Durf jij wel eens bang te zijn

in woelig water,

in druk verkeer,

op hoge hoogte,

in donkere dagen?

En durf je dan toch

degene die je hand zoekt

op het droge te krijgen,

ter bestemming te brengen,

evenwicht te doen houden,

licht te laten zien?

Durf jij wel eens bang te zijn?

En durf je dan toch te durven?

Iesja

Bij de cover: De werkelijkheid van zoveel

angsten zit als een spook in onzekerheid,

ziekte, oorlog … Zijn we niet zelf vaak de

handen van die angst?

Eén klinker,

vier medeklinkers.

Een beklemmend woord.

Je voelt de benauwenis,

de geslotenheid.

Angst is een basisemotie.

Ze behoort tot het leven.

Een echt of denkbeeldig

gevaar kan angst oproepen.

Er zijn vele soorten,

vormen en gradaties.

Van ‘gewone’ gewaarwordingen

en lichte aandoeningen

tot fobieën en syndromen,

psychoses en neuroses.

Angst kan mensen verteren.

Lichaam en geest geven dan forfait.

Je krijgt hartkloppingen,

je gaat beven of hyperventileren,

je adem stokt in je keel, je valt flauw,

je ziet lijkbleek of bloedrood …

Als je radeloos bent,

krijg je een black-out,

je geraakt in paniek …

Hoe roepen we angst een halt toe?

Waarom en waarvoor zijn we bang?

Durven we onze angst recht

in de ogen kijken en benoemen?

Is hij gegrond?

Waarin zijn we ons vertrouwen kwijt?

Kunnen geloofsovertuigingen ons

helpen?

Angst is niet altijd

storend en negatief.

Hij kan ons behoeden en beschermen.

Om niet in ons ongeluk te lopen.

Om op onze hoede te zijn.

Sommige mensen kicken er zelfs op

en genieten van stunts en risico’s

die anderen de adem afsnijden.

Onze samenleving kampt met

werkonzekerheid,

milieuverontreiniging, onveiligheid,

geweld, virussen, eenzaamheid …

Ze geven aanleiding tot angst.

Misschien is onze tijd er wel

erg gevoelig voor.

Zijn we er daarom veel mee bezig?

Schemering. Zonsondergang.

De nacht daalt neer.

Voor de ene een bedreiging

– er komt alweer een donkere

nacht aan. Voor de andere een

bevrijding – alweer een dag

voorbij.

De nacht trekt aan. De nacht stoot af.

Is het ook niet zo met het leven zelf?

De vreugde om het leven te leven.

De angst om het leven te leven.

Dag in. Dag uit.

Foto

: Bart W

illem

en

v.u. Andreas Janssens,

Katholiek Onderwijs Vlaanderen,

Guimardstraat 1,

1040 Brussel

Jaargang 31

nummer 3

november 2015

Proviand voor onderweg

Een verademing voor onderwijsmensen

Maandelijkse inspiratiebron

in de rubriek Leeftocht van pastoraal.katholiekonderwijs.vlaanderen

Impressies zijn welkom op pastoraal@katholiekonderwijs.vlaanderen

Abonneer je op de gratis digitale nieuwsbrief voor opvoedingsproject

en pastoraal

Op weg … en dan?

Angst. Menselijk, zo menselijk. Volgens de

Amerikaanse psychiater Irvin D. Yalom zijn

er vier fundamentele elementen die angst

veroorzaken in een mensenleven: de

onvermijdelijkheid van de dood in het

leven, de vrijheid die we hebben om ons

leven de vorm te geven die we willen,

onze essentiële – of is het existentiële? –

eenzaamheid en de afwezigheid van een

duidelijke betekenis in het leven. Heel

herkenbaar. Mensen zoeken naar een

kader om op het leven te leggen en het

(be)zin(ning) te geven.

Levensangst

We voelen angst voortdurend en in vele levensdomeinen opkomen. Dat gaat verder

dan gewoon ‘vrees’. Het gaat om een wezenlijk, existentieel angstgevoel dat hoort

bij het mysterie van het leven. Dat onderliggende ‘unheimliche’ gevoel vertaalt zich

in ongerustheid over onze gezondheid, familie, relaties, vrienden, liefde, gezin, werk,

bezit, me-time, vrijheid, veiligheid, zekerheid, pensioen en ga zo maar door –

allemaal elementen die ons als mens bepalen. Sommige ervaringen zijn zelfs

traumatisch en zorgen voor zeer lange periodes van angst en stress.

