,..

Tabel 2: sociale uitgaven in procent bbp. Bron: Oeso

Figuur 1: Effect van publieke voorzieningen en niet-betaalde arbeid op inkomen (Frans inkomen in procent van een Amerikaans inkomen). Bron: Stiglitz- Sen- Fitoussi commissie

• In ons land is het verschil met wat de overheid betaalt en wat mensen zelf moeten opleggen, veel kleiner.

• België = één van de meest herverdelende en sociale landen van de wereld. (idem Frankrijk)

• Figuur 1 brengt verschillen in koopkracht tot uiting door inkomens per capita te vergelijken.

3.3 Onbezoldigde arbeid

• Ook niet-betaalde arbeid draagt bij tot ons welzijn bv kinderzorg en opvoedkundige taken, gezonde voeding, netheid, een veilige woon-en leefomgeving, vrije tijd, ontspanning, sport, vrijwilligerswerk….

• Omdat ze doorgaans niet bezoldigd worden, maken ze geen deel uit van het nationaal product.

3.4 Ongelijke verdeling

• Statistieken per capita zeggen weinig over de verdeling van het inkomen. In Europa is er een veel uitgebreider publiek sociaal vangnet. Daardoor is de ongelijkheid bij ons een stuk kleiner dan in de VS.

• Men kan best correcties aanbrengen voor de mate van ongelijkheid in een samenleving.

4. Meerdere indicatoren

• Welzijn laat zich niet in één indicator vatten. We bekijken 2 samengestelde indexen.

4.1 Human Development Index

• = meest gebruikte maatstaf die wordt samengesteld uit meerdere welzijnsindicatoren.

• Bij 186 landen wordt het bbp per capita gecorrigeerd met de levensverwachting bij geboorte, alsook met het aantal jaren onderwijs dat men kan genieten.

• Tabel 3: Rangorde en scores voor de HDI voor een selectie van landen.Noorwegen en Australië scoren het beste.

• Nieuw is dat er ook een HDI is die corrigeert voor inkomensongelijkheid

Tabel 3: Human Development Index - gewoon en gecorrigeerd voor ongelijkheid. Bron: Verenigde Naties

4.2. Better Life Index• = Index ontwikkeld door de Oeso, waarmee individuen zelf kunnen

nagaan hoe goed hun land scoort op verschillende domeinen van welzijn. • Via een website kunnen gebruikers gewichten aanpassen naargelang

hun prioriteiten HDI: gewichten op arbitraire wijze verankerd.

• Tabel 4: geeft voor alle indicatoren van de ‘Better Life Index” de rangschikking van België tov 35 andere Oeso-landen.

Tabel 4: Better Life Index: Rangschikking België op 36 landenBron: OESO (Better Life Initiative)

5. Integrale benadering welzijn

• De ‘Better Life Index’ = mooi vergelijkend overzicht voor een brede waaier van relevante domeinen van het maatschappelijk leven.

• Probleem: de gewichten die sterk kunnen verschillen van individu tot individu of zelf per land. Stel dat Amerikanen liever werken dan Europeanen.

5.1 Nationaal geluk?• Concept ‘bruto nationaal geluk’ = graadmeter van welzijn en sociale

vooruitgang. • Bezwaren:

De (gelijke) verdeling van satisfactie dreigen we wel eens snel uit het oog verliezen.

Er is het gewenningsprobleem en mensen zijn geneigd om te berusten in hun lot.

5.1 Welzijn in de brede zin• Geïntegreerde benadering van Koen Decancq en Erik Schokkaert:

Concept van equivalent inkomen: dit meet hoeveel inkomen iemand wil opofferen voor een optimale gezondheid, ideale job,…

• Tabel 5: Welzijn op basis van equivalent inkomen. De Scandinavische landen en Zwitserland maken de top 4 uit, zowel voor klassiek als equivalent inkomen.

Tabel 5: Welzijn op basis van equivalent inkomen.Bron: Decancq en Schokkaert, 2013

6. Besluit

• Wanneer we meten met bbp per capita behoort België tot de rijkere landen van de wereld. Het doel was om naast materiële welvaart, ook welzijn van mensen te betrekken in de welvaartsanalyse.

• Vanuit de tekortkomingen van het klassieke meetconcept ‘nationaal product’ volgden een reeks verbeteringsvoorstellen.

• Op basis van de bredere welvaartsbenadering concluderen we dat we het goed stellen: Ruime waaier van gesubsidieerde publieke voorzieningen Eén van de meest sociale en gelijke landen van de wereld In de voor ongelijkheid gecorrigeerde ‘Human Development Index’

staat België op de 16e plaats op 186 landen. De ‘Better Life Index’: zwakke punten bv lucht- en waterkwaliteit

• Geluk als ultieme maatstaf van welzijn voldoet niet aan het vooropgestelde criterium. Subjectieve gelukbeleving is onderhevig aan een

gewenningsprobleem. Mensen stellen hun gelukverwachting neerwaarts bij en dat is

nefast voor ‘geluk’ als beleidsindicator.

• Meer beloftevol zijn geïntegreerde benaderingen zoals die van ‘equivalent inkomen’: Ze zijn in staat om individuele voorkeuren in rekening te brengen en

de welvaartsmeting te baseren op een waaier aan indicatoren. Ze zijn in staat om te corrigeren voor ongelijkheid. België staat op de 6de plaats op 18 Europese landen.