De eland

Inleiding

De eland heeft een schouderhoogte van twee meter en is daarmee zo groot als een flink paard. Na de wisent is het grootste Europese landzoogdier. Hij kan 550 tot 600 kg zwaar worden en 20 à 25 jaar oud. Buiten de paringsperiode (bronst) leven vrouwtjes alleen of in kleine groepen. De geslachtsrijpe stieren leven vooral alleen (solitair). Elanden zijn rustige dieren met scherpe zintuigen. In het zomerhalfjaar zijn ze vooral ’s nachts actief. Vooral rond zonsopgang zijn ze erg actief.

Verspreiding

De eland heeft een zeer groot verspreidingsgebied. Hij komt voor in alle noordelijke bosgebieden van Europa, Azië en Noord-Amerika. Elanden leven in bosgebieden en houden van waterrijke terreinen en moerassen. Ze verblijven graag in stroomdalen van rivieren. Hij eet delen van bomen en struiken. In het voorjaar en in de zomer zoeken ze graag waterplanten in meertjes en langs rivieren. Een volwassen dier kan in het zomerhalfjaar tot 35 kg voedsel per dag opnemen. 's Winters trekken ze naar dichte bosbestanden met veel jonge bomen. Hij eet dan 12 tot 15 kg voedsel, vooral knoppen, jaarscheuten en bast. Elanden zijn door hun spreidhoeven en lange poten uitstekend aangepast aan moerassen en waterrijke gebieden. Maar ze kunnen ook zonder veel water. In Halle- en Hunneberg ten noordoosten van Göteborg in Zweden leven elanden in een uitgestrekte aardappel- en graanvelden. Het bos bestaat uit berken en grove dennen, met hier en daar wat eiken. De ondergroei bestaat uit bosbes en vossebes. Er zijn enkele meertjes, maar moeras ontbreekt. Omdat elanden meestal worden bejaagd, in Halle- en Hunneberg is dat niet anders, is de jachtdruk van invloed op de dichtheid. Er leven 3 à 4 dieren per 100 ha. In de grote Zweedse Nationale Parken in het hoge noorden, in de omgeving van Kwikkjokk, zijn de dichtheden lager dan één dier per 1000 ha. Lange strenge winters houden daar acht maanden lang meren en moerassen bevroren. In andere gebieden kunnen elanden zeer hoge dichtheden bereiken. Bijvoorbeeld in het in 1930 opgerichte Petschoro-Ilytisch reservaat ten noordoosten van Moskou in de noordelijke Ural. Het park is 7200 km² groot, waarvan 6250 km² bos. Daar wordt een onwaarschijnlijk hoge dichtheid gemeld van 1000 (!) dieren op 1000 ha.

Voortplanting, de bronst

De elandenbronst valt tussen september en november. Normaal zijn elanden zeer zwijgzaam. In de bronst brengen roepgeluiden geslachtsrijpe elanden met elkaar in contact. Maar ook andere geluiden spelen een belangrijke rol. Zo herkent de zoekende stier geluiden die van elandkoeien afkomstig kunnen zijn. Bijvoorbeeld de loopgeluiden van neerkomende hoeven - het puntje van de hoef raakt eerst de bodem, dan 'klapt' deze met een zacht plofje vol neer. Of het geluid van druipend water dat van de kop afloopt van een elandkoe die waterplanten eet. Zelfs een plassende elandkoe, staande in een meertje, maakt de stier attent.

Het belangrijkst zijn de roepgeluiden die door de koe (!) worden uitgestoten en herinneren aan het brullen van edelherten. De roep klinkt een beetje afgeknepen, is lang en vrij hoog. Hij begint zacht en hoog, neemt in sterkte, de toonhoogte daalt en eindigt plotseling. De toenadering van de stier is zeer omzichtig. Met zeer rustige, haast onderkoelde, bewegingen, ondertussen lucht snuivend en zorgvuldig zijn omgeving verkennend, komt hij tergend langzaam naderbij. Vaak zal de stier met het gewei struiken en bomen kapotmaken, daarbij kraak en slaggeluiden veroorzakend. Door deze uitvoerig inleidende verkenningen zal zo'n elandstier eventuele rivalen tijdig ontdekken. Evenals veel andere wilde dieren, mag verwacht worden dat elanden alleen bij directe dreigingen en insluitingen gevaarlijk kunnen worden. Er zijn wel ongevallen bekend van dieren in gevangenschap. Gelukkig zijn elanden erg lastig in gevangenschap te houden.

Gevechten met tegenstanders gaan elanden alleen aan als het echt nodig is. Meestal blijft het bij dreigen. Dit maakt dan een werkelijk gevecht meestal overbodig. De stieren laten het lichaam in volle breedte en met trage bewegingen zien. Met langzaam kantelende kopbewegingen tonen ze het grote gewei. Alleen bij stieren die even sterk lijken, kan uiteindelijk een gevecht noodzakelijk zijn om de sterkste aan te wijzen. Dan zullen de tegenstanders elkaar opnieuw uitvoerig de kracht van het lichaam en het gewei tonen. In een opmerkelijke trage, haast stijve gang, naderen de twee zich. In een razendsnelle beweging slaan de geweien ineen. Het gevecht bestaat vooral uit drukken of schuiven, met inzet van het volle lichaamsgewicht. Doel is niet het toebrengen van verwondingen, het is een pure krachtmeting. Twee tot drie procent van de gevechten leidt tot ernstige verwondingen. Soms met dodelijke afloop. Verwondingen worden vooral veroorzaakt door ongelukjes, zoals struikelen of wegglijden. Dit schuiven en drukken met de tot 600 kilo wegende lichamen kan, net als met edelherten, tot totale uitputting leiden. Bepaalde grizzlyberen loeren soms op de uitgeputte elandstieren. De beren wachten rustig hun kansen af. Normaal valt hij geen volwassen elanden aan.

Het bronstritueel van de eland onderscheidt zich dus duidelijk van het edelhert. Zij doen ook niet, zoals edelherten en rendieren, aan haremvorming. De bronstactiviteiten van de stier is gericht op één bepaalde koe. Gedurende het dagenlange voorspel tot de paring, schraapt de stier met het gewei en de voorpoten kale plekken in de vegetatie en urineert de plek. Door er zich uitvoerig in te

wentelen hult hij zich in de geurstof. Deze geur heeft een zeer grote aantrekkingskracht op de elandkoe. Zij zal zich er even uitbundig in wentelen om de geurstof 'aan te nemen'. De paring zelf duurt kort, een of twee seconden. In de volgende twee tot drie dagen wordt meerdere keren gepaard, waarna de dieren uit elkaar gaan. Na 226 tot 243 dagen volgt de geboorte van één, meestal twee, zelden drie jongen. Het geboortegewicht bedraagt zo'n tien tot twaalf kilo. Na een jaar kunnen de kalveren al zo'n tweehonderd kilo wegen. Uit Canadese gegevens blijkt dat gemakkelijk 50% van de kalveren dit eerste levensjaar niet overleeft.