Van dat alles leeft er ook veel op school. Leerlingen en leerkrachten vormen een

levensgemeenschap. Waar mensen samenzijn wordt ‘ge-menst’. Angst voor

gezichtsverlies, angst voor slechte prestaties, angst voor reacties van de peergroup,

angst om te falen ten opzichte van ouders, angst voor een burn-out, angst voor

reacties van collega’s over je persoonlijke levensvisies. Zijn dit opborrelingen van de

diepere angst in en voor het leven?

Elk nadeel heeft zijn voordeel

Sommigen zeggen dat angst, evolutionair

gezien, misschien wel belangrijk was en is

om te overleven. Hij kan ervoor zorgen dat

je je beter focust en voorbereidt, dat je

alert bent, dat je je meer bewust wordt

van je eigen gevoelsleven en dat van

anderen. Als angst zo alomtegenwoordig

is, is die inderdaad dan wel zo slecht? En is

het niet zo dat je na een periode van angst

je vertrouwen kan terugwinnen en dat

zo’n diepe drempelervaring je sterker

maakt? Kortfilm Szalontüdo, Borderline

times.

Of is angst ook steeds een gebrek aan en

een afwezig zijn van steunpunten als

hoop, vertrouwen, zelfvertrouwen? En

daarom iets dat we moeten vermijden

omdat het een vorm van egoïsme is, een

zich rondwentelen in zelfbeklag, ‘terwijl er

toch ergere dingen in de wereld zijn’? Leven

we zelfs niet in een cultuur van de angst?

Johannes schrijft aan het begin van zijn

Evangelie: “Het Woord is vlees

geworden.” (Joh. 1,1) Maar is in het

Westen het Woord ‘angst’ geworden?

Wat met geluiden als Jezus’ woorden

“Rustig maar. Ik ben het. Wees maar niet

bang” (Mattheus 14, 27)? Of kan en mag

een gelovige ook bang zijn? Natuurlijk wel.

Het is goed dat die de twijfel, angst en

moeheid aan zichzelf en anderen durft toe

te geven. Geheel opgaan in die dingen is

echter een minder heilzame weg volgens

het Evangelie. Hoop en vertrouwen

bezingen in het christendom mee het

geloof in een levensnabije God die

doorheen anderen voor mensen vecht. Zo

kan angst ook een startpunt zijn voor een

proces van bekering en inzicht.

Wondermiddelen zijn die hoop en dat

vertrouwen echter ook niet. Leg je oor in

dit nummer bij vele sporen te luisteren.

U i t d e B i j b e l :U i t d e B i j b e l :

“Jakob, waarom zeg je – Israël, waarom beweer je:

‘Mijn weg blijft voor de HEER verborgen,

mijn God heeft geen oog voor mijn recht’?

Weet je het niet? Heb je het niet gehoord?

Een eeuwige God is de HEER,

schepper van de einden der aarde.

Hij wordt niet moe, hij raakt niet uitgeput,

zijn wijsheid is niet te doorgronden.

Hij geeft de vermoeide kracht,

de machteloze geeft hij macht in overvloed.

Jonge strijders worden moe en raken uitgeput,

zelfs sterke helden struikelen,

maar wie hoopt op de HEER krijgt nieuwe kracht:

hij slaat zijn vleugels uit als een adelaar,

hij loopt, maar wordt niet moe,

hij rent, maar raakt niet uitgeput.”

(Jesaja 40, 27-31) (Nieuwe Bijbelvertaling)

De schrijver van dit Bijbelfragment stelt hier hoop

tegenover angst. Dikwijls worden angst en vertrouwen

tegen elkaar opgezet: ‘Heb toch meer vertrouwen’. Dat

kan soms leiden tot een schuldgevoel bij mensen met

angst. Bij Jesaja opent zich een ander perspectief: dat van

de hoop. Het beeld van de vermoeide mens die voelt dat

hij gedragen wordt door mens en God, en die daardoor

vleugels krijgt, als een adelaar die langs machtige

bergtoppen scheert, het leven tegemoet. Het is alsof

hopen doet lopen.

jaargang 31

nummer 3

november 2015

E e n c i t a a tE e n c i t a a t “Ik wil de pijn van deze kinderen compenseren met alle “Ik wil de pijn van deze kinderen compenseren met alle

liefde die ik in mijn hart heb. Ik wil met hen spelen, hen liefde die ik in mijn hart heb. Ik wil met hen spelen, hen

blij maken, hen doen vergeten. Het gevoel dat je krijgt blij maken, hen doen vergeten. Het gevoel dat je krijgt

als je weeskinderen liefde geeft, dat gevoel is God. Elk als je weeskinderen liefde geeft, dat gevoel is God. Elk

moment alleen verdrinken ze in donkere gedachten. Ze moment alleen verdrinken ze in donkere gedachten. Ze

hebben mensen nodig die met hen spreken en hun pijn hebben mensen nodig die met hen spreken en hun pijn

kanaliseren.”kanaliseren.”

(een citaat van Montasser Alde’emeh uit Montasser Alde’emeh & (een citaat van Montasser Alde’emeh uit Montasser Alde’emeh &

Pieter Stockmans, Pieter Stockmans, De Jihadkaravaan.De Jihadkaravaan. Reis naar de wortels van de Reis naar de wortels van de

haat, Tielt, Lannoo, 2015, p. 341.)haat, Tielt, Lannoo, 2015, p. 341.)

P a u s F r a n c i s c u s a a n h e t w o o r dP a u s F r a n c i s c u s a a n h e t w o o r d

“Dit is waarom Jezus aan Paulus zei: ‘Wees niet bang. “Dit is waarom Jezus aan Paulus zei: ‘Wees niet bang.

Blijf spreken.’ Angst is geen christelijke houding. Het is Blijf spreken.’ Angst is geen christelijke houding. Het is

een houding, zouden we kunnen zeggen, van een een houding, zouden we kunnen zeggen, van een

gekooid dier, zonder vrijheid, dat niet de vrijheid heeft gekooid dier, zonder vrijheid, dat niet de vrijheid heeft

om vooruit te kijken, om iets te creëren, om goed te om vooruit te kijken, om iets te creëren, om goed te

doen … Wees niet bang, en vraag om de genade van de doen … Wees niet bang, en vraag om de genade van de

moed.”moed.”

(een eigen vertaling van een homilie van paus Franciscus op 15 mei (een eigen vertaling van een homilie van paus Franciscus op 15 mei

2015 in Casa Santa Marta) (weergave door Christopher Wells op 2015 in Casa Santa Marta) (weergave door Christopher Wells op

www.news.vawww.news.va))

Zo heeft angst minder voedingsbodem door de Zo heeft angst minder voedingsbodem door de

verbondenheid vanuit hoop en vertrouwen. verbondenheid vanuit hoop en vertrouwen.

Mensenlief, menslief, wat ben ik bang

dat dit alles niet meer om handen had

dan er aan handen voorhanden was.

Help dan een handje, wil je?

Welk licht schijnt er in jouw hart? Laat me het even

weten. Dan doe ik mee.

Welke weg leeft in jouw droom? Laat me het even

weten. Dan ga ik mee.

Welke angst spreekt in jouw blik? Laat me het even

weten. Dan hoop ik mee.

Vertrouwen is de vogel die het licht voelt, en zingt als

de dageraad nog donker is.

Rabindranath Tagore

U i t d e B i j b e l :U i t d e B i j b e l :

“De liefde laat geen ruimte voor angst; volmaakte

liefde sluit angst uit, want angst veronderstelt straf. In

iemand die angst kent, is de liefde geen werkelijkheid

geworden. Wij hebben lief omdat God ons het eerst

heeft liefgehad.”

(1 Joh. 4, 18-19) (Nieuwe Bijbelvertaling)

Hier vinden we opnieuw een tegenstelling, opnieuw een

andere blik: de liefde als het tegengewicht tegen angst.

De auteur roept om vanuit de liefde waarvan het

christelijk geloof leeft de angst niet te voeden. De angst

is er, dat is menselijk, maar het is de liefde die de kracht

bezit erdoorheen te groeien. Menselijke liefde wordt pas

concreet in het leven zelf, met alle angst die daarbij

hoort.

R i k C o o l s a e t a a n h e t w o o r dR i k C o o l s a e t a a n h e t w o o r d

“Zowel de binnenlandse politiek als de wereldpolitiek

stonden de voorbije decennia in het teken van

botsende belangen, polarisering en angst. Angst voor

al het onbekende dat op ons afkwam, is een

belangrijke motor in de evolutie naar een

gepolariseerde en geradicaliseerde samenleving.

Politieke krachten die daarop inspeelden, hebben

succes gehad.”

(Rik Coolsaet, ‘Vrij van vrees’, De Standaard, 29 december

2007)

“Ik blijf vertrouwen, daarom kan ik “Ik blijf vertrouwen, daarom kan ik

spreken” spreken” (Augustinus, Belijdenissen)(Augustinus, Belijdenissen)

Lieve God,

wat is in hemelsnaam het antwoord

op de vraag die angst is?

Geef me de kracht om dat antwoord te aanvaarden,

maar ook om toe te geven

dat ik het soms niet zal kunnen.

Vele mooie vragen kennen meerdere antwoorden.

Misschien is angst gewoon een van de vele mogelijke

antwoorden op de vraag die het leven zelf is?

Lieve God, maak dat ik zie.

Amen.